ਅਨਾੜੀ ਐਂਤਨ ਚੈਖਵ
ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ । ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਗਵਰਨੇਸ ਜੂਲੀਆ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਟਡੀ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ–"ਬੈਠ ਜੂਲੀਆ । ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਤਨਖਾਹ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ । ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਨਾਲ ਤੈਨੂੰ ਪੈਸਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਜਾਣ ਸਕਿਆ ਹਾਂ, ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤਾਂ ਕਦੇ ਪੈਸੇ ਮੰਗੇਂਗੀ ਨਹੀਂ । ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਖੁਦ ਤੈਨੂੰ ਪੈਸੇ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁਨਾ ਹਾਂ । ਹਾਂ, ਤਾਂ ਦੱਸੋ ਤੁਹਾਡੀ ਤਨਖਾਹ ਕਿੰਨੀ ਤੈਅ ਹੋਈ ਸੀ ? ਤੀਹ ਰੂਬਲ ਮਹੀਨਾ ਤੈਅ ਹੋਈ ਸੀ ਨਾ ?"
"ਜੀ ਨਹੀਂ, ਚਾਲ੍ਹੀ ਰੂਬਲ ਮਹੀਨਾ ।" ਜੂਲੀਆ ਨੇ ਮਰੀਅਲ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ।
" ਨਹੀਂ ਭਾਈ ਤੀਹ । ਮੈਂ ਡਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ । ਮੈਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਗਵਰਨੇਸ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੀਹ ਰੂਬਲ ਮਹੀਨਾ ਹੀ ਦਿੰਦਾ ਆਇਆ ਹਾਂ । ਅੱਛਾ . . . ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨ ਹੋਏ ਹਨ, ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਹੀ ਨਾ ?"
"ਜੀ ਨਹੀਂ, ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਪੰਜ ਦਿਨ ।"
"ਕੀ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹੈਂ ! ਠੀਕ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਹੋਏ ਹਨ । ਭਾਈ, ਮੈਂ ਡਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਨੋਟ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ । ਤਾਂ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਬਣਦੇ ਨੇ – ਸੱਠ ਰੂਬਲ । ਲੇਕਿਨ ਸੱਠ ਰੂਬਲ ਉਦੋਂ ਬਣਨਗੇ, ਜਦੋਂ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੀ ਨਾਗਾ ਨਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ । ਤੂੰ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਛੁੱਟੀ ਮਨਾਈ ਹੈ । ਐਤਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤੂੰ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ । ਕੋਲੀਆ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਘੁਮਾਉਣ ਲੈ ਗਈ ਸੀ । ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਤੂੰ ਤਿੰਨ ਛੁੱਟੀਆਂ ਹੋਰ ਲਈਆਂ ਹਨ ।"
ਜੂਲੀਆ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਪੀਲਾ ਪੈ ਗਿਆ । ਉਹ ਵਾਰ–ਵਾਰ ਆਪਣੀ ਡਰੈਸ ਦੀਆਂ ਸਿਲਵਟਾਂ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲੱਗੀ । ਬੋਲੀ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
" ਹਾਂ, ਤਾਂ ਨੌਂ ਐਤਵਾਰ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਛੁੱਟੀਆਂ ਯਾਨੀ ਬਾਰਾਂ ਦਿਨ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ । ਮਤਲਬ ਇਹ ਕਿ ਤੇਰੇ ਬਾਰਾਂ ਰੂਬਲ ਕਟ ਗਏ । ਉੱਧਰ ਕੋਲੀਆ ਚਾਰ ਦਿਨ ਬੀਮਾਰ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਤੂੰ ਸਿਰਫ ਤਾਨੀਆ ਨੂੰ ਹੀ ਪੜ੍ਹਾਇਆ । ਪਿਛਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਸਾਡੇ ਦੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਬੀਵੀ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰ ਬਾਅਦ ਛੁੱਟੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ । ਤਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕਿੰਨੇ ਨਾਗੇ ਹੋ ਗਏ ? ਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸੱਤ ਉਨ੍ਹੀ । ਤੁਹਾਡਾ ਹਿਸਾਬ ਕਿੰਨਾ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ ? ਇੱਕਤਾਲੀ । ਇੱਕਤਾਲੀ ਰੂਬਲ । ਠੀਕ ਹੈ ਨਾ ?"
ਜੂਲੀਆ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਥਰੂ ਛਲਛਲਾ ਆਏ । ਉਹ ਹੌਲੀ ਜਿਹੇ ਖੰਘੀ । ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਆਪਣਾ ਨੱਕ ਪੂੰਝਿਆ, ਲੇਕਿਨ ਉਸਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਇੱਕ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਨਾ ਨਿਕਲਿਆ ।
"ਹਾਂ ਇੱਕ ਗੱਲ ਤਾਂ ਮੈਂ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਸੀ ਮੈਂ ਡਾਇਰੀ ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ – ਪਹਿਲੀ ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਤੂੰ ਚਾਹ ਦੀ ਪਲੇਟ ਅਤੇ ਪਿਆਲੀ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀ ਸੀ । ਪਿਆਲੀ ਦਾ ਮੁੱਲ ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਵੀ ਹੈ ? ਮੇਰੀ ਕਿਸਮਤ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨੁਕਸਾਨ ਉਠਾਉਣਾ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ । ਚਲੋ, ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਦੋ ਰੂਬਲ ਹੀ ਕਟੂੰਗਾ । ਹੁਣ ਵੇਖੋ, ਤੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵੱਲ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਨਾ ? ਉਸ ਦਿਨ ਤੂੰ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਤੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਬਚਾਕੇ ਕੋਲੀਆ ਦਰਖਤ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਫਸ ਕੇ ਉਸਦੀ ਜੈਕਟ ਫਟ ਗਈ । ਉਸਦੀ ਭਰਪਾਈ ਕੌਣ ਕਰੇਗਾ ? ਤਾਂ ਦਸ ਰੂਬਲ ਉਸਦੇ ਕਟ ਗਏ । ਤੇਰੀ ਇਸ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਾਡੀ ਨੌਕਰਾਨੀ ਨੇ ਤਾਨੀਆ ਦੇ ਨਵੇਂ ਜੁੱਤੇ ਚੁਰਾ ਲਏ । ਹੁਣ ਵੇਖੋ ਭਾਈ, ਤੁਹਾਡਾ ਕੰਮ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖ ਭਾਲ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਇਸ ਕੰਮ ਦੇ ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਪੈਸੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ । ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਢਿੱਲ ਦਵੇਂਗੀ ਤਾਂ ਪੈਸੇ ਤਾਂ ਕੱਟਣੇ ਹੀ ਪੈਣਗੇ । ਮੈਂ ਕੋਈ ਗਲਤ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਨਾ ?
"ਤਾਂ ਜੁੱਤੀਆਂ ਦੇ ਪੰਜ ਰੂਬਲ ਹੋਰ ਕਟ ਗਏ ਅਤੇ ਹਾਂ, ਦਸ ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਦਸ ਰੂਬਲ ਦਿੱਤੇ ਸਨ . . . ।"
"ਜੀ ਨਹੀਂ, ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ… ।"
ਜੂਲੀਆ ਨੇ ਦੱਬੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿੱਚ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹਿਆ ।
"ਤਾਂ ਕੀ ਮੈਂ ਝੂਠ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ? ਮੈਂ ਡਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਹਰ ਚੀਜ ਨੋਟ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ । ਤੈਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਦਿਖਾਵਾਂ ਡਾਇਰੀ ?"
"ਜੀ ਨਹੀਂ । ਤੁਸੀਂ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਦਿੱਤੇ ਹੀ ਹੋਣਗੇ ।"
"ਦਿੱਤੇ ਹੀ ਹੋਣਗੇ ਨਹੀਂ, ਦਿੱਤੇ ਹਨ ।"
ਮੈਂ ਕਠੋਰ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਬੋਲਿਆ ।
"ਤਾਂ ਠੀਕ ਹੈ, ਘਟਾਓ ਸੱਤਾਈ ਇੱਕਤਾਲੀ ਵਿੱਚੋਂ. . . ਬਚੇ ਚੌਦਾਂ . . . . ਕਿਉਂ ਹਿਸਾਬ ਠੀਕ ਹੈ ਨਾ ?"
ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਹੰਝੂਆਂ ਨਾਲ ਭਰ ਉਠੀਆਂ । ਉਸਦੇ ਸਰੀਰ ਤੇ ਮੁੜ੍ਹਕਾ ਛਲਛਲਾ ਆਇਆ । ਉਸਦੀ ਅਵਾਜ ਕੰਬਣ ਲੱਗੀ । ਉਹ ਹੌਲੀ ਜਿਹੇ ਬੋਲੀ, "ਮੈਨੂੰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇੱਕ ਹੀ ਵਾਰ ਕੁੱਝ ਪੈਸੇ ਮਿਲੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਤੁਹਾਡੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਦਿੱਤੇ ਸਨ । ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਰੂਬਲ । ਜਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ।"
"ਅੱਛਾ!" ਮੈਂ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛਿਆ, "ਅਤੇ ਇੰਨੀ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ? ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਤੇਰੀ ਮਾਲਕਿਨ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸੀ । ਵੇਖੋ, ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਨਾ ਅਨਰਥ । ਖੈਰ, ਮੈਂ ਇਸਨੂੰ ਵੀ ਡਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ । ਹਾਂ ਤਾਂ ਚੌਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਘਟਾ ਦੋ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੇਰੇ ਬਚਦੇ ਹਨ ਗਿਆਰਾਂ ਰੂਬਲ । ਬੋਲੋ ਭਾਈ, ਇਹ ਰਹੀ ਤੇਰੀ ਤਨਖਾਹ . .? ਇਹ ਗਿਆਰਾਂ ਰੂਬਲ । ਵੇਖ ਲੈ, ਠੀਕ ਹੈ ਨਾ ?
ਜੂਲੀਆ ਨੇ ਕੰਬਦੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਗਿਆਰਾਂ ਰੂਬਲ ਲੈ ਲਏ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜੇਬ ਟਟੋਲ ਕੇ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਵਿੱਚ ਠੂਸ ਲਿਆ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਿਨੀਤ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ– "ਜੀ ਧੰਨਵਾਦ ।"
ਮੈਂ ਗ਼ੁੱਸੇ ਨਾਲ ਅੱਗ ਬਬੂਲਾ ਹੋਣ ਲਗਾ । ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਟਹਿਲਦੇ ਹੋਏ ਮੈਂ ਗੁੱਸੇ ਭਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ–
"ਧੰਨਵਾਦ ਕਿਸ ਗੱਲ ਦਾ ?"
"ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਪੈਸੇ ਦਿੱਤੇ – ਇਸ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ।"
ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਗਿਆ । ਮੈਂ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਲੱਗਭੱਗ ਚੀਖਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, "ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਧੰਨਵਾਦ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈਂ , ਜਦੋਂ ਕਿ ਤੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦੀ ਹੈਂ ਕਿ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਠਗ ਲਿਆ ਹੈ । ਤੈਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਤੇਰੇ ਪੈਸੇ ਹੜਪ ਕੇ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਧੰਨਵਾਦ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈਂ ।"
"ਜੀ ਹਾਂ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਜਿੱਥੇ–ਜਿੱਥੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਪੈਸਾ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ । ਤੁਸੀਂ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕੁੱਝ ਤਾਂ ਦੇ ਰਹੇ ਹੋ ।" ਉਸਨੇ ਮੇਰੇ ਕ੍ਰੋਧ ਤੇ ਠੰਡੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਛਿੱਟੇ ਮਾਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ।
"ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਇੱਕ ਪੈਸਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ । ਜੂਲੀਆ ! ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣਕੇ ਜਰਾ ਵੀ ਅਚਰਜ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ।" ਮੈਂ ਕਿਹਾ । ਫਿਰ ਆਵਾਜ਼ ਮੱਧਮ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਬੋਲਿਆ – "ਜੂਲੀਆ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਲਈ ਮਾਫ ਕਰ ਦੇਣਾ ਕਿ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਛੋਟਾ–ਜਿਹਾ ਕਰੂਰ ਮਜਾਕ ਕੀਤਾ । ਪਰ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਵੇਖ ਜੂਲੀਆ, ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਇੱਕ ਪੈਸਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਟੂੰਗਾ ।"
"ਵੇਖ, ਇਹ ਤੇਰੇ ਅੱਸੀ ਰੂਬਲ ਰੱਖੇ ਹਨ । ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਤੈਨੂੰ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ, ਲੇਕਿਨ ਇਸਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਕੁੱਝ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹਵਾਂਗਾ ।"
"ਜੂਲੀਆ ! ਕੀ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਭਲਾ ਕਹਲਾਏ ਜਾਣ ਲਈ ਇੰਨਾ ਦੱਬੂ ਅਤੇ ਬੋਦਾ ਬਣ ਜਾਵੇ ਕਿ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਜੋ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੋਵੇ, ਤੇ ਉਹ ਉਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਤੱਕ ਨਾ ਕਰੇ ? ਬਸ ਚੁਪਚਾਪ ਸਾਰੀਆਂ ਜਿਆਦਤੀਆਂ ਸਹਿੰਦਾ ਜਾਵੇ ? ਨਹੀਂ ਜੂਲੀਆ, ਇਹ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾਮੋਸ਼ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਚੱਲੇਗਾ । ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਣਾਏ ਰੱਖਣ ਲਈ ਤੈਨੂੰ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲ ਲੜਨਾ ਹੋਵੇਗਾ । ਮਤ ਭੁੱਲੋ ਕਿ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਬਿਨਾਂ ਬੋਲੇ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ . . . ।"
ਜੂਲੀਆ ਨੇ ਇਹ ਸਭ ਕੁੱਝ ਸੁਣਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਚੁਪਚਾਪ ਚਲੀ ਗਈ । ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਸੋਚਿਆ– ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਮਜੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾ ਲੈਣਾ ਕਿੰਨਾ ਆਸਾਨ ਹੈ!
| ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਆਂ (ਮੁੱਖ ਪੰਨਾ) |
