ایہہ رچنا اؤسکر وائلڈ دی انگریزی کہانی
'The Selfish Giant' تے آدھارت ہے)

چھٹی دی جد گھنٹی وجدی بچے بھجے آؤندے ۔
دیؤ دے باغ 'چ سارے رلکے پوری دھم مچاؤندے ۔
بہت ہی وڈا باغ سی اوہ نالے سی منموہنا ۔
اینا سندر دھرتی اتے کوئی باغ نہیں ہونا ۔
سندر گھاہ وچھی ہوئی سی پھلّ کھڑے سن سارے ۔
گھاہ وچوں پھلّ ایداں جھاکن ضداں ہون ستارے ۔
باراں بوٹے آڑوآں دے سن جدوں بسنت سی آؤندی ۔
سوہنے پھلّ گلابی سی اوہ اوہناں اتے کھڑاؤندی ۔
پتجھڑ آکے پھل پکاؤندی پھل وی اینے مٹھے ۔
ایہو جہے پھل کدی کسے نے ہون نہ کدھرے ڈٹھے ۔
پنچھی رکھاں اتے بہکے مستی وچ سن گاؤندے ۔
بچے سن کے گیت اوہناں دے اپنی کھیڈ بھلاؤندے ۔
"اسیں ایتھے کنے خوش ہاں" اک دوجے نوں کہندے ۔
سارا دن اسے باغ وچ کھیڈدے ہسدے رہندے ۔

واپس دیؤ آیا اتھوں جتھے اوہ گیا سی ۔
کورنش اوگر دوست کولے جا کے اوہ رہا سی ۔
عینی چھوٹی گل بات سی ستیں سالیں مکی ساری ۔
تاہیں اوہنے گھر مڑن دی کیتی کاہلی بھاری ۔
قلعے وچ آکے ویکھے اوہنے جد باغ وچ بچے ۔
بھاری آواز 'چ پچھن لگا،"کی کردے ہو اتھے ؟"
دیؤ دی اچی 'واز سندیاں بچے ڈردے مارے بھجے ۔
"میرا اپنا باغ ہے میرا اپنا ایہہ جاندے سبھے ۔
میتھوں بناں ایس باغ وچّ کھیڈ کوئی نہیں سکدا ۔"
باغ دوآلے کوٹ مار اس روکیا سبھ دا رستہ ۔
دروازے دے اتے اسنے ایہہ نوٹس لکھ لایا،
'ایتھوں لنگھن والے اتے جاویگا کیس چلایا ۔'

کنا سوارتھی دیؤ سی اوہ ایہہ جان لؤ سارے ۔
بچیاں لئی نہ جگہ سی کوئی کھیڈن کتھے بچارے ۔
سڑک دے اتے کھیڈن جد وی ٹھیڈے کھا کھا ڈگن ۔
اڈ دھوڑ چہریاں اتے پیندی روڑے پیریں وجن ۔
چھٹی ہون تے کوٹ دوآلے، بچے سی گھمدے رہندے ۔
"اسیں اتھے کنے خوش ساں،" اک دوجے نوں کہندے ۔

بسنت آ گئی چارے پاسیں پھلاں مہک کھنڈائی ۔
رکھاں اتے بہہ پنچھی گاون پوری رونق لائی ۔
صرف دیؤ دے باغ وچّ سی سردی ڈیرے لائے ۔
بچہ نہ کوئی اتھے دسے کیوں کوئی پنچھی گائے ۔
سوہنے جہے نکے پھلّ نے گھاہ وچوں سر چکیا ۔
بچیاں دی تھاں نوٹس-بورڈ ویکھ کے دھرتی لکیا ۔
دو جنے بسّ خوش سن پورے اک برف تے دوجا ککر ۔
"بسنت تاں آؤنا بھلّ گئی اے،" بیٹھ ماردے جکڑ ۔
"آپاں ایتھے سارا سال رہانگے ایہی اپنی مرضی ۔"
برف نے پوائی سارے گھاہ نوں پوری چٹی وردی ۔
ککر نے سبھ رکھاں تائیں، چاندی رنگ کرایا ۔
پھیر اوہناں نے اتر والا، ٹھنڈھا پون بلایا ۔
پھراں وچ اوہ لپٹیا ہویا زور زور دی گجے ۔
ہر چیز سی ٹٹّ بھجّ جاندی جس وچ جا اوہ وجے ۔
دھونئیندانیاں ساریاں اسنے ایدھر اودھر کھنڈائیاں ۔
"ایہہ تاں بڑی کمال جگہ ہے" نالے پائے دہائیاں ۔
"آپاں ہن ایتھے کیوں نہ گڑیاں تائیں بلائیے ؟"
"تسیں بلاؤں اسیں نہ آئیے، کیوں نہ دسو آئیے ۔"
گڑے آ گئے سدا سنکے کھورو سی بہتا پاؤندے ۔
ہر روز ہی تنّ گھنٹے اوہ قلعے دی چھت ہلاؤندے ۔
باغ اندر اوہ دوڑاں لاؤندے ضداں اتھرے منڈے ۔
رکھ باغ دے بہتے اوہناں ٹاہنیاں سنے مرنڈے ۔
سلیٹی جہے گھسمیلے رنگ دے اسنے کپڑے پائے ۔
ساہ لوے تاں اےداں لگے جیوں کوئی برف چھہائے ۔
کھڑکی وچوں باہر ویکھدا دیؤ ایہہ سوچیں جاوے،
'سمجھ نہ لگے بسنت ایتکی عینی دیری کیوں لاوے ۔
مینوں پر امید ہے پوری ایہہ موسم وی بدلیگا ۔
باغ میرے دا بوٹا بوٹا پہلاں جیوں مہکیگا ۔'
بسنت رتّ مڑکے نہ آئی ناہی آئی گرمی ۔
موسم نے کوئی اپنے ولوں نہ وکھائی نرمی ۔
پتجھڑ آئی سارے باغیں پھل سنہری دتے ۔
دیؤ دے باغ گئی پر پھر مڑ آئی پچھے ۔
"کنا سوآرتھی دیؤ ہے ! کیوں ایتھے پھل لاواں ۔
باغ اپنے پین نہ دندا بچیاں دا پرچھاواں ۔"
دیؤ دے باغ ہمیشہ سردی ٹھنڈھی ہوا تے ککر ۔
برف گڑے رلکے سبھ نچن، پایا باغے ستھر ۔
اک دن سویرے دیؤ جاگدا ہی سستا رہا سی ۔
باہروں مٹھا سنگیت آ کے اسدے کنّ پیا سی ۔
اسدے کنیں اس سنگیت نے عینی مصری گھولی ۔
شاہی ساجندیاں دی جاپی اسنوں جاندی ٹولی ۔
چھوٹا جیہا لنٹ پنچھی ہیکاں پیا لگاوے ۔
باہر بیٹھا کھڑکی دے اپنی سر 'چ گاوے ۔
کوئی سنگیت سنیاں دیؤ نوں کئی سال سی لنگھے ۔
تاہیؤں پنچھی دے بول اوسنوں لگے سن اینے چنگے ۔
گڑیاں نے نچنا چھڈیا ہوا دہاڑ وی بھلّ گئی ۔
باہروں مٹھی سگندھی آ کے کمرے دے وچ گھل گئی ۔
دیؤ سوچدا آخر نوں ہے رتّ بہار دی آئی ۔
میں وی باہر جا کے پاواں استے جھاتی کائی ۔
باہر آ تکیا اسنے بہت کمال نظارہ ۔
پنچھیاں پھلاں نال ٹہکے باغ اوسدا سارا ۔
کندھ وچ کتے موری ہوئی بچے اندر وڑ گئے ۔
ہسن گاون مارن چھالاں رکھاں اپر چڑھ گئے ۔
بچے خوش تے رکھ وی خوش ہو لگے خوشی مناون ۔
شاخاں پھلاں نال لدیاں بچیاں اتے ہلاون ۔
پنچھی پئے اڈاریاں لاون گیت خوشی دے گاون ۔
پھلّ گھاہ دے وچوں جھاکن لگے مہک لٹاون ۔
سارے باغ نظارہ سندر اک کھونجے سردی بھاری۔
نکا اک بچہ کھڑا اس کھونجے رووے زارو زاری ۔
چھوٹا سی اوہ بچہ بہتا اپر چڑھیا نہ جاوے ۔
روندا روندا اوہ رکھ دوآلے چکر لائیں جاوے ۔
رکھ دے اپر ہوا دہاڑے برف تے ککر ڈھکیا ۔
ہولی ہولی آکھے، "پیارے بچے اتے چڑھ آ ۔"
جناں ہو سکیا اوہنے ٹاہنیاں ہیٹھ نوائیاں ۔
بچے دیاں چھوٹیاں باہواں اوہناں تکّ نہ آئیاں ۔

ایہہ نظارہ ویکھ دیؤ دا دل پسیج گیا سی ۔
"کناں میں سوارتھی ہاں !" اسنے مونہوں کیہا سی ۔
"ہن میں ایہہ جان گیاں بسنت کیوں نہ آئی ۔
بناں بچیاں ایتھے اوہنوں خوشی نہ دسی کائی ۔
ہن میں جا کے چھوٹا بچہ اپر رکھ بٹھاواں ۔
استوں بعد باغ دوالیوں ساری کندھ گراواں ۔
میرا باغ میدان بنیگا بچے رل کھیڈن جتھے ۔"
دیؤ نوں سی افسوس بہت اپنے کیتے اتے ۔
اتر پوڑیاں ہولی ہولی دروازہ پھر کھولھیا ۔
باہر باغ وچ آیا پر نہ مونہوں بولیا ۔
بچیاں ویکھیا ڈردے مارے ادھر ادھر بھجے ۔
اوہی پروہنے پہلاں والے باغ اندر آ گجے ۔
چھوٹا بچہ رہا کھلوتا اس نہ دیؤ نوں تکیا ۔
ہنجھو بھریاں اکھاں سن تاہیں اوہ ویکھ نہ سکیا ۔
سہجے سہجے چوری چوری دیؤ اس پچھے آیا ۔
پیار نال چکّ بچے نوں رکھ دے اتے بٹھایا ۔
رکھ تے پنچھی چہکن لگے پھلّ بہار لے آئی ۔
بچے نے باہاں پھیلائیاں دیؤ نوں گلوکڑی پائی ۔
منہ متھا اسدا چمّ کے بہت پیار سی کیتا ۔
دیؤ نوں جاپے ضداں اسنے امرت دا گھٹّ پیتا ۔
دیؤ نوں بدلیا ویکھ کے بچے، واپس بھجے آئے ۔
بسنت بھلا کیوں پچھے رہندی نالے اوہنوں لیائے ۔
دیؤ آکھدا، "بچیو، ہن باغ تساں دا سارا۔
لے کے اسنے وڈا کہاڑا کوٹ گرایا بھارا ۔
باراں وجے منڈی ولّ جاندے لوکی باغ نوں تکن ۔
دیؤ نال بچے پئے کھیڈن نہ اکن نہ تھکن ۔
اینا سندر باغ اوہناں نوں کدھرے نظر نہ آوے ۔
جیوں جیوں باغ نوں ویکھن ہور تانگھ ودھ جاوے ۔
شام پئی جد سارے بچے ملن دیؤ نوں آئے ۔
دیؤ پچھدا، "چھوٹا ساتھی، کتھے ہو چھڈّ آئے ؟"
بچے کہندے، "پتہ نہیں اوہ پہلوں چلا گیا اے ۔"
"کل ضرور اوہ کھیڈن آوے اسنوں دسّ دیا جے ۔"
بچیاں دسیا، "کتھے رہندا سانوں پتہ نہ کائی ۔"
ایہہ سندیاں دیؤ دے من وچ بہت اداسی چھائی ۔
چھٹی ہندیاں سار ہی بچے باغ ولّ بھجے آون ۔
آپ وی کھیڈن نالے دیؤ نوں اپنے نال کھڈاون ۔
پر چھوٹا بچہ پھیر دوبارہ کدے باغ نہ آیا ۔
دیؤ نوں جاپے ضداں اسنے اپنا کجھ گوایا ۔
سارے بچیاں اتے دیؤ نوں پیار بڑا سی آؤندا ۔
مڑکے چھوٹا بچہ آوے دل اس دا پر چاہندا ۔

سماں بیتیا دیؤ سی کمزور تے بڈھا ہویا ۔
بچے کھیڈن پر اس توں کول نہ جائے کھلویا ۔
اپنے بیٹھن نوں اسنے آرام کرسی بنوائی ۔
کدے باغ کدے اوہ بچے تکے پوری نیجھ لگائی ۔
"باغ وچّ نے پھلّ بڑے ہی سندر تے منموہنے ۔
پر بچیاں جہے دنیاں اندر کوئی پھلّ نہ ہونے ۔"
سردی دی رتّ وی ہن اسنوں بری نہیں سی لگدی ۔
رتاں دی ایہہ ادلا بدلی ہے قدرت دی مرضی ۔
سردیاں وچ بسنت رتّ جا گھر اپنے سوں جاوے ۔
تھکے پھلّ آرام پئے کردے ضداں من نوں بھاوے ۔
سردی دی اک صبح نوں دیؤ کپڑے پائیں جاوے ۔
باہر ولّ جو اسنے تکیا سچ نہ اسنوں آوے ۔
کھونجے والا رکھ سی پورا چٹے پھلاں نال بھریا ۔
شاخاں سبھ سنہری دسن پھل چاندی رنگ کریا ۔
چھوٹا بچہ رکھ ہیٹھ کھلوتا جو سی سبھ توں پیارا ۔
خوشی نال دیؤ بھجا جاوے بھاویں سریر سی بھارا ۔
چھیتی نال گھاہ توں لنگھدا کول بچے دے آیا ۔
ونہدیاں ہی بچہ اسنے چہرہ لال بنایا ۔
کلاں دے نشان پئے سن اسدیاں تلیاں اتے ۔
دو ہتھاں 'تے دو پیراں 'تے نشان سی اسنے تکے ۔
"کیہنے تینوں زخمی کیتا ایڈا حوصلہ کسدا ؟
وڈی تلوار لجا کے میں وڈھاں جا سر اسدا ۔"
"ایہہ زخم پیار دے نے،" بچے اوہنوں سنایا ۔
ایہہ سندیاں عجب جیہا ڈر من اوسدے چھایا ۔
"کون ایں توں ؟" پھر اسنے، بچے کولوں پچھیا ۔
ایہہ کہندیاں سار دیؤ اسدے اگے جھکیا ۔
بچے منہ مسکان آ گئی جد اس دیؤ نوں ڈٹھا ۔
"اک واری توں باغ اپنا کھیڈن لئی سی دتا ۔
ہن میں تینوں سورگ لجانا جو باغ ہے میرا ۔
اج توں بعد سدا لئی اوتھے ہونا تیرا وسیرا ۔"
اگلے دن بچیاں ویکھیا دیؤ پیا سی مویا ۔
چٹے پھلاں دی چادر نال سارا ڈھکیا ہویا ۔

(ایہہ رچنا منشی پریم چند دی کہانی
'عیدگاہ' تے آدھارت ہے)

تیہہ دن رمضان دے لنگھے تاں عید کتے آئی ۔
نال اپنے سوہنی تے منموہنی صبح لیائی ۔
کھیتاں وچّ ہے رونق پوری رکھاں تے ہریالی ۔
آکاش تے ویکھو سارے پاسے بڑی عجب ہے لالی ۔
سورج نے وی روپ بنایا ٹھنڈھا اتے پیارا ۔
اوہ وی عید مبارک آکھے جگّ سنیندا سارا ۔
پنڈ 'چ کنی ہپھڑا-دپھڑی عید نے ہے مچائی ۔
تیاری عیدگاہ جان دی کردی پھرے لوکائی ۔
بٹن کسے دے کڑتے ہے نہیں سوئی دھاگہ بھالے ۔
کسے دے جتے سخت ہوئے، تیلی ول پائے چالے ۔
سنھی-پانی بلداں دا وی چھیتی چھیتی مکانا ۔
دوپہر تکّ عیدگاہ توں اوکھا واپس آنا ۔
تنّ کوہ دا پیدل رستہ ہوراں نوں وی ملنا ۔
بناں عید-مبارک آکھیاں کداں اوتھوں ہلنا ۔

بچیاں دا حالَ تاں ویکھو چاء نہیں جاندا چکیا ۔
کسے نے ادھا روزہ رکھیا کسے نہ اوہ وی رکھیا ۔
عید جان دی خوشی جو ہندی ایہناں دے حصے آئی ۔
وڈے روزہ رکھن جاں نہ رکھن ایہناں کی پیا ای ۔
روز عید دا ناں رٹدے سی مساں عید ہے آئی ۔
لوکی عیدگاہ جان دی نہ کاہل کریندے کائی ؟
ایہناں نوں پرواہ نہ کوئی دودھ شکر کتھوں آنا ۔
حق ایہناں دا دن عید دے سیویاں رجّ رجّ کھانا ۔
ایہناں نوں کی ابو میاں کیوں کایمئلی دے جاندے ۔
کبیر خزانہ گن ایہہ اپنا پھر جیباں وچّ پاندے ۔
محسن کول نے پندراں پیسے محمود کول نے باراں ۔
ایہناں پیسیاں دیاں سوچن چیزاں آؤن ہزاراں ۔

حامد سبھ توں ودھ خوش ہے جو ماڑو جیہا بچہ ۔
صورتَ بہت غریب جہی تے لگے عمروں کچا ۔
پچھلے سال پیو اوسدا، کھڑیا ہیضے دی بیماری ۔
اسدے غم وچ گھلدے ماں وی ہوئی اﷲ پیاری ۔
بڈھی دادی امینا دی گودی حامد سوں خوش رہندا ۔
ماں-پیو دے نہ ہون دا غم نہ کجھ وی کہندا ۔
ابا پیسے کمان گئے نے امی گئی اے اﷲ کولے ۔
تھیلیاں بھر لیاؤنگے پیسے چیزاں بھر بھر جھولے ۔
پیریں جے کر جتے نہیں ہن ٹوپی سر 'تے پرانی ۔
کی غم اس لئی ہر شے امیں ابو نے لے آنی ۔
اباجان نے بہتے پیسے جد اس نوں لیا دتے ۔
محسن، نورِ، سمی کولے اینے پیسے ہونے نے کتھے ۔

امینا وچاری کوٹھڑی اندر کلی بیٹھی رووے ۔
غریباں دے گھر ہائے اﷲ ! کدے عید نہ ہووے ۔
حامد آ دادی نوں آکھے، "اماں ڈر ہے کاہدا ؟
سبھ توں پہلاں مڑکے آواں میرا پکا وعدہ ۔"
کداں بچہ میلے بھیجے امینا دا دل کھسدا ۔
'ہوراں دے وڈے نال جانگے کون ہونا ایں اسدا ؟
تنّ کوہ دا رستہ لما تے حامد پیروں ننگا ۔
بھیڑ-بھاڑ وی بہتی ہونی نہ بھیجاں تاں چنگا ۔
پیسے میرے پلے ہندے تاں نال ایہدے میں جاندی ۔
لوڑ دیاں ساریاں چیزاں مڑدی میں لیاندی ۔
چیزاں اکٹھیاں کردیاں کئی گھنٹے لگ جانے ۔
منگ پنّ کے گزارا کرنا پیناں اﷲ بھانے ۔
پھہیمن دے کپڑے سیوں کے ملے سی اٹھ آنے ۔
چھ آنے گوالن لے گئی باقی رہے دو آنے ۔
تنّ پیسے حامد نوں دتے پنج پیسے میرے کولے ۔
سیویاں لین لاگناں آؤنا بنھ بنھ کے ٹولے ۔
کس کس نوں دیئیں جاوے کس توں جی چراوے ۔
جس نوں جاپے تھوڑھا ملیا اوہی منہ سجاوے ۔
سال بعد دن عید دا مسیں مسیں ہے آؤندا ۔
اﷲ بچہ سلامت رکھے اوہی وقت لنگھاؤندا ۔'

پنڈوں ٹولی میلے چلی بچے جاندے خوش خوش بھجے ۔
کسے رکھ ہیٹھ کھڑ ساہ لیندے نکل کے کجھ اگے ۔
حامد دے پیراں نوں پر لگے بچے جاندے اڈدے ۔
سوچیں جاون وڈے لوکیں کیوں نہ چھیتی تردے ۔
شہر دے نیڑے آئے جد باغ لگے اوہناں تکے ۔
چارے پاسے اوہناں باغاں دے کوٹ بنے سن پکے ۔
امب-لیچیاں نال پئے سی رکھ سارے ہی لدے ۔
کدی کوئی بچہ مار کے روڑا امباں اتے بھجے ۔
مالی اندروں گالاں دندا جا کے دور کھلوون ۔
'مالی نوں الو بنایا' سوچ سوچ خوش ہوون ۔

وڈیاں عمارتاں آؤن لگیاں پھیر نظر دے اندر ۔
عدالت، کالج بعد دسیا وڈا اک کلبّ-گھر ۔
کالج وچّ لڑکے پڑھدے نے نالے پڑھدے مچھاں والے ۔
اینے اینے وڈے ہو گئے تاں وی، پڑھائی نہ مکی حالے ۔
مدرسے حامد دے تنّ لڑکے وڈے پڑھن نے آؤندے ۔
ہر روز اوہناں مار ہے پیندی کم توں جی چراؤندے ۔
ایہہ وی اداں دے ہی ہونے نے بچے سوچیں جاون ۔
کلبّ-گھر نوں تکّ کے اگے لگے گلاں چلاون ۔
اتھے روز ہی جادو ہندا کھوپڑیاں بھجن جتھے ۔
اندر جا کوئی ویکھ نہ سکے کی ہندا ہے اتھے ؟
صاحب داڑھیاں مچھاں والے میماں کھیڈن آون ۔
ساڈی اماں گرنی کھاوے جے لگے بیٹ گھماون ۔
محمود آکھے، "میری امیں دے ہتھ لگّ پین کمبن ۔"
محسن بولیا، "کیوں لگیا ایویں گپاں چھنڈن،"
مناں-مونہیں آٹا پینہدیاں سو گھڑے بھردیاں پانی ۔
میم نوں گھڑا پئے جے بھرنا یاد آ جاوے نانی ۔"
محمود کیہا، "اپنیاں امیاں نہ ایوں نچن-ٹپن ۔"
محسن کہندا، " میں اکھیں ویکھیا کتے تیز اوہ نسن ۔
اک دن ساڈی گاں کھل کے چودھری دے کھیت جا وڑ گئی ۔
نسدیاں ماں نوں کجھ نہ ہویا پر میری ساہ چڑھ گئی ۔

حلوائیاں دیاں دوکاناں اگے خوب سی سجیاں ہوئیاں ۔
مناں-مونہی مٹھیائیاں دسن سبھ تے لگیاں ہوئیاں ۔
"ابا کہندے رات پیندیاں جنات کئی ایتھے آون ۔
ساریاں بچیاں مٹھیائیاں روپئے دے کے لے جاون ۔"
حامد نوں یقین نہ آوے، "روپئے کتھوں لیاون ؟"
محسن دسیا، "جتھوں مرضی اوہ پیسے لے آون ۔
لوہے دے دروازے وی اوہناں نوں ذرا روک نہیں سکدے ۔
کنے ہی جواہر تے ہیرے اپنے کول اوہ رکھدے ۔
ٹوکریاں بھر اس نوں دیون جس اتے خوش ہوون ۔
پنجاں منٹاں وچ اوہ اتھوں کلکتے جا کھڑوون ۔
حامد پچھے، "پھر جنات تاں بہت ہی وڈے ہندے ؟"
محسن دسدا، "سر اوہناں دے آسمان نوں چھنہدے ۔
پر جے مرضی ہووے اسدی تاں گڑوی وچ سماوے ۔"
"ہے کوئی کسے نوں منتر آؤندا جنّ وسّ ہو جاوے ؟"
"ایہہ تاں میں نہیں جاندا نہ مینوں کسے دسیا ۔
چودھری صاحب نے کئی جناں نوں ہے قابو کر رکھیا ۔
کس دے گھر ہے چوری ہوئی تے کسنے چوری کیتی ۔
چودھری صاحب نوں جنّ دسدے جو ہووے جگّ بیتی ۔
جمراتی دا وچھا گمیاں تنّ دن پتہ نہ چلیا ۔
پچھیاں چودھری نے دسیا تاں گؤشالا توں ملیا ۔"
سمجھ گیا حامد کتھوں چودھری کول دھن آوے ۔
تے لوکاں کولوں عجت عینی کیوں چودھری پاوے ۔

اگے پولیس لائن آئی سپاہی قواعد کردے ۔
راتیں جاگ جاگ پہرہ دندے چوری ہون توں ڈردے ۔
محسن کہندا، "پہرہ دندے ! ایہہ چوری کرواؤندے ۔
چور تے ڈاکو سارے پہلاں ایہناں کول ہن آؤندے ۔
چوراں نوں کہہ چوری کر لؤ دین جاگدے رہو دا ہوکا ۔
سبھ ایہناں نوں پیسے دندے پاؤن ایہہ رولا پھوکا ۔
میرا مامو آپ سپاہی ویہہ روپئے اوہ پاوے ۔
ہر مہینے گھر اپنے روپئے پنجاہ بھجواوے ۔
اینے روپئے کتھوں آؤندے میں پچھیا اک واری ۔
آکھے ایہہ سبھ اﷲ دندا اس دی رحمت بھاری ۔
جے اسیں چاہیئے لکھاں بنائیے ڈر بدنامی کھاوے ۔
نالے ڈریئے کتے نوکری ہتھوں نہ چلی جاوے ۔"
حامد پچھدا، "سچیں مچیں، جے چوری ایہہ کرواون ۔
توں ہی دسّ پھر ایہہ لوکی پھڑے کیوں نہ جاون ؟"
حامد دے اس بھولیپن تے محسن اگوں آکھے،
"کون پھڑے دسّ ایہناں تائیں پھڑن والے ایہہ آپے ۔
حرام دا مال حرام 'چ جاندا، اﷲ سجا دوائی ۔
اگّ لگی مامو گھر اک دن پونجی راکھ بنائی ۔
کئی دن تاں اوہناں نے وی اک رکھ دے ہیٹھ لنگھائے ۔
سو روپیہ پھر قرضہ لے کے بھانڈا ٹینڈا لیائے ۔"

عیدگاہ جان والے ٹولے ہور کنے ہی نظریں آئے ۔
اک توں اک بھڑکیلے کپڑے سبھ لوکاں نے پائے ۔
سارے جاپن عطر نہاتے کوئی ٹانگے اتے آؤندا ۔
موٹر سوار شان نال دوروں ہارن پیا وجاؤندا ۔
نکی جہی ایہہ پینڈو ٹولی غریبی دی پرواہ نہ کوئی ۔
صبر سنتوکھ ایہناں دے دی پر تھاہ پا نہ سکیا کوئی ۔
ہارن دی آواز نہ سندے ویکھیں جاون چیزاں ولے ۔
اوہ ویکھو حامد وچارا ! آ چلیا سی موٹر تھلے ۔

اچانک عیدگاہ دس پئی رکھاں دی چھاں سارے۔
ہیٹھاں پکے فرش اتے وی وچھائے جاجم سجے سنوارے ۔
دور دور اک دوجے پچھے لوکیں، بنھیں کھڑے قطاراں ۔
گنتی دا کوئی انت نہ آوے ہونی کئی ہزاراں ۔
نواں آؤن والا ہر اک بندہ پچھے جا کھلووے ۔
ایس جگہ تے دھن تے پد دی پچھ نہ کوئی ہووے ۔
اسلام وچ نے سبھ برابر اوچ-نیچ نہ کوئی ۔
وضو کرکے پنڈوں آئی ٹولی وی پچھے جا کھلوئی ۔
لکھاں سر سجدے وچ جھکدے اداں نظری آون۔
ضداں لکھاں بجلی دے دیوے جگن اتے بجھ جاون۔
دور تکّ ایہہ پھیلیا ہویا تکے جہڑا نظارہ ۔
مان تے شردھا دل وچ بھردے انند آنودا بھارا ۔
ایوں لگے جیوں بھائیچارے دا دھاگہ ایہہ پیارا ۔
سبھناں دا اک لڑی پرو کے ہار بناوے نیارا ۔

نماز ختم ہوئی سارے لوکی اک دوجے گل ملدے ۔
دوکاناں ولّ پھر دھاوا کیتا بناں کسے وی ڈھل دے ۔
اک پیسہ دے ہنڈولے اتے موج نال چڑھ جاؤ ۔
ولّ آکاش دے مار اڈاری ہیٹھاں نوں پھر آؤ ۔
چرخی ویکھو جتھے اٹھ گھوڑے سنگل بنھ لمکائے ۔
حامد دے ساتھیاں دے اک پیسہ پچی گیڑے لائے ۔
دور کھڑا اک پاسے ولّ اوہ پیا دلیل دڑاوے ۔
اپنے خزانے دا تیجا حصہ کیوں فضول لٹاوے ۔

اگے گئے کھڈونیاں دیاں آئیاں کئی دوکاناں ۔
سبھ کھڈونے انج جاپن جویں کھولن ہنے زباناں ۔
محمود نے سپاہی خریدیا خاکی وردی والا ۔
موڈھے تے بندوق رکھی جس لگے کوئی متوالہ ۔
محسن نے لیا ماشقی پچھے مشق پھڑی سی ۔
جاپے ضداں گیت کوئی گاوے چہرے خوشی چڑھی سی ۔
نورِ نوں کھڈونیاں وچوں وکیل پسند اے آیا ۔
چٹی اچکن دے نال جسنے کالا چوغا پایا۔
جیب وچ اس گھڑی رکھی جسدی زنجیر سنہری ۔
ہتھ قانون دا پوتھا پھڑیا آیا جا کچہری ۔
حامد سوچے، "کھڈونے مٹی دے ہتھوں ڈگ ٹٹّ جاون ۔
پانی لگے رنگ گھل جاوے پھر کہڑے کم آون ۔"
محسن کہندا، "ماشقی لیاؤ پانی سنجھ-صباحی ۔"
محمود کہے، "روز دئیگا پہرہ میرا ویر سپاہی ۔"
نورِ آکھے، "میرا وکیل لڑیگا مقدمے وڈے وڈیرے ۔"
سمی کہندا، "دھوبن ہردن دھوویگی کپڑے میرے ۔"
حامد کہندا، "کھڈونیاں دا کی ٹٹّ مٹی ہو جاون ۔"
اوہناں نوں پر اک وار چھہن لئی اس دے ہتھ للچاون ۔
جدوں وی کوئی کھڈاؤنا چھہن لئی اپنا ہتھ ودھاندا ۔
ہر اک بچہ کھڈونا اپنا اس توں پرھاں ہٹاندا ۔

کھڈونیاں توں بعد دوکاناں جو بھریاں مٹھیائیاں ۔
بچیاں اپنے کھان لئی سی اڈو-اڈّ پوائیاں ۔
حامد کولے بسّ تنّ پیسے کجھ نہ لے کے کھاوے ۔
جد ہوراں نوں کھاندیاں ویکھے اوہدا من للچاوے ۔
محسن کہندا، "لے ریوڑی میرے کولوں بھائی ۔"
حامد نے جاں ہتھ ودھایا اس اپنے منہ پائی ۔
سارے بچے ہسن لگے محسن ریوڑی پھیر وکھاوے۔
حامد اگوں وکھا کے پیسے اپنا سر ہلاوے ۔
جدوں اسنوں ہور تنگ کیتا حامد اگوں سنائی ۔
مٹھیائی دی دسی اسنے کتابیں لکھی برائی ۔
محمود کہندا، "اپنے پیسے ایہہ ادوں خرچیگا ۔
جدوں اپنے کولے خرچن نوں باقی نہ کجھ بچیگا ۔
پھر ایہہ لے کے مٹھیائی آپ اکلیاں کھاؤ ۔
کھاؤ آپ پر سانوں وی ایہہ دوروں دوروں وکھاؤ ۔"

اگے گئے تاں اک دوکان تے سامان لوہے دا رکھیا ۔
ساتھی اسدے اگے لنگھ گئے پر حامد اتھے رکیا ۔
چمٹے ویکھ دوکان دے اتے اسنوں خیال ایہہ آوے ۔
کیوں نہ دادی ماں دی خاطر اک چمٹا لے جاوے ۔
ہتھ اوسدے جل جل جاندے جد تویوں روٹی لاہوے ۔
اس کول نہ وہل نہ پیسے خود چمٹا لے جاوے ۔
کھڈونیاں دا کی فائدہ ٹٹّ بھجّ ایہناں جانا ۔
جدوں ایہہ تھوڑھے ہوئے پرانے کسے ہتھ نہیں لانا ۔
حامد دے ساتھی لنگھ اگے شربت پین سبیلوں ۔
اوہ رک اتھے طرحاں طرحاں دیاں سوچاں گھڑے دلیلوں ۔
میرے ساتھی کنے لالچی ! مینوں دتی نہ مٹھیائی ۔
پھوڑے-پھنسیاں سبھدے ہوون زبان چٹوری ہو جائی ۔
چوری کرنگے مار کھانگے وچ کتاباں لکھیا ۔
ایہہ جھوٹھ نہیں ہوون لگی جو دین ایہہ سکھیا ۔
اماں نے جد چمٹا ڈٹھا اس بھجی بھجی آؤنا ۔
"میرا بچہ چمٹا لیایا،" کہہ مینوں گل لاؤنا ۔
وڈیاں دیاں دعاواں سدھیاں اﷲ کولے جاون ۔
کھڈونے ویکھ دعا کی ملنی بھاویں من لبھاون ۔
ابا امیں نے جد کدے وی پیسے لے کے آؤنا ۔
ٹوکریاں بھر کھڈونے لے میں دوستاں نوں دے آؤنا ۔
نالے دسنا دوستی ہندی سارے ونڈ کے کھائیے ۔
ریوڑی وکھا دوستاں نوں نہ کدے جھٹکائیے ۔
چمٹا ویکھ ہسنگے سارے کی پرواہ اس گلّ دی ۔
لے چمٹا اوہناں دے کولے جائیے جلدی جلدی ۔
دوکاندار نے ملّ دسیا، "چھ پیسے چمٹے دا ۔
جے ضرور لجانا ایں تاں پنج پیسے دا لے جا ۔"
حامد دا دل بیٹھ گیا پر اس کری دلیری،
"تنّ پیسے دا مینوں دے دے جے مرضی اے تیری ۔"
گھڑکی دے ڈر کولوں حامد تریا ہو دو چتا ۔
دوکاندار نے چمٹا اسنوں تنّ پیسے دا دتا ۔
بندوق جیوں دھر موڈھے چمٹا ساتھیاں کولے آیا ۔

محسن پچھے، "او پاگلا ! چمٹا کیوں لیایا ۔"
حامد ماریا دھرتی تے چمٹا نالے اگوں سناوے،
"ماشقی ہیٹھاں سٹّ ویکھ خاں چور-چور ہو جاوے ۔"
محمود کہے، "چمٹا تیرا کی ہے کوئی کھڈاؤنا ؟"
حامد آکھے، "ایہدیاں صفتاں تینوں میں سناؤنا ۔
موڈھے رکھ بندوق بن جاوے ہتھ چمٹا بنے فقیراں ۔
مجیرے دا کم ایہہ دیوے ہتھیار بنے بلبیراں ۔
تہاڈے سارے کھڈاؤنے چاہے پل وچ مار گراوے ۔
کون بہادر چمٹے دا وال ونگا کر جاوے ؟"
سمی آکھے، "میری خنجری لے لے چمٹا دے دے مینوں ۔"
حامد کہے، "خنجری بدلے کداں ایہہ دیواں تینوں ۔
خنجری تیری کی وچاری چمڑے دی چڑھی جھلی ۔
ڈھب ڈھب بند ہو جاوے اسدی رتا جے ہو جائے گلی ۔
خنجری دا ڈھڈّ پاڑے چمٹا جے اسدا من ہووے ۔
اگّ پانی طوفان دے وچّ وی ڈٹیا ایہہ کھلووے ۔"
سبھ دا من چمٹے نے موہیا دور میلے توں آئے ۔
پیسے وی مکے دھپّ وی تکھیری کہڑا واپس جائے ۔
حامد بڑا چلاک نکلیا پیسے رکھے بچا کے ۔
ساڈے تے ہن رعب جھاڑدا چمٹا اک لیا کے ۔
دو دل بچیاں دے ہوئے سمی ہویا حامد بنے ۔
محسن، نورِ، محمود دا دل ہار کویں پر منے ۔
وکیل، ماشقی تے سپاہی مٹی دے بنے کھڈونے ۔
لوہے دے چمٹے اگے بن گئے سبھ دے سبھ اوہ بونے ۔
محسن سوچ سوچ کے کہندا، "ایہہ پانی کداں بھریگا ۔"
حامد کہے، "چمٹے دا جھڑکیا ماشقی سبھ کریگا ۔"
محمود کہے، "جے پھڑے گئے تاں وکیل نے ہی چھڈاؤنا ۔"
حامد تھوڑھا جھپ کے پچھے، "پھڑن کیہنے ہے آؤنا ؟"
آکڑ کے نورِ کہن لگا، "ایہہ سپاہی بندوق لے آوے ۔"
حامد کہے، "لیا پھر ایہناں دی ہنے کشتی ہو جاوے ۔
رستمے-ہند چمٹا پھڑنگے سپاہی ایہہ بچارے !
صورتَ ویکھ ایہناں گھبراؤنا بھجّ جانا ڈردے مارے ۔"
محسن کہے، "تیرے چمٹے دا منہ اگّ وچ تپیگا ۔"
حامد کہے، "ایہہ کڑی نہیں جو ڈردا جا چھپیگا ۔
اگّ وچ کیول اوہو کد سکن جو ہندے بہادر سورے ۔
ماشقی، وکیل، سپاہی بھجن اک دوجے توں موہرے ۔"
محمود کہے، "وکیل کرسی بیٹھے چمٹا رہے رسوئی ۔
پئے رہن توں بنا ایس توں کم نہ ہووے کوئی ۔"
حامد نوں کوئی گلّ نہ سجھی کہن لگا گھبرایا،
"ویکھیو میرے چمٹے نے جاں وکیل نوں ہیٹھ گرایا ۔
اس دا قانون اسنے اسدے ڈھڈّ وچ پا دینا ۔"
تنوں سورمے سوچن لگے اساں نہیں کجھ کہنا ۔
حامد بالکل سچ آکھدا کھڈونیاں ٹٹّ جانا ۔
اسدا چمٹا اوویں رہنا ایہہ نہ ہوئے پرانا ۔
کہندے، "چمٹا توں وکھا دے کھڈونے اسیں وکھائیے ۔
ایویں لڑن دا کی فائدہ جھگڑا ہن نپٹائیے ۔"
چمٹا حامد دوجیاں نوں دتا آپ لے لئے کھڈونے ۔
کنے خوبصورت سبھ کھڈونے اک توں اک منموہنے ۔
کہن لگا، "چمٹا بچارا کی لگے ایہناں کولے ۔
ایہہ سارے ایوں جاپن ضداں ہن بولے کہ بولے ۔"
محسن کہے، "کھڈونے ویکھ کے دینیاں کس دعاواں ۔"
محمود کہے، "دعاواں دی چھڈو بس ماروں بچ جاواں ۔"

گیاراں وجے پنڈ پجی ٹولی سارے ہلاّ ہویا ۔
محسن دی بھین بھجی آئی اس ماشقی کھوہیا ۔
کھوہ کھنجھ وچ ماشقی ڈگیا اسدے ٹوٹے ہوئے ۔
مار کٹائی بھین بھائی ہوئے نالے فٹّ فٹّ روئے ۔
رولا سن کے اماں اندروں بھجی بھجی آئی۔
دوہاں دے دو دو تھپڑ دھرکے اندر کھچ لیائی ۔

نورِ میاں وکیل لئی دو کلے کندھ گڈائے۔
پٹڑے اتے قالین دی تھاں کاغذ اوہنے وچھائے ۔
وکیل اتے بٹھا کے اسنوں پکھا جھلن لگا ۔
پتہ نہیں تیز ہوا وجی جاں پکھا اسدے وجا ۔
بھنجے ڈگدیاں سار اوہ سدھے سورگ سدھائے ۔
ہڈیاں ساریاں کر اکٹھیاں کوڑے تے سٹّ آئے ۔

محمود سپاہی اپنے نوں پہرے دا چارج دتا ۔
سپاہی ہو کے پیدل چلے ایہہ کداں دا کتا !
ٹوکری لے کے اس وچ پرانے کپڑے کجھ وچھائے ۔
انج اوہنے پالکی بناکے سپاہی جی بٹھائے ۔
سر اتے پالکی چکّ کے بار دا چکر لاون ۔
'جاگدے لہو' دا ہوکا اسدے چھوٹے بھائی لگاون ۔
ٹھوکر کھا کے ڈگے میاں سپاہی دی لتّ توڑی ۔
گولر دا دودھ لا کے اسدے پھر اوہ آپے جوڑی ۔
جدوں لتّ نہ ٹھیک جڑی دوجی توڑ برابر کیتی ۔
جتھے دھردے بن سنیاسی بیٹھا رہے چپ-چپیتی ۔
جھالردار صافا کھرچ کے گنجا کر بٹھاؤندے ۔
کدے کدے سپاہی جی دا وٹا وی بناؤندے ۔

حامد میاں جد گھر آئے دادی بھجی آوے ۔
پیار نال پیارا پوتا گودی وچ اٹھاوے ۔
چمٹا ویکھ کے پھر بولی، "ایہہ ہے کتھوں آیا ؟"
حامد کہندا، "تنّ پیسے دا میں ہاں ملّ لیایا ۔"
چھاتی پٹ امینا پچھے، "ایہہ کاہتوں چکّ لیایا؟"
"توے نال تیرے ہتھ جلدے سی،" حامد اگوں سنایا ۔
سارا غصہ پیار 'چ بدلیا امینا سوچیں جاوے ۔
کہڑا بچہ بڈھی دادی لئی اینا تیاگ دکھاوے ۔
بچے ہونگے کجھ کجھ کھاندے کنا اس ضبط دکھایا ۔
دادی دی یاد دل رکھی تاہیں چمٹا لے آیا ۔
بچیاں وانگوں روئیں جاوے نالے دعاواں دیئیں جاوے ۔
اس وچلا بھید جو گجھا حامد سمجھ کی پاوے !

(کایمئلی=پنڈ دا شاہوکار جو بہت ویاز تے
پیسے دندا سی، لاگی جاں لاگن=اوہ لوک جو پنڈاں وچ
دوجیاں دا کم کردے ہن، لوک اوہناں نوں دن-دہار جاں
فصل آؤن تے کجھ نہ کجھ گزارے لئی دے دندے ہن)

(ایہہ رچنا رابندر ناتھ ٹیگور دی کہانی
'کابلیوالا' تے آدھارت ہے)

میری پنج سالاں دی بچی منی ہے جسدا ناں ۔
بناں بولے نہیں رہِ سکدی تھوڑھا جناں سماں ۔
اک دن سویرے بھجی بھجی میرے کولے آئی ۔
اسنے آؤندیسار ہی اپنی گلّ سنائی ۔
"رامدیال دربان، 'کاک' نوں 'کؤآ' بلاوے ۔
بابو جی، اےداں نہیں لگدا اسنوں کجھ نہ آوے ۔
بھولا اک دن مینوں دسے مینہہ کداں ہے پیندا ۔
ہاتھی اپنی سنڈ دے اندر پانی ہے بھر لیندا ۔
اس پانی نوں زور مارکے ولّ آکاش پچاوے ۔
اوہو پانی ساڈے کولے مینہہ بنکے پھر آوے ۔
بابو جی، بھولا جھوٹھ ماردا" قہقے اتھوں بھجی ۔
ضداں پہلاں کھیڈ رہی سی پھیر کھیڈ جا لگی ۔

میرے کمرے وچ منی اک دن کھیڈ رہی سی ۔
اچنچیت کھڑکیوں باہر اسدی نظر پئی سی ۔
کھڑکی چھڈّ کے کول میرے جلدی جلدی آئی ۔
"کابلیوالا، کابلیوالا" پائیں جاوے دہائی ۔
موڈھے تے جھولا لٹکایا جس وچ سکے میوے ۔
ہتھ وچ انگوراں دی پٹاری دوروں وکھائی دیوے۔
لما قد پر ہولی چالے سڑکے تریا آوے ۔
منی ڈٹھا گھر ولّ مڑیا اندر بھجی جاوے ۔
منی نوں سی ایہہ ڈر لگا پھڑ نہ جھولی پاوے ۔
اسنوں پھڑکے نال اپنے کتے دور لے نہ جاوے ۔
منی سوچے اسدی جھولی جے کوئی پھول کے تکے ۔
اس وچوں ہور مل جانگے کنے ہی چھوٹے بچے ۔
کابلیوالے مسکراکے پھر سلام آ کیتا ۔
میں وی استوں مننی لئی کجھ سامان لے لیتا ۔
تھوڑھا چر چپّ رہکے اسنے اپر نگاہ اٹھائی،
"بابو جی بیٹی گئی کتھے ؟" مینوں اس پچھیا ای ۔
منی دا ڈر گھٹّ کرن لئی میں اسنوں بلایا ۔
کابلیوالے بادام تے کشمش منی ولّ ودھایا ۔
ڈرکے میرے گوڈیاں نوں چمبڑی منی اچی روئی ۔
جان پچھان دوواں دی اےداں پہلی واری ہوئی ۔
کجھ دن لنگھے کسے کم نوں میں باہر جاں آیا ۔
کی ویکھاں، منی نے کولے کابلیوالا بٹھایا ۔
اوہ ہسے منی گلاں سناوے بالکل نہ ڈری سی ۔
بادام تے کشمش نال اسدی جھولی بھری سی ۔
کابلیوالے نوں اٹھ آنے دے میں باہر نوں آیا ۔
"اگوں اسنوں کجھ نہ دیئیں" نالے پکّ کرایا ۔
کجھ دیر ہور گلاں کرکے کابلی اٹھ کھلویا ۔
اٹھیانی منی دی جھولی پا کے اتھوں تردا ہویا ۔
میں گھر مڑیا ماں منی نوں جھڑکاں دے رہی سی ۔
اٹھیانی اس کیوں لئی اس توں پچھ رہی سی ۔

کابلیوالا رحمت ہر روز ساڈے گھر آؤندا ۔
بادام، کشمش منی لئی جھولی پا لیاؤندا ۔
منی دے دل ہولی ہولی اسنے پکی جگاہ بنائی ۔
دوویں گلاں کردے رہندے سمیں دا خیال نہ کائی ۔
منی پچھدی، "کابلیوالے تیری جھولی وچ کی ہے ؟"
رحمت دسدا، " میری جھولی رکھیا اک ہاتھی ہے ۔"
پھر اوہ پچھدا، "منی بیٹی توں کد سہرے جاوینگی ؟
"سہریں جا کے ساڈے تائیں اپنے دلوں بھلاوینگی ۔
منی نوں جواب نہ آؤندا الٹا استوں اوہ پچھے ۔
اسنے کدوں ہے سہرے جانا آپے پہلاں اوہ دسے ۔
رحمت مکا تان کے کہندا ایہہ سہرے نوں ماراں ۔
منی ایہہ گلّ سن ہسدی منہ تے کھڑن بہاراں ۔

سردی ختم ہندیاں رحمت اپنے دیش نوں جاندا ۔
جانوں پہلاں ادھار اپنی ساری سی اگرانہدا ۔
گھر-گھر جاندا گیڑے لاندا پر جد سماں تکاندا ۔
تاں وی اک وار منی نوں روز آ کے مل جاندا ۔
اک دن سویرے اندر بیٹھا کم میں کر رہا سی ۔
اسے ویلے سڑک ولوں اچانک رولا کنیں پیا سی ۔
میں باہر ڈٹھا دو سپاہی رحمت نوں بنہی جاون ۔
رحمت دے قمیض داغ لہو دے دوروں نظریں آون ۔
لہو بھجیا چھرا سی پھڑیا ہتھ وچ اک سپاہی ۔
میں وی اوہناں ولّ گیا پچھن لئی کی ہویا سی ۔
کجھ سپاہی تے کجھ رحمت سنیا ایہہ گلّ کہندا ۔
چادر اوہنے ویچی کسے نوں جو ساڈے گوانڈھ ہی رہندا ۔
کجھ روپئے باقی رہندے سی پر اس جواب سنایا ۔
دوہاں وچ تکرار ودھی جاں رحمت چھرا چلایا ۔
"کابلیوالے، کابلیوالے،" کہندی منی بھجی آئی ۔
منی تک رحمت دے منہ تے اک واری تاں خوشی چھائی ۔
منی آؤندیسار ہی پچھیا، "کدوں توں سہرے جانا ؟"
رحمت ہسکے کہن لگا، "ہن میرا اوہو ٹکانا ۔"
رحمت سوچے اس جواب توں منی خوش نہ ہوئی کائی ۔
پھر اس مکا تان کے اپر اپنی بانہہ اٹھائی ۔
"سہرے نوں میں ضرور ماردا پر میرے ہتھ ویکھ لے بنھے ۔"
منی نوں کجھ سمجھ نہ آوے ایہہ گلّ منے جاں نہ منے ۔

اس گناہ لئی رحمت نوں سزا لمبی گئی سنائی۔
ہولی ہولی سمیں نے یاد اوس دی ساڈے منوں مٹائی ۔
اٹھ سال لنگھ گئے سن منی دا ویاہ ہو رہا سی ۔
میں بیٹھا حساب ساں لکھدا تاں رحمت نظر پیا سی ۔
اسنے آ سلام بلائی پھر اک پاسے آ کھڑویا ۔
میں اس نوں پچھان نہ سکیا اوہ اےداں سی ہویا ۔
کول نہ اسدے کوئی جھولی چہرہ جاپے کملایا ۔
میں پچھیا،"دسّ بئی رحمت کدوں کو دا توں آیا ؟"
"کل شام میں جیلھوں چھٹیا،" اسنے جواب سنایا ۔
"توں کسے دن پھیر آ جائیں اج گھر کاج رچایا ۔"
اوہ اداس ہو جان لگیا دروازے کول جا رکیا ۔
"اک وار بچی نوں وکھا دیؤ،" قہقے تھوڑھا جھکیا ۔
اوہنوں شاید یقین سی من وچ منی اجے وی بچی ۔
"کابلیوالے، کابلیوالے،" کہندی آؤ آپے نٹھی ۔
اینے چر دیاں کٹھیاں کیتیاں گلاں اوہنوں سناؤُ ۔
پہلاں والی رونق آپے ہی اسدے منہ تے آ جاؤ ۔
اسنوں چپّ کھڑا ویکھ کے میں پھر آکھ سنایا،
"اج گھر بہت کم ہے استوں نہیں جانا آیا ۔"
اسدے چہرے اداسی آئی اسنے سلام بلائی ۔
رحمت گھروں باہر نکلیا تاں میرے من آئی ۔
اسنوں میں آواز لگاواں میں اجے ایہہ سوچ رہا سی ۔
رحمت آپ واپس مڑ آیا اسنے آ کیہا سی،
"ایہہ تھوڑھا جیہا میوہ رکھ لؤ بچی نوں دے دینا ۔
اسدا کابلیوالا دے گیئے ایہہ اوسنوں کہنا ۔"
میں اوہنوں پیسے دینا چاہواں پر اس کجھ نہ لیا ۔
جد میں بہتا زور دتا تاں اسنے مینوں ایہہ کیہا،
"بابو صاحب تہاڈی مہربانی گلّ دساں میں سچی ۔
منی جڈی میرے گھر وی اک چھوٹی جہی بچی ۔
جدوں اوسدی یاد ہے آؤندی میں تہاڈے گھر آواں ۔
اپنی بچی سمجھ کے اوہنوں کجھ میوہ میں دے جاواں ۔
میں اتھے سودا ویچن نہیں آؤندا بچی کھچّ لیاوے ۔
منی دے چہرے 'چوں مینوں اپنی بچی ہی دس آوے ۔
اسنے کڑتے دی جیب وچوں اک کاغذ پھر کڈھیا ۔
دھوڑ سمیں دی اس کاغذ نوں میلا سی کر چھڈیا ۔
ہولی ہولی کھولھ اس دیاں تیہاں میز تے اس وچھایا ۔
اس اتے چھوٹے جہے ہتھ دا پنجہ لگا نظریں آیا ۔
ہتھ دے اتے تھوڑھی کالکھ لا کے چھاپ ایہہ گئی بنائی ۔
اپنی بیٹی دی ایہہ نشانی اوہ رکھے دل نال لائی ۔
جد وی رحمت شہر کلکتے سودا ویچن لئی آوے ۔
ایہہ کاغذ اوہ جیب 'چ پا کے اپنے نال لیاوے ۔
ایہہ ویکھ میریاں اکھاں وچ پانی سی بھر آیا ۔
سبھ کجھ بھل میں اوسے ویلے منی نوں اتھے بلایا ۔
ویاہ والے کپڑے گہنے پائیں منی باہر آئی ۔
ساڈے کول آ اوہ کھلوتی پر لگے بہت شرمائی ۔
اوہنوں ویکھ کے رحمت پہلاں دلوں بہت گھبرایا ۔
"لاڈو اج سہرے گھر جانا ؟" اسنے ہسّ سنایا ۔
منی نوں ہن سسّ دا مطلب سارا سمجھ پیا سی ۔
رحمت دی گلّ سن اوہدا منہ لالو لال ہویا سی ۔
منی گئی رحمت نے پھر اک ڈونگھا ساہ لیا سی ۔
زمین تے بہہ کے اس سوچیا سبھ کجھ صاف ہویا سی ۔
اسدی بچی وی ایڈی ہی ہوویگی اس نوں سوچ ستایا ۔
ایناں لمبا سماں اسنے اسدے پچھوں کداں ہونا لنگھایا ۔
رحمت یاداں دے وچ گمیاں میں کجھ روپئے ہتھ لتے ۔
"رحمت، بیٹی کول دیش ٹر جا،" ایہہ کہہ اوہنوں دتے ۔

(ایہہ رچنا سدرشن دی ہندی کہانی
'ہار کی جیت' تے آدھارت ہے)

1.
ماں بیٹے نوں ویکھ کے خوشی ہووے
فصل جٹّ دے دل نوں موہ لیندی ۔
بابا بھارتی گھوڑے نوں ویکھدے جاں
دل اوہناں دے وی انج کھوہ پیندی ۔

بھجن بندگی توں جو وی سماں بچدا
سارا گھوڑے دے اتے ہی لا دیندے ۔
کدے خرخرا پنڈے تے پھیردے سی
ہتھیں اپنے دانہ وی پا دیندے ۔

گھوڑا سوہنا سڈول تے سی بانکا
سارے وچ علاقے مشہور ہویا ۔
بابے اوس دا ناں 'سلطان' رکھیا
نالے اوس تے بہت غرور ہویا ۔

جائداد چھڈی شہر چھڈّ دتا
پنڈ چھوٹے جہے مندر وچ آ بیٹھے ۔
جادو ایسا سلطان نے دھوڑ دتا
سبھ کجھ ہی چھڈّ چھڈا بیٹھے ۔

'جویں بدل نوں ویکھ کے مور نچے
اوسے طرحاں ہی چال سلطان دی اے ۔
میں ایس توں بنا نہیں رہِ سکدا
میری روح سارا کجھ جاندی اے ۔'

روز شام نوں گھوڑے دے چڑھ اتے
بابا بھارتی سیر نوں جانودے نے ۔
اٹھ-دس میل دا چکر لا آؤندے
من اپنے نوں چین پانودے نے ۔

2.
ڈاکو اوس علاقے دے وچّ وچرے
کھڑگ سنگھ سی اوس دا ناں کہندے ۔
ایسا ڈر سی اوس دا چھایا ہویا
ناں سندیاں کمبدے لوک رہندے ۔

کھڑگ سنگھ سلطان دی سنیں شوبھا
من اوسدا ویکھنا چانہودا اے ۔
اک دن جاں سورج سر آیا
کول بابا جی دے چل آنودا اے ۔

بابا بھارتی پچھدے کھڑگ سنگھ نوں،
'توں دسّ بھائی کہڑے کم آیا ؟'
اگوں موڑواں اوس جواب دتا،
'ناں تہاڈے سلطان دا کھچّ لیایا ۔'

بابا بھارتی اوس دی گلّ سنکے
اوہنوں گھوڑے دے کول لے جانودے نے ۔
نالے صفت سلطان دی کری جاندے
نالے اوس دی چال وکھانودے نے ۔

گھوڑا ویکھکے کھڑگ سنگھ دنگ رہا
من اوسدا لالچ دے وسّ ہووے ۔
جس چیز تے اوس دا من آوے
اوہدا دل کردا اوہدی اوہ ہووے ۔

اوہدا من سوچے گھوڑا بڑا سندر
بابے ایس دا کی کراونا ایں ۔
جاندا جاندا اوہ بابے نوں آکھ گیا،
'ایہہ گھوڑا تاں میں لے جاونا ایں ۔

3.
اس دن توں بابے دی نیند اڈی
راکھی کردیاں دی ساری رات لنگھے ۔
کھڑگ سنگھ دا ڈر ستائی جاندا
بھانویں باہر تبیلے دے کوئی کھنگھے ۔

ایسے طرحاں مہینے کئی لنگھ گئے
کھڑگ سنگھ اس پاسے ولّ نہ آیا ۔
بابا بھارتی وی سوچن لگّ پئے
جویں کسے سپنے اینوے ڈر پایا ۔

اک دن شام ویلے بادشاہ وانگوں
چڑھ گھوڑے تے سیر نوں جانودے نے ۔
نور مکھ دے اتے سی چمک رہا
من اپنے گھوڑا سلانہودے نے ۔

اینے چر نوں اک آواز آئی
رکھ ہیٹھ کوئی بیٹھا کراہ رہا سی ۔
نیڑے گئے تاں بابا کی ویکھدا اے
اک بیمار سی جو کرلا رہا سی ۔

روگی آکھدا، 'بابا جی لاگلے پنڈ
میں جاناں ایں جے تسیں چھڈّ آووں ۔
بھلا کریگا ربّ تساں دا وی
جیکر ایس غریب تے ترس کھاووں ۔'

بابے سوچیا ایس وچّ جانودا کی
اوہنوں گھوڑے دے اتے چڑھا لیا ۔
آپ پھڑ لگام لگّ گئے اگے
گھوڑا پنڈ دے راہ تے پا لیا ۔

جھٹکا لگا لگام وی چھٹ گئی
گھوڑا بھجا سوار اوہ تن بیٹھا ۔
جہنوں سمجھ بیمار بٹھایا سی
کھڑگ سنگھ آپوں اوہ بن بیٹھا ۔

بابے مونہوں نراشا دی چیک نکلی
چپّ ہوئے تے پھیر آواز ماری ۔
'ذرا ٹھہر جا تے میری گلّ سنجا
ایہہ بینتی ہے میری انت واری ۔'

ڈاکو رک گیا بابا کول گیا
جا کے بابے نے اچی آواز کیہا،
'گھوڑا ہویا تیرا میں نہ منگاں
میرا ایس تے کوئی نہ حق رہا ۔

اک گلّ میری پر بنھ پلے
ایہنوں اپنے دل ہمیش رکھیں ۔
گھوڑا کداں ہے میرے توں توں کھڑیا
ایہہ ہور نہ کسے نوں جا دسیں ۔'

کھڑگ سنگھ نوں کجھ نہ سمجھ آئی
بابا آکھنا کی چانہودا اے ۔
'ایہدا ڈر کی اے مینوں تسیں دسو ؟'
نال عاجزی اوہ پچھانودا اے ۔

بابے آکھیا، 'گلّ جے توں دسی
دین-دکھیاں توں اٹھ اعتبار جانا ۔
لوڑوند وی کسے دے در جاؤ
اوہنوں کسے نے پھیر نہیں منہ لانا ۔'

4.
اینی آکھ کے بابے نے پٹھّ موڑی
کھڑگ سنگھ نوں سوچیں اوہ گلّ پا گئی ۔
'بابا دیوتا تے میں کھڑا کتھے ؟'
ایہو سوچ اوہدے دل سلّ پا گئی ۔

رات ہوئی ادھی سارے سنّ چھائی
گھوڑا کھڑگ سنگھ موڑ کے لیانودا اے ۔
ہولی ہولی تبیلے دے وچ وڑیا
گھوڑا بنھ اوتھوں ٹر جانودا اے ۔

ہنجھو آئے اکھیں من ہویا ہولا
ہتھ جوڑ کے تے نمشکار کردا ۔
بابا اوس نوں ربّ دا روپ دسے
لگے اکھاں توں پرھاں ہو گیا پردہ ۔

چوتھے پہر بابے اشنان کیتا
ستے-سدھ تبیلے ولّ ٹر پیا اوہ ۔
جا کے پھاٹک تے بھلّ محسوس ہوئی
پٹھے پیر اتھوں پھیر مڑ پیا اوہ ۔

پیر چاپ سن ہنک سلطان پیا
بابا بھجّ کے گل جا لگیا اے ۔
جویں وچھڑے پتّ نوں پیو ملیا
انج اکھیاں 'چوں ہڑ وگیا اے ۔

بابا گھوڑے دی پٹھّ تے ہتھ پھیرے
نالے مونہوں ایہہ گلّ اوہ آکھدا اے ۔
'دین-دکھیاں توں کوئی کیوں منہ موڑو
نیکی پٹیا مڈھ جاں پاپ دا اے ۔'

(ایہہ رچنا میکسم گورکی دی کہانی
'باز دا گیت' دے گروبخش سنگھ دے
کیتے انوواد دا کاوَ روپ ہے)

1.
اچے پہاڑیں رینگدا اک سپّ سی بھاری ۔
جا کے سلحی کھڈّ وچ اس کنڈلی ماری ۔
ساگر ونے اوس نے پھر نظر ابھاری ۔
سورج وچّ اسمان دے دیوے چمکاری ۔
گرم ساہ پہاڑ دی مارے اچّ اڈاری ۔
لہراں چٹانیں وجدیاں کر سٹّ قراری ۔
ہنیری گفا دی دھند 'چوں اک جھرنا تکھا ۔
ساگر ولّ نوں املیا رکھ تیبر اچھا ۔
راہ دے پتھر الٹا کے چیر پربت دتا ۔
روہ بھری کردا غرض جا ساگر وچ ڈگا ۔

اچنچیت ڈھٹھا اک باز آ اس تھاں دے نیڑے۔
سینے اسدے ڈونگھا زخم سی کھنبھ لہو لبیڑے ۔
دھرتی اتے ڈگدیاں اس چیک سی ماری ۔
کھنبھ پھڑپھڑائے اوس نے پر زخم سی کاری ۔
سپّ ڈریا تے نٹھیا پھر اسنے تکیا ۔
اس پنچھی دا جاپدے جیوں جیون مکیا ۔
ڈردا ڈردا رینگدا اس کول اوہ آیا ۔
زخمی تکّ اوہ شوکریا تے تنج چلایا ۔
"کیوں، مرن لگئیں ؟" اس نے پچھایا ۔
"ہاں، مر رہاں !" باز ہؤکا بھر آیا ۔
"پر میں رجّ کے جیویا تے خوشی ہے مانی ۔
نال بہادری اڈدیاں سبھ خلاء ہے چھانی ۔
میں گاہیا آکاش اے تے نیڑیوں تکیا ۔
توں کی وچاری چیز ایں جو اڈ نہ سکیا ۔"
"آکاش اک خلاء ہے میں رینگ نہیں سکدا ۔
ایتھے بہت آنند ہے سلھ اتے نگھّ دا ۔"
آزاد پنچھی نوں سپّ نے ایوں جواب سی دتا ۔
من اپنے ہسیا گلّ نوں سمجھ بے تکا ۔
سپّ پھر بیٹھا سوچدا، 'کی فرق اے پیندا،
جے کوئی دھرتی رینگدا جاں اڈدا رہندا ۔
انت سبھناں دا اک ہے دھرتی تے آنا ۔
مٹی وچ سما کے مٹی ہو جانا ۔'

باز نے روہ وچ آ کے پھر گردن چکی ۔
ڈونگھی نظر اک اوسنے ولّ کھڈّ دے سٹی ۔
چٹان تریڑاں وچوں سم پانی رہی سی ۔
کھڈّ والی ہوا موت تے سڑھاند بھری سی ۔
باز اداسی سکّ نال اک کوک سی ماری ۔
'کاش میں ولّ آکاش دے پھر بھراں اڈاری ۔
دشمن اپنے تائیں میں نال زخمی سینے ۔
رگڑاں خون 'چ ڈوب کے سٹ دیاں زمینے ۔
لڑائی وچ کی مزہ ہے بزدل کی جانے ۔
مرناں ہے نویں زندگی مرداں دے بھانے ۔'
سپّ سوچے اچا اڈن دا ہونا بڑا نظارہ ۔
تاہیں آہاں بھر رہا ایہہ باز وچارا ۔
سپّ باز نوں آکھدا، 'توں جے بھرنی اڈاری۔
گفا دے سرے تے پہنچ جا طاقت لا ساری ۔
دندی توں ہیٹھاں کدّ پؤ کر وڈا جیرا ۔
ہو سکدے کھنبھ چکّ لین سبھ بھار جو تیرا ۔
تینوں وچّ خلاء دے اوہ پھیر اڈاون ۔
بجھ چکی تیری آس نوں اوہ پھیر جگاون ۔'
باز دا لوں لوں تھرکیا پھر روہ چڑھایا ۔
جلھن وچ پنجے کھوبھدا دندی تکّ آیا ۔
دندی اتوں اڈن دی اس کری تیاری ۔
ڈونگھا بھر کے ساہ اوس پھر چبھی ماری ۔
پتھر وانگوں ڈگیا تے کھنبھ کھلارے ۔
نال چٹاناں رگڑ کے لتھے اوہ سارے ۔
اک لہر نے آکے اس تائیں اٹھایا ۔
خون اوس دا دھو کے سبھ صاف کرایا ۔
جھگّ دے وچ لپیٹ کے ولّ ساگر چلی ۔
لہراں چیکاں ماریاں مچ گئی ترتھلی ۔

2.
کنا چر سپّ بیٹھا رہا کھڈّ کنڈل ماری ۔
باز بارے اوہ سوچدا جہنوں خلاء پیاری ۔
پھر ول اس اسمان دے اک نظر سی ماری ۔
جتھے نے سپنے خوشی دے رہندے لاؤندے تاری ۔
سپّ سوچے، 'باز ورگے کی بھالدے وچ خلاء دے ؟
نہ ہی جسدا کوئی تل ہے نہ کنارہ دسے ۔
اڈن دی تانگھ وچ ہی کیوں روح کلپاؤندے ؟
کی اتھے اوہناں نوں دسدا کی خوشی نے پاؤندے ؟
اک چھوٹی بھر اڈان میں جان ایہہ سکدا ۔
جے کوئی خوشی ہوویگی اوہنوں مان میں سکدا ۔
سپّ نے زور پورا لا کے کنڈل اک ماری ۔
پتھر اتوں اچھلیا بھرن لئی اڈاری ۔
اس نے اپنے من وچوں ایہہ گلّ وساری ۔
جو رینگن لئی جمدے نہ لان اڈاری ۔
سپّ اتانہ بھڑک کے آ چٹان تے ڈگیا ۔
مرنو جد اوہ بچ گیا پھر اچا ہسیا ۔

'بسّ اینی ہی گلّ ہے، اس وچ خوشی کی ؟
اتانہ چڑھ کے اڈنا پھر ڈگنا دھرتی ۔
دھرتی نوں نہیں جاندے تے دکھی نے رہندے ۔
بھالن خلاء وچ زندگی تے دھپاں سہندے ۔
اپر چانن بہت ہے جیون نہیں ٹکدا ۔
تاں پھیر مان کاہدے لئی ہنکار اے کسدا ۔
پاگل اچھاواں دھرت تے نہ پوریاں ہوون ۔
ہار تے پردہ پاؤن لئی ایہہ اڈ کھلوون ۔
دھرتی نوں جو نہیں پیاردے اوہناں اڈدے رہنا ۔
تاہیؤں پیندا ایہناں نوں سبھ دکھڑا سہنا ۔
ایہناں دی پھوکی ونگار وچ میں نہیں آؤنا ۔
دھرتی تے میں جمیا ایتھے وقت لنگھاؤنا ۔'

تیز روشنی سی پے رہی ساگر دئے چمکارے ۔
لہراں زورو زوری وجدیاں آ آ کنارے ۔
اسے غرض وچ سی گونجدا اوہ باز ترانہ۔
جہدی دھن آکاش ڈراؤندی کمبن چٹاناں ۔
لہراں سی گیت گا رہیاں دسّ باز دلیری ۔
'توں بھاویں ہیں مر گیا پر قربانی تیری،
آزادی لئی مرجیوڑے نے پیدا کرنے ۔
سدا دوجیاں لئی جو تارے بن چڑھنے ۔'

(ایہہ رچنا انتون چیخوو دی کہانی
'گرگٹ' دے کرنجیت سنگھ دے
کیتے انوواد دا کاوَ روپ ہے)

تھانیدار اوچومیلوو دے نواں-نکور، وڈا کوٹ سی پایا ۔
ہتھ وچ اس اک بنڈل پھڑیا، وچ منڈی دے آیا ۔
اسدے پچھے لال سرا سپاہی، سی اک ٹردا آؤندا ۔
رس بھریاں دی ٹوکری چکیں، تیزی نال قدم اٹھاؤندا ۔
سنسان منڈی وچ سارے نہ دسے، کدھرے کوئی پرچھاواں ۔
شرابخانے، دوکاناں گاہکاں لئی سی، اڈّ کھلوتے باہواں ۔
ربّ دی رچی اس دنیاں نوں اوہ، ویکھن نال اداسی ۔
منگتا تکّ وی نہیں سی اوتھے، اوس جگاہ دا واسی ۔

تھانیدار دے کناں وچ پھر، اک آواز سی آئی ۔
"توں کتیڑ کٹینگا مینوں، ایہنوں جان نہ دینا بھائی ۔
کٹن دی ہن ایس جا تے، نہیں کسے آگیا کوئی ۔
پھڑیں رکھو ایہنوں تسیں منڈیو، جداں مجرم کوئی ۔"
کتے دی چؤں-چؤں سنکے، تھانیدار نے ادھر تکیا ۔
تنّ لتاں تے کتا آوے، اک ویہڑے 'چوں نٹھیا ۔
اسدے پچھے بندہ بھجیا باہر نوں اک آیا ۔
ٹھیڈا کھا کے ڈگیا پر کتا لتوں قابو آیا ۔
"اس نوں جان نہ دیئیں،" آواز کسے پھر ماری ۔
انیندے لوکیں باہر جھاکن، بھیڑ جڑ گئی بھاری ۔
سپاہی آکھے، "ایوں لگدے جھگڑا کوئی ہویا ۔"
تھانیدار بھیڑ ولّ مڑیا، تے کولے آ کھلویا ۔
کھلھے بٹن واسکٹ پائی اک بندہ اسنے تکیا ۔
انگلی وچوں خون سی وہندا ہتھ اس اپر چکیا ۔
انگل اس دی جت دا جھنڈا لوکاں تائیں سی لگدی ۔
گالھاں دندے اسدے مونہوں شراب دی بو پئی سی وگدی ۔
تھانیدار نے جھٹّ پچھانیا اوہ کھریؤکن سنیارا ۔
بھیڑ وچالے لتاں پساری پیا سی مجرم بیچارا ۔
سریر اسدا ٹھنڈھ تے ڈر نال کمب رہا سی پورا ۔
تکھے نکّ تے چٹے رنگ والا اوہ 'بورزوئی' کتورا ۔

موڈھے مارکے راہ بناؤندا تھانیدار اگے آیا ۔
"ایہہ سارا کجھ کی ہو رہے، کون سی جو چلایا ؟
توں ایتھے دسّ کی کر رہیں، کی تسیں جھگڑا پایا ؟
توں انگل اتے کیوں چکی ؟" اوہنے آ پچھایا ۔
سنیارا مٹھی وچ کھنگھیا، پھر گلّ اس کیتی ۔
"میں ساں لیلے وانگوں آؤندا بالکل چپ-چپیتی ۔
متری مترچ نال لکڑ دا کم سی میرا کوئی ۔
پتہ نہیں کیوں اس کتیڑ نے میرے چکّ وڈھیوئی ۔
میں کم کرن والا ہاں بندہ انگل بنا نہیں سرنا ۔
میرا کم بڑا تکنیکی ہن میں ایہہ کداں کرنا ۔
مینوں تسیں عوضانہ دواؤ قانون دا وی ایہہ کہنا ۔
کتے اےداں وڈھن لگّ پئے اوکھا ہوجو جگّ وچ رہنا ۔"
کھنگھورا مارکے رئب نال پھر تھانیدار ایہہ پچھدا ۔
"ہوں.. اچھا، کیہدا ایہہ کتا ؟ پتہ دیو مینوں اسدا ۔
میں گلّ ایتھے نہیں چھڈنی، لوکاں نوں ایہہ دکھاؤنا ۔
سماں آ گیئے اجیہے لوکاں نوں پینا سبق سکھاؤنا ۔
جو نیماں نوں توڑن اوہناں نوں جرمانہ کرنا بھارا ۔
اس بدمعاش نوں میں سکھاؤنا کتا جیہدا آوارہ ۔
ییلدیرن، توں پتہ لگا کتا ہے ایہہ کسدا ؟
لکھ بیان، پھر کتے والا وڈھنا پینا پھستا ۔
ہو سکدے کتا ہلکایا ہووے مرنا اسدا چنگا ۔
ایہہ کتا کیہدا میں پچھدا، کوئی دسو اوہ بندہ ؟"

"جرنیل زیگالوو دا کتا،" آواز کسے دی آئی ۔
"ییلدیرن، میرا کوٹ لہائیں، کنی گرمی بھائی ۔
مینوں ہن انج ہے لگدا برسات آئی کہ آئی ۔"
پھر سنیارے ولّ مڑیا، کہے، "سمجھ نہیں آئی ۔
اس کتے نے تینوں کداں وڈھیا تیری عینی اچائی ۔
ایہہ بیچارا نکا جیہا کتا توں اٹھ جیڈ پیا ای ۔
توں کلّ نال چھلوائی انگلی پھر سکیم بنائی ۔
سٹّ جو ایہہ لگّ ہی گئی اے کریئے اہتوں کمائی ۔
میں جانداں تیرے ورگیاں نوں، ساری بدمعاشاں دی ڈھانی ۔"
سپاہی بولیا، "شرارتاں کرن دی عادت ایہدی پرانی ۔
بلدی سگرٹ مذاق نال اس نے نکّ کتے دے اتے لائی ۔
اسنے تاہیؤں چکّ وڈھّ کھادھا اسنوں، ہن پاوے حالَ دہائی ۔"
سپاہی دی اس حرکت ایتے سنیارے نے کھادھا غصہ ۔
"جھوٹھ نہ ماری جا اوئے کانیاں، توں مینوں کد ڈٹھا ۔
جناب ہین سیانے-بیانے، جھوٹھ نہ چلدا ایہناں کولے ۔
کون جھوٹھا ایہہ سبھ کجھ سمجھن، کون ربی سچ بولے ۔
میرے اتے مقدمہ چلاؤ، جے میں کوئی جھوٹھ الاواں ۔
میرا بھائی وی وچ پولیس دے، تینوں ایہہ سمجھاواں ۔"

سپاہی گمبھیر ہوئکے آکھے، "ایہہ نہیں اوہناں دا کتا ۔
جرنیل صاحب دے کتے سبھ شکاری مینوں پتہ اے پکا ۔"
"مینوں آپ ایہہ لگدا اوہناں دے کتے سبھ نسلی نے ۔
سارے مہنگے ملّ دے نے تے سارے دے سارے اصلی نے ۔
اس کتیڑ ولّ تاں ویکھو کھرک-ماریا تے بدصورت ۔
جرنیل صاحب نوں ایہہ رکھن دی کہڑی پئی ضرورت ۔
جے کوئی ایسا کتا ماسکو جاں پیٹرسبرگ وچّ دسے ۔
پتے اس نال کی ہووےگا ہر کوئی پویگا اوہدے پچھے ۔
قانون توں بے پرواہ ہو کے سارے اوہنوں مار چھڈنگے ۔
پچھوں جو ہندے ہو جاوے پہلاں پھستا اسدا وڈھنگے ۔
کھریؤکن تینوں اس وڈھئ ایہہ گلّ بھلّ نہ جانا ۔
سماں آ گیئے ایہدے مالک نوں پینا سبق سکھانا ۔"

پھر خیال اپنا اچّ آوازے دسیا اوس سپاہی،
"شاید ایہہ کتا سچیں مچیں کتے ہووے نہ اوہناں دا ہی ۔
ویکھن نال ہی کوئی کتے دا کدے مالک دسّ سکیا اے ۔
کجھ دن ہوئے اوہناں دے ویہڑے میں ایسا کتا تکیا اے ۔"
بھیڑ وچوں وی آواز ایہہ آئی، " ایہہ اوہناں دا کتا ۔"
ایہہ گلّ سنکے تھانیدار وی مڑکے، ہو گیا دو-چتا ۔
"ییلدیرن، میرے کوٹ پوائیں، بلاّ ہوا دا آیا ۔
ایہہ بلاّ ویکھ کنی ٹھنڈھک ہے اپنے نال لیایا ۔
ایہہ کتا اپنے نال لے کے توں جرنیل صاحب دے جاویں ۔
اس نوں میں ہی لبھّ کے بھجوائی اوہناں نوں دسّ آویں ۔
اس کتے نوں ایویں گلی وچّ چھڈنا ہے نہیں مولوں چنگا ۔
متاں ایہہ قیمتی کتا وگڑکے بن ہی نہ جاوے گندہ ۔
ہر مورکھ اپنی بلدی سگرٹ اس دے نکّ 'چ واڑے ۔
کتا بڑی نازک چیز ہے ہندی مت سگرٹ اسنوں ساڑے ۔
..اپنا ہتھ ہیٹھاں کیوں نہیں کردا الو دے پٹھے سن توں ۔
اپنی گندی انگل لوکاں نوں دکھاؤنا بند کردے ہن توں ۔"

"اوہ ویکھو، رسوئیا صاحب دا پروکھور ہے آیا ۔
بزرگا پچھان ایہہ کتا تساں تے نہیں گوایا ۔"
"کوئی ہور گلّ کرو، تساں ایہہ کیہو جہی گلّ پچھی ۔
ایہو جہی کتیڑ ساری زندگی اساں کدے نہیں رکھی ۔"
تھانیدار وچوں ہی بولیا، "ہور پچھن دی لوڑ نہ کوئی ۔
اس کتے نوں مارو ہن گولی، گلّ سمجھو ختم ایہہ ہوئی ۔"
پروکھور اگوں پھر دسیا، "گلّ اجے ختم نہیں ہوئی ۔
جرنیل صاحب دے بھائی نوں بہت پسند نے کتے 'بورزوئی' ۔"
ایہہ سن تھانیدار دے چہرے اتے مسکراہٹ بھر آئی۔
"سچیں آئے ہوئے نے، کدوں دے جرنیل صاحب دے بھائی ۔
ذرا سوچو اوہ آئے ہوئے نے تے مینوں خبر نہیں کائی ۔
کی اوہ ٹھہرنگے جاں نہیں ؟ توں مینوں دسّ میرے بھائی ۔"
پروکھور نے 'ہاں' کہی تے تھانیدار نے گلّ جاری رکھی،
"ایہہ کتا اوہناں دا مینوں کسے نہیں گلّ دسی !
اس نوں چکّ لے، کنا سندر ایہہ نکو جیہا کتورا ۔
جسدی انگل نوں اس چکّ مارئ، اوہ ہے بیشؤرا ۔"
پروکھور کتے نوں پچکاریا کتا اسدے پچھے تریا ۔
بھیڑ کھڑوتی سبھ ہسن لگی سنیارا بہہ جھریا ۔
"میں اجے تینوں پھیر ویکھانگا،" تھانیدار نے دتا ڈرابا ۔
وڈا کوٹ اپنا لپیٹ کے منڈی وچوں اوہ ٹر گیا ۔

(ایہہ رچنا اؤسکر وائلڈ دی انگریزی کہانی
'The Happy Prince' تے آدھارت ہے)

1.
سارے شہر دے اپروں اک بتّ سی دسدا ۔
خوش شاہزادہ ناں سی، سی بتّ اوہ جسدا ۔
مڑھیا سونے نال سی شاہزادہ سوہنا ۔
نیلم اکھیں سونہدے جاپے منموہنا ۔
اس ہتھ اک تلوار سی جو بڑی پیاری ۔
مٹھے جڑیا لال سی دکھ جسدی نیاری ۔
لوکیں اسنوں ویکھکے کئی گلاں کردے ۔
کوئی کہے فضول ایہہ کئی آہاں بھردے ۔
ماں آکھدی بچے نوں خوش اےداں رہنا ۔
کوئی کہندا بتّ نے ہے ایوں ہی رہنا ۔
بچے کہن، 'فرشتاں جیوں چہرہ اسدا ۔'
حساب ماسٹر پچھدا، 'کی ثبوت ہے اسدا ؟
تسیں کی جانوں فرشتے نے کتھے رہندے ؟'
بچے کہن، 'وچ سپنیاں ساڈے کول بہندے ۔'

2.
اک رات نوں ابابیل اک آیا اتھے۔
ساتھی مصر نوں چلے گئے اوہ رہیا پچھے ۔
بنسری دے بوٹے نال سی پیار اوہ کردا ۔
اسنوں حاصل کرن لئی لکھ ترلے کردا ۔
ساریاں گرمیاں لنگھیاں اوہنوں اےداں کردے ۔
ساتھی کہندے مورکھ نے جو بنسریاں تے مردے ۔
اس کول کوئی دھن نہیں پر سنبندھی نے کنے ۔
ایہہ کہہ اڈاری مار گئے ابابیل سی جنے ۔
پچھوں اسنے سوچیا ایہدی ہوا نال وی یاری ۔
ایہہ نہ اتھوں جا سکے مار لمی اڈاری ۔
پھر ابابیل نے پچھیا، 'چل ایتھوں چلیئے ۔'
اسنے سر ہلایا جد ہوا چلی اے ۔
اسنے اوہنوں 'بے وفا' آکھکے کر لئی تیاری ۔
پرامڈاں ولّ جان لئی اس بھری اڈاری ۔

3.
سارا دن اوہ اڈیا راتیں شہر 'چ آیا ۔
اس جگہ رات کٹن دا اس من بنایا ۔
اوہ بت ولّ ویکھ کے ہیٹھاں اتر آیا ۔
اس دے پیراں وچ سون لئی اس ڈیرہ لایا ۔
سون لئی پھر اوسنے سر کھنبھاں وچ دتا ۔
این اسے ویلے پانی دا اک ڈگیا تپکا ۔
اسنے اپر تکیا تارے کھڑ کھڑ ہسن۔
آکاش وچ نہ کتے وی کوئی بدل دسن ۔
اینے نوں تپکا ہور آ اس اتے ڈگا ۔
کھنبھ کھولھ کے اپنے اوہ اڈن سی لگا ۔
تیجا تپکا ڈگیا اس اپر تکیا ۔
ایسا نظارہ اس ویکھیا تے اڈ نہ سکیا ۔
ہنجھوآں نال بتّ دیاں سی اکھیاں بھریاں ۔
اوہناں وچوں ہی نکلکے بونداں سن ورھیاں ۔
چاننی رات وچ شاہزادہ سی لگدا سوہنا ۔
ابابیل نوں ترس آ گیا تکّ اس دا رونا ۔
"دسّ توں مینوں کون ایں ؟" اس اوہنوں پچھیا ۔
"خوش-شاہزادہ ناں میرا،" سی بتّ نے دسیا ۔
"توں دسّ کیوں رو رہا مینوں بھیوں دتا ؟"
شہزادے نے شروع کیتا پھر اپنا قصہ ۔
"جدوں میں جیوندا جاگدا انسان ساں بھائی ۔
ہنجھوآں دی کد پہنچ سی تد میری جائی ۔
دکھ کدے میرے محل دے نہ آؤندا نیڑے ۔
دوستاں نال میں باغ وچ لاؤندا ساں گیڑے ۔
شام ویلے میں ناچ دا ساں موہری ہندا ۔
'خوش-شاہزادہ' آکھدا مینوں ہر بندہ ۔
محل دے باہر کی ہے نہ پتہ سی کائی ۔
ایس طرحاں خوش رہندیاں میں عمر لنگھائی ۔
مرن توں بعد اوہناں نے آہ بتّ بنایا ۔
سکے دا دل اوہناں نے میرے وچ پایا ۔
ہن شہر دی ساری گندگی تے دکھ میں تکاں ۔
ہنجھو بھریاں رہندیاں تاہیں میریاں اکھاں ۔

4.
اوہ دور چھوٹی گلی وچ مکان ہے دسدا ۔
اوہ درجن بڑی غریبڑی ہے گھر اوہ جسدا ۔
اوہ مریئل جہی جاپدی اکھاں وچ کھبھیاں ۔
لال کھردرے ہتھاں وچ سوئیاں نے چبھیاں ۔
ساٹن دے اک گاؤن تے کڈھائی پئی کردی ۔
اگلے دن پاونا ناچ تے رانی دی بردی ۔
اک کھونجے وچّ پیا ہے اوہدا بال نیانا ۔
بخار نے اس بچے نوں کر رکھیا ہے نموجھانا ۔
"ماں، میں سنترے لینے نے" اوہ آکھیں ہی جاوے ۔
ماں دے کول پھٹی کوڈی نہیں اوہ کتھوں لیاوے ۔
ہے ابابیل ! دیکھ توں میرے پیر پئے بنھے ۔
تینوں عرض میں اک کراں جے میری منے ۔
تلواروں لال اتار لے تے مار اڈاری ۔
ایہہ اس ماں نوں دے آ جو ہے دکھیاری ۔"
ابابیل پھر آکھدا، میں مصر جاناں ۔
جتھے ساتھی مینوں اڈیکدے میرا اوہی ٹکانا ۔
اوہ اڈدے اپر نیل دے کنولاں نال بولن ۔
شام پئے گھر آؤن لئی پر اپنے تولن ۔
اوہناں دا گھر راجے دی قبر ہے جو بڑی شنگاری ۔
راجے دی چمڑی اوس وچ پئی جھرڑی ساری ۔"
شاہزادہ آکھے ابابیل نوں، "رک اج دی راتیں ۔
ویکھ لڑکا کنا پیاسا ہے تے ماں کنی اداسی ۔"
"مینوں لڑکے پسند نہ،" ابابیل پکارے ۔
"اک دن تنّ منڈیاں مینوں پتھر مارے ۔
میں اس لئی بچ گیا اسیں ہاں پھرتیلے ۔
میں نہیں رکنا ایس تھاں ہن کسے وی حیلے ۔"
ایہہ گلّ سن شہزادے 'تے اداسی چھائی ۔
ایہو اداسی ابابیل دل ترس لیائی ۔
"بھاویں کنی ٹھنڈھ ہے رات پر ایتھے لنگھانی ۔
تیری دتی ہوئی چیز میں اگے دے آنی ۔
ابابیل تلوار توں پھر لال نوں لاہیا ۔
پھڑ کے چنجھ وچ اوسنوں اوتھوں اوہ دھایا ۔
گرجا، محل، دریا دے اپروں اوہ اڈیا ۔
منڈی اتوں لنگھکے غریب ماں دے گھر پجیا ۔
ماں ستی پئی سی بچہ تڑپدا سی تپیا ۔
میز دے اتے ابابیل نے جا لال سی رکھیا ۔
منجے اتے پر کھولھ کے اس پکھا سی کریا ۔
بچہ کہندا، "لگدی میں ٹھیک ہو رہا ۔
ٹھنڈھک ہے کجھ جاپدی تپدا گھٹّ ہے متھا ۔"
ایہہ کہہ پاسہ مار مٹھی نیند اوہ ستا ۔
ابابیل واپس آ کے پھر آ سنایا ۔
"میرا سریر ٹھنڈھ وچ وی جاپے گرمایا ۔"
شاہزادہ کہندا، "توں جو نیک کم ہے کیتا ۔"
سوچاں سوچدا ہی اوہ سوں گیا ہو چپ-چپیتا ۔

5.
صبح اٹھکے ابابیل دریا تے آیا ۔
پانی وچ کنی دیر سی اوہ خوب نہایا ۔
اک پروفیسر نے پل اتوں ایہہ ڈٹھا نظارہ ۔
"سردیاں وچّ ابابیل !" حیران اوہ بھارا ۔"
وچّ اخباراں اوس نے اک پتر لکھیا ۔
پر شبد کوئی اوسدے سی سمجھ نہ سکیا ۔
راتیں میں مصر جاوناں اس دل وچ دھاری ۔
اوہ گھمیاں سارے شہر 'تے مار لمی اڈاری ۔
'کتھوں آیا اجنبی' سبھ چوکن چڑیاں ۔
ایہہ سن چہرے اوسدے سی خوشیاں کھڑیاں ۔
چن اسمانیں چڑھ گیا اوہ واپس آیا ۔
"ہے کوئی کم مصر وچ توں چاہیں کرایا ۔"
شہزادے سن اوسدی اوہنوں گلّ ایہہ آکھی ۔
"اج دی رات ہور رک جا میرا کم اے باقی ۔"
"میرے ساتھیاں کل نوں اک جھرنے ولّ جانا ۔
جتھے دریائی-گھوڑے نے تے فرشتے نے آنا ۔
ساری رات اتھے اوہ بیٹھ کے تارے پیا تکیندا ۔
صبح دے تارے نال خوشی دی پھر کوک مریندا ۔
دوپیہریں اس تھاں نے پیلے شیر کئی آؤندے ۔
اچی اچی اوہ گرجدے تے پیاس بجھاؤندے ۔"
"اوہ دور اک نکی کوٹھڑی وچّ گبھرو دسدا ۔
جھکیا ہویا اوہ ڈیسک تے جاپے کجھ لکھدا ۔
آلے دوآلے اس اپنے کاغذ نے کھنڈائے۔
جامنی پھلّ گلاس وچ پئے اکا مرجھائے ۔
بھورے تکھے اسدے وال نے بلھ اناراں ورگے۔
وڈیاں اکھاں نے اسدیاں وچ سپنے تردے ۔
اسنے ناٹک لکھنا جو لکھیا نہ جاوے ۔
ٹھنڈھ تے بھکھ اوسنوں پئی وڈھّ وڈھّ کھاوے ۔"
"رات تیرے کول رک کے تیرا کم میں کرنا ۔
اک لال توں مینوں ہور دے جو اگے میں کھڑنا ۔"
"میرے کول نیلم اکھاں دے اک توں ایہہ لے جا ۔
چھیتی نال اڈاری مار اس گبھرو نوں دے آ ۔"
ایہہ سن ابابیل دا سی گل بھر آیا ۔
"میں نہیں ایہہ کر سکدا جو توں فرمایا ۔"
شاہزادہ اسنوں آکھدا، "ایہہ حکم ہے میرا،
دوست ہو کے حکم منناں ایہہ فرض اے تیرا ۔"
نیلم لے کے ابابیل پھر اوتھوں دھایا ۔
مرجھائے پھلاں کول اوسنوں اس جا ٹکایا ۔
گبھرو نے اپنے ہتھاں وچ سی سر نوں دتا ۔
اس لئی ابابیل اوسنے نہ آؤندے ڈٹھا ۔
گبھرو خوش ہویا جد اوہنے نیلم تکیا ۔
سوچیا کسے قدردان نے ہونا ایہہ رکھیا ۔

6.
اگلے دن بندرگاہ تے سارا دن لنگھایا ۔
واپس مڑیا چن جد دسیا چڑھ آیا ۔
"پیارے شہزادے الوداع،" کہہ پر اس کھولھے ۔
"اک رات ہور بسّ ٹھہر جا توں میرے کولے ۔"
"ایتھے ٹھنڈھ ہے ودھ رہی پھیر برف وی آؤنی ۔
پر مصر دی دھپّ ہے تن نوں گرماؤنی ۔
مگرمچھّ چکڑ وچ نے پئے لیٹاں لاؤندے ۔
میرے ساتھی مندر وچ نے آلھنے بناؤندے ۔
اگلی بسنت مڑ پھیر میں تیرے کول آؤں ۔
تیرے لئی سوہنا لال تے نیلم لے آؤں ۔
لال دا رنگ گلاب توں وی لال ہے ہونا ۔
نیلم نیلے ساگر جیوں ہونا منموہنا ۔"
"ویکھ چوراہے وچّ کھڑی کڑی ماچساں والی ۔
ماچساں اوہدیاں ڈگیاں وچ گندی نالی ۔
خالی ہتھ گھر جان تے پیوں توں اوہ ڈردی ۔
ننگا سر، ننگے پیر نے اتوں آ رہی سردی ۔
نیلم اس نوں دے آ اوہ ماروں بچ جاوے ۔
وادھو پیسے نال لوڑیندیاں چیزاں لے آوے ۔"
"رک جاواںگا تیرے کول پر اکھ کداں کڈھاں ۔
اپنی چنجھ نال میں تینوں انھاں کر چھڈاں !"
شہزادے دے حکم اگے اس سر نوایا ۔
نیلم اوہنے کڑی دی جا تلی ٹکایا ۔
کڑی خوش ہو بھجّ گئی اوہ واپس آیا ۔
سدا لئی اتھے رکن دا اس من بنایا ۔
"توں ہن اننھا ہو گیا میں ایتھے ہی رہنا ۔
تیرا دکھ آپاں دوہاں نے ہن رلکے سہنا ۔"
"توں ہن ایتھوں چلا جا گلّ منّ ایہہ میری ۔"
اوہدے پیراں وچ اوہ سوں گیا لائی نہ دیری ۔

7.
موڈھے اتے شہزادے دے بیٹھ کے اگلا دن سارا ۔
اپنیاں کہانیاں دا کھولھیا اسنے پٹارا ۔
کدے اوہ اجنبی دیشاں وچ اوہنوں لے جاندا ۔
نیل دے کنڈھے بیٹھے بوجے پنچھیاں دی سیر کراندا ۔
سپھنکس بارے اس دسیا جو بہت پرانی ۔
کدے اوہ اوہنوں وکھالدا سوداگراں دی ڈھانی ۔
کدے کہندا پہاڑی راجا اک چن تے رہندا ۔
ہرے سپّ بارے اس دسیا جو کھاندا ہی رہندا ۔
تاڑ دے رکھ وچ سوندا رہے پر جد اوہ جاگے ۔
ویہہ پادری شہد دین لئی رہن اسدے لاگے ۔
پھر اس بونیاں بارے دسیا جو پتیاں تے تردے ۔
پر تتلیاں نال ہمیش جو لڑائیاں نے کردے ۔

8.
شاہزادہ پھر بولیا، "او ابابیل پیارے !"
تیرے قصے بڑے کمال نے توں سنائے جو سارے ۔
پر سبھ توں کمال تاں دکھ ہے جو لوکی سہندے ۔
بھید ایہدے دی تھاہ نہیں ایہہ سارے کہندے ۔
توں شہر اڈاری مار ویکھ دکھ درد اے کنا ۔
پھر اوہ مینوں آ دسیں ویکھیں دکھ توں جنا ۔"
ابابیل شہر دے اپروں جاں اڈکے آیا ۔
شہزادے نوں آ کے دسی جو خبر لیایا ۔
"امیر محلاں وچ نے عیشاں نال رہندے ۔
غریب اوہناں دے در اتے آساں لا بہندے ۔
میں اوہ گلیاں ویکھیاں جتھے دنے ہنیرے ۔
بھکھے بچیاں دے اتھے تکے نے میں چٹے چہرے ۔
اک پل ہیٹھ میں تکیا دو بچے سمٹے ۔
اک دوئے دیاں باہاں وچّ سی پئے لپٹے ۔
باہر سی مینہہ پے رہا تے ٹھنڈھ سی بھاری ۔
اک نوں دوجا آکھدا 'بھکھ کڈی بیماری' ۔
اینے نوں چوکیدار اک کدھروں ہی آیا ۔
دوہاں بچیاں نوں ڈرا کے اس نے بھجایا ۔"
"ایہہ سونا میرے کس کم مینوں جس مڑھیا ۔
لوکاں نوں دین لئی ایس نوں توں لاہ لے اڑیا ۔"
ابابیل نے ہولی ہولی سارا سونا لاہیا ۔
شہزادے نوں ایس کم نے بدشکل بنایا ۔
بچیاں دے چہرے کھڑ گئے اوہ لڈیاں پاون ۔
گلیاں وچ اوہ نکل کے ہاسے چھلکاون ۔

9.
اینے نوں برف آ گئی کورا وی لگا چمکن ۔
چھجیاں تے برخ لٹکدی جیوں خنجر لمکن ۔
فر دے کپڑے پہن کے سبھ باہر ول آئے ۔
لال رنگیاں ٹوپیاں پا کے بچے کھیڈن آئے ۔
بچارا ابابیل ٹھنڈھ نال سی سنگڑدا جاندا ۔
پیٹ بھرن نوں بیکری اگیوں بھورے چگ چگ کھاندا ۔
انت نوں ٹھنڈھ تے بھکھ نے اینا زور آ پایا ۔
ابابیل نے سمجھ لیا ہن انت ہے آیا ۔
شہزادے دے موڈھے بیٹھن لئی پوری طاقت لائی ۔
پھر اسدے کنّ وچ اوسنے ایہہ گلّ سنائی ۔
"ہن تینوں میں کہہ الوداع اگے ولّ جاواں ۔
پر انت ویلے تیرا ہتھ میں چمنا وی چاہواں ۔"
"توں اپنے دیش جا رہیں میں بلہارے جاواں ۔
منہ متھا جو مرضی چمّ لے تینوں کیوں ہٹاواں ۔"
"میں مصر نہیں جا رہا میں جم کول جاواں ۔
موت تے نیند سبھ سمجھدے وانگ سکے بھراواں ۔"
چمن لیندیاں سار ہی ابابیل سی مویا ۔
اسے ویلے شہزادے دا دل وی دو ٹوٹے ہویا ۔

10.
اگلی صبح میئر تے کونسلر چوراہے وچ آئے ۔
بتّ ولّ میئر ویکھیا تے پھر آکھ سنائے،
"کنا گندہ بتّ لگدا،" اوہنے گلّ چلائی ۔
کونسلراں وی اوہدی گلّ وچ ہی گلّ رلائی ۔
"ایہہ بالکل بھکھاری جاپدا بن نیلم لالوں ۔"
"ایہہ اودوں وی بھیڑا لگّ رہا ہے ساڈے خیالوں ۔"
"آہ ویکھو ایہدے پیراں 'تے اک پنچھی اے مریا ۔
اتھے اگوں پنچھی نہ مرن کجھ چاہیئے کریا ۔"
پروفیسر نے وی ایہو کیہا اوہناں بتّ گرایا ۔
بھٹھی وچّ اوہناں پا اسنوں سارا پگھلایا ۔
سبھناں کیتا فیصلہ بناؤ بتّ ہی اسدا ۔
اس گلوں جھگڑا پیا ہوئے بتّ اوہ کسدا ؟
اوورسیئر نے عجب گلّ ایہہ بھٹھی وچّ تکی ۔
ٹٹیا دل اوویں ہی پیا وچ تپدی بھٹھی ۔
بھٹھیؤں دل نوں کڈھ کے کامیاں نے چکیا ۔
ابابیل جتھے پیا سی اوتھے جا کے سٹیا ۔

11.
ربّ اک فرشتے نوں آکھیا، "چھیتی شہر نوں جاؤ،
دو چیزاں اتھوں دیاں قیمتی میرے کول لیاؤ ؟"
فرشتہ لے گیا دل ٹٹا تے پنچھی مویا ۔
اوہ دوویں چیزاں دیکھ کے ربّ بہو خوش ہویا ۔
"پنچھی سرگی باغ وچ رہو سدا لئی گاؤندا ۔
دل شہزادے دا رہے گا ہن مینوں دھیاؤندا ۔"

(ایہہ رچنا او. ہینری دی کہانی
'The Last Leaf' تے آدھارت ہے)

واشنگٹن سکویئر دے وسے جہڑی بستی لیہندے ۔
گرینوچ ولیج ناں اوہدا سبھ لوکی نے کہندے ۔
بھلّ-بھلئیاں نے لگدیاں سبھ اوتھوں دیاں گلیاں ۔
کجھ ونگ ولیویں کھاندیاں پھر اوہ اےداں ملیاں ۔
اکو گلی اک دو واری تاں آپا ہے کٹّ جاندی ۔
اوپرا کوئی وڑے جس تھاں توں مڑ اوتھے لے آندی ۔
بلّ کاغذ، کینوس، رنگاں دے لین کوئی جے آوے ۔
خالی ہتھیں اوہ پرط جائے گھر نہ اسنوں تھیاوے ۔
کلاکاراں لئی بن گیا ایہہ تھاں بڑا سکھاواں ۔
کرایہ ایتھے رہن دا بہتا نہیں دکھاواں ۔
پرانیاں ڈچ عمارتاں اتھے نے من مونہدیاں ۔
چھجے اتے اٹاریاں ہین جنہاں 'تے سونہدیاں ۔

تنّ-منزلا اٹاں دی بنی اک عمارت اتھے ۔
جونزی اتے سو نے اپنا سٹوڈیؤ بنایا جتھے ۔
اک آئی سی مین توں دوجی کیلیفورنیا نواسی ۔
اک ریستوراں کھانا کھاندیاں دوستی ہو گئی خاصی ۔
کھان-پہنن دیاں عادتاں دوواں دیاں سی اکے ۔
کلا دے نظرئیے وچّ وی بہتا فرق نہ دسے ۔

مئی دی ایہہ گلّ ہے پر جدوں نومبر آیا ۔
ٹھنڈھا ادکھّ اجنبی اپنے نال لیایا ۔
ڈاکٹر نمونیاں آکھدے جو اتھے سی رہندے ۔
ٹھنڈے ہتھ اس منحوس دے جس جس اتے پیندے ۔
کانبا اوہنوں چھڑ جانودا جسیوں طاقت جاوے۔
بخار اینا چڑھ جانودا اٹھیا مول نہ جاوے ۔
پورب والے پاسے ایسنے پورا قہر مچایا ۔
ونگے-ٹیڈھے راہ جتھے اتھے ہولی ہولی آیا ۔
نمونیاں بڈھا ویر جے ہندا صحیح لڑائی لڑدا ۔
کیوں نمانی بالڑی تائیں اوہ آکے پھر چڑھدا ۔
پچھمی ٹھنڈھی ہوا پہلوں سی جسدا لہو گھٹایا۔
لال-مٹھاں، چھوٹے ساہ والا کھوسٹ کدھروں آیا ۔
جونزی نوں اس آکے دبیا اس توں ہلیا نہ جاوے ۔
بستر لیٹی کھڑکی وچوں باہر نوں جھاکی پاوے ۔
اٹاں والی ساہمنے گھر دی کندھ سی بالکل خالی ۔
اس ولّ نیجھ لا کے اوہ رکھے ضداں کوئی سوالی ۔
صبح سویرے کم 'چ رجھیا ڈاکٹر اتھے آیا ۔
بکھرے چٹے وال سی جسدے سو نوں اس بلایا ۔
تھرمامیٹر اپنا تکے نالے اوہ آکھ سناوے،
"دساں وچوں اک حصہ ہی بچن دا نظریں آوے ۔
اوہ وی تاں جے اپنے دل 'چوں ڈر موت دا کڈھے ۔
قبراں اتے مویاں بارے سوچنا بالکل چھڈے ۔
کہڑی چیز جو اسنوں اندرو اندری کھائیں جاوے؟"
" نیپلج دی کھاڑی دا ایہہ چتر بنانا چاہوے۔"
"چترکاری وی کوئی گلّ ہے جس بارے کوئی سوچے ۔
کی کوئی ہے اجیہا بندہ جس نوں دلوں ایہہ لوچے ۔"
"نہیں، ڈاکٹر کوئی نہیں بندہ جو اسدے دل آوے ۔"
"تاں پھر بسّ کمزوری اسنوں موت ولّ لئیں جاوے ۔
جنی واہ میں لا سکدا ہاں اپنی ولوں میں لاواں ۔
روگی گنے جے مجل دے بندے تاں میں قیاس لگاواں ۔
دوائیاں دی کل طاقت دا ادھا حصہ گھٹاواں ۔
فیشن دی گلّ روگی کرے تاں دگنا اوہنوں کراواں ۔"

ڈاکٹر گیا سو اینا روئی رومال وی گلہ ہویا ۔
ڈرائنگ بورڈ لے کمرے آئی مول نہ جاوے کھلویا ۔
سو ہولی ہولی سیٹیاں وجاوے نالے کجھ گائیں جاوے ۔
جونزی نوں ویکھ چپ-چاپ ستیاں سیٹیاں بند کراوے ۔
کسے رسالے لئی سو نے تصویر کیتی شروع واہنی ۔
ضداں نواں لیکھک کوئی لکھدا رسالے لئی کہانی ۔
گھوڑسوار چرواہے دی اس سوہنی تصویر بنائی ۔
اوہنوں لگیا جونزی ہولی ہولی جاوے گلّ دہرائی ۔
سو اپنا کم وچے چھڈّ کے بستر ولّ نوں آئی ۔
جونزی جاگدی بستر بیٹھی باہر نگاہ ٹکائی ۔
باہر ویکھے تے منہ وچوں پٹھی گنتی گندی جاوے ۔
باراں گیاراں دس نوں گندی اٹھ ستّ تکّ آوے ۔
سو فکرمند بہو ہوئی جھاتی کھڑکی ولّ پاوے ۔
باہر ولّ جونزی کی ویکھے اسنوں سمجھ نہ آوے ۔
باہر سنمسنا وہڑھا خالی کندھ اٹاں والی ۔
رنڈ-مرنڈی ویل آئوی دی اس 'تے پئے وکھالی ۔
جڑھاں سکیاں جرجر ہوئی ادھ تکّ چڑھی ہوئی ۔
ٹھنڈھی خزاں نے پتے سوتے بسّ ہنے موئی کہ موئی ۔
"باہر ولّ کی توں ویکھیں ؟" سو جوزیں نوں پچھے ۔
"چھ رہِ گئے سارے جھڑ گئے،" جونزی ہولی دسے ۔
"تنّ دن پہلاں سو سن گندی تاں سر دکھدا ۔
پر ہن سوکھا ہے گننا لے اک ہور اوہ ڈگدا ۔
بسّ ہور ہن پنج بچے نے،" جونزی ایہہ دسیں جاوے ۔
پنج ہور کی بچے نے ؟" ایہہ سو جاننا چاہوے ۔
"آئوی دے گناں میں پتے، تینوں نہیں ڈاکٹر دسیا ؟
اخیرلے پتے نال میں مرنا ایہہ میرے من وسیا ۔"
سو اگوں کجھ کھجھ کے بولی، "ایہہ گلّ پاگلاں والی ۔
تیری تے جھڑ رہے پتیاں دی دسّ کہڑی بھائیوالی ؟
ڈاکٹر نے ایہو دسیا دس 'چوں اک موقع بچن دا ۔
نویں عمارت جے بنی ہووے ایہو اس کولوں لنگھن دا ۔
اسدا اینا ہی خطرہ کریئے نیو یارک کار سواری ۔
توں کجھ کھا پی لے میں کر لاں کجھ نہ کجھ چترکاری ۔
جسنوں میں آڈیٹر نوں دے کے تھوڑھے بہتے پیسے لے آواں ۔
جنہاں دا سامان کھان پین دا اتے دوائیاں لیاواں ۔"
جونزی نے اکھاں باہر ٹکائیاں سو نوں آکھے ایہا،
"میرے لئی کجھ لے کے آن دا تینوں فکر ہے کیہا ؟
ہن پتے کل چار رہِ گئے ایہناں وی ڈگّ جانا ۔
اسے ویلے میں وی دنیاں 'چوں کرنا کوچ ٹھکانہ ۔"
سو اس اتے جھکی تے آکھے، "سن توں میری پیاری،
اکھاں میٹ کے رکھ اپنیاں نہ ویکھ ولّ باری ۔
چتر بناکے دینے کل تکّ تاہیں تینوں ایہہ کہندی ۔
چانن دی ہے لوڑ ایس لئی نہیں پردے بند کر دندی ۔"
"کنا چنگا ہووے دوجے کمرے توں جا کے چتر بناویں ۔"
سو آکھدی، "میں ایہہ چاہاں توں پتیوں نگاہ ہٹاویں ۔"
جونزی کہندی، "مینوں دسیں، کم تیرا جدوں مکیا ۔"
پونی ورگی بگی ہوئی جاپے جیوں بتّ ٹٹیا ۔
"میں چاہندی میں آخری پتہ ڈگدا ڈھہندا تکاں ۔
اڈیک نے مینوں بہت ستایا سوچاں سوچدی تھکاں ۔
تھکیا پتہ ڈگے جیوں ہولی میں وی ایہو چاہواں ۔
میں وی اےداں تھکی تھکائی دنیاں نوں چھڈّ جاواں ۔"
سو کہندی، "توں ذرا کو سوں جا میں ہیٹھاں جا آواں ۔
بہرمن نوں اپنے ماڈل لئی ہنے بلا لیاواں ۔
اک منٹ توں ودھ نہیں لانا ہنے آئی کہ آئی ۔
توں اپنی تھاں توں ہلن دی کوشش کریں نہ کائی ۔"

بڈھا بہرمن چترکار سی جو سٹھّ سالاں توں ٹپیا ۔
چالی سال توں اس پیشے وچ پر کجھ وی نہ کھٹیا ۔
ایہہ گلّ سبھناں نوں کہندا میں اک شاہکار بنانا ۔
میں کنا وڈا کلاکار ہاں پھر لوکاں نے منّ جانا ۔
اخباراں وچ کجھ کم کرکے اپنا پیٹ اوہ بھردا ۔
ہن اوہ جونزی تے سو واسطے ماڈل دا کم ہی کردا ۔
بہتی جنّ جدوں پی لیدا اپنے شاہکار بارے دسدا ۔
جے کوئی کمزوری کدے وکھاوے اس اتے کھل کے ہسدا ۔
دوواں کڑیاں دی اوہ سمجھے میں کردا ہاں رکھوالی ۔
اس انجان جگہ اوہناں دا کون ایں وارث والی ۔
جونیپر بیریاں دی تکھی بو اسدے کمرے بھری سی ۔
اک کھونجے وچ ایزل اتے خالی کینوس دھری سی ۔
بہرمن نے اپنے شاہکار دی لیک نہ واہی کوئی ۔
پنجھی سال دی اسے جگہ تے بسّ اےداں ہی ٹکی ہوئی ۔
سو نے جونزی دی ساری گلّ بہرمن نوں دسی جا کے ۔
اسنے اپنی کھجھ سو تے کڈھی اسنوں گلاں سنا کے ۔
"کی اس دنیاں وچ ایہو جیہا پاگل وی کوئی ؟
تہاڈے لئی ہن ماڈل بنن دی مینوں لوڑ نہ کوئی ۔
توں اسدے دماغ وچ ایہہ خیال کیوں آؤن دیویں ۔
ایہو جہیاں فالتو سوچاں کیوں نہ استوں پرھاں کریویں ۔"
سو کہندی، "جونزی نوں بخار نے کیتا ہے بہت نتانا ۔
عجیب سوچاں نے تاہیں اسدے من شروع کیتا ہے آنا ۔
جے توں ماڈل نہیں بننا چاہندا ایہہ مرضی اے تیری ۔
توں بڈھا اک وڈا مورکھ ایں ایہہ بنی سوچ اے میری ۔"
بہرمن آکھے سو نوں، "توں وی زنانیاں وانگ ہیں ہوئی ۔
تیرے لئی ماڈل نہ بنن دی نہیں میری مرضی کوئی ۔
توں چل میں ہنے آیا پر اک گلّ سندی جائیں ۔
جونزی وچاری دے رہن لئی ایہہ تھاں چنگی ناہیں ۔
جدوں میں شاہکار بنایا پھر پیسے بہت کمانے ۔
اسے ویلے اس بھیڑی تھاں توں آپاں سبھناں چالے پانے ۔"

جونزی نوں ستی ویکھ کے سو نے ہیٹھاں پردے سبھ گرائے ۔
بہرمن تے سو دوویں پھر نال دے کمرے وچ آئے ۔
دوویں جنے دلوں ڈرے ہوئے باہر ویل نوں ویکھیں جاون ۔
اک دوجے ولّ نگاہ کرن پر مونہوں نہ کجھ سناون ۔
باہر مینہہ تیز پے رہا اسدی تیزی ودھدی جاوے ۔
برف وی نالو نال ڈگ رہی جو ٹھنڈھ نوں ہور ودھاوے ۔
کھان مزدوراں وانگوں بہرمن قمیض سی نیلی پائی ۔
بیٹھن لئی چٹان دی تھاں اس کیتلی پٹھی کرائی ۔
اگلی سویر گھنٹہ کو سوں کے سو نوں جاگ جاں آئی ۔
اداس اکھاں نال جونزی نے پردے تے نظر ٹکائی ۔
"پردے پرھاں ہٹا، میں تکنا" سو نوں حکم سناوے ۔
سو وچاری کمبدے ہتھیں پردیاں نوں پرھے ہٹاوے ۔
ویکھو چمتکار اک ہویا پتہ ویل تے ڈٹیا ۔
تیز ہنیری تے مینہہ اسدا کجھ وگاڑ نہ سکیا ۔
گوڑھھا ہرا رنگ اوسدا پر کنارے کجھ کجھ سکے ۔
ویہہ فٹّ سی زمین توں اچا لگیا ویل دے اتے ۔

جونزی کہندی، "میں سوچیا سی رات نوں ایہہ ڈگّ جانا ۔
تیز ہنیری وچ اس پتے وچارے آپا کداں بچانا ۔
اج ضرور ایہہ ڈگّ جاویگا ہنیری نہیں جھلی جانی ۔
اس پتے نال روح میری وی اس جگّ توں ٹر جانی ۔
سو دا چہرہ مرجھایا کہے جونزی نوں، "کر جیرا ۔
جے توں اپنا نہیں سوچنا کجھ تاں سوچ توں میرا ۔"
جونزی کوئی جواب نہ دتا سوچے اسدی روح کلی ۔
سارے رشتے توڑ جگت دے اپنے راہ ٹر چلی ۔
سارا دن لنگھیا شام ویلے اوہناں باہر ڈٹھا ۔
سوریاں وانگوں قایم کھڑا سی اپنی تھاویں پتہ ۔
رات ہوئی تاں اتر ولوں تیز طوفان پھر آیا ۔
کلا نہیں نال اپنے مینہہ زور دا لیایا ۔
چھتاں تے کندھاں تے مینہہ دی واچھڑ زور زور دی وجے ۔
ایوں لگے اہنے سبھ گھر ہی توڑ سٹنے نے اجے ۔
سویرے تھوڑھا چانن ہویا جونزی حکم چڑھایا ۔
سو وچاری نے پردے نوں کھڑکی توں پرھاں ہٹایا ۔
جونزی نے جاں پتہ ڈٹھا تاں اس تے نگاہ ٹکائی ۔
سو سی کھانا پئی بناؤندی اس نوں آواز لگائی ۔
"میں اک بہت بری کڑی ہاں جسنے تنگ کیتا تینوں ۔
پتے نے اپنی تھاں رہکے اک سبق سکھیا مینوں ۔
آپے موت منگنی پاپ ہے وڈا مینوں سمجھ ایہہ آئی ۔
بیبی رانی بن میرے لئی چھوٹا شیشہ لے کے آئیں ۔
سرھانیاں دا پھر دے آسرا مینوں چکّ بٹھائیں ۔
پھیر اپنے ہتھیں مینوں دودھ پیائیں کھانا کھوائیں ۔
تینوں کم کردی نوں میں بستر بیٹھ ویکھنا چاہواں ۔
ٹھیک ہو کے 'نیپلج دی کھاڑی' والا چتر بناواں ۔"

دوپہر بعد ڈاکٹر آیا سو جاں اسنوں پچھیا ۔
"پنجاہ فی صدی بچن دا موقع" قہقے اس ہتھ گھٹیا ۔
"ہن میں ہیٹھاں جا کے اک ہور مریض ہے ویکھن جانا ۔
نمونیئے نے بہرمن نوں کر چھڈیا اے جی بھیانا ۔
بڈھے اتے ماڑو کلاکار تے حملہ تیز ہے ہویا ۔
نمونیئے نے اک دم اوہنوں کر دتا ادھ مویا ۔
کوئی امید نہیں دسدی اسنوں ہسپتال لے جانا ۔
تاں جو کجھ سوکھا ہو جاوے اسنوں رہندا سماں لنگھانا ۔"
اگلے دن ڈاکٹر آیا سو پچھن لئی کھلوئی ۔
ڈاکٹر کہندا، "جونزی تائیں ہن نہ خطرہ کوئی ۔
تسیں جت گئے گلّ خوشی دی موت ہار گئی اسدی ۔
دیکھبھال کرو دیؤ چنگا کھانا اسنوں لوڑ ہے جسدی ۔"
دوپہر بعد سو جونزی کول آئی جپھی گھٹّ کے پائی ۔
سکارف اوہ اک انی جاندی سی اسنوں گلّ سنائی،
"نمونیئے نے بہرمن نوں دو دن وچ مار گرایا ۔
چوکیدار دسے سویرے سویرے جاں اس کول اوہ آیا ۔
درد نال سی تڑپھیں جاندا اسنے اوہنوں اٹھایا ۔
راتیں باہر کی کردا سی اوہ ایہہ سمجھ نہ پایا ۔
جتیاں کپڑے سبھ کجھ اوہدا پانی نال سی بھجیا ۔
بلدی لالٹین کول پئی سی سامان پیا سی ڈگیا ۔
پوڑی اک پئی سی اتھے کجھ برشّ وی کھنڈے پئے سن ۔
رنگاں والی پلیٹ دے وچ ہرا پیلا رنگ ملے سن ۔
جونزی ذرا باہر ولّ ویکھیں آپاں دھیان نہیں دتا ۔
ہوا چلے تاں وی نہیں ہلدا ویل تے لگیا پتہ ۔
بہرمن دا شاہکار ایہہ جہڑا اس رات بنایا ۔
آخری پتہ بھاویں ڈگیا پر تینوں اہنے بچایا ۔"

(ایہہ رچنا رابندر ناتھ ٹیگور دی کہانی
'ڈاک بابو' تے آدھارت ہے)

ڈاک بابو جتھے پہلوں-پہلوں لگا،
اولاپر اس پنڈ دا ناں سی جی ۔
اس پنڈ دی وسوں سی بہت تھوڑھی،
نالے شہر توں دور اوہ تھاں سی جی ۔
اوہدے کول انگریز اک آ لایا،
نیل رنگ بناؤن دا کارخانہ ۔
اوہدی ہمت سی جسنے لے آندا،
ایس نکے جہے پنڈ وی ڈاک خانا ۔

ڈاک بابو کلکتے دے رہن والا،
اوہنوں پتہ نہ پنڈاں دی زندگی کی ؟
اتھے رہندیاں اوہ محسوس کردا،
جویں پانی توں بناں کوئی ہوئے مچھی ۔
اوہدا دفتر رہائش سی اک ڈھارا،
چھت جسدی سی ککھاں-کانیاں دی ۔
نھیرا اس تھاں اس طرحاں پسریا سی،
جویں روشنی رسی زمانیاں دی ۔
اسدے نال ہی سی اک وڈا چھپڑ،
کائی ڈھکیا گندگی بھری ہوئی سی ۔
اوہدے آلے دوآلے جدھر نظر مارو،
واڑ سنگھنے رکھاں نے کری ہوئی سی ۔

کارخانے وچ لوک جو کم کردے،
وہل کول نہ اوہناں دے مرن دی وی ۔
ساؤُ لوکاں نال بیٹھ کے دو گھڑیاں،
نہ سی تانگھ کوئی گلّ کرن دی وی ۔
شہروں آئے لڑکے نوں پتہ کوئی نہ،
کنجھ دوجیاں نال ہے مل بہنا ۔
انجانے لوکاں 'چ تنگی محسوس کردا،
جاں پھر اپنی ہوا دے وچ رہنا ۔
ڈاک بابو دا نہ سی ساتھ کوئی،
نہ ہی کم بہتا کوئی کرن والا ۔
کویتا لکھن دی کدے اوہ کرے کوشش،
جدوں پین لگدا اوہدا من کاہلا ۔
کھڑ کھڑ پتیاں دی چال بدلاں دی،
کھیڑا زندگی وچ لیا دیون ۔
میں کویتا وچ ایہہ لکھاں گلاں،
خیال من اوہدے کھچّ پا دیون ۔
ربّ جاندے اوہ خوش بہت ہندا،
الف-لیلیٰ والا جنّ جے آ جاندا ۔
رکھاں بوٹیاں نوں تحس نحس کرکے،
پکیاں سڑکاں مکان بنا جاندا ۔

ڈاک بابو دی تنخواہ گھٹّ ہی سی،
کھانا آپے ہی اوہ بنانودا سی ۔
رتن پنڈوں سی اک اناتھ لڑکی،
جس نال اوہ بیٹھکے کھانودا سی ۔
رتن چھوٹے موٹے گھر دے کم کردی،
باہر بوہیوں کم مکا بہندی ۔
جے اوہ پچھدا تاں جواب دندی،
مونہوں اپنے پہلاں نہ گلّ کہندی ۔

شام پیندیاں گٔوآں دے واڑیاں 'چوں،
دھوآں ول کھاندا اپر جان لگدا ۔
وچ جھاڑیاں بیٹھیا ہر پنچھی،
گیت اپنا کوئی سنان لگدا ۔
بھجن-منڈلی چیکویں سراں اندر،
ستسنگ وچ کیرتن کری جاندی ۔
کسے بانس دے بڑے دے پتیاں ولّ،
نظر کوی دی جاندیاں ڈری جاندی ۔
ڈاک بابو دیوا جگا پہلاں،
پھیر رتن نوں ہاک لگانودا اوہ ۔
رتن باہروں ہی جدوں جواب دیندی،
پھیر اگوں کوئی گلّ چلانودا اوہ ۔
"میں چلی رسوئی وچّ اگّ بالن،"
کہہ جانودی اگّ جلاؤن خاطر ۔
ڈاک بابو رتن نوں حکم دندا،
پہلاں اپنی پائیپ مگھاؤن خاطر ۔

پھوکاں ماردی مگھے ہوئے کولیاں تے،
رتن پائیپ لے اندر نوں آ جاندی ۔
ڈاک بابو کوئی گلّ چلاؤن خاطر،
اوہنوں پچھدا، "ماں نہیں یاد آؤندی" ۔
گلّ سندیاں رتن جاں سوچدی کجھ،
جھرمٹ یاداں آ کدھروں پاؤندیاں سن ۔
کدے ماں آؤندی کدے پیو آؤندا،
کدے ویر نوں لیا وکھاؤندیاں سن ۔
اوہ یاد کردی پیو شام ویلے،
تھکیا ہاریا گھر نوں آنودا سی ۔
اوہنوں چکّ کے اوسدا منہ چمدا،
طرحاں طرحاں دے لاڈ لڈانودا سی ۔
اوہنوں یاد آیا نکا ویر اپنا،
نالے بدل اسمان تے چڑھے ہوئے ۔
اک ٹاہنی نوں چھپڑ وچّ سٹّ دوویں،
مچھیاں پھڑن لئی کنڈھے تے کھڑے ہوئے ۔
ڈاک بابو تے رتن کرن گلاں،
اتوں ڈونگھا ہنیرا پھر آ پیندا ۔
سستی چھا جاندی نیند آؤن لگدی،
کھانا بناؤن دا اکا نہ وقت رہندا ۔
رتن چھیتی چھیتی اگّ بال لیندی،
ڈبل-روٹی استے کوئی گرم کردی ۔
کھانے صبح دے 'چوں جو کجھ بچیا سی،
اوہ وی اوسدے ساہمنے لیا دھردی ۔

ڈاک بابو نوں شام نوں 'گھر' بیٹھے،
کدی بھین تے ماں دی یاد آؤندی ۔
اوہنوں جاپدا اوہ بنواس کٹے،
ایہو سوچ اوہدا دل تڑپھاؤندی ۔
یاداں آؤندیاں اک طوفان بنکے،
کیہنوں دسّ کے اوہناں نوں ٹھلھ پاوے ۔
کامیاں نال نہ سی اوہدی گلّ سانجھی،
من مڑ کے رتن دے ولّ آوے ۔
روز روز گلاں سن کے بال-من وچ،
ایہہ گلّ چنگی طرحاں رس گئی ۔
اوہدے بھین-بھائی سبھ اپنے نے،
صورتَ ساریاں دی اندر وس گئی ۔

اک دوپہر نوں جدوں کجھ مینہہ رکیا،
ٹھنڈھی نرم ہوا کجھ وگن لگی ۔
گندھ گھاہ تے دھوتے ہوئے پتیاں دی،
دھپے دھرتی دے ساہ جیوں لگن لگی ۔
اک پنچھی بیٹھا کسے رکھ اتے،
دوپیہروں شام توڑی گیت گائی گیا ۔
کوئی سنے نہ سنے ایہہ اوس نوں کی،
قدرت رانی نوں راگ سنائی گیا ۔
ڈاک بابو وہلا، لشکدے پتّ ویکھے،
اڈدے بدلاں ولّ جائے نیجھ اسدی ۔
اے کاش ! پیارا کوئی کول ہووے،
من وچّ ابالے لئے ریجھ اسدی ۔
اوہ سوچدا پنچھی جو گا رہا اے،
ساں-ساں پتیاں دی اوہو آکھدی اے ۔
کوئی پیارا جے آ کے کول بیٹھے،
تانگھ اوہناں دی وی ایہو جاپدی اے ۔
اوہنے آہ بھر، 'رتن' نوں 'واز ماری،
باہر کچے امرود جو کھا رہی سی ۔
'کی مینوں بلایا تسیں دادا ؟
ایہہ کہندی اندر نوں آ رہی سی۔'
ڈاک بابو کیہا، 'میں سوچدا ہاں،
کیوں نہ تینوں کجھ پڑھایا جاوے ؟
وہلا سماں جہڑا مل جانودا اے،
اوہ ایس لیکھے سارا لایا جاوے ۔'
شام تکّ اوہ اکھر سکھائی گیا،
رتن وی کم ایسے وچ رجھّ گئی ۔
کجھ دناں دے وچ ہی سکھ اکھر،
جڑویں-اکھراں تکّ اوہ پجّ گئی ۔

انج جاپے برسات نہیں بند ہونی،
نہراں، کھائیاں، کھتان اس بھر دتے ۔
چووی گھنٹے چھت تے رہے کھڑکار ہندا
بول ڈڈوآں بولے کنّ کر دتے ۔
گلیاں پنڈ دیاں پانی نال بھریاں،
اتھوں سوکھیاں لنگھیا جانودا نہ ۔
چھوٹی بیڑی لے منڈی نوں جو جائے،
اوہ وی بھجے بن گھر نوں آنودا نہ ۔

اک صبح اسمان تے چھائے بدل،
رتن باہر آواز اڈیکدی رہی ۔
بہتا چر نہ جد آواز آئی،
پھڑ کتاب اوہ کمرے دے ولّ گئی ۔
اندر گئی تاں بستر تے اوس ڈٹھا،
ڈاک بابو سی لما پیا ہویا ۔
اوہنے سوچیا اوہ آرام کردا،
واپس مڑن نوں اوسدا چت ہویا ۔
دبے پیریں جاں رتن مڑن لگی،
اوہدے ناں دی اوہنوں آواز آئی ۔
'مینوں جاپدا سی تسیں سوں رہے او ؟'
اگوں موڑواں مڑ اس پچھیا ای ۔
ڈاک بابو اداس آواز کڈھی،
'میرا سریر اج کجھ نہیں ٹھیک لگدا ۔'
ذرا ہتھ اتے رکھ ویکھ تاں صحیح،
میرا متھا تندور جیوں کویں تپدا ۔'
اوہنوں اکلّ دا ایہہ بنواس ڈنگے،
اتوں بدلاں نے نھیر پایا سی ۔
اپنی ماں تے بھین دا ہتھ کولا،
متھے اپنے تے یاد آیا سی ۔
این اسے ویلے چمتکار ہویا،
رتن بالڑی توں ماں دا روپ دھریا ۔
پنڈوں جا کے ڈاکٹر نوں لے آئی،
دوائی سمیں سر دین دا کم کریا ۔
ساری رات سرھانے دے کول بیٹھی،
دلیہ اپنے آپ بنانودی رہی ۔
'پہلاں نالوں فرق کجھ پیا دادا ؟'
کدے کدے ایہہ اوہنوں پچھانودی رہی ۔

کجھ دن لنگھے بخار اتر گیا،
پر سریر کمزور اوہ کر گیا ۔
'میں اتھوں ہن بدلی کروا لینی،'
ایہہ مریض نے فیصلہ کر لیا ۔
عرضی کلکتے نوں اوس نے بھیج دتی،
بدلی لئی اس وچّ اپیل لکھی ۔
'ایہہ تھاں صحتَ دے لئی نہیں چنگی،'
ایہہ اس اپنے ولوں دلیل لکھی ۔

کم نرس دے توں جدوں ہوئی وہلی،
رتن اپنی جگاہ آ پھیر ملی ۔
مالک کوئی نہ اوہنوں آواز دیوے،
بہتا سماں لنگھاودی بیٹھ کلی ۔
رتن آواز نوں پئی اڈیکدی سی،
اوہ عرضی دا جواب اڈیکدا سی ۔
ایسے طرحاں سارا سماں دوواں لئی،
آپو اپنے ڈھنگ نال بیتدا سی ۔
وار وار پرانے اوہ سبق پڑھدی،
انج کردیاں ہفتہ اک لنگھ گیا ۔
انت اوس نوں جدوں آواز پئی،
من خوشی ہویا کمرے ولّ گیا ۔
'رتن، کل نوں اتھوں میں ٹر جانا،'
ڈاک بابو نے اوہنوں ایہہ گلّ دسی ۔
'کتھے جا رہے ہو، دادا دسو مینوں ؟'
رتن موڑ کے اگوں ایہہ گلّ پچھی ۔
'گھر جا رہاں،' اگوں جواب ملیا،
اس پچھیا، 'واپس ہے کدوں آؤنا ؟'
اوس آکھیا، 'ایس جگہ تے ہن،
مڑ کدے وی میں نہیں پیر پاؤنا ۔'
رتن اگوں نہ کوئی سوال پچھیا،
ڈاک بابو پر سبھ کجھ کہہ دتا ۔
اوہدی عرضی ہے نامنزور ہوئی،
اس لئی استعفٰی اس دے دتا ۔
کنا چر پھر دوویں ہی چپّ رہے،
اک لفظ وی مونہاں 'چوں کڈھیا نہ ۔
مدھم جیہا دیوا اک رہا بلدا،
چھتوں تپکنا پانی نے چھڈیا نہ ۔
ہولی ہولی رتن اٹھی اس تھاں توں،
جا کے رسوئی وچّ کھانا تیار کردی ۔
بال-من اوہدا خیالاں نال بھریا،
اک سوچ جائے دوجی پھر آ وڑدی ۔
مالک کھانا کھا کے جاں ہویا وہلا،
بال-من نے حوصلہ ڈھیر کیتا ۔
'مینوں اپنے نال لجاؤگے نہ ؟'
اچنچیت ایہہ رتن نے پچھ لیتا ۔
'کیہا خیال اے!' مالک نے کیہا مونہوں،
ایہہ کہہ کے خوب پھر آپ ہسیا ۔
اوہ کیوں نہیں اوہنوں لجا سکدا ؟
ایہدا جواب نہ اس نے کوئی دسیا ۔
ساری رات ہی جد اوہنوں جاگ آئی،
سپنے لیندی ہوئی بھاویں پئی ستی ۔
'کیہا خیال'، کہہ ہسدی اکو صورتَ،
وار وار اوہدے بال-من تکی ۔
پنڈ والے تاں ندی وچ جا نھاؤندے،
ڈاک بابو پر گھرے ہی نانودا سی ۔
اپنے نہاؤن لئی روز اوہ رتن کولوں،
کئی گھڑیاں وچ پانی بھرانودا سی ۔
رتن راتیں نہ اس توں پچھ سکی،
کنے وجے سویرے اس جاونا ایں ۔
صبح اٹھ ندیؤ ں گھڑے بھر لیائی،
اوہنوں پتہ نہ کدوں اس نھاونا ایں ۔
ڈاک بابو پہلاں اشنان کیتا،
پھیر رتن نوں کول بلایا اسنے ۔
چپچاپ اوہ کول آ کھڑی ہو گئی،
اوہنوں پیار دے نال سنایا اسنے ۔
'میرے جان دی چنتا نہ کریں کوئی،
تیرے لئی سبھ کجھ کر جاونا میں ۔
میرے بعد جہڑا آؤ تھاں میری،
اوہنوں سبھ سمجھا کے جاونا میں ۔'
کنی وار رتن جھڑکاں جھلیاں سن،
اینا کدے نہیں سی اوہ دکھی ہوئی ۔
ڈاک بابو دے ایہہ کہن اتے،
بھباں مار کے اوس دی روح روئی ۔
نالے روئیں جاوے، نالے کہیں جاوے،
'میرے لئی نہ کسے نوں کجھ کہنا ۔
تسیں چلے جاوو کاہدا فکر مینوں،
تہاتھوں بعد میں ایس تھاں نہیں رہنا ۔'
ڈاک بابو حیران ہو پیا تکے،
پہلی وار ایہہ رتن دا روپ تکیا ۔
بال-من دی تاہیں سبھ آکھدے نے،
کوئی سیانا وی تھاہ نہ پا سکیا ۔

نواں آدمی سمیں سر آ پجا،
اوہنے آؤندیاں عہدہ سنبھال لیا ۔
ڈاک بابو جاں جان لئی تیار ہویا،
اوہنے رتن نوں کول بحال کیہا،
'آہ لے میں تینوں کجھ دین لگا،
تیرا کجھ چر ایس لنگھا دینا ۔'
اپنی تنخواہ سی اوہنوں اوہ دین لگا،
پر رتن نوں جاپیا ایہہ میہنا ۔
رتن روئے اچی پیریں ہتھ لاوے،
'دادا میں نہیں کوئی وی چیز لینی ۔
میرے واسطے کوئی نہ کرو چنتا،
میری بینتی منّ ایہہ تساں لینی ۔'
ایہہ آکھ کے رتن تاں دوڑ گئی،
ڈاک بابو نے اک سی آہ بھری ۔
اتھوں چکیا سارا سامان اپنا،
کشتی ولّ نوں اپنی راہ پھڑی ۔

جدوں اوہ کشتی وچ جا چڑھیا،
ندی پورے اپھان تے چڑھی ہوئی سی ۔
اوہنوں جاپیا ندی وچ نہیں پانی،
ایہہ تاں ہنجھوآں دے نال بھری ہوئی سی ۔
اوہدے من اندر اک چیس اٹھی،
چہرہ رتن دا سامھنے آئی جاوے ۔
اوہنوں جاپی اوہ ضداں ماں-دھرتی،
درد کناں ہی دل سمائی جاوے ۔
اوہدے من آیا اوہنوں لے آواں،
بادباناں وچ ہوا پر بھر گئی سی ۔
اوہدے ونہدیاں پنڈ نوں چھڈّ پچھے،
منجھدھار ولّ نوں بیڑی تر گئی سی ۔
ڈاک بابو نوں فلسفہ یاد آیا،
کنے ملن-وچھوڑے پھر یاد آئے ۔
وچھوڑا موت دا سبھ توں ہے وڈا،
مڑ کے جدھے نہ کدے کوئی بعد آئے ۔
رتن کول نہ کوئی فلسفہ سی،
اوہ تاں ڈاک-گھر وچّ ہی گھم رہی سی ۔
دادا اوسدا شاید آ جائے مڑ کے،
اوہدے من نوں آس ایہہ ٹمب رہی سی ۔
پر اس طرحاں وچھڑے کدوں ملدے،
جھوٹھی آس نے آپے ہی مکّ جانا ۔
سماں لنگھدا جانا تے نال اسدے،
بوٹا سدھراں دا آپے سکّ جانا ۔
پر آساں دا ایہہ دھندال ایسا،
مڑ مڑ من ایہناں وچ پھسدا اے ۔
جنا نکلن لئی ایس 'چوں زور لاوے،
ہور ہور جاندا ایہہ کسدا اے ۔

ایہہ رچنا گرگوریؤ لوپیز وائِ فیوئینٹس دی سپینی کہانی
'A Letter To God' تے آدھارت ہے)

ساری وادی وچ دسدا گھر اکو،
نیویں پہاڑی دے سکھر جو وسدا سی ۔
اس تھاں توں جدھر وی نظر مارو،
دور دور توڑی صاف دسدا سی ۔
اک ندی وہندی، اگے پشو-واڑا،
جدھے نیڑے دے کھیت سی فصل بھاری ۔
ٹانڈے مکی دے چھلیاں نال جھومن،
پھلّ راجمانہ دے وچّ گل کاری ۔
فصل وچ کوئی گھاٹ نہ دسدی سی،
اکو چنتا پر لینکو نوں کھا رہی سی ۔
فصل پانی منگے صاف دسدا سی،
کوئی بدلی نہ کدھروں آ رہی سی ۔
ساری سویر ہی لینکو سی رہا ونہدا،
اتر-پورب ولّ جدھروں آؤن بدل ۔
اوہدا دل لوچے اوہدی فصل اتے،
آکے رحمت دا مینہہ برساؤن بدل ۔
اچی آواز دے پتنی نوں کہن لگا،
'انج جاپدے مینہہ اج آونا ایں ۔'
کھانا بنا رہی پتنی کیہا اگوں،
'ہونا سوئی جو ربّ نوں بھاونا ایں ۔'
وڈے لڑکے سی کھیت وچ کم کردے،
چھوٹے کھیڈ ردھے نہ سی فکر کائی ۔
گھر ولّ نوں سارے ہی چل پئے،
'کھانا تیار اے،' ماں دی 'واز آئی ۔
کھانا کھان ویلے کنے پین لگے،
سچ لینکو دی ہو گئی بھوکھبانی ۔
اتر-پورب ولوں پربت بدلاں دے،
اوہناں ولّ آ رہے بنھ ڈھانی ۔
تازی-مٹھی ہوا دے آئے بلے،
لینکو اپنے واڑے ولّ اٹھ تریا ۔
کیوں نہ مینہہ دا کجھ انند لواں،
اوہدے من وچ ایہہ خیال پھریا ۔
بھجّ مینہہ وچ گھر آ کہن لگا،
'بدل سکیاں دی بارش کر رہے نے ۔
کوئی دس کوئی پنج سینٹوو دا اے،
نویں سکے ساڈی جھولی بھر رہے نے ۔'

منہ تے خوشی تسلی دی جھلک رہی سی،
باہر ول اس اپنے کھیت تکے ۔
اوہدے مکی، راجمانہ ایوں لگدے سن،
چادر مینہہ دی نے جویں ہون ڈھکے ۔
اچنچیت جھکھڑ آ کے لگا جھلن،
گڑے چاندی رنگے کدھروں آن ڈھٹھے ۔
چھوٹے بچے مینہہ وچ جان بھجے،
جمے موتیاں نوں لگے کرن کٹھے ۔
جٹّ ڈر گیا کہے، 'بہو برا ہویا،
ربّ کرے ! چھیتی گڑے رک جاون ۔'
جویں چاہندا سی اوہ نہ ہویا،
گھنٹہ بھر گڑیاں کیتی من آون ۔
گھر، باغ، وادی، پہاڑیاں کھیت سبھے،
تحس-نحس گڑیاں کر جھٹّ دتے ۔
اوہدے مکی راجمانہ دے کھیت سوہنے،
چادر لون رنگی سارے ڈھکّ دتے ۔
پتے جھڑے رکھ رنڈ-مرنڈ ہوئے،
کھیت مکی دا سارا تباہ کر گئے ۔
گڑے پھلّ راجماہاں دے جھاڑ گئے،
روح لینکو دی درد دے نال بھر گئے ۔
طوفان لنگھیا لینکو وچّ کھیت گیا،
پتاں اپنیاں نوں انج کہن لگا،
'ٹڈی-دل وی حملہ جے کر دندا،
اناں قہر تاں وی نہیں سی ڈھہن لگا ۔
ساڈا گڑیاں نے کجھ چھڈیا نہیں،
دانہ اک وی ہتھ ہن آونا نہیں ۔
جنی اج دی رات ڈراؤنی ایں،
ہونا کوئی وی سماں ڈراونا نہیں ۔
عینی محنت اجائیں ہی گئی ساری،
مددگار کوئی بانہہ نہیں پھڑن والا ۔'
من وچّ گھر دے جیاں ساریاں دے،
اکو ربّ جاپے کجھ کرن والا ۔
پتنی کہن لگی، 'اینے نہ دکھی ہووو،
بھاویں ساری ہے فصل تباہ ہوئی ۔
سارے آکھدے نے، ایہہ یاد رکھو،
مریا بھکھ دے نال نہیں کدے کوئی ۔'
لینکو رات ساری سوچیں رہا ڈبا،
اکو آس بسّ ربّ دی لائی اسنے ۔
نظر ربّ دی سبھ کجھ ویکھدی اے،
گلّ من دے وچ وسائی اسنے ۔
ایہہ بچپن توں دسیا گیا اسنوں،
ربّ من دیاں گلاں وی جاندا اے ۔
کس طرحاں دی کوئی امید رکھے،
اوہ سبھدی نبض پچھاندا اے ۔

لینکو کھیت وچ بیل جیوں کم کردا،
پڑھنا لکھنا اوہنوں پر آنودا سی ۔
ایتوار آیا، جدوں دن چڑھیا،
چٹھی لکھاں میں متا پکانودا سی ۔
چٹھی لکھن لگا نشچا کر پکا،
'ساڈی مدد جے توں نہ کری ربا !
سن لے میں تے میرا پریوار سارا،
دکھ بھکھ دا جاوانگے بھری ربا !
فصل بیجنی، سماں لنگھاونا ایں،
سو پیسو دی سانوں ہے لوڑ بھاری ۔
ویکھ گڑیاں نے ہے برباد کیتی،
ساڈی لہلہاؤندی فصل ساری ۔'
اپر لفافے دے 'ربّ نوں' لکھ کے،
چٹھی وچ پا، شہر نوں آ گیا اوہ ۔
شہر آ لفافے تے ٹکٹ لا کے،
چٹھی ڈاکخانے وچ پا گیا اوہ ۔

اک کرمچاری جو ڈاکیا سی،
پوسٹئفسر دے نال وی کم کردا ۔
اچی ہسدا، ہتھ جو پھڑی چٹھی،
لیا کے افسر دے سامھنے اوہ کردا ۔
افسر موٹا ہسمکھ سبھاء والا،
پتہ ونہدیاں سار ہی ہسّ پیا ۔
پر ترت ہی پھیر گمبھیر ہویا،
خط اپنے ڈیسک تے اوس دھریا ۔
کہندا، 'بندے دا کناں وشواس پکا،
چٹھی لکھ جس ربّ دے ولّ پائی ۔
کاش مینوں وی اینا وشواس ہندا،
جنے نال یقین اس آس لائی ۔'
ڈاک بابو دے من وچار آیا،
بھرم بنیا ہویا کاہنوں توڑنا ایں ۔
اوہنوں چٹھی دا موڑ جواب لکھیئے،
اوہدا منہ کیوں ربّ توں موڑنا ایں ۔
جدوں پڑھن لئی اوہنے کھولھی چٹھی،
اوہنے ویکھیا چٹھی کس ڈھنگ دی اے ۔
سدبھاونا، سیاہی تے کاغذاں توں،
چٹھی ہور بہتا کجھ منگدی اے ۔
اوہ اپنی سوچ تے رہا پکا،
پیسے بھیجن دی اس نے نیت دھاری ۔
کجھ آپ دتے، کجھ لئے دوستاں توں،
کٹھی کر نہ سکیا رقم ساری ۔
لفافے وچ سبھ اسنے پائے پیسے،
پتہ لینکو دا اس تے آپ لکھیا ۔
چٹھی لکھ جو اس نے نال پائی،
اتے اوسدے بسّ اک 'ربّ' لکھیا ۔

ایتوار نوں لینکو کجھ آیا جلدی،
آؤندے سار آ چٹھی دا پتہ کریا ۔
خود ڈاکیئے نے چھیتی نال جا کے،
لفافہ لینکو دے ہتھ 'تے جا دھریا ۔
ڈاک بابو دے من سی خوشی پوری،
باہر ولّ اس نگاہ ٹکائی ہوئی سی ۔
جہڑا اوہنے سی نیکی دا کم کیتا،
لالی اوسدی منہ تے چھائی ہوئی سی ۔
لینکو من سی اینا وشواس پکا،
چٹھی پھڑ نہ ذرا حیران ہویا ۔
لفافہ کھولھ اسنے جدوں گنے پیسے،
اسے ویلے ڈاڈھا کرودھوان ہویا ۔
'ربّ ولوں تاں غلطی نہیں ہو سکدی،
میری ارداس ہوؤُ اس منظور کیتی ۔
جہڑا پیسیاں دا اینا فرق پیا،
لگے گڑبڑ ہوؤُ کسے ضرور کیتی ۔'
چھیتی نال لینکو گیا ولّ کھڑکی،
کاغذ، سیاہی اوہ اتھوں لے آیا ۔
متھے تیوڑیاں لکھی اس پھیر چٹھی،
لے کے ٹکٹ لفافے تے چپکایا ۔
جدوں ڈاک وچ لینکو نے پائی چٹھی،
ڈاک بابو چٹھی پڑھن اٹھیا سی ۔
چٹھی کھولھ کے پھیر اوہ پڑھن لگا،
صاف صاف جس دے وچ لکھیا سی-
'ربا، منگے میں سو پر ملے ستر،
باقی بھیج پیسو کی ہے تھوڑھ تینوں ۔
چھیتی کریں تے دیر نہ مول لائیں،
ایہناں پیسیاں دی بڑی لوڑ مینوں ۔
اک گلّ دا ہن پر خیال رکھیں،
پیسے ڈاک دے وچ نہ مول پائیں ۔
ڈاکخانے والے ہین 'بدمعاش ٹولا'،
ایہناں ہتھ کوئی پیسہ نہ بھجوائیں ۔'
ساری چٹھی اس صدق دے نال لکھی،
جہڑی پورے وشواس نال بھری ہوئی سی ۔
پوری چٹھی لکھ اوہدے اخیر اتے،
صحیح 'لینکو' نے اپنی کری ہوئی سی ۔