پنجابی نظماں تے گیت
روز وانگ جاں نواں دن چڑھیا،
تتھّ بدلی تے اکھاں کھولھیاں میں ۔
پنچھی آپو اپنے سر کڈھن،
سمجھاں اوہناں دیاں پیاریاں بولیاں میں ۔
کوئل امب دی ٹہنی تے کوک رہی سی،
بلبل گاوے گلاب دے کول بیٹھی ۔
پنڈ تکے تاں سبھ تھاں دس پئی،
کوئی سوانی وی چاٹی دے کول بیٹھی ۔
سون-رنگیاں کنکاں جھوم رہیاں،
ویکھ ویکھ جٹّ کھیوا ہوئی جاوے ۔
آؤنی فصل تے ایسدا کی کرنا،
بیٹھا سدھراں ہار پروئی جاوے ۔
بچے خوش سن میلے جاونا ایں،
گھر ہور وی کناں سامان بننا ۔
بسّ کھان دیاں ڈنجھاں لاہنیاں نے،
کوئی کم نہیں اج ہور کرنا ۔
جاں پوری انند نوں ویکھیا میں،
کٹھّ لوکاں دا اپر اپار دسے ۔
بڑے گہہ نال تکیا سبھ پاسے،
میلے والا نہ اتھے کوئی آہر دسے ۔
میں وی سوچیا چلو میں سن آواں،
لوک کی کجھ کہہ کہا رہے نے ۔
کوئی کم دی گلّ وی کر رہے نے،
جاں ایویں کاواں رولی پا رہے نے ۔
اک آکھدا، 'دھرمیاں دسّ تاں صحیح،
گراں کس کم سانوں بلایا اے ؟
مینوں لگدا اج تاں ایس تھاں 'تے،
سارا ملک ہی چلکے آیا اے ۔'
دھرماں بولیا، 'مینوں وی پتہ کجھ نہیں،
چلو وچّ دربار دے چلدے ہاں ۔
گورو کہن جو اسیں وی سن لئیے،
نیڑے تخت دے جگہ کوئی ملدے ہاں ۔'
نکل تنبوؤں گورو جی باہر آئے،
ہتھ تیغ ننگی متھے تیز دگدا ۔
گراں ولّ جد سبھناں نگاہ کیتی،
ویکھن چہرے 'تے سوہا دریا وگدا ۔
فتح کر سانجھی کیہا گورو جی نے،
'سکھو ! ظلم دی کانگ چڑھ آ رہی اے ۔
ایہہ بھوترے پشو دے وانگ ہوئی،
بے دوشے-مظلوم ایہہ کھا رہی اے ۔
جیکر ایس نوں کسے نہ نتھّ پائی،
اہنے دھرم دا رکھ مرنڈ جانا ۔
پھل، پھلّ، پتے اہنے کھا جانے،
باقی بچیا ملک رہِ ٹنڈ جانا ۔
ایہہ تلوار ہی ایہنوں بچا سکدی،
اساں ایسدے نال وچار کیتی ۔
نکّ ظلم دا ایسنے وڈھنے لئی،
پہلاں آپ ہے سر دی منگ کیتی ۔
اٹھو سورما کوئی کرو منگ پوری،
نکا ظلم دے ہڑ تے لاونے لئی ۔
پہلاں تلی 'تے سر تاں رکھ لئیے،
پھیر لڑانگے دھرم بچاونے لئی ۔'
گراں منگ کیتی سارے چپّ چھائی،
بھریا پنڈال جاپے بھاں-بھاں کردا ۔
دھرمی-رکھ سڑ رہا دوپہر تکھی،
ویکھو کون ہے سر دی چھاں کردا ۔
گھڑی لنگھی تاں سکھ اک کھڑا ہویا،
اوہنوں تنبو وچّ گورو لجانودے نے ۔
لہو نچڑدی ہتھ تلوار لے کے،
اوہنیں پیریں پھر پرتکے آنودے نے ۔
گراں دوسرے سر دی منگ کیتی،
کئی کھسک کے محلاں نوں جان لگے ۔
کئی اتھے ہی نیویاں پائی بیٹھے،
وچّ ہتھاں دے منہ لکان لگے ۔
کئی سوچدے پیاریاں پتراں توں،
کیوں سکھاں نوں گورو مکا رہے نے ۔
تیغ اوہناں نوں کالی دی جیبھ لگے،
گورو جسدی پیاس بجھا رہے نے ۔
پنج وار انج گراں نے منگ کیتی،
پنج سکھ قربانی لئی کھڑے ہوئیے ۔
ایہو جیہا کوتک میں وی ویکھیا نہ،
بھاویں جگّ وچّ کوتک بڑے ہوئے ۔
تھوڑھا سماں لنگھا گورو پئے نظریں،
پنجے سکھ پچھے ٹرے آنودے نے ۔
اوہناں سبھناں ہتھیار سجا رکھے،
دستارے وی سریں سہانودے نے ۔
جل باٹے دے وچّ پوا ستگور،
اوہنوں کھنڈے دے نال ہلانودے نے ۔
نورو-نور چہرہ پیا چمک مارے،
مکھوں اپنے بانی الانودے نے ۔
اینے چر نوں ماتا جی پہنچ گئے،
پانی وچّ پتاسے ملانودے نے ۔
گراں نظر بھر تکیا اوہناں ولے،
چہرے اتے مسکان لیانودے نے ۔
امرت تیار ہویا ستگورو جی نے،
پنجاں سکھاں نوں امرت چھکا دتا ۔
بھاویں کوئی کسے دیش-بھیکھ دا سی،
سبھنوں خالصے سنگھ بنا دتا ۔
پھیر پنجاں نوں گورو جی آپ کیہا،
'مینوں خالصے وچّ رلاؤ سنگھو ۔
بھید گورو تے چیلے دا میٹ دیئیے،
تسیں مینوں وی امرت چھکاؤ سنگھو ۔'
سارا دن ہی امرت دی ہوئی ورکھا،
چڑھیاں لالیاں سبھناں چیہریاں 'تے ۔
گراں سبھناں تائیں سمجھ دتا،
ظلم رکے نہ اتھرو کیریاں 'تے ۔
چڑیاں بازاں دا روپ دھار لیا،
گدڑ شیر بن بھبکاں ماردے نے ۔
میرے من نوں ایہہ یقین ہویا،
ہن نہ سورمے ظلم توں ہاردے نے ۔
جدوں اپنے بارے سوچیا میں،
میری چھاتی وی مان دے نال تن گئی ۔
پہلاں رتّ دا اک تیوہار ساں میں،
ہن خالصے دا جنم-دن بن گئی ۔
وساکھی یاد آؤندی اے، وساکھی یاد آؤندی اے ۔
جدوں کوئی گلّ کردا اے سرلتھے ویراں دی،
جدوں کوئی گلّ کردا اے چھاتی کھبھے تیراں دی،
جدوں کوئی گلّ کردا اے ننگیاں شمشیراں دی،
اکھاں لال ہو جاون، دلیں روہ لیاؤندی اے ۔
وساکھی یاد آؤندی اے، وساکھی یاد آؤندی اے ۔
جدوں کوئی گلّ کردا اے تیغ نچدی جوانی دی،
جدوں کوئی گلّ کردا اے گورو لئی قربانی دی،
جدوں کوئی گلّ کردا اے پتراں دے دانی دی ۔
سر شردھا 'چ جھکدا اے، گن زبان گاؤندی اے ۔
وساکھی یاد آؤندی اے، وساکھی یاد آؤندی اے ۔
جدوں کوئی گلّ کردا اے ظلماں دے ویلے دی،
جدوں کوئی گلّ کردا اے شہیدی دے میلے دی،
جدوں کوئی گلّ کردا اے سچے گر-چیلے دی ۔
دل پھڑپھڑاؤندا اے، روہیں جان پاؤندی اے ۔
وساکھی یاد آؤندی اے، وساکھی یاد آؤندی اے ۔
جدوں کوئی گلّ کردا اے باغ چلی گولی دی،
جدوں کوئی گلّ کردا اے کھیڈی خونی ہولی دی،
جدوں کوئی گلّ کردا اے کداں جند گھولی دی ۔
سورے قربان ہندے نے آزادی ہیر آؤندی اے۔
وساکھی یاد آؤندی اے، وساکھی یاد آؤندی اے ۔
وساکھی ! تیری بکل دے وچ،
چھپیاں ہوئیاں کئی گلاں نی ۔
کتے گبھرو پاؤندے بھنگڑے نے،
کتے قربانی دیاں چھلاں نی ۔
کھڑا گوبند سانوں دسدا اے،
گلّ جسدی نوں کنّ سن رہے نے ۔
کھنڈرے-پنڈرے ہوئے پنتھ وچوں،
کجھ لال امولک چن رہے نے ۔
جنہاں رڑہدے جاندے دھرم تائیں،
پا دتیاں سن ٹھلاں نی ۔
یاد آوے باغ جلھیانوالا،
جتھے ہڑ سن خون وگا دتے ۔
آزادی دے شولے ہور سگوں،
اس خون دی لالی مگھا دتے ۔
خون ڈلھیا جو پروانیاں دا،
اسنے پائیاں ترتھلاں نی ۔
اج وجدے کدھرے ڈھول سنن،
کسان پئے بھنگڑے پاؤندے نے ۔
مٹیاراں دے گدھے لوکاں دے،
سوہل دلاں تائیں ہلاؤندے نے ۔
اس خوشی دی لور میرا جی کردا،
اج نیر وانگ وہِ چلاں نی ۔
(1970)
نانک نانک دنیاں کردی نانک دی پر کوئی نہ سندا
جداں جیدھا جی پیا چاہے اپنا-اپنا تانا بندا
بابر دا جاں ظلم ویکھیا نانک بابروانی آکھی
ربّ نوں اوہناں الاہما دتا گورو گرنتھ ہے جسدا ساکھی
دن دیہویں اج ظلم ہو رہے کون ظلم دے کنڈے چندا
'مانس کھانے' کرن نواجاں نالے ویکھے سنکھ پوردے
حق سچ دی گلّ جے آکھو اکھاں کڈھ کڈھ پئے گھوردے
چاپلوساں دی جےَ جےَ ہووے گاہک دسے نہ کوئی گن دا
'پت لتھی' تے پھیر کی ہویا پٹھّ جھاڑ کے دعوت کھاندے
پگّ لاہ کے پرھاں سٹّ دتی اپنی داڑھی آپ مناندے
کسے دی بھٹھی، کسے دا جھوکا، بیٹھا جابر دانے بھندا
کوئی کھچّ سی تینوں لئیں پھردی،
کدے جنگلاں اتے پہاڑاں دے وچّ ۔
کسے دھوہ دا دھوہیا جانودا سی،
بھجّ بھجّ کے وناں اجاڑاں دے وچّ ۔
کاہدے واسطے ساگر توں گاہے،
کاہدے واسطے تپدے ریت لنگھے ۔
پوہ ماگھ دی ٹھنڈھ نہ توں ویکھی،
سروں ویکھے نہ ہاڑھ تے جیٹھ لنگھے ۔
بھیلاں نال دسّ تیرا سی کی رشتہ،
ملیا کوڈے نوں جیہدے واسطے توں ۔
جنہاں اتوں سی لنگھنا بہت مشکل،
سارے گاہ مارے اوہ راستے توں ۔
جسدی ہؤمے سی چڑھی پہاڑ اتے،
اوہنوں پانی جیوں ہیٹھاں لاہ لیا ۔
جہڑا اوجھڑے اوجھڑے جانودا سی،
اوہنوں موڑ سدھے راہے پا لیا ۔
کلھی لالو دی سوہنا محل دسی،
دھولر بھاگو دے رڑے میدان دسے ۔
ہندو، مسلم، نہ کوئی جین، بودھی،
تینوں لوک سبھ ربی انسان دسے ۔
لگے روگ کوئی تاں علاج خاطر،
روگی وید کول چل کے آنودے نے ۔
نانک وید ورگے ہور وید کتھے ؟
جہڑے روگیاں کول خود جانودے نے ۔
تیغ ظلم دی ہوئی جاں ہور تکھی،
سر لٹکی آ پنڈت کشمیریاں دے۔
دل سوچدا تے غوطے کھان لگدا،
تارے گھمدے وانگ بھمبیریاں دے ۔
راتیں نیند آوے سپنے وچّ دسن،
دریا وہن سبھ لہو-تتیریاں دے ۔
دھرم چھڈنا جاپدا بہت اوکھا،
پینڈے لگدے نیڑے اکھیریاں دے ۔
کٹھے ہوئے سبھے ہن کی کریئے،
ہندو-راجیاں ولّ نگاہ کیتی ۔
جس جس دا بلھاں تے ناں آوے،
جاپے گھول کے اسے نے شرم پیتی ۔
کوئی سورما کدھرے دسدا نہ،
گڑھتی انکھ دی جسنے ہوئے لیتی ۔
پانی مر گیا سبھناں اکھیاں دا،
پئی سبھ دی دسے زبان سیتی ۔
دور دور توڑی سبھناں نظر ماری،
ظلمی-رات-کالی دسّ آنودی اے ۔
کوئی تارہ وی کدھرے دسدا نہ،
بدلی غماں دی سبھ لکانودی اے ۔
کیہدے گھروں جا روشنی منگ لئیے،
کدھرے بتی نہ ٹم-ٹمانودی اے ۔
بابے نانک دی چمکدی جوت ولے،
آس انگلی پھڑ لے جانودی اے ۔
آخر سیانیاں سوچ وچار کرکے،
کجھ بندے آنندپور ولّ گھلے ۔
کتے بیٹھ نہ اوہناں آرام کیتا،
واہوداہی اوہ پینڈا مکا چلے ۔
پہنچ پوری آنند ہی دم لیا،
من ڈر آؤندا کر کر ہلے ۔
نوویں نانک دے وچ دربار آئے،
کرن بینتی کھڑے اوہ اڈّ پلے ۔
سن بینتی گورو گمبھیر ہوئے،
من وچ خیال دڑانودے نے ۔
نتھّ ظلم نوں کس طرحاں پائی جاوے،
کئی طرحاں دے حلّ اجمانودے نے ۔
سنگت سوچدی، گورو کی سوچدے نے،
آپو اپنے قیاس لگانودے نے ۔
تھوڑھا سماں لنگھا چہرہ شانت دسے،
گورو سنگت نوں ایوں فرمانودے نے ۔
"اساں سوچ وچار کے ویکھ لیا،
ظلمی-ندی ساہویں ٹھاٹھاں مار رہی اے ۔
کوئی آکے اتھے قربان ہووے،
چہرہ لال کر مونہوں للکار رہی اے ۔
اہنے سارا ہی ملک ہڑپّ جانا،
نت ڈین جیوں منہ پسار رہی اے ۔
دلی جا کے اساں نے سر دینا،
سانوں دسے شہیدی پکار رہی اے ۔"
گورو ارجن گلدستہ بناؤن لگے،
پہلاں اپنے باغ وچّ جانودے نے ۔
طرحاں-طرحاں دی کھڑی گلزار سارے،
پھلّ اوسدے چن کے لیانودے نے ۔
سارے ہند وچّ اوہناں پھر نظر ماری،
پھلّ ہور وی بڑے کمال دسے ۔
باغاں ولّ جاں گہہ نال تکیا تاں،
باغ اوہناں نوں کئی بےحال دسے ۔
گھلے گراں سنیہے سبھ پاسے،
کہندے اک گلدستہ بناونا ایں ۔
پھلّ جو وی سوہنا تے رس-بھناں،
اوہنوں اوسدے وچّ سجاونا ایں ۔
سارے دیش وچوں مالی آن پجے،
پھلّ جنہاں دے مہکاں کھنڈا رہے سن ۔
آپو اپنے پھلاں دی سبھ مالی،
گراں ساہمنے صفت سنا رہے سن ۔
کئی باغاں وچوں ستگورو جی نے،
سکھ بھیج کے پھلّ منگوا لئے ۔
پھیر پیار، اماہ دے نال سارے،
گراں اپنے پاس رکھوا لئے ۔
پھلّ ہر اک نیجھ دے نال ونہدے،
پھر رنگ-سگندھ آکار ویکھن ۔
بھائی گرداس جی نوں پھڑا دندے،
جس پھلّ دا اچا معیار ویکھن ۔
کانٹ چھانٹ دی جتھے کوئی لوڑ جاپے،
ستگورو جی اوہ وی کری جاندے ۔
جس پھلّ وچ کتے کوئی قصر لگے،
اوہنوں اک پاسے چکّ دھری جاندے ۔
اس طرحاں ستگوراں نے پھلّ سارے،
نگاہ اپنی وچوں لنگھا دتے ۔
بھائی گرداس نوں کہہ پھر چنے ہوئے،
قرینے نال سبھ پھلّ سجا دتے ۔
جد پورا گلدستہ تیار ہویا،
سوہنے وستراں ہیٹھ لکا لیا ۔
بابا بڈھا جی نوں بڑے ادب سیتی،
پھیر اپنے کول بلا لیا ۔
بڑے پیار نال چکّ کے گلدستہ،
پھر وچّ دربار لجانودے نے ۔
بابا بڈھا جی اپروں لاہ وستر،
دیدار سنگتاں تائیں کرانودے نے ۔
سنگت ویکھ گلدستہ نہال ہوئی،
خوشبو پھیل گئی نظراں مخمور ہوئیاں ۔
انج جاپیا جس طرحاں مناں اتوں،
سبھ کالکھاں لگیاں دور ہوئیاں ۔
واہ اوئے جوگیا ! اپنے ناں تائیں،
ہر پاسیوں ٹھیک ٹھہرایا توں ۔
'اﷲ یار' سی اﷲ دا یار بنیوں،
بھید دوئی-دویت مٹایا توں ۔
تیری روح نوں کوئی نہ فرق لگا،
حضرت صاحب 'تے گورو گوبند دے وچّ ۔
پوجن لگیاں توں نہ فرق پایا،
'چمکور' 'کربلا' اتے 'سرہند' دے وچّ ۔
حضرت علی دے حسن-حسین دا سی،
تیری نظر وچّ مرتبہ بہت اچا ۔
اجیت-ججھار، زوراور-فتح دا وی،
توں سمجھیا اوناں ہی ناں سچا ۔
وڈے پاپیاں دی قطار اندر،
کھڑے کیتے توں زیاد یزید دوویں ۔
اوہناں نال ہی توں ملا دتے،
سچا نند تے صوبہ وزید دوویں ۔
تیری قلم نے اوہ تصویر کھچی،
ساہویں اکھاں دے جنگ گھمسان ہووے ۔
ستے سنگھاں نوں تکّ کے گورو سوچن،
جویں پتاں توں پتا قربان ہووے ۔
ہر اک شعر؎ ہے پور تاثیر تیرا،
پتھر دل وی موم بنائی جاوے ۔
درد کنا وی بھاویں محسوس ہووے،
ملھم شردھا دی اوس تے لائی جاوے ۔
2
قاضی آکھیا، "جوگیا کر طوبہ،
کفر چھڈّ ایمان دی گلّ کر توں ۔
تینوں بہشتاں وچ واسا مل جانا،
'کیراں منہ مسیت دے ولّ کر توں ۔
کاہتوں لکھ لکھ کالے کریں کاغذ،
ایویں کافراں دے سوہلے گائی جاندا ۔
بہشت اڈیکدے پئے نے مومناں نوں،
کیوں توں دوزخاں ولّ نوں جائی جاندا ۔"
"قاضی ! کفر کی اے اتے ایمان کی اے،
ایہدا توں کوئی فرق نہیں کر سکدا ۔
ساگر وہدت دے ٹبھیاں میں لاواں،
تیرے جیہا انجان نہیں تر سکدا ۔
پلہ سچ دا پھڑیا میں سچ لکھیا،
تیرے ورگیاں نوں کفر لگدا اے ۔
میرے اندر گورو دے ناں والا،
ساگر ویکھ کناں سوہنا وگدا اے ۔
میں جدوں وی وچّ دھیان تکاں،
انگ سنگ ہی جاپن ہمیش ستگور ۔
اڈّ باہاں گلوکڑی پان لئی،
مینوں اڈیکدے پئے دسمیش ستگور ۔"
مینوں اسدا پتہ نہیں ایہہ گلّ اے جاں کہانی ۔
کس بولی دی گلّ اے میتھوں ایہہ وی انجانی ۔
چلو آپاں منّ لئیے گلّ نہیں ایہہ کہانی ۔
کسے پنڈ وچّ رہندے سن دو بندے جو ہانی ۔
اوہناں دے کئی قصے ہوئے لوکاں وچ مشہور ۔
کٹھے رہنا کٹھے ہی گھمنا اوہناں دا دستور ۔
چہرے دین اداس وکھائی رہِ جاندے جد 'کلے ۔
تنگی توں تنگی دے دن آئے اوہ وی خوش ہو جھلے ۔
آپاں ایہناں دے ناں وی دسیئے جو سی سارے لیندے ۔
اک خوشیا تے دوجا ہسوآ ایہو لوکی کہندے ۔
بزرگ دسدے دوواں سوچیا من اپنے اک واری ۔
گھروں باہر جا کے گھمن دی کیتی اوہناں تیاری ۔
بہت نگر پنڈ قصبے دوواں دور دور تکّ تکے ۔
پھردے پھراندے آن پجے اوہ اک پنڈ دی ستھے ۔
ستھّ دے وچ اکٹھ بڑا سی امڑی پھرے لکائی ۔
'کاہدا اکٹھ ؟ آپاں تکیئے'، جی اوہناں دے آئی ۔
اگے اکھاڑا پٹیا ہویا، گھول دی ہو رہی تیاری ۔
باگھے-شیرے دا گھول تکن لئی آئی سی خلقت ساری ۔
دوواں دا گھول شروع ہو گیا دوویں بھلوان سی بھارے ۔
بھیڑ وچوں وی کئی لوکی مارن لگّ پئے للکارے ۔
جدوں کوئی داؤ وکھائی، بھیڑ وچوں کوئی تاڑی مارے ۔
اسدے پچھے تاڑیاں دا پھر مینہہ برساون سارے ۔
جدوں اک دوجے دا داؤ بچاوے تاں وی رولا پیندا ۔
بڑا چر گھول اویں چلیا لگے نہ کوئی ڈھہندا ۔
بڑی زور ازمائی پچھوں شیرے نوں باگھے نے ڈھاہیا ۔
لوکاں نے رولا پا پا کے سارا آکاش گنجایا ۔
باگھا خوشی وچ تھاپیاں مارے لوکاں موڈھیں چکیا ۔
شیرا اداس ہو پاسے بیٹھا اس ولّ نہ کوئی ڈھکیا ۔
ہسوئے اٹھ ویکھیا اک بندہ جو جاپے پنڈ دا موہری ۔
اس کول پجیا پھر اسنے اپنی گلّ ایوں توری،
'اسیں تہانوں گھول وکھائیے، اعتراض تاں نہیں تہانوں ؟'
خوش ہو کے بولیا موہری، 'نہیں کوئی اعتراض اساں نوں ۔'
بنھ لنگوٹ خوشیا تے ہسوآ وچ اکھاڑے آئے ۔
کافی دیر آپو وچ دوواں ودھ ودھ ہتھ وکھائی ۔
لوک اوہناں دے داؤ-پیچاں تے تاڑیاں پئے وجاون ۔
باگھا-شیرا وی دوویں لگے گھول دا انند اٹھاون ۔
ہر اک بندہ گھول ویکھن لئی دوجے توں اگے کھلووے ۔
انج جاپے جویں دوواں رلکے میلہ لٹّ لیا ہووے ۔
بڑے چراں دے بعد جاں کھشیئے ہسوئے تائیں ہرایا ۔
لوکاں اک دوجے توں ودھ ودھ اگے ہو رولا پایا ۔
ہسوئے منہ ملال نہ دسے اوہ لگا خوش ہو نچن ۔
شیرا تے باگھا اس ولّ دوویں بٹ بٹ لگے تکن ۔
1
بلبل پھلاں کول آؤندی اے،
اوہناں کولوں مہک لئے گیت اوہناں نوں سناؤندی اے ۔
2
واء پترے جھاڑ گئی،
تیری وے جدائی چندری جؤندے جی ساڑ گئی ۔
3
مالی ہوکے بھردا اے،
پھلاں نوں گڑے جھاڑ گئے ربّ کی کی کردا اے ۔
4
باغ چنن دا لا بیٹھے،
پتہ سانوں پچھوں لگیا ساتھی ناگ بنا بیٹھے ۔
5
پنچھی گیت سناؤندے نے،
برہں وچّ سڑیاں نوں لگے کیرنے پاؤندے نے ۔
6
پھلّ کھڑے گلموہراں نوں،
کہندے ایہو رتّ بھانودی سبھ دل دیاں چوراں نوں ۔
7
ایہناں نیناں دے رنگ ویکھو،
سجن جدوں دور ہندے روندے بدلیاں سنگ ویکھو ۔
8
پتّ پیلے ہو گئے نے،
یاد تیری ڈنگ ماریا بلھ نیلے ہو گئے نے ۔
9
ویکھو کلیاں کھلیاں نے،
دل باگو-باغ ہو گیا سوہاں تیریاں ملیاں نے ۔
10
کالا تتر ہے بول رہا،
لوکیں کہندے ربّ آکھدا، ساتھی اپنا ٹولھ رہا ۔
11
کاواں رولی چھڈّ کاواں،
یار جے نہیں میل سکدا بسّ لیادے سرناواں ۔
12
مور ساؤن 'چ کوکدے نے،
سبھناں نوں خوش کردے، دل اپنا پھوکدے نے ۔
13
نھیری تھل ولوں آئی اے،
اکھاں بھاویں بند ہو گئیاں، یاد سسی دی لیائی اے ۔
14
سوہنے مالا پروتی اے،
سپی آپا وار گئی، تاہیں بنیاں موتی اے ۔
ساڈی عمر بیتدی جاندی چھیتی ملجا توں ؛
کی پتہ ہے آؤنا جاں نہیں پھیر دوبارہ ۔
اسیں تاں جم پئے سی سجناں جھنگ سیالاں دے ؛
تیتھوں اجے تکّ نہ بنیاں وطن ہزارا ۔
رات سی کالی بولی بجلی چمکی تکی جاں ؛
لوکی آکھن تیرے ہاسے دا لشکارا ۔
کل سی پنڈت کوئی راہ دسدا ربّ ملنے دا ۔
رمزاں عشقَ دیاں کی جانے اوہ وچارا ۔
کھلے وال اکھاں توں آپے چکے جاندے نے ؛
ہندا آس تیری دا مینوں جدوں اشارہ ۔
گھمنگھیریاں آ کے غم دیاں مینوں گھیردیاں ؛
تارہ یاد تیری دا دسے آ کنارہ ۔
تیرے شہر ولوں جو راہ ایدھر نوں آؤندے نے ؛
تکّ کے اوہناں ولے وقت لنگھانواں سارا ۔
مہیاں روز چردیاں بنیں بنیں ویکھاں جاں ؛
ساہویں آوے تکیا ہویا کوئی نظارہ ۔
تیرے شہر دیاں گلیاں کداں بھلّ جاواں میں ؛
پانی ڈلھیا سی جتھے اکھاں دا کھارا ۔
تینوں بھلناں ہندا بھلّ جاندے کئی جنماں دے،
تیری خاطر مڑ مڑ زندگی ایتھے آوے ۔
کہدے ہتھ سنیہا بھیجاں تینوں سجناں وے ؛
ایسا قاصد کوئی مینوں نظر نہ آوے ۔
تینوں اجے پتہ نہ لگیا ساڈے مرنے دا ؛
ساڈی آس قبر تے بیٹھ پئی کرلاوے ۔
من نوں جتیا جاندا جت لیندے کئی یگاں دے ؛
گیڑے لکھ چوراسی سوچ اساں دی کھاوے ۔
توں وی لے جا کجھ خشبوئی جے لے جانی ایں ؛
اوہ تکّ دور پھلیرا کوئی ٹریا آوے ۔
جد وی پنچھی اڈدے جاندے تکیئے سجناں وے ؛
ملو ملی کوئی سنیہا منہ تے آوے ۔
خبرے یگّ کدوں کو تیرا پورا ہونا ایں،
ساڈی رتّ اہوتیاں اندر مکدی جاوے ۔
کھڑدے بنجراں دے وچّ پھلّ خزاں دے ویلے نے ؛
جتھے سدکاں والی بدلی مینہہ برساوے ۔
پچھلے جنمیں پانی جمنا توں لیاؤندے ساں ؛
ہن تے جمنا میریاں اکھاں وچّ سماوے ۔
بدل غرض غرض کے ہاکاں کہنوں مار رہے ؛
کیہدی خاطر بجلی چمکاں ایہہ دکھلاوے ۔
کجھ تاں دسدا جے نہیں سی آؤنا مڑکے توں ؛
میری آس راہاں تے بیٹھ جھاتیاں پاوے ۔
تیرے چرن چھہن نوں جی تے میرا کردا ہے ؛
ایڈا کہڑا دردی جو سانوں پتھراوے ۔
اسیں تاں روز رات نوں بوہے کھلے رکھدے ہاں ؛
کتے اوہ بھلّ بھلیکھے آ کے پرط نہ جاوے ۔
چٹھی پہلڑی وچ کی لکھاں تینوں،
دیواں کی میں ایس نوں ناں چناں ۔
سننجے سننجے سبھے شہر جاپدے نے،
جاپن اجڑدے سبھ گراں چناں ۔
تیرے گیت سبھے تیرے کول رہے،
کس توں لے ادھار ہن گاں چناں ۔
جان ویلے میں پھڑی نہ گھٹّ وینی،
ایسے بھلّ تے ہن پچھتاں چناں ۔
ایویں الجھ جے گئے ہاں بناں گلوں،
کی سوچیئے کجھ نہ سجھدا اے ۔
جد جد وی دیوے نوں بالدے ہاں،
کھارے پانیاں دے نال بجھدا اے ۔
توں تے آکھیا سی چھیتی پھیر آواں،
اجے تکّ نہیں آیا پیغام تیرا ۔
تینوں نیند ویلے آؤندی چین ہونی،
ایتھے ذکر چھیڑے آ کے شام تیرا ۔
سیتا وانگ قیدی میں تے ہو رہیاں،
لوکی پچھدے، 'کتھے ہے رام تیرا' ۔
آ کے درش دا گھٹّ تاں پا جا توں،
خالی ویکھ لے پیا ہے جام میرا ۔
آ کے ویکھ شریر دا حالَ کی ہے،
کی ہے میرے دماغ دا حالَ چناں ۔
لہر لگی سی وانگ کناریاں دے،
بھلّ مار بیٹھے اپر چھال چناں ۔
چیر لحن لگے شام پہنچ گیا،
توں تے آیا وی نہیں قرار کرکے ۔
کہڑا دن آیا کہڑا لنگھ گیا،
ایہہ پتہ نہیوں انتظار کرکے ۔
گھیرا غماں دی فوج آ گھتیا اے،
پہرہ دینودی آس تلوار پھڑکے ۔
ہوا نال جاں بوہا کھڑکار کردا،
میرا دل دھڑکے خوشی ظاہر کرکے ۔
آساں کدوں دیاں میریاں سکّ گئیاں،
پر سکی نہ برہں دی ویل میری ۔
اڈدے جا رہے ہاں واء ورولیاں جیوں،
کوئی ہوویگی ایہہ وی کھیل تیری ۔
رکھ جھوم پئے یاد دے آئے بلے،
کھڑے پھلّ تے بھوراں گنجار پائی ۔
نال پتیاں چمٹکے بیٹھ گئے سن،
قطرے شبنمی آ پھہار پائی ۔
دوروں 'واز پئی تیرے ناں والی،
اسیں سمجھ گئے مڑ بہار آئی ۔
اک اڈّ پتی آئی تیرے ولوں،
چکّ ویکھیا ہو تار تار آئی ۔
تیرے لئی لکھکے میں تاں رکھ لئی سی،
چٹھی اڈّ گئی ہوا دے نال کدھرے ۔
تیرے لئی سنبھال کے رکھ لئے سن،
اڈّ گئے نے میرے خیال کدھرے ۔
چن جھک گیا چاننی نال جھک گئی،
جھک گئے نے اساں دے نین چناں ۔
بھاویں پتہ آواز اے بلبلاں دی،
پھر وی تیرے بھلیکھے ہی پین چناں ۔
سانوں پتہ تیرے تکّ پہنچنا نہیں،
تاں وی گیت انگڑائیاں لین چناں ۔
دن لنگھدے سبھے کٹار بنکے،
ہر رات بندی آ کے ڈین چناں ۔
بناں پتے کوئی ہولی جہے لنگھ گیا،
اوہ تے توں سیں لوک ہن کہن چناں ۔
آؤن قافلے یاداں دے روز کدھروں،
کوئی پتہ نہ کتھے ایہہ رہن چناں ۔
پنجرہ کھولھ تاں دیواں میں روح والا،
ایہہ جاندی نہیں تیری تھاں کتھے ؟
خیالاں وچ تاں آوے آواز آجا،
دماغ پچھدا ہن میں جاں کتھے ؟
تیرے واسطے سانبھ کے رکھی ہوئی اے،
بات اپنی جا کے ایہہ پاں کتھے ؟
جہنوں سندیاں من نوں شانت آوے،
لوک ہین لیندے اوہ ناں کتھے ؟
آ کے درد دا ویکھ طوفان اٹھدا،
آ کے ویکھ جا جگر دا خون ہندا ۔
توں کتھے ہیں، کی ہے پتہ تیرا ؟
کاش ! ایہو ہی سانوں معلوم ہندا ؟
تیرا کھیت میرا کھیت
تیرے تے میرے کھیت دی
وٹّ نال وٹّ سانجھی ۔
تیرے کھیت وچّ مکی دی کھیتی
میرا کھیت خالی ۔
مکی نوں لگیاں چھلیاں
گز گز لمیاں ۔
جسم اوہناں دے ایداں گندے
ویکھی جاوو دل نہیں رجدا ۔
تیرے کھیت کوئی پشو وڑدا
تے میں اس پشو نوں ہرکدا
تے پشو ٹل جاندا ۔
پھر کھیتوں چھلیاں ٹٹیاں
ستھّ وچّ اکٹھ ہویا
سیانے سیانے بندے آکھن،
کوئی نہیں جے پکیاں چھلیاں
توڑ کسے نے لئیاں
اپنے چبن لئی
تاں پھر کی ہویا ؟'
پرھا وجھڑ گیا ۔
اج پھر اکٹھ سی
پنچائت دا ۔
کسے نے کمیاں دی
کیاری وچوں
کجھ دودھے توڑ لئے ۔
سیانیاں کیہا،
'تاں کی ہویا
چابو ہو چلیاں سن،
ہور دو چہوں دناں تکّ
ایہہ وی مکی پکّ جاوے گی ۔'
میں کئی واری
بیٹھا بیٹھا سوچداں
ایہہ کداں دے اکٹھ نے،
چھلیاں ٹٹیاں-
'کوئی گلّ نہیں چابو سن ۔'
دودھے ٹٹے-
'چابو ہون والے سن ۔'
انج کناں کو چر
ہور ہندا رہے گا ؟
(ایہہ کویتا انگریزی کوی ولیئم بلیک دی
رچنا ‘A Poison Tree’ دا انوواد ہے)
مینوں اپنے دوست اتے غصہ بہت سی آیا ۔
میں اس تائیں غصے ہوکے اسنوں سیت کرایا ۔
مینوں اپنے دشمن اتے اک ناراضگی ہوئی ۔
استوں میں لکائی رکھی ایہہ رکھ جیوں وڈی ہوئی ۔
میں ساں اسنوں 'ڈر' دا پانی دندا ہی رہندا ۔
صبح شام نوں اسنوں ملدا جو ہنجھو اکھوں وہندا ۔
من دیاں گجھیاں بے ایمانیاں تے پھوکی مسکان ۔
اس رکھ اتے لگے رہندے اپنی دھپّ بکھران ۔
ہور اچیرا ہور اچیرا دنے-رات رکھ ودھیا،
جد تکّ اس دے اتے رتا سیؤ نہ لگیا ۔
میرے دشمن نے ڈٹھا جو پھل چمک رہا سی ۔
اسنوں ایہہ پتہ سی کہ ایہہ سیؤ میرا سی ۔
اوہ پھر چوری-چوری میرے باغ 'چ آیا،
جدوں رات دا گھپّ ہنیرا سارے پاسیں چھایا ۔
صبح اٹھیا باہر تکیا من خوشی نہ جھلے ۔
چتّ پیا سی دشمن میرا سیؤ دے رکھ تھلے ۔
بہتی وار بیٹھ اکلے کجھ سوچاں تاں
میرے من دے سننجے کھونجے مڑ مڑ آوے،
میں کویتا کوئی کیوں لکھدا ہاں ؟
اتر لبھدیاں گواچ جاندا ہاں،
من دیاں اوہناں ڈنگھاناں اندر
جتھوں کرن خیالاں دی کوئی،
غوطہ مار مرجیوڑیاں جیوں
شبد-موتی کوئی ڈھونڈ لیاوے،
تے انج کرکے کٹھے کجھ موتی،
اوہ بناں سوئی توں ہار بناوے
تے اوہی ہار کویتا بن جاوے ۔
ندی دے کنڈھے تردا جاواں
پانی دی 'واز پیا سندا
سر ملاؤن دی کوشش کردا
پتہ نہیں دور کنیں لنگھ جاواں،
پھر اچانک اگے ڈمھ آ جاوے،
پانی دی کلکل بند ہو جاوے،
من وچ میرے شانتی آوے،
اس شانتی 'چوں شبداں دا سر
ابھر آوے تے مڑ گاوے،
تے انج گاؤندیاں کوئی گیت،
غزل، کویتا بن جاوے ۔
