ਗ਼ਮਾਂ ਦੇ ਮਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਬੈਠ ਕੇ ਦੁੱਖ ਦਰਦ ਫੋਲਣਗੇ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਤੁਰ ਗਿਆ ਪਿਛੋਂ ਇਹ ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਬੋਲਣਗੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਉਂਗਲੀ ਫ਼ਕੀਰਾਂ ਦੀ ਫੜਾ ਚਲਿਆਂ ਮੈਂ ਅਵਤਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰੂਹਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ 'ਚ ਪਾ ਚਲਿਆਂ। ਇਹ ਸੋਮੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਫੁਟਕੇ ਇਲਾਹੀ ਰਾਜ ਖੋਲ੍ਹਣਗੇ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਤੁਰ ਗਿਆ ਪਿਛੋਂ ਇਹ ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਬੋਲਣਗੇ। ਮੈਂ ਇਕ ਇਕ ਹਰਫ਼ ਦੇ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਲੁਕੋਏ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ‘ਚ ਮਜ਼ਲੂਮਾਂ ਦੇ ਮੈਂ ਅਥਰੂ ਪਰੋਏ ਨੇ। ਸਹਾਰਾ ਦੇਣਗੇ ਇਹ ਗੀਤ ਜਦ ਮਜਬੂਰ ਡੋਲਣਗੇ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਤੁਰ ਗਿਆ ਪਿਛੋਂ ਇਹ ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਬੋਲਣਗੇ। ਮੇਰੇ ਖ਼ੁਦਦਾਰ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਇਹ ਗੈਰਤ ਜਾਗ ਉਠੇਗੀ, ਮੇਰੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਕਣ ਕਣ ਚੋਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਜਾਗ ਉਠੇਗੀ। ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਜਦ ਧੰਨਵਾਨ ਮਾਇਆ ਨਾਲ ਤੋਲਣਗੇ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਤੁਰ ਗਿਆ ਪਿਛੋਂ ਇਹ ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਬੋਲਣਗੇ। ਮੇਰੇ ਨਾਜ਼ੁਕ ਜਹੇ ਇਹ ਗੀਤ ਬਣ ਜਾਵਣਗੇ ਅੰਗਾਰੇ ਵਪਾਰੀ ਜਿਉਂਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮਜ਼ਲੂਮਾਂ ਦੇ ਹੱਤਿਆਰੇ। ਜਦੋਂ ਗਲੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਮਸੂਮ ਕਲੀਆਂ ਨੂੰ ਮਧੋਲਣਗੇ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਤੁਰ ਗਿਆ ਪਿਛੋਂ ਇਹ ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਬੋਲਣਗੇ। ਫ਼ਲਕ ਨੂੰ ਚੀਰ ਜਾਵਣਗੇ ਜਦੋਂ ਹਉਕੇ ਗਰੀਬਾਂ ਦੇ ਜਦੋਂ ਰੋਟੀ ਲਈ ਵਿੱਕ ਜਾਣਗੇ ਮਾਰੇ ਨਸੀਬਾਂ ਦੇ ਜਦੋਂ ਜ਼ਰਦਾਰ ਮੁਫਲਿਸ ਦੀ ਹਯਾ ਮਿੱਟੀ ‘ਚ ਰੋਲਣਗੇ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਤੁਰ ਗਿਆ ਪਿਛੋਂ ਇਹ ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਬੋਲਣਗੇ। ਗ਼ਮਾਂ ਦੇ ਮਾਰੂਥਲ ਅੰਦਰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਖੋਅ ਗਿਆ ਕਿਧਰੇ, ਜਦੋਂ ਪੱਥਰਾਂ ਦੇ ਮੈਂ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਗੁੰਮ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿਧਰੇ, ਮੇਰੇ ਆਜ਼ਾਦ ਗੀਤਾਂ ਚੋਂ ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਯਾਰ ਟੋਹਲਣਗੇ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਤੁਰ ਗਿਆ ਪਿਛੋਂ ਇਹ ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਬੋਲਣਗੇ।

ਖੇਡਦੇ ਸਨ ਜੋ ਕਦੇ ਬਚਪਨ ਦਿਆਂ ਯਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ। ਆ ਗਏ ਛਡਕੇ ਵਤਨ ਘਰ ਬਾਰ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ। ਦਿਲ ਦੇ ਬੀਮਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚਕੇ ਆਏ ਸਾਂ ਏਥੇ ਮਗਰ, ਦੋਸਤੀ ਕਰਨੀ ਪਈ ਏ ਰੂਹ ਦੇ ਬੀਮਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ। ਜਾਲ ਵਿਚ ਫਸਦੇ ਨੇ ਪੰਛੀ ਦਾਣਿਆਂ ਦੇ ਲੋਭ ਨੂੰ, ਹੋ ਰਿਹਾ ਇਹ ਖੇਲ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਹੈ ਲਾਚਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ। ਲੈ ਕੇ ਪਰਦੇਸਾਂ 'ਚ ਆਈਆਂ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਰੀਆਂ, ਮੈਂ ਕਈ ਦੇਖੇ ਨੇ ਰੋਂਦੇ ਲਗਕੇ ਦੀਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ। ਘੋਲਕੇ ਮੈਅ ਦੇ ਪਿਆਲੇ ਵਿਚ ਇਹ ਪਾ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਗ਼ਮ, ਰਾਤ ਦਿਨ ਪਏ ਖੇਡਦੇ ਨਾਦਾਨ ਅੰਗਿਆਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ। ਮਿਲ ਗਏ ਡਾਲਰ ਬੜੇ ਔਲਾਦ ਪਰ ਹੱਥੋਂ ਗਈ, ਜੂਝਦੇ ਮਾਪੇ ਨੇ ਫਿਰ ਵੀ ਅਪਣੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ। ਇਸ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਆ ਤੇ ਪੁੱਜੇ ਹਾਂ “ਅਜ਼ਾਦ’ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੌੜਾਂਗੇ ਯਾਰੋ, ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ। ਬਰਫ਼ ਹੇਠ ਦੱਬੇ ਹਰਫ਼

ਅਸੀਂ ਜੰਮੇ ਪਲੇ ਜਿੱਥੇ ਸੀ ਉਹ ਧਰਤੀ ਭੁਲਾ ਆਏ। ਮੁਹੱਬਤ ਪਿਆਰ ਵਤਨਾਂ ਦਾ ਤੇ ਸਭ ਸਾਝਾਂ ਮੁਕਾ ਆਏ। ਬਸ ਐਨਾ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸਾਡਾ ਵਤਨ ਦੇ ਨਾਲ ਹੁਣ ਰਿਸ਼ਤਾ, ਵ੍ਹਰੀਂ ਸਾਲੀਂ ਕਿਤੇ ਬਾਲਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਅਪਣਾ ਦਖਾ ਆਏ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਮਿਹਨਤਾਂ ਕਰਕੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਪਾਲਿਆ ਸਾਨੂੰ, ਅਸੀਂ ਉਹ ਭੰਗ ਦੇ ਭਾੜੇ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਵੀ ਲੁਟਾ ਆਏ। ਬਸ ਐਨੀ ਰਹਿ ਗਈ ਸਾਡੀ ਵਤਨ ਵਿਚ ਹੁਣ ਜ਼ਮੀਂਦਾਰੀ, ਕਿਰਾਏ ਲਈ ਰਹਿਨ ਰੱਖੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਹਾਂ ਛੁੜਾ ਆਏ। ਜੇ ਡਾਲਰ ਨੇ ਤਾਂ ਜ਼ਰਬਾਂ ਨੇ ਰੁਪਈਏ ਨੇ ਤਾਂ ਤਕਸੀਮਾਂ, ਕਦੇ ਰੋਕੜ ਵਧਾ ਆਏ ਕਦੇ ਰੋਕੜ ਘਟਾ ਆਏ। ਵਤਨ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਸੰਗ ਰਹਿ ਗਈ ਹੁਣ ਦੋਸਤੀ ਐਨੀ, ਕਦੇ ਚਾਹ ਪੀ ਲਈ ਬਹਿਕੇ ਯਾ ਦੋ ਫੋਟੋ ਖਿਚਾ ਆਏ। ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਈ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਏ, ਅਸੀਂ ਵਤਨਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਦੇ ਸਭ ਦੀਵੇ ਬੁਝਾ ਆਏ। ਕਦੀ ਪਰਤੇ ਵੀ ਜੇ ‘ਆਜ਼ਾਦ’ ਵਤਨੀਂ ਬਹਿਣਗੇ ਕਿੱਥੇ, ਜੋ ਰੁੱਖ ਮਮਤਾ ਦੀਆਂ ਛਾਂਵਾਂ ਦੇ ਹਾਂ ਹੱਥੀਂ ਜਲਾ ਆਏ। ਬਰਫ਼ ਹੇਠ ਦੱਬੇ ਹਰਫ਼

ਆਦਮੀ ਦਾ ਕੰਮ ਜਦੋਂ ਸਰਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਨਹੀਂ। ਭਟਕਦਾ ਫਿਰਦਾ ਇਹ ਕੀ ਕਰਨਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਨਹੀਂ। ਖ਼ਿਰਦਮੰਦਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੰਸਾਰ 'ਤੇ, ਕੋਈ ਦੀਵਾਨਾ ਉਹਦੇ ਦਰ ਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਨਹੀਂ। ਮਿਟ ਗਏ ਸ਼ਾਇਦ ਹਕੀਕੀ ਆਸ਼ਿਕਾਂ ਦੇ ਨੇ ਵਜੂਦ, ਕੱਚਿਆਂ ਘੜਿਆਂ ਤੇ ਕੁਈ ਤਰਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਨਹੀਂ। ਕੀ ਕਰੇਗਾ ਦੂਜਿਆਂ ਖ਼ਾਤਰ ਕਿ ਜਿਸ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ, ਘਰ ਚਿ ਬੈਠਾ ਆਦਮੀ ਘਰ ਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਨਹੀਂ। ਜਦ ਵੀ ਮਿਲਦੈਂ ਛੇੜ ਬਹਿਨੈਂ ਦੋਸਤਾਂ ਦੇ ਤੂੰ ਗਿਲੇ, ਦੋਸਤਾਂ ਲਈ ਤੂੰ ਭੀ ਕੁਝ ਕਰਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਨਹੀਂ। ਹੋ ਸਕੇ ‘ਆਜ਼ਾਦ’ ਤਾਂ ਕੁਝ ਪਿਆਰ ਦੀ ਮਰਹਮ ਲਗਾ, ਜ਼ਖ਼ਮ ਤੇਰੇ ਦਿਲ ਦਾ ਜੇ ਭਰਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਨਹੀਂ। ਬਰਫ਼ ਹੇਠ ਦੱਬੇ ਹਰਫ਼

ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਹੇਠ ਧਰਤੀ ਸਿਰ ਆਸਮਾਨ ਲੈ ਕੇ। ਉਠਿਆ ਹਾਂ ਨਾਲ ਅਪਣੇ ਸਾਰਾ ਜਹਾਨ ਲੈ ਕੇ। ਲਾਜ਼ਿਮ ਨਹੀਂ ਮੈਂ ਲੋਕੋ ਅਪਣੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਖੋਲ੍ਹਾਂ, ਬੋਲਣਗੇ ਸ਼ੇਅਰ ਮੇਰੇ ਸੌ ਸੌ ਜ਼ੁਬਾਨ ਲੈ ਕੇ। ਸ਼ੱਮਾਂ ਜਲੀ ਤਾਂ ਜਲਣਾ ਪਰਵਾਨਿਆਂ ਯਕੀਕਨ, ਕਦ ਮੌਤ ਦੇ ਖਿਲਾੜੀ ਭਜਦੇ ਨੇ ਜਾਨ ਲੈ ਕੇ। ਅੱਖਾਂ 'ਚ ਦੇਖ ਵਹਿਸ਼ਤ ਮੇਰੇ ਨਾ ਮੁਸਕਰਾ ਤੂੰ, ਪਲਕਾਂ ’ਤੇ ਵੇਖ ਹੰਝੂ ਆਏ ਤੁਫ਼ਾਨ ਲੈ ਕੇ। ਈਮਾਨ ਦੇ ਮੁਹਾਫ਼ਿਜ਼ ਈਮਾਨਦਾਰ ਨੇ ਜੋ, ਕਸਮਾਂ ਨਾ ਖਾਣ ਹਥ ਵਿਚ ਗੀਤਾ ਕੁਰਾਨ ਲੈ ਕੇ। ਹਰ ਇਕ ਲਹੂ ਦਾ ਕਤਰਾ ਪੈਦਾ ਕਰੂ ਬਗ਼ਾਵਤ, ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਮੇਰੀ ‘ਆਜ਼ਾਦ’ ਜਾਨ ਲੈ ਕੇ। ਬਰਫ਼ ਹੇਠ ਦੱਬੇ ਹਰਫ਼

ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤ ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ, ਜਿਹਾ ਰਹਿਬਰ ਮਿਲਿਆ। ਗੁਰਬਾਣੀ 'ਚੋਂ ਗਿਆਨ ਦਾ, ਮੈਨੂੰ ਸਾਗਰ ਮਿਲਿਆ। ਚੜ੍ਹੀ ਰਹੇ ਦਿਨ ਰਾਤ ਖੁਮਾਰੀ, ਜਿਸਦੀ ਮੈਨੂੰ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਤੋਂ ਰਾਮ ਨਾਮ, ਰਤਨਾਗਰ ਮਿਲਿਆ। ਜਿੱਥੇ ਬਹਿਕੇ ਗੁਰਸਿੱਖ, ਮਾਲਿਕ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਉਂਦੇ, ਚੰਗੇ ਭਾਗ ਨੇ ਜੀਵਨ, ਦੇ ਵਿਚ ਸੋ ਦਰ ਮਿਲਿਆ। ਜਦ ਮੈਂ ਧਿਆਨ ਲਗਾ ਕੇ, ਸੁਰਤ ਇਕਾਗਰ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੇ ਸੋਈ, ਪਿੰਡੇ ਅੰਦਰ ਮਿਲਿਆ। ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਕੁਛ ਮਿਲਿਆ, ਗਿਆਨੀ ਉਸ ਮਾਲਿਕ ਤੋਂ, ਇਕ ਪਿਆਰਾ 'ਆਜ਼ਾਦ' ਜਿਹਾ, ਏ ਮਿੱਤਰ ਮਿਲਿਆ।

ਹੋਸ਼ ਕਰੋ ਪੰਜਾਬੀ ਵੀਰੋ ਫਿਰ ਪਿੱਛੋਂ ਪਛਤਾਇਓ ਨਾ ਵਿਚ ਪਰਦੇਸਾਂ ਆ ਕੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਭੁੱਲ ਜਾਇਓ ਨਾ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਲਈ ਅੱਜ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਏ ਪਰ ਆਪਣੀ ਬੋਲੀ ਭੁੱਲ ਜਾਣਾ ਕਿੱਥੇ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਏ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਗੀਤ ਪਰਾਈ ਮਾਂ ਦੇ ਗਾਇਓ ਨਾ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਡੀ ਜੇ ਇਸ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਵਾਂਗੇ ਇਕ ਦਿਨ ਕੱਖਾਂ ਵਾਂਗਰ ਸਾਰੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚ ਰੁਲ ਜਾਵਾਂਗੇ ਆਪਣੇ ਵਿਰਸੇ ਦਾ ਸਰਮਾਇਆ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਮਿਲਾਇਓ ਨਾ ਜਿਸ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂਆਂ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਗਾਇਆ ਏ ਜਿਸ ਬੋਲੀ ਦਾ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਵਾਰਿਸ ਨੇ ਮਾਣ ਵਧਾਇਆ ਏ ਭੁੱਲ ਕੇ ਭੀ ਉਸ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਦੀ ਭੇਟ ਚੜ੍ਹਾਇਓ ਨਾ। ਡਾਲਰ ਬਹੁਤ ਕਮਾ ਲਏ ਆਪਾਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੋਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰੋ ਆਪਣੀ ਤੇ `ਆਜ਼ਾਦ` ਬੀਤ ਗਈ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਕੁਛ ਤਰਸ ਕਰੋ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਔਲਾਦ ਆਪਣੀ ਭਟਕਾਇਓ ਨਾ।

ਅੱਖਾਂ ਰੋਨੀਆਂ ਤਾਂ ਦੇਖਦਾ ਜ਼ਮਾਨਾ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਰੋਂਦੇ ਕੌਣ ਦੇਖਦਾ ਅੱਖਾਂ ਲੱਭ ਲੈਣ ਰੋਣ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਰੋਂਦੇ ਕੌਣ ਦੇਖਦਾ। ਅੱਖੀਆਂ ਤਾਂ ਰੋ ਕੇ ਕੱਢ ਲੈਂਦੀਆਂ ਗੁਬਾਰ ਨੇ ਚੁੱਪ ਕੀਤੇ ਦੁੱਖ ਪੈਂਦੇ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਸਹਾਰਨੇ ਸਾਂਭੀ ਰੱਖਦੇ ਨੇ ਪੀੜਾਂ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਰੋਂਦੇ ਕੌਣ ਦੇਖਦਾ। ਦਿਲ ਤਾਂ ਬੇਚਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਸਦਾ ਮਜਬੂਰ ਏ ਪਿਆਰ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਸਾਰਾ ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਕਸੂਰ ਏ ਦਿਲ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਕੈਹਰ ਦਾ ਨਸ਼ਾਨਾ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਰੋਂਦੇ ਕੌਣ ਦੇਖਦਾ। ਦਿਲਾਂ ਦੇ ਇਹ ਖੋਟੇ ਲੋਕੀ ਵੈਰੀ ਨੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਆਸ਼ਿਕਾਂ ਦੇ ਸੀਨਿਆਂ ਤੇ ਠੋਕਰਾਂ ਨੇ ਮਾਰਦੇ ਦਿਲ ਤੋੜਨਾ ਤੇ ਖੇਲ ਹੈ ਪੁਰਾਨਾ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਰੋਂਦੇ ਕੌਣ ਦੇਖਦਾ। ਟੁੱਟੇ ਦਿਲ ਜੋੜਨੇ ਦਾ ਏਥੇ ਕੋਈ ਰਿਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੁਣਦਾ `ਆਜ਼ਾਦ` ਕੋਈ ਦਿਲਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਚੁੱਪ ਕਰ ਜਾ ਦਿਲਾ ਤੂੰ ਬੇਈਮਾਨਾ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਰੋਂਦੇ ਕੌਣ ਦੇਖਦਾ।

ਧਰਮ ਦੇ ਦੋਖੀ ਮਿਲਨ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਧਰਮ ਦੇ ਰਾਖੇ ਘੱਟ ਮਿਲਦੇ ਨੇ। ਬਾਹਰੋਂ ਦਾਨੇ ਸਾਨੇ ਸਾਊ ਅੰਦਰੋਂ ਚੌੜ ਚੁਪੱਟ ਮਿਲਦੇ ਨੇ। ਇਕ ਅੱਖਰ ਤਬਦੀਲ ਨਾ ਕੀਤਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਕੁਰਬਾਨ ਹੋ ਗਏ। ਉਸ ਬਾਣੀ ਦੀ ਅਜ਼ਮੱਤ ਨੂੰ ਅੱਜ ਲੋਕ ਮਾਰਦੇ ਸੱਟ ਮਿਲਦੇ ਨੇ। ਕੌਣ ਕਰੇ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਦੇ ਵਾਂਗਰ ਅੱਜ ਮਜ਼ਲੂਮ ਦੀ ਰਾਖੀ। ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਤੇ ਮਜ਼ਲੂਮਾਂ ਦੇ ਜ਼ਖਮਾਂ ਨੂੰ ਡੂੰਘੇ ਫੱਟ ਮਿਲਦੇ ਨੇ। ਦੇਸ਼ ਧਰਮ ਦਾ ਨਾਂ ਚਮਕਾ ਗਏ ਪੱਥਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਰੱਬ ਨੂੰ ਪਾ ਗਏ। ਨਲੂਏ ਤੇ ਰੰਜੀਤ ਯਾ ਧੱਨੇ ਵਰਗੇ ਕਿੱਥੇ ਜੱਟ ਮਿਲਦੇ ਨੇ। ਗੱਲਾਂ ਦੇ ਅੱਜ ਲੋਕ ਧਨੀ ਨੇ ਪਰ ਆਚਾਰ ਬਿਹਾਰੋਂ ਖਾਲੀ। ਬਿਨਾ ਵਜ੍ਹਾ ਆਪਿਸ ਵਿਚ ਪਾਈ ਲੋਕੀ ਬੈਠੇ ਵੱਟ ਮਿਲਦੇ ਨੇ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਵਾਂਗਰ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਕੋਈ ਨਾ ਕਰਦਾ। ਕਈ ਪਾਖੰਡੀ ਖੋਹਲ ਕੇ ਓਹਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਬੈਠੇ ਹੱਟ ਮਿਲਦੇ ਨੇ। ਪੂਰਬ ਪੱਛਮ ਉਤਰ ਦੱਖਣ ਕਣ ਕਣ ਵਿਚ ਸਮਾਇਆ ਬਾਬਾ। ਸੱਚੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਅਗਰ ਬੁਲਾਈਏ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਤੇ ਝੱਟ ਮਿਲਦੇ ਨੇ। ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਨੇ ਜੋ ਪੀਤੀ ਲੋਕੀ ਭੁੱਲ ਗਏ ਨਾਮ ਖੁਮਾਰੀ। ਨਾਮ ਖੁਮਾਰੀ ਦੀ ਥਾਂ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਥਾਂ ਥਾਂ ਉੜਦੇ ਡੱਟ ਮਿਲਦੇ ਨੇ। ਦੇਸ਼ ਧਰਮ ਤੇ ਕੌਮ ਦੇ ਰਾਖੇ ਨਜ਼ਰ ਕਿਤੇ `ਆਜ਼ਾਦ` ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਕੁਰਸੀ ਲਈ ਜੋ ਪਾਉਣ ਬਾਜੀਆਂ ਬਾਜ਼ੀਗਰ ਤੇ ਨੱਟ ਮਿਲਦੇ ਨੇ।

ਆਪਣੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਸਮ੍ਹਾਲ ਓ ਪੰਜਾਬੀਆ ਦੇਖ ਮੰਦਾ ਹੋਇਆ ਇਹਦਾ ਹਾਲ ਓ ਪੰਜਾਬੀਆ। ਬੜੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤ ਲਾਡਲੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾ ਲਾਉਂਦੇ ਦਿਨ ਨੂੰ ਸੜਕਾਂ ਨਾਪਣ ਰਾਤੀ ਘੁੱਟ ਲਾ ਕੇ ਨੇ ਸਾਉਂਦੇ ਮੁੰਡੇ ਖਾਣ ਜੈਹਰ ਦੀਆਂ ਪੁੜੀਆਂ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਮਾਡਲ ਬਣੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਕੀਤਾ ਨਸ਼ਿਆਂ ਨੇ ਸਭ ਨੂੰ ਬੇਹਾਲ ਓ ਪੰਜਾਬੀਆ। ਅਜਕਲ ਦੇ ਹੀਰਾਂ ਤੇ ਰਾਂਝੇ ਰੰਗ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਰੰਗੇ ਜਾ ਕੇ ਵਿਚ ਕਲੱਬਾਂ ਨੱਚਣ ਇਹ ਹੋ ਕੇ ਅੱਧ-ਨੰਗੇ ਮੁੰਡੇ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਬੇਕਾਬੂ ਕੀਤਾ ਅੱਜ ਡਿਸਕੋ ਨੇ ਜਾਦੂ ਭੁੱਲੇ ਆਪਣਾ ਇਹ ਵਿਰਸਾ ਕਮਾਲ ਓ ਪੰਜਾਬੀਆ। ਮੰਨਿਆ ਤੈਂ ਅਮ੍ਰੀਕਾ ਜਾ ਕੇ ਡਾਲਰ ਖੂਬ ਕਮਾਏ ਪਰ ਤੇਰੀ ਇਸ ਧਰਤੀ ਉਤੇ ਬੈਹਿ ਗਏ ਲੋਕ ਪਰਾਏ ਭੁੱਖੇ ਮਰਨ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਾਲੇ ਲੱਗੇ ਅੱਜ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਤਾਲੇ ਦੱਬੇ ਵੀਰ ਤੇਰੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਨਾਲ ਓ ਪੰਜਾਬੀਆ। ਬੁੱਲ੍ਹੇਸ਼ਾਹ ਨਾਨਕ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੈਨੂੰ ਅੱਜ ਪੁਕਾਰੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰੂਹ ਪਈ ਤੈਨੂੰ ਅੱਜ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰੇ ਕਿੱਥੇ ਗਈ ਤੇਰੀ ਸਰਦਾਰੀ। ਤੇਰੀ ਮੱਤ ਡਾਲਰਾਂ ਨੇ ਮਾਰੀ ਆਜਾ ਕੱਟ ਕੇ `ਆਜ਼ਾਦ` ਮਾਇਆ ਜਾਲ ਓ ਪੰਜਾਬੀਆ। ਉਰਦੂ ਰਚਨਾਵਾਂ

ਕੁਛ ਲੋਗੋਂ ਕੇ ਨਾਮ ਬੜੇ ਹੈਂ ਕੁਛ ਲੋਗੋਂ ਕੇ ਕਾਮ ਬੜੇ ਹੈਂ ਕੈਸੇ ਪਿਆਰ ਕਰੇ ਕੋਈ ਮੁਫ਼ਲਿਸ ਉਲਫ਼ਤ ਕੇ ਅਬ ਦਾਮ ਬੜੇ ਹੈਂ ਜਾਨੇ ਕੌਨ ਸਾ ਲਬ ਤਕ ਪਹੁੰਚੇ ਮੈਖਾਨੇ ਮੇਂ ਜਾਮ ਬੜੇ ਹੈਂ ਹਮ ਕੋ ਰੁਸਵਾ ਕਰਨੇ ਵਾਲੇ ਖ਼ੁਦ ਭੀ ਤੋ ਬਦਨਾਮ ਬੜੇ ਹੈਂ ਤੁਮ ਕੈਸੇ ‘ਆਜ਼ਾਦ' ਬਚੋਗੇ ਤੁਮ ਪਰ ਭੀ ਇਲਜ਼ਾਮ ਬੜੇ ਹੈਂ ਗ਼ਮ-ਇ-ਹੈਯਾਤ

ਯੇਹ ਦੁਨੀਆ ਹੈ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਮੇਂ ਇਨਸਾਨ ਬਦਲਤੇ ਰਹਿਤੇ ਹੈਂ ਘਰਵਾਰ ਤੋ ਵੋਹੀ ਪੁਰਾਨਾ ਹੈ ਮਹਿਮਾਨ ਬਦਲਤੇ ਰਹਿਤੇ ਹੈਂ ਕੁਛ ਲੋਗ ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਐਸੇ ਹੈਂ ਜਿਨਕੀ ਪਹਿਚਾਨ ਨਹੀਂ ਮੁਮਕਿਨ ਚਿਹਰੇ ਪੇ ਚੜ੍ਹਾ ਕਰ ਯੇਹ ਚਿਹਰਾ ਪਹਿਚਾਨ ਬਦਲਤੇ ਰਹਿਤੇ ਹੈਂ ਇਸ ਅੰਧੀ ਬਹਿਰੀ ਦੁਨੀਆ ਮੇਂ ਇਨਸਾਫ਼ ਕੀ ਹਸਰਤ ਬੇ-ਮਾਅਨੀ ਦੌਲਤ ਕੇ ਲੀਏ ਯਹਾਂ ਮੁਨਸਿਫ਼ ਕੇ ਫ਼ਰਮਾਨ ਬਦਲਤੇ ਰਹਿਤੇ ਹੈਂ ਇਸ ਖ਼ੁਦਗਰਜ਼ੋ ਕੀ ਦੁਨੀਆ ਮੇਂ ਈਮਾਨ ਕਾ ਸੌਦਾ ਹੋਤਾ ਹੈ ਮਤਲਿਬ ਕੇ ਲੀਏ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਯਹਾਂ ਭਗਵਾਨ ਬਦਲਤੇ ਰਹਿਤੇ ਹੈਂ ਇਨਸਾਨ ਵੋਹੀ, ਫ਼ਿਤਰਤ ਭੀ ਵੋਹੀ, ਔਰ ਵੋਹੀ ਪੁਰਾਨੇ ਅਫ਼ਸਾਨੇ ‘ਆਜ਼ਾਦ’ ਮਗਰ ਅਫ਼ਸਾਨੋਂ ਕੇ ਉਨਵਾਨ ਬਦਲਤੇ ਰਹਿਤੇ ਹੈਂ ਗ਼ਮ-ਇ-ਹੈਯਾਤ

ਤੁਮ ਕਰੋ ਤਿਨਕੇ ਇਕੱਠੇ ਆਸ਼ੀਆਂ ਬਨ ਜਾਏਗਾ। ਲੋਗ ਮਿਲਤੇ ਜਾਏਂਗੇ ਔਰ ਕਾਰਵਾਂ ਬਨ ਜਾਏਗਾ। ਤੁਮ ਬੜ੍ਹੋ ‘ਆਜ਼ਾਦ’ ਲੇਕਰ ਖੂਬਸੂਰਤ ਸੇ ਖਿਆਲ ਇਕ ਮੁਹੱਬਤ ਕਾ ਪਿਆਰਾ ਸਾ ਜਹਾਂ ਬਨ ਜਾਏਗਾ।