ਸ਼ਾਸ਼ਵਤ
 
ਅਪਨੀ ਅਪਨੀ ਅਹਮਿਯਤ, ਸੂਈ ਯਾ ਤਲਵਾਰ।
ਉਪਯੋਗੀ ਹੈਂ ਭੂਖ ਮੇਂ, ਕੇਵਲ ਰੋਟੀ ਚਾਰ।।
ਕੇਵਲ ਰੋਟੀ ਚਾਰ, ਨਹੀਂ ਖਾ ਸਕਤੇ ਸੋਨਾ ।
ਸੂਈ ਕਾ ਕੁਛ ਕਾਮ, ਨ ਤਲਵਾਰੋਂ ਸੇ ਹੋਨਾ ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਸਭੀ ਕੀ ਮਾਲਾ ਜਪਨੀ ।
ਬੜਾ ਹੋ ਕਿ ਲਘੁਰੂਪ, ਅਹਮਿਯਤ ਸਬਕੀ ਅਪਨੀ ।।
(ਸ਼ਾਸ਼ਵਤ=ਸਦੀਵੀ)

***

ਸੋਨਾ ਤਪਤਾ ਆਗ ਮੇਂ, ਔਰ ਨਿਖਰਤਾ ਰੂਪ।
ਕਭੀ ਨ ਰੁਕਤੇ ਸਾਹਸੀ, ਛਾਯਾ ਹੋ ਯਾ ਧੂਪ।।
ਛਾਯਾ ਹੋ ਯਾ ਧੂਪ, ਬਹੁਤ ਸੀ ਬਾਧਾ ਆਯੇਂ।
ਕਭੀ ਨ ਬਨੇਂ ਅਧੀਰ, ਨਹੀਂ ਮਨ ਮੇਂ ਘਬਰਾਯੇਂ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਦੁਖੋਂ ਸੇ ਕਭੀ ਨ ਰੋਨਾ।
ਨਿਖਰੇ ਸਹਕਰ ਕਸ਼ਟ, ਆਦਮੀ ਹੋ ਯਾ ਸੋਨਾ।।

***

ਚਲਤੇ ਚਲਤੇ ਏਕ ਦਿਨ, ਤਟ ਪਰ ਲਗਤੀ ਨਾਵ।
ਮਿਲ ਜਾਤਾ ਹੈ ਸਬ ਉਸੇ, ਹੋ ਜਿਸਕੇ ਮਨ ਚਾਵ।।
ਹੋ ਜਿਸਕੇ ਮਨ ਚਾਵ, ਕੋਸ਼ਿਸ਼ੇਂ ਸਫਲ ਕਰਾਤੀਂ।
ਲਗੇ ਰਹੋ ਅਵਿਰਾਮ, ਸਭੀ ਨਿਧਿ ਦੌੜੀ ਆਤੀਂ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਆਲਸੀ ਨਿਜ ਕਰ ਮਲਤੇ।
ਪਾ ਲੇਤੇ ਗੰਤਵ੍ਯ, ਸੁਧੀਜਨ ਚਲਤੇ ਚਲਤੇ।।
(ਅਵਿਰਾਮ=ਬਿਨਾਂ ਰੁਕੇ, ਗੰਤਵ੍ਯ=ਮੰਜ਼ਿਲ,
ਸੁਧੀਜਨ=ਵਿਦਵਾਨ)

***

ਮਾਨਵ ਕੀ ਕੀਮਤ ਤਭੀ, ਜਬ ਹੋ ਠੀਕ ਚਰਿਤ੍ਰ।
ਦੋ ਕੌੜੀ ਕਾ ਭੀ ਨਹੀਂ, ਬਿਨਾ ਮਹਕ ਕਾ ਇਤ੍ਰ।।
ਬਿਨਾ ਮਹਕ ਕਾ ਇਤ੍ਰ, ਪੂਛ ਸਦਗੁਣ ਕੀ ਹੋਤੀ।
ਕਿਸ ਮਤਲਬ ਕਾ ਯਾਰ, ਚਮਕ ਜੋ ਖੋਯੇ ਮੋਤੀ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਗੁਣੋਂ ਕੀ ਹੀ ਮਹਿਮਾ ਸਬ।
ਗੁਣ, ਅਵਗੁਣ ਅਨੁਸਾਰ, ਅਸੁਰ, ਸੁਰ, ਮੁਨਿ-ਗਣ, ਮਾਨਵ।।

***

ਅਸਲੀ ਨਕਲੀ ਕੀ ਕਰੇ, ਸਦਾ ਕਸੌਟੀ ਜਾਂਚ ।
ਮਾਲੁਮ ਹੋਤਾ ਸਹਜ ਹੀ, ਹੀਰਾ ਹੈ ਯਾ ਕਾਂਚ ।।
ਹੀਰਾ ਹੈ ਯਾ ਕਾਂਚ, ਦੇਰ ਤਕ ਕਭੀ ਨ ਛਲਤਾ ।
ਕੌਨ ਮੀਤ, ਰਿਪੁ ਕੌਨ, ਸਮਯ ਪਰ ਮਾਲੁਮ ਚਲਤਾ ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਕਮਰ ਜਿਸਨੇ ਭੀ ਕਸ ਲੀ ।
ਹੁਆ ਬਹੁਤ ਆਸਾਨ, ਜਾਨਨਾ ਨਕਲੀ ਅਸਲੀ।।
(ਰਿਪੁ=ਦੁਸ਼ਮਣ)

***

ਨਹੀਂ ਸਮਝਤਾ ਮੰਦਮਤਿ, ਸਮਝਾਓ ਸੌ ਬਾਰ।
ਮੂਰਖ ਸੇ ਪਾਲਾ ਪੜੇ, ਚੁਪ ਰਹਨੇ ਮੇਂ ਸਾਰ।।
ਚੁਪ ਰਹਨੇ ਮੇ ਸਾਰ, ਕਠਿਨ ਇਨਕੋ ਸਮਝਾਨਾ।
ਜਬ ਭੀ ਲੇ ਜ਼ਿਦ ਠਾਨ, ਹਾਰਤਾ ਸਕਲ ਜਮਾਨਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਸਮਯ ਕਾ ਡੰਡਾ ਬਜਤਾ ।
ਕਰੋ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ੇਂ ਲਾਖ, ਮੰਦਮਤਿ ਨਹੀਂ ਸਮਝਤਾ।।

***

ਜੋ ਮੀਠੀ ਬਾਤੇਂ ਕਰੇਂ, ਬਨਤੇ ਉਨਕੇ ਕਾਮ।
ਮੀਠੇ ਮੀਠੇ ਬੋਲ ਸੁਨ, ਬਨੇਂ ਸਹਾਯਕ ਵਾਮ।।
ਬਨੇਂ ਸਹਾਯਕ ਵਾਮ, ਸਹਜ ਜੀਵਨ ਹੋ ਜਾਤਾ।
ਜਾਯੇਂ ਦੇਸ਼ ਵਿਦੇਸ਼, ਸਹਜ ਮੇਂ ਬਨਤਾ ਨਾਤਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਸੁਖਦ ਦਿਨ, ਭੀਨੀ ਰਾਤੇਂ।
ਪਾਯੇਂ ਸਬਸੇ ਪ੍ਯਾਰ, ਕਰੇਂ ਜੋ ਮੀਠੀ ਬਾਤੇਂ।।
(ਵਾਮ=ਵਿਰੋਧੀ)

***

ਜੈਸਾ ਚਾਹੋ ਔਰ ਸੇ, ਦੋ ਔਰੋਂ ਕੋ ਯਾਰ।
ਆਵਕ ਜਾਵਕ ਕੇ ਜੁੜੇ, ਆਪਸ ਮੇ ਸਬ ਤਾਰ।।
ਆਪਸ ਮੇ ਸਬ ਤਾਰ, ਗਣਿਤ ਇਤਨਾ ਹੀ ਹੋਤਾ।
ਵੈਸੀ ਪੈਦਾਵਾਰ, ਬੀਜ ਜੋ ਜੈਸੇ ਬੋਤਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਨਿਯਮ ਇਸ ਜਗ ਕਾ ਐਸਾ।
ਪਾਓਗੇ ਹਰ ਬਾਰ, ਯਾਰ ਬਾਂਟੋਗੇ ਜੈਸਾ।।

***

ਧਨ ਕੀ ਮਹਿਮਾ ਅਮਿਤ ਹੈ, ਸਭੀ ਸਮੇਟੇਂ ਅੰਕ।
ਪਾਕਰ ਬੌਰਾਯੇਂ ਸਭੀ, ਰਾਜਾ ਹੋ ਯਾ ਰੰਕ।।
ਰਾਜਾ ਹੋ ਯਾ ਰੰਕ, ਸਭੀ ਇਸ ਧਨ ਪਰ ਮਰਤੇ।
ਧਨ ਕੀ ਖਾਤਿਰ ਲੋਗ, ਨ ਜਾਨੇ ਕ੍ਯਾ ਕ੍ਯਾ ਕਰਤੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਕਾਮਨਾ ਯਹ ਹਰ ਜਨ ਕੀ।
ਜੀਵਨ ਭਰ ਬਰਸਾਤ, ਰਹੇ ਉਸਕੇ ਘਰ ਧਨ ਕੀ।।

***

ਮੋਤੀ ਬਨ ਜੀਵਨ ਜਿਯੋ, ਯਾ ਬਨ ਜਾਓ ਸੀਪ।
ਜੀਵਨ ਉਸਕਾ ਹੀ ਭਲਾ, ਜੋ ਜੀਤਾ ਬਨ ਦੀਪ।।
ਜੋ ਜੀਤਾ ਬਨ ਦੀਪ, ਜਗਤ ਕੋ ਜਗਮਗ ਕਰਤਾ।
ਮੋਤੀ ਸੀ ਮੁਸਕਾਨ, ਸਭੀ ਕੇ ਮਨ ਮੇ ਭਰਤਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਗੁਣੋਂ ਕੀ ਪੂਜਾ ਹੋਤੀ।।
ਬਨੋ ਗੁਣੋਂ ਕੀ ਖਾਨ, ਫੂਲ, ਦੀਪਕ ਯਾ ਮੋਤੀ।

***

ਮਿਲਤੇ ਹੈਂ ਹਰ ਏਕ ਕੋ, ਅਵਸਰ ਸੌ ਸੌ ਬਾਰ।
ਚਾਹੇ ਉਨ੍ਹੇਂ ਭੁਨਾਇਯੇ, ਯਾ ਕਰ ਦੋ ਬੇਕਾਰ।।
ਯਾ ਕਰ ਦੋ ਬੇਕਾਰ, ਸਮਯ ਕੋ ਦੇਖੋ ਜਾਤੇ।
ਪਰ ਐਸਾ ਕਰ ਲੋਗ, ਫਿਰੇਂ ਫਿਰ ਫਿਰ ਪਛਤਾਤੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਫੂਲ ਮੇਹਨਤ ਕੇ ਖਿਲਤੇ।
ਜੀਵਨ ਮੇਂ ਬਹੁ ਬਾਰ, ਸਭੀ ਕੋ ਅਵਸਰ ਮਿਲਤੇ।।

***

ਮੋਤੀ ਮਿਲਤੇ ਹੈਂ ਉਸੇ, ਜਿਸਕੀ ਗਹਰੀ ਪੈਠ।
ਉਸਕੋ ਕੁਛ ਮਿਲਨਾ ਨਹੀਂ, ਰਹਾ ਕਿਨਾਰੇ ਬੈਠ।।
ਰਹਾ ਕਿਨਾਰੇ ਬੈਠ, ਡਰਾ, ਸਹਮਾ, ਸਕੁਚਾਯਾ।
ਜਿਸਨੇ ਕਿਯਾ ਪ੍ਰਯਾਸ, ਸਦਾ ਮਨਚਾਹਾ ਪਾਯਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਮਹੱਤਤਾ ਸ਼੍ਰਮ ਕੀ ਹੋਤੀ।
ਕੀ ਜਿਸਨੇ ਭੀ ਖੋਜ, ਮਿਲੇ ਉਸਕੋ ਹੀ ਮੋਤੀ।।

***

ਦੁਵਿਧਾ ਮੇਂ ਜੀਵਨ ਕਟੇ, ਪਾਸ ਨ ਹੋਂ ਯਦਿ ਦਾਮ।
ਰੁਪਯਾ ਪੈਸੇ ਸੇ ਜੁਟੇਂ, ਘਰ ਕੀ ਚੀਜ ਤਮਾਮ।।
ਘਰ ਕੀ ਚੀਜ ਤਮਾਮ, ਦਾਮ ਹੀ ਸਬ ਕੁਛ ਭੈਯਾ।
ਮੇਲਾ ਲਗੇ ਉਦਾਸ, ਨ ਹੋਂ ਯਦਿ ਪਾਸ ਰੁਪੈਯਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਦਾਮ ਸੇ ਮਿਲਤੀ ਸੁਵਿਧਾ।
ਬਿਨਾ ਦਾਮ ਕੇ, ਮੀਤ, ਜਗਤ ਮੇਂ ਸੌ ਸੌ ਦੁਵਿਧਾ।।

***

ਰੋਨਾ ਕਭੀ ਨ ਹੋ ਸਕਾ, ਬਾਧਾ ਕਾ ਉਪਚਾਰ।
ਜੋ ਸਾਹਸ ਸੇ ਕਾਮ ਲੇ, ਵਹੀ ਉਤਰਤਾ ਪਾਰ।।
ਵਹੀ ਉਤਰਤਾ ਪਾਰ, ਕਰੋ ਮਜਬੂਤ ਇਰਾਦਾ।
ਲਗੇ ਰਹੋ ਅਵਿਰਾਮ, ਜਤਨ ਯਹ ਸੀਧਾ ਸਾਦਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਨ ਕੁਛ ਭੀ ਯੂੰ ਹੀ ਹੋਨਾ।
ਲਗੋ ਕਾਮ ਮੇਂ ਯਾਰ, ਛੋੜਕਰ ਪਲ ਪਲ ਰੋਨਾ।।

***

ਕਾਂਟੇ ਕੋ ਕਹਤਾ ਰਹੇ, ਯਹ ਜਗ ਊਲਜੁਲੂਲ।
ਪਰ ਉਸਕੀ ਉਪਯੋਗਿਤਾ, ਖੂਬ ਸਮਝਤੇ ਫੂਲ।।
ਖੂਬ ਸਮਝਤੇ ਫੂਲ, ਬਾੜ ਹੋ ਕਾਂਟੇ ਵਾਲੀ।।
ਤਭੀ ਖਿਲੇ ਉਦ੍ਯਾਨ, ਫੂਲ ਕੀ ਹੋ ਰਖਵਾਲੀ।।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਯਹਾਂ ਜੋ ਕੁਦਰਤ ਬਾਂਟੇ।।
ਉਪਯੋਗੀ ਹਰ ਚੀਜ, ਫੂਲ ਹੋਂ ਯਾ ਫਿਰ ਕਾਂਟੇ।।

***

ਮਜਬੂਰੀ ਮੇਂ ਆਦਮੀ, ਕਰੇ ਨ ਕ੍ਯਾ ਕ੍ਯਾ ਕਾਮ।
ਵਹ ਔਰੋਂ ਕੀ ਚਾਕਰੀ, ਕਰਤਾ ਸੁਬਹੋ-ਸ਼ਾਮ।।
ਕਰਤਾ ਸੁਬਹੋ-ਸ਼ਾਮ, ਮਾਨ, ਗਰਿਮਾ ਨਿਜ ਤਜਤਾ।।
ਸਹੇ ਬੋਲ ਚੁਪਚਾਪ, ਜਮਾਨਾ ਖੂਬ ਗਰਜਤਾ।।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਬਨਾਤੇ ਅਪਨੇ ਦੂਰੀ।।
ਜਾਨੇ ਬਸ ਭਗਵਾਨ, ਕਰਾਯੇ ਕ੍ਯਾ ਮਜਬੂਰੀ।।

***

ਰੂਖੀ ਸੂਖੀ ਠੀਕ ਹੈ, ਯਦਿ ਮਿਲਤਾ ਹੋ ਮਾਨ।
ਅਗਰ ਮਿਲੇ ਅਪਮਾਨ ਸੇ, ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਪਕਵਾਨ।।
ਠੀਕ ਨਹੀ ਪਕਵਾਨ, ਘੂੰਟ ਵਿਸ਼ ਕਾ ਹੈ ਪੀਨਾ।
ਜਬ ਤਕ ਜੀਨਾ, ਯਾਰ, ਸਦਾ ਇੱਜਤ ਸੇ ਜੀਨਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਮਾਨ ਕੀ ਦੁਨਿਯਾ ਭੂਖੀ।
ਭਲੀ ਮਾਨ ਕੇ ਸਾਥ, ਰੋਟਿਯਾਂ ਰੂਖੀ ਸੂਖੀ।।

***

ਪੀੜਾ ਕੇ ਦਿਨ ਠੀਕ ਹੈਂ, ਯਦਿ ਦਿਨ ਹੋਂ ਦੋ ਚਾਰ।
ਕੌਨ ਮੀਤ, ਮਾਲੁਮ ਪੜੇ, ਕੌਨ ਮਤਲਬੀ ਯਾਰ।।
ਕੌਨ ਮਤਲਬੀ ਯਾਰ, ਸਮਯ ਪਹਚਾਨ ਕਰਾਤਾ।
ਰਹੇ ਹਿਤੈਸ਼ੀ ਸਾਥ, ਮਤਲਬੀ ਪਾਸ ਨ ਆਤਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਉਠਾਕਰ ਸਚ ਕਾ ਬੀੜਾ।
ਹੋ ਸਬ ਕੀ ਪਹਚਾਨ, ਅਗਰ ਹੋ ਕੁਛ ਦਿਨ ਪੀੜਾ।।

***

ਹੰਸਨਾ ਸੇਹਤ ਕੇ ਲਿਯੇ, ਅਤਿ ਹਿਤਕਾਰੀ, ਮੀਤ।
ਕਭੀ ਨ ਕਰੇਂ ਮੁਕਾਬਲਾ, ਮਧੁ, ਮੇਵਾ, ਨਵਨੀਤ।।
ਮਧੁ, ਮੇਵਾ, ਨਵਨੀਤ, ਦੂਧ, ਦਧਿ, ਕੁਛ ਭੀ ਖਾਯੇਂ।
ਅਵਸਰ ਹੋ ਉਪਯੁਕਤ, ਸਾਥਿਯੋ, ਹੰਸੇਂ, ਹੰਸਾਯੇਂ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਪਾਸ ਹੰਸਮੁਖ ਕੇ ਬਸਨਾ।
ਰਖੋ ਸਮਯ ਕਾ ਧ੍ਯਾਨ, ਕਭੀ ਅਸਮਯ ਮਤ ਹੰਸਨਾ।।
(ਨਵਨੀਤ=ਮੱਖਣ)

***

ਮੈਲੀ ਚਾਦਰ ਓੜ੍ਹਕਰ, ਕਿਸਨੇ ਪਾਯਾ ਮਾਨ।
ਉਜਲੇ ਨਿਖਰੇ ਰੂਪ ਕਾ, ਦੁਨਿਯਾ ਮੇਂ ਗੁਣਗਾਨ ।।
ਦੁਨਿਯਾ ਮੇ ਗੁਣਗਾਨ, ਦਾਗ ਕਿਸਕੋ ਭਾਤੇ ਹੈਂ।
ਦਾਗ-ਹੀਨ ਛਵਿ ਦੇਖ, ਸਭੀ ਦੌੜੇ ਆਤੇ ਹੈਂ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਯਹੀ ਜੀਵਨ ਕੀ ਸ਼ੈਲੀ।
ਜੀਯੇਂ ਦਾਗ-ਵਿਹੀਨ, ਫੇਂਕ ਕਰ ਚਾਦਰ ਮੈਲੀ।।

***

ਸੁਖਿਯਾ ਵਹ ਜੋ ਕਰ ਸਕੇ, ਨਿਜ ਮਨ ਪਰ ਅਧਿਕਾਰ।
ਸੁਖ ਦੁ:ਖ ਮਨ ਕੇ ਖੇਲ ਹੈਂ, ਇਤਨਾ ਹੀ ਹੈ ਸਾਰ।।
ਇਤਨਾ ਹੀ ਹੈ ਸਾਰ, ਖੇਲ ਮਨ ਕੇ ਹੈਂ ਸਾਰੇ।
ਮਨ ਜੀਤਾ ਤੋ ਜੀਤ, ਹਾਰ ਹੈ ਮਨ ਕੇ ਹਾਰੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਬਨੋ ਨਿਜ ਮਨ ਕੇ ਮੁਖਿਯਾ।
ਜੋ ਮਨ ਕੋ ਲੇ ਜੀਤ, ਵਹੀ ਬਨ ਜਾਤਾ ਸੁਖਿਯਾ।।

***

ਕਰਮੋਂ ਕੀ ਗਤਿ ਗਹਨ ਹੈ, ਕੌਨ ਪਾ ਸਕਾ ਪਾਰ।
ਫਲ ਮਿਲਤੇ ਹਰ ਏਕ ਕੋ, ਕਰਨੀ ਕੇ ਅਨੁਸਾਰ।।
ਕਰਨੀ ਕੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੀਖ ਗੀਤਾ ਕੀ ਇਤਨੀ।
ਆਤੀ ਸਬ ਕੇ ਹਾਥ, ਕਮਾਈ ਜਿਸਕੀ ਜਿਤਨੀ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਸੀਖ ਯਹ ਸਬ ਧਰਮੋਂ ਕੀ।
ਸਦਾ ਕਰੋ ਸ਼ੁਭ ਕਰਮ, ਗਹਨ ਗਤਿ ਹੈ ਕਰਮੋਂ ਕੀ।।

***

ਰੋਟੀ ਰੋਟੀ ਕੀ ਜਗਹ, ਅਪਨੀ ਜਗਹ ਖਦਾਨ।
ਸੋਨੇ ਕੋ ਮਿਲਤਾ ਨਹੀ, ਰੋਟੀ ਵਾਲਾ ਮਾਨ।।
ਰੋਟੀ ਵਾਲਾ ਮਾਨ, ਭਲੇ ਮੰਹਗਾ ਹੋ ਸੋਨਾ।
ਰੋਟੀ ਕਾ ਜੋ ਕਾਮ, ਨ ਵਹ ਸੋਨੇ ਸੇ ਹੋਨਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਬੈਠਤੀ ਕਭੀ ਨ ਗੋਟੀ।
ਹੋ ਸੋਨਾ ਬਹੁਮੂਲ੍ਯ, ਕਿੰਤੂ ਪਹਿਲੇ ਹੋ ਰੋਟੀ।।

***

ਉਪਯੋਗੀ ਹੈਂ ਸਾਥਿਯੋ, ਜਗ ਕੀ ਚੀਜ ਤਮਾਮ।
ਪਰ ਯਹ ਦੀਗਰ ਬਾਤ ਹੈ, ਕਬ ਕਿਸਸੇ ਹੋ ਕਾਮ।।
ਕਬ ਕਿਸਸੇ ਹੋ ਕਾਮ, ਜਰੂਰਤ ਜਬ ਪੜ ਜਾਯੇ।
ਕਿਸਕਾ ਕ੍ਯਾ ਉਪਯੋਗ, ਸਮਝ ਮੇਂ ਤਬ ਹੀ ਆਯੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਜਾਨਤੇ ਗਿਆਨੀ, ਯੋਗੀ।
ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ ਅਸਾਰ, ਜਗਤ ਮੇਂ ਸਬ ਉਪਯੋਗੀ।।

***

ਪਲ ਪਲ ਜੀਵਨ ਜਾ ਰਹਾ, ਕੁਛ ਤੋ ਕਰ ਸ਼ੁਭ ਕਾਮ।
ਜਾਨਾ ਹਾਥ ਪਸਾਰ ਕਰ, ਸਾਥ ਨ ਚਲੇ ਛਦਾਮ।।
ਸਾਥ ਨ ਚਲੇ ਛਦਾਮ, ਦੇ ਰਹੇ ਖੁਦ ਕੋ ਧੋਖਾ।
ਚਿਤ੍ਰਗੁਪਤ ਕੇ ਪਾਸ, ਕਰਮ ਕਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਛੋੜਿਯੇ ਸਭੀ ਕਪਟ ਛਲ।
ਕਾਮ ਕਰੋ ਜੀ ਨੇਕ, ਜਾ ਰਹਾ ਜੀਵਨ ਪਲ ਪਲ।।
(ਛਦਾਮ=ਪੁਰਾਣੇ ਪੈਸੇ ਦਾ ਚੌਥਾ ਹਿੱਸਾ)

***

ਅਸਫਲਤਾ ਕੋ ਦੇਖਕਰ, ਰੋਕ ਨ ਦੇਨਾ ਕਾਮ।
ਮੰਜਿਲ ਉਨਕੋ ਹੀ ਮਿਲੀ, ਜੋ ਚਲਤੇ ਅਵਿਰਾਮ।।
ਜੋ ਚਲਤੇ ਅਵਿਰਾਮ, ਨ ਬਾਧਾਓਂ ਸੇ ਡਰਤੇ।
ਅਸਫਲਤਾ ਕੋ ਦੇਖ, ਜੋਸ਼ ਦੂਨਾ ਮਨ ਭਰਤੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਸਮਯ ਟੇੜ੍ਹਾ ਭੀ ਟਲਤਾ।
ਮਤ ਬੈਠੋ ਮਨ ਮਾਰ, ਅਗਰ ਆਯੇ ਅਸਫਲਤਾ।।

***

ਗਤਿਵਿਧਿਯਾਂ ਯਦਿ ਠੀਕ ਹੋਂ, ਸਬ ਕੁਛ ਹੋਗਾ ਠੀਕ।।
ਆ ਜਾਯੇਂਗੇ ਸਹਜ ਹੀ, ਸਾਰੇ ਸੁਖ ਨਜਦੀਕ।।
ਸਾਰੇ ਸੁਖ ਨਜਦੀਕ, ਆਚਰਣ ਕੀ ਸਬ ਮਾਯਾ।
ਰਹੇ ਆਚਰਣ ਠੀਕ, ਨਿਖਰਤੇ ਯਸ਼, ਧਨ, ਕਾਯਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਸਹਜ ਮਿਲਤੀ ਸਬ ਨਿਧਿਯਾਂ।
ਹੋ ਸੁਖ ਕੀ ਬਰਸਾਤ, ਠੀਕ ਹੋਂ ਯਦਿ ਗਤਿਵਿਧਿਯਾਂ।।
(ਨਿਧਿਯਾਂ=ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ)
***

ਮਾਯਾ ਕੋ ਠਗਿਨੀ ਕਹੇ, ਸਾਰਾ ਹੀ ਸੰਸਾਰ।
ਲੇਕਿਨ ਭੌਤਿਕ ਜਗਤ ਮੇਂ, ਮਾਯਾ ਹੀ ਹੈ ਸਾਰ।।
ਮਾਯਾ ਹੀ ਹੈ ਸਾਰ, ਕਾਮ ਸਾਰੇ ਬਨ ਜਾਤੇ।
ਮਾਯਾ ਕੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਿਗੜਤੇ ਬਨਤੇ ਨਾਤੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਸੁਖੀ ਹੋ ਜਾਤੀ ਕਾਯਾ।
ਬਨੇਂ ਸਹਾਯਕ ਲਾਖ, ਅਗਰ ਘਰ ਆਯੇ ਮਾਯਾ।।

***

ਆਖੇਂ ਕਹ ਦੇਤੀਂ ਸਖੇ, ਮਨ ਕਾ ਸਾਰਾ ਹਾਲ।
ਚਾਹੇ ਤੂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ, ਯਾ ਫਿਰ ਹੰਸਕਰ ਟਾਲ।।
ਯਾ ਫਿਰ ਹੰਸ ਕਰ ਟਾਲ, ਦੇਖ ਕਰ ਮਾਥਾ ਠਨਕੇ।
ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ, ਉਤਰਤੇ ਰਹਤੇ ਮਨ ਕੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਸੰਤਜਨ ਐਸਾ ਭਾਖੇਂ।
ਮਨ ਕੇ ਸਾਰੇ ਭਾਵ, ਬਤਾਤੀ ਰਹਤੀ ਆਂਖੇਂ।।

***

ਮਾਨਵਤਾ ਹੀ ਹੈ ਸਖੇ, ਸਬਸੇ ਬੜ੍ਹ ਕਰ ਧਰਮ।
ਜਿਸਮੇਂ ਪਰਹਿਤ ਨਿਹਿਤ ਹੋ, ਕਰਨਾ ਐਸੇ ਕਰਮ।।
ਕਰਨਾ ਐਸੇ ਕਰਮ, ਸਭੀ ਸੁਖ ਮਾਨੇਂ ਮਨ ਮੇਂ।
ਸੁਖ ਕੀ ਬਹੇ ਬਯਾਰ, ਸਹਜ ਸਬ ਕੇ ਜੀਵਨ ਮੇਂ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਸਭੀ ਮੇਂ ਆਯੇ ਸਮਤਾ।
ਧਰਤੀ ਪਰ ਹੋ ਸਵਰਗ, ਫਲੇ ਫੂਲੇ ਮਾਨਵਤਾ।।

***

ਵਾਣੀ ਮੇਂ ਹੀ ਜਹਰ ਹੈ, ਵਾਣੀ ਜੀਵਨਦਾਨ।
ਵਾਣੀ ਕੇ ਗੁਣ ਦੋਸ਼ ਕਾ, ਸਹਜ ਨਹੀਂ ਅਨੁਮਾਨ।।
ਸਹਜ ਨਹੀਂ ਅਨੁਮਾਨ, ਕੌਨ ਸੀ ਵਿਪਦਾ ਲਾਯੇ।
ਜਗ ਮੇਂ ਯਸ਼, ਧਨ, ਮਾਨ, ਮੀਤ, ਸੁਖ, ਰਾਜ ਦਿਲਾਯੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਵਿਵਿਧ ਵਿਧਿ ਹੋ ਕਲ੍ਯਾਣੀ।
ਹੋ ਵਿਵੇਕ ਸੇ ਯੁਕਤ, ਸਰਲ, ਰਸਭੀਨੀ ਵਾਣੀ।।

***

ਸ਼ਠਤਾ ਕਬ ਪਹਚਾਨਤੀ, ਵਿਨਯ-ਮਾਨ-ਮਨੁਹਾਰ।
ਉਸਕੋ ਸੁਖ ਦੇਤੀ ਰਹੀ, ਪਰਪੀੜਾ ਹਰ ਬਾਰ।।
ਪਰਪੀੜਾ ਹਰ ਬਾਰ, ਮੋਦ ਉਸਕੇ ਮਨ ਭਰਤੀ।
ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਬਹੁ ਭਾਂਤਿ, ਸਾਧੁਤਾ ਕੋ ਵਹ ਕਰਤੀ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਜਗਤ ਸਦਿਯੋਂ ਸੇ ਰਟਤਾ।
ਸ਼ਠ ਜੈਸਾ ਵ੍ਯਵਹਾਰ, ਸੁਧਾਰੇ ਸ਼ਠ ਕੀ ਸ਼ਠਤਾ।।
(ਸ਼ਠਤਾ=ਠੱਗੀ-ਠੋਰੀ,ਬਦਮਾਸ਼ੀ)

***

ਕਾਮੀ ਭਜੇ ਸ਼ਰੀਰ ਕੋ, ਲੋਭੀ ਭਜਤਾ ਦਾਮ।
ਪਰ ਉਸਕਾ ਕਲ੍ਯਾਣ ਹੈ, ਜੋ ਭਜ ਲੇਤਾ ਰਾਮ।।
ਜੋ ਭਜ ਲੇਤਾ ਰਾਮ, ਦੋਸ਼ ਨਿਜ ਮਨ ਕੇ ਹਰਤਾ।
ਸੁਬਹ ਸ਼ਾਮ ਅਵਿਰਾਮ, ਕਾਮ ਪਰਹਿਤ ਕੇ ਕਰਤਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਬਨੇਂ ਸਚ ਕੇ ਅਨੁਗਾਮੀ।
ਸਚ ਕਾ ਬੇੜਾ ਪਾਰ, ਤਰੇ ਅਤਿ ਲੋਭੀ, ਕਾਮੀ।।

***

ਭੂਖਾ ਹੋ ਯਦਿ ਆਦਮੀ, ਕਰ ਲੇਤਾ ਹੈ ਪਾਪ।
ਆਗ ਲਗੇ ਯਦਿ ਪੇਟ ਮੇਂ, ਕੌਨ ਕਰੇਗਾ ਜਾਪ।।
ਕੌਨ ਕਰੇਗਾ ਜਾਪ, ਰਹੇਗਾ ਵਹ ਮਨ ਮਾਰੇ।
ਵ੍ਰਥਾ ਲਗੇ ਹਰ ਬਾਤ, ਨ ਭਾਯੇਂ ਚੰਦਾ ਤਾਰੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਭਲੇ ਹੋ ਰੂਖਾ-ਸੂਖਾ।
ਭਰੇ ਸਭੀ ਕਾ ਪੇਟ, ਨ ਕੋਈ ਸੋਯੇ ਭੂਖਾ।।

***

ਪਾਯਾ ਉਸਨੇ ਹੀ ਸਦਾ, ਜਿਸਨੇ ਕਿਯਾ ਪ੍ਰਯਾਸ।
ਕਭੀ ਹਿਰਣ ਜਾਤਾ ਨਹੀਂ, ਸੋਤੇ ਸਿੰਹ ਕੇ ਪਾਸ।।
ਸੋਤੇ ਸਿੰਹ ਕੇ ਪਾਸ, ਰਾਹ ਤਕਤੇ ਯੁਗ ਬੀਤੇ।
ਬੈਠੇ ਠਾਲੇ ਲੋਗ, ਰਹੇਂਗੇ ਹਰਦਮ ਰੀਤੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਸਮਯ ਨੇ ਯਹ ਸਮਝਾਯਾ।
ਜਿਸਨੇ ਕਿਯਾ ਪ੍ਰਯਾਸ, ਮਧੁਰ ਫਲ ਉਸਨੇ ਪਾਯਾ।।

***

ਆਤਾ ਕਭੀ ਨ ਸਮਝ ਮੇਂ, ਜੀਵਨ ਗਣਿਤ ਵਿਚਿਤ੍ਰ।
ਜੋੜ, ਗੁਣਾ, ਬਾਕੀ ਸਭੀ, ਅਤਿ ਰਹਸਯਮਯ, ਮਿਤ੍ਰ।।
ਅਤਿ ਰਹਸਯਮਯ, ਮਿਤ੍ਰ, ਅਚੰਭਿਤ ਦੁਨਿਯਾ ਸਾਰੀ।
ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੁਈਂ ਹਜਾਰ, ਥਕੇ ਯੋਗੀ, ਤਪਧਾਰੀ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਜਾਨਤਾ ਸਿਰਫ ਵਿਧਾਤਾ।
ਜੀਵਨ ਏਕ ਰਹਸਯ, ਸਮਝ ਮੇਂ ਕਭੀ ਨ ਆਤਾ।।

***

ਜਲ ਮੇ ਰਹਕਰ ਮਗਰ ਸੇ, ਜੋ ਭੀ ਠਾਨੇ ਬੈਰ।
ਉਸ ਅਬੋਧ ਕੀ ਸਾਥਿਯੋ, ਰਹੇ ਕਿਸ ਤਰਹ ਖੈਰ।।
ਰਹੇ ਕਿਸ ਤਰਹ ਖੈਰ, ਬਿਛਾਯੇ ਪਥ ਮੇਂ ਕਾਂਟੇ।
ਰਹੇ ਸਮਸਯਾ-ਗ੍ਰਸਤ, ਔਰ ਦੁਖ ਖੁਦ ਕੋ ਬਾਂਟੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਬਨੇ ਬਿਗੜੇ ਸਬ ਪਲ ਮੇਂ।
ਰਖੋ ਮਗਰ ਸੇ ਪ੍ਰੀਤਿ, ਅਗਰ ਰਹਨਾ ਹੈ ਜਲ ਮੇਂ।।

***

ਆ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਜਬ ਕਭੀ, ਮਨ ਮੇਂ ਬੁਰੇ ਵਿਚਾਰ।
ਉਨ੍ਹੇਂ ਗਿਆਨ ਕੇ ਖੜਗ ਸੇ, ਗਿਆਨੀ ਲੇਤਾ ਮਾਰ।।
ਗਿਆਨੀ ਲੇਤਾ ਮਾਰ, ਔਰ ਅਗਿਆਨੀ ਫੰਸਤੇ।
ਬਿਗੜੇਂ ਉਨਕੇ ਕਾਮ, ਲੋਗ ਸਬ ਉਨ ਪਰ ਹੰਸਤੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਅਸਰ ਅਪਨਾ ਦਿਖਲਾਤੇ।
ਦੁ:ਖ ਕੀ ਜੜ ਕੁਵਿਚਾਰ, ਅਗਰ ਮਨ ਮੇ ਆ ਜਾਤੇ।।

***

ਹੋਤਾ ਹੈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਵਹੀ, ਜਿਸੇ ਕਠਿਨ ਲੇਂ ਮਾਨ।
ਕਰੇਂ ਅਗਰ ਅਭ੍ਯਾਸ ਤੋ, ਸਬ ਕੁਛ ਹੈ ਆਸਾਨ।।
ਸਬ ਕੁਛ ਹੈ ਆਸਾਨ, ਬਹੇ ਪੱਥਰ ਸੇ ਪਾਨੀ।
ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਤਾ ਮੂੜ, ਔਰ ਬਨ ਜਾਤਾ ਗਿਆਨੀ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਸਹਜ ਪੜ੍ਹ ਜਾਤਾ ਤੋਤਾ।
ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀ ਅਗਮ੍ਯ, ਪਹੁੰਚ ਮੇਂ ਸਬ ਕੁਛ ਹੋਤਾ।।

***

ਦੁਨਿਯਾ ਮਰਤੀ ਰੂਪ ਪਰ, ਗੁਣ ਦੇਖੇਂ ਦੋ ਚਾਰ।
ਸੁੰਦਰਤਾ ਕਰਤੀ ਰਹੀ, ਲੋਗੋਂ ਪਰ ਅਧਿਕਾਰ।।
ਲੋਗੋਂ ਪਰ ਅਧਿਕਾਰ, ਫਿਸਲ ਜਾਤਾ ਸਬਕਾ ਮਨ।
ਔਰ ਲੁਟਾਤੇ ਲੋਗ, ਰੂਪ ਪਰ ਅਪਨਾ ਜੀਵਨ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਗੁਣੋਂ ਕੋ ਦੇਖੇ ਗੁਨਿਯਾ।
ਮਨ ਮੋਹੇ ਰੰਗ, ਰੂਪ, ਰੂਪ ਪਰ ਮਰਤੀ ਦੁਨਿਯਾ।।

***

ਭਾਸ਼ਾ ਮੇਂ ਹੋ ਮਧੁਰਤਾ, ਜਗਤ ਕਰੇਗਾ ਪ੍ਯਾਰ।
ਮੀਠੇ ਸ਼ਬਦੋਂ ਨੇ ਕਿਯਾ, ਸਬ ਪਰ ਹੀ ਅਧਿਕਾਰ।
ਸਬ ਪਰ ਹੀ ਅਧਿਕਾਰ, ਕੋਕਿਲਾ ਕਿਸੇ ਨ ਭਾਤੀ।
ਸਬ ਹੋ ਜਾਤੇ ਮੁਗਧ, ਮਧੁਰ ਸੁਰ ਮੇਂ ਜਬ ਗਾਤੀ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਜਗਾਤੀ ਮਨ ਮੇਂ ਆਸ਼ਾ।
ਸਹਜ ਬਨਾਯੇ ਕਾਮ, ਮੰਤ੍ਰ ਹੈ ਮੀਠੀ ਭਾਸ਼ਾ।।

***

ਮਤਲਬ ਕੇ ਇਸ ਜਗਤ ਮੇਂ, ਕਿਸੇ ਪੂਛਤਾ ਕੌਨ।
ਸੀਧੇ ਸੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪਰ, ਸਾਰਾ ਜਗ ਹੈ ਮੌਨ।।
ਸਾਰਾ ਜਗ ਹੈ ਮੌਨ, ਸਭੀ ਮਤਲਬ ਕੇ ਸਾਥੀ।
ਦਿਖਲਾਨੇ ਕੇ ਦਾਂਤ, ਔਰ ਰਖਤਾ ਹੈ ਹਾਥੀ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਗਣਿਤ ਹੈਂ ਅਪਨੇ ਸਬਕੇ।
ਕੌਨ ਯਹਾਂ ਨਿਸ਼ਕਾਮ, ਮੀਤ ਹੈਂ ਸਬ ਮਤਲਬ ਕੇ।।

***

ਸੋਤਾ ਜਲਦੀ ਰਾਤ ਕੋ, ਜਲਦੀ ਜਾਗੇ ਰੋਜ।
ਉਸਕਾ ਮਨ ਸੁਖ ਸੇ ਭਰੇ, ਮੁਖ ਪਰ ਛਾਯੇ ਓਜ।
ਮੁਖ ਪਰ ਛਾਯੇ ਓਜ, ਨਿਰੋਗੀ ਬਨਤੀ ਕਾਯਾ।
ਭਲਾ ਕਰੇ ਭਗਵਾਨ, ਔਰ ਘਰ ਆਯੇ ਮਾਯਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਬਹੁਤ ਸੇ ਅਵਗੁਣ ਖੋਤਾ।
ਸ਼ੀਘ੍ਰ ਜਗੇ ਜੋ ਨਿਤ੍ਯ, ਰਾਤ ਕੋ ਜਲਦੀ ਸੋਤਾ।।

***

ਫੀਕੀ ਲਗਤੀ ਜਿੰਦਗੀ, ਰੰਗਹੀਨ ਸੇ ਚਿਤ੍ਰ।
ਜਬ ਤਕ ਮਿਲੇ ਨ ਆਪਕੋ, ਕੋਈ ਪ੍ਯਾਰਾ ਮਿਤ੍ਰ।।
ਕੋਈ ਪ੍ਯਾਰਾ ਮਿਤ੍ਰ, ਜਿਸੇ ਹਮਰਾਜ ਬਨਾਯੇਂ।
ਹੋਂ ਰਸਦਾਯਕ ਬਾਤ, ਵ੍ਯਥਾ ਸਬ ਸੁਨੇਂ, ਸੁਨਾਯੇਂ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਵ੍ਯਾਧਿ ਹਰ ਲੇਤਾ ਜੀ ਕੀ।
ਜਬ ਤਕ ਮਿਲੇ ਨ ਮਿਤ੍ਰ, ਜਿੰਦਗੀ ਲਗਤੀ ਫੀਕੀ।।

***

ਭਟਕਾਓਗੇ ਮਨ ਅਗਰ, ਇਧਰ ਉਧਰ ਹਰ ਓਰ।
ਪਕੜ ਨ ਪਾਓਗੇ ਸਖੇ, ਤੁਮ ਕੋਈ ਭੀ ਛੋਰ।।
ਤੁਮ ਕੋਈ ਭੀ ਛੋਰ, ਬੀਚ ਮੰਝਧਾਰ ਫੰਸੋਗੇ।
ਅਪਯਸ਼ ਮਿਲੇ ਅਪਾਰ, ਔਰ ਬੇਚੈਨੀ ਲੋਗੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਹਾਥ ਖਾਲੀ ਪਾਓਗੇ।
ਪਛਤਾਓਗੇ ਯਾਰ, ਅਗਰ ਮਨ ਭਟਕਾਓਗੇ।।

***

ਜਬ ਤਕ ਈਸ਼ਵਰ ਕੀ ਕ੍ਰਿਪਾ, ਤਬ ਤਕ ਸਭੀ ਸਹਾਯ।
ਹੋਤੀ ਰਹਤੀ ਸਹਜ ਹੀ, ਸ਼ਰਮ ਸੇ ਜ੍ਯਾਦਾ ਆਯ।।
ਸ਼ਰਮ ਸੇ ਜ੍ਯਾਦਾ ਆਯ, ਫਾੜਕਰ ਛੱਪਰ ਮਿਲਤਾ।
ਬਾਧਾ ਰਹੇ ਨ ਏਕ, ਕੁਸੁਮ ਸਾ ਤਨ ਮਨ ਖਿਲਤਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਨਹੀਂ ਰਹਤਾ ਕੋਈ ਡਰ।
ਸੁਵਿਧਾ ਮਿਲੇਂ ਤਮਾਮ, ਸਾਥ ਹੋ ਜਬ ਤਕ ਈਸ਼ਵਰ।।

***

ਸਬ ਕੁਛ ਪਾਕਰ ਭੀ ਜਿਨ੍ਹੇਂ, ਨਹੀਂ ਹੁਆ ਸੰਤੋਸ਼।
ਜੀਵਨ ਕੇ ਹਰ ਕਦਮ ਪਰ, ਦੇਂ ਔਰੋਂ ਕੋ ਦੋਸ਼।।
ਦੇਂ ਔਰੋਂ ਕੋ ਦੋਸ਼, ਲਾਲਸਾ ਹਾਵੀ ਰਹਤੀ।
ਔਰ ਔਰ ਕੀ ਮਾਂਗ, ਵਿਚਾਰੋਂ ਮੇਂ ਹੈ ਬਹਤੀ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਲੋਭ ਅਰਿ ਹੀ ਹੈ ਸਚਮੁਚ।
ਮਨ ਮੇਂ ਰਹੇ ਵਿਸ਼ਾਦ, ਭਲੇ ਹੀ ਪਾ ਲੇਂ ਸਬ ਕੁਛ।।
(ਅਰਿ=ਦੁਸ਼ਮਣ)

***

ਪੂਛੇ ਕੌਨ ਗਰੀਬ ਕੋ, ਧਨਿਕੋਂ ਕੀ ਜਯਕਾਰ।
ਧਨ ਕੇ ਮਾਥੇ ਪਰ ਮੁਕੁਟ, ਔਰ ਗਲੇ ਮੇਂ ਹਾਰ।।
ਔਰ ਗਲੇ ਮੇਂ ਹਾਰ, ਲੁਟਾਤੀ ਦੁਨਿਯਾ ਮੋਤੀ।
ਆਵ ਭਗਤ ਹਰ ਬਾਰ, ਅਗਰ ਧਨ ਹੋ ਤਬ ਹੋਤੀ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਬਿਨਾ ਧਨ ਨਾਤੇ ਛੂਛੇ।
ਧਨ ਕੀ ਹੀ ਮਨੁਹਾਰ, ਬਿਨਾ ਧਨ ਜਗ ਕਬ ਪੂਛੇ।।

***

ਸੋਨਾ ਚਾਂਦੀ ਸੰਪਦਾ, ਸਬਸੇ ਬੜ੍ਹਕਰ ਪ੍ਯਾਰ।
ਢਾਈ ਆਖਰ ਪ੍ਰੇਮ ਕੇ, ਇਸ ਜੀਵਨ ਕਾ ਸਾਰ।।
ਇਸ ਜੀਵਨ ਕਾ ਸਾਰ, ਪ੍ਰੇਮ ਸੇ ਸਬ ਮਿਲ ਜਾਤਾ।
ਮਿਲੇਂ ਸਭੀ ਸੁਖ ਭੋਗ, ਮਾਨ, ਯਸ਼, ਮਿਤ੍ਰ, ਵਿਧਾਤਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਪ੍ਰੇਮ ਜੈਸਾ ਕ੍ਯਾ ਹੋਨਾ।
ਬੜਾ ਕੀਮਤੀ ਪ੍ਰੇਮ, ਪ੍ਰੇਮ ਹੀ ਸੱਚਾ ਸੋਨਾ।।

***

ਜਨਤਾ ਉਸਕੀ ਹੀ ਹੁਈ, ਜਿਸਕੇ ਸਿਰ ਪਰ ਤਾਜ।
ਯਾ ਫਿਰ ਉਸਕੀ ਹੋ ਸਕੀ, ਜੋ ਹਲ ਕਰਤਾ ਕਾਜ।।
ਜੋ ਹਲ ਕਰਤਾ ਕਾਜ, ਸਮਯ ਅਸਮਯ ਸੁਧਿ ਲੇਤਾ।
ਸੁਨਤਾ ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ, ਜਰੂਰਤ ਪਰ ਕੁਛ ਦੇਤਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਵਹੀ ਮਨਮੋਹਨ ਬਨਤਾ।
ਜਿਸਨੇ ਬਾਂਟਾ ਪ੍ਯਾਰ, ਹੁਈ ਉਸਕੀ ਹੀ ਜਨਤਾ।।

***

ਧੀਰੇ ਧੀਰੇ ਸਮਯ ਹੀ, ਭਰ ਦੇਤਾ ਹੈ ਘਾਵ।
ਮੰਜਿਲ ਪਰ ਜਾ ਪਹੁੰਚਤੀ, ਡਗਮਗ ਹੋਤੀ ਨਾਵ।।
ਡਗਮਗ ਹੋਤੀ ਨਾਵ, ਅੰਤਤ: ਮਿਲੇ ਕਿਨਾਰਾ।
ਮਨ ਕੀ ਮਿਟਤੀ ਪੀਰ, ਟੂਟਤੀ ਤਮ ਕੀ ਕਾਰਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਖੁਸ਼ੀ ਕੇ ਬਜੇਂ ਮੰਜੀਰੇ।
ਧੀਰਜ ਰਖਿਯੇ ਮੀਤ, ਮਿਲੇ ਸਬ ਧੀਰੇ ਧੀਰੇ।।
(ਤਮ ਕੀ ਕਾਰਾ=ਹਨੇਰੇ ਦੀ ਕੈਦ)

***

ਤਿਨਕਾ ਤਿਨਕਾ ਜੋੜਕਰ, ਬਨ ਜਾਤਾ ਹੈ ਨੀੜ।
ਅਗਰ ਮਿਲੇ ਨੇਤ੍ਰਤਵ ਤੋ, ਤਾਕਤ ਬਨਤੀ ਭੀੜ।।
ਤਾਕਤ ਬਨਤੀ ਭੀੜ, ਨਯੇ ਇਤਿਹਾਸ ਰਚਾਤੀ।
ਜਗ ਕੋ ਦਿਯਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਮਿਲੇ ਜਬ ਦੀਪਕ, ਬਾਤੀ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਧ੍ਯੇਯ ਸੁੰਦਰ ਹੋ ਜਿਨਕਾ।
ਰਚਤੇ ਸ਼ਰੇਸ਼ਠ ਵਿਧਾਨ, ਮਿਲੇ ਸੋਨਾ ਯਾ ਤਿਨਕਾ।।
(ਧ੍ਯੇਯ=ਟੀਚਾ)

***

ਪਛਤਾਨਾ ਰਹ ਜਾਯੇਗਾ, ਅਗਰ ਨ ਪਾਯੇ ਚੇਤ।
ਰੋਨਾ ਧੋਨਾ ਵਯਰਥ ਹੈ, ਜਬ ਖਗ ਚੁਗ ਲੇਂ ਖੇਤ।।
ਜਬ ਖਗ ਚੁਗ ਲੇਂ ਖੇਤ, ਫਸਲ ਕੋ ਚੌਪਟ ਕਰ ਦੇਂ।
ਜੀਵਨ ਮੇਂ ਅਵਸਾਦ, ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਕੇ ਸਵਰ ਭਰ ਦੇਂ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਸਮਯ ਕਾ ਮੋਲ ਨ ਜਾਨਾ।
ਰਹਤੇ ਰੀਤੇ ਹਾਥ, ਉਮ੍ਰ ਭਰ ਕਾ ਪਛਤਾਨਾ।।

***

ਕਹਤੇ ਆਯੇ ਵਿਦ੍ਵਜਨ, ਯਦਿ ਮਨ ਮੇਂ ਹੋ ਚਾਹ।
ਪਾ ਲੇਤਾ ਹੈ ਆਦਮੀ, ਅੰਧਿਯਾਰੇ ਮੇਂ ਰਾਹ।।
ਅੰਧਿਯਾਰੇ ਮੇਂ ਰਾਹ, ਨ ਰਹਤੀ ਕੋਈ ਬਾਧਾ।
ਮਿਲਾ ਉਸੇ ਗੰਤਵਯ, ਲਕ੍ਸ਼ਯ ਜਿਸਨੇ ਭੀ ਸਾਧਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਖੁਸ਼ੀ ਕੇ ਝਰਨੇ ਬਹਤੇ।
ਚਾਹ ਦਿਖਾਤੀ ਰਾਹ, ਗਹਨ ਅਨੁਭਵ ਯਹ ਕਹਤੇ।।
(ਵਿਦ੍ਵਜਨ=ਵਿਦਵਾਨ,ਗਿਆਨੀ, ਗੰਤਵਯ=ਮੰਜ਼ਿਲ
ਲਕ੍ਸ਼ਯ=ਟੀਚਾ)

***

ਮਾਨਵ ਮਾਨਵ ਏਕ ਸੇ, ਉਨ੍ਹੇਂ ਨ ਸਮਝੇਂ ਭਿੰਨ।
ਯੇ ਆਪਸ ਕੇ ਭੇਦ ਹੀ, ਮਨ ਕੋ ਕਰਤੇ ਖਿੰਨ।।
ਮਨ ਕੋ ਕਰਤੇ ਖਿੰਨ, ਆਪਸੀ ਪ੍ਰੇਮ ਮਿਟਾਤੇ।
ਉਗ ਆਤੇ ਵਿਸ਼ ਬੀਜ, ਦਿਲੋਂ ਮੇਂ ਦੂਰੀ ਲਾਤੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਬੈਠਤਾ ਮਨ ਮੇਂ ਦਾਨਵ।
ਆਤੇ ਹੈਂ ਕੁਵਿਚਾਰ, ਵਿਭਾਜਿਤ ਹੋ ਯਦਿ ਮਾਨਵ।।

***

ਆਜਾਦੀ ਕਾ ਅਰਥ ਹੈ, ਸਬ ਹੀ ਰਹੇਂ ਸਵਤੰਤਰ।
ਕਿੰਤੁ ਬੰਧੇ ਹੋਂ ਸੂਤਰ ਮੇਂ, ਜਪੇਂ ਪ੍ਰੇਮ ਕਾ ਮੰਤਰ।।
ਜਪੇਂ ਪ੍ਰੇਮ ਕਾ ਮੰਤਰ, ਔਰ ਕਾ ਦੁਖ ਪਹਚਾਨੇਂ।
ਦੇਂ ਔਰੋਂ ਕੋ ਮਾਨ, ਨ ਕੇਵਲ ਅਪਨੀ ਤਾਨੇਂ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਬਾਤ ਹੈ ਸੀਧੀ ਸਾਦੀ।
ਦੇ ਸਬਕੋ ਸੁਖ-ਚੈਨ, ਵਹੀ ਸੱਚੀ ਆਜਾਦੀ।।

***

ਬੜ੍ਹਤਾ ਜਾਤਾ ਜਗਤ ਮੇਂ, ਹਰ ਦਿਨ ਉਸਕਾ ਮਾਨ।
ਸਦਾ ਕਸੌਟੀ ਪਰ ਖਰਾ, ਰਹਤਾ ਜੋ ਇਨਸਾਨ।।
ਰਹਤਾ ਜੋ ਇਨਸਾਨ, ਮੋਦ ਸਬਕੇ ਮਨ ਭਰਤਾ।
ਰਖੇ ਨ ਮਨ ਮੇਂ ਲੋਭ, ਨ ਅਨੁਚਿਤ ਬਾਤੇਂ ਕਰਤਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਕੀਰਤਿ-ਕਿਰਣੋਂ ਪਰ ਚੜ੍ਹਤਾ।
ਬਨਕਰ ਜੋ ਨਿਸ਼ਕਾਮ, ਪਰਾਯੇ ਹਿਤ ਮੇਂ ਬੜ੍ਹਤਾ।।
(ਮੋਦ=ਆਨੰਦ)
***

ਬੋਤਾ ਖੁਦ ਹੀ ਆਦਮੀ, ਸੁਖ ਯਾ ਦੁਖ ਕੇ ਬੀਜ।
ਮਾਨ ਔਰ ਅਪਮਾਨ ਕਾ, ਲਟਕਾਤਾ ਤਾਬੀਜ।।
ਲਟਕਾਤਾ ਤਾਬੀਜ, ਬਹੁਤ ਕੁਛ ਅਪਨੇ ਕਰ ਮੇਂ।
ਸਵਰਗ ਨਰਕ ਨਿਰਮਾਣ, ਸਵਯੰ ਕਰ ਲੇਤਾ ਘਰ ਮੇਂ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਨ ਸਬ ਕੁਛ ਯੂੰ ਹੀ ਹੋਤਾ।
ਬੋਤਾ ਸਵਯੰ ਬਬੂਲ, ਆਮ ਭੀ ਖੁਦ ਹੀ ਬੋਤਾ।।

***

ਜਿਨਕੇ ਭੀ ਮਨ ਮੇਂ ਰਹੀ, ਕੁਛ ਪਾਨੇ ਕੀ ਚਾਹ।
ਉਨ੍ਹੇਂ ਚਾਹਿਏ ਧ੍ਯਾਨ ਦੇਂ, ਦੇਖੇਂ ਨਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ।।
ਦੇਖੇਂ ਨਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ, ਕਿਸ ਤਰਹ ਅਨਥਕ ਬਹਤੀ।
ਸਾਗਰ ਕਾ ਸਾਨਿਧ੍ਯ, ਅੰਤਤ: ਪਾਕਰ ਰਹਤੀ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਸਹਾਰਾ ਬਨਤੇ ਤਿਨਕੇ।
ਮਿਲਾ ਉਨ੍ਹੀਂ ਕੋ ਲਕ੍ਸ਼ਯ, ਚਾਹ ਥੀ ਮਨ ਮੇਂ ਜਿਨਕੇ।।
(ਸਾਨਿਧ੍ਯ=ਸਾਥ,ਮੇਲ)

***

ਜੈਸੇ ਸਾਗਰ ਮੇਂ ਲਹਰ, ਉਠਤੀ ਅਪਨੇ ਆਪ।
ਮਾਨਵ ਜੀਵਨ ਮੇਂ ਸਹਜ, ਆਤੇ ਸੁਖ, ਸੰਤਾਪ।।
ਆਤੇ ਸੁਖ, ਸੰਤਾਪ, ਕਿੰਤੁ ਕੈਸਾ ਘਬਰਾਨਾ।
ਜੋ ਆਤਾ ਹੈ ਆਜ, ਨਿਯਤ ਕਲ ਉਸਕਾ ਜਾਨਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਮ੍ਲਾਨ ਮੁਖ ਠੀਕ ਨ ਐਸੇ।
ਰਖਕਰ ਮਨ ਮੇਂ ਧੀਰ, ਰਹੋ ਤੁਮ ਵੀਰੋਂ ਜੈਸੇ।।
(ਮ੍ਲਾਨ=ਸੋਗੀ,ਉਦਾਸ)

***

ਚੰਦਨ ਚੰਦਨ ਹੀ ਰਹਾ, ਰਹੇ ਸੁਗੰਧਿਤ ਅੰਗ।
ਬਦਲ ਨ ਸਕੇ ਸਵਭਾਵ ਕੋ, ਮਿਲਕਰ ਕਈ ਭੁਜੰਗ।।
ਮਿਲਕਰ ਕਈ ਭੁਜੰਗ, ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਭੀ ਨ ਕਰਤੇ।
ਜਿਨਕਾ ਸੰਤ ਸਵਭਾਵ, ਖੁਸ਼ੀ ਔਰੋਂ ਮੇਂ ਭਰਤੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਗੁਣੋਂ ਕਾ ਹੀ ਅਭਿਨੰਦਨ।
ਦੇਕਰ ਮਧੁਰ ਸੁਗੰਧ, ਪੂਜ੍ਯ ਬਨ ਜਾਤਾ ਚੰਦਨ।।
(ਭੁਜੰਗ=ਸੱਪ)

***

ਕਭੀ ਨ ਰਹਤੇ ਏਕ ਸੇ, ਜੀਵਨ ਕੇ ਹਾਲਾਤ।
ਗਿਰ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਸੂਖਕਰ, ਕੋਮਲ ਚਿਕਨੇ ਪਾਤ।।
ਕੋਮਲ ਚਿਕਨੇ ਪਾਤ, ਹਾਯ, ਮਿੱਟੀ ਮੇਂ ਮਿਲਤੇ।
ਕਲਿਯਾਂ ਬਨਤੀ ਫੂਲ, ਫੂਲ ਭੀ ਸਦਾ ਨ ਖਿਲਤੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਸਮਯ ਧਾਰਾ ਮੇਂ ਬਹਤੇ।
ਪਲ ਪਲ ਬਦਲੇਂ ਰੂਪ, ਏਕਰਸ ਕਭੀ ਨ ਰਹਤੇ।।

***


ਤਾਕਤ ਹੀ ਸਬ ਕੁਛ ਨਹੀਂ, ਸਮਯ ਸਮਯ ਕੀ ਬਾਤ।
ਹਾਥੀ ਕੋ ਮਿਲਤੀ ਰਹੀ, ਚੀਂਟੀ ਸੇ ਭੀ ਮਾਤ।।
ਚੀਂਟੀ ਸੇ ਭੀ ਮਾਤ, ਧੁਰੰਧਰ ਧੂਲ ਚਾਟਤੇ।
ਕਭੀ ਕਭੀ ਕੁਛ ਤੁੱਛ, ਬੜੋਂ ਕੇ ਕਾਨ ਕਾਟਤੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਹੁਆ ਇਤਨਾ ਹੀ ਅਵਗਤ।
ਸਮਯ ਬੜਾ ਬਲਵਾਨ, ਨਹੀਂ ਧਨ, ਪਦ ਯਾ ਤਾਕਤ।।

***

ਕਾਸ਼ੀ ਜਾਨੇ ਸੇ ਕਭੀ, ਗਧਾ ਨ ਬਨਤਾ ਗਾਯ।
ਠੀਕ ਨ ਹੋ ਯਦਿ ਆਚਰਣ, ਹੈਂ ਸਬ ਵਯਰਥ ਉਪਾਯ।।
ਹੈਂ ਸਬ ਵਯਰਥ ਉਪਾਯ, ਪਾਤਰ ਜਬ ਠੀਕ ਨ ਹੋਤਾ।
ਸਮਝੋ ਮੰਦ ਕਿਸਾਨ, ਬੀਜ ਬੰਜਰ ਮੇਂ ਬੋਤਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਆਤਮਾ ਜਬ ਤਕ ਦਾਸੀ।
ਲੌਟੇ ਖਾਲੀ ਹਾਥ, ਪਹੁੰਚਕਰ ਮਥੁਰਾ, ਕਾਸ਼ੀ।।

***

ਕਾਂਟੇ ਲਾਯਾ ਸਾਥ ਮੇਂ, ਜਬ ਭੀ ਉਗਾ ਬਬੂਲ।
ਸਦਾ ਮੂਰਖੋਂ ਨੇ ਦਿਯਾ, ਵਰਥਾ ਬਾਤ ਕੋ ਤੂਲ।।
ਵਰਥਾ ਬਾਤ ਕੋ ਤੂਲ, ਸਾਰ ਕੋ ਕਭੀ ਨ ਗਹਤੇ।
ਔਰੋਂ ਸੇ ਦਿਨ ਰਾਤ, ਅਕਾਰਣ ਉਲਝੇ ਰਹਤੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਮੂਰਖ ਨੇ ਦੁਖ ਹੀ ਬਾਂਟੇ।
ਬਾਂਟੀ ਗਹਰੀ ਪੀਰ, ਚੁਭੇ ਜਬ ਜਬ ਭੀ ਕਾਂਟੇ।।
***

ਆਤੀ ਹੈ ਤਿਤਲੀ ਤਭੀ, ਜਬ ਖਿਲਤੇ ਹੋਂ ਫੂਲ।
ਸਬ ਚਾਹੇਂ ਮੌਸਮ ਰਹੇ, ਉਨਕੇ ਹੀ ਅਨੁਕੂਲ।।
ਉਨਕੇ ਹੀ ਅਨੁਕੂਲ, ਕਰੇਂ ਮਤਲਬ ਸੇ ਪ੍ਰੀਤੀ।
ਦੇਵ, ਦਨੁਜ, ਨਰ, ਨਾਗ, ਸਵਾਰਥਮਯ ਸਬਕੀ ਰੀਤੀ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਭਲਾਈ ਅਪਨੀ ਭਾਤੀ।
ਕਰਤੀ ਮਤਲਬ ਸਿੱਧ, ਪਾਸ ਦੁਨਿਯਾ ਜਬ ਆਤੀ।।

***

ਅਨਯਾਯੀ ਰਾਜਾ ਮਰੇ, ਜਿਯੇ ਨ ਭੋਗੀ ਸੰਤ।
ਬ੍ਯਾਹ ਕਰੇ ਘਰ ਤਯਾਗ ਦੇ, ਨਿੰਦਨੀਯ ਵਹ ਕੰਤ।।
ਨਿੰਦਨੀਯ ਵਹ ਕੰਤ, ਝੂਠ ਯਦਿ ਮੰਤਰੀ ਬੋਲੇ।
ਕੈਸਾ ਘਰ ਪਰਿਵਾਰ, ਭੇਦ ਯਦਿ ਘਰ ਕਾ ਖੋਲੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਸਮਝਿਯੇ ਆਫਤ ਆਯੀ।
ਸਚ ਨ ਕਹੇਂ ਗੁਰੁ, ਵੈਦਯ, ਬਨੇ ਰਾਜਾ ਅਨਯਾਯੀ।।

***

ਅਪਨੋਂ ਕਾ ਅਪਮਾਨ ਕਰ, ਪਾਓਗੇ ਬਸ ਖੇਦ।
ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਬ ਖੋਲ ਦੇਂ, ਵੇ ਹੀ ਘਰ ਕਾ ਭੇਦ।।
ਵੇ ਹੀ ਘਰ ਕਾ ਭੇਦ, ਜਨਮ ਲੇਂ ਸੌ ਆਸ਼ੰਕਾ।
ਹੁਆ ਵਿਭੀਸ਼ਣ ਰੁਸ਼ਟ, ਜਲੀ ਸੋਨੇ ਕੀ ਲੰਕਾ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਮਹਲ ਬਿਖਰੇ ਸਪਨੋਂ ਕਾ।
ਨਹੀਂ ਕਰੇਂ ਅਪਮਾਨ, ਭੂਲਕਰ ਭੀ ਅਪਨੋਂ ਕਾ।।

***

ਅੰਤਰਮਨ ਕੋ ਬੇਧਤੀ, ਸ਼ਬਦੋਂ ਕੀ ਤਲਵਾਰ।
ਸਹਜ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋੜਨਾ, ਟੂਟੇ ਮਨ ਕੇ ਤਾਰ।।
ਟੂਟੇ ਮਨ ਕੇ ਤਾਰ, ਹ੍ਰਦਯ ਆਹਤ ਹੋ ਜਾਯੇ।
ਹੋਤਾ ਨਹੀਂ ਨਿਦਾਨ, ਵੈਦਯ ਧਨਵੰਤਰਿ ਆਯੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਸਰਸਤਾ ਦੋ ਜੀਵਨ ਕੋ।
ਬੋਲੋ ਐਸੇ ਸ਼ਬਦ, ਰੁਚੇਂ ਜੋ ਅੰਤਰਮਨ ਕੋ।।

***

ਖਟਿਯਾ ਛੋੜੇਂ ਭੋਰ ਮੇਂ, ਪੀਵੇਂ ਠੰਡਾ ਨੀਰ।
ਮਨੁਆ ਖੁਸ਼ਿਯੋਂ ਸੇ ਭਰੇ, ਰਹੇ ਨਿਰੋਗ ਸ਼ਰੀਰ।।
ਰਹੇ ਨਿਰੋਗ ਸ਼ਰੀਰ, ਵੈਦਯ ਘਰ ਕਭੀ ਨ ਆਯੇ।
ਯਦਿ ਕਰ ਲੇਂ ਵਯਾਯਾਮ, ਬਜ੍ਰ ਸਾ ਤਨ ਬਨ ਜਾਯੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਭਲੀ ਹੈ ਸੁਖ ਕੀ ਟਟਿਯਾ।
ਜਲਦੀ ਸੋਯੇਂ ਨਿਤਯ, ਸ਼ੀਘ੍ਰ ਹੀ ਛੋੜੇਂ ਖਟਿਯਾ।।

***

ਭਾਸ਼ਾ ਕਾਗਜ਼ ਪਰ ਲਿਖੀ, ਸਬ ਲੇਤੇ ਹੈਂ ਜਾਨ।
ਕਿੰਤੁ ਹ੍ਰਦਯ ਕੇ ਪ੍ਰਸ਼ਠ ਪਰ, ਕ੍ਯਾ ਕਿਸਕੋ ਪਹਚਾਨ।।
ਕ੍ਯਾ ਕਿਸਕੋ ਪਹਚਾਨ, ਛਿਪਾ ਹੋ ਕ੍ਯਾ ਕ੍ਯਾ ਮਨ ਮੇਂ।
ਭੀਤਰ ਸੇ ਕੁਛ ਔਰ, ਔਰ ਹੀ ਕੁਛ ਜੀਵਨ ਮੇਂ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਕਿਸੀ ਮਨ ਕੀ ਅਭਿਲਾਸ਼ਾ।
ਰਹਤੀ ਏਕ ਰਹਸਯ, ਨ ਬਨਤੀ ਜਬ ਤਕ ਭਾਸ਼ਾ।।

***

ਦਾਸੀ ਵਾਲਾ ਸੰਤ ਹੋ, ਖਾਂਸੀ ਵਾਲਾ ਚੋਰ।
ਸਮਝੋ ਦੋਨੋਂ ਜਾ ਰਹੇ, ਬਰਬਾਦੀ ਕੀ ਓਰ।।
ਬਰਬਾਦੀ ਕੀ ਓਰ, ਸਮਝਿਯੇ ਕਿਸਮਤ ਖੋਟੀ।
ਹੰਸੀ ਬਿਗਾੜੇ ਪ੍ਯਾਰ, ਸਵਾਸਥ੍ਯ ਕੋ ਬਾਸੀ ਰੋਟੀ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਹਰੇ ਉਤਸਾਹ ਉਦਾਸੀ।
ਹੋਤਾ ਬੜਾ ਅਨਰਥ, ਅਗਰ ਮੁੰਹਫਟ ਹੋ ਦਾਸੀ।।

***

ਕਾਂਟਾ ਬੁਰਾ ਕਰੀਲ ਕਾ, ਬਾਦਲ ਵਾਲੀ ਧੂਪ।
ਸਚਿਵ ਬੁਰਾ ਯਦਿ ਮੰਦਮਤਿ, ਬਿਨ ਪਾਨੀ ਕਾ ਕੂਪ।।
ਬਿਨ ਪਾਨੀ ਕਾ ਕੂਪ, ਪੁਤਰ ਜੋ ਕਹਾ ਨ ਮਾਨੇ।
ਨੌਕਰ ਹੋ ਯਦਿ ਚੋਰ, ਮਿਤਰ ਮਤਲਬ ਪਹਚਾਨੇ।
‘ਠਕੁਰੇਲਾ’ ਕਵਿਰਾਯ, ਸਮਯ ਕਾ ਅਸਮਯ ਚਾਂਟਾ।
ਰਹੇ ਕੋਈ ਭੀ ਸੰਗ, ਚੁਭੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਕਾਂਟਾ।।

***

ਘਾਤਕ ਖਲ ਕੀ ਮਿਤਰਤਾ, ਜਹਰ ਪਰਾਈ ਨਾਰਿ।
ਵਿਸ਼ ਸੇ ਬੁਝੀ ਕਟਾਰ ਹੋ, ਸਿਰ ਸੇ ਊਪਰ ਵਾਰਿ।।
ਸਿਰ ਸੇ ਊਪਰ ਵਾਰਿ, ਗਾਂਵ ਸੇ ਵੈਰ ਠਨਾ ਹੋ।
ਕਰ ਲੇਕਰ ਤਲਵਾਰ, ਸਾਮਨੇ ਸ਼ਤਰੂ ਤਨਾ ਹੋ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਅਭਾਗਾ ਹੈ ਵਹ ਜਾਤਕ।
ਸਵਜਨ ਠਾਨ ਲੇਂ ਵੈਰ, ਔਰ ਬਨ ਜਾਯੇਂ ਘਾਤਕ।।

***

ਘੋੜਾ ਹੋ ਯਦਿ ਕਟਖਨਾ, ਕਪਟ ਭਰਾ ਹੋ ਮਿਤਰ।
ਪੁਤਰ ਚੋਰ, ਕਰਕਸ਼ ਤਰਿਯਾ, ਹਾਲਤ ਬਨੇ ਵਿਚਿਤਰ।।
ਹਾਲਤ ਬਨੇ ਵਿਚਿਤਰ, ਰਹੇ ਯਦਿ ਘਰ ਮੇਂ ਸਾਲਾ।
ਬਾਂਟੇ ਅਗਰ ਉਧਾਰ, ਔਰ ਹੰਸ ਮਾਂਗੇ ਲਾਲਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਬੈਲ-ਭੈਂਸਾ ਕਾ ਜੋੜਾ।
ਦੇਤਾ ਕਸ਼ਟ ਸਦੈਵ, ਅਗਰ ਅੜਿਯਲ ਹੋ ਘੋੜਾ।।

***

ਅਪਨਾ ਅਪਨਾ ਸਬ ਕਹੇਂ, ਜਬ ਤਕ ਰਹਤਾ ਮਾਲ।
ਹੰਸੀ ਠਹਾਕੋਂ ਸੇ ਭਰੇ, ਮਿਤਰੋਂ ਕੀ ਚੌਪਾਲ।।
ਮਿਤਰੋਂ ਕੀ ਚੌਪਾਲ, ਸਭੀ ਸੁਧਿ ਲੇਨੇ ਆਤੇ।
ਬਨੇਂ ਈਦ ਕਾ ਚਾਂਦ, ਸਕਲ ਧਨ ਮਾਯਾ ਜਾਤੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਜਗਤ ਬਨ ਜਾਤਾ ਸਪਨਾ।
ਧਨ ਕੇ ਮਿਤਰ ਹਜਾਰ, ਬਿਨਾ ਧਨ ਏਕ ਨ ਅਪਨਾ।।

***

ਪੰਡਿਤ ਕਾ ਮਨ ਡੋਲਤਾ, ਜਬ ਦੇਖੇ ਧਨ ਮਾਲ।
ਜੋ ਧਨ ਕੇ ਹੀ ਦਾਸ ਹੈਂ, ਉਨਕਾ ਕੈਸਾ ਹਾਲ।।
ਉਨਕਾ ਕੈਸਾ ਹਾਲ, ਰਾਤ-ਦਿਨ ਧਨ ਪਰ ਮਰਤੇ।
ਹੋ ਸੰਪਦਾ ਅਪਾਰ, ਪੇਟ ਤਬ ਭੀ ਕਬ ਭਰਤੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਭਰੋਸਾ ਹੋਤਾ ਖੰਡਿਤ।
ਧਨ ਕੇ ਲਿਯੇ ਸਦੈਵ, ਝਗੜਤੇ ਲੜਤੇ ਪੰਡਿਤ।।

***

ਨਾਰੀ ਕੀ ਗਾਥਾ ਵਹੀ, ਯਹ ਯੁਗ ਹੋ ਕਿ ਅਤੀਤ।
ਸਦਾ ਦਰਦ ਸਹਤੀ ਰਹੀ, ਸਦਾ ਰਹੀ ਭਯਭੀਤ।।
ਸਦਾ ਰਹੀ ਭਯਭੀਤ, ਦਰੋਪਦੀ ਹੋ ਯਾ ਸੀਤਾ।
ਮਿਲੇ ਵਿਵਿਧ ਸੰਤਰਾਸ, ਦੁਖੋਂ ਮੇਂ ਜੀਵਨ ਬੀਤਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਕਹਾਨੀ ਕਿਤਨੀ ਸਾਰੀ।
ਸਹਤੀ ਆਯੀ ਹਾਯ, ਸਦਾ ਸੇ ਹੀ ਦੁਖ ਨਾਰੀ।।
(ਸੰਤਰਾਸ=ਦੁੱਖ)

***

ਕਿਸਨੇ ਪੂਛਾ ਹੈ ਉਸੇ, ਜਿਸਕੋ ਰਹਾ ਅਭਾਵ।
ਕਬ ਜਾਤੀ ਉਸ ਪਾਰ ਤਕ, ਯਦਿ ਜਰਜਰ ਹੋ ਨਾਵ।।
ਯਦਿ ਜਰਜਰ ਹੋ ਨਾਵ, ਬਹੁਤ ਹੀ ਦੂਰ ਕਿਨਾਰਾ।
ਜਬ ਕੁਛ ਹੋਤਾ ਪਾਸ, ਮਾਨ ਦੇਤਾ ਜਗ ਸਾਰਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਪਾ ਲਿਯਾ ਵੈਭਵ ਜਿਸਨੇ।
ਸਦਾ ਉਸੀ ਕੀ ਪੂਛ, ਉਸੇ ਠੁਕਰਾਯਾ ਕਿਸਨੇ।।

***

ਲੋਭੀ ਸੇ ਕਰ ਯਾਚਨਾ, ਕਿਸੇ ਮਿਲਾ ਕੁਛ ਹਾਯ।
ਬੜਾ ਅਭਾਗਾ ਆਦਮੀ, ਦੁਹੇ ਨਿਠੱਲੀ ਗਾਯ।।
ਦੁਹੇ ਨਿਠੱਲੀ ਗਾਯ, ਸ਼ੀਸ਼ ਪੱਥਰ ਸੇ ਮਾਰੇ।
ਨਹੀਂ ਸਮਝਤਾ ਮੂਰਖ, ਜਗਤ ਸਮਝਾ ਕਰ ਹਾਰੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਯਤਨ ਕਰਤੇ ਹੋਂ ਜੋ ਭੀ।
ਸਹ ਲੇਤਾ ਸੌ ਕਸ਼ਟ, ਨ ਕੁਛ ਭੀ ਦੇਤਾ ਲੋਭੀ।।

***

ਆਤਾ ਹੋ ਯਦਿ ਆਪਕੋ, ਬਾਤ ਬਾਤ ਪਰ ਤਾਵ।
ਸਮਝੋ ਖੁਦ ਪਰ ਛਿੜਕਤੇ, ਤੁਮ ਖੁਦ ਹੀ ਤੇਜਾਬ।।
ਤੁਮ ਖੁਦ ਹੀ ਤੇਜਾਬ, ਜਿੰਦਗੀ ਕਾ ਰਸ ਜਲਤਾ।
ਕ੍ਰੋਧ-ਕੜਾਈ ਮਧਯ, ਆਦਮੀ ਖੁਦ ਕੋ ਤਲਤਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਚਾਂਦ ਸੁਖ ਕਾ ਛਿਪ ਜਾਤਾ।
ਬਹੁਵਿਧਿ ਕਰੇ ਅਨਰਥ, ਕ੍ਰੋਧ ਜਬ ਜਬ ਭੀ ਆਤਾ।।

***

ਕਰਤਾ ਰਹਤਾ ਹੈ ਸਮਯ, ਸਬਕੋ ਹੀ ਸੰਕੇਤ।
ਕੁਛ ਉਸਕੋ ਪਹਚਾਨਤੇ, ਪਰ ਕੁਛ ਰਹੇਂ ਅਚੇਤ।।
ਪਰ ਕੁਛ ਰਹੇਂ ਅਚੇਤ, ਬੰਦ ਕਰ ਬੁੱਧਿ ਝਰੋਖਾ।
ਖਾਤੇ ਰਹਤੇ ਪ੍ਰਾਯ:, ਵਹੀ ਪਗ ਪਗ ਪਰ ਧੋਖਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਮੰਦਮਤਿ ਹਰ ਕਸ਼ਣ ਡਰਤਾ।
ਜਿਸੇ ਸਮਯ ਕਾ ਗਿਆਨ, ਵਹੀ ਨਿਜ ਮੰਗਲ ਕਰਤਾ।।

***

ਰੀਤਾ ਘਟ ਭਰਤਾ ਨਹੀਂ, ਯਦਿ ਉਸਮੇਂ ਹੋ ਛੇਦ।
ਜੜਮਤਿ ਰਹਤਾ ਜੜ ਸਦਾ, ਨਿਤਯ ਪੜਾਓ ਵੇਦ।।
ਨਿਤਯ ਪੜਾਓ ਵੇਦ, ਬੁੱਧਿ ਰਹਤੀ ਹੈ ਕੋਰੀ।
ਉਬਟਨ ਕਰਕੇ ਭੈਂਸ, ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤੀ ਗੋਰੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਵਯਰਥ ਹੀ ਜੀਵਨ ਬੀਤਾ।
ਜਿਸਮੇਂ ਨਹੀਂ ਵਿਵੇਕ, ਰਹਾ ਵਹ ਹਰ ਕਸ਼ਣ ਰੀਤਾ।।
(ਰੀਤਾ=ਖਾਲੀ)

***

ਥੋਥੀ ਬਾਤੋਂ ਸੇ ਕਭੀ, ਜੀਤੇ ਗਯੇ ਨ ਯੁੱਧ।
ਕਥਨੀ ਪਰ ਕਮ ਧਯਾਨ ਦੇ, ਕਰਨੀ ਕਰਤੇ ਬੁੱਧ।।
ਕਰਨੀ ਕਰਤੇ ਬੁੱਧ, ਨਯਾ ਇਤਿਹਾਸ ਰਚਾਤੇ।
ਕਰਤੇ ਨਿਤ ਨਵ ਖੋਜ, ਅਮਰ ਜਗ ਮੇਂ ਹੋ ਜਾਤੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸਿਖਾਤੀ ਸਾਰੀ ਪੋਥੀ।
ਜਯੋਂ ਊਸਰ ਮੇਂ ਬੀਜ, ਵਰਥਾ ਹੈਂ ਬਾਤੇਂ ਥੋਥੀ।।
(ਊਸਰ=ਬੰਜਰ)

***

ਰਹਤਾ ਜਬ ਜਬ ਸਾਥ ਮੇਂ, ਕਾਲੇ ਕਰਤਾ ਹਾਥ।
ਅੰਗ ਜਲਾਤਾ ਕੋਯਲਾ, ਪਾ ਪਾਵਕ ਕਾ ਸਾਥ।।
ਪਾ ਪਾਵਕ ਕਾ ਸਾਥ, ਹੁਆ ਛੂਨੇ ਪਰ ਘਾਟਾ।
ਕਭੀ ਨ ਰਹਤਾ ਠੀਕ, ਸ਼ਵਾਨ ਕਾ ਕਾਟਾ, ਚਾਟਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਜਗਤ ਯੁਗ ਯੁਗ ਸੇ ਕਹਤਾ।
ਅਧਮ ਮਨੁਜ ਕਾ ਪ੍ਰੇਮ, ਕਭੀ ਭੀ ਸੁਖਦ ਨ ਰਹਤਾ।।

***

ਸਿਖਲਾਤਾ ਆਯਾ ਹਮੇਂ, ਆਦਿਕਾਲ ਸੇ ਧਰਮ।
ਮੂਲਯਵਾਨ ਹੈ ਆਦਮੀ, ਯਦਿ ਅੱਛੇ ਹੋਂ ਕਰਮ।।
ਯਦਿ ਅੱਛੇ ਹੋਂ ਕਰਮ, ਨ ਕੇਵਲ ਬਾਤ ਬਨਾਯੇ।
ਰਖੇ ਔਰ ਕਾ ਧਯਾਨ, ਨ ਪਸ਼ੁਵਤ ਖੁਦ ਹੀ ਖਾਯੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਮਨੁਜਤਾ ਸੇ ਹੋ ਨਾਤਾ।
ਹੈ ਪਰਹਿਤ ਹੀ ਧਰਮ, ਸ਼ਾਸਤਰ ਸਬਕੋ ਸਿਖਲਾਤਾ।।

***

ਜੀਵਨ ਕੇ ਭਵਿਤਵਯ ਕੋ, ਕੌਨ ਸਕਾ ਹੈ ਟਾਲ।
ਕਿੰਤੁ ਪ੍ਰਬੁੱਧੋਂ ਨੇ ਸਦਾ, ਕੁਛ ਹਲ ਲਿਯੇ ਨਿਕਾਲ।।
ਕੁਛ ਹਲ ਲਿਯੇ ਨਿਕਾਲ, ਅਸਰ ਕੁਛ ਕਮ ਹੋ ਜਾਤਾ।
ਨਹੀਂ ਸਤਾਤੀ ਧੂਪ, ਸ਼ੀਸ਼ ਪਰ ਹੋ ਜਬ ਛਾਤਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਤਾਪ ਕਮ ਹੋਤੇ ਮਨ ਕੇ।
ਖੁਲ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਦਵਾਰ, ਜਗਤ ਮੇਂ ਨਵਜੀਵਨ ਕੇ।।

***

ਆ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਕੇ, ਜੋ ਗੁਣ ਹਮਕੋ ਰਾਸ।
ਵੇ ਗੁਣ ਅਪਨੇ ਹੋ ਸਕੇਂ, ਐਸਾ ਕਰੇਂ ਪ੍ਰਯਾਸ।।
ਐਸਾ ਕਰੇਂ ਪ੍ਰਯਾਸ, ਔਰ ਗੁਣਵਾਨ ਕਹਾਯੇਂ।
ਬਦਲੇਂ ਨਿਜ ਵਯਵਹਾਰ, ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਸਬਸੇ ਪਾਯੇਂ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਗੁਣੀ ਹੀ ਸਬਕੋ ਭਾਤੇ।
ਜਗ ਬਨ ਜਾਤਾ ਮਿਤਰ, ਸਹਜ ਹੀ ਸੁਖ ਆ ਜਾਤੇ।।

***

ਬਹਤਾ ਜਲ ਕੇ ਸਾਥ ਮੇਂ, ਸਾਰਾ ਹੀ ਜਗ ਮੀਤ।
ਕੇਵਲ ਜੀਵਨ ਬਹ ਸਕਾ, ਧਾਰਾ ਕੇ ਵਿਪਰੀਤ।।
ਧਾਰਾ ਕੇ ਵਿਪਰੀਤ, ਨਾਵ ਮੰਜਿਲ ਤਕ ਜਾਤੀ।
ਕਰਤੀ ਹੈ ਸੰਘਰਸ਼, ਜਿੰਦਗੀ ਹੰਸਤੀ ਗਾਤੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸਭੀ ਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਹਤਾ।
ਧਾਰਾ ਕੇ ਵਿਪਰੀਤ, ਸਿਰਫ ਜੀਵਨ ਹੀ ਬਹਤਾ।।

***

ਆਗੇ ਬੜ੍ਹਤਾ ਸਾਹਸੀ, ਹਾਰ ਮਿਲੇ ਯਾ ਹਾਰ।
ਨਯੀ ਊਰਜਾ ਸੇ ਭਰੇ, ਬਾਰ-ਬਾਰ ਹਰ ਬਾਰ।।
ਬਾਰ- ਬਾਰ ਹਰ ਬਾਰ, ਵਿਘਨ ਸੇ ਕਭੀ ਨ ਡਰਤਾ।
ਖਾਈ ਹੋ ਕਿ ਪਹਾੜ, ਨ ਪਥ ਮੇਂ ਚਿੰਤਾ ਕਰਤਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਵਿਜਯ ਰਥ ਪਰ ਜਬ ਚੜ੍ਹਤਾ।
ਹੋਂ ਬਾਧਾਯੇਂ ਲਾਖ, ਸਾਹਸੀ ਆਗੇ ਬੜ੍ਹਤਾ।।
(ਬਾਧਾਯੇਂ=ਰੋਕਾਂ)

***

ਤਾਲੀ ਬਜਤੀ ਹੈ ਤਭੀ, ਜਬ ਮਿਲਤੇ ਦੋ ਹਾਥ।
ਏਕ ਏਕ ਗਯਾਰਹ ਬਨੇਂ, ਅਗਰ ਖੜੇ ਹੋਂ ਸਾਥ।।
ਅਗਰ ਖੜੇ ਹੋਂ ਸਾਥ, ਅਧਿਕ ਹੀ ਤਾਕਤ ਹੋਤੀ।
ਬਨਤਾ ਸੁੰਦਰ ਹਾਰ, ਮਿਲੇਂ ਜਬ ਧਾਗਾ, ਮੋਤੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸੁਖੀ ਹੋ ਜਾਤਾ ਮਾਲੀ।
ਖਿਲਤੇ ਫੂਲ ਅਨੇਕ, ਖੁਸ਼ੀ ਮੇਂ ਬਜਤੀ ਤਾਲੀ।।

***

ਬੈਠਾ ਰਹਤਾ ਜਬ ਕੋਈ, ਮਨ ਮੇਂ ਆਲਸ ਮਾਨ।
ਕਭੀ ਸਮਯ ਕੀ ਰੇਤ ਪਰ, ਬਨਤੇ ਨਹੀਂ ਨਿਸ਼ਾਨ।।
ਬਨਤੇ ਨਹੀਂ ਨਿਸ਼ਾਨ, ਵਯੱਕਤੀ ਖੁਦ ਕੋ ਹੀ ਛਲਤਾ।
ਉਸੇ ਮਿਲਾ ਗੰਤਵਯ, ਲਕਸ਼ਯ ਸਾਧੇ ਜੋ ਚਲਤਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਯੁਗੋਂ ਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਹਤਾ।
ਖੋ ਦੇਤਾ ਸਰਵਸਵ, ਸਦਾ ਜੋ ਬੈਠਾ ਰਹਤਾ।।

***

ਬੀਤੇ ਦਿਨ ਕਾ ਕ੍ਰਯ ਕਰੇ, ਇਤਨਾ ਕੌਨ ਅਮੀਰ।
ਕਭੀ ਨ ਵਾਪਸ ਹੋ ਸਕੇ, ਧਨੁ ਸੇ ਨਿਕਲੇ ਤੀਰ।।
ਧਨੁ ਸੇ ਨਿਕਲੇ ਤੀਰ, ਨ ਖੁਦ ਤਰਕਸ਼ ਮੇਂ ਆਤੇ।
ਮੁੰਹ ਸੇ ਨਿਕਲੇ ਸ਼ਬਦ, ਨਯਾ ਇਤਿਹਾਸ ਰਚਾਤੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਭਲੇ ਕੋਈ ਜਗ ਜੀਤੇ।
ਥਾਮ ਸਕਾ ਹੈ ਕੌਨ, ਸਮਯ ਜੋ ਪਲ ਪਲ ਬੀਤੇ।।

***

ਆਤੀ ਰਹਤੀ ਆਪਦਾ, ਜੀਵਨ ਮੇਂ ਸੌ ਬਾਰ।
ਕਿੰਤੁ ਕਭੀ ਟੂਟੇਂ ਨਹੀਂ, ਉੱਮੀਦੋਂ ਕੇ ਤਾਰ।।
ਉੱਮੀਦੋਂ ਕੇ ਤਾਰ, ਨਯਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਜਗਾਯੇਂ।
ਕਰਕੇ ਸਤਤ ਪ੍ਰਯਾਸ, ਵਿਜਯ ਕਾ ਧਵੱਜ ਫਹਰਾਯੇਂ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਖੁਸ਼ੀ ਤਨ ਮਨ ਪਰ ਛਾਤੀ।
ਜਬ ਬਾਧਾਯੇਂ ਜੀਤ, ਸਫਲਤਾ ਦਵਾਰੇ ਆਤੀ।।

***

ਯਦਿ ਹਮ ਚਾਹੇਂ ਸੀਖਨਾ, ਸ਼ਿਕਸ਼ਾ ਦੇਤੀ ਭੂਲ।
ਅਰਥਵਾਨ ਹੋਤੀ ਰਹੀਂ, ਕੁਛ ਬਾਤੇਂ ਪ੍ਰਤਿਕੂਲ।।
ਕੁਛ ਬਾਤੇਂ ਪ੍ਰਤਿਕੂਲ, ਰੰਗ ਜੀਵਨ ਮੇਂ ਭਰਤੀਂ।
ਧਾਰਾਯੇਂ ਵਿਪਰੀਤ, ਬਹੁਤ ਉਦਵੇਲਿਤ ਕਰਤੀਂ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸੁਖਦ ਸੰਬੰਧ ਨਿਬਾਹੇਂ।
ਸਬਸੇ ਮਿਲਤੀ ਸੀਖ, ਸੀਖਨਾ ਯਦਿ ਹਮ ਚਾਹੇਂ।।

***

ਚੁਪ ਰਹਨਾ ਹੀ ਠੀਕ ਹੈ, ਕਭੀ ਨ ਭਲਾ ਪ੍ਰਲਾਪ।
ਕਾਮ ਆਪਕਾ ਬੋਲਤਾ, ਜਗ ਮੇਂ ਅਪਨੇ ਆਪ।।
ਜਗ ਮੇਂ ਅਪਨੇ ਆਪ, ਦੂਰ ਤਕ ਖੁਸ਼ਬੂ ਜਾਤੀ।
ਤਮ ਹਰ ਲੇਤੀ ਜਯੋਤਿ, ਕਭੀ ਗੁਣ ਸਵਯੰ ਨ ਗਾਤੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸਵਯੰ ਕੇ ਗੁਣ ਕਯਾ ਕਹਨਾ।
ਕਰਕੇ ਅੱਛੇ ਕਾਮ, ਭੁਲਾ ਦੇਨਾ, ਚੁਪ ਰਹਨਾ।।

***

ਰਤਨਾਕਰ ਸਬਕੇ ਲਿਯੇ, ਹੋਤਾ ਏਕ ਸਮਾਨ।
ਬੁੱਧਿਮਾਨ ਮੋਤੀ ਚੁਨੇ, ਸੀਪ ਚੁਨੇ ਨਾਦਾਨ।।
ਸੀਪ ਚੁਨੇ ਨਾਦਾਨ, ਅਗਿਅ ਮੂੰਗੇ ਪਰ ਮਰਤਾ।
ਜਿਸਕੀ ਜੈਸੀ ਚਾਹ, ਇਕੱਠਾ ਵੈਸਾ ਕਰਤਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸਭੀ ਖੁਸ਼ ਇੱਛਿਤ ਪਾਕਰ।
ਹੈਂ ਮਨੁਸ਼ਯ ਕੇ ਭੇਦ, ਏਕ ਸਾ ਹੈ ਰਤਨਾਕਰ।।
(ਰਤਨਾਕਰ=ਸਾਗਰ, ਅਗਿਅ=ਅਗਿਆਨੀ)

***

ਯਹ ਜੀਵਨ ਹੈ ਬਾਂਸੁਰੀ, ਖਾਲੀ ਖਾਲੀ ਮੀਤ।
ਸ਼ਰਮ ਸੇ ਇਸੇ ਸੰਵਾਰਿਯੇ, ਬਜੇ ਮਧੁਰ ਸੰਗੀਤ।।
ਬਜੇ ਮਧੁਰ ਸੰਗੀਤ, ਖੁਸ਼ੀ ਸੇ ਸਬਕੋ ਭਰ ਦੇ।
ਥਿਰਕੇਂ ਸਬਕੇ ਪਾਂਵ, ਹ੍ਰਦਯ ਕੋ ਝੰਕ੍ਰਿਤ ਕਰ ਦੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਮਹਕਨੇ ਲਗਤਾ ਤਨ ਮਨ।
ਸ਼ਰਮ ਕੇ ਖਿਲੇਂ ਪ੍ਰਸੂਨ, ਮੁਸਕੁਰਾਤਾ ਯਹ ਜੀਵਨ।।
(ਪ੍ਰਸੂਨ=ਫੁੱਲ)

***

ਤਨ ਕਾ ਆਕਰਸ਼ਣ ਰਹਾ, ਬਸ ਯੌਵਨ ਪਰਯੰਤ।
ਮਨ ਕੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਭਲੀ, ਕਭੀ ਨ ਹੋਤਾ ਅੰਤ।।
ਕਭੀ ਨ ਹੋਤਾ ਅੰਤ, ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਜੀਵਨ ਕਰਤੀ।
ਇਸਕੀ ਮੋਹਕ ਗੰਧ, ਸਭੀ ਮੇਂ ਖੁਸ਼ਿਯਾਂ ਭਰਤੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਮੂਲਯ ਹੈ ਸੁੰਦਰ ਮਨ ਕਾ।
ਰਹਤਾ ਹੈ ਦਿਨ ਚਾਰ, ਮਿਤਰ ਆਕਰਸ਼ਣ ਤਨ ਕਾ।।

***

ਦੋਸ਼ ਪਰਾਯੇ ਭੂਲਤਾ, ਵਹ ਉੱਤਮ ਇਨਸਾਨ।
ਯਾਦ ਰਖੇ ਨਿਜ ਗਲਤਿਯਾਂ, ਹੋਤਾ ਵਹੀ ਮਹਾਨ।।
ਹੋਤਾ ਵਹੀ ਮਹਾਨ, ਸੀਖ ਲੇ ਜੋ ਭੂਲੋਂ ਸੇ।
ਚੁਨੇ ਵਿਜਯ ਕੇ ਫੂਲ, ਨ ਘਬਰਾਯੇ ਸ਼ੂਲੋਂ ਸੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸਵਯੰ ਕੋ ਮੁਕੁਰ ਦਿਖਾਯੇ।
ਖੁਦ ਕੀ ਰਖੇ ਸੰਭਾਲ, ਦੇਖਕਰ ਦੋਸ਼ ਪਰਾਯੇ।।
(ਮੁਕੁਰ=ਸ਼ੀਸ਼ਾ)

***

ਚੰਦਨ ਕੀ ਮੋਹਕ ਮਹਕ, ਮਿਟਾ ਨ ਸਕੇ ਭੁਜੰਗ।
ਸਾਧੁ ਨ ਛੋੜੇ ਸਾਧੁਤਾ, ਖਲ ਬਸਤੇ ਹੋਂ ਸੰਗ।।
ਖਲ ਬਸਤੇਂ ਹੋਂ ਸੰਗ, ਨਹੀਂ ਅਵਗੁਣ ਅਪਨਾਤਾ।
ਸੁੰਦਰ ਸ਼ੀਲ ਸਵਭਾਵ, ਸਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਸਿਖਾਤਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਗੁਣੋਂ ਕਾ ਹੀ ਅਭਿਨੰਦਨ।
ਗੁਣ ਕੇ ਕਾਰਣ ਪੂਜਯ, ਸਾਧੂ ਹੋ ਯਾ ਫਿਰ ਚੰਦਨ।।

***

ਕਸਤੂਰੀ ਕੀ ਚਾਹ ਮੇਂ, ਵਨ ਵਨ ਹਿਰਨ ਉਦਾਸ।
ਮਾਨਵ ਸੁਖ ਕੋ ਢੂੰਢਤਾ, ਸੁਖ ਉਸਕੇ ਹੀ ਪਾਸ।।
ਸੁਖ ਉਸਕੇ ਹੀ ਪਾਸ, ਫਿਰੇ ਵਹ ਮਾਰਾ ਮਾਰਾ।
ਲੌਟੇ ਖਾਲੀ ਹਾਥ, ਹਾਰ ਕਰ ਮਨ ਬੰਜਾਰਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਮਿਟੇ ਜਬ ਮਨ ਕੀ ਦੂਰੀ।
ਹੋ ਜਾਤੀ ਉਪਲਬਧ, ਸਹਜ ਸੁਖ ਕੀ ਕਸਤੂਰੀ।।

***

ਭਾਤੀਂ ਸਬ ਬਾਤੇਂ ਤਭੀ, ਜਬ ਹੋ ਸਵਸਥ ਸ਼ਰੀਰ।
ਲਗੇ ਬਸੰਤ ਸੁਹਾਵਨਾ, ਸੁਖ ਸੇ ਭਰੇ ਸਮੀਰ।।
ਸੁਖ ਸੇ ਭਰੇ ਸਮੀਰ, ਮੇਘ ਮਨ ਕੋ ਹਰ ਲੇਤੇ।
ਕੋਯਲ, ਚਾਤਕ, ਮੋਰ, ਸਭੀ ਅਗਣਿਤ ਸੁਖ ਦੇਤੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਬਹਾਰੇਂ ਦੌੜੀ ਆਤੀਂ।
ਤਨ ਮਨ ਰਹੇ ਅਸਵਸਥ, ਕੌਨ ਸੀ ਬਾਤੇਂ ਭਾਤੀਂ।।

***

ਮਨ ਲਲਚਾਤਾ ਹੀ ਰਹੇ, ਭਰੇ ਹੁਏ ਹੋਂ ਕੋਸ਼।
ਆਤਾ ਹੈ ਸੁਖ ਚੈਨ ਤਬ, ਜਬ ਆਤਾ ਸੰਤੋਸ਼।।
ਜਬ ਆਤਾ ਸੰਤੋਸ਼, ਲਾਲਸਾ ਜ਼ਰਾ ਨ ਰਹਤੀ।
ਰਾਤ ਦਿਵਸ ਅਵਿਰਾਮ, ਸੁਖੋਂ ਕੀ ਨਦਿਯਾ ਬਹਤੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਤ੍ਰਿਪਤ ਸੰਤੋਸ਼ੀ ਪਾਤਾ।
ਕਭੀ ਨ ਬੁਝਤੀ ਪਯਾਸ, ਵਯਕਤੀ ਜਬ ਮਨ ਲਲਚਾਤਾ।।

***

ਜਿਸਨੇ ਝੇਲੀ ਦਾਸਤਾ, ਉਸਕੋ ਹੀ ਪਹਚਾਨ।
ਕਿਤਨੀ ਪੀੜਾ ਝੇਲਕਰ, ਕਟਤੇ ਹੈਂ ਦਿਨਮਾਨ।।
ਕਟਤੇ ਹੈਂ ਦਿਨਮਾਨ, ਮਾਨ ਮਰਯਾਦਾ ਖੋਕਰ।
ਕਬ ਹੋਤੇ ਖਗ ਮੁਗਧ, ਸਵਰਣ ਪਿੰਜਰੇ ਮੇਂ ਸੋਕਰ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਗੁਲਾਮੀ ਚਾਹੀ ਕਿਸਨੇ।
ਜੀਵਨ ਲਗਾ ਕਲੰਕ, ਦਾਸਤਾ ਝੇਲੀ ਜਿਸਨੇ।।

***

ਲਗਤੇ ਢੋਲ ਸੁਹਾਵਨੇ, ਜਬ ਬਜਤੇ ਹੋਂ ਦੂਰ।
ਚੰਚਲ ਚਿਤਵਨ ਕਾਮਿਨੀ, ਦੂਰ ਭਲੀ ਮਸ਼ਹੂਰ।।
ਦੂਰ ਭਲੀ ਮਸ਼ਹੂਰ, ਸਦਾ ਵਿਸ਼ ਭਰੀ ਕਟਾਰੀ।
ਕਭੀ ਨ ਰਹਤੀ ਠੀਕ, ਛਲੀ, ਕਪਟੀ ਕੀ ਯਾਰੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸੰਨਿਕਟ ਸੰਕਟ ਜਗਤੇ।
ਵਿਸ਼ਧਰ, ਵਨਨ੍ਰਿਪ, ਆਗ, ਦੂਰ ਸੇ ਅੱਛੇ ਲਗਤੇ।।
(ਵਿਸ਼ਧਰ=ਸੱਪ, ਵਨਨ੍ਰਿਪ=ਸ਼ੇਰ)

***

ਜੀਨਾ ਹੈ ਅਪਨੇ ਲਿਯੇ, ਪਸ਼ੂ ਕੋ ਭੀ ਯਹ ਭਾਨ।
ਪਰਹਿਤ ਮੇਂ ਮਰਤਾ ਰਹਾ, ਯੁਗ ਯੁਗ ਸੇ ਇਨਸਾਨ।।
ਯੁਗ ਯੁਗ ਸੇ ਇਨਸਾਨ, ਸਵਾਰਥ ਕੋ ਕਿਯਾ ਤਿਰੋਹਿਤ।
ਦਰਵਿਤ ਕਰੇ ਪਰ-ਪੀਰ, ਪਰਾਯੇ ਸੁਖ ਪਰ ਮੋਹਿਤ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਗਰਲ ਪਰਹਿਤ ਮੇਂ ਪੀਨਾ।
ਯਹ ਜੀਵਨ ਦਿਨ ਚਾਰ, ਜਗਤ ਹਿਤ ਮੇਂ ਹੀ ਜੀਨਾ।।
(ਤਿਰੋਹਿਤ=ਢੱਕਣਾ,ਗ਼ਾਇਬ ਕਰ ਦੇਣਾ, ਗਰਲ=ਜ਼ਹਿਰ)

***

ਰਹਤਾ ਹੈ ਸੰਸਾਰ ਮੇਂ ਸਦਾ ਨ ਕੁਛ ਅਨੁਕੂਲ।
ਖਿਲਕਰ ਕੁਛ ਦਿਨ ਬਾਗ਼ ਮੇਂ, ਗਿਰ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਫੂਲ।।
ਗਿਰ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਫੂਲ, ਏਕ ਦਿਨ ਪਤਝੜ ਆਤਾ।
ਰੰਗ, ਰੂਪ, ਰਸ, ਗੰਧ, ਏਕਰਸ ਕਯਾ ਰਹ ਪਾਤਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸਮਯ ਕਾ ਦਰਿਯਾ ਬਹਤਾ।
ਜਗ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ, ਨ ਕੁਛ ਸਥਾਈ ਰਹਤਾ।।

***

ਚਲਤਾ ਰਾਹੀ ਸਵਯੰ ਹੀ, ਲੋਗ ਬਤਾਤੇ ਰਾਹ।
ਕਬ ਹੋਤਾ ਸੰਸਾਰ ਮੇਂ, ਕਰਮ ਬਿਨਾ ਨਿਰਵਾਹ।।
ਕਰਮ ਬਿਨਾ ਨਿਰਵਾਹ, ਨ ਕੁਛ ਹੋ ਸਕਾ ਅਕਾਰਣ।
ਯਹ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ, ਕਰਮ ਕਾ ਹੀ ਨਿਰਧਾਰਣ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਕਰਮ ਸੇ ਹਰ ਦੁਖ ਟਲਤਾ।
ਕਰਮਹੀਨਤਾ ਮ੍ਰਿਤਯੁ, ਕਰਮ ਸੇ ਜੀਵਨ ਚਲਤਾ।।

***

ਰਿਸ਼ਤੇ-ਨਾਤੇ, ਮਿਤਰਤਾ, ਸਮਯ, ਸਵਾਸਥਯ, ਸੰਮਾਨ।
ਖੋਨੇ ਪਰ ਹੀ ਹੋ ਸਕਾ, ਸਹੀ ਮੂਲਯ ਕਾ ਭਾਨ।।
ਸਹੀ ਮੂਲਯ ਕਾ ਭਾਨ, ਪਾਸ ਰਹਤੇ ਕਬ ਹੋਤਾ।
ਪਿੰਜਰਾ ਸ਼ੋਭਾਹੀਨ, ਅਗਰ ਉੜ ਜਾਯੇ ਤੋਤਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਅਲਪਮਤਿ ਸਮਝ ਨ ਪਾਤੇ।
ਰਖਤੇ ਬੜਾ ਮਹਤਵ, ਮਿਤਰਤਾ, ਰਿਸ਼ਤੇ-ਨਾਤੇ।।

***

ਲੋਹਾ ਹੋਤਾ ਗਰਮ ਜਬ, ਤਬ ਕੀ ਜਾਤੀ ਚੋਟ।
ਸਰਦੀ ਮੇਂ ਅੱਛਾ ਲਗੇ, ਮੋਟਾ ਊਨੀ ਕੋਟ।।
ਮੋਟਾ ਊਨੀ ਕੋਟ, ਗ੍ਰੀਸ਼ਮ ਮੇਂ ਕਿਸਕੋ ਭਾਯਾ।
ਕਿਯਾ ਸਮਯ ਸੇ ਚੂਕ, ਕਾਮ ਵਹ ਕਾਮ ਨ ਆਯਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਉਚਿਤ ਸ਼ਬਦੋਂ ਕਾ ਦੋਹਾ।
ਭਰਤਾ ਸ਼ਕਤੀ ਅਸੀਮ, ਵਯਕਤੀ ਕੋ ਕਰਤਾ ਲੋਹਾ।।

***

ਛਾਯਾ ਕਿਤਨੀ ਕੀਮਤੀ, ਬਸ ਉਸਕੋ ਹੀ ਗਿਆਨ।
ਜਿਸਨੇ ਦੇਖੇਂ ਹੋ ਕਭੀ, ਧੂਪ ਭਰੇ ਦਿਨਮਾਨ।।
ਧੂਪ ਭਰੇ ਦਿਨਮਾਨ, ਫਿਰਾ ਹੋ ਧੂਲ ਛਾਨਤਾ।
ਦੁਖ ਸਹਕਰ ਹੀ ਵਯਕਤੀ, ਸੁਖੋਂ ਕਾ ਮੂਲਯ ਜਾਨਤਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਬਟੋਹੀ ਨੇ ਸਮਝਾਯਾ।
ਦੇਤੀ ਬੜਾ ਸੁਕੂਨ, ਥਕੇ ਹਾਰੇ ਕੋ ਛਾਯਾ।।

***

ਮਕੜੀ ਸੇ ਕਾਰੀਗਰੀ, ਬਗੁਲੇ ਸੇ ਤਰਕੀਬ।
ਚੀਂਟੀ ਸੇ ਸ਼ਰਮ ਸੀਖਤੇ, ਇਸ ਵਸੁਧਾ ਕੇ ਜੀਵ।।
ਇਸ ਵਸੁਧਾ ਕੇ ਜੀਵ, ਸ਼ੇਰ ਸੇ ਸਾਹਸ ਪਾਤੇ।
ਕੋਯਲ ਕੇ ਮ੍ਰਦੁ ਬੋਲ, ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਨਯੀ ਜਗਾਤੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਭਲਾਈ ਸਬਨੇ ਪਕੜੀ।
ਸਬਸੇ ਮਿਲਤੀ ਸੀਖ, ਸ਼ਵਾਨ, ਘੋੜਾ ਯਾ ਮਕੜੀ।।

***

ਨਿਰਮਲ ਸੌਮਯ ਸਵਭਾਵ ਸੇ, ਬਨੇ ਸਹਜ ਸੰਬੰਧ।
ਬਰਬਸ ਖੀਂਚੇ ਭ੍ਰਮਰ ਕੋ, ਪੁਸ਼ਪੋਂ ਕੀ ਮ੍ਰਦੁਗੰਧ।।
ਪੁਸ਼ਪੋਂ ਕੀ ਮ੍ਰਦੁਗੰਧ, ਤਿਤਲਿਯਾਂ ਉੜਕਰ ਆਤੀਂ।
ਸਵਾਰਥਹੀਨ ਹੋਂ ਬਾਤ, ਉਮ੍ਰ ਲੰਬੀ ਤਬ ਪਾਤੀਂ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਮੋਹ ਲੇਤੀ ਨਦ ਕਲ ਕਲ।
ਰਖਤੀਂ ਅਮਿਟ ਪ੍ਰਭਾਵ, ਵ੍ਰਿਤੀਯਾਂ ਜਬ ਹੋਂ ਨਿਰਮਲ।।
(ਵ੍ਰਿਤੀਯਾਂ=ਕੰਮ)

***

ਮਾਲਿਕ ਹੈ ਸਚ ਮੇਂ ਵਹੀ, ਜੋ ਭੋਗੇ, ਦੇ ਦਾਨ।
ਧਨ ਜੋੜੇ, ਰਕਸ਼ਾ ਕਰੇ, ਉਸਕੋ ਪ੍ਰਹਰੀ ਮਾਨ।।
ਉਸਕੋ ਪ੍ਰਹਰੀ ਮਾਨ, ਖਰਚ ਕਰ ਸਕੇ ਨ ਪਾਈ।
ਹਰ ਕਸ਼ਣ ਧਨ ਕਾ ਲੋਭ, ਰਾਤ ਦਿਨ ਨੀਂਦ ਨ ਆਈ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਲਾਲਸਾ ਹੈ ਚਿਰ-ਕਾਲਿਕ।
ਮੇਹਨਤ ਕੀ ਦਿਨ ਰਾਤ, ਬਨੇ ਚਿੰਤਾ ਕੇ ਮਾਲਿਕ।।

***

ਮਰਨਾ ਹੈ ਜਬ ਏਕ ਦਿਨ, ਫਿਰ ਭਯ ਹੈ ਕਿਸ ਹੇਤੁ।
ਜਨਮ ਮਰਣ ਕੇ ਬੀਚ ਮੇਂ, ਸਾਂਸੋਂ ਕਾ ਯਹ ਸੇਤੁ।।
ਸਾਂਸੋਂ ਕਾ ਯਹ ਸੇਤੁ, ਟੂਟ ਜਿਸ ਦਿਨ ਭੀ ਜਾਤਾ।
ਨਿਰਾਕਰ ਯਹ ਜੀਵ, ਦੂਸਰਾ ਹੀ ਪਥ ਪਾਤਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਮ੍ਰਿਤਯੁ ਸੇ ਕੈਸਾ ਡਰਨਾ।
ਦੇਤਾ ਜੀਵਨ ਦਿਵਯ, ਪਰਮ ਹਿਤਕਾਰੀ ਮਰਨਾ।।
(ਸੇਤੁ=ਪੁਲ)

***

ਬਲਸ਼ਾਲੀ ਕੇ ਹਾਥ ਮੇਂ, ਬਲ ਪਾਤੇ ਹੈਂ ਅਸਤਰ।
ਕਾਯਰ ਕੇ ਸੰਗ ਸਾਥ ਮੇਂ, ਅਰਥਹੀਨ ਸਬ ਸ਼ਸਤਰ।।
ਅਰਥਹੀਨ ਸਬ ਸ਼ਸਤਰ, ਤੀਰ, ਤਲਵਾਰ, ਕਟਾਰੀ।
ਬਰਛੀ, ਭਾਲਾ, ਤੋਪ, ਗਦਾ, ਬੰਦੂਕ, ਦੁਧਾਰੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਬਾਗ ਕਾ ਬਲ ਜਯੋਂ ਮਾਲੀ।
ਹਥਿਯਾਰੋਂ ਕਾ ਮਾਨ, ਬੜ੍ਹਾਤਾ ਹੈ ਬਲਸ਼ਾਲੀ।।

***

ਮਾਟੀ ਅਪਨੇ ਦੇਸ਼ ਕੀ, ਪੁਲਕਿਤ ਕਰਤੀ ਗਾਤ।
ਮਨ ਮੇਂ ਖਿਲਤੇ ਸਹਜ ਹੀ, ਖੁਸ਼ਿਯੋਂ ਕੇ ਜਲਜਾਤ।।
ਖੁਸ਼ਿਯੋਂ ਕੇ ਜਲਜਾਤ, ਸਦਾ ਹੀ ਲਗਤੀ ਪਯਾਰੀ।
ਹੋਂ ਨਿਹਾਰਕਰ ਧੰਨਯ, ਕਰੇਂ ਸਬ ਕੁਛ ਬਲਿਹਾਰੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਚਲੀ ਆਈ ਪਰਿਪਾਟੀ।
ਲਗੀ ਸਵਰਗ ਸੇ ਸ਼ਰੇਸ਼ਠ, ਦੇਸ਼ ਕੀ ਸੌਂਧੀ ਮਾਟੀ।।
(ਗਾਤ=ਸ਼ਰੀਰ, ਜਲਜਾਤ=ਕੰਵਲ)

***

ਆਯਾ ਕਭੀ ਨ ਲੌਟਕਰ, ਸਮਯ ਗਯਾ ਜੋ ਬੀਤ।
ਫਿਰ ਸੇ ਦੂਧ ਨ ਬਨ ਸਕਾ, ਮਟਕੀ ਕਾ ਨਵਨੀਤ।।
ਮਟਕੀ ਕਾ ਨਵਨੀਤ, ਜਤਨ ਕਰ ਕੋਈ ਹਾਰੇ।
ਫਿਰ ਸੇ ਚੜੇ ਨ ਸ਼ੀਰਸ਼, ਕਭੀ ਨਦਿਯਾ ਕੇ ਧਾਰੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸਭੀ ਨੇ ਯਹ ਸਮਝਾਯਾ।
ਸਮਯ ਬੜਾ ਅਨਮੋਲ, ਲੌਟਕਰ ਕਭੀ ਨ ਆਯਾ।।

***

ਅਬ ਤਕ ਹੁਆ ਨ ਵਹਮ ਕਾ, ਕੋਈ ਭੀ ਉਪਚਾਰ।
ਕਿਤਨੇ ਪੰਡਿਤ, ਮੌਲਵੀ, ਗਿਆਨੀ ਬੈਠੇ ਹਾਰ।।
ਗਿਆਨੀ ਬੈਠੇ ਹਾਰ, ਯਤਨ ਕੁਛ ਕਾਮ ਨ ਆਯੇ।
ਕਰਤਾ ਬੜਾ ਅਨਰਥ, ਵਹਮ ਜਿਸਕੋ ਹੋ ਜਾਯੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਜਿਯੋਗੇ ਭ੍ਰਮ ਮੇਂ ਕਬ ਤਕ।
ਹੁਏ ਬਹੁਤ ਉਤਪਾਤ, ਵਹਮ ਕੇ ਕਾਰਣ ਅਬ ਤਕ।।

***

ਵਿਸ਼ਧਰ ਚੰਗੁਲ ਸੇ ਗਯਾ, ਪੀਟੀ ਖੂਬ ਲਕੀਰ।
ਕਿਸ ਮਤਲਬ ਕਾ ਹੈ ਸਖੇ, ਚੂਕ ਗਯਾ ਜੋ ਤੀਰ।।
ਚੂਕ ਗਯਾ ਜੋ ਤੀਰ, ਲਕਸ਼ਯ ਕੋ ਭੇਦ ਨ ਪਾਯਾ।
ਸੂਖ ਗਯੇ ਜਬ ਖੇਤ, ਗਰਜਤਾ ਸਾਵਨ ਆਯਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸਭੀ ਸ਼ੁਭ ਲਗੇ ਸਮਯ ਪਰ।
ਆਤਾ ਐਸਾ ਕਾਲ, ਪੂਜਯ ਹੋ ਜਾਤਾ ਵਿਸ਼ਧਰ।।

***

ਜਾਨੇ ਪਰ ਮਾਨੇ ਨਹੀਂ, ਮਾਨੇ ਕਰੇ ਨ ਕਰਮ।
ਲੇ ਜਾਯੇ ਗੰਤਵਯ ਤਕ, ਉਸੇ ਕੌਨ ਸਾ ਧਰਮ।।
ਉਸੇ ਕੌਨ ਸਾ ਧਰਮ, ਸਫਲਤਾ-ਪਥ ਦਿਖਲਾਯੇ।
ਜਿਸਕੋ ਕਰਮ-ਮਹਤਤਵ, ਸਮਝ ਮੇਂ ਕਭੀ ਨ ਆਯੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਮੰਦਮਤਿ ਅਪਨੀ ਤਾਨੇ।
ਫਲ ਬਨਤੇ ਬਸ ਕਰਮ, ਕੋਈ ਕਿਤਨਾ ਭੀ ਜਾਨੇ।।

***

ਸੀੜੀ ਦਰ ਸੀੜੀ ਚੜਾ, ਲਿਯਾ ਸ਼ਿਖਰ ਕੋ ਚੂਮ।
ਸ਼ੂਨਯ ਰਹੀਂ ਉਪਲਬਧਿਯਾਂ, ਉਸੀ ਬਿੰਦੁ ਪਰ ਘੂਮ।।
ਉਸੀ ਬਿੰਦੁ ਪਰ ਘੂਮ, ਹਾਥ ਕੁਛ ਲਗਾ ਨ ਅਬ ਤਕ।
ਬਹਕਾਓਗੇ ਮਿਤਰ, ਸਵਯੰ ਕੇ ਮਨ ਕੋ ਕਬ ਤਕ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਯਾਦ ਰਖਤੀ ਹੈਂ ਪੀੜ੍ਹੀ।
ਯਾ ਤੋ ਛੂ ਲੇਂ ਸ਼ੀਰਸ਼, ਯਾ ਕਿ ਬਨ ਜਾਯੇਂ ਸੀੜੀ।।
***

ਜੀਵਨ ਜੀਨਾ ਹੈ ਕਲਾ, ਜੋ ਜਾਤਾ ਪਹਚਾਨ।
ਵਿਕਟ ਪਰਿਸਥਿਤਿ ਭੀ ਉਸੇ, ਲਗਤੀ ਹੈ ਆਸਾਨ।।
ਲਗਤੀ ਹੈ ਆਸਾਨ, ਨਹੀਂ ਦੁਖ ਸੇ ਘਬਰਾਤਾ।
ਢੂੰੜੇ ਮਾਰਗ ਅਨੇਕ, ਔਰ ਬੜ੍ਹਤਾ ਹੀ ਜਾਤਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਵਿਚਲਿਤ ਮਨ।
ਸੁਖ-ਦੁਖ, ਛਾਯਾ-ਧੂਪ, ਸਹਜ ਬਨ ਜਾਤਾ ਜੀਵਨ।।

***

ਗੀਤਾ, ਵੇਦ, ਪੁਰਾਣ ਸਬ ਸਿਖਲਾਤੇ ਯਹ ਬਾਤ।
ਜਨਕ ਸਭੀ ਕਾ ਏਕ ਹੈ, ਮਿਲਕਰ ਰਹਿਯੇ, ਤਾਤ।।
ਮਿਲਕਰ ਰਹਿਯੇ, ਤਾਤ, ਨੇਹ ਕੀ ਝੜੀ ਲਗਾਓ।
ਸਾਰੇ ਝਗੜੇ ਛੋੜ, ਗਲੇ ਮਿਲ ਮਿਲ ਸੁਖ ਪਾਓ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਪ੍ਰੇਮ ਨੇ ਕਿਸੇ ਨ ਜੀਤਾ।
ਸਭੀ ਸਿਖਾਤੇ ਮੇਲ, ਵੇਦ, ਰਾਮਾਯਣ, ਗੀਤਾ।।

***

ਤੇਰੇ ਮਨ ਕੀ ਉਪਜ ਹੈ, ਭੇਦਭਾਵ ਕਾ ਰੋਗ।
ਸਾਂਈ ਕੇ ਦਰਬਾਰ ਮੇਂ, ਹੈਂ ਸਮਾਨ ਸਬ ਲੋਗ।।
ਹੈਂ ਸਮਾਨ ਸਬ ਲੋਗ, ਨ ਕੋਈ ਊਂਚਾ-ਨੀਚਾ।
ਸਬਕਾ ਮਾਲਿਕ ਏਕ, ਸਭੀ ਕੋ ਉਸਨੇ ਸੀਂਚਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸਮਝ ਯਹ ਆਈ ਮੇਰੇ।
ਯੇ ਆਪਸ ਕੇ ਭੇਦ, ਉਪਜ ਹੈਂ ਮਨ ਕੀ ਤੇਰੇ।।

***

ਸੀਤਾ ਹੋ ਯਾ ਰਾਧਿਕਾ, ਯਾ ਫਿਰ ਕੋਈ ਔਰ।
ਕਭੀ ਨ ਰਹਤਾ ਏਕ ਸਾ, ਸਦਾ ਸਮਯ ਕਾ ਦੌਰ।।
ਸਦਾ ਸਮਯ ਕਾ ਦੌਰ, ਰਾਮ ਵਨ ਮਾਂਹਿ ਸਿਧਾਰੇ।
ਆਯੇ ਆਪਦਕਾਲ, ਫਿਰੇਂ ਸਬ ਮਾਰੇ ਮਾਰੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਮਨਚੀਤਾ।
ਸਮਯ ਬਹੁਤ ਬਲਵਾਨ, ਰਾਮ ਹੋਂ ਯਾ ਫਿਰ ਸੀਤਾ।।

***

ਹੋਨੀ ਕੇ ਹੀ ਖੇਲ ਹੈਂ, ਸੁਖ ਆਯੇ ਯਾ ਪੀਰ।
ਯਸ਼, ਅਪਯਸ਼, ਯੌਵਨ-ਜਰਾ, ਰੂਪ, ਕੁਰੂਪ ਸ਼ਰੀਰ।।
ਰੂਪ, ਕੁਰੂਪ ਸ਼ਰੀਰ, ਮੀਤ, ਪਿਤੁ, ਮਾਤਾ, ਭਾਈ।
ਹੋਨੀ ਕੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਕਲ ਧਨ ਦੌਲਤ ਪਾਈ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਕਿਸਲਿਏ ਸੂਰਤ ਰੋਨੀ।
ਜੀਵਨ ਕੇ ਸਬ ਖੇਲ, ਕਰਾਤੀ ਰਹਤੀ ਹੋਨੀ।।

***

ਨਾਰੀ ਕੀ ਪੂਜਾ ਜਹਾਂ, ਵਹੀਂ ਦੇਵ ਕਾ ਵਾਸ।
ਜੀਵਨ ਦਾਯੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ, ਨਾਰੀ ਕੇ ਹੀ ਪਾਸ।।
ਨਾਰੀ ਕੇ ਹੀ ਪਾਸ, ਪ੍ਰੇਰਣਾ, ਪ੍ਰੇਮ, ਕਰੁਣ-ਰਸ।
ਕਸ਼ਮਾ, ਸ਼ੀਲ, ਹਿਤ, ਧਰਮ, ਵਿਨਯ, ਮਮਤਾ, ਸੁਖ ਯੇ ਦਸ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸਹਜ ਨਿਧਿ ਆਯੇਂ ਸਾਰੀ।
ਮੰਗਲ ਹੋ ਹਰ ਭਾਂਤਿ, ਜਹਾਂ ਹੋ ਪੂਜਿਤ ਨਾਰੀ।।

***

ਨੀਂਦ ਨ ਆਯੇ ਰਾਤ ਭਰ, ਜੋ ਭੀ ਸਹੇ ਵਿਯੋਗ।
ਬਹੁਤ ਬੁਰਾ ਇਸ ਜਗਤ ਮੇਂ, ਯਾਰ, ਪ੍ਰੇਮ ਕਾ ਰੋਗ।।
ਯਾਰ, ਪ੍ਰੇਮ ਕਾ ਰੋਗ, ਜਿਸ ਕਿਸੀ ਕੋ ਲਗ ਜਾਤਾ।
ਮਿਟੇ ਭੂਖ ਔਰ ਪਯਾਸ, ਨ ਮਨ ਕੋ ਕੁਛ ਭੀ ਭਾਤਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਰੋਗ ਯਹ ਜਿਸੇ ਸਤਾਯੇ।
ਰਹੇ ਖੂਬ ਬੇਚੈਨ, ਰਾਤ ਦਿਨ ਨੀਂਦ ਨ ਆਯੇ।।

***

ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਪਤਵਾਰ ਹੈ, ਜੀਵਨ ਤੇਜ ਬਹਾਵ।
ਮੰਜਿਲ ਤਕ ਲੇ ਜਾਯੇਗੀ, ਤੁਮ੍ਹੇਂ ਸਮਯ ਕੀ ਨਾਵ।।
ਤੁਮ੍ਹੇਂ ਸਮਯ ਕੀ ਨਾਵ, ਨਿਯਮ ਸੇ ਨਾਤਾ ਜੋੜੋ।
ਹੋਂ ਬਾਧਾਯੇਂ ਖੂਬ, ਨ ਤੁਮ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਤੋੜੋ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸੰਵਰਤਾ ਸਜਤਾ ਜੀਵਨ।
ਉਸੇ ਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ, ਜਿਸੇ ਭਾਯਾ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ।।

***

ਫਿਰ ਸੇ ਲੌਟੇਗਾ ਨਹੀਂ, ਗਯਾ ਸਮਯ ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ।
ਜਿਸੇ ਗੰਵਾਯਾ ਆਪਨੇ, ਮਾਮੂਲੀ ਸਾ ਜਾਨ।।
ਮਾਮੂਲੀ ਸਾ ਜਾਨ, ਨਹੀਂ ਕੀਮਤ ਪਹਚਾਨੀ।
ਯਹੀ ਜ਼ਰਾ ਸੀ ਚੂਕ, ਯਾਦ ਦਿਲਵਾਯੇ ਨਾਨੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਨਿਕਲਿਯੇ ਮਹਾਤਿਮਿਰ ਸੇ।
ਗਯਾ ਹਾਥ ਸੇ ਵਕਤ, ਨਹੀਂ ਆਤਾ ਹੈ ਫਿਰ ਸੇ।।
(ਮਹਾਤਿਮਿਰ=ਘੁੱਪ ਹਨੇਰਾ)
***

ਮਾਨੋ ਯਾ ਮਤ ਮਾਨਿਯੇ, ਪਰ ਇਤਨਾ ਹੈ ਸਾਂਚ।
ਨਹੀਂ ਆ ਸਕੀ ਜਗਤ ਮੇਂ, ਕਭੀ ਸਾਂਚ ਪਰ ਆਂਚ।।
ਕਭੀ ਸਾਂਚ ਪਰ ਆਂਚ, ਜਾਨਤਾ ਸਕਲ ਜਮਾਨਾ।
ਚਲੋ ਸਤਯ ਕੀ ਰਾਹ, ਭਲੇ ਹੋਂ ਦੁਵਿਧਾ ਨਾਨਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸਾਥਿਯੋ, ਇਤਨਾ ਜਾਨੋ।
ਸਦਾ ਜੀਤਤਾ ਸਤਯ, ਮਾਨਿਯੇ ਯਾ ਮਤ ਮਾਨੋ।।

***

ਰੋਤਾ ਰਹਤਾ ਆਦਮੀ, ਬਨਕਰ ਧਨ ਕਾ ਦਾਸ।
ਯਹੀ ਚਾਹਤਾ ਹਰ ਸਮਯ, ਔਰ ਅਧਿਕ ਹੋ ਪਾਸ।।
ਔਰ ਅਧਿਕ ਹੋ ਪਾਸ, ਭਲੇ ਭੰਡਾਰ ਭਰੇ ਹੋਂ।
ਮੋਤੀ, ਮਾਣਿਕ ਹਾਰ, ਵਿਪੁਲ ਧਨ ਧਾਨਯ ਧਰੇ ਹੋਂ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਕਭੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨ ਹੋਤਾ।
ਕਿਤਨਾ ਭੀ ਧਨ ਮਿਲੇ, ਆਦਮੀ ਫਿਰ ਭੀ ਰੋਤਾ।।

***

ਮੀਠੀ ਬੋਲੀ ਬੋਲਕਰ, ਕੋਯਲ ਪਾਯੇ ਮਾਨ ।
ਕਾਂਵ ਕਾਂਵ ਕਾਗਾ ਕਰੇ, ਕੋਸੇ ਸਕਲ ਜਹਾਨ ।।
ਕੋਸੇ ਸਕਲ ਜਹਾਨ, ਕਟੁ ਬਚਨ ਕਿਸਕੋ ਭਾਤੇ ।
ਮ੍ਰਦੁਭਾਸ਼ੀ ਕੇ ਪਾਸ, ਸਭੀ ਸੁਖ ਦੌੜੇ ਆਤੇ ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸਹਜ ਬਨਤੇ ਹਮਜੋਲੀ ।
ਬਨ ਜਾਤੇ ਸਬ ਕਾਮ, ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਭ ਮੀਠੀ ਬੋਲੀ ।।

***

ਰੋਤਾ ਹੋ ਰਣਭੂਮਿ ਮੇਂ, ਨਿੰਦਨੀਯ ਵਹ ਵੀਰ ।
ਨਹੀਂ ਸਵਾਸਥਯ ਹਿਤ ਮੇਂ ਭਲਾ, ਯਦਿ ਠਹਰਾ ਹੋ ਨੀਰ ।।
ਯਦਿ ਠਹਰਾ ਹੋ ਨੀਰ, ਰੂਪਸੀ ਬਾਹਰ ਸੋਯੇ ।
ਸੂਖੇਂ ਹੋਂ ਜਬ ਖੇਤ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਕ ਬੀਜੋਂ ਕੋ ਬੋਯੇ ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸੰਤ ਕੁਨਬੇ ਕੋ ਢੋਤਾ ।
ਲੇ ਸਮਰਥ ਸੇ ਬੈਰ, ਅਗਿਅ ਜੀਵਨ ਭਰ ਰੋਤਾ ।।

***

ਦਾਨੀ ਹੋਨਾ ਠੀਕ ਹੈ, ਪਰ ਇਤਨਾ ਲੋ ਜਾਨ।
ਦੇਨਾ ਸਦਾ ਸੁਪਾਤਰ ਕੋ, ਯਦਿ ਦੇਨਾ ਹੋ ਦਾਨ।।
ਯਦਿ ਦੇਨਾ ਹੋ ਦਾਨ, ਰਹੇ ਯਾਚਕ ਅਵਿਕਾਰੀ।
ਪਾਕਰ ਦਾਨ ਨ ਬਨੇਂ, ਨਿਠੱਲੇ ਔਰ ਭਿਖਾਰੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਮਿਲੇ ਪਯਾਸੇ ਕੋ ਪਾਨੀ।
ਕਰ ਲੇ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ, ਦਾਨ ਦੇ ਜਬ ਭੀ ਦਾਨੀ।।

***

ਸਮਝਾਤਾ ਹਰ ਵਿਗਿਅ ਹੀ, ਮਾਨਵਤਾ ਕਾ ਮਰਮ ।
ਏਕ ਸੂਤਰ ਮੇਂ ਬਾਂਧਤਾ, ਦੁਨਿਯਾ ਕਾ ਹਰ ਧਰਮ ।।
ਦੁਨਿਯਾ ਕਾ ਹਰ ਧਰਮ, ਮਿਟਾਤਾ ਕੌਮੀ ਦੰਗਾ ।
ਸਬ ਕੇ ਲਿਯੇ ਸਮਾਨ, ਬਹਾਤਾ ਸੁਖ ਕੀ ਗੰਗਾ ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਭੇਦ ਕੁਛ ਸਮਝ ਨ ਆਤਾ ।
ਸਬਕਾ ਮਾਲਿਕ ਏਕ, ਧਰਮ ਇਤਨਾ ਸਮਝਾਤਾ ।।

***

ਮਨ ਮੇਂ ਖਿਲੇਂ ਪ੍ਰਸੂਨ ਜਬ, ਆ ਜਾਤਾ ਮਧੁਮਾਸ ।
ਸੁਖ ਕੀ ਮੋਹਕ ਤਿਤਲਿਯਾਂ, ਉੜਨੇ ਲਗਤੀ ਪਾਸ ।।
ਉੜਨੇ ਲਗਤੀ ਪਾਸ, ਮਹਕ ਜੀਵਨ ਮੇਂ ਛਾਤੀ ।
ਘਿਰ ਆਤੇ ਸੁਖ-ਮੇਘ, ਦੇਹ ਕੁੰਦਨ ਬਨ ਜਾਤੀ ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਰੰਗ ਭਰਤੇ ਜੀਵਨ ਮੇਂ ।
ਆਤੀ ਨਈ ਬਹਾਰ, ਹਰਸ਼ ਜਬ ਛਾਯੇ ਮਨ ਮੇਂ ।।
(ਮਧੁਮਾਸ=ਬਸੰਤ)
***

ਘੜਿਯਾਲੀ ਆਂਸੂ ਨਹੀਂ, ਰਖਤੇ ਕਭੀ ਮਹਤਵ ।
ਅਰਥਵਾਨ ਹੈ, ਬਸ ਵਹੀ, ਜਿਸਮੇਂ ਹੋ ਕੁਛ ਤਤਵ ।।
ਜਿਸਮੇਂ ਹੋ ਕੁਛ ਤਤਵ, ਅਰਥ ਹੋ, ਭਾਵ ਭਰੇ ਹੋਂ ।
ਹੋ ਨਿਸ਼ਛਲ ਸੰਵਾਦ, ਸਵਾਰਥ ਕੀ ਬਾਤ ਪਰੇ ਹੋਂ ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਵਯਰਥ ਹੈਂ ਬਾਤੇਂ ਖਾਲੀ ।
ਬੁਨਤੇ ਹੈਂ ਭ੍ਰਮ-ਜਾਲ, ਮਿਤਰ, ਆਂਸੂ ਘੜਿਯਾਲੀ ।।

***

ਮਮਤਾ ਕੀ ਮੰਦਾਕਿਨੀ, ਬਹਤੀ ਮਾਂ ਕੇ ਪਾਸ ।
ਹੋਤਾ ਮਾਂ ਕੇ ਸਾਥ ਮੇਂ, ਸੁਖ ਕਾ ਹੀ ਅਹਸਾਸ ।
ਸੁਖ ਕਾ ਹੀ ਅਹਸਾਸ, ਵਿਘਨ ਛੂ-ਮੰਤਰ ਹੋਤੇ ।
ਮਾਂ ਕੇ ਮੀਠੇ ਬੋਲ, ਬੀਜ ਸੁਖ ਕੇ ਹੀ ਬੋਤੇ ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਕਿਸੀ ਸੇ ਹੁਈ ਨ ਸਮਤਾ ।
ਜਗ ਮੇਂ ਰਹੀ ਅਮੂਲਯ, ਸਦਾ ਹੀ ਮਾਂ ਕੀ ਮਮਤਾ ।।

***

ਸੋਨਾ ਕੀਚੜ ਮੇਂ ਪੜਾ, ਨਹੀਂ ਛੋੜਤਾ ਬੁੱਧ।
ਗੁਣ ਗ੍ਰਾਹਕ ਕਰਤਾ ਨਹੀਂ, ਅਪਨਾ ਪਥ ਅਵਰੁੱਧ।।
ਅਪਨਾ ਪਥ ਅਵਰੁੱਧ, ਜਹਾਂ ਕੁਛ ਉੱਤਮ ਪਾਤਾ।
ਵਿਦਿਯਾ, ਕਲਾ, ਵਿਚਾਰ, ਸਹਜ ਸੰਗ ਮੇਂ ਲੇ ਆਤਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਮੂਲਯ ਕਮ ਕਭੀ ਨ ਹੋਨਾ।
ਭਲੇ ਬੁਰੇ ਹੋਂ ਠੌਰ, ਕਿੰਤੁ ਸੋਨਾ ਹੈ ਸੋਨਾ।।

***

ਨਾਰੀ ਕਾ ਸੌੰਦਰਯ ਹੈ, ਉਸਕਾ ਸਬਲ ਚਰਿਤਰ ।
ਆਭੂਸ਼ਣ ਕਾ ਅਰਥ ਕਯਾ, ਅਰਥਹੀਨ ਹੈ ਇਤਰ ।
ਅਰਥਹੀਨ ਹੈ ਇਤਰ, ਚੰਦਰਮਾ ਭੀ ਸ਼ਰਮਾਤਾ ।
ਮੁਖਮੰਡਲ ਪਰ ਤੇਜ, ਸੂਰਯ ਸਾ ਸ਼ੋਭਾ ਪਾਤਾ ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਪੂਛਤੀ ਦੁਨਿਯਾ ਸਾਰੀ ।
ਪਾਤੀ ਮਾਨ ਸਦੈਵ, ਗੁਣੋਂ ਸੇ ਪੂਰਿਤ ਨਾਰੀ ।।

***

ਦੁਨਿਯਾ ਮੇਂ ਹਰ ਵਯਕਤੀ ਕਾ, ਅਪਨਾ ਅਪਨਾ ਢੰਗ ।
ਕੋਈ ਖੁਸ਼ਿਯਾਂ ਬਾਂਟਤਾ, ਕੋਈ ਕਰਤਾ ਤੰਗ ।।
ਕੋਈ ਕਰਤਾ ਤੰਗ, ਸਾਥ ਜਬ ਜਬ ਭੀ ਚਲਤਾ ।
ਬੁਨਤਾ ਰਹਤਾ ਜਾਲ, ਦੇਖਕਰ ਮੌਕਾ ਛਲਤਾ ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸੰਭਲਕਰ ਚਲਤਾ ਗੁਨਿਯਾ ।
ਸਬਕੋ ਰੂਪ ਅਨੇਕ, ਦਿਖਾਤੀ ਰਹਤੀ ਦੁਨਿਯਾ ।।

***

ਅਪਨਾ ਲਗਤਾ ਹੈ ਜਗਤ, ਯਦਿ ਹੋ ਹਮੇਂ ਲਗਾਵ।
ਪ੍ਰਤਿ ਉੱਤਰ ਮੇਂ ਜਗ ਹਮੇਂ, ਦੇਨੇ ਲਗਤਾ ਭਾਵ।
ਦੇਨੇ ਲਗਤਾ ਭਾਵ, ਔਰ ਮਿਟ ਜਾਤੀ ਦੁਵਿਧਾ।
ਸਵਾਗਤ ਕੋ ਤੈਯਾਰ, ਮਿਲੇ ਪਗ ਪਗ ਪਰ ਸੁਵਿਧਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਫਲਿਤ ਹੋ ਸੁਖ ਕਾ ਸਪਨਾ।
ਸਭੀ ਕਰੇਂਗੇ ਪਯਾਰ, ਬਨਾਕਰ ਦੇਖੋ ਅਪਨਾ।।

***

ਜੀਵਨ ਭਰ ਪਰਹਿਤ ਕਰੇ, ਦਿਨ ਹੋ ਯਾ ਹੋ ਰਾਤ।
ਉਸਕੇ ਜੀਵਨ ਮੇਂ ਰਹੇ, ਸੁਖ ਕੀ ਹੀ ਬਰਸਾਤ।
ਸੁਖ ਕੀ ਹੀ ਬਰਸਾਤ, ਕਮੀ ਕੁਛ ਉਸੇ ਨ ਹੋਤੀ।
ਕਰਤੇ ਸਬ ਆਤਿਥਯ, ਪਯਾਰ ਕੇ ਮਿਲਤੇ ਮੋਤੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਪ੍ਰਫੁਲਲਿਤ ਰਹਤਾ ਹੈ ਮਨ।
ਮਿਟ ਜਾਤੇ ਸਬ ਦਵੰਦ, ਸਫਲ ਹੋ ਜਾਤਾ ਜੀਵਨ।।

***

ਜੀਵਨ ਹੈ ਬੋਝਿਲ ਵਹਾਂ, ਜਹਾਂ ਨ ਸੱਚਾ ਪਯਾਰ।
ਜ਼ਯਾਦਾ ਦਿਨ ਟਿਕਤਾ ਨਹੀਂ, ਬਨਾਵਟੀ ਵਯਵਹਾਰ।
ਬਨਾਵਟੀ ਵਯਵਹਾਰ, ਸਹਜ ਮਾਲੁਮ ਹੋ ਜਾਤਾ।
ਛਲ ਪ੍ਰਪੰਚ ਸੇ ਵਯਕਤੀ, ਦੀਰਘ ਸੰਬੰਧ ਨ ਪਾਤਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਰਿਕਤ ਹੀ ਰਹਾ ਕੁਟਿਲ ਮਨ।
ਜਹਾਂ ਦਿਲੋਂ ਮੇਂ ਪਯਾਰ, ਮਹਕਤਾ ਗਾਤਾ ਜੀਵਨ।।

***

ਅਪਨਾਯੇ ਜਬ ਆਦਮੀ, ਜੀਵਨ ਮੇਂ ਛਲ ਛੰਦ।
ਹੋ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਏਕ ਦਿਨ, ਸਬ ਦਰਵਾਜੇ ਬੰਦ।।
ਸਬ ਦਰਵਾਜੇ ਬੰਦ, ਘੁਟਨ ਸੇ ਜੀਵਨ ਭਰਤਾ।
ਰਹਤਾ ਨਿਤਯ ਸਸ਼ੰਕ, ਔਰ ਪਗ ਪਗ ਪਰ ਡਰਤਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਵਯਰਥ ਹੀ ਜੀਵਨ ਜਾਯੇ।
ਖੋ ਦੇਤਾ ਸੁਖ ਚੈਨ, ਵਯਕਤੀ ਜੋ ਛਲ ਅਪਨਾਯੇ।।

***

ਤਿਨਕਾ ਤਿਨਕਾ ਕੀਮਤੀ , ਚਿੜਿਯਾ ਕੋ ਪਹਚਾਨ।
ਨੀੜ ਬਨੇ ਤਿਨਕਾ ਅਗਰ, ਬੜ੍ਹ ਜਾਤਾ ਹੈ ਮਾਨ।।
ਬੜ੍ਹ ਜਾਤਾ ਹੈ ਮਾਨ, ਔਰ ਸ਼ੋਭਾ ਬੜ੍ਹ ਜਾਤੀ।
ਹੋਤਾ ਨਵ ਉਤਕਰਸ਼, ਜਿੰਦਗੀ ਹੰਸਤੀ ਗਾਤੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸਾਰਥਕ ਹੈ ਸ਼ਰਮ ਜਿਨਕਾ।
ਪਾ ਉਨਕਾ ਸਾਨਿਧਯ, ਕੀਮਤੀ ਬਨਤਾ ਤਿਨਕਾ।।

***

ਪਰਛਾਈ ਸੀ ਕਰਮ-ਗਤਿ, ਹਰ ਪਲ ਰਹਤੀ ਸਾਥ।
ਜੀਵ ਬੈਲ ਕੀ ਨਾਕ ਸਾ, ਕਰਮ ਨਾਕ ਕੀ ਨਾਥ।।
ਕਰਮ ਨਾਕ ਕੀ ਨਾਥ, ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਪਨਾ ਰਖਤਾ।
ਜੈਸਾ ਕਰਤਾ ਕਰਮ, ਵਯਕਤੀ ਵੈਸਾ ਫਲ ਚਖਤਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸ਼ਾਸਤਰ ਬਤਲਾਤੇ, ਭਾਈ।
ਬਨ ਜਾਤੀ ਪ੍ਰਾਰਬਧ, ਕਰਮ ਕੀ ਯਹ ਪਰਛਾਈ।।

***

ਅਨੁਭਵ ਸਮਝਾਤਾ ਯਹੀ, ਜੀਵਨ ਹੈ ਸੰਘਰਸ਼।
ਦਸਤਕ ਦੇਤਾ ਦੁਖ ਕਭੀ, ਕਭੀ ਛਲਕਤਾ ਹਰਸ਼।।
ਕਭੀ ਛਲਕਤਾ ਹਰਸ਼, ਕਭੀ ਚੁਭ ਜਾਤਾ ਕਾਂਟਾ।
ਕਰਤਾ ਰਹਤਾ ਤੰਗ, ਸਮਯ ਕਾ ਅਸਮਯ ਚਾਂਟਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਗਣਿਤ ਇਸ ਜਗ ਕਾ ਬੇਢਬ।
ਹੋਤੇ ਰਹਤੇ ਨਿਤਯ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੋ ਨਵ ਅਨੁਭਵ।।

***

ਮਿਲਤੀ ਹੈ ਮਨ ਕੋ ਖੁਸ਼ੀ, ਜਬ ਹੋਂ ਦੂਰ ਵਿਕਾਰ।
ਨਹੀਂ ਰਖਾ ਹੋ ਸ਼ੀਸ਼ ਪਰ, ਚਿੰਤਾਓਂ ਕਾ ਭਾਰ।।
ਚਿੰਤਾਓਂ ਕਾ ਭਾਰ, ਦਵੇਸ਼ ਕਾ ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੋ।
ਜਗਤ ਲਗੇ ਪਰਿਵਾਰ, ਆਦਮੀ ਭਲੇ ਕਹੀਂ ਹੋ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸੁਖੋਂ ਕੀ ਬਗਿਯਾ ਖਿਲਤੀ।
ਖੁਸ਼ੀ ਬਾਂਟਕਰ, ਮਿਤਰ, ਖੁਸ਼ੀ ਬਦਲੇ ਮੇਂ ਮਿਲਤੀ।।
ਹਿੰਦੀ
 
ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤਿ ਸਰਲ, ਫਿਰ ਭੀ ਅਧਿਕ ਸਮਰਥ।
ਮਨ ਮੋਹੇ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ, ਭਾਵ, ਭੰਗਿਮਾ, ਅਰਥ।।
ਭਾਵ, ਭੰਗਿਮਾ, ਅਰਥ, ਸਰਲ ਹੈ ਲਿਖਨਾ, ਪੜ੍ਹਨਾ।
ਅਲੰਕਾਰ, ਰਸ, ਛੰਦ, ਔਰ ਸ਼ਬਦੋਂ ਕਾ ਗੜ੍ਹਨਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਜੈਸੇ ਬਿੰਦੀ।
ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੰਪੰਨ, ਹਮਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹਿੰਦੀ।।

***

ਹਿੰਦੀ ਕੋ ਮਿਲਤਾ ਰਹੇ, ਪ੍ਰਭੁ ਐਸਾ ਪਰਿਵੇਸ਼।
ਹਿੰਦੀਮਯ ਹੋ ਏਕ ਦਿਨ, ਅਪਨਾ ਪਯਾਰਾ ਦੇਸ਼।।
ਅਪਨਾ ਪਯਾਰਾ ਦੇਸ਼, ਜਗਤ ਕੀ ਹੋ ਯਹ ਭਾਸ਼ਾ।
ਮਿਲੇ ਮਾਨ-ਸੰਮਾਨ, ਹਰ ਤਰਫ ਅੱਛਾ-ਖਾਸਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਯਹੀ ਭਾਤਾ ਹੈ ਜੀ ਕੋ।
ਕਰੇ ਅਸੀਮਿਤ ਪਯਾਰ, ਸਮੂਚਾ ਜਗ ਹਿੰਦੀ ਕੋ।।

***

ਅਭਿਲਾਸ਼ਾ ਮਨ ਮੇਂ ਯਹੀ, ਹਿੰਦੀ ਹੋ ਸਿਰਮੌਰ।
ਪਹਲੇ ਸਬ ਹਿੰਦੀ ਪੜੇਂ, ਫਿਰ ਭਾਸ਼ਾਏਂ ਔਰ।।
ਫਿਰ ਭਾਸ਼ਾਏਂ ਔਰ, ਬਜੇ ਹਿੰਦੀ ਕਾ ਡੰਕਾ।
ਰੂਸ, ਚੀਨ, ਜਾਪਾਨ, ਕਨਾਡਾ ਹੋ ਯਾ ਲੰਕਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਲਿਖੇਂ ਨਿਤ ਨਵ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ।
ਹਿੰਦੀ ਹੋ ਸਿਰਮੌਰ, ਯਹੀ ਅਪਨੀ ਅਭਿਲਾਸ਼ਾ।।

***

ਅਪਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੋ, ਸਖੇ, ਭਾਰਤ ਕੀ ਪਹਚਾਨ।
ਅਪਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸੇ ਸਦਾ, ਬੜ੍ਹਤਾ ਅਪਨਾ ਮਾਨ।।
ਬੜ੍ਹਤਾ ਅਪਨਾ ਮਾਨ, ਸਹਜ ਸੰਵਾਦ ਕਰਾਤੀ।
ਮਿਟਤੇ ਕਈ ਵਿਭੇਦ, ਏਕਤਾ ਕਾ ਗੁਣ ਲਾਤੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਯਹੀ ਜਨ ਜਨ ਕੀ ਆਸ਼ਾ।
ਫੂਲੇ ਫਲੇ ਸਦੈਵ, ਹਮਾਰੀ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ।।
ਗੰਗਾ
 
ਗੰਗਾ-ਜਲ ਹੈ ਔਸ਼ਧੀ, ਹਰਤਾ ਮਨ ਕੀ ਪੀਰ।
ਗੰਗਾ ਮੇਂ ਸਨਾਨ ਕਰ, ਬਨੇ ਨਿਰੋਗ ਸ਼ਰੀਰ।
ਬਨੇ ਨਿਰੋਗ ਸ਼ਰੀਰ, ਪਾਪ ਸਾਰੇ ਮਿਟ ਜਾਤੇ।
ਜਿਨਕੋ ਭੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਮੁਰਾਦੇਂ ਮਨ ਕੀ ਪਾਤੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਕਰੇ ਸਬਕਾ ਮਨ ਚੰਗਾ।
ਦੈਵਿਕ, ਦੈਹਿਕ, ਤਾਪ, ਸਹਜ ਹਰਤੀ ਮਾਂ ਗੰਗਾ।।

***

ਗੰਗਾ ਜੀਵਨਦਾਯਿਨੀ, ਗੰਗਾ ਸੁਖ ਕਾ ਮੂਲ।
ਗੰਗਾਜਲ ਸੇ ਫਸਲ ਹੈਂ, ਹਰਿਯਾਲੀ, ਫਲ, ਫੂਲ।।
ਹਰਿਯਾਲੀ, ਫਲ, ਫੂਲ, ਉਛਲਤਾ ਗਾਤਾ ਜੀਵਨ।
ਖੇਤੋਂ ਮੇਂ ਧਨ ਧਾਨਯ, ਔਰ ਭੀ ਅਨਜਾਨੇ ਧਨ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਮਨੁਜ ਕਿਤਨਾ ਬੇਢੰਗਾ।
ਕਰੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਨੀਰ, ਅਚੰਭਿਤ ਦੇਖੇ ਗੰਗਾ।।

***

ਕੇਵਲ ਨਦਿਯਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਔਰ ਨ ਜਲ ਕੀ ਧਾਰ।
ਗੰਗਾ ਮਾਂ ਹੈ, ਦੇਵੀ ਹੈ, ਹੈ ਜੀਵਨ ਆਧਾਰ।।
ਹੈ ਜੀਵਨ ਆਧਾਰ, ਸਭੀ ਕੋ ਸੁਖ ਸੇ ਭਰਤੀ।
ਜੋ ਭੀ ਆਤਾ ਪਾਸ, ਵਿਵਿਧ ਵਿਧਿ ਮੰਗਲ ਕਰਤੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਤਾਰਤਾ ਹੈ ਗੰਗਾ-ਜਲ।
ਗੰਗਾ-ਅਮ੍ਰਤ-ਰਾਸ਼ਿ, ਨਹੀਂ ਯਹ ਨਦਿਯਾ ਕੇਵਲ।।

***

ਭਾਗੀਰਥ ਸੀ ਲਗਨ ਹੋ, ਹੋ ਅਨਵਰਤ ਪ੍ਰਯਾਸ।
ਸਵਰਗ ਛੋੜਕਰ ਸਹਜ ਹੀ, ਆਤੀ ਗੰਗਾ ਪਾਸ।।
ਆਤੀ ਗੰਗਾ ਪਾਸ, ਮਨੋਰਥ ਪੂਰੇ ਹੋਤੇ।
ਉਗਤੇ ਸੁਖ ਕੇ ਵਰਿਕਸ਼, ਬੀਜ ਜਬ ਮਨ ਸੇ ਬੋਤੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸੁਗਮ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ ਪਥ।
ਮਿਲੀ ਸਫਲਤਾ, ਕੀਰਤਿ, ਬਨਾ ਜੋ ਭੀ ਭਾਗੀਰਥ।।
ਹੋਲੀ
 
ਹੋਲੀ ਹੈ ਸੁਖਦਾਯਿਨੀ, ਰਸ ਬਰਸੇ ਹਰ ਓਰ।
ਢੋਲ ਨਗਾੜੇ ਬਜ ਰਹੇ, ਗਲੀ ਗਲੀ ਮੇਂ ਸ਼ੋਰ।।
ਗਲੀ ਗਲੀ ਮੇਂ ਸ਼ੋਰ, ਛਾ ਰਹੀ ਨਈ ਜਵਾਨੀ।
ਭੂਲੇ ਲੋਕ- ਲਿਹਾਜ, ਕਰ ਰਹੇ ਸਬ ਮਨਮਾਨੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਮਧੁਰਤਾ ਐਸੀ ਘੋਲੀ।
ਮਨ ਮੇਂ ਬਜੇ ਮ੍ਰਦੰਗ, ਥਿਰਕਤੀ ਆਈ ਹੋਲੀ।।

***

ਹੋਲੀ ਆਈ ਛਾ ਗਈ, ਮਨ ਮੇਂ ਨਈ ਉਮੰਗ।
ਭੀਤਰ ਸੁਖ-ਬਾਰਿਸ਼ ਹੁਈ, ਬਾਹਰ ਬਰਸੇ ਰੰਗ।।
ਬਾਹਰ ਬਰਸੇ ਰੰਗ, ਝੂਮਤੇ ਸਬ ਨਰ ਨਾਰੀ।
ਹੰਸੀ ਠਿਠੋਲੀ ਮਗਨ, ਮਜੇ ਲੇਂ ਬਾਰੀ-ਬਾਰੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਹਰ ਤਰਫ ਦੀਖੇਂ ਟੋਲੀ।
ਮਿਟੇ ਆਪਸੀ ਭੇਦ, ਏਕਤਾ ਲਾਈ ਹੋਲੀ।।

***

ਗੋਰੀ ਬੌਰਾਯੀ ਫਿਰੇ, ਆਯਾ ਛਲਿਯਾ ਫਾਗ।
ਮਨ ਮੇਂ ਹਲਚਲ ਭਰ ਗਈ, ਯਹ ਹੋਲੀ ਕੀ ਆਗ।।
ਯਹ ਹੋਲੀ ਕੀ ਆਗ, ਆਪਸੀ ਬੈਰ ਭੁਲਾਯੇ।
ਭਾਯੇ ਰੰਗ, ਗੁਲਾਲ, ਦੂਸਰੀ ਚੀਜ ਨ ਭਾਯੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਕਰ ਰਹੀ ਜੋਰਾ ਜੋਰੀ।
ਭੂਲੀ ਸਾਰੇ ਕਾਮ, ਮਗਨ ਹੋਲੀ ਮੇਂ ਗੋਰੀ।।

***

ਹੋਲੀ ਆਨੇ ਪਰ ਰਹਾ, ਕਿਸੇ ਉਮ੍ਰ ਕਾ ਭਾਨ।
ਬਾਲ, ਵਰਿਧ ਏਵੰ ਯੁਵਾ, ਸਬ ਹੀ ਹੁਏ ਸਮਾਨ।।
ਸਬ ਹੀ ਹੁਏ ਸਮਾਨ, ਉਗੇ ਆਖੋਂ ਮੇਂ ਤਾਰੇ।
ਤੋੜੇ ਸਬ ਤਟਬੰਧ, ਔਰ ਬੌਰਾਯੇ ਸਾਰੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਪਯਾਰ ਕੀ ਬੋਲੇਂ ਬੋਲੀ।
ਜੋ ਭੀ ਆਯਾ ਪਾਸ, ਉਸੀ ਸੇ ਹੋ ਲੀ ਹੋਲੀ।।

***

ਹੋਲੀ ਹੈ ਮਨਮੋਹਿਨੀ, ਛਲਕਾਯੇ ਮਧੁਜਾਮ।
ਸਬ ਕੇ ਤਨ, ਮਨ ਮੇਂ ਬਸਾ, ਆਕਰ ਮਨਮਥ ਕਾਮ।।
ਆਕਰ ਮਨਮਥ ਕਾਮ, ਖੁਸ਼ੀ ਮੇਂ ਦੁਨਿਯਾ ਸਾਰੀ।
ਉੜਨੇ ਲਗੇ ਗੁਲਾਲ, ਚਲੀ ਬਰਬਸ ਪਿਚਕਾਰੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਭਾਂਗ ਕੀ ਖਾਯੀ ਗੋਲੀ।
ਬੌਰਾਯੇ ਸਬ ਲੋਗ, ਮੋਹਿਨੀ ਡਾਲੇ ਹੋਲੀ।।

***

ਹੋਲੀ ਆਈ, ਹਰ ਤਰਫ, ਬਿਖਰ ਗਯੇ ਨਵਰੰਗ।
ਰੋਮ ਰੋਮ ਰਸਮਯ ਹੁਆ, ਬਜੀ ਅਨੋਖੀ ਚੰਗ।।
ਬਜੀ ਅਨੋਖੀ ਚੰਗ, ਹੁਆ ਮੌਸਮ ਅਲਬੇਲਾ।
ਯੁਵਾ ਹੁਈ ਫਿਰ ਪ੍ਰੀਤਿ, ਲਗਾ ਯਾਦੋਂ ਕਾ ਮੇਲਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਹੁਈ ਗੁੜ ਜੈਸੀ ਬੋਲੀ।
ਉਮੜ ਪੜਾ ਅਪਨਤਵ, ਪਯਾਰ ਬਰਸਾਯੇ ਹੋਲੀ।।
ਰਾਖੀ
 
ਰਾਖੀ ਕੇ ਤਯੌਹਾਰ ਪਰ, ਬਹੇ ਪਯਾਰ ਕੇ ਰੰਗ।
ਭਾਈ ਸੇ ਬਹਨਾ ਮਿਲੀ, ਮਨ ਮੇਂ ਲਿਯੇ ਉਮੰਗ।।
ਮਨ ਮੇਂ ਲਿਯੇ ਉਮੰਗ, ਸਕਲ ਜਗਤੀ ਹਰਸ਼ਾਈ।
ਰਾਖੀ ਬਾਂਧੀ ਹਾਥ, ਖੁਸ਼ ਹੁਏ ਬਹਨਾ ਭਾਈ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਰਹੀ ਸਦਿਯੋਂ ਸੇ ਸਾਖੀ।
ਪਯਾਰ, ਮਾਨ-ਸੰਮਾਨ, ਬੜ੍ਹਾਤੀ ਆਈ ਰਾਖੀ।।

***

ਕੱਚੇ ਧਾਗੋਂ ਮੇਂ ਛਿਪੀ, ਤਾਕਤ ਅਮਿਤ, ਅਪਾਰ।
ਅਪਨਾਪਨ ਸੁਦ੍ਰਿੜ ਕਰੇਂ, ਰਾਖੀ ਕੇ ਯੇ ਤਾਰ।।
ਰਾਖੀ ਕੇ ਯੇ ਤਾਰ, ਪ੍ਰੇਮ ਕਾ ਭਾਵ ਜਗਾਤੇ।
ਪਾ ਰਾਖੀ ਕਾ ਪਯਾਰ, ਲੋਗ ਬਲਿਹਾਰੀ ਜਾਤੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਬਹੁਤ ਸੇ ਕਿਸਸੇ ਸੱਚੇ।
ਜੀਵਨ ਮੇਂ ਆਦਰਸ਼, ਜਗਾਤੇ ਧਾਗੇ ਕੱਚੇ।।

***

ਰੇਸ਼ਮ ਡੋਰੀ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਯਹ ਅਮੂਲਯ ਉਪਹਾਰ।
ਧਾਗੇ-ਧਾਗੇ ਮੇਂ ਭਰਾ, ਪਯਾਰ ਔਰ ਅਧਿਕਾਰ।।
ਪਯਾਰ ਔਰ ਅਧਿਕਾਰ, ਹਮਾਰੀ ਪਰੰਪਰਾਏਂ।
ਪ੍ਰਾਣੋਂ ਕਾ ਬਲਿਦਾਨ, ਪ੍ਰੇਮ ਕੀ ਅਮਰ ਕਥਾਏਂ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਨ ਇਸਕੀ ਮਹਿਮਾ ਥੋਰੀ।
ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਹੋ ਆਦਰਸ਼, ਬੰਧੇ ਜਬ ਰੇਸ਼ਮ ਡੋਰੀ।।

***

ਰਕਸ਼ਾਬੰਧਨ ਆ ਗਯਾ, ਦੂਰ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਵੀਰ।
ਰਾਖੀ ਕੇ ਇਸ ਪਰਵ ਪਰ, ਬਹਨਾ ਹੁਈ ਅਧੀਰ।।
ਬਹਨਾ ਹੁਈ ਅਧੀਰ, ਅਚਾਨਕ ਨਯਨਾ ਬਰਸੇ।
ਉਠੀ ਹ੍ਰਦਯ ਮੇਂ ਹੂਕ, ਚਲੇ ਯਾਦੋਂ ਕੇ ਫਰਸੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਬੁਝ ਗਯਾ ਖਿਲਾ ਖਿਲਾ ਮਨ।
ਭਾਈ ਬਸਾ ਵਿਦੇਸ਼, ਦੇਸ਼ ਮੇਂ ਰਕਸ਼ਾਬੰਧਨ।।
ਸਾਵਨ
 
ਸਾਵਨ ਬਰਸਾ ਜੋਰ ਸੇ, ਪ੍ਰਮੁਦਿਤ ਹੁਆ ਕਿਸਾਨ।
ਲਗਾ ਰੋਪਨੇ ਖੇਤ ਮੇਂ, ਆਸ਼ਾਓਂ ਕੇ ਧਾਨ।।
ਆਸ਼ਾਓਂ ਕੇ ਧਾਨ, ਮਧੁਰ ਸਵਰ ਕੋਯਲ ਬੋਲੇ।
ਲਿਯੇ ਪ੍ਰੇਮ-ਸੰਦੇਸ਼, ਮੇਘ ਸਾਵਨ ਕੇ ਡੋਲੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਲਗਾ ਸਬਕੋ ਮਨਭਾਵਨ।
ਮਨ ਮੇਂ ਭਰੇ ਉਮੰਗ, ਝੂਮਤਾ ਗਾਤਾ ਸਾਵਨ।।

***

ਸਾਵਨ ਕਾ ਰੁਖ ਦੇਖਕਰ, ਦਾਦੁਰ ਨੇ ਲੀ ਤਾਨ।
ਧਰਤੀ ਦੁਲਹਨ ਸੀ ਸਜੀ, ਪਹਨ ਹਰਿਤ ਪਰਿਧਾਨ।।
ਪਹਨ ਹਰਿਤ ਪਰਿਧਾਨ, ਮੋਰ ਨੇ ਨ੍ਰਿਤਯ ਦਿਖਾਯਾ।
ਗੂੰਜੇ ਸੁਮਧੁਰ ਗੀਤ, ਖੁਸ਼ੀ ਕਾ ਮੌਸਮ ਆਯਾ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਮਾਸ ਹੈ ਯਹ ਅਤਿ ਪਾਵਨ।
ਕਿਤਨੇ ਵਰਤ, ਤਯੌਹਾਰ, ਸਾਥ ਮੇਂ ਲਾਯਾ ਸਾਵਨ।।

***

ਜਲ ਕੀ ਬੂੰਦੋਂ ਨੇ ਦਿਯਾ, ਸੁਖਦਾਯਕ ਸੰਗੀਤ।
ਵਿਰਹੀ ਚਾਤਕ ਗਾ ਉਠਾ, ਵਿਰਹ ਭਰੇ ਕੁਛ ਗੀਤ।।
ਵਿਰਹ ਭਰੇ ਕੁਛ ਗੀਤ, ਨਾਯਿਕਾ ਕੋ ਸੁਧਿ ਆਈ।
ਚਲਾ ਗਯਾ ਪਰਦੇਸ਼, ਹਾਯ, ਪ੍ਰਿਯਤਮ ਹਰਜਾਈ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਆਸ ਹੈ ਮਨ ਮੇਂ ਕਲ ਕੀ।
ਸਿਹਰ ਉਠੇ ਜਲਜਾਤ, ਪੜੀਂ ਜਬ ਬੂੰਦੇਂ ਜਲ ਕੀ।।

***

ਛਾਈ ਸਾਵਨ ਕੀ ਘਟਾ, ਰਿਮਝਿਮ ਪੜੇ ਫੁਹਾਰ।
ਗਾਂਵ ਗਾਂਵ ਝੂਲਾ ਪੜੇ, ਗੂੰਜੇ ਮੰਗਲਚਾਰ।।
ਗੂੰਜੇ ਮੰਗਲਚਾਰ, ਖੁਸ਼ੀ ਤਨ ਮਨ ਮੇਂ ਛਾਈ।
ਗਰਜੇਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਮੇਘ, ਬਹੀ ਮਾਦਕ ਪੁਰਵਾਈ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਖੁਸ਼ੀ ਕੀ ਵਰਸ਼ਾ ਆਈ।
ਹਰਿਤ ਖੇਤ, ਵਨ, ਬਾਗ, ਹਰ ਤਰਫ ਸੁਸ਼ਮਾ ਛਾਈ।।
ਵਿਵਿਧ
 
ਕਰਤਾ ਹੈ ਸ਼ਰਮ ਰਾਤ ਦਿਨ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਕ ਉਗਾਤਾ ਅੰਨ।
ਰੂਖਾ-ਸੂਖਾ ਜੋ ਮਿਲੇ, ਰਹਤਾ ਸਦਾ ਪ੍ਰਸੰਨ।।
ਰਹਤਾ ਸਦਾ ਪ੍ਰਸੰਨ, ਧੂਪ, ਵਰਸ਼ਾ ਭੀ ਸਹਕਰ।
ਸੀਂਚੇ ਫਸਲ ਕਿਸਾਨ, ਠੰਡ, ਪਾਨੀ ਮੇਂ ਰਹਕਰ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਉਦਰ ਇਸ ਜਗ ਕਾ ਭਰਤਾ।
ਕ੍ਰਿਸ਼ਕ ਦੇਵ ਜੀਵੰਤ, ਸਭੀ ਕਾ ਪਾਲਨ ਕਰਤਾ।।

***

ਦੇਤਾ ਜੀਵਨ ਰਾਮ ਕਾ, ਸਬਕੋ ਯਹ ਸੰਦੇਸ਼।
ਮੂਲਯਵਾਨ ਹੈ ਸਵਰਗ ਸੇ, ਅਪਨਾ ਪਯਾਰਾ ਦੇਸ਼।।
ਅਪਨਾ ਪਯਾਰਾ ਦੇਸ਼, ਦੇਸ਼ ਕੇ ਵਾਸੀ ਪਯਾਰੇ।
ਰਖੇਂ ਨ ਕੋਈ ਭੇਦ, ਏਕ ਹੈਂ ਮਾਨਵ ਸਾਰੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਨ ਕੁਛ ਬਦਲੇ ਮੇਂ ਲੇਤਾ।
ਹੋਤਾ ਦੇਸ਼ ਮਹਾਨ, ਬਹੁਤ ਕੁਛ ਸਬਕੋ ਦੇਤਾ।।

***

ਚਾਬੁਕ ਲੇਕਰ ਹਾਥ ਮੇਂ, ਹੁਈ ਤੁਰੰਗ ਸਵਾਰ।
ਕੈਸੇ ਝੇਲੇ ਆਦਮੀ, ਮਹਿੰਗਾਈ ਕੀ ਮਾਰ।।
ਮਹਿੰਗਾਈ ਕੀ ਮਾਰ, ਹਰ ਤਰਫ ਆਗ ਲਗਾਯੇ।
ਸਵਪਨ ਹੁਏ ਸਬ ਖਾਕ, ਕਿਧਰ ਦੁਖਿਯਾਰਾ ਜਾਯੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਤਰਾਸ ਦੇਤੀ ਹੈ ਰੁਕ ਰੁਕ।
ਮਹਿੰਗਾਈ ਉੱਦੰਡ, ਲਗਾਯੇ ਸਬ ਮੇਂ ਚਾਬੁਕ।।

***

ਮਹਿੰਗਾਈ ਨੇ ਕਰ ਦਿਯਾ, ਮਹਿੰਗਾ ਸਬ ਸਾਮਾਨ।
ਤੇਲ, ਚਨਾ, ਗੁੜ, ਬਾਜਰਾ, ਗੇਹੂੰ, ਮਕਈ, ਧਾਨ।।
ਗੇਹੂੰ, ਮਕਈ, ਧਾਨ, ਦਾਲ, ਆਟਾ, ਤਰਕਾਰੀ।
ਕਪੜਾ ਔਰ ਮਕਾਨ, ਸਭੀ ਕੀ ਕੀਮਤ ਭਾਰੀ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਡਰ ਰਹੇ ਲੋਗ ਲੁਗਾਈ।
ਖੜੀ ਹੁਈ ਮੁੰਹ ਫਾੜ, ਬਨੀ ਸੁਰਸਾ ਮਹਿੰਗਾਈ ।।

***

ਲਾਠੀ ਹੋ ਯਦਿ ਹਾਥ ਮੇਂ, ਤੋ ਯਹ ਸਮਝੇਂ ਆਪ।
ਦੂਰ ਰਹੇਂਗੇ ਆਪ ਸੇ, ਕਿਤਨੇ ਹੀ ਸੰਤਾਪ।।
ਕਿਤਨੇ ਹੀ ਸੰਤਾਪ ਆਪਦਾ ਜਾਯੇਂ ਘਰ ਸੇ।
ਔਰੋਂ ਕੀ ਕਯਾ ਬਾਤ, ਭੂਤ ਭੀ ਭਾਗੇਂ ਡਰ ਸੇ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਗਜਬ ਇਸਕੀ ਕਦ ਕਾਠੀ।
ਝੁਕ ਜਾਯੇ ਬਲਵਾਨ, ਸਾਮਨੇ ਹੋ ਜਬ ਲਾਠੀ।।

***

ਆਤਾ ਹੈ ਉਸ ਕਾਵਯ ਮੇਂ, ਮੁਝੇ ਅਮਿਤ ਆਨੰਦ।
ਜਿਸਮੇਂ ਹੋ ਲਯ, ਗੇਯਤਾ, ਅਰਥ, ਸਰਸਤਾ, ਛੰਦ।।
ਅਰਥ, ਸਰਸਤਾ, ਛੰਦ, ਅਲੰਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਬਦ ਢਲੇ ਹੋਂ।
ਕਰ ਦੇ ਮਨ ਕੋ ਮੁਗਧ, ਕਾਵਯ ਮੇਂ ਭਾਵ ਭਲੇ ਹੋਂ।
'ਠਕੁਰੇਲਾ' ਕਵਿਰਾਯ, ਸਹਜ ਮਨ ਪਰ ਛਾ ਜਾਤਾ।
ਪੜ੍ਹਕਰ ਸਦਸਾਹਿਤਯ, ਓਜ ਜੀਵਨ ਮੇਂ ਆਤਾ।।