ਬਾਤ ਬਸ ਸੇ ਨਿਕਲ ਚਲੀ ਹੈ
ਦਿਲ ਕੀ ਹਾਲਤ ਸੰਭਲ ਚਲੀ ਹੈ

ਜਬ ਜੁਨੂੰ ਹਦ ਸੇ ਬੜ੍ਹ ਚਲਾ ਹੈ
ਅਬ ਤਬੀਅਤ ਬਹਲ ਚਲੀ ਹੈ

ਅਸਕ ਖ਼ੂੰਨਾਬ ਹੋ ਚਲੇ ਹੈਂ
ਗ਼ਮ ਕੀ ਰੰਗਤ ਬਦਲ ਚਲੀ ਹੈ

ਯਾ ਯੂੰ ਹੀ ਬੁਝ ਰਹੀ ਹੈਂ ਸ਼ਮਏਂ
ਯਾ ਸ਼ਬੇ-ਹਿਜਰ ਟਲ ਚਲੀ ਹੈ

ਲਾਖ ਪੈਗ਼ਾਮ ਹੋ ਗਯੇ ਹੈਂ
ਜਬ ਸਬਾ ਏਕ ਪਲ ਚਲੀ ਹੈ

ਜਾਓ, ਅਬ ਸੋ ਰਹੋ ਸਿਤਾਰੋ
ਦਰਦ ਕੀ ਰਾਤ ਢਲ ਚਲੀ ਹੈ

(ਖ਼ੂੰਨਾਬ=ਲਹੂ-ਰੰਗੇ)

ਬਿਸਾਤੇ-ਰਕਸ ਪੇ ਸਦ ਸ਼ਰਕੋ-ਗ਼ਰਬ ਸੇ ਸਰੇ-ਸ਼ਾਮ
ਦਮਕ ਰਹਾ ਹੈ ਤੇਰੀ ਦੋਸਤੀ ਕਾ ਮਾਹੇ-ਤਮਾਮ

ਛਲਕ ਰਹੀ ਹੈ ਤਿਰੇ ਹੁਸਨੇ-ਮੇਹਰਬਾਂ ਕੀ ਸ਼ਰਾਬ
ਭਰਾ ਹੁਆ ਹੈ ਲਬਾਲਬ ਹਰ ਇਕ ਨਿਗਾਹ ਕਾ ਜਾਮ

ਗਲੇ ਮੇਂ ਤੰਗ ਤਿਰੇ ਹਰਫ਼ੇ-ਲੁਤਫ਼ ਕੀ ਬਾਹੇਂ
ਪਸੇ-ਖ਼ਯਾਲ ਕਹੀਂ ਸਾਇਤੇ-ਸਫ਼ਰ ਕਾ ਪਯਾਮ

ਅਭੀ ਸੇ ਯਾਦ ਮੇਂ ਢਲਨੇ ਲਗੀ ਹੈ ਸੋਹਬਤੇ-ਸ਼ਬ
ਹਰੇਕ ਰੂ-ਏ-ਹਸੀਂ ਹੋ ਚਲਾ ਹੈ ਬੇਸ਼ ਹਸੀਂ

ਮਿਲੇ ਕੁਛ ਐਸੇ ਜੁਦਾ ਯੂੰ ਹੁਏ ਕਿ 'ਫ਼ੈਜ਼' ਅਬਕੇ
ਜੋ ਦਿਲ ਪੇ ਨਕਸ਼ ਬਨੇਗਾ ਵੋ ਗੁਲ ਹੈ ਦਾਗ਼ ਨਹੀਂ

ਹਾਂਗਚਾਓ (ਚੀਨ) ਜੁਲਾਈ ੧੯੫੬

(ਸ਼ਰਕੋ-ਗ਼ਰਬ=ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮ)

ਗਰਮੀ-ਏ-ਸ਼ੌਕੇ-ਨਜ਼ਾਰਾ ਕਾ ਅਸਰ ਤੋ ਦੇਖੋ
ਗੁਲ ਖਿਲੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਵਹ ਸਾਯ-ਏ ਦਰ ਤੋ ਦੇਖੋ

ਐਸੇ ਨਾਦਾਂ ਭੀ ਨ ਥੇ ਜਾਂ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰਨੇਵਾਲੇ
ਨਾਸੇਹੋ, ਪੰਦਗਰੋ, ਰਾਹਗੁਜ਼ਰ ਤੋ ਦੇਖੋ

ਵਹ ਤੋ ਵਹ ਹੈ, ਤੁਮਹੇਂ ਹੋ ਜਾਯੇਗੀ ਉਲਫ਼ਤ ਮੁਝਸੇ
ਇਕ ਨਜ਼ਰ ਤੁਮ ਮਿਰਾ ਮਹਬੂਬੇ-ਨਜ਼ਰ ਤੋ ਦੇਖੋ

ਵੋ ਜੋ ਅਬ ਚਾਕ ਗਰੇਬਾਂ ਭੀ ਨਹੀਂ ਕਰਤੇ ਹੈਂ
ਦੇਖਨੇਵਾਲੋ, ਕਭੀ ਉਨਕਾ ਜਿਗਰ ਤੋ ਦੇਖੋ

ਦਾਮਨੇ-ਦਰਦ ਕੋ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਬਨਾ ਰੱਖਾ ਹੈ
ਆਓ, ਇਕ ਦਿਨ ਦਿਲੇ-ਪੁਰਖ਼ੂੰ ਕਾ ਹੁਨਰ ਤੋ ਦੇਖੋ

ਸੁਬਹ ਕੀ ਤਰਹ ਝਮਕਤਾ ਹੈ ਸ਼ਬੇ-ਗ਼ਮ ਕਾ ਉਫ਼ਕ,
'ਫ਼ੈਜ਼' ਤਾਬੰਦਗੀ-ਏ-ਦੀਦਾ-ਏ-ਤਰ ਤੋ ਦੇਖੋ

ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ ਜੇਲ ੪ ਮਾਰਚ, ੧੯੫੫

(ਨਾਸੇਹੋ, ਪੰਦਗਰੋ=ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਵਾਲੇ, ਦਿਲੇ-ਪੁਰਖ਼ੂੰ=ਲਹੂ ਭਰਿਆ ਦਿਲ)

ਗੁਲੋਂ ਮੇਂ ਰੰਗ ਭਰੇ ਬਾਦੇ-ਨੌਬਹਾਰ ਚਲੇ
ਚਲੇ ਭੀ ਆਓ ਕਿ ਗੁਲਸ਼ਨ ਕਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਚਲੇ

ਕਫ਼ਸ ਉਦਾਸ ਹੈ ਯਾਰੋ ਸਬਾ ਸੇ ਕੁਛ ਤੋ ਕਹੋ
ਕਹੀਂ ਤੋ ਬਹਰੇ-ਖ਼ੁਦਾ ਆਜ ਜ਼ਿਕਰੇ-ਯਾਰ ਚਲੇ

ਕਭੀ ਤੋ ਸੁਬਹ ਤਿਰੇ ਕੁੰਜੇ-ਲਬ ਸੇ ਹੋ ਆਗ਼ਾਜ਼
ਕਭੀ ਤੋ ਸ਼ਬ ਸਰੇ-ਕਾਕੁਲ ਸੇ ਮੁਸ਼ਕਬਾਰ ਚਲੇ

ਬੜਾ ਹੈ ਦਰਦ ਕਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਯੇ ਦਿਲ ਗ਼ਰੀਬ ਸਹੀ
ਤੁਮ੍ਹਾਰੇ ਨਾਮ ਪੇ ਆਯੇਂਗੇ ਗ਼ਮਗੁਸਾਰ ਚਲੇ

ਜੋ ਹਮ ਪੇ ਗੁਜ਼ਰੀ ਸੋ ਗੁਜ਼ਰੀ ਮਗਰ ਸ਼ਬੇ-ਹਿਜਰਾਂ
ਹਮਾਰੇ ਅਸ਼ਕ ਤਿਰੀ ਆਕਬਤ ਸੰਵਾਰ ਚਲੇ

ਹੁਜ਼ੂਰੇ-ਯਾਰ ਹੁਈ ਦਫ਼ਤਰੇ-ਜੁਨੂੰ ਕੀ ਤਲਬ
ਗਿਰਹ ਮੇਂ ਲੇ ਕੇ ਗਰੇਬਾਂ ਕਾ ਤਾਰ ਤਾਰ ਚਲੇ

ਮੁਕਾਮ 'ਫ਼ੈਜ਼' ਕੋਈ ਰਾਹ ਮੇਂ ਜਚਾ ਹੀ ਨਹੀਂ
ਜੋ ਕੂ-ਏ-ਯਾਰ ਸੇ ਨਿਕਲੇ ਤੋ ਸੂ-ਏ-ਦਾਰ ਚਲੇ

(ਬਾਦੇ-ਨੌਬਹਾਰ= ਬਸੰਤੀ ਹਵਾ, ਕਫ਼ਸ=ਪਿੰਜਰਾ, ਦਾਰ=ਸੂਲੀ)

ਹਮ ਪਰ ਤੁਮਹਾਰੀ ਚਾਹ ਕਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਹੀ ਤੋ ਹੈ
ਦੁਸ਼ਨਾਮ ਤੋ ਨਹੀਂ ਹੈ ਯੇ ਇਕਰਾਮ ਹੀ ਤੋ ਹੈ

ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਜਿਸ ਪੇ ਤਾ'ਨ ਕੋਈ ਜੁਰਮ ਤੋ ਨਹੀਂ
ਸ਼ੌਕੇ-ਫ਼ੁਜ਼ੂਲੋ-ਉਲਫ਼ਤੇ-ਨਾਕਾਮ ਹੀ ਤੋ ਹੈ

ਦਿਲ ਮੁਦੱਈ ਕੇ ਹਰਫ਼ੇ-ਮਲਾਮਤ ਸੇ ਸ਼ਾਦ ਹੈ
ਐ ਜਾਨੇ-ਜਾਂ ਯੇ ਹਰਫ਼ ਤਿਰਾ ਨਾਮ ਹੀ ਤੋ ਹੈ

ਦਿਲ ਨਾ-ਉਮੀਦ ਤੋ ਨਹੀਂ, ਨਾਕਾਮ ਹੀ ਤੋ ਹੈ
ਲੰਬੀ ਹੈ ਗ਼ਮ ਕੀ ਸ਼ਾਮ ਮਗਰ ਸ਼ਾਮ ਹੀ ਤੋ ਹੈ

ਦਸਤੇ-ਫ਼ਲਕ ਮੇਂ ਗਰਦਿਸ਼ੇ-ਤਕਦੀਰ ਤੋ ਨਹੀਂ
ਦਸਤੇ-ਫ਼ਲਕ ਮੇਂ ਗਰਦਿਸ਼ੇ-ਅੱਯਾਮ ਹੀ ਤੋ ਹੈ

ਆਖ਼ਿਰ ਤੋ ਏਕ ਰੋਜ਼ ਕਰੇਗੀ ਨਜ਼ਰ ਵਫ਼ਾ
ਵੋ ਯਾਰੇ-ਖ਼ੁਸ਼ਖ਼ਸਾਲ ਸਰੇ-ਬਾਮ ਹੀ ਤੋ ਹੈ

ਭੀਗੀ ਹੈ ਰਾਤ 'ਫ਼ੈਜ਼' ਗ਼ਜ਼ਲ ਇਬਤਿਦਾ ਕਰੋ
ਵਕਤੇ-ਸਰੋਦ, ਦਰਦ ਕਾ ਹੰਗਾਮ ਹੀ ਤੋ ਹੈ

ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ ਜੇਲ ੯ ਮਾਰਚ ੧੯੫੪

(ਦੁਸ਼ਨਾਮ=ਗਾਲ਼, ਇਕਰਾਮ=ਕਿਰਪਾ, ਹਰਫ਼ੇ-ਮਲਾਮਤ=ਨਿੰਦਾ ਦਾ ਸ਼ਬਦ,
ਫ਼ਲਕ=ਆਕਾਸ਼, ਯਾਰੇ-ਖ਼ੁਸ਼ਖ਼ਸਾਲ=ਗੁਣਵਾਨ ਦੋਸਤ, ਵਕਤੇ-ਸਰੋਦ=ਗਾਉਣ ਦਾ ਸਮਾਂ)

ਕਬ ਯਾਦ ਮੇਂ ਤੇਰਾ ਸਾਥ ਨਹੀਂ, ਕਬ ਹਾਥ ਮੇਂ ਤੇਰਾ ਹਾਥ ਨਹੀਂ
ਸਦ ਸ਼ੁਕਰ ਕੇ ਅਪਨੀ ਰਾਤੋਂ ਮੇਂ ਅਬ ਹਿਜ਼ਰ ਕੀ ਕੋਈ ਰਾਤ ਨਹੀਂ

ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ ਅਗਰ ਹਾਲਾਤ ਵਹਾਂ, ਦਿਲ ਬੇਚ ਆਯੇਂ ਜਾਂ ਦੇ ਆਯੇਂ
ਦਿਲਵਾਲੋ ਕੂਚਾ-ਏ-ਜਾਨਾਂ ਮੇਂ ਕਯਾ ਐਸੇ ਭੀ ਹਾਲਾਤ ਨਹੀਂ

ਜਿਸ ਧਜ ਸੇ ਕੋਈ ਮਕਤਲ ਮੇਂ ਗਯਾ, ਵੋ ਸ਼ਾਨ ਸਲਾਮਤ ਰਹਤੀ ਹੈ
ਯੇ ਜਾਨ ਤੋ ਆਨੀ ਜਾਨੀ ਹੈ, ਇਸ ਜਾਂ ਕੀ ਤੋ ਕੋਈ ਬਾਤ ਨਹੀਂ

ਮੈਦਾਨੇ-ਵਫ਼ਾ ਦਰਬਾਰ ਨਹੀਂ, ਯਾਂ ਨਾਮੋ-ਨਸਬ ਕੀ ਪੂਛ ਕਹਾਂ
ਆਸ਼ਿਕ ਤੋ ਕਿਸੀ ਕਾ ਨਾਮ ਨਹੀਂ, ਕੁਛ ਇਸ਼ਕ ਕਿਸੀ ਕੀ ਜ਼ਾਤ ਨਹੀਂ

ਗਰ ਬਾਜ਼ੀ ਇਸ਼ਕ ਕੀ ਬਾਜ਼ੀ ਹੈ, ਜੋ ਚਾਹੋ ਲਗਾ ਦੋ ਡਰ ਕੈਸਾ
ਗਰ ਜੀਤ ਗਯੇ ਤੋ ਕਯਾ ਕਹਨਾ, ਹਾਰੇ ਭੀ ਤੋ ਬਾਜ਼ੀ ਮਾਤ ਨਹੀਂ

(ਮਕਤਲ=ਕਤਲਗਾਹ)

ਕੁਛ ਮੁਹਤਸਿਬੋਂ ਕੀ ਖ਼ਲਵਤ ਮੇਂ, ਕੁਛ ਵਾਇਜ਼ ਕੇ ਘਰ ਜਾਤੀ ਹੈ
ਹਮ ਬਾਦਾਕਸ਼ੋਂ ਕੇ ਹਿੱਸੇ ਕੀ, ਅਬ ਜਾਮ ਮੇਂ ਕਮਤਰ ਆਤੀ ਹੈ

ਯੂੰ ਅਰਜ਼ੋ-ਤਲਬ ਸੇ ਕਬ ਐ ਦਿਲ, ਪੱਥਰਦਿਲ ਪਾਨੀ ਹੋਤੇ ਹੈਂ
ਤੁਮ ਲਾਖ ਰਜ਼ਾ ਕੀ ਖ਼ੂ ਡਾਲੋ, ਕਬ ਖ਼ੂ-ਏ-ਸਿਤਮਗਰ ਜਾਤੀ ਹੈ

ਬੇਦਾਦਗਰੋਂ ਕੀ ਬਸਤੀ ਹੈ, ਯਾਂ ਦਾਦ ਕਹਾਂ ਖ਼ੈਰਾਤ ਕਹਾਂ
ਸਰ ਫੋੜਤੀ ਫਿਰਤੀ ਹੈ ਨਾਦਾਂ ਫ਼ਰਿਯਾਦ ਜੋ ਦਰ-ਦਰ ਜਾਤੀ ਹੈ

ਹਾਂ, ਜਾਂ ਕੇ ਜ਼ਿਯਾਂ ਕੀ ਹਮਕੋ ਭੀ ਤਸ਼ਵੀਸ਼ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਕਯਾ ਕੀਜੇ
ਹਰ ਰਹ ਜੋ ਉਧਰ ਕੋ ਜਾਤੀ ਹੈ, ਮਕਤਲ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰਕਰ ਜਾਤੀ ਹੈ

ਅਬ ਕੂਚਾ-ਏ-ਦਿਲਬਰ ਕਾ ਰਹਵਰ, ਰਹਜ਼ਨ ਭੀ ਬਨੇ ਤੋ ਬਾਤ ਬਨੇ
ਪਹਰੇ ਸੇ ਅਦੂ ਟਲਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਔਰ ਰਾਤ ਬਰਾਬਰ ਜਾਤੀ ਹੈ

ਹਮ ਅਹਲੇ-ਕਫ਼ਸ ਤਨਹਾ ਭੀ ਨਹੀਂ, ਹਰ ਰੋਜ਼ ਨਸੀਮੇ-ਸੁਬਹ-ਵਤਨ
ਯਾਦੋਂ ਸੇ ਮੁਅੱਤਰ ਆਤੀ ਹੈ, ਅਸ਼ਕੋਂ ਸੇ ਮੁਨੱਵਰ ਜਾਤੀ ਹੈ

(ਮੁਹਤਸਿਬ=ਰੋਕ ਲਾਉਣ ਵਾਲਾ, ਵਾਇਜ਼=ਧਰਮ-ਉਪਦੇਸ਼ਕ, ਬੇਦਾਦਗਰ=ਜੁਲਮੀ,
ਮਕਤਲ=ਕਤਲਗਾਹ, ਅਦੂ=ਦੁਸ਼ਮਣ, ਮੁਅੱਤਰ=ਸੁਗੰਧਿਤ, ਮੁਨੱਵਰ=ਰੋਸ਼ਨ)

ਰਹੇ-ਖ਼ਿਜ਼ਾਂ ਮੇਂ ਤਲਾਸ਼ੇ-ਬਹਾਰ ਕਰਤੇ ਰਹੇ
ਸ਼ਬੇ-ਸਿਯਹ ਸੇ ਤਲਬ ਹੁਸਨੇ-ਯਾਰ ਕਰਤੇ ਰਹੇ

ਖ਼ਯਾਲੇ-ਯਾਰ, ਕਭੀ ਜ਼ਿਕਰੇ-ਯਾਰ ਕਰਤੇ ਰਹੇ
ਇਸੀ ਮਤਾਅ ਪੇ ਹਮ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਕਰਤੇ ਰਹੇ

ਨਹੀਂ ਸ਼ਿਕਾਯਤੇ-ਹਿਜਰਾਂ ਕਿ ਇਸ ਵਸੀਲੇ ਸੇ
ਹਮ ਉਨਸੇ ਰਿਸ਼ਤਾ-ਏ-ਦਿਲ ਉਸਤਵਾਰ ਕਰਤੇ ਰਹੇ

ਵੋ ਦਿਨ ਕਿ ਕੋਈ ਭੀ ਜਬ ਵਜਹੇ-ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਨ ਥੀ
ਹਮ ਉਨਮੇਂ ਤੇਰਾ ਸਿਵਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਤੇ ਰਹੇ

ਹਮ ਅਪਨੇ ਰਾਜ਼ ਪੇ ਨਾਜ਼ਾਂ ਥੇ, ਸ਼ਰਮਸਾਰ ਨ ਥੇ
ਹਰ ਏਕ ਸੇ ਸੁਖ਼ਨੇ-ਰਾਜ਼ਦਾਰ ਕਰਤੇ ਰਹੇ

ਜ਼ਿਯਾ-ਏ-ਬਜ਼ਮੇ-ਜਹਾਂ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਮਾਂਦ ਹੁਈ
ਹਦੀਸੇ-ਸ਼ੋਲਾਰੁਖ਼ਾਂ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਕਰਤੇ ਰਹੇ

ਉਨਹੀਂ ਕੇ ਫ਼ੈਜ਼ ਸੇ ਬਾਜ਼ਾਰੇ-ਅਕਲ ਰੌਸ਼ਨ ਹੈ
ਜੋ ਗਾਹ-ਗਾਹ ਜੁਨੂੰ ਇਖ਼ਤਿਯਾਰ ਕਰਤੇ ਰਹੇ

(ਸ਼ਬੇ-ਸਿਯਹ=ਕਾਲੀ ਰਾਤ, ਮਤਾਅ=ਪੂੰਜੀ, ਉਸਤਵਾਰ=ਪੱਕਾ,
ਜ਼ਿਯਾ-ਏ-ਬਜ਼ਮੇ-ਜਹਾਂ=ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਚਮਕ ਦਮਕ, ਹਦੀਸੇ-ਸ਼ੋਲਾਰੁਖ਼ਾਂ=
ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਲਪਟਾਂ ਵਾਂਗ ਚਮਕਦੇ ਚਿਹਰੇ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਚਰਚਾ)

ਸਬ ਕਤਲ ਹੋਕੇ ਤੇਰੇ ਮੁਕਾਬਿਲ ਸੇ ਆਯੇ ਹੈਂ
ਹਮ ਲੋਗ ਸੁਰਖ-ਰੂ ਹੈਂ ਕਿ ਮੰਜ਼ਿਲ ਸੇ ਆਯੇ ਹੈਂ

ਸ਼ਮਏ-ਨਜ਼ਰ, ਖ਼ਯਾਲ ਕੇ ਅੰਜੁਮ, ਜਿਗਰ ਕੇ ਦਾਗ਼
ਜਿਤਨੇ ਚਿਰਾਗ ਹੈਂ ਤਿਰੀ ਮਹਫ਼ਿਲ ਸੇ ਆਯੇ ਹੈਂ

ਉਠਕਰ ਤੋ ਆ ਗਯੇ ਹੈਂ ਤਿਰੀ ਬਜ਼ਮ ਸੇ ਮਗਰ
ਕੁਛ ਦਿਲ ਹੀ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸ ਦਿਲ ਸੇ ਆਯੇ ਹੈਂ

ਹਰ ਇਕ ਕਦਮ ਅਜਲ ਥਾ, ਹਰ ਇਕ ਗਾਮ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
ਹਮ ਘੂਮ ਫਿਰ ਕੇ ਕੂਚਾ-ਏ-ਕਾਤਿਲ ਸੇ ਆਯੇ ਹੈਂ

ਬਾਦੇ-ਖ਼ਿਜ਼ਾਂ ਕਾ ਸ਼ੁਕਰ ਕਰੋ 'ਫ਼ੈਜ਼' ਜਿਸਕੇ ਹਾਥ
ਨਾਮੇ ਕਿਸੀ ਬਹਾਰ-ਸ਼ਮਾਇਲ ਸੇ ਆਯੇ ਹੈਂ

(ਸੁਰਖ-ਰੂ=ਸਫਲ, ਅੰਜੁਮ=ਤਾਰੇ, ਅਜਲ=ਮੌਤ, ਬਾਦੇ-ਖ਼ਿਜ਼ਾਂ=ਪੱਤਝੜ ਦੀ ਹਵਾ,
ਨਾਮੇ=ਖਤ, ਬਹਾਰ-ਸ਼ਮਾਇਲ=ਬਹਾਰ ਵਰਗੇ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲਾ)

ਸ਼ਾਖ਼ ਪਰ ਖ਼ੂਨੇ-ਗੁਲ ਰਵਾਂ ਹੈ ਵਹੀ
ਸ਼ੋਖ਼ੀ-ਏ-ਰੰਗੇ-ਗੁਲਸਿਤਾਂ ਹੈ ਵਹੀ

ਸਰ ਵਹੀ ਹੈ ਤੋ ਆਸਤਾਂ ਹੈ ਵਹੀ
ਜਾਂ ਵਹੀ ਹੈ ਤੋ ਜਾਨੇ-ਜਾਂ ਹੈ ਵਹੀ

ਅਬ ਜਹਾਂ ਮੇਹਰਬਾਂ ਨਹੀਂ ਕੋਈ
ਕੂਚਾਏ-ਯਾਰੇ-ਮੇਹਰਬਾਂ ਹੈ ਵਹੀ

ਬਰਕ ਸੌ ਬਾਰ ਗਿਰਕੇ ਖ਼ਾਕ ਹੁਈ
ਰੌਨਕੇ-ਖ਼ਾਕੇ-ਆਸ਼ੀਯਾਂ ਹੈ ਵਹੀ

ਆਜ ਕੀ ਸ਼ਬ ਵਿਸਾਲ ਕੀ ਸ਼ਬ ਹੈ
ਦਿਲ ਸੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦਾਸਤਾਂ ਹੈ ਵਹੀ

ਚਾਂਦ-ਤਾਰੇ ਇਧਰ ਨਹੀਂ ਆਤੇ
ਵਰਨਾ ਜ਼ਿੰਦਾਂ ਮੇਂ ਆਸਮਾਂ ਹੈ ਵਹੀ

ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ ਜੇਲ

(ਆਸਤਾਂ=ਚੌਖਟ, ਬਰਕ=ਬਿਜਲੀ)

ਸ਼ਾਮੇ-ਫ਼ਿਰਾਕ ਅਬ ਨ ਪੂਛ ਆਈ ਔਰ ਆਕੇ ਟਲ ਗਈ
ਦਿਲ ਥਾ ਕਿ ਫਿਰ ਬਹਲ ਗਯਾ, ਜਾਂ ਥੀ ਕਿ ਫਿਰ ਸੰਭਲ ਗਈ

ਬਜ਼ਮੇ-ਖ਼ਯਾਲ ਮੇਂ ਤਿਰੇ ਹੁਸਨ ਕੀ ਸ਼ਮਅ ਜਲ ਗਈ
ਦਰਦ ਕਾ ਚਾਂਦ ਬੁਝ ਗਯਾ, ਹਿਜਰ ਕੀ ਰਾਤ ਢਲ ਗਈ

ਜਬ ਤੁਝੇ ਯਾਦ ਕਰ ਲੀਯਾ, ਸੁਬਹ ਮਹਕ-ਮਹਕ ਉਠੀ
ਜਬ ਤਿਰਾ ਗ਼ਮ ਜਗਾ ਲੀਯਾ, ਰਾਤ ਮਚਲ-ਮਚਲ ਗਈ

ਦਿਲ ਸੇ ਤੋ ਹਰ ਮੁਆਮਲਾ ਕਰਕੇ ਚਲੇ ਥੇ ਸਾਫ਼ ਹਮ
ਕਹਨੇ ਮੇਂ ਉਨਕੇ ਸਾਮਨੇ ਬਾਤ ਬਦਲ-ਬਦਲ ਗਈ

ਆਖ਼ਿਰੇ-ਸ਼ਬ ਕੇ ਹਮਸਫ਼ਰ 'ਫ਼ੈਜ਼' ਨ ਜਾਨੇ ਕਯਾ ਹੁਏ
ਰਹ ਗਈ ਕਿਸ ਜਗਹ ਸਬਾ, ਸੁਬਹ ਕਿਧਰ ਨਿਕਲ ਗਈ

(ਸ਼ਾਮੇ-ਫ਼ਿਰਾਕ=ਬਿਰਹਾ ਦੀ ਸ਼ਾਮ, ਆਖ਼ਿਰੇ-ਸ਼ਬ=ਪਿਛਲਾ ਪਹਿਰ,
ਸਬਾ=ਸੁਗੰਧਿਤ ਹਵਾ)

ਸ਼ੈਖ਼ ਸਾਹਬ ਸੇ ਰਸਮੋ-ਰਾਹ ਨ ਕੀ
ਸ਼ੁਕਰ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤਬਾਹ ਨ ਕੀ

ਤੁਝਕੋ ਦੇਖਾ ਤੋ ਸੈਰ-ਚਸ਼ਮ ਹੁਏ
ਤੁਝਕੋ ਚਾਹਾ ਤੋ ਔਰ ਚਾਹ ਨ ਕੀ

ਤੇਰੇ ਦਸਤੇ-ਸਿਤਮ ਕਾ ਇਜਜ਼ ਨਹੀਂ
ਦਿਲ ਹੀ ਕਾਫ਼ਿਰ ਥਾ ਜਿਸਨੇ ਆਹ ਨ ਕੀ

ਥੇ ਸ਼ਬੇ-ਹਿਜਰ ਕਾਮ ਔਰ ਬਹੁਤ
ਹਮਨੇ ਫ਼ਿਕਰੇ-ਦਿਲੇ-ਤਬਾਹ ਨ ਕੀ

ਕੌਨ ਕਾਤਿਲ ਬਚਾ ਹੈ ਸ਼ਹਰ ਮੇਂ 'ਫ਼ੈਜ਼'
ਜਿਸਸੇ ਯਾਰੋਂ ਨੇ ਰਸਮੋ-ਰਾਹ ਨ ਕੀ

(ਸੈਰ-ਚਸ਼ਮ=ਅੱਖਾਂ ਤ੍ਰਿਪਤ ਹੋਣਾ, ਇਜਜ਼=ਕਮਜੋਰੀ)

ਸਿਤਮ ਕੀ ਰਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਥੀਂ ਲੇਕਿਨ, ਨ ਥੀਂ ਤਿਰੀ ਅੰਜੁਮਨ ਸੇ ਪਹਲੇ
ਸਜ਼ਾ ਖ਼ਤਾ-ਏ-ਨਜ਼ਰ ਸੇ ਪਹਲੇ, ਇਤਾਬ ਜੁਰਮੇ-ਸੁਖ਼ਨ ਸੇ ਪਹਲੇ

ਜੋ ਚਲ ਸਕੋ ਤੋ ਚਲੋ ਕਿ ਰਾਹੇ-ਵਫ਼ਾ ਬਹੁਤ ਮੁਖ਼ਤਸਰ ਹੁਈ ਹੈ
ਮੁਕਾਮ ਹੈ ਅਬ ਕੋਈ ਨ ਮੰਜ਼ਿਲ, ਫ਼ਰਾਜ਼ੇ-ਦਾਰੋ-ਰਸਨ ਸੇ ਪਹਲੇ

ਨਹੀਂ ਰਹੀ ਅਬ ਜੁਨੂੰ ਕੀ ਜ਼ੰਜੀਰ ਪਰ ਵਹ ਪਹਲੀ ਇਜਾਰਾਦਾਰੀ
ਗਿਰਫ਼ਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਖ਼ਿਰਦ ਪੇ ਦੀਵਾਨਾਪਨ ਸੇ ਪਹਲੇ

ਕਰੇ ਕੋਈ ਤੇਗ਼ ਕਾ ਨਜ਼ਾਰਾ, ਅਬ ਉਨਕੋ ਯਹ ਭੀ ਨਹੀਂ ਗਵਾਰਾ
ਬ-ਜ਼ਿਦ ਹੈ ਕਾਤਿਲ ਕਿ ਜਾਨੇ-ਬਿਸਮਿਲ ਫ਼ਿਗਾਰ ਹੋ ਜਿਸਮੋ-ਤਨ ਸੇ ਪਹਲੇ

ਗੁਰੂਰੇ-ਸਰਵੋ-ਸਮਨ ਸੇ ਕਹ ਦੋ ਕਿ ਫਿਰ ਵਹੀ ਤਾਜਦਾਰ ਹੋਂਗੇ
ਜੋ ਖ਼ਾਰੋ-ਖ਼ਸ ਵਾਲੀ-ਏ-ਚਮਨ ਥੇ ਉਰੂਜੇ-ਸਰਵੋ-ਸਮਨ ਸੇ ਪਹਲੇ

ਇਧਰ ਤਕਾਜ਼ੇ ਹੈਂ ਮਸਲਹਤ ਕੇ, ਉਧਰ ਤਕਾਜ਼ਾ-ਏ-ਦਰਦੇ-ਦਿਲ ਹੈ
ਜ਼ਬਾਂ ਸੰਭਾਲੇਂ ਕਿ ਦਿਲ ਸੰਭਾਲੇਂ, ਅਸੀਰ ਜ਼ਿਕਰੇ-ਵਤਨ ਸੇ ਪਹਲੇ

(ਇਤਾਬ=ਕ੍ਰੋਧ, ਫ਼ਰਾਜ਼ੇ-ਦਾਰੋ-ਰਸਨ=ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਤਖ਼ਤਾ, ਖ਼ਿਰਦ=ਅਕਲ,
ਫ਼ਿਗਾਰ=ਜਖ਼ਮੀ, ਉਰੂਜੇ-ਸਰਵੋ-ਸਮਨ=ਸਰੂ ਤੇ ਚਮੇਲੀ ਦੀ ਚੜ੍ਹਤ, ਅਸੀਰ=ਬੰਦੀ)

ਸੁਬਹ ਕੀ ਆਜ ਜੋ ਰੰਗਤ ਹੈ ਵੋ ਪਹਲੇ ਤੋ ਨ ਥੀ
ਕਯਾ ਖ਼ਬਰ ਆਜ ਖ਼ਰਾਮਾਂ ਸਰੇ-ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਹੈ ਕੌਨ

ਸ਼ਾਮ ਗੁਲਨਾਰ ਹੁਈ ਜਾਤੀ ਹੈ ਦੇਖੋ ਤੋ ਸਹੀ
ਯੇ ਜੋ ਨਿਕਲਾ ਹੈ ਲੀਯੇ ਮਸ਼ਅਲੇ-ਰੁਖ਼ਸਾਰ ਹੈ ਕੌਨ

ਰਾਤ ਮਹਕੀ ਹੁਈ ਆਈ ਹੈ ਕਹੀਂ ਸੇ, ਪੂਛੋ
ਆਜ ਬਿਖਰਾਯੇ ਹੁਏ ਜ਼ੁਲਫ਼ੇ-ਤਰਹਦਾਰ ਹੈ ਕੌਨ

ਫਿਰ ਦਰੇ-ਦਿਲ ਪੇ ਕੋਈ ਦੇਤਾ ਹੈ ਰਹ-ਰਹ ਦਸਤਕ
ਜਾਨੀਏ ਫਿਰ ਦਿਲੇ-ਵਹਸ਼ੀ ਕਾ ਤਲਬਗਾਰ ਹੈ ਕੌਨ

ਤਿਰੀ ਉਮੀਦ, ਤਿਰਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਜਬ ਸੇ ਹੈ
ਨ ਸ਼ਬ ਕੋ ਦਿਨ ਸੇ ਸ਼ਿਕਾਯਤ, ਨ ਦਿਨ ਕੋ ਸ਼ਬ ਸੇ ਹੈ

ਕਿਸੀ ਕਾ ਦਰਦ ਹੋ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਰਕਮ
ਗਿਲਾ ਹੋ ਜੋ ਭੀ ਕਿਸੀ ਸੇ ਤਿਰੇ ਸਬਬ ਸੇ ਹੈ

ਹੁਆ ਹੈ ਜਬ ਸੇ ਦਿਲੇ-ਨਾਸੁੰਬੂਰ ਬੇ-ਕਾਬੂ
ਕਲਾਮ ਤੁਝਸੇ ਨਜ਼ਰ ਕੋ ਬੜੇ ਅਦਬ ਸੇ ਹੈ

ਅਗਰ ਸ਼ਰਰ ਹੈ ਤੋ ਭੜਕੇ, ਜੋ ਫੂਲ ਹੈ ਤੋ ਖਿਲੇ
ਤਰਹ-ਤਰਹ ਕੀ ਤਲਬ, ਤੇਰੇ ਰੰਗੇ-ਲਬ ਸੇ ਹੈ

ਕਹਾਂ ਗਯੇ ਸ਼ਬੇ-ਫੁਰਕਤ ਕੇ ਜਾਗਨੇ ਵਾਲੇ
ਸਿਤਾਰਾ-ਏ-ਸਹਰੀ ਹਮਕਲਾਮ ਕਬ ਸੇ ਹੈ

(ਦਿਲੇ-ਨਾਸੁੰਬੂਰ=ਬੇਚੈਨ ਦਿਲ, ਸ਼ਰਰ=ਚੰਗਿਆੜੀ, ਸ਼ਬੇ-ਫੁਰਕਤ=
ਵਿਛੋੜੇ ਦੀ ਰਾਤ, ਸਿਤਾਰਾ-ਏ-ਸਹਰੀ=ਸਵੇਰ ਦਾ ਤਾਰਾ)

ਯੂੰ ਬਹਾਰ ਆਈ ਹੈ ਕਿ ਜੈਸੇ ਕਾਸਿਦ
ਕੂਚਾ-ਏ-ਯਾਰ ਸੇ ਬੇ-ਨੈਲੋ-ਮਰਾਮ ਆਤਾ ਹੈ
ਹਰ ਕੋਈ ਸ਼ਹਰ ਮੇਂ ਫਿਰਤਾ ਹੈ ਸਲਾਮਤ-ਦਾਮਨ
ਰਿੰਦ ਮਯਖ਼ਾਨੇ ਸੇ ਸ਼ਇਸਤਾ-ਖ਼ਰਾਮ ਆਤਾ ਹੈ

ਹਵਸੇ-ਮੁਤਰਿਬੋ-ਸਾਕੀ ਮੇਂ ਪਰੀਸ਼ਾਂ ਅਕਸਰ
ਅਬਰ ਆਤਾ ਹੈ ਕਭੀ ਮਾਹੇ-ਤਮਾਮ ਆਤਾ ਹੈ

ਸ਼ੌਕਵਾਲੋਂ ਕੀ ਹਜ਼ੀਂ ਮਹਫ਼ਿਲੇ-ਸ਼ਬ ਮੇਂ ਅਬ ਭੀ
ਆਮਦੇ-ਸੁਬਹ ਕੀ ਸੂਰਤ ਤਿਰਾ ਨਾਮ ਆਤਾ ਹੈ

ਅਬ ਭੀ ਏਲਾਨੇ-ਸਹਰ ਕਰਤਾ ਹੁਆ ਮਸਤ ਕੋਈ
ਦਾਗ਼ੇ-ਦਿਲ ਕਰਕੇ ਫ਼ਰੋਜ਼ਾਂ ਸਰੇ-ਸ਼ਾਮ ਆਤਾ ਹੈ

(ਕਾਸਿਦ=ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ, ਬੇ-ਨੈਲੋ-ਮਰਾਮ=ਨਿਰਾਸ਼,
ਹਵਸੇ-ਮੁਤਰਿਬੋ-ਸਾਕੀ=ਗਾਇਕਾਂ ਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਪਿਲਾਉਣ
ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਲਾਲਸਾ, ਹਜ਼ੀਂ=ਦੁਖੀ)

ਕਿਸੀ ਕੇ ਦਸਤੇ-ਇਨਾਯਤ ਨੇ ਕੁੰਜੇ-ਜ਼ਿੰਦਾਂ ਮੇਂ
ਕੀਯਾ ਹੈ ਆਜ ਅਜਬ ਦਿਲਨਵਾਜ਼ ਬੰਦੋਬਸਤ
ਮਹਕ ਰਹੀ ਹੈ ਫ਼ਜ਼ਾ ਜ਼ੁਲਫ਼ੇ-ਯਾਰ ਕੀ ਸੂਰਤ
ਹਵਾ ਹੈ ਗਰਮੀ-ਏ-ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਸੇ ਇਸ ਤਰਹ ਸਰਮਸਤ
ਅਬੀ ਅਭੀ ਗੁਜ਼ਰਾ ਹੈ ਕੋਈ ਗੁਲਬਦਨ ਗੋਯਾ
ਕਹੀਂ ਕਰੀਬ ਸੇ, ਗੇਸੂ-ਬ-ਦੋਸ਼ ਗੁੰਚਾ-ਬ-ਦਸਤ
ਲੀਯੇ ਹੈ ਬੂ-ਏ-ਰਫ਼ਾਕਤ ਅਗਰ ਹਵਾ-ਏ-ਚਮਨ
ਤੋ ਲਾਖ ਪਹਰੇ ਬਿਠਾਯੇਂ ਕਫ਼ਸ ਪੇ ਜ਼ੁਲਮ-ਪਰਸਤ
ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਬਜ਼ ਰਹੇਗੀ ਵੋ ਸ਼ਾਖ਼ੇ-ਮੇਹਰੋ-ਵਫ਼ਾ
ਕਿ ਜਿਸਕੇ ਸਾਥ ਬੰਧੀ ਹੈ ਦਿਲੋਂ ਕੀ ਫ਼ਤਹ-ਓ-ਸ਼ਿਕਸਤ

ਯੇ ਸ਼ੇ'ਰੇ-ਹਾਫ਼ਿਜੇ-ਸ਼ੀਰਾਜ਼, ਐ ਸਬਾ, ਕਹਨਾ,
ਮਿਲੇ ਜੋ ਤੁਝਸੇ ਕਹੀਂ ਵੋ ਹਬੀਬੇ-ਅੰਬਰਦਸਤ
"ਖ਼ਲਲ ਪਿਜ਼ੀਰ ਬੁਵਦ ਹਰ ਬਿਨਾ ਕਿ ਮੀ ਬੀਨੀ
ਬਜੁਜ਼ ਬਿਨਾ-ਏ-ਮਹੱਬਤ ਕਿ ਖ਼ਾਲੀ ਅਜ਼ ਖ਼ਲਲ ਅਸਤ"

(ਹਬੀਬੇ-ਅੰਬਰਦਸਤ=ਸੁਗੰਧਿਤ ਹੱਥਾਂ ਵਾਲਾ ਦੋਸਤ, ਦੋਸ਼=ਮੋਢਾ,
ਰਫ਼ਾਕਤ=ਦੋਸਤੀ,ਖ਼ਲਲ…ਅਸਤ=ਹਰੇਕ ਨੀਂਹ ਵਿਚ ਤਰੇੜ ਪੈ
ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਮੁਹੱਬਤ ਵਾਲੀ ਨੀਂਹ ਵਿਚ ਨਹੀਂ)

(੧)

ਯਹ ਰਾਤ ਉਸ ਦਰਦ ਕਾ ਸ਼ਜਰ ਹੈ
ਜੋ ਮੁਝਸੇ ਤੁਝਸੇ ਅਜ਼ੀਮਤਰ ਹੈ
ਅਜ਼ੀਮਤਰ ਹੈ ਕਿ ਇਸਕੀ ਸ਼ਾਖੋਂ
ਮੇਂ ਲਾਖ ਮਸ਼ਅ'ਲ-ਬ-ਕਫ਼ ਸਿਤਾਰੋਂ
ਕੇ ਕਾਰਵਾਂ ਘਿਰ ਕੇ ਖੋ ਗਯੇ ਹੈਂ
ਹਜ਼ਾਰ ਮਹਤਾਬ ਇਸਕੇ ਸਾਯੇ
ਮੇਂ ਅਪਨਾ ਸਬ ਨੂਰ ਰੋ ਗਯੇ ਹੈਂ

ਯਹ ਰਾਤ ਉਸ ਦਰਦ ਕਾ ਸ਼ਜਰ ਹੈ
ਜੋ ਮੁਝਸੇ ਤੁਝਸੇ ਅਜ਼ੀਮਤਰ ਹੈ
ਮਗਰ ਇਸੀ ਰਾਤ ਕੇ ਸ਼ਜਰ ਸੇ
ਯੇ ਚੰਦ ਲਮਹੋਂ ਕੇ ਜ਼ਰਦ ਪੱਤੇ
ਗਿਰੇ ਹੈਂ ਔਰ ਤਿਰੇ ਗੇਸੁਓਂ ਮੇਂ
ਉਲਝ ਕੇ ਗੁਲਨਾਰ ਹੋ ਗਯੇ ਹੈਂ
ਇਸੀ ਕੀ ਸ਼ਬਨਮ ਸੇ ਖ਼ਾਮਸ਼ੀ ਕੇ
ਯੇ ਚੰਦ ਕਤਰੇ ਤਿਰੀ ਜਬੀਂ ਪਰ
ਬਰਸ ਕੇ ਮੋਤੀ(ਹੀਰੇ) ਪਿਰੋ ਗਯੇ ਹੈਂ

(੨)

ਬਹੁਤ ਸਿਯਹ ਹੈ ਯੇ ਰਾਤ ਲੇਕਿਨ
ਇਸੀ ਸਿਯਾਹੀ ਮੇਂ ਰੂ-ਨੁਮਾ ਹੈ
ਵੋ ਨਹਰੇ-ਖ਼ੂੰ ਜੋ ਮਿਰੀ ਸਦਾ ਹੈ
ਇਸੀ ਕੇ ਸਾਏ ਮੇਂ ਨੂਰਗਰ ਹੈ
ਵੋ ਮੌਜ-ਏ-ਜ਼ਰ ਜੋ ਤੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਹੈ
ਵੋ ਗ਼ਮ ਜੋ ਇਸ ਵਕਤ ਤੇਰੀ ਬਾਂਹੋਂ
ਕੇ ਗੁਲਸਿਤਾਂ ਮੇਂ ਸੁਲਗ ਰਹਾ ਹੈ
(ਵੋ ਗ਼ਮ ਜੋ ਇਸ ਰਾਤ ਕਾ ਸਮਰ ਹੈ)
ਕੁਛ ਔਰ ਤਪ ਜਾਏ ਅਪਨੀ ਆਹੋਂ
ਕੀ ਆਂਚ ਮੇਂ ਤੋ ਯਹੀ ਸ਼ਰਰ ਹੈ
ਹਰ ਇਕ ਸਿਯਹ ਸ਼ਾਖ਼ ਕੀ ਕਮਾਂ ਸੇ
ਜ਼ਿਗਰ ਮੇਂ ਟੂਟੇ ਹੈਂ ਤੀਰ ਜਿਤਨੇ
ਜਿਗਰ ਸੇ ਨੀਚੇ ਹੈਂ ਔਰ ਹਰ ਏਕ
ਕਾ ਹਮਨੇ ਤੇਸ਼ਾ ਬਨਾ ਲੀਯਾ ਹੈ

(੩)

ਅਲਮ-ਨਸੀਬੋਂ ਜ਼ਿਗਰ-ਫ਼ਿਗਾਰੋਂ
ਕੀ ਸੁਬਹ, ਅਫ਼ਲਾਕ ਪਰ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਜਹਾਂ ਪੇ ਹਮ ਤੁਮ ਖੜੇ ਹੈਂ ਦੋਨੋਂ
ਸਹਰ ਕਾ ਰੌਸ਼ਨ-ਉਫ਼ਕ ਯਹੀਂ ਹੈ
ਯਹੀਂ ਪੇ ਗ਼ਮ ਕੇ ਸ਼ਰਾਰ ਖਿਲਕਰ
ਸ਼ਫ਼ਕ ਕੇ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਬਨ ਗਏ ਹੈਂ
ਯਹੀਂ ਪੇ ਕਾਤਿਲ ਦੁਖੋਂ ਕੇ ਤੇਸ਼ੇ
ਕਤਾਰ ਅੰਦਰ ਕਤਾਰ ਕਿਰਨੋਂ
ਕੇ ਆਤਸ਼ੀਂ ਹਾਰ ਬਨ ਗਏ ਹੈਂ
ਯੇ ਗ਼ਮ ਜੋ ਇਸ ਰਾਤ ਨੇ ਦੀਯਾ ਹੈ
ਯੇ ਗ਼ਮ ਸਹਰ ਕਾ ਯਕੀਂ ਬਨਾ ਹੈ
ਯਕੀਂ ਜੋ ਗ਼ਮ ਸੇ ਕਰੀਮਤਰ ਹੈ
ਸਹਰ ਜੋ ਸ਼ਬ ਸੇ ਅਜ਼ੀਮਤਰ ਹੈ

(ਸ਼ਜਰ=ਰੁੱਖ, ਮਸ਼ਅ'ਲ-ਬ-ਕਫ਼=ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਮਸ਼ਾਲ ਫੜੀਂ, ਜਬੀਂ=ਮੱਥਾ,
ਰੂ-ਨੁਮਾ=ਸ਼ਕਲ ਦਿਖਣਾ, ਮੌਜ-ਏ-ਜ਼ਰ=ਸੁਨਹਿਰੀ ਲਹਿਰ, ਸਮਰ=ਫਲ,
ਸ਼ਰਰ=ਚੰਗਿਆੜੀ, ਅਲਮ-ਨਸੀਬੋਂ=ਅਬਾਗੇ ਲੋਕ, ਜ਼ਿਗਰ-ਫ਼ਿਗਾਰੋਂ=ਜ਼ਖ਼ਮੀ
ਦਿਲ ਵਾਲੇ, ਅਫ਼ਲਾਕ=ਆਕਾਸ਼, ਸ਼ਫ਼ਕ=ਸਰਘੀ ਵੇਲਾ, ਆਤਸ਼ੀਂ=ਅੱਗ ਵਰਗੇ,
ਕਰੀਮਤਰ=ਵੱਧ ਦਿਆਲੂ)

ਸਚ ਹੈ ਹਮੀਂ ਕੋ ਆਪਕੇ ਸ਼ਿਕਵੇ ਬਜਾ ਨ ਥੇ
ਬੇਸ਼ਕ ਸਿਤਮ ਜਨਾਬ ਕੇ ਸਬ ਦੋਸਤਾਨਾ ਥੇ

ਹਾਂ, ਜੋ ਜਫ਼ਾ ਭੀ ਆਪਨੇ ਕੀ, ਕਾਯਦੇ ਸੇ ਕੀ
ਹਾਂ, ਹਮ ਹੀ ਕਾਰਬੰਦੇ-ਉਸੂਲੇ-ਵਫ਼ਾ ਨ ਥੇ

ਆਯੇ ਤੋ ਯੂੰ ਕਿ ਜੈਸੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਥੇ ਮੇਹਰਬਾਂ
ਭੂਲੇ ਤੋ ਯੂੰ ਕਿ ਗੋਯਾ ਕਭੀ ਆਸ਼ਨਾ ਨ ਥੇ

ਕਯੋਂ ਦਾਦੇ-ਗ਼ਮ ਹਮੀਂ ਨੇ ਤਲਬ ਕੀ ਬੁਰਾ ਕੀਯਾ
ਹਮਸੇ ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਕੁਸ਼ਤਾ-ਏ-ਗ਼ਮ ਔਰ ਕਯਾ ਨ ਥੇ

ਗਰ ਫ਼ਿਕਰੇ-ਜ਼ਖ਼ਮ ਕੀ ਤੋ ਖ਼ਤਾਵਾਰ ਹੈਂ ਕਿ ਹਮ
ਕਯੋਂ ਮਹਵੇ-ਮਦਹੇ-ਖ਼ੂਬੀ-ਏ-ਤੇਗ਼ੇ-ਅਦਾ ਨ ਥੇ

ਹਰ ਚਾਰਾਗਰ ਕੋ ਚਾਰਾਗਰੀ ਸੇ ਗੁਰੇਜ਼ ਥਾ
ਵਰਨਾ ਹਮੇਂ ਜੋ ਦੁਖ ਥੇ, ਬਹੁਤ ਲਾ-ਦਵਾ ਨ ਥੇ

ਲਬ ਪਰ ਹੈ ਤਲਖ਼ੀ-ਏ-ਮਯੇ-ਆਯਾਮ, ਵਰਨਾ 'ਫ਼ੈਜ਼'
ਹਮ ਤਲਖ਼ੀ-ਏ-ਕਲਾਮ ਪੇ ਮਾਇਲ ਜ਼ਰਾ ਨ ਥੇ

(ਵਾਸੋਖ਼ਤ=ਉਰਦੂ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਕਿਸਮ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ
ਦੇ ਵਤੀਰੇ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਦਾ ਬਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ,
ਆਸ਼ਨਾ=ਜਾਣਕਾਰ, ਕੁਸ਼ਤਾ-ਏ-ਗ਼ਮ=ਗ਼ਮ ਦੇ ਮਾਰੇ, ਮਹਵੇ-ਮਦਹੇ-
ਖ਼ੂਬੀ-ਏ-ਤੇਗ਼ੇ-ਅਦਾ=ਅਦਾ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਦੇ ਗੁਣਗਾਨ ਵਿਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ,
ਤਲਖ਼ੀ-ਏ-ਮਯੇ-ਆਯਾਮ=ਸਮੇਂ ਦੀ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਕੁੜੱਤਣ, ਮਾਇਲ=
ਚਾਹੁਣਾ)

ਸਬਜ਼ਾ-ਸਬਜ਼ਾ ਸੂਖ ਰਹੀ ਹੈ ਫੀਕੀ, ਜ਼ਰਦ ਦੁਪਹਰ,
ਦੀਵਾਰੋਂ ਕੋ ਚਾਟ ਰਹਾ ਹੈ ਤਨਹਾਈ ਕਾ ਜ਼ਹਰ
ਦੂਰ ਉਫ਼ਕ ਤਕ ਘਟਤੀ, ਬੜ੍ਹਤੀ, ਉਠਤੀ, ਗਿਰਤੀ ਰਹਤੀ ਹੈ
ਕੁਹਰ ਕੀ ਸੂਰਤ ਬੇ-ਰੌਨਕ ਦਰਦੋਂ ਕੀ ਗੰਦਲੀ ਲਹਰ
ਬਸਤਾ ਹੈ ਉਸ ਕੁਹਰ ਕੇ ਪੀਛੇ ਰੌਸਨੀਯੋਂ ਕਾ ਸ਼ਹਰ
ਐ ਰੌਸਨੀਯੋਂ ਕੇ ਸ਼ਹਰ

ਕੌਨ ਕਹੇ ਕਿਸ ਸਿਮਤ ਹੈ ਤੇਰੀ ਰੌਸ਼ਨੀਯੋਂ ਕੀ ਰਾਹ
ਹਰ ਜਾਨਿਬ ਬੇ-ਨੂਰ ਖੜੀ ਹੈ ਹਿਜਰ ਕੀ ਸ਼ਹਰਪਨਾਹ
ਥਕਕਰ ਹਰ ਸੂ ਬੈਠ ਰਹੀ ਹੈ ਸ਼ੌਕ ਕੀ ਮਾਂਦ ਸਿਪਾਹ
ਆਜ ਮਿਰਾ ਦਿਲ ਫ਼ਿਕਰ ਮੇਂ ਹੈ
ਐ ਰੌਸਨੀਯੋਂ ਕੇ ਸ਼ਹਰ

ਸ਼ਬਖ਼ੂੰ ਸੇ ਮੂੰਹ ਫੇਰ ਨ ਜਾਯੇ ਅਰਮਾਨੋਂ ਕੀ ਰੌ
ਖ਼ੈਰ ਹੋ ਤੇਰੀ ਲੈਲਾਓਂ ਕੀ, ਉਨ ਸਬਸੇ ਕਹ ਦੋ
ਆਜ ਕੀ ਸ਼ਬ ਜਬ ਦੀਯੇ ਜਲਾਯੇਂ, ਊਂਚੀ ਰੱਖੇਂ ਲੌ

(ਕੁਹਰ=ਕੁਹਰਾ, ਸਿਮਤ=ਦਿਸ਼ਾ, ਸ਼ਬਖ਼ੂੰ=ਰਾਤ ਨੂੰ ਪੈਣ ਵਾਲਾ ਛਾਪਾ)

(ਈਥੇਲ ਅਤੇ ਜੂਲੀਯਸ ਰੋਜ਼ਨਬਰਗ ਕੇ ਖਤੋਂ
ਸੇ ਮੁਤਾਸਿਰ ਹੋਕਰ ਲਿਖੀ ਗਈ)

ਤੇਰੇ ਹੋਠੋਂ ਕੇ ਫੂਲੋਂ ਕੀ ਚਾਹਤ ਮੇਂ ਹਮ
ਦਾਰ ਕੀ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਟਹਿਨੀ ਪੇ ਵਾਰੇ ਗਯੇ
ਤੇਰੇ ਹਾਥੋਂ ਕੀ ਸ਼ਮਓਂ ਕੀ ਹਸਰਤ ਮੇਂ ਹਮ
ਨੀਮ-ਤਾਰੀਕ ਰਾਹੋਂ ਮੇਂ ਮਾਰੇ ਗਯੇ

ਸੂਲੀਯੋਂ ਪਰ ਹਮਾਰੇ ਲਬੋਂ ਸੇ ਪਰੇ
ਤੇਰੇ ਹੋਠੋਂ ਕੀ ਲਾਲੀ ਲਪਕਤੀ ਰਹੀ
ਤੇਰੇ ਜ਼ੁਲਫ਼ੋਂ ਕੀ ਮਸਤੀ ਬਰਸਤੀ ਰਹੀ
ਤੇਰੇ ਹਾਥੋਂ ਕੀ ਚਾਂਦੀ ਦਮਕਤੀ ਰਹੀ

ਜਬ ਘੁਲੀ ਤੇਰੀ ਰਾਹੋਂ ਮੇਂ ਸ਼ਾਮੇ-ਸਿਤਮ
ਹਮ ਚਲੇ ਆਯੇ ਲਾਯੇ ਜਹਾਂ ਤਕ ਕਦਮ
ਲਬ ਪੇ ਹਰਫ਼ੇ-ਗ਼ਜ਼ਲ, ਦਿਲ ਮੇਂ ਕੰਦੀਲੇ-ਗ਼ਮ
ਅਪਨਾ ਗ਼ਮ ਥਾ ਗਵਾਹੀ ਤਿਰੇ ਹੁਸਨ ਕੀ
ਦੇਖ ਕਾਯਮ ਰਹੇ ਇਸ ਗਵਾਹੀ ਪੇ ਹਮ
ਹਮ ਜੋ ਤਾਰੀਕ ਰਾਹੋਂ ਪੇ ਮਾਰੇ ਗਯੇ

ਨਾ-ਰਸਾਈ ਅਗਰ ਅਪਨੀ ਤਕਦੀਰ ਥੀ
ਤੇਰੀ ਉਲਫ਼ਤ ਤੋ ਅਪਨੀ ਹੀ ਤਦਬੀਰ ਥੀ
ਕਿਸਕੋ ਸ਼ਿਕਵਾ ਹੈ ਗਰ ਸ਼ੌਕ ਕੇ ਸਿਲਸਿਲੇ
ਹਿਜਰ ਕੀ ਕਤਲਗਾਹੋਂ ਸੇ ਸਬ ਜਾ ਮਿਲੇ
ਕਤਲਗਾਹੋਂ ਸੇ ਚੁਨਕਰ ਹਮਾਰੇ ਅਲਮ
ਔਰ ਨਿਕਲੇਂਗੇ ਉੱਸ਼ਾਕ ਕੇ ਕਾਫ਼ਿਲੇ
ਜਿਨਕੀ ਰਾਹੇ-ਤਲਬ ਸੇ ਹਮਾਰੇ ਕਦਮ
ਮੁਖ਼ਤਸਰ ਕਰ ਚਲੇ ਦਰਦ ਕੇ ਫ਼ਾਸਲੇ
ਕਰ ਚਲੇ ਜਿਨਕੀ ਖ਼ਾਤਿਰ ਜਹਾਂਗੀਰ ਹਮ
ਜਾਂ ਗੰਵਾਕਰ ਤਿਰੀ ਦਿਲਬਰੀ ਕਾ ਭਰਮ
ਹਮ ਜੋ ਤਾਰੀਕ ਰਾਹੋਂ ਮੇਂ ਮਾਰੇ ਗਯੇ

(ਦਾਰ=ਫਾਂਸੀ, ਨਾ-ਰਸਾਈ=ਨਾਕਾਮਯਾਬੀ, ਅਲਮ=ਝੰਡੇ,
ਉੱਸ਼ਾਕ=ਪ੍ਰੇਮੀ, ਜਹਾਂਗੀਰ=ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ)

ਗੜੀ ਹੈਂ ਕਿਤਨੀ ਸਲੀਬੇਂ ਮਿਰੇ ਦਰੀਚੇ ਮੇਂ
ਹਰੇਕ ਅਪਨੇ ਮਸੀਹਾ ਕੇ ਖ਼ੂੰ ਕਾ ਰੰਗ ਲੀਯੇ
ਹਰੇਕ ਵਸਲੇ-ਖ਼ੁਦਾਵੰਦ ਕੀ ਉਮੰਗ ਲੀਯੇ

ਕਿਸੀ ਪੇ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਅਬਰੇ-ਬਹਾਰ ਕੋ ਕੁਰਬਾਂ
ਕਿਸੀ ਪੇ ਕਤਲ ਮਹੇ-ਤਾਬਨਾਕ ਕਰਤੇ ਹੈਂ
ਕਿਸੀ ਪੇ ਹੋਤੀ ਹੈ ਸਰਮਸਤ ਸ਼ਾਖ਼ਸਾਰ ਦੋ-ਨੀਮ
ਕਿਸੀ ਪੇ ਬਾਦੇ-ਸਬਾ ਕੋ ਹਲਾਕ ਕਰਤੇ ਹੈਂ

ਹਰ ਆਯੇ ਦਿਨ ਯੇ ਖ਼ੁਦਾਵੰਦਗਾਨੇ-ਮੇਹਰੋ-ਜਮਾਲ
ਲਹੂ ਮੇਂ ਗ਼ਰਕ ਮਿਰੇ ਗ਼ਮਕਦੇ ਮੇਂ ਆਤੇ ਹੈਂ
ਔਰ ਆਏ ਦਿਨ ਮਿਰੀ ਨਜ਼ਰੋਂ ਕੇ ਸਾਮਨੇ ਉਨਕੇ
ਸ਼ਹੀਦ ਜਿਸਮ ਸਲਾਮਤ ਉਠਾਯੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ

(ਵਸਲੇ-ਖ਼ੁਦਾਵੰਦ=ਰੱਬ ਨੂੰ ਮਿਲਣ, ਅਬਰ=ਬੱਦਲ, ਮਹੇ-ਤਾਬਨਾਕ=ਚਮਕਦਾਰ ਚੰਨ,
ਨੀਮ=ਟੁਕੜੇ, ਖ਼ੁਦਾਵੰਦਗਾਨੇ-ਮੇਹਰੋ-ਜਮਾਲ=ਤਰਸ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਮਾਲਕ)

ਔਰ ਕੁਛ ਦੇਰ ਮੇਂ ਜਬ ਮਿਰੇ ਤਨਹਾ ਦਿਲ ਕੋ
ਫ਼ਿਕਰ ਆ ਲੇਗੀ ਕਿ ਤਨਹਾਈ ਕਾ ਕਯਾ ਚਾਰਾ ਕਰੇ
ਦਰਦ ਆਏਗਾ ਦਬੇ ਪਾਂਵ, ਲੀਯੇ ਸੁਰਖ਼ ਚਿਰਾਗ਼
ਵਹ ਜੋ ਇਕ ਦਰਦ ਧੜਕਤਾ ਹੈ ਕਹੀਂ ਦਿਲ ਸੇ ਪਰੇ
ਸ਼ੋਲਾ-ਏ-ਦਰਦ ਜੋ ਪਹਲੂ ਮੇਂ ਲਪਕ ਉੱਠੇਗਾ
ਦਿਲ ਕੀ ਦੀਵਾਰ ਪੇ ਹਰ ਨਕਸ਼ ਦਮਕ ਉੱਠੇਗਾ

ਹਲਕਾ-ਏ-ਜ਼ੁਲਫ਼ ਕਹੀਂ, ਗੋਸ਼ਾ-ਏ-ਰੁਖ਼ਸਾਰ ਕਹੀਂ
ਹਿਜਰ ਕਾ ਦਸ਼ਤ ਕਹੀਂ, ਗੁਲਸ਼ਨੇ-ਦੀਦਾਰ ਕਹੀਂ
ਲੁਤਫ਼ ਕੀ ਬਾਤ ਕਹੀਂ, ਪਯਾਰ ਕਾ ਇਕਰਾਰ ਕਹੀਂ
ਦਿਲ ਸੇ ਫਿਰ ਹੋਗੀ ਮਿਰੀ ਬਾਤ ਕਿ ਐ ਦਿਲ, ਐ ਦਿਲ
ਯੇ ਜੋ ਮਹਬੂਬ ਬਨਾ ਹੈ ਤਿਰੀ ਤਨਹਾਈ ਕਾ
ਯੇ ਤੋ ਮਹਮਾਂ ਹੈ ਘੜੀ-ਭਰ ਕਾ ਚਲਾ ਜਾਯੇਗਾ
ਇਸਸੇ ਕਬ ਤੇਰੀ ਮੁਸੀਬਤ ਕਾ ਮਦਾਵਾ ਹੋਗਾ
ਮੁਸ਼ਤਇਲ ਹੋ ਕੇ ਅਭੀ ਉੱਠੇਂਗੇ ਵਹਸ਼ੀ ਸਾਯੇ
ਯੇ ਚਲਾ ਜਾਯੇਗਾ, ਰਹ ਜਾਯੇਂਗੇ ਬਾਕੀ ਸਾਯੇ
ਰਾਤ-ਭਰ ਜਿਨਸੇ ਤਿਰਾ ਖ਼ੂਨ-ਖ਼ਰਾਬਾ ਹੋਗਾ
ਜੰਗ ਠਹਰੀ ਹੈ ਕੋਈ ਖੇਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਐ ਦਿਲ
ਦੁਸ਼ਮਨੇ-ਜਾਂ ਹੈਂ ਸਭੀ ਸਾਰੇ ਕੇ ਸਾਰੇ ਕਾਤਿਲ
ਯੇ ਕੜੀ ਰਾਤ ਭੀ, ਯੇ ਸਾਯੇ ਭੀ, ਤਨਹਾਈ ਭੀ
ਦਰਦ ਔਰ ਜੰਗ ਮੇਂ ਕੁਛ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਐ ਦਿਲ
ਲਾਓ, ਸੁਲਗਾਓ ਕੋਈ ਜੋਸ਼ੇ-ਗ਼ਜ਼ਬ ਕਾ ਅੰਗਾਰ
ਤੈਸ਼ ਕੀ ਆਤਿਸ਼ੇ-ਜਰਰਾਰ ਕਹਾਂ ਹੈ, ਲਾਓ
ਵੋ ਦਹਕਤਾ ਹੁਆ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਕਹਾਂ ਹੈ, ਲਾਓ
ਜਿਸਮੇਂ ਗਰਮੀ ਭੀ ਹੈ, ਹਰਕਤ ਭੀ, ਤਵਾਨਾਈ ਭੀ
ਹੋ ਨ ਹੋ ਅਪਨੇ ਕਬੀਲੇ ਕਾ ਭੀ ਕੋਈ ਲਸ਼ਕਰ
ਮੁੰਤਜ਼ਿਰ ਹੋਗਾ ਅੰਧੇਰੇ ਕੀ ਫ਼ਸੀਲੋਂ ਕੇ ਉਧਰ
ਉਨਕੋ ਸ਼ੋਲੋਂ ਕੇ ਰਜਜ਼ ਅਪਨਾ ਪਤਾ ਤੋ ਦੇਂਗੇ
ਖ਼ੈਰ, ਹਮ ਤਕ ਵੋ ਨ ਪਹੁੰਚੇ ਭੀ, ਸਦਾ ਤੋ ਦੇਂਗੇ
ਦੂਰ ਕਿਤਨੀ ਹੈ ਅਭੀ ਸੁਬਹ, ਬਤਾ ਤੋ ਦੇਂਗੇ
(ਹਲਕਾ=ਘੇਰਾ, ਗੋਸ਼ਾ-ਏ-ਰੁਖ਼ਸਾਰ=ਗੱਲ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਨੇ, ਮਦਾਵਾ=
ਇਲਾਜ, ਮੁਸ਼ਤਇਲ=ਭੜਕਕੇ, ਆਤਿਸ਼ੇ-ਜਰਰਾਰ=ਤੇਜ਼ ਅੱਗ,
ਤਵਾਨਾਈ=ਤਾਕਤ, ਫ਼ਸੀਲ=ਕੰਧ, ਰਜਜ਼=ਵੀਰ-ਗਾਥਾ)

(ਏਕ ਰਜਜ਼)

ਆ ਜਾਓ, ਮੈਂਨੇ ਸੁਨ ਲੀ ਤਿਰੇ ਢੋਲ ਕੀ ਤਰੰਗ
ਆ ਜਾਓ,ਮਸਤ ਹੋ ਗਯੀ ਮੇਰੇ ਲਹੂ ਕੀ ਤਾਲ
"ਆ ਜਾਓ, ਐਫ਼ਰੀਕਾ"

ਆ ਜਾਓ, ਮੈਂਨੇ ਧੂਲ ਸੇ ਮਾਥਾ ਉਠਾ ਲੀਯਾ
ਆ ਜਾਓ, ਮੈਂਨੇ ਛੀਲ ਦੀ ਆਂਖੋਂ ਸੇ ਗ਼ਮ ਕੀ ਛਾਲ
ਆ ਜਾਓ, ਮੈਂਨੇ ਦਰਦ ਸੇ ਬਾਜੂ ਛੁੜਾ ਲੀਯਾ
ਆ ਜਾਓ, ਮੈਂਨੇ ਨੋਚ ਦੀਯਾ ਬੇਕਸੀ ਕਾ ਜਾਲ
"ਆ ਜਾਓ, ਐਫ਼ਰੀਕਾ"

ਪੰਜੇ ਮੇਂ ਹਥਕੜੀ ਕੀ ਕੜੀ ਬਨ ਗਈ ਹੈ ਗੁਰਜ਼
ਗਰਦਨ ਕਾ ਤੌਕ ਤੋੜ ਕੇ ਢਾਲੀ ਹੈ ਮੈਂਨੇ ਢਾਲ
"ਆ ਜਾਓ, ਐਫ਼ਰੀਕਾ"

ਜਲਤੇ ਹੈਂ ਹਰ ਕਛਾਰ ਮੇਂ ਭਾਲੋਂ ਕੇ ਮਿਰਗ-ਨੈਨ,
ਦੁਸ਼ਮਨ ਲਹੂ ਸੇ ਰਾਤ ਕੀ ਕਾਲਿਖ਼ ਹੁਈ ਹੈ ਲਾਲ
"ਆ ਜਾਓ, ਐਫ਼ਰੀਕਾ"

ਧਰਤੀ ਧੜਕ ਰਹੀ ਹੈ ਮਿਰੇ ਸਾਥ, ਐਫ਼ਰੀਕਾ
ਦਰੀਯਾ ਥਿਰਕ ਰਹਾ ਹੈ ਤੋ ਬਨ ਦੇ ਰਹਾ ਹੈ ਤਾਲ
ਮੈਂ ਐਫ਼ਰੀਕਾ ਹੂੰ, ਧਾਰ ਲੀਯਾ ਮੈਂਨੇ ਤੇਰਾ ਰੂਪ
ਮੈਂ ਤੂ ਹੂੰ, ਮੇਰੀ ਚਾਲ ਹੈ ਤੇਰੀ ਬਬਰ ਕੀ ਚਾਲ
"ਆ ਜਾਓ, ਐਫ਼ਰੀਕਾ"
ਆਓ, ਬਬਰ ਕੀ ਚਾਲ
"ਆ ਜਾਓ, ਐਫ਼ਰੀਕਾ"

(ਰਜਜ਼=ਵੀਰ-ਗਾਥਾ)

ਸਬ ਕਾਟ ਦੋ
ਬਿਸਮਿਲ ਪੌਦੋਂ ਕੋ
ਬੇ-ਆਬ ਸਿਸਕਤੇ ਮਤ ਛੋੜੋ
ਸਬ ਨੋਚ ਲੋ
ਬੇਕਲ ਫੂਲੋਂ ਕੋ
ਸ਼ਾਖ਼ੋਂ ਪੇ ਬਿਲਕਤੇ ਮਤ ਛੋੜੋ

ਯਹ ਫ਼ਸਲ ਉਮੀਦੋਂ ਕੀ ਹਮਦਮ
ਇਸ ਬਾਰ ਭੀ ਗ਼ਾਰਤ ਜਾਯੇਗੀ
ਸਬ ਮੇਹਨਤ ਸੁਬਹੋਂ-ਸ਼ਾਮੋਂ ਕੀ
ਅਬਕੇ ਭੀ ਅਕਾਰਥ ਜਾਯੇਗੀ

ਖੇਤੀ ਕੇ ਕੋਨੋਂ-ਖੁਦਰੋਂ ਮੇਂ
ਫਿਰ ਅਪਨੇ ਲਹੂ ਕੀ ਖਾਦ ਭਰੋ
ਫਿਰ ਮਿੱਟੀ ਸੀਂਚੋ ਅਸਕੋਂ ਸੇ
ਫਿਰ ਅਗਲੀ ਰੁਤ ਕੀ ਫ਼ਿਕਰ ਕਰੋ

ਫਿਰ ਅਗਲੀ ਰੁਤ ਕੀ ਫ਼ਿਕਰ ਕਰੋ
ਜਬ ਫਿਰ ਇਕ ਬਾਰ ਉਜੜਨਾ ਹੈ
ਇਕ ਫ਼ਸਲ ਪਕੀ ਤੋ ਭਰ ਪਾਯਾ
ਜਬ ਤਕ ਤੋ ਯਹੀ ਕੁਛ ਕਰਨਾ ਹੈ

(ਬਿਸਮਿਲ=ਜ਼ਖ਼ਮੀ)

(ਕੱਵਾਲੀ)

ਕੂ-ਏ-ਸਿਤਮ ਕੀ ਖ਼ਾਮੁਸ਼ੀ ਆਬਾਦ ਕੁਛ ਤੋ ਹੋ
ਕੁਛ ਤੋ ਕਹੋ ਸਿਤਮਕਸ਼ੋ ਫ਼ਰਿਯਾਦ ਕੁਛ ਤੋ ਹੋ
ਬੇਦਾਦਗਰ ਸੇ ਸ਼ਿਕਵਾ-ਏ-ਬੇਦਾਦ ਕੁਛ ਤੋ ਹੋ
ਬੋਲੋ ਕਿ ਸ਼ੋਰੇ-ਹਸ਼ਰ ਕੀ ਈਜਾਦ ਕੁਛ ਤੋ ਹੋ
ਮਰਨੇ ਚਲੇ ਤੋ ਸਤਵਤੇ-ਕਾਤਿਲ ਕਾ ਖ਼ੌਫ਼ ਕਯਾ
ਇਤਨਾ ਤੋ ਹੋ ਕਿ ਬਾਂਧਨੇ ਪਾਯੇ ਨ ਦਸਤੋ-ਪਾ
ਮਕਤਲ ਮੇਂ ਕੁਛ ਤੋ ਰੰਗ ਜਮੇ ਜਸ਼ਨੇ-ਰਕਸ ਕਾ
ਰੰਗੀਂ ਲਹੂ ਸੇ ਪੰਜਾ-ਏ-ਸੈਯਾਦ ਕੁਛ ਤੋ ਹੋ
ਖ਼ੂੰ ਪਰ ਗਵਾਹ ਦਾਮਨੇ-ਜੱਲਾਦ ਕੁਛ ਤੋ ਹੋ
ਜਬ ਖ਼ੂੰ-ਬਹਾ ਤਲਬ ਕਰੇਂ ਬੁਨਿਯਾਦ ਕੁਛ ਤੋ ਹੋ
ਗਰ ਤਨ ਨਹੀਂ, ਜ਼ਬਾਂ ਸਹੀ, ਆਜ਼ਾਦ ਕੁਛ ਤੋ ਹੋ
ਦੁਸ਼ਨਾਮ, ਨਾਲਾ, ਹਾ-ਓ-ਹੂ, ਫ਼ਰਿਯਾਦ ਕੁਛ ਤੋ ਹੋ
ਚੀਖ਼ੇ ਹੈ ਦਰਦ, ਐ ਦਿਲੇ-ਬਰਬਾਦ ਕੁਛ ਤੋ ਹੋ
ਬੋਲੋ ਕਿ ਸ਼ੋਰੇ-ਹਸ਼ਰ ਕੀ ਈਜਾਦ ਕੁਛ ਤੋ ਹੋ
ਬੋਲੋ ਕਿ ਰੋਜ਼ੇ-ਅਦਲ ਕੀ ਬੁਨਿਯਾਦ ਕੁਛ ਤੋ ਹੋ

(ਸਿਤਮਕਸ਼=ਜ਼ੁਲਮ ਸਹਿਣ ਵਾਲੇ, ਸ਼ੋਰੇ-ਹਸ਼ਰ=ਪਰਲੋ ਦਾ ਰੌਲਾ,
ਸਤਵਤ=ਆਤੰਕ, ਖ਼ੂੰ-ਬਹਾ=ਖ਼ੂਨ ਦੀ ਕੀਮਤ)

ਯਾਦ ਕੀ ਰਾਹਗੁਜ਼ਰ ਜਿਸ ਪੇ ਇਸੀ ਸੂਰਤ ਸੇ
ਮੁੱਦਤੇਂ ਬੀਤ ਗਈ ਹੈਂ ਤੁਮਹੇਂ ਚਲਤੇ-ਚਲਤੇ
ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਯੇ ਜੋ ਦੋ ਚਾਰ ਕਦਮ ਔਰ ਚਲੋ
ਮੋੜ ਪੜਤਾ ਹੈ ਜਹਾਂ ਦਸ਼ਤੇ-ਫ਼ਰਾਮੋਸ਼ੀ ਕਾ
ਜਿਸਸੇ ਆਗੇ ਨ ਕੋਈ ਮੈਂ ਹੂੰ ਨ ਕੋਈ ਤੁਮ ਹੋ
ਸਾਂਸ ਥਾਮੇ ਹੈਂ ਨਿਗਾਹੇਂ ਕਿ ਨ ਜਾਨੇ ਕਿਸ ਦਮ
ਤੁਮ ਪਲਟ ਆਓ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਓ ਯਾ ਮੁੜਕਰ ਦੇਖੋ
ਗਰਚੇ ਵਾਕਿਫ਼ ਹੈਂ ਨਿਗਾਹੇਂ ਕਿ ਯਹ ਸਬ ਧੋਕਾ ਹੈ
ਗਰ ਕਹੀਂ ਤੁਮਸੇ ਹਮ-ਆਗੋਸ਼ ਹੁਈ ਫਿਰ ਸੇ ਨਜ਼ਰ
ਫੂਟ ਨਿਕਲੇਗੀ ਵਹਾਂ ਔਰ ਕੋਈ ਰਾਹਗੁਜ਼ਰ
ਫਿਰ ਇਸੀ ਤਰਹ ਜਹਾਂ ਹੋਗਾ ਮੁਕਾਬਿਲ ਪੈਹਮ
ਸਾਯਾ-ਏ-ਜ਼ੁਲਫ਼ ਕਾ ਔਰ ਜੁੰਬਿਸ਼ੇ-ਬਾਜੂ ਕਾ ਸਫ਼ਰ
ਦੂਸਰੀ ਬਾਤ ਭੀ ਝੂਠੀ ਹੈ ਕਿ ਦਿਲ ਜਾਨਤਾ ਹੈ
ਯਾਂ ਕੋਈ ਮੋੜ, ਕੋਈ ਦਸ਼ਤ, ਕੋਈ ਘਾਤ ਨਹੀਂ
ਜਿਸਕੇ ਪਰਦੇ ਮੇਂ ਮਿਰਾ ਮਾਹੇ-ਰਵਾਂ ਡੂਬ ਸਕੇ
ਤੁਮਸੇ ਚਲਤੀ ਰਹੇ ਯੇ ਰਾਹ, ਯੂੰ ਹੀ ਅੱਛਾ ਹੈ
ਤੁਮਨੇ ਮੁੜਕਰ ਭੀ ਨ ਦੇਖਾ ਤੋ ਕੋਈ ਬਾਤ ਨਹੀਂ

(ਦਸ਼ਤੇ-ਫ਼ਰਾਮੋਸ਼ੀ=ਭੁੱਲ ਜਾਣ ਦਾ ਜੰਗਲ, ਮੁਕਾਬਿਲ=ਸਾਹਮਣੇ,
ਪੈਹਮ=ਲਗਾਤਾਰ, ਮਾਹੇ-ਰਵਾਂ=ਚਲਦਾ ਚੰਨ)

ਸ਼ਹਰ ਮੇਂ ਚਾਕ-ਗਰੇਬਾਂ ਹੁਏ ਨਾਪੈਦ ਅਬਕੇ
ਕੋਈ ਕਰਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜ਼ਬਤ ਕੀ ਤਾਕੀਦ ਅਬਕੇ

ਲੁਤਫ਼ ਕਰ, ਐ ਨਿਗਾਹੇ-ਯਾਰ, ਕਿ ਗ਼ਮਵਾਲੋਂ ਨੇ
ਹਸਰਤੇ-ਦਿਲ ਕੀ ਉਠਾਈ ਨਹੀਂ ਤਮਹੀਦ ਅਬਕੇ

ਚਾਂਦ ਦੇਖਾ ਤੇਰੀ ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ, ਨ ਹੋਠੋਂ ਪੇ ਸ਼ਫ਼ਕ
ਮਿਲਤੀ-ਜੁਲਤੀ ਹੈ ਸ਼ਬੇ-ਗ਼ਮ ਸੇ ਤਿਰੀ ਦੀਦ ਅਬਕੇ

ਦਿਲ ਦੁਖਾ ਹੈ ਨ ਵਹ ਪਹਲਾ-ਸਾ, ਨ ਜਾਂ ਤੜਪੀ ਹੈ
ਹਮ ਹੀ ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ਥੇ ਕਿ ਆਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਈਦ ਅਬਕੇ

ਫਿਰ ਸੇ ਬੁਝ ਜਾਯੇਂਗੀ ਸ਼ਮਏਂ ਜੋ ਹਵਾ ਤੇਜ਼ ਚਲੀ
ਲਾਕੇ ਰੱਖੋ ਸਰੇ-ਮਹਫ਼ਿਲ ਕੋਈ ਖੁਰਸ਼ੀਦ ਅਬਕੇ

(ਤਮਹੀਦ=ਭੂਮਿਕਾ, ਖੁਰਸ਼ੀਦ=ਸੂਰਜ)