ਵੇਲੇ ਦੇ ਮਨਸੂਰ ਦੀਆਂ ਅੱਜ ਜੀਭਾਂ ਟੁੱਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨੇ । ਈਸਾ ਲਈ ਅੱਜ ਫੇਰ ਸਲੀਬਾਂ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਠੁਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨੇ । ਅੰਬਰ ਰੱਤਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਧੂੜ ਉਡੇਗੀ ਧਰਤੀ ਤੋਂ, ਏਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਆਉਂਦੀ ਕੱਲ ਵਿਚ ਨ੍ਹੇਰੀਆਂ ਲੁਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨੇ । ਜਿਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੇ ਕਾਲਖ ਲਿੱਪੀ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਜਿਸ ਨੂੰ ਭੰਡਦੇ ਰਹੇ, ਉਸ ਦੇ ਜਾਵਣ ਮਗਰੋਂ ਸਭ ਦੀਆਂ ਸਾਹਵਾਂ ਸੁੱਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨੇ । ਧੁੱਖਾਂ ਮਾਰਿਆਂ ਚਿਹਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਹਾਸੇ ਇਸਰਾਂ ਲੱਗਦੇ ਨੇ, ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਤਹਿ ਵਿਚ ਜਿਸਰਾਂ ਰੇਤਾਂ ਲੁਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨੇ । ਸਾਨੂੰ ਫੱਕਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੱਭਣਾ ਆਵਣ ਵਾਲੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਚੋਂ, ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਨੇ ਬੱਦਲ ਖ਼ਾਲੀ ਨਹਿਰਾਂ ਸੁੱਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨੇ । ਤੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਨਾ ਹੋਵੇਂ ਕਿਧਰੇ 'ਖ਼ਲਸ਼' ਮੈਂ ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਿਆਂ ਹੋਠਾਂ ਉੱਤੇ ਜਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਰੁਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨੇ ।

ਅੰਬਰਾਂ ਵੱਲੇ ਜਾਣਾ ਮੇਰੇ ਵਸ ਵਿਚ ਨਹੀਂ । ਤਾਰੇ ਤੋੜ ਲਿਆਣਾ ਮੇਰੇ ਵਸ ਵਿਚ ਨਹੀਂ । ਹਰ ਮੱਥੇ ਤੇ ਕਰਬ ਦੀਆਂ ਤਹਿਰੀਰਾਂ ਨੇ, ਮੱਥਿਆਂ ਨੂੰ ਚਮਕਾਣਾ ਮੇਰੇ ਵਸ ਵਿਚ ਨਹੀਂ । ਮੈਨੂੰ ਨੰਗਾ ਆਖਦੇ ਓ ਤੇ ਆਖੋ ਪਏ, ਆਪਣਾ-ਆਪ ਲੁਕਾਣਾ ਮੇਰੇ ਵਸ ਵਿਚ ਨਹੀਂ । ਕੰਨੋਂ ਬੋਲੇ, ਅੱਖੋਂ ਅੰਨਿਆਂ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ, ਰਮਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਸਮਝਾਣਾ ਮੇਰੇ ਵਸ ਵਿਚ ਨਹੀਂ । ਕਦਮ-ਕਦਮ ਤੇ ਚੌਕ ਬਣੇ ਨੇ ਵਿਛੜਣ ਲਈ, ਨਿੱਤ ਦਾ ਸਾਥ ਨਿਭਾਣਾ ਮੇਰੇ ਵਸ ਵਿਚ ਨਹੀਂ । ਐਵੇਂ 'ਖ਼ਲਸ਼' ਉਡੀਕਣ ਮੈਨੂੰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ, ਸ਼ਹਿਰੋਂ ਵਾਪਸ ਜਾਣਾ ਮੇਰੇ ਵਸ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ।

ਚਿੱਟੇ ਦਿਨ ਵਿਚ ਉਹਨੇ ਮੇਰਾ ਸਾਥ ਨਿਭਾਇਆ । ਸ਼ਾਮ ਪਈ ਤੇ ਛੱਡ ਗਿਆ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰਾ ਸਾਇਆ । ਖੁੱਸ ਜਾਵੇਗੀ ਸਾਰੀ ਗਰਮੀ ਉਹਦੇ ਕੋਲੋਂ, ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੇ ਹੱਥੀਂ ਜੇ ਕਰ ਸੂਰਜ ਆਇਆ । ਸਭਨਾਂ ਜੁੱਸਿਆਂ ਉੱਤੇ ਦੇਖਾਂ ਆਪਣੀ ਸੂਰਤ, ਸਭਨਾਂ ਅੱਖੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਦੇਖਾਂ ਆਪਣਾ ਸਾਇਆ । ਅੰਦਰੋ-ਅੰਦਰ ਸੜਦਿਆਂ ਰਹਿਣਾ ਮੇਰੀ ਆਦਤ, ਆਪਣਾ ਦੁੱਖ ਕਿਸੇ ਦੀ ਝੋਲੀ ਕਦੀ ਨਾ ਪਾਇਆ । ਡਾਵਾਂਡੋਲ ਹਿਆਤੀ ਹਾਰ ਗਿਆ ਵਾਂ ਖ਼ਵਰੇ, ਉਹਦੇ ਕੋਲੋਂ ਜੀਵਨ ਲੈ ਕੇ ਮੈਂ ਪਛਤਾਇਆ । ਭੁੱਖ ਲੱਗੇ ਤੇ ਲੱਗਦੈ ਜਿਸਰਾਂ ਸਾਰੇ ਭੁੱਖੇ, ਤਰੇਹ ਲੱਗੇ ਤੇ ਜਾਪੇ ਸਾਰਾ ਜੱਗ ਤਿਰਹਾਇਆ । 'ਖ਼ਲਸ਼' ਉਹ ਖ਼ਵਰੇ ਯਾਦ ਕਰਨਗੇ ਮੇਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ, ਜਾਣ ਦੇ ਮਗਰੋਂ ਜੇ ਯਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਆਇਆ ।

ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਆਲ-ਦਵਾਲੇ ਦੀਵੇ ਬਲਦੇ ਰਹੇ । ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ ਪਲਦੇ ਰਹੇ । ਭੇਤ ਲੁਕਾਵਣ ਲਈ ਘਰ ਦੀ ਬਦਹਾਲੀ ਦਾ, ਕਾਲੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਉੱਤੇ ਚੂਨੇ ਮਲਦੇ ਰਹੇ । ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਿਆਰ-ਮੁਹੱਬਤ ਦੀ ਛਾਂ ਵੰਡੀ ਨਾ, ਨਫ਼ਰਤ ਵਾਲੀ ਧੁੱਪ ਵਿਚ ਲੋਕੀ ਗਲਦੇ ਰਹੇ । ਸਾਡੇ ਦਿਲ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੇ ਨਾ, ਸਾਨੂੰ ਲੋਕੀ ਵਰਕਿਆਂ ਵਾਂਗ ਉਥੱਲਦੇ ਰਹੇ । ਝੂਠੇ ਪਿਆਰ-ਖ਼ਲੂਸ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਕਰ-ਕਰ ਕੇ, ਸਾਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬੰਦੇ ਸਾਨੂੰ ਛੱਲਦੇ ਰਹੇ । ਨਵੀਂ ਸਵੇਰ ਦੇ ਸੂਰਜ ਦਾ ਰਾਹ ਡੱਕਣ ਲਈ, ਨੇਰੇ੍ਹ ਆਪਣੇ ਕੱਦ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਚੱਲਦੇ ਰਹੇ । 'ਖ਼ਲਸ਼ ਜੀ' ਮੇਰੇ ਘਰ ਵਿਚ ਚਾਨਣ ਹੋਇਆ ਨਾ, ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਲੱਖਾਂ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਢਲਦੇ ਰਹੇ ।

ਸੰਗੀ ਰਹਿਣ ਜੇ ਰੌਸ਼ਨੀਆਂ ਕਿਰਦਾਰ ਦੀਆਂ । ਨ੍ਹੇਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਫਿਰ ਨਹੀਂ ਹਿੰਮਤਾਂ ਹਾਰਦੀਆਂ । ਵੇਲੇ ਬਾਗਾਂ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਫੜਾਈਆਂ ਜੇ, ਦੇਵਾਂਗਾ ਮੈਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਅੰਬਰੋਂ ਪਾਰ ਦੀਆਂ । ਆਪਣੇ ਲਹੂ ਵਿਚ ਹਰ ਦਮ ਡੁੱਬਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਏ, ਪੁੱਛ ਨਾ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਦੀਆਂ । ਸ਼ਹਿਰ ਦਿਆਂ ਵਸਨੀਕਾਂ ਬੂਹੇ ਮਾਰ ਲਏ, ਬਦਲੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦੇਖ ਕੇ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਦੀਆਂ । ਆਪਣੀ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਸੁਣ-ਸੁਣ ਕੇ, ਭੁੱਖਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧੀਆਂ ਨੇ ਫ਼ਨਕਾਰ ਦੀਆਂ । 'ਖ਼ਲਸ਼' ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਕੇ ਆਇਆ ਵਾਂ, ਖ਼ਵਰੇ ਕਿਉਂ ਉਹ ਸੜਕਾਂ ਵਾਜਾਂ ਮਾਰਦੀਆਂ ।

ਵੇਲੇ ਦਾ ਸੀਨਾ ਦਾਗ਼ ਦੇ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਜਾਣ ਦੇ । ਰੁਕਣਾ ਏ ਕੋਈ ਇਲਮ ਤੇ ਪੱਕੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦੇ । ਕੀਤੇ ਨੇ ਕੱਠ ਚਿੜੀਆਂ ਨੇ ਜੇ ਤੇਰੇ ਕਹਿਣ ਤੇ, ਸੱਪਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਵਿਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦੇ । ਇੱਕੋ ਹੁਲਾਰੇ ਮੋਟਿਆਂ ਟਾਹਣਾਂ ਨੇ ਟੁੱਟਣਾ, ਵੇਖੀਂ ਤਮਾਸ਼ਾ ਬਾਲਾਂ ਨੂੰ ਪੀਘਾਂ ਤੇ ਪਾਣ ਦੇ । ਜ਼ਿੰਦਾ ਬਚਣ ਦਾ ਖ਼ੌਫ਼ ਵੀ ਜ਼ਿਹਨਾਂ ਤੇ ਛਾ ਰਿਹੈ, ਘਟਦੇ ਪਏ ਨੇ ਫ਼ਾਸਲੇ ਜਿਉਂ ਆਸਮਾਨ ਦੇ । ਆਉਂਦੀ ਹੋਈ ਸਵੇਰ ਦਾ ਤੂੰ ਤਰਜਮਾਨ ਬਣ, ਵੇਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਾਲ ਦਾ ਕਿੱਸਾ ਸੁਨਾਣ ਦੇ । ਜਿਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਹੜ੍ਹ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਰਾਹ ਮੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ, ਚੜ੍ਹ ਪਏ ਨੇ ਸ਼ੌਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੋਠੇ ਬਨਾਣ ਦੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੀਨੇ ਵਿਚ 'ਖ਼ਲਸ' ਬਣ ਕੇ ਮੈਂ ਰਹਿ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚਾਰੇ ਕੀਤੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਭੁਲਾਣ ਦੇ

ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਅੱਜ ਕਹਿੰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਬਾਗ਼ ਦਾ ਮਾਲੀ । ਰੰਗ-ਬਰੰਗੇ ਫੁੱਲ ਖਿੜਣਗੇ ਡਾਲੀ ਡਾਲੀ । ਲੱਖਾਂ ਦੀਵੇ ਸ਼ਹਿਰ 'ਚ ਬਲਦੇ ਫਿਰ ਵੀ ਨ੍ਹੇਰਾ, ਲੱਖਾਂ ਬੰਦੇ ਫਿਰਦੇ ਫਿਰ ਵੀ ਸੜਕਾਂ ਖ਼ਾਲੀ । ਆਵਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਸਲਾਂ ਕੋਲੋਂ ਲਹਿ ਨਹੀਂ ਸਕਣੀ, ਏਸ ਸਮੇਂ ਦਿਆਂ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਉੱਤੋਂ ਲਹੂ ਦੀ ਲਾਲੀ । ਰਿਸ਼ਤੇ ਮੁੱਕਣ, ਜੁੱਸੇ ਟੁੱਟਣ, ਰੂਹਾਂ ਸਹਿਕਣ, ਹਸਦੇ-ਵਸਦੇ ਸ਼ਹਿਰ 'ਚ ਕੀਹਨੇ ਅੱਗ ਹੈ ਬਾਲੀ । ਬਖ਼ਸ਼ੇ ਨਹੀਂ ਇਹ ਰੂਪ ਅਸਾਨੂੰ ਦੌਰ ਨਵੇਂ ਨੇ, ਤੌਰ ਅਵੱਲੇ, ਸੋਚ ਅਨੋਖੀ, ਚਾਲ ਨਿਰਾਲੀ । ਇਕ ਪਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜ਼ਿਹਨ ਚੋਂ ਉਠਦੇ ਭੁੱਖ ਦੇ ਪਹਿਰੇ, ਸੁਫ਼ਨੇ ਦੇ ਵਿਚ ਕਿਸਰਾਂ ਆਵੇ ਚੂੜੇ ਵਾਲੀ । ਮੇਰੇ ਘਰ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਝਾਤੀ, ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਨੇ 'ਖ਼ਲਸ਼ ਜੀ' ਮੇਰੇ ਨੈਂਣ ਸਵਾਲੀ ।

ਹੰਝੂਆਂ ਉੱਪਰ ਬਣ ਕੇ ਹੜ੍ਹ ਦੀ ਲਹਿਰ ਗਿਆ ਵਾਂ । ਪੱਥਰ ਅੱਖ ਦੀ ਪੁਤਲੀ ਦੇ ਵਿਚ ਠਹਿਰ ਗਿਆ ਵਾਂ । ਕੋਹਾਂ ਦੂਰ ਮੈਂ ਔੜਾਂ ਮਾਰੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਲਈ, ਦਰਿਆ ਦੀ ਕੁੱਖ ਵਿੱਚੋਂ ਬਣ ਕੇ ਨਹਿਰ ਗਿਆ ਵਾਂ । ਹਰ ਵਾਰੀ ਚਾਅ ਲੋਕਾਂ ਟੰਗਿਆ ਸੂਲੀ ਉੱਤੇ, ਸੱਚ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਜਦ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਗਿਆ ਵਾਂ । ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੇ ਨਹੀਂ ਕਦੀ ਵੀ ਜੰਗਲਾਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਲਈ ਬਣ ਕੇ ਮੈਂ ਪਰ ਕਹਿਰ ਗਿਆ ਵਾਂ । 'ਖ਼ਲਸ਼' ਪਰਾਈ ਕੰਧ ਦੇ ਉਸ ਪਰਛਾਵੇਂ ਥੱਲੇ, ਕੀ ਹੋਇਆ ਜੇ ਪਲ-ਦੋ ਪਲ ਲਈ ਠਹਿਰ ਗਿਆ ਵਾਂ ।

ਇਹ ਦੌਰ ਬਦਲੇ ਇਹ ਤਖ਼ਤ ਬਦਲੇ ਇਹ ਤਾਜ ਬਦਲੇ । ਕੋਈ ਤੇ ਆਵੇ ਜੋ ਇਸ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਦਾ ਰਾਜ ਬਦਲੇ । ਅਸਾਂ ਨੂੰ ਆਉਂਦਾ ਤੇ ਜਾਂਦਾ ਮੌਸਮ ਵੀ ਕਰਬ ਦੇਵੇ, ਇਹ ਸੋਚੀਏ ਕਿੰਜ ਮੌਸਮਾਂ ਦਾ ਮਿਜ਼ਾਜ ਬਦਲੇ । ਜੇ ਵੇਲੇ ਹੱਥੋਂ ਇਹ ਹਰ ਗਏ ਨੇ ਤੇ ਫੇਰ ਕੀ ਹੋਇਆ, ਇਹ ਲੋਕ ਦਿੰਦੇ ਨੇ ਖ਼ੂਨ ਆਪਣਾ ਖ਼ਰਾਜ ਬਦਲੇ । ਕੋਈ ਤੇ ਆਵੇ ਅਮੀਨ ਬਣ ਕੇ ਸਵੇਰਿਆਂ ਦਾ, ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਵੇ ਜੋ ਏਸ ਧਰਤੀ ਦੀ ਲਾਜ ਬਦਲੇ । 'ਖ਼ਲਸ਼' ਕੀ ਦੱਸਾਂ ਹਨ੍ਹੇਰ ਪਾਇਆ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨੇ, ਜ਼ਮੀਰ ਵਿਕਦੇ ਪਏ ਨੇ ਹੁਣ ਤੇ ਇਲਾਜ ਬਦਲੇ ।

ਪਤਝੜ ਆਵੇ ਤੇ ਰੁੱਤਾਂ ਦੀ ਇੰਜ ਰਖਵਾਲੀ ਰੱਖਨਾ । ਪੱਤਰਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਬਾਲ ਕੇ ਦੀਵੇ ਡਾਲੀ-ਡਾਲੀ ਰੱਖਨਾ । ਮਨ ਤੇ ਸਿਲਵਾ ਆਉਣ ਦੀਆਂ ਫਿਰ ਆਸਾਂ ਲਾ-ਲਾ ਰੱਖਨਾ, ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭਾਂਡੇ ਖ਼ਾਲਮ-ਖ਼ਾਲੀ ਰੱਖਨਾ । ਰੰਗਾਂ ਤੇ ਕਨਸੋਆਂ ਵਾਲਾ ਮੌਸਮ ਪਰਤ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ, ਹੁਣ ਨਾ ਫੁੱਲ ਉਗਾਉਣਾ ਘਰ ਵਿਚ ਹੁਣ ਨਾ ਮਾਲੀ ਰੱਖਣਾ । ਅੰਦਰ ਦੀ ਚੁੱਪ ਤੋੜਣ ਦਿਲ ਦੀ ਵਾਜ਼ ਪਛਾਨਣ ਖ਼ਾਤਰ, ਬਾਹਰ ਦੇ ਰੋਲਿਉਂ ਪਲ ਦੋ ਪਲ ਲਈ ਜ਼ਿਹਨ ਨੂੰ ਖ਼ਾਲੀ ਰੱਖਣਾ । ਨਵੇਂ ਦੌਰ ਦਿਆਂ ਲੋਕਾਂ ਸਾਂਝੇ ਦੁਖ ਦੀ ਰੀਤ ਮੁਕਾਈ, ਏਸ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਦੁੱਖ ਸੰਭਾਲੀ ਰੱਖਣਾ । ਮੁੱਕ ਨਾ ਜਾਵੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੋਂ ਰੀਤ ਦੁਆਵਾਂ ਵਾਲੀ, ਮੂੰਹੋਂ ਭਾਵੇਂ ਕੁੱਝ ਨਾ ਮੰਗਣਾ ਨੈਣ ਸਵਾਲੀ ਰੱਖਣਾ । ਆਪਣੇ ਘਰ ਦਾ ਭਰਮ 'ਖ਼ਲਸ਼ ਜੀ' ਕਦੀ ਨਾ ਟੁੱਟਣ ਦੇਣਾ, ਜੁੱਸਾ ਭਾਵੇਂ ਪੀਲਾ ਪੈ ਜਾਏ ਮੂੰਹ ਤੇ ਲਾਲੀ ਰੱਖਣਾ ।