ਸੁੰਦਰ ਪੰਜ ਪਹਾੜੀਆਂ, ਉੱਚੀ ਧੌਣ ਉਠਾਲ, ਰਾਜ-ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਗਿਰਦ ਸਨ ਖੜੀਆਂ ਵਾਂਗ ਖ਼ਿਆਲ । ਰਾਜ ਭਿੰਬੀ ਸਾਰ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ, ਬੇ-ਫ਼ਿਕਰਾ ਸੀ ਵਸ ਰਿਹਾ, ਇਹ ਸਨ ਪਹਿਰੇਦਾਰ । ਪਹਿਲੀ ਨੂੰ ਸਨ ਆਖਦੇ ਲੋਕੀ ਬਾਈ-ਭਾਰ, ਨਾਲ ਖਜੂਰਾਂ ਲਦੜੀ ਘਾਹਾਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ । ਨਾਂ ਦੂਜੀ ਦਾ ਬਿੱਪੁਲਾ ਜਿਸ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨਾਲ ਵਗਦੀ ਸੀ ਸਰਸਵਤੀ ਕਰ ਨਖਰੇਲੀ ਚਾਲ । ਤਪੋਵਨ ਸੀ ਤੀਸਰੀ ਜਿਸ ਦੇ ਝਰਦੇ ਨੀਰ, ਸੀਗ ਚਟਾਨਾਂ ਕਾਲੀਆਂ ਦੀ ਖਿਚਦੇ ਤਸਵੀਰ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਉੱਗੜ ਦੁਗੜੀਆਂ, ਛੱਤਾਂ ਚੋਂ ਇਕਸਾਰ, ਕਿਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਸਦਾ ਸ਼ੋਰਾ ਨੰਢਾ-ਠਾਰ । ਚੌਥੀ ਸੀ ਸ਼ੈਲਾ ਗਿਰੀ ਦੱਖਣ ਵਲ ਖੜੀ, ਪੰਜਵੀਂ ਸੀ ਰਤਨਾ ਗਿਰੀ ਰਤਨਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ । ਚੜ੍ਹਦਾ ਜਾਵੇ ਉਤਾਂਹ ਨੂੰ ਸਪ-ਤੋਰਾ ਇਕ ਰਾਹ, ਪੈਰ-ਘੱਸੀਆਂ ਸਿਲਾਂ ਦਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਫ਼ਰਸ ਲਗਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਕੇਸਰ-ਕਿਆਰੀਆਂ ਤੇ ਬਾਗ਼ਾਂ ਦੇ ਝੁੰਡ, ਕੱਚੇ ਅੰਬਾਂ ਜੰਮੂਆਂ ਸੱਜੇ ਖੱਬੇ ਘੁੰਡ । ਫੇਰ ਚਟਾਨਾਂ ਮਰਮਰੀ ਦੁਧ-ਚਿਟੀਆਂ ਰੰਗਦਾਰ, ਅਗੇ ਚਲ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਟੀਲੇ ਖਿੰਘਰਦਾਰ । ਜੰਗਲੀ-ਫੁੱਲਾਂ ਲੱਦੀਆਂ ਫਿਰ ਪਧਰਾਈਆਂ ਆਣ, ਮੋਢੇ ਚੜ੍ਹੇ ਪਹਾੜ ਦੇ ਲੰਘ ਜਿੱਥੋਂ ਇਨਸਾਨ । ਅੱਗੇ ਪੱਛਮ ਵਲ ਹੈ ਆਉਂਦੀ ਇਕ ਗੁਫ਼ਾ, ਉਲਰੇ ਬਿਰਛ ਅੰਜੀਰ ਦੇ ਜਿਸ ਤੇ ਕੰਘੇ ਪਾ। ਏਥੇ ਅਪੜਨ ਵਾਲਿਆ, ਕਰ ਲੇ ਨੰਗੇ ਪੈਰ, ਨਾਲੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਦੇ ਜੇ ਲਭਨਾਂ ਏਂ ਖੈੇਰ । ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਚ ਪਵਿਤ੍ਰਤਾ ਨਹੀਂ ਏਸ ਦਾ ਹਾਣ, ਚੱਪਾ ਚੱਪਾ ਜਗ ਦਾ ਭਾਵੇਂ ਦਈਏ ਛਾਣ । ਪਾ ਕੇ ਲੀੜੇ ਭਗਵੇਂ ਏਥੇ ਬੁਧ ਅਵਤਾਰ, ਕਟੀਆਂ ਸਾੜੂ ਗਰਮੀਆਂ, ਰੱਬ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਗੁਜ਼ਾਰ, ਨਾਲੇ ਸਿਰ ਤੇ ਝਲੀਆਂ ਝੜੀਆਂ ਮੋਹਲੇ-ਧਾਰ, ਖ਼ੂਨ-ਜਮਾਊ ਸਰਘੀਆਂ, ਸ਼ਾਮਾਂ ਕੱਕਰ ਦਾਰ । ਵਾਂਗ ਫ਼ਕੀਰਾਂ ਸਾਧੂਆਂ ਮਿੱਸਾ ਲੂਣਾ ਖਾ । ਪੈ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੱਲੇ ਉੱਪਰ ਘਾਹ । ਭਾਵੇਂ ਸੀਗ ਹੰਵਾਕਦੇ ਗਿੱਦੜ ਚਾਰ ਚੁਫ਼ੇਰ, ਬਦਲਾਂ ਵਾਂਗੂ ਗਜਦੇ ਭੁੱਖੇ ਜੰਗਲੀ ਸ਼ੇਰ । ਏਦਾਂ ਸੁਹਲ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਵਰਤ ਜਾਗਰੇ ਨਾਲ, ਲੰਮੀਆਂ ਰਖ ਸਮਾਧੀਆਂ ਕੀਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਢਾਲ। ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਯਾਦ ਵਿਚ ਕਦੀ ਜਹੇ ਗਲਤਾਨ, ਸਮਝ ਪਹਾੜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਾਹਲੜ ਚੜ੍ਹਦੇ ਆਣ । ਕਦੀ ਡਰਾਕਲ ਭੱਗਲਾਂ ਅਪਣੇ ਪੋਚ-ਸਮੇਤ, ਪੈਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਂਦੀਆਂ ਲੰਘ ਅਚੇਤ । ਕਦੀ ਸਮਾਨੀ ਘੁੱਗੀਆਂ ਬਿਨਾਂ ਖੌਫ ਆ ਕੋਲ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਚਕੌਲ ਚੋਂ ਚੁਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਚੌਲ । ਵੇਲੇ ਸਿਖਰ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ, ਸੁੰਨ-ਸਮਾਧੀ ਧਾਰ, ਬਹਿ ਜਾਂਦੇ ਭਗਵਾਨ ਜੀ ਬੰਨ੍ਹ ਬਿਰਤੀ ਦੀ ਤਾਰ । ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਸੀ ਤਪਦੀ ਧਰਤੀ ਵਾਂਗ ਅੰਗਾਰ, ਕੰਧਾਂ ਮੰਦਰ ਨਚਦੇ ਬੰਦ ਹਵਾ ਵਿਚਕਾਰ । ਏਦਾਂ ਸੰਝਾਂ ਤੀਕਰਾਂ ਰਹਿੰਦੇ ਉਹ ਗ਼ਲਤਾਨ, ਪਤਾ ਨ ਲਗਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਦੋਂ ਅਸਤਿਆ ਭਾਨ, ਨਾ ਤਿਲਕੰਦੜੀ ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਕੁਝ ਖਿਆਲ, ਲੰਘ ਜਾਂਦੀ ਜੋ ਮਲਕੜੇ ਲਾ ਕੇ ਲੰਬੀ ਛਾਲ । ਨਾ ਤਕਦੇ ਆਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਝਿਲਕਾਰ, ਨਾ ਸੁਣਦੇ ਉਹ ਸ਼ਹਿਰ 'ਚੋਂ ਢੋਲਾਂ ਦੀ ਢਮਕਾਰ, ਨਾ ਉਲੂਆਂ ਦੀ ਹੂਕ ਦਾ ਰਖਦੇ ਕੁਝ ਧਿਆਨ, ਐਸੀ ਬਿਰਤੀ ਜੋੜ ਕੇ ਬਹਿੰਦੇ ਸਨ ਭਗਵਾਨ । ਆਪੇ ਦੀ ਡੂੰਘਾਣ ਵਿਚ ਖਿਆਲਾਂ ਤਾਂਈ ਉਤਾਰ ਰਹਿੰਦੇ ਉਹ ਸੁਲਝਾਉਂਦੇ ਉਲਝੀ ਜੀਵਨ-ਤਾਰ । ਏਦਾਂ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦੇ ਅੰਤਰ-ਧਿਆਨ, ਜਦੋਂ ਖਮੋਸ਼ੀ ਜੱਗ ਤੇ ਚਾਦਰ ਦੇਂਦੀ ਤਾਣ । ਐਪਰ ਕਿਧਰੇ ਕਿਧਰੇ ਜੰਗਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਭਾਲੂ ਚਿਤਰੇ ਸ਼ੇਰ ਦੀ ਸੁਣ ਪੈਂਦੀ ਭਭਕਾਰ, ਜਿਉਂ ਸਾਡੀ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚਕਾਰ ਮਾਰਨ ਚੀਕਾਂ ਚਾਂਗਰਾਂ ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਹੰਕਾਰ । ਸੌਂ ਰਹਿੰਦੇ ਫਿਰ ਘਾਹ ਦੇ ਉਤੇ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ, ਆਖਰ ਬੇੜੀ ਚੰਨ ਦੀ ਤਰ ਜਾਂਦੀ ਅਸਮਾਨ। ਪੌਹ-ਫੁਟਾਲਾ ਹੁੰਦਿਆਂ ਉਠ ਖਲੋਂਦੇ ਫੇਰ, ਕਿਸੇ ਪਹਾੜੀ ਥੜ੍ਹੇ ਤੇ ਖੜ੍ਹਦੇ ਵਿਚ ਹਨੇਰ, ਤਕਦੇ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਦੇ ਘੂਕ ਸੁਤਾ ਸੰਸਾਰ, ਵਿਚ ਤਸੱਵਰ ਜੀਆਂ ਨੂੰ ਲੈਂਦੇ ਜੱਫੀ ਮਾਰ । ਘੁਸਰ-ਮੁਸਰ ਪਰਭਾਤ ਦੀ ਖੇਤਾਂ 'ਚੋਂ ਲਹਿਰਾ, ਦੇ ਦੇ ਚੁੰਮਣ ਜਗਤ ਨੂੰ ਦੇਂਦੀ ਫੇਰ ਜਗਾ । ਫੇਰ ਆਕੜਾਂ ਭੰਨਦਾ ਸੂਰਜ ਟੂਣੇ-ਹਾਰ, ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਉਭਰਦਾ ਪੂਰਬ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ । ਏਡੀ ਫਿੱਕੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਕਰਦੀ ਆ ਕੇ ਝਾਤ, ਪਤਾ ਨਾ ਲਗਦਾ ਰਾਤ ਹੈ ਯਾ ਹਾਲੇ ਪਰਭਾਤ । ਪਰ ਬਨ-ਕੁੱਕੜ ਦੇਂਵਦੇ ਬਾਗ਼ ਜਦੋਂ ਦੋ ਵਾਰ, ਨਸ ਜਾਂਦੀ ਅਸਮਾਨ ਤੇ ਦੁੱਧ-ਰੰਗੀ ਇਕ ਧਾਰ, ਜੋ ਤਾਰਾ ਪਰਭਾਤ ਦਾ ਛੇਤੀ ਨਾਲ ਡੁਬੋ, ਪੀਲੇ ਸੋਨੇ ਵਾਂਗਰਾਂ, ਨਿੱਘੀ ਜਾਂਦੀ ਹੋ। ਫਿਰ ਉਚੇ ਬਦਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਨੀਆਂ ਤੀਕਰ ਦੌੜ, ਭਖ ਭਖ ਕਰਦੇ ਸਵਰਨ ਦੀ ਝਾਲਰ ਦੇਂਦੀ ਜੋੜ, ਊਦੇ, ਸੂਹੇ, ਕੇਸਰੀ, ਦਸਕੇ ਰੰਗ ਹਜ਼ਾਰ, ਰੰਗ ਨੀਲੇ ਅਸਮਾਨ ਦਾ ਦੇਂਦੀ ਤੁਰਤ ਨਿਖਾਰ । ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਰੱਤੜੇ, ਨੂਰੀ ਕਪੜੇ ਪਾ ਆ ਜਾਂਦਾ ਅਸਮਾਨ ਤੇ ਫਿਰ ਹੁਸਨਾ ਦਾ ਸ਼ਾਹ । ਤਦ ਸਾਡੇ ਭਗਵਾਨ ਜੀ ਵੱਡ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਦਾ, ਚੜ੍ਹਦੀ ਟਿੱਕੀ ਸਾਹਮਣੇ ਦੇਂਦੇ ਸੀਸ ਨਿਵਾ। ਕਰਕੇ ਸੌਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਫਿਰ ਢਕੀਉਂ ਥੱਲੇ ਲਹਿ, ਚੁਪ ਚੁਪੀਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਰਸਤੇ ਜਾਂਦੇ ਪੈ। ਫੜ ਕਰਮੰਡਲ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫਿਰਦੇ ਗਲੀ ਬਜ਼ਾਰ, ਬੂਹੇ ਬੂਹੇ ਮੰਗਦੇ ਭੋਜਨ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ, ਪਰ ਕਰਮੰਡਲ ਉਨਾਂ ਦਾ ਭਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਝੱਬ, ਕਿਉਂਕਿ ਭੋਜਨ ਦੇਣ ਨੂੰ ਤਰਲੇ ਲੈਂਦੇ ਸਭ। ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅਖੀਆਂ ਮਗਨ ਸਮਾਧੀ ਨਾਲ, ਨਿੱਕੇ ਵੱਡੇ ਨਗਰ ਦੇ ਹੋਂਦੇ ਸੱਭ ਨਿਹਾਲ । ਬੂਹੇ ਅੱਗੋਂ ਲੰਘਦੇ ਜਾਂ ਉਹ ਅਲਖ ਪੁਕਾਰ, ਬਚਿਆਂ ਤਾਂਈ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਹਾਕਾਂ ਮਾਰ : “ਦੌੜੋ ਕਰਮਾਂ-ਵਾਲਿਉ ਛੇਤੀ ਪਾਵੋ ਖੈਰ, ਲਵੋ ਅਸੀਸਾਂ ਸੋਹਣਿਉਂ ਚੁੰਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ।” ਰੱਤੇ ਰੱਬੀ ਤਰਸ ਵਿਚ ਕੋਮਲ ਚਿੱਤ ਭਗਵਾਨ, ਏਦਾਂ ਚੱਕਰ ਲਾਂਦਿਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਗ਼ਲਤਾਨ । ਦੁਖੀ ਭਰਾਵਾਂ ਵਾਸਤੇ ਕਰਦੇ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ, ਹੋਵੇ ਕਿੱਦਾਂ ਸਖਣਾ ਹੰਝੂਆਂ ਤੋਂ ਸੰਸਾਰ । ਨੈਣ ਕਿਸੇ ਮੁਟਿਆਰ ਦੇ ਕਾਲੇ ਅਤੇ ਹੈਰਾਨ, ਸੋਚੀ ਪਏ ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਉਤੇ ਟਿਕਦੇ ਆਣ । ਤਕ ਕੇ ਫ਼ਾਨੀ ਹੁਸਨ ਤੋਂ ਵਧ ਸੋਹਣਾ ਦੀਦਾਰ, ਕਈ ਉਮੰਗਾਂ ਉਠਦੀਆਂ ਹਿਕ ਉਹਦੀ ਵਿਚਕਾਰ, ਨਾਲ ਅਚਾਨਕ ਪ੍ਰੀਤ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪੈਂਦੀ ਖੋਹ, ਸਭ ਸੁਫ਼ਨੇ ਉਸ ਕੁੜੀ ਦੇ ਸੱਚੇ ਜਾਂਦੇ ਹੋ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਭਗਵਾਨ ਜੀ ਮਿੱਠੇ ਬੋਲ ਉਚਾਰ, ਦਂਦੇੇ ਮੁੱਲ ਪਿਆਰ ਦਾ ਪੈਰਾਂ ਉੱਪਰ ਤਾਰ । ਫੇਰ ਪਹਾੜਾਂ ਵਲ ਉਹ ਜਾਂਦੇ ਪਰਤ ਅਡੋਲ, ਪਾਈ ਪੀਲੀ ਕੱਫਨੀ, ਹਥ ਫੜੀ ਕਚਕੋਲ, ਜਿਥੇ ਬੈਠ ਸਿਆਣਿਆਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿਚਕਾਰ, ਬੁੱਧੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਦੇ, ਸੁਣਦੇ ਕਈ ਵਿਚਾਰ । ਸ਼ਾਂਤ ਭਰੀ ਰਤਨਾਗਰੀ ਦੇ ਬੇਲੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਸਾਧਾਂ ਦੀ ਇਕ ਮੰਡਲੀ ਕੀਤਾ ਆਣ ਉਤਾਰ । ਇਕ-ਟੰਗੇ, ਜੋਗੀ, ਜਤੀ, ਭਿਕਸ਼ੂ ਤੇ ਜਟਧਾਰ, ਸੀਗ ਸਮਝਦੇ ਦੇਹ ਨੂੰ ਜੋ ਇਕ ਵਾਧੂ ਭਾਰ । ਨਾਲ ਤਸੀਹੇ ਮਾਰਦੇ ਅਪਣਾ ਸੁਹਲ ਸਰੀਰ, ਵਾਂਗ ਹਵਾਨਾਂ ਨਥਦੇ ਪਾ ਕੇ ਨਕ ਜ਼ੰਜੀਰ । ਦੇ ਦੇ ਪੀੜਾਂ ਤਨ ਦਾ ਇਤਨਾਂ ਕਰਦੇ ਨਾਸ, ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਮੁਕਦਾ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਇਹਸਾਸ । ਇਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੋਂ ਰਾਤ ਦਿਨ, ਬਾਹਾਂ ਤਾਈਂ ਪਸਾਰ, ਖ਼ਬਰੇ ਕਿਤਨੇ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਖੱਲਾ ਸੀ ਹਠ ਧਾਰ, ਟਾਂਡਾ ਹੋਈਆਂ ਵੀਣੀਆਂ ਮੜਨੋ ਹਟ ਗਏ ਜੋੜ, ਨਿਕਲੇ ਟੁੰਡਾਂ ਵਾਂਗਰਾਂ ਮੋਢੇ ਤੇ ਕੰਗਰੋੜ। ਸਨ ਕਈਆਂ ਨੇ ਮੀਟੀਆਂ ਮੁੱਠਾਂ ਇਉਂ ਇਕਸਾਰ, ਨੌਂਹ ਤਲੀਆਂ ਨੂੰ ਚੀਰ ਕੇ ਨਿਕਲ ਆਏ ਸਨ ਪਾਰ । ਕਈ ਖੜਾਵਾਂ ਘਤ ਕੇ ਭਰੀਆਂ ਮੇਖਾਂ ਨਾਲ, ਪਏ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਰਦੇ ਸੀਗ ਹਲਾਲ। ਕਈ ਵਗਾਂਦੇ ਲਹੂ ਸਨ ਤਿੱਖੇ ਪਥਰ ਮਾਰ, ਕਈ ਲਾਸਦੇ ਦੇਹ ਸਨ ਧਰ ਤੱਤੇ ਅੰਗਿਆਰ । ਕਈਆਂ ਮਾਸ ਵਿਲੂੰੰਹਦਰੇ, ਕੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਝਰੀਠ, ਕਈਆਂ ਸੀਖਾਂ ਚੋਭੀਆਂ ਬਣ ਕੇ ਪੱਕੇ ਢੀਠ । ਕਈਆਂ ਪਿੰਡਾ ਪੋਚਿਆ ਸੀ ਚਿਕੜ ਦੇ ਨਾਲ, ਕੀਤੇ ਨਾਲ ਸੁਆਹ ਦੇ ਗੁੱਥਮ ਗੁੱਥਾ ਵਾਲ । ਖੱਫਣ ਬਦਬੂਦਾਰ ਸਨ ਕਈਆਂ ਬੱਧੇ ਲੱਕ। ਕਈਆਂ ਵੰਨੇ ਨਕ ਦੇ ਲਾ ਰੱਖੀ ਸੀ ਟੱਕ । ਕਈ ਮਸਾਣਾਂ ਵਿਚ ਸਨ ਰਹਿੰਦੇ ਨ੍ਹੇਰ ਸਵੇਰ, ਲਾਂਭੇ ਚਾਂਭੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੋਥਾਂ ਹੋਈਆਂ ਢੇਰ। ਚੀਲਾਂ, ਗਿਰਜਾਂ ਉਡਦੀਆਂ ਚੀਕਾਂ ਕੂਕਾਂ ਮਾਰ, ਚੁੰਝਾਂ ਪਹੁੰਚੇ ਮਾਰ ਕੇ ਨੋਚਦੀਆਂ ਮੁਰਦਾਰ । ਬਾਜ਼ੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚ ਸਨ ਏਹੋ ਜਹੇ ਜਪਾਰ, ਨਾਂ ਜਪਦੇ ਜੋ ਸ਼ਿਵਾਂ ਦਾ ਦਿਨ ਵਿਚ ਪੰਜ ਸੌ ਵਾਰ। ਧੂਪ-ਝਲੂਸੇ ਗਲਾਂ ਵਿਚ ਸਨ ਸੱਪਾਂ ਦੇ ਹਾਰ, ਅੰਦਰ ਪਈਆਂ ਵੱਖੀਆਂ, ਨਾੜਾਂ ਨਿਕਲੀਆਂ ਬਾਹਰ । ਸੁਕ ਗਈ ਸੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਪਈ ਪਟਾਂ ਤੇ ਲੱਤ, ਪੱਛੀ ਵਾਗੂੰ ਨੁੱਚੜੀ, ਰਹੀ ਨਾ ਮਾਸਾ ਰੱਤ । ਤਾਲੂ ਲੂਸੇ ਧੁਪ ਨੇ ਤਿਖੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਨਾਲ, ਅੱਖਾਂ ਹੋਈਆਂ ਚੁੰਨ੍ਹੀਆਂ, ਨਿਤ ਧੂਣੀਆਂ ਬਾਲ । ਹੜਬਾਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੀਆਂ, ਬੋਕਾ ਹੋਏ ਪੇਟ, ਕੁੜ ਕੁੜ ਕਰਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਧਰੀਆਂ ਚੰਮ-ਵਲੇਟ। ਐਸੀ ਸੋਗੀ ਮੰਡਲੀ ਜੁੜੀ ਓਸ ਥਾਂ ਆਣ, ਪਾ ਰਖੀ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧੁਪੇ ਸੁਕਣੀ ਜਾਨ । ਬੈਠਾ ਸੀ ਇਕ ਵੱਖਰਾ ਘਟੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਗਿਣਦਾ ਸੀ ਜੋ ਜਵਾਂ ਦੇ ਦਾਣੇ ਰੋਜ਼ ਹਜ਼ਾਰ। ਇਕ ਇਕ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਾਂਦਾ ਸੀ ਉਹ ਫੇਰ ਤਾਂਜੇ ਭੁਖ ਦੇ ਦਿਉ ਨੂੰ ਕਰ ਸਕੇ ਉਹ ਜ਼ੇਰ । ਕੌੜੇ ਪੱਤਰ ਦਾਲ ਵਿਚ ਘੋਟ ਰਿਹਾ ਸੀ ਇੱਕ, ਤਾਂਜੇ ਰਹੇ ਨਾ ਜੀਭ ਨੂੰ ਰਸਾਂ ਕਸਾਂ ਦੀ ਸਿਕ । ਰਤਾ ਪਰੇਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬੈਠਾ ਸੀ ਇਕ ਹੋਰ, ਗੁੱਛਾ-ਮੁੱਛਾ ਹੋਇਆ ਡਰਿਆ ਜਿਵੇਂ ਜਨੌਰ । ਵਿਚ ਖਿਆਲੀ ਸੁਖਾਂ ਦੇ ਕਰਕੇ ਜਾਨ ਹਲਾਲ, ਅੱਖਾਂ, ਇੰਦਰੀ, ਜੀਭ, ਕੰਨ ਦਿਤੇ ਉਸ ਨਿਕਾਲ । ਗਲ ਕੀ ਐਸੇ ਦੁਖੜੇ ਸੀਗ ਰਹੇ ਉਹ ਪਾ, ਵੇਖ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਰਕ ਵੀ ਲੈਣ ਨੀਵੀਆਂ ਪਾ। ਹਠੀਆਂ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਨੂੰ ਵੇਖ ਸ਼ੋਕ ਦੇ ਨਾਲ, ਕੀਤਾ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ ਨੇ, ਏਦਾਂ ਨਾਲ ਸਵਾਲ : “ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਹੋ ਗਏ ਮੈਨੂੰ ਵਿਚ ਪਹਾੜ, ਸਚਿਆਈ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿਚ ਗਾਂਹਦਾ ਫਿਰਾਂ ਉਜਾੜ । ਵੇਖ ਤੁਸਾਡੇ ਕਸ਼ਟ ਪਰ ਹੋਇਆਂ ਬੜਾ ਹੈਰਾਨ, ਕਿਉਂ ਦੇਂਦੇ ਹੋ ਜਾਣ ਕੇ ਦੁਖਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਜਾਨ ? ਬੇਦਰਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਲਿੱਸਾ ਕਰੋ ਸਰੀਰ ? ਕਾਹਨੂੰ ਦੁਖਦੇ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਕਰੋ ਦਿਲਗੀਰ ।” ਰੁਕਦਾ ਰੁਕਦਾ ਬੋਲਿਆ, ਹਠੀਆਂ ਦਾ ਸਰਦਾਰ : “ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਿਖ ਗਏ ਸਿਆਣੇ ਗ੍ਰੰਥਾ ਕਾਰ, ਜਿਹੜਾ ਬੰਦਾ ਦੇਹ ਨੂੰ ਦੇਵੇ ਇਤਨੇ ਦੁਖ, ਜਾਪਣ ਲਗ ਪਏ ਓਸਨੂੰ, ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਸੁਖ । ਸੜ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਓਸਦੇ ਪਾਪ ਅਤੇ ਸੰਤਾਪ, ਕੱਟ ਜਾਂਦੀਆਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਫਾਹੀਆਂ ਅਪਣੇ ਆਪ । ਉੱਡੇ ਉਸਦੀ ਆਤਮਾਂ ਉਚ-ਮੰਡਲਾਂ ਵਿਚਕਾਰ, ਜਿੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਨਾ ਸਕਦੀ ਬੰਦੇ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ।” ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਕੰਵਰ ਨੇ, ਵੇਖ ਹਠੀ ਸਰਦਾਰ, ਔਹ ਬੱਦਲ ਜੋ ਤਰ ਰਿਹਾ ਅੰਬਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਜਾਪੇ ਏਦਾਂ ਚਮਕਦਾ ਜਿਵੇਂ ਸੁਨਹਿਰੀ ਸ਼ਾਲ, ਹਨ ਵਲ੍ਹੇਟੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਤਖ਼ਤ ਇੰਦਰ ਦੇ ਨਾਲ । ਲਹਿਰਾਂ ਲੈਂਦੇ ਸਾਗਰੋਂ ਚੜ੍ਹਿਆ ਇਹ ਅਸਮਾਨ, ਪਰ ਡਿੱਗੇਗਾ ਅੰਤ ਨੂੰ ਹੰਝੂਆਂ ਵਾਂਗਰ ਆਣ । ਪਰਬਤ, ਖੁੰਦਰਾਂ, ਕੱਸੀਆਂ, ਨਦੀਆਂ ਨਾਲੇ ਚੀਰ, ਵਿਚ ਸਾਗਰ ਦੇ ਡਿਗ ਕੇ ਰਲਣਾ ਏਸ ਅਖ਼ੀਰ । ਕੀ ਇਸ ਬੱਦਲ ਵਾਂਗਰਾਂ ਸਵਰਗੀ ਜੀਆ-ਜੰਤ, ਡਿਗਣਗੇ ਨਾ ਜ਼ਿਮੀ ਤੇ ਛੱਡ ਸੁਖਾਂ ਨੂੰ ਅੰਤ ? ਜੋ ਬਣਿਆ ਸੋ ਭਜਸੀ ਹੇ ਹਠ-ਧਾਰੀ ਵੀਰ, ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਹੈ ਉਠਦਾ ਢਹਿਣਾ ਓਸ ਅਖ਼ੀਰ । ਮੰਨ ਲਿਆ ਭਾਵੇਂ ਤੁਸੀ ਨਰਕਾਂ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਲਵੋ ਖ਼ਰੀਦ ਸਵਰਗ ਨੂੰ ਮੁਲ ਖੂਨ ਦਾ ਤਾਰ, ਐਪਰ ਚੇਤੇ ਰਖਣਾ, ਸੌਦਾ ਹੁੰਦਿਆਂ ਸਾਰ । ਨਵਿਉਂ ਸਿਰਿਉਂ ਚਲਸੀ ਫਿਰ ਜਤਨਾਂ ਦੀ ਤਾਰ ।” ਉੱਤਰ ਦਿਤਾ ਸਾਧ ਨੇ ਠੰਢਾ ਹੌਕਾ ਮਾਰ, ਖ਼ਬਰੇ ਚਲ ਪੈਣੀ ਹਊ ਫਿਰ ਜਤਨਾਂ ਦੀ ਤਾਰ, ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਨਾ ਏਸਦਾ ਸਾਨੂੰ ਕੁਝ ਗਿਆਨ, ਕੇਵਲ ਇਤਨੀ ਗਲ ਦੀ ਰਖੀਏ ਅਸੀਂ ਪਛਾਣ, ਰਾਤ-ਹਨੇਰੇ ਮਗਰੋਂ ਹੋਏ ਜ਼ਰੂਰ ਸਵੇਰ, ਦੁੱਖਾਂ ਮਗਰੋਂ ਸੁਖ ਦਾ ਝੂਟਾ ਆਵੇ ਫੇਰ । ਏਸੇ ਲਈ ਨਾ ਅਸਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲਗੇ ਸਰੀਰ, ਜਿਹੜਾ ਉਡਦੀ ਰੂਹ ਨੂੰ ਪਾਵੇ ਕੜੇ ਜ਼ੰਜੀਰ, ਤਾਂਹੀਉਂ ਦੇ ਦੇ ਦੇਹ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਦੁਖ, ਦੇਵਤਿਆਂ ਤੋਂ ਲੋਚੀਏ ਅਸੀਂ ਵਡੇਰੇ ਸੁਖ ।” ਉਤਰ ਦਿਤਾ ਕੰਵਰ ਨੇ, ਉਚੇ ਕਰਕੇ ਨੈਣ : “ਮੰਨ ਲਿਆ ਸੁਖ ਤੁਸਾਂ ਦੇ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਬੱਧੀ ਰਹਿਣ, ਐਪਰ ਓੜਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਕ ਦਿਨ ਜਾਣਾ ਮੁੱਕ, ਜਿਦਾਂ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਦਿਆਂ ਤਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਲੁੱਕ । ਕੀ ਆਕਾਸ਼ ਪਤਾਲ ਵਿਚ ਯਾ ਏਦੂੰ ਵੀ ਦੂਰ, ਹੈ ਕੋਈ ਐਸੀ ਜਿੰਦੜੀ ਜਿਸ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚੂਰ ? ਕੀ ਅਸਮਾਨੀ ਦੇਵਤੇ ਰਹਿਸਣ ਸਦਾ ਅਟੱਲ ? ਰਤਾ ਭਰਾਵੋ ਮੇਰਿਓ ਸੋਚੋ ਖਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ।” “ਨਹੀਂ, ਜੋਗੀਆਂ ਆਖਿਆ, “ਕੇਵਲ ਬ੍ਰਹਮ ਅਕਾਲ, ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਦੇਵਤੇ ਹਨ ਮੌਤ ਦਾ ਮਾਲ ।” “ਅਤ ਸਿਆਣੇ ਹੋਏ ਕੇ, ਤਦ ਬੋਲੇ ਭਗਵਾਨ, ਉਹਨਾਂ ਲਾਹਾਂ ਵਾਸਤੇ ਕਿਉਂ ਹੋਵੋ ਹਲਕਾਨ, ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਾਇਦ ਨਿਕਲਣੇ ਸੁਫ਼ਨੇ ਵਾਂਗ ਅਖੀਰ, ਨਾਲ ਘ੍ਰਿਣਾ ਦੇ ਮਾਰਨਾ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਸਰੀਰ । ਕਰੋ ਨਾ ਲੂਹਲਾ ਏਸ ਨੂੰ ਭੰਨਕੇ ਗੋਡੇ ਹੱਥ, ਭੰਨਣਾ ਇਸਨੂੰ, ਭੰਨਣਾ ਰੂਹ ਅਪਣੀ ਦਾ ਰੱਥ । ਘਰ ਪਹੁੰਚਣ ਦਾ ਆਤਮਾ ਕਰਦੀ ਦਿਸੇ ਆਹਰ, ਐਪਰ ਏਸ ਸਰੀਰ ਨੇ ਸੰਝੋਂ ਹੀ ਉਰਵਾਰ, ਉਸ ਘੋੜੇ ਦੇ ਵਾਂਗਰਾਂ ਢਹਿ ਪੈਣਾ ਚੌਫਾਲ, ਜਿਸਨੂੰ ਜਾਵੇ ਹਿੱਕਿਆ ਬੇਕਿਰਕੀ ਦੇ ਨਾਲ । ਕੀ ਓ ਪੂਜਯ ਮਹਾਤਮਾ, ਸੁੰਦਰ ਇਹ ਮਕਾਨ, ਨਾਲ ਬੇਦਰਦੀ ਤੋੜ ਕੇ ਕਰ ਦੇਸੋ ਵੀਰਾਨ, ਜਿਥੇ ਪੁੱਜੇ ਅਸੀਂ ਹਾਂ ਲਾ ਕੇ ਲੰਮਾ ਗੇੜ, ਬੀਤੀਆਂ ਉਮਰਾਂ ਵਿਚ ਦੀ ਕਸ਼ਟ ਉਠਾਂਦੇ ਢੇਰ ? ਨਾਲੇ ਦਸਣ ਅਸਾਂ ਨੂੰ ਜਿਹੜੀਆਂ ਚਾਨਣ ਪਾ ਖਾਵੇ ਮੋੜਾ ਕਿਧਰ ਨੂੰ ਕੋਈ ਚੰਗੇਰਾ ਰਾਹ ?'' ਲੱਗੇ ਕਹਿਣ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ, ਹੋ ਸਾਰੇ ਇਕ-ਸਾਹ : “ਚੁਣਿਆਂ ਹੈ ਅਪਣੇ ਲਈ ਅਸਾਂ ਇਹੋ ਹੀ ਰਾਹ, ਭਾਵੇਂ ਪੱਥਰ ਏਸਦੇ ਭੱਖਣ ਵਾਂਗ ਅੰਗਾਰ, ਅਸਾਂ ਨਾ ਛਡਣਾ ਏਸ ਨੂੰ ਮੌਤੋਂ ਉਰਲੇ ਪਾਰ, ਦੱਸੋ ਜੇ ਹੋ ਜਾਣਦੇ ਏਦੂੰ ਚੰਗਾ ਰਾਹ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਜਾਉ ਤੁਸਾਂ ਤੇ ਈਸ਼ਵਰ ਕਰੇ ਦਿਆ ।” ਲੈ ਦਿਲਗੀਰੀ ਤੁਰ ਪਿਆ ਉਥੋਂ ਰਾਜ-ਕੁਮਾਰ, ਰਾਹ ਵਿਚ ਜਾਵੇ ਸੋਚਦਾ, ਕਿੱਦਾਂ ਬਿਨਾਂ ਵਿਚਾਰ, ਡਰ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਇਹ ਮੌਤੋਂ ਡਰਨ ਨਾ ਮੂਲ, ਜੀਵਨ ਬਦਲੇ ਕਰਨ ਨਾ ਹਥਲਾ ਜੀਣ ਕਬੂਲ । ਮਾਰਨ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਪਣੀ ਹੱਥੀਂ ਤੀਰ, ‘ਕਿਧਰੇ ਰੀਝਣ ਦੇਵਤੇ ਪੱਛਣ ਸੁਹਲ ਸਰੀਰ । ਅਪਣੀ ਹਥੀਂ ਬਾਲ ਕੇ ਨਰਕ ਦੁਖਾਂ-ਭਰਪੂਰ, ਨਾਲ ਏਸਦੇ ਚਾਹਣ ਉਹ ਨਰਕ ਹਟਾਣੇ ਦੂਰ । ਝੱਲ-ਪੁਣੇ ਦੇ ਵਿਚ ਉਹ ਏਦਾਂ ਕਰਨ ਖ਼ਿਆਲ, ਦੁੱਖਾਂ-ਭੰਨੀ ਦੇਹ ਚੋਂ ਰੂਹ ਦਾ ਉਡਣ ਸੁਖਾਲ । “ਹੇ ਫੁੱਲੋ ਮੁਸਕਾਂਦਿਓ !” ਕਿਹਾ ਸਿਧਾਰਬ ਕੂਕ, “ਵੱਲ ਸੂਰਜ ਹਨ ਤੁਸਾਂ ਦੇ ਉਠੇ ਮੁੱਖ ਮਲੂਕ । ਰੋਸ਼ਨ ਮੁਖੜੇ ਤੁਸਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ਰਹੇ ਖਿਲਾਰ, ਸਵਾਸ ਤੁਸਾਡੇ ਮਿੱਠੜੇ ਵੰਡ ਰਹੇ ਮਹਿਕਾਰ । ਪਹਿਨ ਪੁਸ਼ਾਕਾਂ ਉਜਲੀਆਂ, ਊਦੀਆਂ ਤੇ ਗੁਲਨਾਰ, ਸੂਹੀਆਂ ਚਾਂਦੀ-ਰੰਗੀਆਂ ਦਿੱਸੋ ਸ਼ੁਕਰ-ਗੁਜ਼ਾਰ । ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਜਾਪੋ ਬੜੇ ਅਨੰਦ, ਹਸ ਰਸ ਕੇ ਹੋ ਕਟ ਰਹੇ ਬਿਖੜਾ ਜੀਵਨ-ਪੰਧ । ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਮੂਰਖ ਬੰਦੇ ਵਾਂਗ ਹੱਥੀਂ ਅਪਣੇ ਹੁਸਨ ਦਾ ਬਾਗ਼ ਨ ਸੁੱਟਦਾ ਛਾਂਗ । ਅਣੀ ਖਜੂਰੋ ਉੱਚੀਉ, ਬੈਠੀਆਂ ਅਧ-ਅਸਮਾਨ, ਸਾਗਰ ਵੱਲੋਂ ਰੁਮਕਦੀ ਪੌਣ ਕਰੋ ਨਿੱਤ ਪਾਨ । ਪਾ ਕੇ ਕਿਹੜੇ ਭੇਦ ਨੂੰ ਭਣੋ ਤੁਸੀਂ ਆਨੰਦ, ਗਾਵੇ ਚੋਟੀ ਤੁਸਾਂ ਦੀ ਨਿਤ ਸੁਨਹਿਰੀ ਛੰਦ ? ਅਣੀ ਬੁਲਬੁਲੋ ! ਘੁਗੀਉ ! ਤੋਤਿਉ ! ਮੱਧ ਮਖੀਓ, ਫਿਕਰ ਪਵਾੜੇ ਜਗ ਦੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਕਣ ਨਾ ਛੋਹ। ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਚ ਅੰਦੇਸ਼ਿਆਂ ਜਿੰਦ ਆਪਣੀ ਹੂਲ, ਇਦੂੰ ਚੰਗੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲੋਚੋ ਤੁਸੀਂ ਨ ਮੂਲ । ਐਪਰ ਕਾਤਲ ਤੁਸਾਂ ਦਾ ਇਹ ਜ਼ਾਲਮ ਇਨਸਾਨ, ਸਰਬ-ਸਵਾਮੀ ਹੋਣ ਦਾ ਖਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਾਣ, ਵਿਚ ਖਿਆਲੀ ਸੁਖਾਂ ਦੇ ਦੇਵੇ ਦੇਹ ਨੂੰ ਦੁੱਖ, ਰਾਤੀਂ ਕੱਟੇ ਜਾਗਰੇ, ਦਿਹਾੜੀ ਕੱਟੇ ਭੁੱਖ ।” ਬੋਲ ਰਹੇ ਸਨ ਪੰਛੀਆਂ ਨਾਲ ਏਦਾਂ ਭਗਵਾਨ, ਢਕੀਉਂ ਉਡਦੀ ਧੂੜ ਨੇ ਲੀਤਾ ਖਿਚ ਧਿਆਨ । ਚਿੱਟੇ ਚਿੱਟੇ ਬੱਕਰੇ ਭੇਡਾਂ ਕਾਲੀਆਂ-ਸ਼ਾਹ, ਮਾਰਦੀਆਂ ਮੂੰਹ ਘਾਹ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹੀਆਂ ਉੱਪਰ ਆ। ਗੁੱਛੇ ਖਾਣ ਅੰਜੀਰ ਦੇ ਹੋ ਕੇ ਖਿੱਟਾਂ ਭਾਰ, ਵੇਖ ਚਮਕਦਾ ਨੀਰ ਯਾ ਭੱਜਣ ਰਾਹੋਂ ਬਾਹਰ । ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਜੜੀ ਛਿਹ ਛਿਹ ਕਰਦੇ ਜਾਣ ਮਾਰ ਗੁਲੇਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਸਤੇ ਉਤੇ ਪਾਣ। ਇੱਜੜ ਵਿਚ ਇਕ ਭੇਡ ਸੀ ਦੋ ਸਨ ਜਿਦੇ ਜਵਾਕ, ਇਕ ਫੱਟੜ ਮਮਿਆਉਂਦਾ, ਦੂਜਾ ਬੜਾ ਚਲਾਕ । ਮਾਂ ਚਿੰਤਾਤਰ ਉਨਾਂ ਦੀ ਕਰੇ ਦੁਪਾਸੜ ਦੌੜ, ਲਹੂ ਇਕ ਦਾ ਚੱਟਦੀ ਨੈਣ ਦੂਏ ਵਲ ਮੋੜ। ਵੇਖ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੰਵਰ ਦਾ ਦਿਲ ਹੋਇਆ ਦੋ-ਟੁੱਕ, ਲਿਆ ਕੰਧਾੜੇ ਓਸ ਨੇ ਲੰਙਾਂ ਲੇਲਾ ਚੁੱਕ । ਕਹਿਣ ਲਗਾ ਫਿਰ ਭੇਡ ਨੂੰ ‘ਗ਼ਮ ਨਾ ਦਿਲ ਤੇ ਲਿਆ, ਜਿੱਧਰ ਵੀ ਤੂੰ ਜਾਏਂਗੀ ਲੇਲਾ ਖੜਸਾਂ ਚਾ । ਕਿਉਂਕਿ ਦੁਖੀ ਜਨੌਰ ਨੂੰ ਕਰਨਾਂ ਠੰਢਾ ਠਾਰ, ਹਠਾਂ, ਜਪਾਂ ਤੇ ਤਪਾਂ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਹੈ ਸੌ ਵਾਰ।” ਆਜੜੀਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਬੋਲੇ ਫਿਰ ਭਗਵਾਨ, “ਏਸ ਕੜਕਦੀ ਧੁੱਪ ਵਿਚ ਕਿੱਧਰ ਜਾਉ ਜਵਾਨ ? ਹੇਠਾਂ ਧਰਤੀ ਤੱਪਦੀ, ਉਤੋਂ ਵਰ੍ਹਨ ਅੰਗਾਰ, ਕਿਹੜਾ ਇੱਜੜ ਹੱਕਦਾ ਏਸ ਧੁੱਪ ਵਿਚਕਾਰ ?” ਆਖਣ ਲੱਗੇ ਆਜੜੀ, “ਸਾਨੂੰ ਹੁਕਮ ਹਜ਼ੂਰ, ਸੌ ਭੇਡਾਂ ਸੌ ਬੱਕਰੇ ਹਾਜ਼ਰ ਕਰੋ ਜ਼ਰੂਰ । ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਕਰਸੀ ਯੱਗ, ਦੋ ਸੌ ਜੀ ਅਜ ਰੱਬ ਦਾ ਬਿੱਲੇ ਜਾਣੈ ਲੱਗ ।” “ਮੈਂ ਵੀ ਚਲਸਾਂ ਨਾਲ ਹੀ,”-ਡੁਸਕਿਆ ਰਾਜਕੁਮਾਰ, ਲੇਲਾ ਚੁਕੀ ਤੁਰ ਪਿਆ ਧੁੱਪ ਘੱਟੇ ਵਿਚਕਾਰ । ਮੈਂ ਮੈਂ ਕਰਦੀ ਭੇਡ ਵੀ ਤੁਰ ਪਈ ਨਾਲੋ ਨਾਲ, ਵਲ ਬੱਚੇ ਦੇ ਬੁੜ੍ਹਕਦੀ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਛਾਲ । ਪਹੁੰਚੇ ਕੰਢੇ ਨਦੀ ਦੇ ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਭਗਵਾਨ, ਘੁੱਗੀ-ਨੈਣੀ ਨਾਰ ਇਕ ਸਾਹਵੇਂ ਹੋਈ ਆਣ । ਹੱਥ ਉਹਦੇ ਆਕਾਸ਼ ਵਲ, ਹੰਝੂਆਂ-ਡੁੱਬੇ ਨੈਣ, ਨਾਲ ਅਦਬ ਦੇ ਝੁਕ ਕੇ ਏਦਾਂ ਲੱਗੀ ਕਹਿਣ- ‘ਕੀ ਨਹੀਂਗੇ ਉਹੀਉ ਤੁਸੀਂ ? ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਲ੍ਹੋਕੇ ਵਾਰ, ਕੀਤਾ ਸੀ ਇਸ ਝੁੰਡ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਤੇ ਉਪਕਾਰ ? ਰਹਿੰਦੀ ਹਾਂ ਮੈਂ ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਕਲ-ਮੁਕਲੀ ਜਾਨ, ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਹਾਂ ਪਾਲਦੀ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਘਾਣ । ਖੇਡ ਰਿਹਾ ਸੀ ਫੁਲਾਂ ਵਿਚ ਗੋਦ ਮੇਰੀ ਦਾ ਲਾਲ, ਬੁਣ ਰਖਿਆ ਸੀ ਸੱਪ ਨੇ ਗਿਰਦ ਓਸਦੇ ਜਾਲ। ਹੱਸ ਹੱਸ ਕੇ ਸੀ ਛੇੜਦਾ ਬੱਚਾ ਸੱਪ ਦੀ ਜੀਭ, ਹਸਦਾ ਹਸਦਾ ਸੌਂ ਗਿਆ ਐਸੇ ਫਿਰੇ ਨਸੀਬ । ਇਕ ਆਂਹਦਾ ਸੀ ਚੜ੍ਹ ਗਈ ਇਸਨੂੰ ਸੱਪ ਦੀ ਪਾਣ, ਦੂਜਾ ਕਹਿੰਦਾ ਪਲਾਂ ਦਾ ਪੁੱਤ ਤੇਰਾ ਮਹਿਮਾਨ। ਦਾਰੂ ਦਰਮਲ ਗੰਢੀਆਂ ਲਾਈਆਂ ਰਗੜ ਹਜ਼ਾਰ, ਕਰ ਕਰ ਟੂਣੇ ਟੱਪਲੇ ਅੰਤ ਗਈ ਮੈਂ ਹਾਰ । ਪਾਈ ਮੈਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਫੇਰ ਤੁਹਾਡੀ ਦੱਸ, ਉਹਨੀਂ ਪੈਰੀਂ ਤੁਸਾਂ ਵਲ ਤੁਰਤ ਪਈ ਮੈਂ ਨੱਸ । ਤੱਤੇ ਹੁੰਝੂ ਡੋਲ੍ਹਦੀ ਭਰਦੀ ਠੰਢੀ ਆਹ, ਬੱਚੇ ਤੋਂ ਮੈਂ ਮਲਕੜੇ ਲੀੜਾ ਦਿੱਤਾ ਲਾਹ । ਨਾਲ ਮੁਹੱਬਤ ਤੁਸਾਂ ਨੇ ਛੋਹੀ ਉਹਦੀ ਗੱਲ੍ਹ, ਲੀੜਾ ਉਸਦੇ ਮੂੰਹ ਤੇ ਦਿੱਤਾ ਫੇਰ ਉਥੱਲ । ਫੇਰ ਤੁਸਾਂ ਸੀ ਆਖਿਆ ਸੁਣਕੇ ਮੇਰੇ ਵੈਣ, ਬੱਚ ਸਕਦੈ ਇਕ ਸ਼ਰਤ ਤੇ ਪੁੱਤਰ ਤੇਰਾ ਭੈਣ । ਲਿਆਵੇਂ ਜੇ ਐਸੇ ਘਰੋਂ ਮੰਗ ਤਿਲਾਂ ਦੀ ਖੈਰ, ਅਜੇ ਤੀਕ ਨਹੀਂ ਮੌਤ ਨੇ ਪਾਇਆ ਜਿਥੇ ਪੈਰ ।” ਇਹ ਗਲ ਸੁਣ ਭਗਵਾਨ ਜੀ ਬੋਲੇ ਖਾ ਕੇ ਗੱਚ, “ਗੱਲ ਗੌਤਮੀ ਪਿਆਰੀਏ ! ਆਹਨੀ ਏਂ ਤੂੰ ਸੱਚ । ਐਪਰ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸ ਖਾਂ ਕਿੱਥੇ ਨੀਂ ਉਹ ਤਿੱਲ ? ਕਾਹਨੂੰ ਭੈਣ ਮੇਰੀਏ ਲਾਂਦੀ ਜਾਂਵੇ ਢਿੱਲ ?” “ਪਿਆਰਾ ਬੱਚਾ ਆਪਣਾ ਘੁੱਟ ਕਲੇਜੇ ਨਾਲ, ਬੂਹੇ ਬੂਹੇ ਤਿਲਾਂ ਦੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਮੈਂ ਭਾਲ। ਛੰਨਾਂ, ਢਾਰੇ, ਟਪਰੀਆਂ, ਧੌਲਰ, ਰਾਜਦਵਾਰ, ਕੀ ਜੰਗਲ ਕੀ ਵਸਤੀਆਂ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਪੁਕਾਰ । ‘ਪਾਉ ਕਰਮਾਂ ਵਾਲੀਉ ਲੱਪ ਤਿਲਾਂ ਦੀ ਖੈਰ, ਪਰ ਜੇ ਬੂਹੇ ਤੁਸਾਂ ਦੇ ਮੌਤ ਨਾ ਪਾਇਆ ਪੈਰ ।’ ‘ਮੁੜ ਜਾ ਭੈਣੇ ਭੋਲੀਏ ਸਭਨਾ ਕਿਹਾ ਪੁਕਾਰ, ਜਿਉਂਦੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜੱਗ ਤੇ ਮੋਇਆਂ ਨਹੀਂ ਸੁਮਾਰ।’ ਹੋਰ ਅਗੇਰੇ ਵੰਜ ਮੈਂ ਕੀਤੀ ਫੇਰ ਪੁਕਾਰ, ਐਪਰ ਉੱਤਰ ਸਭ ਨੇ ਇਉਂ ਦਿੱਤਾ ਹਰ ਵਾਰ- ‘ਹਨ ਅਸਾਡੇ ਤਿੱਲ ਕੁੜੇ ਕੰਤ ਲਾ ਗਿਆ ਤੀਰ, ‘ਹਨ ਅਸਾਡੇ ਤਿਲ ਕੁੜੇ,-ਮਰ ਗਿਆ ਮੇਰਾ ਵੀਰ’ ‘ਹਨ ਅਸਾਡੇ ਤਿਲ ਕੁੜੇ-ਮੋਇਆ ਪੁਤ ਪਰਾਰ, ‘ਹਨ ਅਸਾਡੇ ਤਿਲ ਕੁੜੇ-ਮਰ ਗਿਆ ਬੀਜਣ-ਹਾਰ।’ ਬੂਹੇ ਬੂਹੇ ਪਿੰਨ ਕੇ ਹੁਟ ਗਈ ਮੇਰੀ ਜਾਨ, ਮੌਤੋਂ ਸਖਣਾ ਲਭਿਆ ਪਰ ਨਾ ਕੋਈ ਸਥਾਨ। ਏਸ ਲਈ ਛੱਡ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਬੰਨ-ਵੇਲਾਂ ਵਿਚਕਾਰ, ਫੇਰ ਤੁਹਾਡੀ ਸ਼ਰਨ ਮੈਂ ਆ ਗਈ ਕਰਨ ਪੁਕਾਰ । ਦੱਸੋ ਓਸ ਮਕਾਨ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਨਿਸ਼ਾਨ, ਜੇਕਰ ਮੇਰੇ ਪੁੱਤ ਵਿਚ ਜਾਣੋ ਅਜੇ ਪ੍ਰਾਨ । ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ਸਾਰੇ ਹੀ ਲੋਕ, ਪੁੱਤਰ ਤੇਰਾ ਭੋਲੀਏ ਲੱਦ ਗਿਆ ਪਰਲੋਕ।” “ਲੱਭ ਪਈ ਏ ਕਮਲੀਏ”-ਹਸ ਕਿਹਾ ਭਗਵਾਨ, “ਕੌੜੀ ਬੂਟੀ ਮੌਤ ਦੀ, ਤੈਨੂੰ ਵਿਚ ਜਹਾਨ। ਜਿਸਦੀ ਖਾਤਰ ਭੈਣ ਨੀਂ ਤੂੰ ਸੈਂ ਬਣੀ ਸੁਦੈਣ ਮੀਟ ਲਏ ਸਨ ਕਲ੍ਹ ਹੀ ਸਦਾ ਲਈ ਉਸ ਨੈਣ । ਐਪਰ ਹੁਣ ਤੂੰ ਤਕ ਲਿਆ ਅਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ, ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਰੋਣ ਵਿਚ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਭਿਆਲ। ਰੋਵਨ ਜਿਹੜੇ ਦੁਖ ਨੂੰ ਰਲ ਕੇ ਸਭ ਮਨੁੱਖ, ਹੌਲਾ ਫੁਲ ਹੋ ਜਾਂਵਦਾ ਇਕ ਲਈ ਉਹ ਦੁੱਖ । ਖੂਨ ਆਪਣਾ ਦਿਆਂ ਮੈਂ ਟੇਪਾ ਟੇਪਾ ਡੋਲ੍ਹ, ਰੁਕ ਸੱਕਣ ਜੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੰਝੂ ਤੇਰੇ ਅਮੋਲ । ਜਾਂ ਫਿਰ ਸਕਦਾ ਜਿਤ ਮੈਂ ਓਸ ਸਰਾਪ ਦਾ ਭੇਦ, ਦੇਵੇ ਮਿਠੇ ਪ੍ਰੇਮ ਨੂੰ ਪੀੜ ਨਾਲ ਜੋ ਵੇਧ, ਫੁੱਲਾਂ ਘਾਹਾਂ ਉਪਰੋਂ ਪਸ਼ੂ ਬੇਦੋਸ਼ੇ ਹੱਕ, ਪਲੋ ਪਲੀ ਲੈ ਜਾਵੰਦਾ ਮਾਰਨ ਲਈ ਨਹੱਕ । ਏਸੇ ਗੁਝੇ ਭੇਦ ਦੀ ਲੱਗੀ ਮੈਨੂੰ ਭਾਲ, ਜਾ ਹੁਣ ਬੱਚਾ ਆਪਣਾ ਦੱਬ ਦੇ ਛੇਤੀ ਨਾਲ ।” ਜਦੋਂ ਦੁਰਾਡੀ ਨਦੀ ਤੇ ਕਿਰਨਾਂ ਸੁਟੀਆਂ ਭਾਨ, ਸਰਕ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਤੇ ਆਜੜੀ ਵੜੇ ਨਗਰ ਵਿਚ ਆਣ । ਪਹੁੰਚੇ ਫਾਟਕ ਲਾਗ ਉਹ ਜਿਥੇ ਸਾਵ ਧਿਆਨ, ਹੈ ਸਨ ਪਹਿਰਾ ਦੇ ਰਹੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਦਰਬਾਨ । ਪਰ ਮੋਢੇ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਲੇਲਾ ਦੇਖ ਲਚਾਰ, ਝਟ ਇਕ ਪਾਸੇ ਹੋ ਗਏ ਸਭੋ ਪਹਿਰੇਦਾਰ । ਪਾਸੇ ਕਰ ਲਏ ਗਾਡੀਆਂ ਗੱਡੇ ਖੜੇ ਬਜ਼ਾਰ, ਗਾਹਕਾਂ ਤੇ ਹਟਵਾਣੀਆਂ ਜੀਭ ਲਈ ਖਲਿਆਰ । ਤਕਣ ਲਈ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਕੋਮਲ ਉਜਲਾ ਮੁਖ, ਘਣ ਚੁਕਿਆ ਲੋਹਾਰ ਦਾ ਗਿਆ ਹਵਾ ਵਿਚ ਰੁਕ । ਤਾਣੀ ਭੁਲੀ ਜੁਲਾਹਿਆਂ, ਭੁਲਿਆ ਵਹੀ ਮੁਨੀਮ, ਗਿਣਤੀ ਭੁਲੀ ਸਰਾਫ਼ ਨੂੰ; ਦਾਰੂ ਭੁਲਾ ਹਕੀਮ । ਗੜਵੀ ਭਰ ਕੇ ਡੁਲ੍ਹ ਪਿਆ ਹਲਵਾਈ ਦਾ ਦੁੱਧ, ਕਰ ਦਰਸ਼ਨ ਭਗਵਾਨ ਦਾ ਐਸੀ ਭੁਲੀ ਸੁਧ। ਗੁਮ ਸੁਮ ਤਕ ਹਟਵਾਣੀਆਂ, ਚੌਲਾਂ ਦੇ ਅੰਬਾਰ ਚੋਂ ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਦੇ ਸਾਨ੍ਹ ਨੇ ਬੁਰਕ ਲਿਆ ਇਕ ਮਾਰ । ਪੁੱਛਣ ਖੜੀਆਂ ਤ੍ਰੀਮਤਾਂ ਬਰੂਹਾਂ ਵਿਚ ਹੈਰਾਨ, ਭੇਟ ਲਿਆਵਣ ਵਾਲੜਾ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ਇਹ ਜੁਆਨ ? ਸ਼ਾਂਤੀ ਜਾਏ ਖਿਲਾਰਦਾ ਛਬ ਅਨੋਖੀ ਨਾਲ, ਨੇਤਰ ਇਸਦੇ ਕਿਤਨੇ ਮਿੱਠੇ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ? ਕਿਹੜੀ ਇਸਦੀ ਜ਼ਾਤ ਹੈ, ਕਿਹੜਾ ਇਸਦਾ ਥਾਨ ? ਸਾਕਰ ਹੈ ਜਾਂ ਦੇਵਤਾ ਸੁੰਦਰ-ਚਿਤ ਇਹ ਜੁਆਨ ?” ਕੋਲੋਂ ਕਈਆਂ ਆਖਿਆ : “ਇਹ ਉਹ ਪੂਜ ਮਨੁੱਖ, ਰਹਿੰਦਾ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਜੋ ਉਸ ਪਰਬਤ ਦੀ ਕੁਖ ।” ਮਗਨ ਚਿਤ ਤੁਰਦੇ ਗਏ, ਪਰ ਸਾਡੇ ਭਗਵਾਨ, ਏਸ ਤਰਾਂ ਵੀਚਾਰ ਦੇ, ਹੋਏ ਅੰਤਰ ਧਿਆਨ। “ਸਭ ਭੇਡਾਂ ਤੇ ਆਉਂਦਾ ਮੈਨੂੰ ਤਰਸ ਮਹਾਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਆਜੜੀ ਨਹੀਂਗਾ ਏਸ ਜਹਾਨ। ਰਹੀਆਂ ਵਿਚ ਹਨੇਰਿਆਂ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਜੋ ਚਲ, ਮੈਂ, ਮੈਂ ਕਰਦੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਮੌਤ-ਕਟਾਰੀ ਵਲ। ਪਹੁੰਚੀ ਰਾਜੇ ਤੀਕਰਾਂ ਓਸੇ ਪਲ ਇਹ ਗਲ: “ਇਕ ਤਿਆਗੀ ਆਇਆ ਸ਼ਹਿਰ ਤੁਹਾਡੇ ਚਲ । ਉਸ ਇੱਜੜ ਦੇ ਸਣੇ ਹੈ ਵੜਿਆ ਇਥੇ ਆਣ, ਹੈਸੀ ਤੁਸਾਂ ਮੰਗਾਇਆ ਜਿਹੜਾ ਭੇਟ ਚੜ੍ਹਾਣ ।” ਪੂਜਾ-ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਸੀ ਰਾਜਾ ਖੜਾ ਤਿਆਰ, ਚਿਟੇ ਚੋਲਿਆਂ ਵਾਲੜੇ ਮੰਤਰ ਰਹੇ ਉਚਾਰ । ਜਲਣ ਸੁਗੰਧਤ ਲਕੜਾਂ ਹਵਨ-ਕੁੰਡ ਵਿਚਕਾਰ, ਘਿਓ, ਸਮਿਗ੍ਰੀ, ਸੋਮਰਸ, ਖਾਣ ਪਚਾਕੇ ਮਾਰ । ਸਹਿਜ ਸਹਿਜ ਸੀ ਵਗ ਰਹੀ ਕੋਲ ਨਦੀ ਇਕ ਲਾਲ, ਮੈਂ, ਮੈਂ, ਮੈਂ, ਕਰਲਾਉਂਦੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਲਹੂ ਨਾਲ । ਚਿਤਰਾ ਮਿਤਰਾ ਬਕਰਾ ਲੰਮੇ ਜਿਸਦੇ ਸਿੰਙ, ਲੰਮਾ ਪਾਇਆ ਬਾਹਮਣਾ ਮੁੰਜ ਦੇ ਨਾਲ ਵਲਿੰਗ । ਿ ਖਿੱਚੀ ਉਹਦੀ ਧੌਣ ਤੇ ਕਰ ਕੇ ਤੇਜ਼ ਕਟਾਰ, ਵੱਡਾ ਬਾਹਮਣ ਬੋਲਿਆ ਮੰਤਰ ਇਉਂ ਉਚਾਰ : “ਸੁਣੋ ਭਿਆਨਕ ਦਿਉਤਿਉ ਰਾਜਾ ਭਿੰਬੀਸਾਰ, ਰਿਹਾ ਸਾਹਮਣੇ ਤੁਸਾਂ ਦੇ ਮਹਾਂ ਭੇਟ ਇਹ ਚਾਹੜ । ਤੁਹਾਡੀ ਪਰਸੰਤਾ ਲਈ ਵੱਗੇ ਲਹੂ ਦੀ ਧਾਰ, ਖੁਸ਼ਬੂ ਭੁਜਦੇ ਮਾਸ ਦੀ ਅਗਨੀ ਰਹੀ ਖਿਲਾਰ । ਰਾਜੇ ਭਿੰਬੀਸਾਰ ਦੇ ਪਾਪ ਕਰੋ ਨਿਰਵਾਰ, ਇਸ ਬਕਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਿਹਾ ਜਿਨੂੰ ਮੈਂ ਮਾਰ ।” ਐਪਰ ਬੁਧ ਨੇ ਆਖਿਆ ਪੂਰੇ ਹਿੱਤ ਦੇ ਨਾਲ : “ਦਿਉ ਨਾ ਮਾਰਨ ਏਸਨੂੰ ਰਾਜਨ ਕਰੋ ਖਿਆਲ।” ਇਤਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਢੁਕਿਆ ਬੁਧ ਬਕਰੇ ਦੇ ਕੋਲ, ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਸਿੰਙ ਪਸ਼ੂ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਖੋਲ੍ਹ, ਅਡੋਲ । ਬਿਟ ਬਿਟ ਤਕਦੇ ਰਹਿ ਗਏ ਸਭ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ, ਕਿਸੇ ਨਾ ਰੋਕਿਆ ਵਰਜਿਆ ਦੇਖ ਚਮਕਦਾ ਭਾਲ। ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਬੁਧ ਨੇ ਫਿਰ ਬੋਲੇ ਕੁਝ ਬੋਲ, ਜਿਹੜਾ ਹਰ ਕੋਈ ਮੰਗਦਾ ਪਲਿਉਂ ਦਏ ਨਾ ਖੋਹਲ । ਕੀੜੀ ਤੋਂ ਮਾਨੁਖ ਤਕ ਜਿਸਦੇ ਸਭ ਚਾਹਵਾਨ, ਅਚਰਜ, ਪਿਆਰੀ, ਸੁਆਦਲੀ, ਸਭ ਨੂੰ ਲਗੇ ਜਾਨ । ਬਰਕਤ ਹੈ ਇਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤਰਸ ਹੋਏ ਜੇ ਨਾਲ, ਸਭ ਨਿਤਾਣੇ, ਤਗੜੇ ਤਰਸੋਂ ਬਿਨਾਂ ਨਢਾਲ। ਦੇਵਤਿਆ ਦੀ ਦਿਆ ਦਾ ਕੀ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਹੱਕ, ਪਸੂਆਂ ਤਾਈਂ ਮਾਰਦਾ ਜਿਹੜਾ ਫਿਰ ਨਿਹੱਕ । ਪਾਪ ਹਟਾਵਣ ਵਾਸਤੇ ਅਸੀ ਮਾਰੀਏ ਜੀ, ਐਪਰ ਜੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਨਵਾਂ ਪਾਪ ਨਹੀਂ ਕੀ ? ਕੋਈ ਨਾ ਅਪਣੀ ਆਤਮਾ ਧੋ ਸੱਕੇ ਲਹੂ ਨਾਲ ਨਾ ਹੀ ਚੰਗੇ ਦੇਵਤੇ ਹੋਵਣ ਇਉਂ ਦਿਆਲ । ਨਾ ਕੋਈ ਵੱਢੀਆਂ ਚਾਹੜ ਕੇ ਪਾ ਸਕੇ ਛੁਟਕਾਰ, ਨਾ ਮਾਨੁਖੀ ਪਾਪ ਦੇ ਪਸ਼ੂ ਵੰਡਾਵਣ ਭਾਰ । ਕਲਿਆਂ ਹੀ ਸਭ ਭੁਗਤਸਣ ਮੰਦ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਫੱਲ, ਆਖੇ ਇਉਂ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਵਿਦਿਆ-ਗੜ੍ਹਤ ਅਟੱਲ । ਹਰ ਵੇਲੇ ਜੋ ਜਾਗਦੀ ਚੇਤਨ ਅਤੇ ਅਕਾਲ, ਭਲਾ ਭਲੇ ਦੇ ਸੰਗ ਕਰੇ, ਬੁਰਾ ਬੁਰੇ ਦੇ ਨਾਲ । ਹਰ ਥਾਂ ਏਸੇ ਨਿਯਮ ਦਾ ਰਾਜ ਰਿਹਾ ਹੈ ਚਲ, ਜਿਹੜਾ ਲਾਏ ਭਵਿਸ਼ ਨੂੰ ਬੀਤੇ ਦਾ ਹੀ ਫਲ।” ਸੁਣ ਕੇ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਤਰਸਾਂ ਭਰੇ ਵਿਚਾਰ, ਲਹੂ-ਲਿਬੜੇ ਹਥ ਬਾਹਮਣਾਂ ਕੱਜੇ ਸਿਰ ਨਿਉਹਾੜ । ਰਾਜੇ ਵੀ ਹਥ ਜੋੜ ਕੇ ਕੀਤਾ ਅਤ ਸਨਮਾਨ, ਐਪਰ ਗਏ ਉਚਾਰਦੇ ਏਦਾਂ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ : “ਕੇਡੀ ਸੋਹਣੀ ਧਰਤ ਇਹ ਪਲ ਵਿਚ ਜਾਵੇ ਥੀ, ਸਾਂਝੇ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰੇਮ ਵਿਚ ਬੱਝਣ ਜੇ ਸਭ ਜੀ। ਕਣਕ ਸੁਨਹਿਰੀ, ਸਾਗ, ਫਲ, ਨਿਰਮਲ ਜਲ ਦੀ ਧਾਰ, ਭੁਖ ਤੇ ਤ੍ਰੇਹ ਮਿਟਾਣ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਵਿਚ ਸੰਸਾਰ ।” ਇਹਨਾਂ ਬਚਨਾਂ ਵਿਚ ਸੀ ਏਨੀ ਸ਼ਕਤ ਮਹਾਨ, ਅਪਣੀ ਹਥੀਂ ਬਾਹਮਣਾਂ ਢਾਹਿਆ ਹੋਮ-ਅਸਥਾਨ। ਨਾਲੇ ਸੁਟੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਛੁਰੇ ਵਗਾਹ ਕੇ ਦੂਰ ਰਾਜ ਸਾਰੇ ਵਿਚ ਹੋ ਗਿਆ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮਸ਼ਹੂਰ : “ਰਾਜੇ ਭਿੰਬੀਸਾਰ ਦਾ ਅਜ ਤੋਂ ਇਹ ਫਰਮਾਨ, ਭੇਟਾ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਅਜ ਤਕ ਕਈ ਹਵਾਨ । ਐਪਰ ਅਗੋਂ ਕੋਈ ਨਾ ਮਾਰੇ ਪਸ਼ੂ ਅਭੋਲ, ਵੱਡਾ ਪਾਪ ਲਬੇੜਨੀ ਨਾਲ ਖੂਨ ਦੇ ਝੋਲ।” ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੀ, ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਉਪਰਾਂਤ, ਸਭ ਪਸ਼ੂਆ ਤੇ ਜੀਆਂ ਵਿਚ ਵਰਤੀ ਮਿੱਠੀ ਸ਼ਾਂਤ। ਡਾਢੇ ਕੋਮਲ-ਚਿਤ ਸਨ ਸਾਡੇ ਬੋਧ ਭਗਵਾਨ, ਪੂਜ ਗਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਹੈ ਆਉਂਦਾ ਇੰਜ ਬਿਆਨ- ਕਿਸੇ ਵਤੀਤੇ ਜਨਮ ਵਿਚ, ਗੁਜ਼ਰ ਗਏ ਕਈ ਸਾਲ, ਜਦ ਸਾਡੇ ਭਗਵਾਨ ਜੀ ਸਨ ਇਕ ਬਾਹਮਣ ਬਾਲ । ਕੁਛੜ ਮੰਦਾ ਗਿਰੀ ਦੇ ਸੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਗ੍ਰਾਮ, ਹੈਸੀ ਲੋਕਾਂ ਰਖਿਆ ਦਾਲਿਦ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ- ਦਿੱਤੀ ਹੈਸੀ ਸੋਕੜੇ ਧਰਤੀ ਸਾਰੀ ਲੂਸ, ਚਸ਼ਮੇ ਸਾਰੇ ਜ਼ਿਮੀ ਦੇ ਲਏ ਤਪਸ਼ ਨੇ ਚੂਸ । ਇਥੋਂ ਤਕ ਸਨ ਪੈਲੀਆਂ ਸੜ ਕੇ ਹੋਈਆਂ ਖੇਹ, ਇਕ ਬਟੇਰੇ ਤਾਈਂ ਵੀ ਉਹਲਾ ਸਕਣ ਨਾ ਦੇ। ਝੁਲਸੇ ਘਾ ਤੇ ਬੂਟੀਆਂ, ਆ ਕੇ ਦਿਕ ਜਨੌਰ, ਵਿਚ ਤਲਾਸ਼ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਭੱਜੇ ਜੰਗਲ ਛੋੜ। ਇਕ ਸੁਕੇ ਨਾਲੇ ਦਿਆਂ ਕੰਢਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਬੁਧ ਦੇਖੀ ਇਕ ਸ਼ੇਰਨੀ ਭੁਖ ਦੇ ਨਾਲ ਲਚਾਰ । ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਮਚਦੀ ਭੁਖ ਦੀ ਸਾਵੀ ਲਾਟ, ਹੌਂਕ ਹੌਂਕ ਕੇ ਓਸਦੀ ਜੀਭ ਰਹੀ ਸੀ ਪਾਟ । ਪਸਲੀ ਪਸਲੀ ਹੋਈ ਸੀ ਝੁਰੜੀ ਉਹਦੀ ਖੱਲ, ਹੁੰਦੀ ਮੀਹਾਂ ਨਾਲ ਜਿਉਂ ਬੋਦੀ ਹੋਈ ਝੱਲ । ਸੁੱਕੇ ਉਸਦੇ ਥਣਾਂ ਨੂੰ ਬੱਚੇ ਉਸਦੇ ਦੋ, ਤ੍ਰੁੰਡਦੇ ਅਤੇ ਨਚੋੜਦੇ ਨਾਲ ਭੁਖ ਦੇ ਲੋਹ । ਫਿਰ ਵੀ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਦੇ ਕਰ ਕੇ ਜੀਭ ਅਗਾਂਹ, ਵਿਲਕਦਿਆਂ ਨੂੰ ਚਟਦੀ ਮੋਈ ਮੁਕੀ ਮਾਂ । ਐਪਰ ਆਖ਼ਰ ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਡਸਕੋਰਾ ਮਾਰ, ਸੁਟ ਕੇ ਬੁਥੀ ਰੇਤ ਤੇ ਕੱਢੀ ਇਕ ਦਹਾੜ । ਦੇਖ ਅਵਸਥਾ ਓਸਦੀ ਸਾਡੇ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ, ਨਾਲ ਤਰਸ ਤੇ ਸੋਚ ਦੇ ਹੋਏ ਚਿੰਤਾਵਾਨ : “ਸੂਰਜ ਡੁਬਣੋ ਪਹਿਲ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਛਡਣਾ ਸਾਹ, ਇਹਨਾਂ ਤਾਈਂ ਬਚਾਣ ਦਾ ਇਕੋ ਹੀ ਬਸ ਰਾਹ । ਬਣ ਜਾਵਾਂ ਮੈਂ ਆਪ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਆਹਾਰ, ਹਾਨੀ ਕੋਈ ਨਾ ਏਸ ਵਿਚ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹੇ ਜੇ ਪਿਆਰ ।” ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਭਗਵਾਨ ਨੇ ਪਊਏ ਦਿੱਤੇ ਲਾਹ, ਨਾਲੇ ਮਾਲਾ ਕਪੜੇ, ਜੰਜੂ ਸੁਟੇ ਵਗਾਹ । ਝਾੜੀ ਪਿਛੋਂ ਨਿਕਲਕੇ ਆਣ ਖਲੇ ਫਿਰ ਬਾਹਰ, ਬੋਲੇ, “ਮਾਤਾ ਮੇਰੀਏ, ਭੋਜਨ ਤੇਰਾ ਤਿਆਰ” ਮਾਰੀ ਮਰਦੇ ਪਸ਼ੂ ਨੇ ਉੱਚੀ ਇਕ ਦਹਾੜ, ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਭਗਵਾਨ ਨੂੰ ਅੱਖੀ ਦੇ ਪਲਕਾਰ, ਨਹੁੰਆਂ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਬੰਦੋ ਬੰਦ, ਗਏ ਨਹਾਤੇ ਖੂਨ ਵਿਚ ਪੀਲੇ ਉਸਦੇ ਦੰਦ । ਮੁਢ ਤੋਂ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ ਦਾ ਹਿਰਦਾ ਸੀਗ ਵਿਸ਼ਾਲ, ਹੁਣ ਨਾ ਵਖਰੀ ਗਲ ਕੋਈ ਜਦੋਂ ਤਰਸ ਦੇ ਨਾਲ ਵਰਜੀ ਪੂਜਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੀ ਬੋਲ ਮਿਠੜੇ ਬੋਲ, ਲਏ ਬਚਾ ਸਨ ਸੈਂਕੜੇ ਮਰਨੋਂ ਪਸ਼ੂ ਅਭੋਲ । ਸੋਹਣੇ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਰਾਜ-ਜਨਮ ਨੂੰ ਜਾਣ, ਰਾਜੇ ਭਿੰਬੀ ਸਾਰ ਨੇ ਤਰਲਾ ਕੀਤਾ ਆਣ : “ਰਹਿ ਕੇ ਸਾਡੇ ਨਗਰ ਵਿਚ ਲਾਵੋ ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਗ, ਕਾਹਨੂੰ ਮਾਰੋ ਦੇਹ ਨੂੰ ਵਰਤ ਜਾਗਰੇ ਝਾਗ ? ਵਾਰਸ ਮੇਰੇ ਰਾਜ ਦੇ ਬਣ ਜਾਓ ਤਤਕਾਲ, ਰਹੋ ਅਸਾਡੇ ਮਹਿਲ ਵਿਚ ਸੁੰਦਰ ਸਜਨੀ ਨਾਲ ।” ਪਰ ਸਿਧਾਰਥ ਬੋਲਿਆ ਅਗੋਂ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਧਾਰ: “ਇਹ ਸਭ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਸੀ, ਚੰਗੇ ਭਿੰਬੀਸਾਰ, ਐਪਰ ਮੈਨੂੰ ਲਗੀ ਹੈ ਪੂਰੇ ਸਚ ਦੀ ਭਾਲ । ਹੈਸੀ, ਹੈ, ਤੇ ਰਹੇਗੀ ਜੋ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ਨਾਲ, ਭਾਵੇਂ ਸਾਕਰ ਮਹਿਲ ਦੇ ਖੋਹਲ ਦੇਵੀਆਂ ਬਾਰ, ਨਾਲ ਇੰਗਤਾਂ ਸੈਨਤਾਂ ਸੱਦਣ ਸੌ ਸੌ ਵਾਰ । ਵਿਚ ਨਿਯਮ ਦੀ ਖੋਜ ਦੇ, ਚੰਗੇ ਭਿੰਬੀਸਾਰ, ਵਲ ਗਯਾ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਹੋਇਆ ਹਾਂ ਮੈਂ ਤਿਆਰ । ਰਹਿ ਰਿਖੀਆਂ ਵਿਚ ਲੱਭਿਆ ਮੈਨੂੰ ਨਾ ਜੋ ਨੂਰ ਵਿਚ ਹਨੇਰੇ ਜੰਗਲਾਂ ਪੈਣਾ ਲੱਭ ਜ਼ਰੂਰ । ਜੇਕਰ ਪੂਰੀ ਹੋ ਗਈ ਮਿਤਰਾ ਮੇਰੀ ਚਾਹ, ਬਦਲਾ ਤੇਰੇ ਪਿਆਰ ਦਾ ਆ ਕੇ ਦੇਸਾਂ ਲਾਹ।” ਉਠਕੇ ਕਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ ਰਾਜੇ ਭਿੰਬੀਸਾਰ, ਕੀਤੀ ਵਿਚ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇ ਪਰਕਰਮਾ ਤਿੰਨ ਵਾਰ । ਡੂੰਘੇ ਆਦਰ ਨਾਲ ਫਿਰ ਚਰਨੀ ਲਾਇਆ ਹੱਥ, ਸ਼ੁਭ ਇਛਾਵਾਂ ਦਿਤੀਆਂ, ਸਵਾਮੀ ਪੈ ਗਏ ਪੱਥ । ਧਰ ਲੀਤਾ ਮੂੰਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਗਵਿਲਵਾ ਦੀ ਓਰ, ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਿਤ ਨੂੰ ਹਾਲੇ ਠੌਰ । ਚਿਹਰਾ ਪਤਲਾ ਹੋਇਆ ਵਰਤ ਜਾਗਰੇ ਨਾਲ, ਲਿਸਾ ਕੀਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੇ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਭਾਲ । ਐਪਰ ਜਿਹੜੇ ਵਕਤ ਆ ਟਪਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਹਾੜ, ਤੁਰਤ ਅਲਾਰਾ, ਉਦਰਾ ਤੇ ਪੰਜੇ ਹਠਧਾਰ ਸਿਧਾਰਥ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਤੁਰਤ ਖਲੋਤੇ ਆਣ : “ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਸਾਰਾ ਹੀ ਗਿਆਨ । ਉੱਚਾ ਸ੍ਰੁਤੀ ਸਮ੍ਰਿਤੀ ਤੋਂ ਸਕਦਾ ਕੋਈ ਨਾ ਉਠ, ਭਾਵੇਂ ਲਾਵੇ ਤ੍ਰਾਣ ਲੱਖ ਨਸ਼ਵਰ ਇਹ ਮਨੁੱਖ । ਸਭ ਨੂੰ ਸੁਣਿਆ ਕੰਵਰ ਨੇ ਪੂਰੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ, ਐਪਰ ਹੋਇਆ ਸਾਂਤ ਨਾ ਉਸਦਾ ਚਿਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ।

ਜੇ ਹੋਵੇ ਤੂੰ ਦੇਖਣਾ ਸੋਹਣਾ ਉਹ ਅਸਥਾਨ, ਜਿਥੇ ਚਾਨਣ ਦੇਖਿਆ ਓੜਕ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ, ਤੱਦ ਹਜ਼ਾਰੀ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਉੱਤਰ ਪੂਰਬ ਵਲ, ਹਰੀਆਂ ਉੱਚ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਕਦਮਾਂ ਵਿਚ ਚੱਲ। ਨੀਲਾਜਨ ਤੇ ਮੋਹਿਨਾ ਜਿਥੋਂ ਨਦੀਆਂ ਦੋ, ਬੱਚੇ ਵਾਂਗ ਟਹਿਕਾਂਦੀਆਂ ਮੂੰਹ ਵਾਦੀ ਦਾ ਧੋ। ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤੁਰੀ ਜਾ ਬੇਲੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਮਹੂਆ ਬ੍ਰਿਛਾਂ ਹੇਠ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮਹਿਕਾਰ । ਪੁਜ ਪਉ ਖੁਲ੍ਹੇ ਮਦਾਨ ਵਿਚ ਜਿਥੇ ਨਦੀਆਂ ਦੋ, ਡਿਗ ਫਲਗੂ ਦੇ ਪਾਟ ਵਿਚ, ਲੀਨ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹੋ- ਫਲਗੂ, ਪੱਥਰਾਂ ਵਿਚ ਦੀ ਜਿਹੜਾ ਕਰਦਾ ਘੋਲ, ਅੰਤ ਸਿਰਾ ਜਾ ਕਢਦਾ ਲਾਲ ਪਹਾੜਾਂ ਕੋਲ । ਇਸ ਦਰਿਆ ਦੇ ਲਾਗ ਹੀ ਬੰਜਰ ਹੈ ਇਕ ਥਾਂ, ਉਰਵੇਲਿਆ ਸੀ ਰੱਖਿਆ ਲੋਕਾਂ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ । ਇਸਦੇ ਪਰਲੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਸੀ ਤਗੜਾ ਇਕ ਬਨ, ਹਰੀਆਂ ਜਿਸਦੀਆਂ ਕਲਗੀਆਂ ਲਹਿਰਨ ਵਿਚ ਗਗਨ । ਹੇਠਾਂ ਸੰਘਣੇ ਘਾਹ ਚੋਂ ਲੁਕ ਛਿਪ ਵੱਗੇ ਧਾਰ, ਜਿਸ ਦੇ ਉਤੇ ਕੰਵਲ ਫੁਲ ਨੀਲੇ ਸੇਤ ਹਜ਼ਾਰ । ਕੱਛੂ ਕੁੰਮੇ, ਮੱਛੀਆਂ ਜਿਸ ਵਿਚ ਤਾਰੀਆਂ ਲੈਣ, ਸਿਖਰ ਦੁਪਹਿਰੇ ਵੀ ਜਿਥੇ ਸ਼ਾਮਾਂ ਵੇਲੇ ਰਹਿਣ। ਲਾਗੇ ਹੀ ਸੀ ਵਸਦਾ ਸੈਨਾਨੀ ਦਾ ਗ੍ਰਾਮ, ਖਜੀਆਂ ਦੇ ਝੁੰਡ ਵਿਚ ਦੀ ਦਿਸਣ ਜਿਸ ਦੇ ਧਾਮ । ਜਿੰਦਾਂ ਸਾਦ ਮੁਰਾਦੀਆਂ ਰਹਿਣ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ, ਕਰਦੇ ਸਨ ਗੁਜ਼ਰਾਨ ਜੋ ਕਰ ਜਟਕੀ ਜਹੀ ਕਾਰ । ਇਸ ਜੰਗਲੀ ਏਕਾਂਤ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ, ਡੁਬ ਕੇ ਵਿਚ ਸਮਾਧੀਆਂ, ਹੋ ਕੇ ਅੰਤਰ-ਧਿਆਨ, ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਵਿਚਾਰਦੇ ਮਾਨੁਖਾਂ ਦੇ ਗ਼ਮ, ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਸਭ ਤੇ ਕਿਸਮਤ ਦੇ ਕੰਮ; ਓਸ ਚੁਪ ਦੇ ਭੇਦ ਨੂੰ ਜਿਥੋਂ ਆਉਂਦੇ ਸਭ, ਉਸ ਨ੍ਹੇਰੇ ਦੇ ਰਾਜ਼ ਨੂੰ ਜਿਥੇ ਜਾਂਦੇ ਸਭ । ਵਿਚਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਲ ਉਹ ਕਰਦੇ ਫੇਰ ਧਿਆਨ, ਡਾਟ ਵਾਂਗ ਜੋ ਉਬਰ ਕੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਧੁਰ ਅਸਮਾਨ। ਕੰਧਾਂ ਜਿਸਦੀਆਂ ਧੁੰਦ ਦੀਆਂ, ਪਾਏ ਜਿਦੇ ਹਵਾੜ, ਹਸਨ ਜਿਦਾ ਢਲ ਜਾਂਵਦਾ ਦਸ ਜੋਬਨ ਦਿਨ ਚਾਰ । ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਬੁਧ ਨੇ ਇਸ ਜੰਗਲ ਵਿਚਕਾਰ, ਸੱਭ ਕਾਸੇ ਤੇ ਸੋਚਿਆ ਗੂੜ੍ਹ ਸਮਾਧੀ ਧਾਰ । ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਉਹ ਏਸ ਵਿਚ ਇਥੋਂ ਤਕ ਗ਼ਲਤਾਨ, ਕਈ ਵਾਰੀ ਭੁਲ ਜਾਂਵਦੇ ਰੋਟੀ ਦਾ ਵੀ ਧਿਆਨ। ਜਦ ਸੂਰਜ ਡੁਬ ਜਾਂਵਦਾ, ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਚੰਦ, ਤਕ ਕਰਮੰਡਲ ਸਖਣਾ, ਮੁਸਕਾਂਦੇ ਉਹ ਮੰਦ ਝੂਣ ਵਗਾਏ ਬਾਂਦਰਾਂ, ਤੋਤਿਆਂ ਸੁੱਟੇ ਟੁੱਕ, ਫਲ ਜੰਗਲ ਦੇ ਚੁਗ ਕੇ ਪੂਰੀ ਕਰਦੇ ਭੁੱਖ । ਉਡ ਗਈ ਲਾਲੀ ਮੂੰਹ ਦੀ ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਰੂਹ ਦੇ ਭਾਰੇ ਗ਼ਮਾਂ ਨੇ ਤਨ ਕੀਤਾ ਜ਼ਿਲਹਾਲ । ਸੁੱਕਾ ਪੱਤਾ ਸਾਲ ਦਾ ਝੜਿਆ ਟੁਟ ਜ਼ਮੀਨ, ਖੜ ਖੜ ਕਰਦਾ ਪੈਰ ਵਿੱਚ ਹੂਕਾਂ ਸੁਟ ਮਹੀਨ। ਫਿਰ ਵੀ ਨਾਲ ਬਹਾਰ ਦੇ ਰੱਲਸ ਕੁਝ ਨੁਹਾਰ, ਐਪਰ ਇਤਨਾ ਢਲ ਗਿਆ ਸਾਡਾ ਰਾਜ ਕੁਮਾਰ, ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਉਡ ਗਏ ਵੀਹ ਤੇ ਦੋ ਨਿਸ਼ਾਨ, ਨਾਲ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸੀ ਹੋਂਵਦੀ ਉਸ ਦੀ ਤੁਰਤ ਪਛਾਣ । ਤੇ ਇਕ ਵਾਰੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁਟਿਆ ਰਾਜ ਕੁਮਾਰ, ਗਸ਼ ਖਾ ਭੁੰਜੇ ਢਹਿ ਪਿਆ ਮੂਧਾ ਮੂੰਹ ਦੇ ਭਾਰ । ਵਾਂਗਰ ਉਸ ਮਕਤੂਲ ਦੇ ਵਢਿਆ ਵਿਚ ਤ੍ਰਾਹ, ਅੰਗ ਹਿਲਣ ਨਾ ਲਹੂ ਵਗੇ, ਨਾ ਹੀ ਚਲੇ ਸਾਹ । ਸਿੱਧਾਰਥ ਨੂੰ ਤਕਿਆ ਇਉਂ ਇਕ ਬੱਕਰਵਾਲ, ਘੁੱਟੀ ਹੋਠ ਤੇ ਅਖੀਆਂ ਪੀੜ ਅਣਾਖੀ ਨਾਲ । ਉਤੋਂ ਸੂਰਜ ਸਿਖਰ ਦਾ ਰਿਹਾ ਅੱਗ ਵਰ੍ਹਾ, ਝਬਦੇ ਬੱਕਰਵਾਲ ਨੇ ਕੱਠਾ ਕਰ ਕੁਝ ਘਾਹ, ਛਿਟੀਆਂ ਜੰਗਲੀ ਸੇ ਦੀਆਂ ਨਾਲੇ ਕੁਝ ਕੁ ਭੰਨ, ਪੂਜਯ ਮੁਖ ਤੇ ਛਾਂ ਲਈ ਛੱਪਰ ਦਿਤਾ ਬੰਨ੍ਹ । ਨਾਲੇ ਧਾਰਾਂ ਮਾਰੀਆਂ ਬੁਧ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚਕਾਰ, ਫੜ ਬਕਰੀ ਦੇ ਥਣਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰੋਂ, ਇੰਜ ਵਿਚਾਰ : ਹਾਂ ਮੈਂ ਨੀਵੀਂ ਜ਼ਾਤ ਦਾ ਲਗ ਮੇਰੀ ਮਤ ਛੋਹ, ਇਸ ਉਚੇ ਤੇ ਪੂਜਯ ਦਾ ਜਾਏ ਨਿਰਾਦਰ ਹੋ। ਪਰ ਏਦਾਂ ਹੈ ਆਉਂਦਾ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਗਡੀਆਂ ਉਹਦੀਆਂ ਛਿਟੀਆਂ ਪੁੰਗਰੀਆਂ ਵਾਂਗ ਬਹਾਰ । ਫੁਲ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਜੋਬਨ ਅੱਤ, ਫ਼ਬ ਉਠੀ ਉਹ ਛਪਰੀ ਜਿਉਂ ਰੇਸ਼ਮ ਦੀ ਛੱਤ। ਕੱਢੀ ਚਾਂਦੀ ਸਵਰਨ ਦੇ ਚਮਕ ਧਾਗਿਆਂ ਨਾਲ, ਨਾਲੇ ਹੋਈ ਨਗਾਂ ਦੀ ਜਿਸ ਤੇ ਜੜ੍ਹਤ ਕਮਾਲ। ਤਾਣਿਆ ਵਿਚ ਉਜਾੜ ਦੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੀਰ ਸ਼ਕਾਰ, ਇਕਲਵਾਂਜੇ ਜੱਗ ਤੋਂ ਐਸ਼ ਕਰਨ ਦਿਨ ਚਾਰ । ਪੂਜਿਆ ਬੱਕਰਵਾਲ ਨੇ ਰੱਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ, ਐਪਰ ਆਏ ਹੋਸ਼ ਵਿਚ ਜਦ ਸਾਡੇ ਭਗਵਾਨ, ਲੋਟੇ ਦੇ ਵਿਚ ਮੰਗਿਆ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਦੁਧ, ਅਗੋਂ ਬੱਕਰਵਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ “ਜਾਣੋ ਖੁਦ, ਸ਼ੂਦਰ ਹਾਂ ਮੈਂ ਜ਼ਾਤ ਦਾ ਨੀਵੀਂ ਮੇਰੀ ਮੱਤ, ਲੋਟੇ ਦੇ ਵਿਚ ਕਿੰਜ ਦਿਆਂ ਦੁਧ ਤੁਹਾਨੂੰ ਘੱਤ।” ਤਦ ਬੋਲੇ ਭਗਵਾਨ, “ਕਰਦੇ ਲੋੜ ਤੇ ਤਰਸ ਹਨ ਸਭ ਨੂੰ ਇਕ ਸਮਾਨ । ਲਹੂ ਦੀ ਕੋਈ ਜ਼ਾਤ ਨਾ ਉਸ ਦਾ ਇਕੋ ਰੰਗ, ਨਾ ਹੰਝੂਆਂ ਦੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਇਕੋ ਜਹੀ ਤਰੰਗ । ਕੁਖੋਂ ਕੋਈ ਨਾ ਜੰਮਦਾ ਮੱਥੇ ਤਿਲਕ ਲਗਾ, ਸਣੇ ਜਨੇਉ ਨਾ ਕੋਈ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਆ । ਜਿਹੜਾ ਚੰਗੇ ਕੰਮ ਕਰੇ, ਉਹ ਦੋ-ਜਨਮਾ ਜਾਣ, ਜਿਹੜਾ ਮੰਦੇ ਕੰਮ ਕਰੇ ਸ਼ੂਦਰ ਉਹਨੂੰ ਸਿਹਾਣ। ਝਬਦੇ ਵੀਰਾ ਮੇਰਿਆ ਦੇ ਲੋਟੇ ਵਿਚ ਦੁਧ, ਹੋਈ ਸਫ਼ਲੀ ਭਾਲ ਜਦ, ਕਾਰਜ ਹੋਇਆ ਸੁਧ, ਹੋਵੇਗਾ ਇਸ ਭਾਲ ਵਿਚ ਤੇਰਾ ਭਾਗ਼ ਅਵੱਸ਼ ।” ਟਹਿਕ ਉਠਿਆ ਉਹ ਆਜੜੀ, ਦੁਧ ਦਿਤਾ ਉਸ ਹੱਸ । ਇਕ ਦਿਹਾੜ ਹੋਰ, ਲਾਗੇ ਵਗਦੀ ਸੜਕ ਤੋਂ ਲੰਘੀਆਂ ਢਾਕ ਮਰੋੜ, ਇੰਦਰ ਦੇ ਮੰਦਰ ਦੀਆਂ ਗਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁਝ, ਰੰਗ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਂਵਲੇ, ਨੈਣਾਂ ਸੁਹਣੇ ਪੁਜ । ਪੈਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਝਾਂਜਰਾਂ ਕਰਦੀਆਂ ਛਾਣੋ ਛਾਣ, ਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਮਰਦ ਵੀ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ । ਇਕ ਸਜਾਈ ਢੋਲਕੀ ਮੋਰ-ਖੰਭਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਡੁਗ ਡੁਗ ਡੁਗ ਸੀ ਕੁੱਟਦਾ ਡੂੰਘਾ ਭਰ ਕੇ ਤਾਲ । ਦੂਆ ਬਜਾਂਦਾ ਬਾਂਸਰੀ, ਤੀਜਾ ਧੁਣੇ ਸਿਤਾਰ । ਹਸਦੇ ਸਨ ਉਹ ਜਾ ਰਹੇ ਦੇਖਣ ਕੋਈ ਤਿਹਾਰ । ਛਣ ਛਣ ਛਣਕਣ ਘੁੰਗਰੀਆਂ ਕਣਕਾਂ-ਭਿੰਨੇ ਪੈਰ, ਬਾਹਾਂ ਉਤਲੀਆਂ ਚੂੜੀਆਂ ਕਰਦੀਆਂ ਜਾਵਨ ਕਹਿਰ । ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਗਡ ਅੱਖੀਆਂ ਸੁਰ ਤਾਰਾਂ ਵਿਚ ਮੇਲ, ਇਉਂ ਸੀ ਗਾਂਦੀ ਜਾਵੰਦੀ ਛੋਹਰੀ ਇਕ ਅਲਬੇਲ : ਸਜਨ ਵੇ, ਸੁਰ ਕਰ ਤਾਰਾਂ ਨਿਕੀਆਂ, ਨਾ ਉੱਚੀਆਂ ਤੇ ਨਾ ਝਿਕੀਆਂ ! ਜੇ ਤੂੰ ਤਾਰਾਂ ਸੁਰ ਕਰ ਛੇੜੇਂ, ਅੰਬਰ ਦੇ ਵਿਚ ਪੰਛੀ ਵੇਹੜੇਂ, ਧਰਤੀ ਜਿੰਦਾਂ ਲਡਿਕੀਆਂ । ਸਜਨ ਵੇ, ਸੁਰ ਕਰ ਤਾਰਾਂ ਨਿਕੀਆਂ, ਨਾ ਉਚੀਆਂ ਤੇ ਨਾ ਝਿਕੀਆਂ । ਬਹੁਤੀ ਛਿੱਕੀ ਤਾਰ ਕੁੜਕਦੀ, ਰਾਗ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਗਲ ਸਭ ਮੁਕਦੀ, ਗੂੰਗੀ ਰਹਿ ਜਾਏ ਤਾਰ ਢਿਲਕਦੀ, ਤਰਬਾਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਫਿਕੀਆਂ ਸਜਨ ਵੇ, ਸੁਰ ਕਰ ਤਾਰਾਂ ਨਿਕੀਆਂ, ਨਾ ਉਚੀਆਂ ਨਾ ਝਿਕੀਆਂ । ਰੰਗੀ ਤਿਤਲੀ ਵਾਂਗਰਾਂ ਟਪਦੀ ਉਹ ਨਚਾਰ, ਇਕ ਪਹੇ ਤੋਂ ਦਏ ਤੇ ਨਜ਼ਰੋਂ ਹੋਈ ਪਾਰ । ਉਹ ਕੀ ਜਾਣੇ ਰਸ-ਭਰੇ ਮਿੱਠੇ ਉਸ ਦੇ ਬੋਲ ਪੈਣ ਕੰਨੀਂ ਉਸ ਪੂਜਯ ਦੇ, ਜਿਹੜਾ ਮਗਨ ਅਡੋਲ ਉਸ ਰਸਤੇ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ, ਹੇਠਾਂ ਬ੍ਰਿਛ ਅੰਜੀਰ, ਬੈਠਾ ਸੀ ਵਿਚ ਸੋਚ ਦੇ ਹੋਇਆ ਅਤ ਦਿਲਗੀਰ । ਚੌੜਾ ਮਸਤਕ ਆਪਣਾ ਉੱਪਰ ਚੁਕ ਅਡੋਲ, ਜਦ ਉਹ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘੀਆਂ ਇਉਂ ਬੋਲੇ ਉਸ ਬੋਲ : “ਮੂਰਖ ਵੀ ਦੇਂਦੇ ਕਦੀ ਅਕਲਮੰਦਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ, ਜਿੰਦੜੀ ਦੀ ਇਸ ਤਾਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦਿਤਾ ਮੈਂ ਖਿੱਚ । ਹੁਣ ਚਾਹਵਾਂ ਮੈਂ ਗਾਵਣਾ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਕੋਈ ਰਾਗ, ਨੈਣ ਮੇਰੇ ਜਦ ਹੋ ਗਏ ਬੁਝਿਆ ਜਿਵੇਂ ਚਰਾਗ । ਸਚਿਆਈ ਨੇ ਪਾਈ ਹੈ ਹਿਕ ਮੇਰੀ ਹੁਣ ਝਾਤ, ਦੇਹ ਮੇਰੀ ਵਿਚ ਮੁਕ ਗਈ ਸਤਿਆ ਦੀ ਜਦ ਦਾਤ। ਮੈਨੂੰ ਮਿਲੇ ਸਹਾਇਤਾ ਜਿਦ੍ਹਾ ਮਨੁਖ ਮੁਬਾਜ, ਮਰ ਜਾਵਾਂਗਾ ਨਹੀਂ ਤੇ ਛੱਡ ਅਧੂਰਾ ਕਾਜ ।” ਉਸ ਦਰਿਆ ਦੇ ਲਾਗ ਸੀ ਰਹਿੰਦਾ ਇਕ ਗਊਪਾਲ, ਅਤ ਧਰਮੀ ਤੇ ਧਨੀ ਜੋ ਦੀਨਾਂ ਦਾ ਰਖਵਾਲ। ਮਲਕੀਅਤ ਸਨ ਓਸ ਦੀ ਵਗ ਤੇ ਇੱਜੜ ਸੈ, ਗਿਆ ਸੈਨਾਨੀ ਉਦ੍ਹੇ ਤੇ ਨਾਂ ਸੀ ਪਿੰਡ ਦਾ ਪੈ। ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਉਹ ਓਸ ਥਾਂ ਵਿਚ ਅਮਨ ਤੇ ਸੁਖ ਸੀਗ ਸੁਜਾਤਾ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੁੰਦਰ-ਮੁਖ । ਸਾਰੀਆਂ ਕਜਲ-ਨੈਣੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਸੀ ਜੋ ਚੋਣ, ਸੁੰਦਰ, ਸੁਚੀ, ਸਾਊ ਅੱਤ ਪਹੁੰਚੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੌਣ । ਵਿਚ ਘਰੋਗੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਪਈ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਦਿਨ, ਅਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਪਤੀ ਤੋਂ ਜੁਦਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਛਿਨ । ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਸੀ ਇਕੋ ਹੀ ਇਕ ਘਾਟ, ਮਿਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁੱਤ ਦੀ ਮਿੱਠੀ ਦਾਤ। ਕੱਢੇ ਸਨ ਉਸ ਲਕਸ਼ਮੀ ਅਗੇ ਤਰਲੇ ਢੇਰ, ਕਿਤਨੀਆਂ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀਆਂ ਉਤੇ ਇਕਾਸੀ ਵੇਰ ਪਰਕਰਮਾ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਦੀ ਉਸ ਨੇ ਚਾੜ੍ਹੀ ਤੋੜ, ਚੌਲ, ਚੰਬੇਲੀ, ਤੇਲ ਦੇ ਢੇਰ ਚੜ੍ਹਾਵੇ ਰੋਹੜ । ਨਾਲੇ ਸੀ ਉਸ ਸੁਖਿਆ ਜੇ ਹੋ ਜਾਏ ਉਲਾਦ, ਪੈਰੀਂ ਜੰਗਲ-ਦੇਵ ਦੇ ਚਾੜ੍ਹਾਂਗੀ ਪਰਸ਼ਾਦ, ਹੇਠਾਂ ਉਹਦੇ ਬ੍ਰਿਛ ਦੇ ਸੋਨ-ਕਟੋਰੇ ਘੱਤ, ਦੇਓਤਿਆਂ ਦੇ ਭੋਗ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਏ ਜੋ ਅੱਤ। ਪੂਰੇ ਨੌਵੇ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਉਸਦਾ ਬਾਲ, ਡੁਬੀ ਵਿਚ ਸ਼ੁਕਰਾਨਿਆਂ ਲਾ ਉਸ ਨੂੰ ਹਿਕ ਨਾਲ, ਪੂਜਣ ਜੰਗਲ ਦੇਵ ਨੂੰ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਉਹ ਅੱਜ, ਵਿਚ ਸਾੜੀ ਦੀ ਬੁਕਲੀ ਚੰਨ ਅਪਣੇ ਨੂੰ ਕੱਜ । ਪਰ ਰਾਧਾ, ਜੋ ਗਈ ਸੀ ਪਹਿਲੋਂ ਹੂੰਝਣ ਥਾਨ, ਨਾਲੇ ਦਵਾਲੇ ਬ੍ਰਿੱਛ ਦੇ ਧਾਗਾ ਲਾਲ ਵਲਾਣ, ਕਾਹਲੀ ਕਾਹਲੀ ਮੁੜ ਪਈ ਆਖਣ ਲੱਗੀ ਆਣ, “ਦੇਖ, ਮਿਰੀ ਪ੍ਰੀ ਸਵਾਣੀਏ, ਜੰਗਲ ਦੇ ਭਗਵਾਨ ਆਣ ਬਿਰਾਜੇ ਆਪ ਹਨ ਬ੍ਰਿਛ ਹੇਠ ਪਰਤੱਖ, ਸ਼ਾਂਤ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਵਾਂਗਰਾਂ, ਸੂਰਜ ਵਰਗੀ ਦੱਖ । ਚਮਕੇ ਮੱਥਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਮਹਾਨ, ਕਿਹੀਆਂ ਦੈਵੀ ਅੱਖੀਆਂ ਪਵਿੱਤਰ ਅਤੇ ਜਵਾਨ।” ਜਾਣ ਸੁਜਾਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਚੀਂ ਮੁਚੀਂ ਵਣ-ਦੇਵ, ਢੁਕੀ ਨੇੜੇ ਕੰਬਦੀ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੇਵ । ਚੁੰਮੀ ਧਰਤੀ ਓਸ ਨੇ ਓਕੜ ਕੇ ਤ੍ਰੈ ਵਾਰ, ਭਰ ਅਦਰਾਈਆਂ ਅਖੀਆਂ ਕੀਤੀ ਫੇਰ ਪੁਕਾਰ : “ਕੀ ਸਵਾਮੀ ਇਸ ਵਣ ਦਾ ਮਹਾਪੂਜਯ, ਕਿਰਪਾਲ, ਦਾਸੀ ਨੂੰ ਜਿਸ ਤਾਰਿਆ, ਅਪਣੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਾਲ, ਮੇਰੇ ਚਿੱਟੇ ਦਹੀਂ ਦਾ ਕਰਸੀ ਅੱਜ ਅਹਾਰ, ਚੰਦੋਂ ਚਿੱਟੇ ਦੁਧ ਚੋਂ ਜੋ ਮੈਂ ਕੀਤਾ ਤਿਆਰ ?” ਇਹ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਓਸ ਨੇ ਸੋਨ-ਕਟੋਰੀ ਘਤ, ਦਹੀਂ ਉਤੇ ਕੁਝ ਦੁਧ ਵੀ ਪਿਘਲੀ ਚਾਂਦੀ ਵੱਤ। ਫਿਰ ਭਗਵਨ ਦੇ ਹਥਾਂ ਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਵਧ ਅਤਰ ਛਿੜਕਿਆ ਓਸ ਨੇ ਸੋਨ-ਸੁਰਾਹੀਓਂ ਕੱਢ । ਖਿਚਿਆ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਨੇ ਚੀਰ ਫੁਲਾਂ ਦਾ ਦਿਲ ਵਿਚ ਸੁਗੰਧੀ ਸਕੇ ਨਾ ਕੁਝ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲ । ਖਾਧਾ ਓਹ ਭਗਵਾਨ ਨੇ, ਮੂੰਹੋ ਕਿਹਾ ਨਾ ਬੋਲ, ਖੜੀ ਰਹੀ ਪਸੰਨ ਮਾਂ ਸਾਦਰ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ । ਪਰ ਉਸ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਸੀ ਐਸੀ ਕੋਈ ਗੱਲ, ਬੁਧ ਨੂੰ ਮੁੜਦਾ ਜਾਪਿਆ ਘਟਿਆ ਜੀਵਨ ਬੱਲ । ਨਾਲੋ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੇ, ਸਤਿਆ ਦੇ ਵਿਚ ਆ, ਮਾਂਦੀ ਹੋਈ ਆਤਮਾ ਮੁੜ ਉੱਠੀ ਲਰਜ਼ਾ। ਜਿਦਾਂ ਮਾਰੂਥਲਾਂ ਦੇ ਉਤੋਂ ਮਾਰ ਉਡਾਰ, ਉਡ ਉਡ ਥਕਿਆ ਪੰਖਣੂ ਵਿਗਸੇ ਕੂਲ੍ਹ ਨਿਹਾਰ । ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਬੁੱਧ ਭਗਵਾਨ ਦਾ ਵਧਦਾ ਜਾਏ ਜਲਾਲ, ਹੋਰ ਸੁਜਾਤਾ ਪੂਜਦੀ ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ। “ਕੀ ਸਚ ਮੁਚ ਹੋ ਰਬ ਤੁਸੀਂ ?” ਬੋਲੀ ਕੁੜੀ ਨਦਾਨ, “ਕੀ ਤੁਛ ਭੇਟਾ ਇਹ ਮੇਰੀ ਹੋ ਗਈ ਏ ਪਰਵਾਨ ?” ਪੁਛਿਆ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ : “ਕੀ ਵਸਤੂ ਇਹ ਸੋਹਣੀਏ, ਜੋ ਮੈਂ ਕੀਤੀ ਪਾਨ ?” ਕਿਹਾ ਸੁਜਾਤਾ, “ਘਿੰਨ ਕੇ ਸੌਂ ਗਾਈਆਂ ਦਾ ਦੁੱਧ, ਮਿੱਠਾ ਮਾਖਿਓਂ ਵਾਂਗਰਾਂ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਾਰੀ ਸ਼ੁੱਧ, ਪਾਇਆ ਢਿਡ ਪੰਜਾਹ ਦੇ, ਫੇਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੋ, ਢਿਡ ਪੰਝੀਆਂ ਦੇ ਪਾਇਆ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੀਆਂ ਜੋ । ਬਾਰਾਂ ਦੇ ਢਿੱਡ ਘਤਿਆ ਕੱਢ ਪੰਝੀਆਂ ਦੀ ਧਾਰ, ਫੇਰ ਛਿਆਂ ਨੂੰ ਪਿਆਲ ਕੇ ਚੋ ਕੇ ਕਢਿਆ ਬਾਹਰ । ਘੱਤ ਚਾਂਦੀ ਦੀ ਕਾੜ੍ਹਨੀ ਫਿਰ ਇਹ ਸੋਹਣਾ ਦੁੱਧ, ਨਾਲ ਸੁਗੰਧਾਂ ਵਣ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸ਼ੁਧ । ਫਿਰ ਪਾਏ ਮੈਂ ਏਸ ਵਿਚ ਚਾਵਲ ਕੁਝ ਸੰਵਾਰ, ਇਕ ਇਕ ਦਾਣਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਵਾਰੇ ਮੋਤੀ ਹਾਰ । ਇਹ ਕੀਤਾ ਸੀ ਸਭ ਮੈਂ ਸੁਚੇ ਦਿਲ ਦੇ ਨਾਲ, ਕਿਉਂਕਿ ਸੁਖਿਆ ਸੀਗ ਮੈਂ ਜੇ ਘਰ ਹੋਵੇ ਲਾਲ, ਚਾੜ੍ਹਾਂਗੀ ਮੈਂ ਭੇਟ ਇਹ ਤੁਹਾਡੇ ਚਰਨੀਂ ਆਣ, ਪੂਰੀ ਹੋ ਗਈ ਸੁੱਖਣਾ ਮੇਰੀ ਹੇ ਭਗਵਾਨ ।” ਚੁਕਿਆ ਪੱਲਾ ਕਿਰਮਚੀ ਸਹਿਜ ਨਾਲ ਭਗਵਾਨ, ਸਿਰ ਓਹਦੇ ਤੇ ਹੱਥ ਰਖ ਕੀਤਾ ਇਉਂ ਫਰਮਾਨ: “ਲੰਮਾ ਹੋਵੇ ਸੁਖ ਤਿਰਾ, ਜੀਵਨ ਹੌਲਾ ਫੁਲ, ਬਾਝੋ ਤੇਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਜਿੰਦ ਜਾਣੀ ਸੀ ਘੁਲ। ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਭਾਵੇਂ ਰੱਬ ਮੈਂ, ਪਰ ਇਹ ਤੇਰਾ ਵੀਰ, ਮਹਿਲਾਂ ਵਿਚ ਸੀ ਵਸਦਾ, ਪਹਿਨੀ ਸੁੰਦਰ ਚੀਰ । ਤੇ ਹੁਣ ਭੈਣੇ ਮੇਰੀਏ ਹਾਂ ਮੈਂ ਰਮਤਾ ਇਕ, ਰਾਤ ਦਿਨੇ ਹਾਂ ਤੜਪਦਾ ਵਿਚ ਚਾਨਣ ਦੀ ਸਿੱਕ । ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਮੈਂ ਹਾਂ ਇਸ ਦੀ ਭਾਲ, ਤਾਂ ਜੇ ਜਨਤਾ-ਹਿਰਦਿਓਂ ਨ੍ਹੇਰਾ ਦਿਆਂ ਭਜਾਲ। ਲੱਭੇਗਾ ਇਹ ਚਾਨਣਾ ਮੈਨੂੰ ਅੰਤ ਜ਼ਰੂਰ, ਅਜੇ ਹੁਣੇ ਸੀ ਲਿਸ਼ਕਿਆ ਸੁਖਦਾਈ ਪੁਰ ਨੂਰ । ਪਰ ਚਾਨਣ ਦੀ ਝਲਕ ਇਹ ਆਉਂਦੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕੰਮ, ਲੈਂਦੀ ਮੇਰੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਜੇਕਰ ਤੂੰ ਨਾ ਥੰਮ੍ਹ । ਮੁਕਣ ਤੇ ਸੀ ਆ ਗਿਆ ਨਿਰਬਲ ਮੇਰਾ ਸਰੀਰ, ਕਰਦਾ ਨਾ ਸੁਰਜੀਤ ਜੇ ਤੇਰਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਖੀਰ । ਕਈਆਂ ਜਾਨਾਂ ਵਿਚ ਦੀ ਨਾਲ ਜੁਗਤ ਦੇ ਚੋ, ਜੀਵਨ ਦੇਵਣ ਲਈ ਤੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜੋ । ਕਈ ਜਨਮਾਂ ਚੋਂ ਲੰਘਕੇ ਜਿੱਦਾਂ ਜੀਵਨ ਰੌ, ਚੜ੍ਹੇ ਉਚੇਰੇ ਮੰਡਲੀਂ ਪਾਪ ਪਿੰਡਿਓਂ ਧੋ। ਪਰ ਕੀ ਸੱਚੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇਵੇ ਤੈਨੂੰ ਸੁੱਖ ? ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਤੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਲਥੇ ਤੇਰੀ ਭੁੱਖ ?” ਕਿਹਾ ਸੁਜਾਤਾ ਪਰਤ ਕੇ, “ਹੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਪੱਤ, ਨਿਕਾ ਜਿਹਾ ਹੈ ਦਿਲ ਮੇਰਾ ਫੁੱਲ-ਕਟੋਰੀ ਵੱਤ । ਖੇਤ ਗਿਲਾ ਨਾ ਹੋਵਦਾ ਵਰ੍ਹਨ ਜੇ ਕਣੀਆਂ ਚਾਰ, ਨਿਕੇ ਜਹੇ ਪਰ ਫੁਲ ਦਾ ਭਰ ਜਾਏ ਘਰ ਬਾਹਰ । ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਬਹੁਤ ਹੈ ਪਤੀ ਦੇਵ ਦਾ ਪਿਆਰ, ਯਾ ਇਸ ਨਿਕੇ ਬਾਲ ਦੀ ਭਿੰਨੀ ਜਿਹੀ ਮਹਿਕਾਰ, ਜੀ ਪਰਚਾਈ ਰਖਦੇ ਨਿਕੇ ਨਿਕੇ ਕੰਮ, ਗ਼ਮ ਵਲ੍ਹੇਟੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ, ਖੁਸ਼ੀ ਵਲ੍ਹੇਟੇ ਗ਼ਮ । ਉਠ ਪੂਜਾਂ ਮੈਂ ਦੇਵਤੇ ਸੂਰਜ ਉਭਰਨ ਸਾਰ, ਫਿਰ ਦਾਣੇ ਹਾਂ ਵੰਡਦੀ, ਤੁਲਸੀ ਤਾਈਂ ਝਾੜ । ਲਾਵਾਂ ਫਿਰ ਮੈਂ ਬਾਂਦੀਆਂ ਆਪੋ ਅਪਣੇ ਕੰਮ, ਸਿਖਰ ਦੁਪਹਿਰਾਂ ਤੀਕਰਾਂ ਕੰਤ ਮੇਰੇ ਜਿਸ ਦਮ ਉਪਰ ਮੇਰੇ ਗੋਡਿਆਂ ਸਿਰ ਅਪਣੇ ਨੂੰ ਰੱਖ, ਲਾਵਣ ਨਾਲ ਅਰਾਮ ਦੇ ਥੋਹੜੀ ਜਿਤਨੀ ਅੱਖ । ਗਾਵਾਂ ਨਾਲੋ ਨਾਲ ਮੈਂ ਮਿੱਠੇ ਮਿੱਠੇ ਗੀਤ, ਦੂਣੀ ਮਿੱਠੀ ਲਗਦੀ ਸੁੱਤੀ ਹੋਈ ਪ੍ਰੀਤ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਫਿਰ ਸਾਹਮਣੇ ਸੰਝਾਂ ਵੇਲੇ ਨਾਲ, ਰੀਝਾਂ ਨਾਲ ਪਰੋਸ ਕੇ ਰੱਖਦੀ ਹਾਂ ਮੈਂ ਥਾਲ । ਮੰਦਰ ਚੋਂ ਫਿਰ ਪਰਤ ਕੇ, ਕੁਲ ਮਿਤਰਾਂ ਵਿਚ ਬਹਿ। ਗੱਲਾਂ ਬਾਤਾਂ ਕਰਾਂ ਮੈਂ ਨੀਂਦ ਜਾਏ ਫਿਰ ਪੈ। ਹੋਵਾਂ ਕਿੰਜ ਪਰਸੰਨ ਨਾ ਜਿਸ ਤੇ ਏਡੀ ਮਿਹਰ, ਜੀਵਨ ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਭਰੀ ਚੰਗੇਰ । ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਮੈਂ ਪਤੀ ਨੂੰ ਇਹ ਸੋਹਣਾ ਜਿਹਾ ਬਾਲ, ਸਵਰਗ ਖੜੇ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਨੰਨ੍ਹੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ । ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਖਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਗ੍ਰੰਥ ਸਮੂਹ, ਰਾਹੀਆਂ ਦੇ ਸੁਖ ਲਈ ਜੋ ਲਾਵੇ ਬ੍ਰਿਛ ਤੇ ਖੂਹ, ਨਾਲੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਵੇ ਪੁਤਰ ਵਰਗੀ ਦਾਤ ਪੈਂਦੀ ਝੋਲੀ ਓਸ ਦੀ ਸਵਰਗਾਂ ਜਹੀ ਸੁਗਾਤ । ਤੇ ਜੋ ਕਹਿੰਦੇ ਗ੍ਰੰਥ ਨੇ ਮੰਨਾਂ ਹੋ ਨਿਰਮਾਣ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਵਡੇਰਿਆਂ ਵਰਗੀ ਕਿਨੂੰ ਸਿਞਾਣ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਨਾਲੇ ਮੰਤਰ ਭਜਨ ਸਭ ਰਖੇ ਹਿੱਕ ਸੰਭਾਲ। ਨਾਲੇ ਮੇਰੇ ਜੀ ਵਿਚ ਪੱਕਾ ਹੈ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਭਲਾ ਭਲੇ ਤੋਂ ਉਪਜਦਾ, ਬੁਰੀ ਬੁਰੇ ਤੋਂ ਆਸ । ਹਰ ਥਾਂ ਤੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਵੇਖੀ ਗਈ ਇਹ ਗੱਲ, ਮਿਠੇ ਫੁੱਲ ਲਿਆਉਂਦੀ ਮਿਠੀ ਜੜ੍ਹ ਦੀ ਵਲ। ਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਸੋਮਿਉਂ ਵਗੇ ਕੁੜੱਤਣ ਨਿੱਤ, ਨਫਰਤ ਘ੍ਰਿਣਾ ਉਗਾਉਂਦੀ, ਦਯਾ ਉਗਾਵੇ ਮਿੱਤ। ਅਸੀਂ ਹਾਂ ਜੋ ਕੁਝ ਦੇਖਦੇ ਇਥੇ ਜੀਉਂਦੇ ਜੀ, ਚੰਗਾ ‘ਹੁਣ’ ਦੇ ਵਾਂਗਰਾਂ ‘ਅੱਗਾ’ ਹੋਏ ਨਾ ਕੀ ? ਹੋਏ ਚੰਗੇਰਾ ਖਬਰੇ, ਜਿੱਦਾਂ ਇਹ ਇਕ ਚੋਲ, ਉੱਗੇ ਅਗਲੇ ਜਨਮ ਵਿਚ ਭਰੇ ਮੋਤੀਆਂ ਝੋਲ। ਇਉਂ ਹੀ ਨਿਕੀਆਂ ਨੰਗੀਆਂ ਕਲੀਆਂ ਭੂਰੀਆਂ ਸੇਤ, ਸਵਰਨ ਰਜਤ ਦੇ ਰੰਗ ਕਈ ਰਖਣ ਗਰਭ ਲਪੇਟ । ਇਹ ਵੀ ਹਾਂ ਮੈਂ ਜਾਣਦੀ ਹੇ ਚੰਗੇ ਭਗਵਾਨ, ਦੁਖ ਵੀ ਪੈਸਣ ਭੋਗਣੇ ਜਿਹੜੇ ਸਬਰ ਮੁਕਾਣ । ਮੈਥੋਂ ਪਹਿਲੇ ਚਲ ਵਸੇ ਜੇ ਇਹ ਮੇਰਾ ਲਾਲ, ਪਾਟੇਗਾ ਝਟ ਦਿਲ ਮੇਰਾ ਇਕ ਹਝੋਕੇ ਨਾਲ। ਪਰ ਜੇ ਮੇਰੇ ਕੰਤ ਨੂੰ ਲੈ ਜਾਵੇ ਯਮਰਾਜ, ਸਿਰ ਗੋਦੀ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ, ਮਹਾਰਾਜ। ਚੜ੍ਹ ਜਾਵਾਂਗੀ ਚਿਤਾ ਤੇ, ਹੋਵਾਂਗੀ ਪਰਸੰਨ, ਲਾਂਬੂ ਜਦੋਂ ਭਖਾਇਗਾ ਲਾਟਾਂ ਨਾਲ ਗਗੱਨ । ਕਿਉਂਕਿ ਆਵੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚਾਲ, ਮਰੇ ਜੇ ਹਿੰਦੂ ਇਸਤ੍ਰੀ ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਕੰਤ ਉਹਦਾ ਪਰਵੇਸਦਾ ਸਵਰਗਾਂ ਵਿਚ ਬਿਨ ਹੋੜ, ਸਦਕੇ ਉਹਦੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਜੀਵੇ ਵਰ੍ਹੇ ਕਰੋੜ, ਏਸ ਲਈ ਨਾ ਭੈ ਕੋਈ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਵਿਚਕਾਰ, ਅਤ ਪਸੰਨ ਜੀਵਨ ਮੇਰਾ ਰਹਿੰਦਾ ਵਾਂਗ ਬਹਾਰ । ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਭੁਲਦੀ ਨਹੀਂ ਪਰ ਮੈਂ ਮਹਾਰਾਜ, ਮਹਾਂ ਕੰਗਲੇ ਤੇ ਦੁਖੀ ਜੋ, ਨੀਵੇਂ ਅਤੇ ਮੁਥਾਜ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਖ ਵਾਸਤੇ ਧਾਰ ਦਯਾ ਦੀ ਆਸ, ਈਸ਼ਵਰ ਅਗੇ ਕਰਾਂ ਮੈਂ ਦੋਵੇਂ ਡੰਗ ਅਰਦਾਸ । ਪਰ ਅਪਣੇ ਲਈ ਸਮਝਦੀ ਜੋ ਮੈਂ ਚੰਗੀ ਗੱਲ, ਨਾਲ ਨਿਮਰਤਾ ਕਰਾਂ ਮੈਂ ਵਿਚ ਧਰਮ ਦੇ ਚਲ, ਇਹ ਭਰਵਾਸਾ ਰਖ ਕੇ ਜੋ ਰੱਬ ਨੂੰ ਮੰਨਜ਼ੂਰ, ਚੰਗਾ ਹੀ ਉਹ ਹੋਏਗਾ, ਨਾਲੇ ਹੋਏ ਜ਼ਰੂਰ ।” ਫਿਰ ਬੋਲੇ ਭਗਵਾਨ : “ਬੁਧਵਾਨਾਂ ਤੋਂ ਵਧ ਹੈ ਤੇਰਾ ਸਾਦਾ ਗਿਆਨ। ਚੰਗੀ ਹੈਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਤੂੰ ਠੀਕ ਨਾ ਬੁਧ ਦੀ ਚਾਹ, ਕਾਫੀ ਤੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਸਿਧੀ ਧਰਮ ਦੀ ਰਾਹ । ਹੇ ਕਲੀਏ ਜੰਗਲ ਦੀਏ ਜਮ ਜਮ ਖਿੜ ਤੇ ਹੱਸ, ਵਿਚ ਅਪਣੇ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਸੁਖੀ ਸਾਂਦੀ ਵਸ । ਸਚ ਦੀ ਸਿਖਰ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ, ਚਾਨਣ ਅਤ ਬਲਵਾਨ, ਕੋਮਲ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਮੂਲ ਨਾ ਚੰਗਾ ਜਾਣ, ਮੱਧਮ ਚਾਨਣ ਵਿਚ ਇਹ ਖਿਲਰਨ ਤੇ ਲਹਿਰਾਣ, ਹਰਾ ਭਰਾ ਸਿਰ ਆਪਣਾ ਗਗਨੀ ਫੇਰ ਉਠਾਣ । ਤੂੰ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਮੇਰੀ ਪਰ ਮੈਂ ਪੂਜਾਂ ਤੁਧ, ਹੇ ਅਤ ਸੁੰਦਰ ਹਿਰਦਿਆ ! ਬਿਨ ਜਾਣੇ ਸਣਬੁਧ । ਤੈਨੂੰ ਹੋਵੇ ਸੁਖ ਸਦਾ ਨਾਲੇ ਅਮਨ ਅਮਾਨ, ਜੀਕਰ ਤੈਨੂੰ ਲਭਿਆ ਮੈਂ ਵੀ ਲੱਭਾਂ ਗਿਆਨ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੂੰ ਸੀ ਸਮਝਿਆ ਦੇਵ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ, ਤੈਥੋਂ ਹੈ ਉਹ ਮੰਗਦਾ ਇਸ ਇੱਛਾ ਦਾ ਦਾਨ।” “ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ।” ਕਿਹਾ ਸੁਜਾਤਾ ਬੋਲ, ਇਛਿਆ ਭਰੀਆਂ ਅੱਖੀਆਂ ਕਰ ਕੇ ਬੱਚੇ ਕੋਲ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਾਹਾਂ ਅਪਣੀਆਂ ਬੁੱਧ ਦੇ ਵਲ ਹੁਲਾਰ, ਸਾਦਾ ਨਿਰਛਲ ਢੰਗ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟਾਇਆ ਸਤਿਕਾਰ, ਹੋ ਕੇ ਤਗੜੇ ਬੁਧ ਜੀ ਉਸ ਭੋਜਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਹੇਠਾਂ ਬੋਧੀ ਬ੍ਰਿੱਛ ਦੇ ਪਹੁੰਚੇ ਕਦਮ ਸੰਭਾਲ । ਜਿਹੜੀ ਥਾਂ ਸੀ ਹੋਵਣਾ ਉਹਨਾਂ ਤਾਈਂ ਗਿਆਨ, ਪਹਿਲੋਂ ਹੀ ਸਨ ਜਾਣਦੇ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਭਗਵਾਨ ਤਾਹੀਓਂ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਗੌਰਵ-ਭਰੇ, ਮਿਣਵੇਂ ਕਦਮ ਉਠਾ, ਹੇਠਾਂ ਬੋਧੀ ਬ੍ਰਿੱਛ ਦੇ ਗਏ ਬੁਧ ਜੀ ਆ। ਹੇ ਭਵਨੋ ਤੇ ਧਰਤੀਓ, ਰਲ ਕੇ ਕਰੋ ਅਨੰਦ, ਚੜ੍ਹਨਾ ਥਲੇ ਬ੍ਰਿਛ ਦੇ ਅਜ ਗਿਆਨ ਦਾ ਚੰਦ । ਵੱਡੇ ਬੋਧੀ ਬ੍ਰਿਛ ਦੀ ਸੰਘਣੀ ਸੰਘਣੀ ਛਾਂ, ਥੰਮ੍ਹੀਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਦਾੜ੍ਹੀਆਂ ਖੜੀਆਂ ਬਾਂ ਪਰ ਥਾਂ । ਸਿਰ ਉਤੇ ਹਰਿਆਉਲ ਦਾ ਛਤਰ ਰਿਹਾ ਲਹਿਰਾ, ਪੈਰੀਂ ਫੁੱਲਾਂ-ਚਿਤਰੇ ਵੰਨ ਸੁਵੰਨੇ ਘਾਹ । ਜਾਣੋ ਚੇਤੰਨ ਹੋ ਗਈ ਉਥੋਂ ਦੀ ਸਭ ਭੋਂ, ਚਰਨ ਪਰਸ ਭਗਵਾਨ ਦੇ, ਵਿਚ ਆਦਰ ਦੇ ਨਿਉਂ ਝੁਕੀਆਂ ਜੰਗਲੀ ਟਹਿਣੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਛਾਂ, ਕੰਵਲ-ਗੰਧ ਸੰਗ ਲੱਦੀਆਂ ਝੋਲੀਆਂ ਸੀਤ ਹਵਾਂ । ਰਿੱਛ ਚਿਤਰੇ ਸ਼ੇਰਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਲਹੂ ਲੁਹਾਨ, ਸ਼ਾਂਤ ਮੁੱਖ ਭਗਵਾਨ ਦਾ ਤੱਕਣ ਹੋ ਹੈਰਾਨ। ਘੁਪ ਹਨੇਰੀ ਖੁੱਡ ਚੋਂ ਕੌਡੀਆਂ ਵਾਲਾ ਨਾਗ, ਆਦਰ ਵਿਚ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਨੀਂਦੋ ਉਠਿਆ ਜਾਗ । ਜਗ ਮਗ ਕਰਦੀਆਂ ਤਿਤਲੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਵਾ । ਸੇਤ, ਅਸਮਾਨੀ, ਕੇਸਰੀ ਫੰਗ ਦਿਤੇ ਲਹਿਰਾ । ਡਿੱਗਾ ਇਲ ਦੇ ਪੰਜਿਉਂ ਧਰਤੀ ਉਤੇ ਸ਼ਿਕਾਰ । ਨੱਚੀ ਉਤੇ ਬਿਰਛ ਦੇ ਗਾਲ੍ਹੜ ਧਾਰੀਦਾਰ । ਚਿਰ ਚਿਰ ਕੀਤੀ ਬਿੱਜੜੇ, ਕਿਰਲੇ ਲਾਈ ਦੌੜ, ਘੁਗੀਆਂ ਝੁਰਮਟ ਘੱਤਿਆ, ਵਿਗਸੇ ਕੀੜੇ ਮਕੌੜ । ਵਾਜਾਂ ਜ਼ਿਮੀਂ ਹਵਾ ਦੀਆਂ ਰਲੀਆਂ ਇਕ ਸੰਗੀਤ, ਸੁਣਿਆ ਕੰਨਾਂ ਸਿਆਣਿਆਂ ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗੀਤ ਹੇ ਸਵਾਮੀ, ਹੇ ਮਿੱਤਰ ਪਿਆਰੇ ! ਹੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਤੇ ਹੇ ਰਖਵਾਰੇ ! ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕ੍ਰੋਧ ਨੂੰ ਮਾਰ ਮੁਕਾਇਆ, ਅਹੰਕਾਰ ਨੂੰ ਪਕੜ ਝੁਕਾਇਆ। ਡਰ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਤੇ ਸ਼ੰਕਿਆਂ ਤਾਂਈਂ, ਵਸ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਸਹਿਜ ਸੁਭਾਈ। ਜਾਉ, ਬ੍ਰਿਛ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਜਾਉ, ਸੋਗੀ ਜਗ ਦੀ ਤਪਤ ਮਿਟਾਉ । ਹੇ ਪਿਆਰੇ ਤੇ ਹੇ ਸਤਿਕਾਰੇ, ਦੁਖੀ ਦਿਲਾਂ ਦੇ ਬਣੋ ਸਹਾਰੇ। ਹੇ ਰਾਜਨ, ਹੇ ਉੱਚ ਵਿਜਈ, ਘੜੀ ਸੁਲਖਣੀ ਜੇ ਆ ਗਈ। ਰਾਤ ਉਹੀ ਆ ਗਈ ਪਿਆਰੇ, ਰਹੇ ਉਡੀਕ ਜਿਦੀ ਜੁਗ ਚਾਰੇ । ਰਾਤ ਹਨੇਰੀ ਪੈ ਗਈ ਜਦ, ਸੋਹਣੇ ਭਗਵਾਨ, ਬ੍ਰਿਾਜੇ ਹੇਠਾਂ ਬ੍ਰਿਛ ਦੇ ਹੋ ਕੇ ਅੰਤਰ ਧਿਆਨ । ਪਰ ਨ੍ਹੇਰੇ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ-ਮਾਰਾ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ, ਸਦ ਲਈਆਂ ਮੰਦ-ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨ੍ਹੇਰੇ ਦੀਆਂ ਤਮਾਮ । ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਇਹ ਹੈ ਬੁੱਧ ਭਗਵਾਨ, ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣਾ ਸੀ ਜਿਨੂੰ ਅਜ ਦੀ ਰਾਤ ਗਿਆਨ । ਮੰਦ-ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜਾਗੀਆਂ ਓਸੇ ਪੈਰ, ਉਹ ਰਾਖਸ਼, ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਕਲ ਗਿਆਨ ਸੰਗ ਵੈਰ । ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਮੋਹ, ਅਸ਼ਾਂਨਤੀ ਲਾਣਾ ਸਾਰਾ ਹੋਰ, ਖੌਫ਼, ਜਹਾਲਤ, ਬੁਜ਼ਦਿਲੀ, ਘੋਰ ਘ੍ਰਿਣਾ ਦੇ ਸ਼ੋਰ । ਮਨ ਡੁਲਾਵਣ ਬੁੱਧ ਦਾ ਏਹੋ ਸਭ ਦੀ ਚਾਹ, ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਬੁੱਧ ਦੇ ਮਲਿਆ ਉਹਨਾਂ ਰਾਹ । ਅਤ ਸਿਆਣੇ ਵੀ ਅਜੇ ਤਕ ਜਾਣ ਨਾ ਸੱਕੇ ਬਾਤ, ਕੀ ਕੀ ਨਰਕੀ ਰਾਖਸ਼ਾਂ ਜਤਨ ਕੀਤੇ ਉਸ ਰਾਤ। ਤਾਂ ਜੇ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ ਨੂੰ ਭਰਮਾਂ ਵਿਚ ਭੁਲਾ, ਉਸ ਤੋਂ ਸੁਚੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਰਖਣ ਪਰੇ ਲੁਕਾ । ਨ੍ਹੇਰੀ ਦਾ ਤੂਫਾਨ ਬਣ, ਪੌਣ ਕਦੀ ਲਰਜ਼ਾ, ਕਦੀ ਨਰਕ ਦੀ ਅੱਗ ਜਿਉਂ ਬਿਜਲੀ ਨੂੰ ਕੜਕਾ । ਘਣ ਬਦਲਾਂ ਦੇ ਪਾੜ ਚੋਂ ਕ੍ਰੋਧ-ਚਿਲੇ ਤੇ ਤਾਣ, ਸੁਟਦੇ ਸਨ ਉਹ ਕਸ ਕਸ ਅੱਗ-ਜੀਭੇ ਕੋਈ ਬਾਣ; ਕਦੀ ਰੁਮਕਦੀ ਪੌਣ ਦੇ ਬੁਲਿਆਂ ਵਿਚ ਰਲਾ, ਚੁਪ-ਚੁਪੀਤੇ ਪੱਤਰਾਂ ਪਿਛੇ ਕਦੀ ਲੁਕਾ । ਮੋਹਣੀਆਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਚੋਂ ਕੱਢਣ ਮਿਠੇ ਬੋਲ, ਮਾਰਨ ਹਉਕੇ ਪ੍ਰੇਮ ਦੇ ਕਦੀ ਆਣ ਕੇ ਕੋਲ। ਲਾਲਚ ਕਿਧਰੇ ਰਾਜ ਦਾ ਬੁਧ ਦੇਵ ਨੂੰ ਪਾਣ, ਸਚ ਝੁਠਿਆਰਨ ਵਾਸਤੇ ਸ਼ੰਕੇ ਕਦੀ ਉਗਾਣ । ਆਏ ਵੱਡੇ ਪਾਪ ਦਸ ਕਰਦੇ ਮਾਰੋ ਮਾਰ, ਅੱਤਿਵਾਦ ਦੇ ਦੇਵ ਦੀ ਪਹਿਲੋਂ ਆਈ ਵਾਰ । ਸੀ ਹਉਮੈਂ ਦਾ ਪਾਪ ਉਹ ਡਾਢਾ ਤੇ ਬਲਵਾਨ, ਜੋ ਅਪਣੇ ਹੀ ਅਕਸ ਨੂੰ ਤੱਕੇ ਵਿਚ ਜਹਾਨ। “ਮੈਂ ਮੈਂ” ਹੀ ਜੋ ਕੂਕਦਾ “ਮੈਂ” ਹੀ ਸੁਣਦਾ ਹੈ, ਆਪੇ ਦੀ ਜੈ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸਭ ਨੂੰ ਕਰ ਕੇ ਖੈ । ਬੋਲਿਆ, “ਜੇ ਤੂੰ ਬੁਧ ਹੈਂ ਲੋਕਾਂ ਛਡ ਹਨੇਰ, ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਜੇ ਖੂਹ ਪਵੇ ਤੇਰਾ ਦੁਖੀ ਚੁਫੇਰ । ਉਠ ਤੈਨੂੰ ਹਨ ਦੇਂਵਦੇ ਦਿਉਤੇ ਅਚਲ ਅਸੀਸ, ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਲਈ ਉਠੇ ਨਾ ਦਿਲ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੀਸ ।” ਪਰ ਬੋਲੇ ਭਗਵਾਨ ਜੀ, “ਕੂੜ ਤੇਰੀ ਸਭ ਗੱਲ, ਆਪੇ ਨੂੰ ਜੋ ਪਿਆਰਦੇ, ਚੱਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛਲ ।” ਤਦ ਸ਼ੰਕੇ ਦੇ ਪਾਪ ਨੇ ਅਗੇ ਧਰਿਆ ਪੈਰ, ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਇੰਜ ਉਗਲਿਆ ਜ਼ਹਿਰ : “ਸਭ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹਨ ਮਿਥਿਆ, ਥੋਥਾ ਕੁੱਲ ਗਿਆਨ, ਕਿਉਂ ਪਿਛੇ ਪਰਛਾਵਿਆਂ ਭਜਦਾ ਫਿਰੇਂ ਅਜਾਣ । ਮੇਟ ਨਾ ਕੋਈ ਸਕਦਾ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੰਦ ਹਾਲ, ਠਲ੍ਹ ਨਾ ਕੋਈ ਸਕਦਾ ਕਾਲ ਚਕਰ ਦੀ ਚਾਲ।” ਪਰ ਅਗੋਂ ਭਗਵਾਨ ਨੇ ਉਤਰ ਦਿੱਤਾ ਮੋੜ : “ਮੇਰੇ ਤੇਰੇ ਵਿਚ ਨਾ ਰਾਈ ਭਰ ਵੀ ਜੋੜ । ਕੂੜੀ ਤੇਰੀ ‘ਵਿਸਿਖਸ਼ਾ', ਕੂੜਾ ਤੇਰਾ ਗਿਆਨ, ਦੁਸ਼ਮਨ ਮੋਮੋ ਠਗਣਾ ਮਾਨੁਖਾਂ ਦਾ ਜਾਣ ।” ਆਇਆ ਅਪਣੀ ਵਾਰ ਸਿਰ ਪਾਪ ਤੀਸਰਾ ਚੱਲ, ਦੇਂਦਾ ਭਰਮੀ ਫਿਰਕਿਆਂ ਤਾਈਂ ਜਿਹੜਾ ਬਲ । ਭਰਵਾਸੇ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿਚ ਫਿਰਦਾ ਜਿਹੜਾ ਨਿਤ, ਰਸਮਾਂ ਤੇ ਅਰਦਾਸਿਆਂ ਨਾਲ ਭੁਲਾਂਦਾ ਚਿਤ । ਨਰਕ ਸੁਰਗ ਦੀਆਂ ਕੁੰਜੀਆਂ ਆਖਣ ਜਿਸ ਦੇ ਕੋਲ ਕਹਿਣ ਲਗਾ ਭਗਵਾਨ ਨੂੰ ਬੋਲ ਮੀਸਣੇ ਬੋਲ : “ਛਡ ਦੇਸੇਂ ਕੀ ਸੋਹਣਿਆ, ਵੱਡ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਪੰਥ ? ਸੁਟ ਪਾਸੇਂ ਕੀ ਹੀਰਿਆ ਪੂਜਯ ਅਸਾਡੇ ਗ੍ਰੰਥ ? ਕੀ ਤੂੰ ਸਾਡੇ ਦੇਵਤੇ ਤਖਤੋਂ ਦੇਸੇਂ ਝਾੜ, ਵਸਦੇ ਮੰਦਰ ਅਸਾਂ ਦੇ ਦੇਸੇਂ ਸਭ ਉਜਾੜ ? ਕੀ ਦੇਸੇਂ ਉਸ ਨਿਯਮ ਨੂੰ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਮਲ ? ਦੇਂਦਾ ਪ੍ਰੋਹਤਾਂ ਰਿਜ਼ਕ ਜੋ, ਰਖਦਾ ਧਰਤੀ ਠਲ੍ਹ ?” ਉੱਤਰ ਦਿਤਾ ਬੁਧ ਨੇ : “ਤੇਰਾ ਚਪਲ ਗਿਆਨ, ਸ਼ਕਲ ਏਸ ਦੀ ਬਾਹਰੀ ਵਟਣੀ ਧੁੰਦ ਸਮਾਨ। ਸੱਚ ਸੁਤੰਤਰ ਇਕ ਹੈ ਪੱਕਾ ਅਤੇ ਅਟੱਲ, ਜਾਹ ਨ੍ਹੇਰੇ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਥਾਂ ਅਪਣੀ ਤੂੰ ਮੱਲ ।” ਇਸ ਦੇ ਮਗਰੋਂ ਆਇਆ ਵਡਾ ਛਲੀਆ ਕਾਮ, ਹੂੜੀ ਤੇ ਮੂੰਹ ਜ਼ੋਰ ਅਤ ਮੂੰਹ ਨਾ ਜਿਦੇ ਲਗਾਮ । ਵੱਡ ਵੇਗਾਂ ਦਾ ਪਾਦਸ਼ਾਹ, ਪ੍ਰੀਤਾਂ ਦੇ ਸਿਰਤਾਜ, ਉਚਿਉਂ ਉਚੇ ਦੇਵਤੇ ਵੀ ਹਨ ਜਿਦੇ ਮੁਥਾਜ । ਮਿਠੀ ਹਾਸੀ ਹਸਦਾ ਆਇਆ ਬ੍ਰਿਛ ਦੇ ਕੋਲ । ਸੋਨੇ ਜੜੀ ਕਮਾਨ ਹਥ, ਡਾਢੀ ਸੁੰਦਰ ਡੌਲ । ਸਜੀ ਹੋਈ ਸੀ ਹਦ ਜੋ ਸੂਹੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ, ਤਾਣੇ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਤੀਰ ਸਨ ਤਿਖੇ ਤੇਜ਼ ਕਮਾਲ । ਰਖ ਪੰਜ-ਜੀਭੀ ਲਾਟ ਤੇ ਦਿਤੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣ। ਜ਼ਹਿਰ ਵਾਂਗਰਾਂ ਧਸਦੇ ਵਿਚ ਦਿਲਾਂ ਜੋ ਜਾਣ । ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਓਸਦੇ ਲਿਸ਼ਕਦੀਆਂ ਕਈ ਹੋਰ, ਆਈਆਂ ਸੁੰਦਰ ਸੂਰਤਾਂ, ਮਸਤ ਜਿਨਾਂ ਦੀ ਤੋਰ । ਲਾਲ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬੁਲ੍ਹੀਆਂ ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਬਰੀਕ, ਗਾਵਣ ਸ਼ੋਭਾ ਕਾਮ ਦੀ ਹੋ ਬਧਿ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ । ਐਸੀਆਂ ਸਨ ਉਹ ਸੋਹਣੀਆਂ ਸੁਣਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੌਣ, ਅਟਕੇ ਤਾਰੇ ਚੰਦ੍ਰਮਾ, ਖੜ੍ਹ ਗਈ ਭੌਂਦੂ ਪੌਣ । ਆਂਹਦੀਆਂ ਸਨ ਉਹ : “ਏਸ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਕੁਝ ਨਾ ਹੋਰ, ਜੇਡੀ ਸੋਹਣੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਭਰੀ ਪਲੀ ਲਟਬੌਰ । ਨਾਲੇ ਛਾਤੀ ਓਸਦੀ ਰਜ਼ਾਮੰਦ ਤੇ ਦਿਆਲ, ਝੁਲਣ ਜਿਸ ਤੇ ਮੌਜ ਵਿਚ ਛਾਤੀ-ਗੁੰਚੇ ਲਾਲ । ਨਾ ਹੀ ਏਦੂ ਵਧ ਕੇ ਸਿਖਰ ਮਨੁਖੀ ਹੋਰ, ਜੇਡੀ ਅੰਗ ਸਡੌਲਤਾ ਕੰਵਾਰੀ ਨਵੀਂ ਨਕੋਰ । ਪ੍ਰੀਤਾਂ ਭਿੰਨੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਨਕਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ, ਅਣਜਾਤੀ ਜੋ ਵਸਦੀ ਭਿੰਨੀ ਮਹਿਕ ਖਿਲਾਰ । ਭਾਵੇਂ ਆਪ ਅਕੱਥ ਇਹ ਤਾਂ ਵੀ ਸਹਿਜ ਸੁਭਾ, ਆਪੋ ਵਿਚ ਦੋ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਗੱਲਾਂ ਦਏ ਕਰਾ। ਮਲਕਾ ਨਚਦੇ ਲਹੂ ਦੀ, ਪੂਜੇ ਜਿਸਨੂੰ ਇਛ, ਤੇ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਜਾਣ ਕੇ ਖਾਵੇ ਗੁਝੀ ਖਿਚ । ਏਹੀ ਸਚਾ ਸਵਰਗ ਹੈ ਜਿਥੇ ਮਨੁਖ ਪਧਾਰ, ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਦੇਵਤੇ ਸਵਾਮੀ ਤੇ ਕਰਤਾਰ । ਕੌਣ ਉਦੋਂ ਪਛਤਾਂਵਦਾ ਬਾਹਾਂ ਰੇਸ਼ਮ-ਹਾਰ, ਜਦ ਗਲਵਕੜੀ ਪਾਂਦੀਆਂ ਘੁਟ ਕੇ ਨਾਲ ਪਿਆਰ। ਇਕ ਚੁੰਮਣ ਵਿਚ ਪੰਘਰਦਾ ਜੀਵਨ ਜਦੋਂ ਤਮਾਮ, ਇਕ ਹਉਕੇ ਵਿਚ ਲਭਦਾ ਸਭ ਜਗ ਦਾ ਆਰਾਮ।” ਕਰਦੀਆਂ ਕੋਮਲ ਸੈਨਤਾਂ ਅਪਣੇ ਹਥਾਂ ਨਾਲ, ਏਦਾਂ ਸਨ ਉਹ ਗਾਂਦੀਆਂ ਤਾਰ ਉਠਾਲ ਬਹਾਲ, ਪ੍ਰੇਮ-ਅਗਨ ਵਿਚ ਮਘੀਆਂ ਅਖਾਂ ਚਮਕ ਵਿਖਾਣ, ਬੁਲਾਂ ਉਤੇ ਮੋਹਿਨੀ ਅਜਬ ਕੋਈ ਮੁਸਕਾਨ । ਬੇ ਸੰਕੋਚੇ ਨਾਚ ਵਿਚ ਸੁਹਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਗ, ਹੈਸਨ ਲੁਕਦੇ ਉਘੜਦੇ ਬਝੇ ਸੰਙ ਨਿਸੰਙ । ਜਿਦਾਂ ਕਲੀਆਂ ਸਜਰੀਆਂ ਨਵ-ਖਿੜੀਆਂ ਅਨਜਾਣ, ਅਪਣਾ ਰੰਗ ਵਿਖਾਂਦੀਆਂ, ਐਪਰ ਦਿਲ ਛੁਪਾਣ। ਟੋਲੀ ਟੋਲੀ ਨਚਦੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਬ੍ਰਿਛ ਦੇ ਕੋਲ, ਇਕ ਦੂੰ ਇਕ ਚੜ੍ਹੰਦੀਆਂ ਇਉਂ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਬੋਲ : “ਹੇ ਸਿਧਾਰਥ, ਮੈਂ ਤੇਰੀ, ਉਠ ਮੈਨੂੰ ਗਲ ਲਾ, ਚੱਖ ਰਸ ਮੇਰੇ ਮੁਖ ਦਾ, ਚਾਉ ਰੂਪ ਦਾ ਲਾਹ ।” ਫਿਰ ਕਾਲੇ ਆਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਪਾਂਦੇ ਅੰਨ੍ਹਾ ਸ਼ੋਰ, ਚੜ੍ਹੇ ਹਨੇਰੀ ਵਾਂਗਰਾਂ ਪਾਪ ਆਏ ਕੁਝ ਹੋਰ । ਦਸ ਪਾਪਾਂ ਚੋਂ ਆਖਰੀ ਘੋਰ ਘ੍ਰਿਣਾ ਦਾ ਪਾਪ, ਲਾਗੇ ਆਇਆ ਬੁਧ ਦੇ ਭਾਰਾ ਜਿਵੇਂ ਸਰਾਪ । ਸਪ ਵਲ੍ਹੇਟੇ ਹੋਏ ਸਨ ਜਿਸ ਦੇ ਲੱਕ ਦੁਆਲ, ਵਿਸ਼-ਭਰਿਆ ਦੁਧ ਚੁੰਘਦੇ ਲਮਕ ਛਾਤੀਆਂ ਨਾਲ । ਪਏ ਰਲਾਂਦੇ ਆਪਣੀ ਕ੍ਰੋਧ-ਭਰੀ ਫੁੰਕਾਰ, ਉਹਦੇ ਕੌੜੇ ਕੋਝੜੇ ਦੁਰਬਚਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ । ਐਪਰ ਉਤੇ ਪੂਜਯ ਦੇ ਅਸਰ ਨਾ ਪਿਆ ਰਵਾਲ, ਬੁਲ੍ਹ ਸੀਤੇ ਜਿਸ ਘ੍ਰਿਣਾ ਦੇ ਇਕੋ ਤਕਣੀ ਨਾਲ । ਰੂਪ ਰਾਗ ਫਿਰ ਆਇਆ ਮਸਤੀ ਦੇ ਵਿਚ ਝੁੱਲ, ਜੀਵਣ ਦੇ ਜੋ ਲੋਭ ਵਿਚ ਜੀਉਣਾ ਜਾਵੇ ਭੁਲ । ਆਇਆ ਫੇਰ ਅਰੂਪ-ਰਾਗ ਜਿਸਦੇ ਜਾਦੂ ਨਾਲ, ਸ਼ੁਹਰਤ ਦੀ ਮਦ ਚਾਹੜ ਕੇ ਸਿਆਣੇ ਡਿਗਣ ਚੁਫਾਲ । ਆਇਆ ਅਭਿਮਾਨੀ ਮਨੋ ਕਰਦਾ ਮਾਰੋ ਮਾਰ, ਅਹੰਕਾਰ ਦਾ ਦੇਵਤਾ ਜਿਸਦਾ ਡੂੰਘਾ ਯਾਰ । ਨਿਜ-ਨੇਕੀ ਫਿਰ ਆ ਗਈ ਮਿਠੀ ਜਿਸ ਦੀ ਜੀਭ ਨਿਕੇ ਮੋਟੇ ਪਾਪ ਕਈ ਸ਼ਕਲਾਂ ਧਾਰ ਅਜੀਬ । ਫੇਰ ਜਹਾਲਤ ਆ ਗਈ ਜਿਸ ਦੇ ਕੋਝੇ ਪੈਰ ਛੂ, ਨ੍ਹੇਰੇ ਵਿਚ ਬਦਲਦੀ ਚਿੱਟੀ ਦੁਧ ਦੁਪਹਿਰ । ਕੋਝੀ ਫੱਫੇ ਕੁਟਣੀ, ਡਰ ਆਲਸ ਦੀ ਮਾਂ ਸਾੜ ਸੁਟੇ ਸਭ ਨੇਕੀਆਂ ਜਿਸਦੀ ਸਾੜੂ ਛਾਂ । ਅਣ-ਬਣੀਆਂ ਤੇ ਕੋਝੀਆਂ ਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਇਕ ਜਾਲ ਡਡੂਆਂ ਤੇ ਚਮਗਾਦੜਾਂ ਵਾਂਗੂ ਉਸਦੇ ਨਾਲ। ਕੰਬੇ ਪਰਬਤ ਜ਼ਿਮੀਂ ਤੇ, ਤਾਰੇ ਡਿਗੇ ਟੁਟ, ਚੜ੍ਹੀਆਂ ਘੋਰ ਹਨੇਰੀਆਂ ਮੀਂਹ ਦੇ ਛਾਂਟੇ ਸੁਟ । ਕਾਲੀ ਕਾਲੀ ਪੌਣ ਵਿਚ ਫੜਕੇ ਖੰਭ ਹਜ਼ਾਰ, ਦਿਸੇ ਚੰਦਰੇ ਮੂੰਹ ਕਈ, ਉਠੀ ਹਾਲ ਪੁਕਾਰ । ਜਾਣੋ ਹਾਕਮ ਨਰਕ ਦੇ ਲਾ ਕੇ ਸਾਰਾ ਤਾਣ, ਆਏ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਮੰਨੂਏਂ ਤਾਈਂ ਡੁਲਾਣ । ਐਪਰ ਸਾਡੇ ਬੁਧ ਨੇ ਰਤਾ ਨਾ ਖਾਧਾ ਹੌਲ, ਨੇਕੀ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਵਿਚ ਰਹੇ ਅਹਿੱਲ ਅਡੋਲ । ਨਾ ਹੀ ਬੋਧੀ ਬ੍ਰਿਛ ਦਾ ਵਿੰਗਾ ਹੋਇਆ ਵਾਲ, ਰਹੇ ਉਂਜ ਹੀ ਲਿਸ਼ਕਦੇ ਪੱਤਰ ਟਾਹਣਾਂ ਨਾਲ । ਆਖ਼ਰ ਤੀਜੇ ਪਹਿਰ, ਚਕੇ ਨਰਕੀ ਫੌਜ ਨੇ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਜਦ ਪੈਰ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੀ ਜਦ ਵੰਡ ਰਹੀ ਡੁਬਦੇ ਚੰਨ ਦੀ ਲੋ ‘ਸੰਮ-ਸੰਬੁਧ’ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਗਈ ਬੁਧ ਨੂੰ ਹੋ। ਦਿਸੇ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ ਨੂੰ ਉਸ ਜੋਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਜਿਸ ਤਕ ਸਾਡੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਪੁਜਣਾ ਬੜਾ ਮੁਹਾਲ ਅਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਸਭ ਵਿੱਛੇ ਵਾਰੋ ਵਾਰ । ਸਾਰੀਆਂ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਦੀ, ਜਿਦਾਂ ਕੋਈ ਪਹਾੜ ਦੀ ਚੋਟੀ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਤੱਕੇ ਅਪਣਾ ਰਾਹ ਘਾਟੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ ਵਿਚ ਦੀ ਚੜ੍ਹਦਾ ਚੱਕਰ ਖਾ, ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਦੀ ਲੰਘਦਾ ਛੁਪ ਛੁਪਾ, ਟੋਇਆਂ ਥਾਈਂ ਉਭਰਦਾ ਹੋਇਆ ਸਾਹੋ ਸਾਹ, ਰੋਸ਼ਨ ਘਾਹ ਦੇ ਕਿਤਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਪਰੇ ਪਰੇਰ ਝੱਲਾਂ, ਖੇਡਾਂ, ਛਪਰਾਂ ਉਤੋਂ ਲਾਂਦਾ ਗੇੜ । ਤੋੜ ਮੈਦਾਨਾਂ ਤੀਕਰਾਂ, ਜਿਥੋਂ ਪੈਂਡੇ ਮਾਰ, ਪੁਜਾ ਹੈ ਉਹ ਯਾਤਰੂ ਆਖਰ ਸਿਖਰ ਪਹਾੜ । ਤੱਕੇ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ ਨੇ ਲੰਮੀ ਨਜ਼ਰ ਦੁੜਾ, ਜ਼ਿੰਦਗਾਨੀ ਦੀ ਲੜੀ ਵਿਚ ਬੱਝੇ ਕਈ ਪੜਾ । ਨੀਵਾਣਾਂ ਚੋਂ ਉਠਦੇ, ਜਿਥੇ ਤ੍ਰਕਿਆ ਸਾਹ, ਉਚਿਆਈਆਂ ਵਲ ਉਭਰਦੇ ਭਰ ਸਜਰੇ ਉਤਸ਼ਾਹ । ਬੁਧ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਸੁਟ ਕੇ ਨਜ਼ਰ ਮਹੀਨ, ਵਢਦਾ ਪਿਛਲਾ ਬੀਜਿਆ ਜੀਵਨ ਕਿਵੇਂ ਨਵੀਨ; ਕਿੱਦਾਂ ਨਵਾਂ ਅਰੰਭਦਾ ਪਿਛਲੇ ਤਾਈਂ ਮੁਕਾ, ਵਾਧਾ ਪਲੇ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਘਾਟਿਆਂ ਤਾਈਂ ਚੁਕਾ । ਕਿੱਦਾਂ ਹਰ ਇਕ ਜਨਮ ਵਿਚ ਚੰਗੋਂ ਉਪਜੇ ਚੰਗ, ਕਿੱਦਾਂ ਭੇੜੋਂ ਭੇੜ ਦਾ ਚੜ੍ਹਦਾ ਕੋਝਾ ਰੰਗ । ਮੌਤ, ਆਮਦਨ ਖਰਚ ਦਾ ਚਿਠਾ ਇਕ ਸਿੰਞਾਣ, ਲੈਂਦਾ ਅਗਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਪਿਛਲੀ ਤੋਂ ਜੋ ਆਣ । ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਕ ਥਾਂ ਹੋਂਵਦੇ ਬੀਤੇ ਕਰਮ ਤੇ ਭਾਵ, ਯਾਦਾਂ ਅਤੇ ਮੁਹੱਬਤਾਂ, ਜਤਨ, ਜਿਤਾਂ ਤੇ ਚਾਵ । ਫਿਰ ਸਾਡੇ ਭਗਵਾਨ, ਕਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਪਾਈ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟ ਮਹਾਨ । ਤਕ ਸਕੇ ਜੋ ਧਰਤ ਨੂੰ ਮੰਡਲ ਹੋਰ ਅਨੇਕ, ਅਣਗਿਣਤੇ ਸੂਰਜ ਕਈ ਵੰਡਦੇ ਜੀਵਨ-ਸੇਕ । ਨੀਲੇ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਕਈ ਚਿਟੇ ਦੀਪ ਵਿਸ਼ਾਲ, ਹਿਲਦੇ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀਆਂ ਅਣਥਕ ਲਹਿਰਾਂ ਨਾਲ । ਸੂਰਜ ਦੇਖੇ ਹੋਰ ਕੁਝ ਜਿਹੜੇ ਜਕੜ ਰਖਾਣ ਅਣਦਿਖ ਧੂਹਾਂ ਘਤ ਕੇ ਮੰਡਲ ਕਈ ਮਹਾਨ। ਹੋਰ ਵਡੇਰੇ ਸੂਰਜਾਂ ਦਾ ਆਖਾ ਪਰ ਮੰਨ, ਚੱਲਣ ਬਝੇ ਹੁਕਮ ਵਿਚ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਪਰਸੰਨ । ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਰ ਦੇਖੇ ਸਾਡੇ ਬੁਧ, ਮੰਡਲਾਂ ਤੇ ਮੰਡਲ ਕਈ, ਯੁਗਾਂ ਉਤੇ ਯੁਗ । ਨਾਲੇ ਕਥਾ ਕਹਾਣੀਆਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਭ, ਨਾਲੇ ਕਲਪ ਮਹਾਂ ਕਲਪ ਨਜ਼ਰੋਂ ਕਢੇ ਝਬ । ਉਚਿਆਈਆਂ ਡੂੰਘਾਈਆਂ ਦੇ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਲੰਘ, ਗੁਜ਼ਰ ਅਕਾਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਦੀ ਤੱਕਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਿਸ਼ੰਗ- ਸਭ ਸ਼ਕਲਾਂ, ਸਭ ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਪਿਛੇ ਇਕਸਾਰ, ਕਰਦਾ ਇਕ ਕਾਨੂੰਨ ਹੈ ਚੁਪ ਚੁਪੀਤਾ ਕਾਰ । ਕਰੇ ਹਨੇਰੇ ਚਾਨਣਾ, ਮੁਰਦੇ ਪਾਂਦਾ ਜਿੰਦ, ਅਣਬਣਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਜਦਾ, ਭਰਦਾ ਸਖਣੇ ਪਿੰਡ । ਬੋਲੇ ਬਿਨਾਂ ਸਿਖਾਂਵਦਾ ਰਖੀ ਬੰਦ ਜ਼ਬਾਨ, ਦੇਵਤਿਆਂ ਤੋਂ ਵਧ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦਾ ਗਿਆਨ । ਹੁੰਦਾ ਨਾ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਨਾ ਹੀ ਕਥਿਆ ਜਾਏ, ਅਤ ਉੱਚਾ ਤੇ ਤਗੜਾ ਕੌਣ ਇਨੂੰ ਹਟਕਾਏ। ਹੈ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸ਼ਕਤ ਇਹ ਜਿਹੜੀ ਢਾਏ ਬਣਾਏ, ਇਕੋ ਨੇਮ ਅਨੁਸਾਰ ਜੋ ਸਭ ਤੇ ਹੁਕਮ ਚਲਾਏ। ਕੀ ਹੈ ਆਖਰ ਨੇਮ ਇਹ ? ਇਸ ਦਾ ਸਾਫ਼ ਜਵਾਬ: ਸਚਿਆਈ ਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ, ਚੰਗਿਆਈ ਤੇ ਲਾਭ। ਇਸ ਲਈ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਭ ਉਹ ਚੰਗੀਆਂ ਹੋਣ ਸ਼ੁਮਾਰ, ਰਾਤ ਦਿਨੇ ਜੋ ਤੁਰਦੀਆਂ ਏਸ ਨੇਮ ਅਨੁਸਾਰ । ਧਰਮ ਕੀੜੇ ਦਾ ਚੁਗਣਾ, ਬਾਜ਼ ਵੀ ਚੰਗਾ ਜਾਣ, ਪੰਜੇ ਵਿਚ ਸ਼ਿਕਾਰ ਜੋ ਕਰਦਾ ਲਹੂ ਲੁਹਾਨ । ਉਤੇ ਤਾਰਾ ਚਮਕਦਾ, ਹੇਠਾਂ ਕਤਰਾ ਤ੍ਰੇਲ, ਇਕੋ ਸਾਂਝੇ ਕੰਮ ਲਈ ਹਸ ਹਸ ਕਰਦੇ ਕੇਲ । ਤੇ ਉਹ ਚੰਗਾ, ਜੀਉਂਦਾ ਜਿਹੜਾ ਮਰਨ ਲਈ, ਯਾ ਚੰਗੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਰਖਦਾ ਜਾਨ ਤਲੀ । ਤੀਜੇ ਪਹਿਰ ਦੇਖਿਆ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਭਗਵਾਨ, ਚੌਥੇ ਪਹਿਰੇ ਖੁਲ੍ਹਿਆ ਭੇਤ ਸ਼ੋਕ ਦਾ ਆਣ । ਇਉਂ ਨਰੜੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਸ਼ੋਕ ਚਾੜ੍ਹ ਕੇ ਵਲ ਸੁਨਿਆਰੇ ਦੀ ਅੱਗ ਨੂੰ ਜਿੱਦ ਸਿਲ੍ਹ ਤੇ ਮਲ। ‘ਦੁੱਖ-ਸਤਿ’ ਦਾ ਖੁਲ੍ਹਿਆ ਰਾਜ਼ ਬੁਧ ਤੇ ਫੇਰ, ਸਚਿਆਈਆਂ ਚੋਂ ਪ੍ਰਗਟੀ ਜਿਹੜੀ ਪਹਿਲੀ ਵੇਰ । ਜਿਹੜੀ ਆਖੇ : ਸ਼ੋਕ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਪਰਛਾਂ, ਨਾਲੋ ਨਾਲ ਜੋ ਦੌੜਦਾ ਫੜ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਬਾਂਹ । ਛਡਿਆਂ ਮੂਲ ਨਾ ਛੁਟਦਾ ਲਾਵੋ ਤਾਣ ਹਜ਼ਾਰ, ਟੁਟੇ ਨਾ ਜਦ ਤੀਕਰਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗਾਨੀ ਦੀ ਤਾਰ । ਜਨਮ, ਜਵਾਨੀ, ਬੁਢਪਣਾ, ਸੁਖ ਦੁਖ, ਘ੍ਰਿਣਾ, ਪਿਆਰ, ਬਦਲਦੀਆਂ ਏਸੇ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਲਾਂ ਵਾਰੋ ਵਾਰ । ਸੁਟ ਨਾ ਕੋਈ ਸਕਦਾ ਗਲ ਅਪਣੇ ਤੋਂ ਲਾਹ, ਸੋਗਾਂ ਭਰੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ, ਗ਼ਮਾਂ-ਭਰੇ ਉਮਾਹ । ਹੋ ਜਾਵੇ ਨਾ ਓਸ ਨੂੰ ਜਦ ਤੀਕਰ ਇਹ ਗਿਆਨ । ਨਿਰੇ ਭੁਲਾਵੇ ਹਨ ਇਹ ਜਿਹੜੇ ਪਏ ਭੁਲਾਣ । ਐਪਰ ਜਿਨੂੰ ਅਵਿਦਿਆ ਦੀ ਲਗ ਜਾਵੇ ਸੋ, ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਨਾ ਚੰਮੜਦਾ ਏਸ ਤਰਾਂ ਫਿਰ ਉਹ । ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਫਿਰ ਦੇਖਦਾ ਗਿਆਨ ਨੇਤਰਾਂ ਨਾਲ, ਰੁਚੀਆਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰੇ ਮਾਇਆ ਦੀ ਹੀ ਚਾਲ। ਰੁਚੀਆਂ ਹਨ ਬਲ ਦੇਂਦੀਆਂ ਜਿਸ ਚੋਂ ਅਪਣੀ ਵਾਰ, ਨਾਮ ਰੂਪ ਹਨ ਉਪਜਦੇ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਹਾਰ, ਨੰਗੀਆਂ ਕਰਦੇ ਸੁਰਤੀਆਂ ਪੜਦੇ ਪਰਾਂ ਹਟਾ, ਤਾਂ ਜੇ ਸੁਫਨੇ ਮਨ ਦੇ ਸੱਕਣ ਸਭ ਵਿਖਾ । ਏਸ ਤਰਾਂ ਪਰ ‘ਵੇਦਨਾ’ ਵਧਦੀ ਜਾਵੇ ਹੋਰ, ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਝੂਠੀਆਂ, ਨਾਲੇ ਗ਼ਮ ਕਠੋਰ । ਐਪਰ ਸਭੋ ਖਾਹਿਸ਼ਾਂ ਦੀ ਵੱਡ-ਉਮਰੀ ਮਾਂ, ‘ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ’ ਐਸੀ ਪਿਆਸ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਧਕ ਅਗਾਂਹ, ਲਹਿਰਾਂ ਝੂਠੀਆਂ ਖਾਰੀਆਂ ਦੇ ਘੁਟਾਂ ਤੇ ਘੁਟ, ਭਰਨੇ ਲਈ ਹੈ ਪ੍ਰੇਰਦੀ ਜਦ ਤਕ ਜਾਨ ਨਿਹੁਟ । ਸ਼ੁਹਰਤ, ਉਸਤਤ, ਧਨ, ਖੁਸ਼ੀ, ਫਤਹ, ਹਕੂਮਤ, ਮੋਹ, ਦੀ ਝੱਗਾਂ ਤੇ ਭਟਕਦਾ ਬੰਦਾ ਬੇਵਸ ਹੋ। ਵਧੀਆ ਭੋਜਨ ਬਸਤ ਯਾ ਰਾਜ-ਭਵਨ ਦੀ ਚਾਹ, ਜੋਸ਼ ਤੇ ਧੱਕਾ ਯੁਬਾ ਦਾ ਮਿਠੇ ਫਿਕੇ ਗੁਨਾਹ । ਇਉਂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਰਖੇ ਬੁਝਣ ਦੀ ਆਸ, ਉਹਨਾਂ ਪਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੋ ਲਾਵਣ ਹੋਰ ਪਿਆਸ । ਪਰ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਆਤਮਾ ਸਿਆਣਾ ਪਰਾਂ ਹਟਾਏ, ਕੂੜ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਤੇ ਸੁਰਤੀਆਂ ਅਪਣੀਆਂ ਨਾ ਭਰਮਾਏ। ਨਾਲੇ ਅਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦਿਰੜਾਏ, ਗ੍ਰਹਿਣ ਲਈ ਨਾ ਯੁਧ ਕਰੇ ਦਿਲ ਨਾ ਕੋਈ ਦੁਖਾਏ : ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਮੰਦਗਤੀ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰ ਲਏ ਸਹਾਰ, ਵਸ ਕਰ ਅਪਣੀਆਂ ਕਾਮਨਾਂ ਭੁਖੀਆਂ ਦੇਵੇ ਮਾਰ । ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਗੁਜ਼ਰੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਭ ਜੋੜ, ਕੀਤੇ ਸੋਚੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਕਢਿਆ ਤਤ ਨਚੋੜ ‘ਕਰਮ’-ਪਕੜ ਉਸ ਖੁਦੀ ਨੂੰ ਕਰਦੇ ਅਉਗਣ-ਹੀਨ, ਬਣੁੀ ਅਮਲ ਤੇ ਸਮੇਂ ਨੇ ਬਣਤਰ ਜਿਦ੍ਹੀ ਮਹੀਨ । ਓਦੋਂ ਰਹਿੰਦੀ ਮੂਲ ਨਾ ਹੋਰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਲੋੜ, ਓਦੋਂ ਜੀਵਨ ਆਉਂਦਾ ਉਸ ਹਸਤੀ ਵਿਚ ਦੌੜ ਕਰਦੀ ਜੋ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਕੰਮ ਮੰਜ਼ਲ ਜਾਵੇ ਪੁਜ, ਵੱਜ ਨਾ ਜਿਥੇ ਸਕਦੀ ਕਾਲ ਚੱਕ੍ਰ ਦੀ ਹੁੱਜ । ਨਾਲੇ ਦੋਸ਼ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਰ ਨਾ ਸਕਣ ਹਰਾਨ, ਦੇਵਾਂ ਤੋਂ ਪਰਸੰਨ ਵਧ ਹੋ ਜਾਵੇ ਇਨਸਾਨ। ਜ਼ਿੰਦਗਾਨੀ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਜਾਵੇ ਮੁਕ ਤਮਾਮ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਅਨੰਦ ਵਿਚ ਮਿਲੇ ਅਕਥ ਅਰਾਮ। ਪਾਪੋਂ ਰਹਿਤ ਅਡੋਲਤਾ, ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਨਿਰਵਾਨ, ਪਦਵੀ ਉੱਚੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮੰਨਦੇ ਜਿਨੂੰ ਸੁਜਾਨ । ਏਧਰ ਬੁਧ ਦੀ ਜਿਤ ਹੋਈ ਓਧਰ ਫੁਟੀ ਪਹੁ, ਪਹਿਲੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਲਿਸ਼ਕੀਆਂ ਪੂਰਬ ਦੇ ਵਿਚ ਔਹ ! ਭੱਜੀ ਜਾਂਦੀ ਰਾਤ ਦੀ ਕਾਲੀ ਝੋਲੀ ਪਾੜ, ਡੁਲ੍ਹ ਪਈਆਂ ਜੋ ਮਲਕੜੇ ਅੰਬਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ । ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਗਈਆਂ ਹੋਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਹੋਰ ਰੰਗੀਨ, ਵਡ ਤਾਰਾ ਪਰਭਾਤ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ ਮਹੀਨ । ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਗਿਆ ਪਰਬਤ ਅਖ ਉਘਾੜ, ਮੁਕਟ ਕਿਰਮਚੀ ਸੀਸ ਤੇ ਲਿਆ ਓਸ ਨੇ ਧਾਰ । ਇਕ ਇਕ ਕਰਕੇ ਫੁਲਾਂ ਨੇ ਪੈ ਸਰਘੀ ਦੀ ਝੋਲ, ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੁਠ ਵਾਂਗਰਾਂ ਕਲੀਆਂ ਦਿਤੀਆਂ ਖੋਲ । ਝਮ ਝਮ ਕਰਦੇ ਘਾਹ ਤੇ ਚਾਨਣ ਰੱਖੇ ਪੱਬ, ਬਦਲੇ ਹੰਝੂ ਰਾਤ ਦੇ ਮੋਤੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਝੱਬ । ਪਲੋ ਪਲੀ ਵਿਚ ਹੋ ਗਿਆ ਰੰਗ ਧਰਤੀ ਦਾ ਹੋਰ ਲਗੀ ਝਿੱਕੇ ਬਦਲਾਂ ਸੋਨ ਸੁਨਹਿਰੀ ਕੋਰ । ਸੋਨੇ ਵਿਚ ਮੜ੍ਹੀ ਗਏ ਖਜੀਆਂ ਦੇ ਸਭ ਪੱਤ, ਲਾਲਾਂ ਵਾਂਗੂੰ ਭਖ ਉਠੀ ਅਸਮਾਨਾਂ ਦੀ ਛੱਤ । ਜੰਗਲ ਦੇ ਵਿਚ ਹਰਨ ਨੇ ਖੋਹਲੇ ਮੁੰਦੇ ਨੈਣ, ਲਗੇ ਪੰਛੀ ਰੰਗਲੇ ਭੇਤ ਦਿਲਾਂ ਦੇ ਕਹਿਣ । ‘ਊਸ਼ਾ, ਊਸ਼ਾ’ ਕਰ ਉਠੀ ਚੁੰਝ ਨੂੰ ਖੋਹਲ ਗੁਟਾਰ, ਲਾਈ ਸੂਰਜ-ਪੰਛੀਆਂ ਚੈਂ ਚੈਂ ਨਾਲ ਬਹਾਰ । ਲਟਪਟ ਕੀਤੀ ਤੋਤਿਆਂ, ਕਾਂ ਕਾਂ ਕੀਤੀ ਕਾਂ, ਘੂੰ ਘੂੰ ਘੂੰ ਕਰ ਘੁਗੀਆਂ ਬੰਨਿਆਂ ਅਜਬ ਸਮਾਂ । ਇਸ ਵੱਡੀ ਪਰਭਾਤ ਦਾ ਏਡਾ ਸੀ ਪਰਭਾ, ਦੂਰ ਨੇੜੇ ਸਭ ਘਰਾਂ ਤੇ ਗਈ ਸ਼ਾਂਤ ਇਕ ਛਾ । ਦਿੱਤਾ ਘਾਤਕ ਨੇ ਛੁਰਾ ਹਥ ਅਪਣੇ ਚੋਂ ਸੁਟ, ਦਿਤੀ ਮੋੜ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਝਬਦੇ ਅਪਣੀ ਲੁਟ । ਮੰਦੇ ਦਿਲ ਚੰਗੇ ਬਣੇ ਚੰਗੇ ਚੰਗੇ ਹੋਰ, ਬੰਦ ਕਰ ਦਿਤੇ ਰਾਜਿਆਂ ਖੂਨੀ ਯੁਧ ਕਠੋਰ । ਉਠ ਮੰਜੇ ਤੇ ਬਹਿ ਗਏ ਹਸ ਕੇ ਦੁਖੀ ਬੀਮਾਰ, ਰੰਗਲੇ ਫੁਲ ਦੇ ਵਾਂਗਰਾਂ ਟਹਿਕ ਪਿਆ ਸੰਸਾਰ। ਸਿਧਾਰਥ ਦੇ ਪਲੰਘ ਤੇ ਬੈਠੀ ਅੱਤ ਉਦਾਸ, ਉੱਠੀ ਹਿਕ ਯਸ਼ੋਧਰਾ ਵਿਚ ਅਚਾਨਕ ਆਸ । ਪ੍ਰੇਮ ਨਾ ਬਿਰਥਾ ਜਾਵੰਦਾ ਨਾ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਗ਼ਮ, ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਬਦਲਕੇ ਰਹਿੰਦਾ ਆਖਰ ਦਮ । ਸਾਰਾ ਜਗ ਪਰਸੰਨ ਸੀ ਭਾਵੇਂ ਪਤਾ ਨਾ ਕਿਉਂ, ਫਿਰਿਆ ਉਜੜੇ ਥਲਾਂ ਤੇ ਗੀਤ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਇਉਂ । “ਢੂੰਢ ਮੁਕ ਗਈ।” ਗਲੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਹਤ ਹੋ ਹੈਰਾਨ, ਬੋਲੇ: “ਹੋਈ ਜਗ ਤੇ ਘਟਨਾ ਕੋਈ ਮਹਾਨ ।” ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਸਾਂਝ ਇਕ ਵਣ-ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ, ਪਰਗਟ ਕੀਤਾ ਹਰਨ ਨੇ ਨਾਲ ਸ਼ੇਰਨੀ ਪਿਆਰ । ਪੀਤਾ ਗਉਆਂ ਚੀਤਿਆਂ ਪਾਣੀ ਇਕੋ ਜਾ, ਖੰਭਾਂ ਹੇਠ ਉਕਾਬ ਦੇ ਸਹਿਆਂ ਲਈ ਪਨਾਹ । ਸਾਡੇ ਬੁਧ ਦੀ ਆਤਮਾ ਦਾ ਇਤਨਾ ਪਰਭਾ, ਪੰਛੀ ਪਸ਼ੂ ਮਨੁਖ ਦੇ ਉਪਰ ਗਿਆ ਸੀ ਛਾ। ਜਦ ਉਹ ਬੋਧੀ ਬ੍ਰਿਛ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਸਾਂਝੇ ਗਿਆਨ, ਦੇ ਚਾਨਣ ਵਿਚ ਚਮਕਦੇ ਸੁਟਦੇ ਸਨ ਮੁਸਕਾਨ। ਤਗੜੇ ਤੇ ਪਰਸੰਨ ਹੋ ਉਠੇ ਫਿਰ ਭਗਵਾਨ, ਸਭ ਜੁਗਾਂ ਤੇ ਜਗਾਂ ਨੂੰ ਲਗੇ ਇਉਂ ਸੁਣਾਨ: “ਜੀਵਨ ਦਿਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਸੌੜੇ ਘੁਰਨਿਆਂ, ਸਦਾ ਸਦਾ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਕੈਦੀ ਰਖਿਆ। ਰਿਹਾ ਸਦਾ ਮੈਂ ਓਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਚੂੰਢਦਾ, ਜਿਸ ਇਹ ਸੋਗੀ ਬੰਦੀਖਾਨਾ ਸਾਜਿਆ। ਮੇਰੀ ਘਾਲ ਅਮੁਕ ਪੀੜਾ-ਭਰੀ ਸੀ। ਪਰ ਓ ਮਾਇਆ ! ਤੈਨੂੰ ਹੁਣ ਮੈਂ ਜਾਣਿਆਂ, ਹੁਣ ਤੂੰ ਇਹ ਦੁਖ-ਕੰਧਾਂ ਸਕੇਂ ਉਸਾਰ ਨਾ, ਨਾ ਧੋਖੇ ਦੀ ਛੱਤ ਉਪਰ ਪਾ ਸਕੇਂ । ਟੁਟਿਆ ਤੇਰਾ ਘਰ ਤੇ ਥਮਲਾ ਕੁੜਕਿਆ, ਹੁਣ ਸਵਤੰਤਰ ਜਿਥੋਂ ਹਾਂ ਮੈਂ ਨਿਕਲਦਾ, ਮੁਕਤੀ ਨੂੰ ਝੋਲੀ ਵਿਚ ਪਾਵਣ ਦੇ ਲਈ ।”

ਉਹ ਸਾਰੇ ਲੰਮੇ ਵਰ੍ਹੇ, ਸਾਕਯ ਰਾਣਿਆਂ ਵਿਚ, ਸੋਗੀ ਸਮਾਂ ਗੁਜ਼ਾਰਦਾ ਰਿਹਾ ਸਧੋਧਨ ਨਿਤ। ਪੁਤ ਦੇ ਇੱਕੋ ਬੋਲ ਨੂੰ ਸਹਿਕ ਗਿਆ ਉਹ ਅੱਤ, ਕਿੱਦਾਂ ਬਹੇ ਅਰਾਮ ਕਰ ਵਿਛੜੀ ਹੋਈ ਰੱਤ । ਉਹ ਸਾਰੇ ਲੰਮੇ ਵਰ੍ਹੇ, ਕਟ ਕੇ ਵਿਚ ਉਡੀਕ, ਹੋਈ ਸੁਕ ਯਸ਼ੋਧਰਾਂ ਚਾਨਣ ਦੀ ਇਕ ਲੀਕ । ਜਾਣੋ ਜੀਉਂਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਬ੍ਰਿਹੋਂ-ਚਿਖਾ ਵਿਚਕਾਰ, ਸੁਤੀ ਸਤੀ ਯਸ਼ੋਧਰਾਂ ਲਾ ਕੇ ਗਲ ਅੰਗਿਆਰ । ਦੂਰ ਥਲਾਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦੇ ਜਦ ਕਦੀ ਉਠਵਾਨ, ਜਾਂ ਸੌਦਾਗਰ ਪਹੁੰਚਦੇ ਲੰਮੀਆਂ ਮੰਜ਼ਲਾਂ ਛਾਣ, ਦਸਦੇ ਕਿਸੇ ਵਿਰਕਤ ਦਾ ਆਕੇ ਪਤਾ ਨਿਸ਼ਾਨ, “ਜਾਉ ਲਿਆਵੋ !” ਨਿਕਲਦਾ ਰਾਜੇ ਦਾ ਫਰਮਾਨ । ਵਸੋਂ ਅਤੇ ਉਜਾੜ ਚੋਂ ਕਾਸਦ ਲੰਘਦੇ ਝੱਬ, ਕਿਸੇ ਗੁਆਚੇ ਰਿਸ਼ੀ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਲਿਆਉਂਦੇ ਲਭ । ਐਪਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ ਲਿਆਇਆ ਕੋਈ ਨਾ ਸੋ, ਪੋਟਾ ਪੋਟਾ ਧਰਤ ਦਾ ਭਾਵੇਂ ਦਿੱਤਾ ਟੋਹ । ਪਤਾ ਨੀ ਕਿਹੜੀ ਧਰਤ ਤੇ ਭੌਦਾ ਹੋ ਦਲਗੀਰ, ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਨਾ ਜੀਉਂਦਾ ਯਾ ਛਡ ਗਿਆ ਸਰੀਰ । ਇਕ ਦਿਨ ਰੁੱਤ ਬਹਾਰ, ਅੰਬ-ਬ੍ਰਿਛਾਂ ਤੇ ਦੇਂਵਦਾ ਬੂਰ ਜਦੋਂ ਲਿਸ਼ਕਾਰ, ਬੈਠੀ ਸੀਗ ਯਸ਼ੋਧਰਾਂ ਬਾਗ਼-ਨਦੀ ਦੇ ਤੀਰ, ਕੰਵਲ ਫੁਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ ਜੜਿਆ ਜਿਸਦਾ ਨੀਰ, ਵਹਿੰਦਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਨਦੀ ਦਾ ਕਦੀ ਪਹਿਲੀਆਂ ਵਿਚ, ਜੁੜੇ ਬੁਲ੍ਹਾਂ ਤੇ ਹਥਾਂ ਦਾ ਅਕਸ ਲੈਂਦਾ ਸੀ ਖਿਚ । ਪਰ ਅਜ ਛੱਪਰ ਕੁੜੀ ਦੇ ਪੀਲੇ ਹੰਝੂਆਂ ਨਾਲ, ਕੋਮਲ ਗਲ੍ਹਾਂ ਉਹਦੀਆਂ ਬੇਰੰਗ ਅਤੇ ਨਢਾਲ। ਲੀਕਾਂ ਬੁਲ੍ਹਾਂ ਉਤਲੀਆਂ ਮਿਠੀਆਂ ਅਤੇ ਬਰੀਕ, ਨਾਲ ਅਣਦਿਸਦੀ ਪੀੜ ਦੇ ਸੁੰਗੜੀਆਂ ਗੁੱਠਾਂ ਤੀਕ । ਲਈ ਬੱਝੇ ਵਿਧਵਾ ਵਾਂਗਰਾਂ ਜੂੜੇ ਦੇ ਵਿਚ ਵਾਲ, ਨਾ ਕੋਈ ਗਹਿਣਾ ਰੰਗਲਾ ਨਾ ਕੋਈ ਹੀਰੇ ਲਾਲ । ਇਕੋ ਪੱਲਾ ਮਾਤਮੀ ਸਾਦੀ ਜਿਸਦੀ ਸਜ, ਉਚੀ ਸੁਚੀ ਓਸਦੀ ਹਿਕ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਜ । ਪੀੜ ਪੀੜ ਅਜ ਉਠ ਰਹੇ ਨਿਕੇ ਸੋਹਣੇ ਪਬ, ਸੁਣਕੇ ਬੋਲ ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਨਚਦੇ ਸਨ ਜੋ ਝਬ । ਰੋਸ਼ਨ ਦੀਪਕ ਪ੍ਰੇਮ ਦੇ ਸੋਹਣੇ ਉਸਦੇ ਨੈਣ, ਸੂਰਜ ਸਨ ਜੋ ਚਾੜ੍ਹਦੇ ਵਿਚ ਹਨੇਰੀ ਰੈਨ, ਬਿਨਾ ਮਨੋਰਥ ਲਿਸ਼ਕ ਦੇ ਤਕ ਰਹੇ ਸਨ ਅੱਜ, ਝਿਕੀਆਂ ਪਲਕਾਂ ਰੇਸ਼ਮੀ ਗ਼ਮ ਨਾ ਸੱਕਣ ਕੱਜ । ਕਮਰ-ਕੱਸਾ ਇਕ ਹਥ ਸੀ ਜੜਤ ਮੋਤੀਆਂ ਨਾਲ, ਜੋ ਬਿਰਹੋਂ ਦੀ ਰਾਤ ਤੋਂ ਰਖਿਆ ਓਸ ਸੰਭਾਲ, ਹੱਥ ਦੂਜੇ ਦੀ ਉਂਗਲੀ ਲੱਗਾ ਉਸਦਾ ਬਾਲ, ਰਾਹੁਲ, ਚੜ੍ਹਿਆ ਜਿਨੂੰ ਸੀ ਆ ਹੁਣ ਸਤਵਾਂ ਸਾਲ, ਤਕ ਧਰਤੀ ਦੀ ਹਿੱਕ ਤੇ ਖਿੜੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਜਾਲ, ਕੁਦਦਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀਗ ਉਹ ਅਪਣੀ ਮਾਤਾ ਨਾਲ। ਏਦਾਂ ਰਾਹੁਲ ਖੇਡਦਾ ਕੰਵਲ ਤਲਾਆਂ ਕੋਲ, ਨੀਲੀਆਂ ਪੀਲੀਆਂ ਮਛੀਆਂ ਤਾਂਈ ਸੁਟਦਾ ਚੋਲ । ਐਪਰ ਮਾਤਾ ਓਸਦੀ ਸੋਗੀ ਨੈਣਾਂ ਨਾਲ, ਅੱਗੇ ਇੱਲਾਂ ਉਡਦੀਆਂ ਕਰਦੀ ਇੰਜ ਸੁਆਲ: “ਜੁਗ ਜੁਗ ਜੀਂਦੇ ਪੰਛੀਓ, ਜਾਉ ਜੇ ਓਸ ਸਥਾਨ, ਜਿਥੇ ਬੈਠੇ ਛੁਪ ਕੇ ਪੂਜਯ ਮੇਰੇ ਭਗਵਾਨ, ਮੇਰੀ ਵਲੋਂ ਆਖਣਾ ਤੁਹਾਡੇ ਇਕੋ ਬੋਲ, ਤੇ ਇਕ ਛੁਹ ਨੂੰ ਸਹਿਕਦੀ ਮਰੀ ਤੁਹਾਡੀ ਸੁਹਲ । ਇਉਂ ਜਦ ਪੁੱਤਰ ਖੇਡਦਾ ਮਾਂ ਸੀ ਭਰਦੀ ਆਹ, ਇਕ ਬਾਂਦੀ ਨੇ ਓਸਨੂੰ ਏਦਾਂ ਦਸਿਆ ਆ: “ਹੇ ਵਡੀਏ ਕੰਵਰਾਣੀਏ ! ਦੋ ਸੌਦਾਗਰ ਅਜ, ਤ੍ਰਿਪੁਸ਼ ਤੇ ਭਾਲਕ ਆਏ ਨੇ, ਸਾਊ ਨੇ ਜੋ ਰਜ । ਦੂਰ ਸਾਗਰਾਂ ਤੀਕ ਜੋ ਆਏ ਪੈਂਡੇ ਮਾਰ, ਲਿਆਏ ਜ਼ਰੀਆਂ ਦੰਦਖੰਦ, ਖੰਜਰ ਮੀਨਾਕਾਰ । ਨਾਲੇ ਜੜੀਆਂ ਬੂਟੀਆਂ ਅਚਰਜ ਕਈ ਜਨੌਰ, ਸਭ ਕਾਸੇ ਤੋਂ ਵਧ ਪਰ ਖ਼ਬਰ ਦੇਣ ਇਕ ਹੋਰ । ਆਖਣ ਉਹਨਾਂ ਦੇਖਿਆ ਪੂਜਯ ਸਾਡਾ ਭਗਵਾਨ, ਸਿਧਾਰਥ, ਸਭ ਧਰਤ ਦੀ ਜਿਹੜਾ ਜਿੰਦ ਪਰਾਨ। ਆਖਣ ਆਹਮੋ ਸਾਹਮਣੇ ਤੱਕੇ ਨੇ ਪਰਤੱਖ, ਚਰਨਾਂ ਉਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਸਤਕ ਅਪਣ ਰੱਖ । ਜਿੱਦਾਂ ਕਿਹਾ ਸਿਆਣਿਆਂ ਓਵੇਂ ਬਣ ਗਏ ਉਹ, ਪੂਜ, ਪਵਿੱਤਰ, ਜਗਤ ਗੁਰ, ਨਿਰਮੋਹ ਤੇ ਨਿਰਭਉ । ਉਹ ਬੁਧ ਜਿਸਦਾ ਪੂਜਯ ਦਿਲ ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ, ਬੰਧਨ ਕੱਟੇ ਜਗਤ ਦੇ, ਇਕ ਨਿਗਾਹ ਦੇ ਨਾਲ । ਨਾਲੇ ਹਨ ਉਹ ਆਖਦੇ, ਹੋ ਕੇ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣ, ਵਤਨਾਂ ਵਲ ਹਨ ਆ ਰਹੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਭਗਵਾਨ । ਸੁਣਕੇ ਖਿੜੀ ਯਸ਼ੋਧਰਾਂ ਜਿਉਂ ਸਰਘੀ ਦਾ ਫੁੱਲ, ਲਹੂ ਨਾੜਾਂ ਵਿਚ ਦੌੜਿਆ ਕਸਤੂਰੀ ਜਿਉਂ ਹੁਲ । ਉੱਠੀ ਤੁਰਤ ਯਸੋਧਰਾਂ ਤਲੀ ਤਲੀ ਤੇ ਮਾਰ, ਬੁਲ੍ਹੀਂ ਹਾਸਾ ਛਣਕਿਆ ਨੈਣ ਹੋਏ ਜਲਿਹਾਰ । “ਛੇਤੀ ਲਿਆਵੋ ਸੱਦ ਕੇ,” ਭਰ ਕੇ ਆਖਿਆ ਉਸ, “ਇਹ ਸੌਦਾਗਰ ਗ੍ਰਹਿ ਮੇਰੇ ਕਰਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ । ਸੁਕੇ ਸੰਘਿਆਂ ਵਾਂਗਰਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੇ ਕੰਨ, ਏਸ ਸੁਭਾਗੀ ਖ਼ਬਰ ਦੇ ਚਿਰ ਤੋਂ ਪਿਆਸੇ ਹਨ। ਜਾਉ ਲਿਆਵੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਥੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ, ਤਾਂ ਜੇ ਮੋਤੀਆਂ ਨਾਲ ਮੈਂ ਭਰਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਝੋਲ। ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਕੁੜੀਉ ਮੇਰੀਉ ਲੈਣਾ ਮੂੰਹੋਂ ਮੰਗ, ਦਾਤਾ ਨੇ ਜੇ ਕਰ ਦਿਤੀ ਪੂਰੀ ਮੇਰੀ ਉਮੰਗ ।” ਉਹ ਸੌਦਾਗਰ ਆ ਗਏ ਸੁਖ-ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਝੱਬ, ਜ਼ਰੀਆਂ-ਕਢੇ ਰਸਤਿਆਂ ਉੱਪਰ ਧਰਦੇ ਪੱਬ । ਚੁਕ ਚੁਕ ਕੇ ਮੂੰਹ ਬਾਂਦੀਆਂ ਤੱਕਣ ਉਹਨਾਂ ਵਲ ਚਕ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਜਾਣ ਉਹ ਦੇਖ ਹੁਸਨ ਦਾ ਛਲ । ਅਪਰ ਪਹੁੰਚੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆ ਪਰਦੇ ਦੇ ਕੋਲ, ਸੁਣਿਆਂ ਉਹਨਾਂ ਥਰਕਵਾਂ ਅਤੇ ਕੋਮਲ ਇਕ ਬੋਲ: “ਦੂਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਏ ਹੋ, ਲੰਮੇ ਪੈਂਡ ਮਾਰ, ਤਕਿਆ ਨਾਲੇ ਪੂਜਿਆ ਮੇਰਾ ਤੁਸਾਂ ਭਤਾਰ । ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਹੁਣ ਬਣ ਗਏ ਪਵਿਤਰ, ਬੰਦੀ ਛੋੜ, ਸਾਰੇ ਜਗ ਦੇ ਪੂਜਨੀਯ ਸੁਚਤਾ ਵਿਚ ਬੇਜੋੜ । ਗ੍ਰਹਿ ਮੇਰੇ ਦੇ ਮਿੱਤਰੋ ਲਉ ਮੇਰਾ ਸਤਕਾਰ, ਜੀਉ ਆਇਆਂ ਨੂੰ ਆਖਦੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੌ ਸੌ ਵਾਰ । ਇਕ ਵੇਰੀ ਫਿਰ ਆਖਣਾ ਕੀ ਮੇਰੇ ਭਗਵਾਨ, ਵਤਨਾਂ ਵਲ ਨੇ ਮੁੜ ਰਹੇ ਕਰਨ ਮੇਰੀ ਕਲਿਆਨ ।” ਤੱਦ ਤ੍ਰਿਪੁਸ਼ ਨੇ ਆਖਿਆ, “ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਆਪ, ਹੇ ਚੰਗੀਏ ਕੰਵਰਾਣੀਏ ਬੁਧ ਦਾ ਵਡ ਪਰਤਾਪ । ਕੰਵਰ ਗਵਾਚਾ ਸੀਗ ਜੋ ਲਭਿਆ ਰਾਜਾ ਬਣ, ਕੰਢੇ ਫਲਗੂ ਨਦੀ ਦੇ ਸੰਘਣੇ ਜਿਥੇ ਵਣ । ਹੇਠਾਂ ਬੋਧੀ ਬ੍ਰਿਛ ਦੇ ਪਾ ਕੇ ਉਚਾ ਗਿਆਨ, ਤਾਰਨ ਹਾਰੇ ਜਗਤ ਨੂੰ ਬਣ ਗਏ ਉਹ ਭਗਵਾਨ । ਬਿਲਕੁਲ ਰਾਜ਼ੀ ਹਨ ਉਹ ਸਭ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ, ਕੋਈ ਦੇਵਤਾ ਧਰਤ ਤੇ ਵੰਡੇ ਜਿਦਾਂ ਨੂਰ । ਹੁਣ ਵਤਨਾਂ ਵਲ ਆ ਰਹੇ ਲੰਘਦੇ ਸ਼ਹਿਰੋ ਸ਼ਹਿਰ, ਸੁਖ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਘਤਦੇ ਲੋਕਾਂ ਝੋਲੀ ਖੈਰ । ਦਿਲ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਤੁਰਨ ਇਉਂ ਮਗਰ ਉਨਾਂ ਦੇ ਲਗ, ਵਾ ਪਿਛੇ ਜਿਉਂ ਪਤ ਝੜੇ, ਪਾਲੀ ਪਿਛੇ ਵਗ । ਹਰੇ ਸ਼ਰੀਂਹ ਦੇ ਬੇਲਿਆਂ ਵਿਚ ਅਸਾਂ ਨੇ ਆਪ, ਤਕਿਆ ਤੇ ਹੈ ਪੂਜਿਆ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਰਤਾਪ । ਪਹੁੰਚਣਗੇ ਉਹ ਏਸ ਥਾਂ ਛੇਤੀ ਹੀ ਹੁਣ ਆਣ, ਪਹਿਲਾਂ ਮੀਂਹ ਦੀ ਰੁੱਤ ਤੋਂ ਸੋਹਣੇ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ ।” ਖਿੜ ਕੇ ਕਿਹਾ ਯਸ਼ੋਧਰਾਂ, “ਸਦਾ ਰਹੋ ਪਰਸੰਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਸੀਂ ਖਿੜਾਇਆ ਮੂਝਿਆ ਮੇਰਾ ਮਨ। ਐ ਪਰ ਚੰਗੇ ਮਿਤ੍ਰੋ ਦਸਿਉ ਨਾਲ ਧਿਆਨ, ਹੋਣੀ ਏਸ ਮਹਾਨ ਦਾ ਜੋ ਕੁਝ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗਿਆਨ ।” ਤਦ ਭਾਲੁਕ ਨੇ ਦਸਿਆ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬੋਲ, ਉਸ ਨਿਰਨੇ ਦੀ ਰਾਤ ਦਾ ਹਾਲ ਭਿਆਨਕ ਖੋਹਲ । ਜਦ ਨਰਕੀ ਪਰਛਾਵਿਆਂ ਦੁਨੀਆਂ ਦਿਤੀ ਢਕ, ਨਾਲ ਖੌਫ਼ ਦੇ ਹੋਇਆ ਮੂੰਹ ਧਰਤੀ ਦਾ ਫਕ । ਕੰਬੇ ਪਰਬਤ ਨਾਲ ਭੀ ਆਇਆ ਜਿਵੇਂ ਭੂਚਾਲ, ਹੜ ਵਿਚ ਆਈਆਂ ਨਦੀਆਂ ਕ੍ਰੋਧ ਮਾਰਾ ਦੇ ਨਾਲ । ਤੇ ਕੀਕਰ ਸੀ ਫੁਟ ਪਈ ਸ਼ਾਨ ਭਰੀ ਉਹ ਪੋਹ, ਆਸ-ਲਾਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ ਮਸਤਕ ਜਿਦਾ ਸਛੋਹ । ਤੇ ਕੀਕਰ ਵੇਖੇ ਗਏ ਸੁੰਦਰ ਚਿਤ ਭਗਵਾਨ, ਬੈਠੇ ਹੇਠਾਂ ਬ੍ਰਿਛ ਦੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਗਲਤਾਨ। ਐਪਰ ਕਈ ਦਿਹਾੜ ਤਕ ਇਸ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਭਾਰ, ਪਿਆ ਰਿਹਾ ਦਿਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਸਿਲ ਹਾਰ । ਕਿਉਕਿ, ਕਿੰਜ ਮਨੁਖ ਉਹ-ਸੋਚਿਆ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ, ਪਾਪਾਂ ਅਤੇ ਭੁਲੇਖਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਚੰਬੜੀ ਜਾਣ, ਤੇ ਲਖ ਗੰਧਲੇ ਸੋਮਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਪਾਣੀ ਪੀਣ, ਫਸ ਖਾਹਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿਚ ਜਾਂਦੇ ਬੁਧ ਬਲ ਹੀਨ- ਕਿੱਦਾਂ ਲੈਸਣ ਧਾਰ ਇਹ ਦਸ ਤੇ ਦੋ ਨਿਸ਼ਾਨ, ਨਾਲੇ ਉਸ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਜਿਹੜਾ ਅੱਤ ਬਲਵਾਨ ? ਜਾਣੀ ਇੰਜ ਗਵਾਚ ਸੀ ਲਾਭ ਭਰੀ ਇਹ ਭਾਲ, ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਾਨੂੰ ਲਭਣਾ ਇਸਦਾ ਇਕ ਰਵਾਲ, ਜੇਕਰ ਮਾਰਗ ਆਪਣੇ ਨੂੰ ਅੱਤ ਔਖਾ ਜਾਣ, ਅੱਗੇ ਹੀ ਲੰਘ ਜਾਂਵਦੇ ਸੁੰਦਰ ਚਿਤ ਭਗਵਾਨ । ਪਰ ਸਾਡੇ ਭਗਵਾਨ ਦਾ ਵੱਡਾ ਤਰਸ ਅਪਾਰ, ਰਿਹਾ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਰੁਝਾ ਕਈ ਦਿਹਾੜ। ਧਰਤੀ ਵਿਚੋਂ ਚੀਕ ਇਕ ਉਠ ਕੇ ਚੜ੍ਹੀ ਅਕਾਸ਼- “ਮੇਰੇ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਰਹੀ ਨਾ ਕੋਈ ਆਸ ।” ਪਲ ਮਗਰੋਂ ਪਰ ਆਸ ਇਕ ਸਰਕੀ ਵਿਚ ਹਵਾ- “ਭਗਵਨ, ਅਪਣੇ ਨਿਯਮ ਨੂੰ ਝਬ ਦੇਵੋ ਪ੍ਰਗਟਾ।” ਇਹ ਸੁਣ ਚਾਰੇ ਦਿਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਤਕਿਆ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ, ਤਾਂ ਜੇ ਦੇਖੋ ਕੌਣ ਹੈ ਮਾਰਗ ਦਾ ਚਾਹਵਾਨ । ਜਿੱਦਾਂ ਸੂਰਜ ਜਾਂਚਦਾ ਕੰਵਲ ਝੀਲਾਂ ਤੇ ਝੁਕ, ਭਰਨਾ ਕਿਹੜੀ ਕਲੀ ਨੇ ਨਾਲ ਨੂਰ ਦੇ ਬੁਕ । ਪਰਸੰਤਾ ਦੇ ਵਿਚ ਤਦ ਬੁਧ ਪਏ ਮੁਸਕਾ : “ਦਸਦਾ ਹਾਂ ਕਾਨੂੰਨ ਮੈਂ, ਸਿੱਖੋ ਜਿਸਨੂੰ ਚਾਹ ।” ਇਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਦਸਦੇ ਲੋਕ ਇਉਂ ਪਰਸੰਗ, ਗਏ ਬਨਾਰਸ ਵਿਚ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਪਹਾੜੀ ਲੰਘ । ਜਿੱਥੇ ਕੀਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਂ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼, ਦਸਿਆ ਜੰਮਣ ਮਰਨ ਦਾ ਕਟੇ ਕਿੰਜ ਕਲੇਸ਼ । ਬਾਝੋਂ ਕਰਮਾਂ ਅਪਣਿਆਂ ਕਿਸਮਤ ਵਾਧੂ ਸ਼ੋਰ, ਆਪ ਬਣਾਏ ਨਰਕ ਬਿਨ ਨਰਕ ਨਾ ਕੋਈ ਹੋਰ । ਨਾ ਹੀ ਉਹਦੇ ਵਾਸਤੇ ਕੋਈ ਸੁਰਗ ਅਗੱਮ, ਰਖਿਆਂ ਜਿਸਨੇ ਅਪਣੀਆਂ ਸਭ ਕਾਮਨਾਂ ਠੱਮ੍ਹ । ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਚੋਂ ਕੌਂਦਿਨਯ ਨੇ ਮੰਨ ਸਚਿਆਈਆਂ ਚਾਰ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਰ ਲਿਆ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ । ਫੇਰ ਬਸਾਵਾ, ਭਦਰਕਾ, ਅਸਵਜੀਤ, ਮਹਾਨਾਮ, ਚਰਨੀਂ ਲੱਗੇ ਬੁਧ ਦੇ ਹੋ ਕੇ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਕਾਮ । ਨਾਲੇ ਰਾਜਾ ਯਸਦ ਵੀ ਓਸੇ ਬਣ ਵਿਚਕਾਰ, ਸਣੇ ਚੁਰੰਜਾ ਰਾਣਿਆਂ ਆਣ ਹੋਇਆ ਬਲਿਹਾਰ । ਕਿਉਂਕਿ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਢਾਰਸ ਦੇਣੇ ਬੋਲ, ਸ੍ਰੋਤੇ ਤੇ ਸਨ ਚਾੜ੍ਹਦੇ ਨਵੀਂ ਆਸ ਦੀ ਝੋਲ। ਜਿੱਦਾਂ ਲੰਘ ਕੇ ਥਲਾਂ ਚੋਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਇਕ ਧਾਰ, ਘਾਹ ਤੇ ਫੁਲ ਉਗਾਉਂਦੀ, ਲਗਦੀ ਨਵੀਂ ਬਹਾਰ । ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਸੱਠ ਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਿਜ ਕਾਬੂ ਦੇ ਨਾਲ, ਕਰਕੇ ਪੂਰਨ, ਬੁਧ ਨੇ ਤੋਰ ਦਿਤਾ ਤਤਕਾਲ । ਤਾਂ ਜੋ ਮਾਰਗ ਸੱਚ ਦਾ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਣ, ਦੱਖਣ ਦੇ ਵਲ ਤੁਰ ਪਏ ਐਪਰ ਖੁਦ ਭਗਵਾਨ। ਰਾਜੇ ਭਿੰਬੀ ਸਾਰ ਦਾ ਸੀਗਾ ਜਿਥੇ ਰਾਜ, ਜਿਥੇ ਯਗ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਾ ਰਚਿਆ ਬੁਧ ਮਹਾਰਾਜ । ਰਾਜੇ ਅਪਣਾ ਬਾਂਸਬਣ ਕੀਤਾ ਬੁਧ ਦੀ ਭੇਟ, ਜਿਸ ਅੰਦਰ ਕਈ ਨਦੀਆਂ, ਗੁਫਾਂ ਜ਼ਿਮੀਂ ਦੇ ਪੇਟ। ਤੇ ਰਾਜੇ ਨੇ ਓਸ ਥਾਂ ਲਗਵਾਈ ਇਕ ਸਿਲ, ਜਿਸ ਉਤੇ ਹੈ ਉਕਰਿਆ ਹਿੱਕ ਪੱਥਰ ਦੀ ਛਿੱਲ : ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਜੋ ਕਾਰਨ ਮੂਲ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਘੁੰਮੇ ਜਿਸ ਦੀ ਚੂਲ। ਉਸ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਭੇਦ ਛੁਪਾਇਆ, ਤਥੋ ਗਤੋ ਸਾਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ। ਜੀਣ-ਗਮੋ ਪਰ ਜਿਨੇ ਛੁਡਾਇਆ, ਉਹ ਸਾਡੇ ਭਗਵਾਨ ਸਿਖਾਇਆ। ਤੇ ਓਸੇ ਹੀ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ, ਲੋਕੀਂ ਕਰਦੇ ਗੱਲ, ਹੋਏ ਇਕੱਤਰ ਲੋਕ ਸਨ ਦੂਰੋਂ ਦੂਰੋਂ ਚਲ। ਜਿਥੇ ਸਿਖ ਸਨ ਦੇਂਵਦੇ ਬੁਧ ਬਲ ਦੀ ਭਗਵਾਨ, ਜੋ ਵੀ ਸੁਣਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਰਨੀ ਢਹਿੰਦਾ ਆਣ । ਨੌ ਸੌ ਚੋਲਾ ਭਗਵਾਂ ਲਿਆ ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਧਾਰ, ਝਟ ਉਹਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਛੋਹ ਦਿਤਾ ਪਰਚਾਰ । ਛੇਕੜ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ ਨੇ ਠਪ ਕੇ ਅਪਣਾ ਖਿਆਲ, ਗਲ ਮੁਕਾਈ ਆਪਣੀ ਇਸ ਗਾਥਾ ਦੇ ਨਾਲ : ਕਰਜ਼ ਬੁਰਾਈ ਨਿਤ ਵਧਾਏ, ਨੇਕੀ ਤਾਰੇ ਅਤੇ ਛੁਡਾਏ। ਤਿਆਗ ਬੁਰਾਈ, ਗ੍ਰਹਿਣ ਭਲਾਈ, ਸਵੈ-ਕਾਬੂ ਦੀ ਕਰ ਪਕਿਆਈ । ਜੇ ਤੈਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਚਾਹ, ਏਹੋ ਮਾਰਗ, ਏਹੋ ਰਾਹ । ਕੀਤੀ ਜਦੋਂ ਸੁਦਾਗਰਾਂ ਪੂਰੀ ਬੁਧ ਦੀ ਬਾਤ, ਕੰਵਰਾਣੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੀਤੀ ਭੇਟ ਸੁਗਾਤ । ਤੇ ਫਿਰ ਪੁਛਿਆ ਓਸ ਨੇ ਕਢ ਨਿਮ੍ਹੀ ਮੁਸਕਾਨ, “ਕਿਹੜੇ ਰਾਹੀਂ ਆ ਰਹੇ ਮੇਰੇ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ ?” ਅਗੋਂ ਕਿਹਾ ਸੁਦਾਗਰਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ, ਸੱਠ ਯੋਜਨ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਉਨਾਂ ਦਾ ਪੱਥ ।” ਇਹ ਗਲ ਸੁਣਦੇ ਸਾਰ, ਘੱਲੇ ਝਟ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਚੁਣਵੇਂ ਘੋੜ-ਸਵਾਰ । ਨਾਲੇ ਦੇਣ ਸੁਨੇਹੜਾ ਦੂਤ ਪਠਾਏ ਨੌਂ- “ਵਿਚ ਵਿਛੋੜੇ ਤੁਸਾਂ ਦੇ ਗਿਆ ਸੁਧੋਧਨ ਝੌਂ, ਸਤ ਵਰ੍ਹੇ ਦੇ ਬਿਰ੍ਹੋਂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਚਿਖਾ ਕਿਨਾਰ, ਪਲ ਪਲ ਤੈਨੂੰ ਢੂੰਡਦਾ, ਪੁੱਤਰ ਪਰਤੋ ਦਵਾਰ ।” ਦਿੱਤੇ ਮੁੰਜ ਯਸੋਧਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਨੌਂ ਅਸਵਾਰ, ਨਾਲ ਸੁਨੇਹੜਾ ਘਲਿਆ, “ਗ੍ਰਹਿ ਤੇਰੇ ਦੀ ਨਾਰ, ਰਾਹੁਲ ਦੀ ਮਾਂ, ਲੋਚਦੀ ਏਦਾਂ ਤੇਰਾ ਮੁਖ, ਚੰਨ-ਪੁਸ਼ਪ ਜਿਉਂ ਲੋਚਦਾ ਚੰਦਰਮਾ ਦਾ ਸੁਖ । ਪੀਲੀ ਕਲੀ ਅਸ਼ੋਕ ਦੀ ਯਾ ਫਿਰ ਜਿੱਦਾਂ ਨਾਲ, ਤੀਵੀਂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਲਈ ਛਡਣਾ ਚਾਹੇ ਡਾਲ। ਜੇ ਲਭਿਆ ਹੈ ਕੁਝ ਤੁਸਾਂ ਗਵਾਏ ਨਾਲੋਂ ਵਧ, ਮੰਗਦੀ ਹੈ ਉਹ ਆਪਣਾ ਉਸਦੇ ਵਿਚੋਂ ਅੱਧ । ਨਾਲੇ ਹੈ ਉਹ ਮੰਗਦੀ ਰਾਹੁਲ ਦਾ ਵੀ ਭਾਗ, ਐਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ ਮੰਗੇ ਅਪਣਾ ਸੁਹਾਗ ।” ਪਲੋ ਪਲੀ ਵਿਚ ਅਪੜੇ ਰਾਣੇ ਘੋੜ-ਸਵਾਰ, ਅੱਗੇ ਬੈਠੇ ਬੁਧ ਸਨ ਬਾਂਸ-ਬਾਗ਼ ਵਿਚਕਾਰ । ਅਪਣਾ ਸੁੱਚਾ ਉੱਜਲਾ ਮਾਰਗ ਰਹੇ ਸਿਖਾ, ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਬੈਠੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਹੁਮ ਹੁਮਾ । ਉਹ ਵੀ ਢੁਕ ਕੇ ਬਹਿ ਗਏ ਬੁਧ ਚਰਨਾਂ ਦੇ ਕੋਲ, ਭੁਲੇ ਸਭ ਸੁਨੇਹੜੇ ਸੁਣ ਭਗਵਨ ਦੇ ਬੋਲ । ਰਹੇ ਵੇਖਦੇ ਬੁਧ ਨੂੰ ਮੋਹੇ ਨੈਨਾਂ ਨਾਲ, ਰਹੇ ਸੁਣੀਦੇ ਵਾਕ ਉਹ ਪੂਰਨ ਅਤੇ ਰਸਾਲ। ਜਿੱਦਾਂ ਮਖੀਆਂ ਮੱਧ ਦੀਆਂ ਮੁੜਦੀਆਂ ਛੱਤੇ ਵਲ, ਤਕ ਕੇ ਖਿੜਿਆ ਮੋਂਗਰਾ ਸਕਣ ਨਾ ਉਥੋਂ ਹਲ, ਹੋਵੇ ਪੈਂਦੀ ਰਾਤਰੀ ਭਾਵੇਂ ਮੀਂਹ ਦੀ ਭੂਹਰ, ਖੇੜੇ ਉਤੇ ਬੈਠਣਾ ਪੈਂਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਰੂਰ । ਬੱਝੇ ਏਦਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਰਾਜ ਦੂਤ ਵੀ ਸਭ, ਭਲੇ ਮਨੋਰਥ ਆਪਣਾ ਦੇਖ ਬੁਧ ਦੀ ਛੱਬ । ਰਾਜੇ ਬਹੁਤ ਉਡੀਕਿਆ ਮੁੜਿਆ ਇਕ ਨਾ ਦੂਤ, ਫਿਰ ਘਲਿਆ ਉਸ ਉਦੈ ਨੂੰ ਹਿਰਦਾ ਜਿਦਾ ਅਛੂਤ । ਰਾਣਾ ਵੱਡਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁਚੀ ਜਿਦੀ ਪ੍ਰੀਤ, ਨਾਲੇ ਚੰਗਿਆਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਸਿਧਾਰਥ ਦਾ ਮੀਤ । ਘੋੜੇ ਤੋਂ ਉਹ ਲਥਿਆ ਪਹੁੰਚ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਕੋਲ, ਪਕੜ ਕਪਾਹ ਚੋਂ ਖੋਹਿਆ ਤੂੰਬਾ ਓਸ ਅਡੋਲ । ਕਰ ਲੀਤੇ ਬੰਦ ਓਸ ਨੇ ਕੰਨ ਦੋਵੇਂ ਉਸ ਨਾਲ, ਤਾਂ ਜੇ ਪਏ ਨਾ ਓਸ ਤੇ ਬੁਧ-ਬਚਨਾਂ ਦਾ ਜਾਲ । ਅੱਗੇ ਬੁਧ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਪਹੁੰਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ, ਰਾਜੇ ਅਤੇ ਯਸ਼ੋਧਰਾਂ ਦਾ ਦਸਿਆ ਉਸ ਹਾਲ । ਸਿਰ ਨੀਵਾਂ ਕਰ ਆਪਣਾ ਤਦ ਬੋਲੇ ਭਗਵਾਨ, “ਜਾਵਾਂਗਾ ਹੁਣ ਤੁਤ ਮੈਂ ਇਛਿਆ ਇਹ ਬਲਵਾਨ । ਕੋਈ ਨਾ ਭੁਲੇ ਕਦੇ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ, ਦੇਵਨ ਜੀਵਨ ਅਸਾਂ ਨੂੰ ਜਿਹੜੇ ਨਾਲ ਪਿਆਰ । ਮਿੱਟੇ ਏਦਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਡਾ ਆਵਣ ਜਾਣ, ਨਾਲੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਂਵਦਾ ਸ਼ਾਂਤ ਮਈ ਨਿਰਵਾਨ । ਕੱਢੋ ਔਗਣ ਪਿਛਲੇ ਨਵੇਂ ਨਾ ਲਿਆਉ ਨੇੜ, ਪ੍ਰੇਮ, ਦਯਾ, ਦੋ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਚਿਤਵੋ ਸੰਝ ਸਵੇਰ । ਰਾਜੇ ਅਤੇ ਯਸ਼ੋਧਰਾਂ ਤਾਈਂ ਦਸੋ ਖੋਹਲ, ਤੁਰਤ ਪਿਆ ਹਾਂ ਆਉਂਦਾ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ।” ਰਾਜ ਕੰਵਰ ਦੇ ਮੁੜਨ ਦੀ ਗਲ ਹੱਲੀ ਜਿਸ ਦਮ, ਕਪਲ ਵਸਤੁ ਦੇ ਨਗਰ ਨੇ ਸੁਟ ਪਾਏ ਸਭ ਗ਼ਮ। ਪ੍ਰੀਯ ਅਪਣੇ ਦੇ ਮਿਲਣ ਨੂੰ ਹੋਏ ਸਭ ਤਿਆਰ, ਗਡਿਆ ਦਖਣੀ ਦਿਸ਼ਾ ਤੇ ਖੇਮਾ ਇਕ ਜ਼ਰਕਾਰ । ਥਮ੍ਹਾਂ ਦਵਾਲੇ ਫੁਲਾਂ ਦੇ ਵਲੇ ਸੁਗੰਧਤ ਹਾਰ, ਉਤੇ ਪਰਦੇ ਰੇਸ਼ਮੀ ਮੋਤੀ ਬਾਝ ਸ਼ੁਮਾਰ । ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਸੜਕ ਦੇ ਗਡੀਆਂ ਵਿਚ ਕਤਾਰ, ਲਾਹ ਕੇ ਅੰਬ ਤੇ ਨਿੰਮ ਤੋਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ । ਧੂੜਿਆ ਉੱਪਰ ਧੂੜ ਦੇ ਖੁਲ੍ਹਾ ਚੰਦਨ-ਬੂਰ, ਫਰ ਫਰ ਫਰ ਫਰ ਉਡਦੇ ਝੰਡੇ ਭਰੇ ਗ਼ਰੂਰ । ਹੋਇਆ ਰਾਜ ਦਵਾਰ ਤੋਂ ਰਾਜੇ ਦਾ ਫਰਮਾਨ, ਖੜੇ ਉਡੀਕਣ ਕੰਵਰ ਨੂੰ ਪੱਤਣ ਉਤੇ ਆਣ, ਏਨੇ ਹਾਥੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੋਨੇ ਡੁਬੇ ਦੰਦ, ਹੌਦੇ ਚਾਂਦੀ ਸਵਰਨ ਦੇ ਚੁਕੀ ਉੱਪਰ ਕੰਡ । ਗੁਜਣ ਭੇਹਰਾਂ ਡਫਰੇ ਕੰਵਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਆ,” ਨਾਲੇ ਇਹ ਫਰਮਾਨ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੁਣਾ । ਕਿਥੇ ਕਰਨੀ ਰੋਸ਼ਨੀ, ਕਿਹੜੀ ਥਾਂ ਪਰਨਾਮ, ਕਰਨੀ ਵਰਖਾ ਫੁਲਾਂ ਦੀ ਕੁੜੀਆਂ ਕਿਹੜੀ ਥਾਮ। ਕਿਉਕਿ ਕਿਥੇ ਗਾਣਾ ਨਾਚੀਆਂ “ਜੀਉ ਆਇਆਂ” ਦਾ ਗੌਣ, ਕਿਥੇ ਛਿੜਕ ਗੁਲਾਬ ਨੂੰ ਮੂਰਛਿਤ ਕਰਨੀ ਪੌਣ । ਨਾਲੇ ਜਿਥੋਂ ਕੰਵਰ ਦਾ ਘੋੜਾ ਲੰਘੇ ਆਣ, ਸੁੰਮ ਗੇਂਦੇ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਵਿਚ ਜਨੂੰਆਂ ਤੀਕ ਧਸਾਣ। ਸਭ ਕੰਨਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੋਹਣਾ ਇਹ ਫਰਮਾਨ, ਸਾਰੇ ਹੀ ਇਹ ਲੋਚਦੇ ਕਦੋਂ ਬੁਧ ਜੀ ਆਣ । ਐਪਰ ਮਧੁਰ ਯਸੋਧਰਾਂ ਬਹਿ ਪਰਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਪੁੱਜੀ ਪਹਿਲਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪੱਤਣ ਦੇ ਉਰਵਾਰ । ਜਿਥੇ ਸੀ ਲਹਿਰਾ ਰਿਹਾ ਨਿਗਰੋਦਾ ਉਦਿਆਨ, ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਨਵ-ਛਾਂਗਿਆਂ ਫੁਲਾਂ ਲਦੇ ਟਾਹਣ । ਹੈ ਸੀ ਇਸ ਦੇ ਕੋਲ ਦੀ ਲੰਘਦਾ ਦਖਣੀ ਰਾਹ, ਸਨ ਕੁਝ ਸ਼ੂਦਰ-ਝੁਗੀਆਂ ਜਿਸਦੇ ਖਬੇ ਦਾ। ਛੋਹ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੇਟਦੀ ਬਾਹਮਣ ਤੇ ਜ਼ਜਮਾਨ, ਇਹ ਵੀ ਕਿਸੇ ਹੁਲਾਸ ਵਿਚ ਅਜ ਪਏ ਵਿਗਸਾਣ । ਵਡੀ ਸਰਘੀ ਜਾਗ ਕੇ ਤਕਦੇ ਬੁਧ ਦਾ ਰਾਹ, ਜਦ ਕੋਈ ਤੂਤੀ ਵਜਦੀ ਬਿਰਛੀਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਧਾ। ਪਰ ਜਦ ਕੋਈ ਨਾ ਆਉਂਦਾ ਬਿਰਛਾਂ ਉਤੋਂ ਲਹਿ, ਮੁੜ ਕੇ ਕੰਮੀਂ ਰੁਝਦੇ, “ਜੈ ਬੁਧ ਦੀ” ਕਹਿ । ਘਰ ਦੀਆਂ ਥੜ੍ਹੀਆਂ ਹੂੰਝਦੇ, ਸੁਥਰੇ ਕਰਦੇ ਰਾਹ, ਗੁੰਦ ਪੱਤਰ ਅੰਜੀਰ ਦੇ ਟੰਗਦੇ ਹਾਰ ਸਜਾ। ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਕਰਾਉਂਦੇ ਸ਼ਿਵ-ਲਿੰਗ ਨੂੰ ਇਸ਼ਨਾਨ, ਬੂਹਿਆਂ ਤੇ ਬਦਲਾਉਂਦੇ ਕਲ ਦੇ ਮੂਝੇ ਟਾਹਣ । ਲੰਘਦੇ ਰਾਹੀਆਂ ਕੋਲ ਦੀ ਲੈਂਦੇ ਫਿਰਦੇ ਸੋ, ਸਿਧਾਰਥ ਦੇ ਆਉਣ ਦਾ ਹੋਵੇ ਜੇ ਕੁਝ ਥੌਹ। ਕੰਵਰਾਣੀ ਦੀਆਂ ਪੰਘਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ, ਚਾ ਤੇ ਉੱਦਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਨਿਹਾਰ । ਉਹ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਾਂਗ ਸੀ ਭਰੀ ਨਾਲ ਉਤਸ਼ਾਹ, ਉਸ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਅੱਖਾਂ ਲਾਈਆਂ ਰਾਹ । ਏਨੇ ਨੂੰ ਉਸ ਵੇਖਿਆ ਇਕ ਰਿਹਾ ਸੀ ਆ, ਮੋਢੇ ਪਰਨਾਂ ਭਗਵਾਂ, ਰਖਿਆ ਸੀਸ ਮੁੰਨਾ। ਬੱਧਾ ਹੋਇਆ ਓਸਨੇ ਜੋਗੀਆਂ ਵਾਂਗਰ ਲੱਕ, ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਇਕ ਖਪਰਾ ਚੁਕਿਆ ਉਸਦੇ ਹੱਥ । ਹਰ ਬੂਹੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਜਿਸਨੂੰ ਦਏ ਵਧਾ, ਭਿਛਿਆ ਮਿਲੇ ਯਾ ਨਾ ਮਿਲੇ ਪੈਂਦਾ ਉਹ ਮੁਸਕਾ। ਭਗਵੇਂ ਪਹਿਰੀਂ ਆਉਂਦੇ ਮਗਰ ਉਹਦੇ ਦੋ ਹੋਰ, ਪਰ ਸੀ ਖੱਪਰ ਹੱਥ ਜਿਦੇ ਗਲ ਉਹਦੀ ਕੁਝ ਹੋਰ । ਹੈਸੀ ਏਡਾ ਪੂਜ ਉਹ, ਤੁਰਦਾ ਐਸੀ ਚਾਲ, ਸਭ ਨੂੰ ਜਾਵੇ ਮੋਹੰਦਾ ਗੌਰਵਤਾ ਦੇ ਨਾਲ। ਜੇ ਕੋਈ ਦੇ ਕੇ ਭਿਛਿਆ ਤਕਦਾ ਉਸਦੇ ਵਲ, ਐਸਾ ਚਕਰਿਤ ਹੋਵੰਦਾ ਕਰ ਨਾ ਸਕਦਾ ਗਲ । ਕੋਈ ਵਿਚ ਪਰਨਾਮ ਦੇ ਝੁਕਦਾ ਨੀਵਾਂ ਹੋਰ, ਭਿਛਿਆ ਹੋਰ ਲਿਆਉਣ ਨੂੰ ਕੋਈ ਜਾਂਦਾ ਦੌੜ । ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਤੁਰ ਪਏ ਪਿੱਛੇ ਓਸ ਦੇ ਮਰਦ ਤੀਵੀਆਂ ਬਾਲ । ਮੀਟੇ ਬੁਲ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਦੀ ਘੁਸ ਮੁਸ ਕਰਦੇ ਜਾਣ, ਕੌਣ ਕੋਈ ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਅਸਾਂ ਨਾ ਇਸਦੇ ਹਾਣ। ਪਰ ਜਿਸ ਦਮ ਉਹ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤੁਰਦਾ ਖ਼ੈਮੇ ਕੋਲ, ਉਠਿਆ ਪਰਦਾ ਰੇਸ਼ਮੀ ਸੁਟ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਝੋਲ । ਸਨਮੁਖ ਹੋਈ ਯਸ਼ੋਧਰਾਂ ਅਣ-ਕੱਜੇ ਮੂੰਹ ਨਾਲ, ਉਠੀ ਤੁਰਤ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਹ: “ਹੇ ਸਵਾਮੀ ਹੇ ਦਿਆਲ!'' ਖੁਲ੍ਹੇ ਹੋਏ ਓਸ ਦੇ ਚੌੜੇ ਨੈਨ ਹਰਾਨ, ਹਿਕ ਉਠ ਉਠ ਪਈ ਖੁਲ੍ਹਦੀ, ਚਰਨੀਂ ਢੱਠੀ ਆਣ । ਮਗਰੋਂ ਜਦੋਂ ਯਸੋਧਰਾਂ ਕਰ ਲੀਤਾ ਪਰਵਾਨ, ਸੁੱਚਾ ਮਾਰਗ ਬੁੱਧ ਦਾ, ਪੁਛਿਆ ਕਿਸੇ ਸੁਜਾਨ : “ਸਾਰੇ ਹੀ ਨੇ ਜਾਣਦੇ ਹੇ ਸੋਹਣੇ ਭਗਵਾਨ, ਨਾਰੀ-ਛੋਹ ਦੇ ਤਿਆਗ ਦਾ ਤੁਹਾਡਾ ਵਰਤ ਮਹਾਨ। ਫਿਰ ਉਸ ਦਿਨ ਕਿਉਂ ਤੁਸਾਂ ਨੇ ਏਸ ਵਰਤ ਨੂੰ ਭੁਲ, ਕੰਵਰਾਣੀ ਨੂੰ ਦਿਤੀ ਸੀ ਗਲਵਕੜੀ ਦੀ ਖੁਲ੍ਹ ?” ਬੋਲੇ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ ਜੀ ਵਲ ਓਸ ਦੇ ਝੁਕ, “ਲੈਂਦੀ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰੀਤ ਹੈ ਛੋਟੀ ਤਾਂਈਂ ਚੁੱਕ । ਤਾਂ ਜੇ ਉਚੇ ਮੰਡਲਾਂ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਲੈ ਜਾਏ, ਸੁੱਚੀ ਉਸਦੀ ਆਤਮਾ ਅਪਣੇ ਵਾਂਗ ਬਣਾਏ । ਖ਼ਬਰਦਾਰ ਕੋਈ ਆਦਮੀ ਸਵਤੰਤਰਤਾ ਜਿੱਤ, ਅੱਗੇ ਬਧੀਆਂ ਆਤਮਾਂ ਪਾਏ ਵਖਾਲਾ ਨਿੱਤ। ਰਸਤੇ ਪਾਣ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜਤਨਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਕਾਲ, ਪਹੁੰਚਾਵਣ ਨਿਰਵਾਨ ਤੇ ਪੂਰੀ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਨਾਲ। ਪਹਿਲੇ ;ਦਿੜ੍ਹ ਇਰਾਦਾ; ਦੂਜਾ ‘ਯਤਨ’ ਹੈ, ਨਾਂ ਧਰਿਆ ਹੈ ‘ਚੋਣ’ ਤੀਜੇ ਕਾਲ ਦਾ, ਸੁਣੋ ਇਰਾਦੇ ਕਾਲ ਦੀ ਇਕ ਵਿਥਿਆ- ਜਦ ਬੁੱਧੀ ਦੀ ਭਾਲ ਮੈਨੂੰ ਲਗੀ ਸੀ, ਐਪਰ ਮੇਰੇ ਨੇਤਰ ਮੀਟੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਬੀਤੀਆਂ ਉਮਰਾਂ ਢੇਰ, ਹੈਸਾਂ ਰਾਮ ਮੈਂ, ਸਾਗਰ ਕੰਢੇ ਉਤੇ ਮੇਰਾ ਵਾਸ ਸੀ। ਜਿਥੋਂ ਦੱਖਣ ਪਾਸੇ ਬੋਹੜੀ ਵਿਥ ਤੇ, ਖਾਣ ਮੋਤੀਆਂ ਵਾਲੀ ਲੰਕਾ ਖੜੀ ਸੀ । ਉਸ ਵੇਲੇ ਵੀ ਇਹੋ ਮਧੁਰ ਯਸੋਧਰਾਂ, ਵਸਦੀ ਸੀ ਮੈਂ ਨਾਲ ਸਾਗਰ ਤੱਟ ਤੇ, ਹੁਣ ਵਰਗੀ ਹੀ ਕੋਮਲ, ਨਾਂ ਸੀ ਲਕਸ਼ਮੀ । ਹਾਲੇ ਤੀਕਰ ਚੇਤਾ ਮੈਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਲਾਭਾਂ ਖ਼ਾਤਰ ਜਾਂਦਾ ਸਾਂ ਮੈਂ ਦੂਰ ਤਕ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰਾ ਟੱਬਰ ਬਹੁਤ ਗ਼ਰੀਬ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਹੰਝੂ ਸੁਟ ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਵਰਜਦੀ, ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਨਾ ਪਾਵਾਂ ਅਪਣੀ ਜਾਨ ਨੂੰ । ਐਪਰ ਵਿਚ ਸਮੁੰਦਰ ਮੈਂ ਸਾਂ ਠਿਲ੍ਹਦਾ, ਤੇ ਇਕ ਵੇਰਾਂ ਝੱਖੜ ਝਾਂਜਾ ਝਾਗ ਕੇ, ਖਾਊ ਜਨੌਰਾਂ ਕੋਲੋਂ ਜਿੰਦ ਬਚਾਉਂਦਾ, ਕਾਲੀਆਂ ਰਾਤਾਂ, ਕੜਕ ਦੁਪਹਿਰਾਂ ਝਾਗਦਾ, ਸਾਗਰ ਦੀਆਂ ਡੂੰਘਾਣਾਂ ਤਾਈਂ ਫੋਲ ਕੇ, ਲੱਭਾ ਮੈਂ ਇਕ ਮੋਤੀ ਵਾਂਗਰ ਚੰਨ ਦੇ। ਖੁਸ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਮੈਂ ਮੁੜਿਆ ਅਪਣੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ, ਐਪਰ ਸਾਡਾ ਸਭ ਇਲਾਕਾ ਕਾਲ ਨੇ, ਅਪਣੇ ਮਾਰੂ ਪੰਜੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰਸਿਆ। ਹੋਕੇ ਅੱਤ ਨਢਾਲ ਭੁੱਖਾ ਲੂਸਦਾ, ਘਰ ਦੇ ਬੂਹੇ ਤੀਕ ਮਸਾਂ ਹੀ ਅਪੜਿਆ, ਤੇ ਲਕ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਚਿੱਟੀ ਲਿਸ਼ਕਦੀ, ਸਾਗਰ ਦੀ ਉਹ ਦੌਲਤ ਬੱਧੀ ਹੋਈ ਸੀ । ਐਪਰ ਉਥੇ ਕੁਝ ਨਾ ਹੈਸੀ ਖਾਣ ਨੂੰ, ਤੇ ਜਿਸ ਖਾਤਰ ਆਇਆ ਸਾਂ ਮੈਂ ਭਟਕਦਾ, ਮੈਥੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਆਤਰ ਪਈ ਦਲ੍ਹੀਜ਼ ਤੇ, ਪਹੁੰਚ ਚੁਕੀ ਸੀ ਸ਼ੋਹਦੀ ਨੇੜੇ ਮੌਤ ਦੇ, ਇਕ ਦਾਣੇ ਦੇ ਭੋਰੇ ਤਾਈਂ ਸਹਿਕਦੀ। ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਮੈਂ ਫਿਰਿਆ ਇੰਜ ਪੁਕਾਰਦਾ, ‘ਕੋਲ ਕਿਸੇ ਜੇ ਹੋਵੇ ਦਾਣਾ ਅੰਨ ਦਾ, ਮੁਲ ਰਾਜ ਦਾ ਦੇਵਾਂ ਮੈਂ ਇਕ ਜਿੰਦ ਲਈ । ਜੇ ਕੋਈ ਰੋਟੀ ਦੇਵੇ ਮੇਰੀ ਲਕਸ਼ਮੀ, ਚੰਦ ਜਿਹਾ ਇਹ ਮੋਤੀ ਮੈਥੋਂ ਲੈ ਲਵੇ ।’ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਇਕ ਅਪਣੇ ਸਭ ਅਨਾਜ ਨੂੰ- ਤਿੰਨ ਸੇਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਬਾਜਰਾ- ਲੈ ਆਇਆ ਤੇ ਸ਼ਾਹ ਮੋਤੀ ਦਾ ਬਣ ਗਿਆ, ਐਪਰ ਮਰਨੋਂ ਬਚ ਗਈ ਮੇਰੀ ਲਕਸ਼ਮੀ । ਤੰਦ ਲਟਕਦੀ ਜਿੰਦੜੀ ਨੇ ਹੌਕਾ ਲਿਆ : ‘ਆਹ ਪੀਆ ਜੀ, ਤੁਹਾਡਾ ਸੱਚਾ ਪਿਆਰ ਹੈ !’ ਇਕ ਹਿਰਦੇ ਦੇ ਤਾਈਂ ਸੁਖ ਪੁਚਾਣ ਨੂੰ, ਜਿਤ ਅਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਦਿੱਤੀ ਰੋਹੜ ਮੈਂ, ਐਪਰ ਮੇਰੇ ਵੱਡ ਆਤਮ ਲਾਭ ਦੇ, ਬਾਰਾਂ ਸੁਚੇ ਮੋਤੀ ਚੰਗੇ ਨਿਯਮ ਜੋ, ਡੂੰਘੀਆਂ ਛੱਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜਿਤਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮੈਂ, ਖ਼ਰਚਿਆਂ ਮੂਲ ਨਾ ਮੁੱਕਣ, ਘਟਣ ਨਾ ਚਮਕ ਵਿਚ । ਸਗੋਂ ਜੇਕਰ ਦਈਏ ਨਾਲ ਉਦਾਰਤਾ, ਕਰਨ ਆਪਣੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ ਪੂਰਿਆਂ । ਏਸੇ ਖਾਤਰ ਮੇਰੇ ਪਵਿਤਰ ਪ੍ਰੇਮ ਨੇ- ਸੁਰਤੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਚੋਂ ਜੇ ਖੁਲ੍ਹ ਕੇ, ਅੱਤ ਚੌੜਾ ਤੇ ਦਿਆਵਾਨ ਹੈ ਹੋ ਗਿਆ- ਨਿਰਬਲ ਹਿਰਦੇ ਤਾਈਂ ਹੈਸੀ ਚੁਕਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਏਦਾਂ ਨਾਲ ਮਧੁਰ ਯਸ਼ੋਧਰਾਂ, ਪ੍ਰੇਮ ਅਗਵਾਈ ਨਾਲ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਈ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਤੇ ਆਨੰਦ ਦੇ ਮੰਡਲਾਂ ਵਿਖੇ। ਐਪਰ ਪੁੱਜੀ ਖ਼ਬਰ ਇਹ ਜਦ ਰਾਜੇ ਦੇ ਕੋਲ, ਸਿੱਧਾਰਥ ਹੈ ਆ ਗਿਆ ਹਥ ਫੜੀ ਕਚਕੌਲ, ਗਲ ਵਿਚ ਪਾਈ ਭਗਵੇਂ ਕੇਸਾਂ ਤਾਈਂ ਮੁੰਨਾ, ਮੰਗਦਾ ਸ਼ੂਦਰ-ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਭਿਛਿਆ ਹਥ ਫੈਲਾ, ਰਾਜਾ ਨਾਲ ਕ੍ਰੋਧ ਦੇ ਹੋਇਆ ਲਾਲੋ ਲਾਲ, ਤ੍ਰੈ ਵਾਰੀ ਉਸ ਜ਼ਿਮੀਂ ਤੇ ਥੁਕਿਆ ਰੋਹ ਦੇ ਨਾਲ । ਧੌਲੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਆਪਣੀ ਖਿੱਚੀ ਉਸ ਨੇ ਫੇਰ, ਝੱਟ ਚੜ੍ਹਿਆ ਰਣ-ਅਸ਼ਵ ਤੇ ਲਾਈ ਰਤਾ ਨਾ ਦੇਰ । ਸਿਧਾਰਥ ਵਲ ਤੁਰ ਪਿਆ ਲੈਕੇ ਰਾਣੇ ਨਾਲ, ਅਡੀਆਂ ਵੱਖੀ ਖੋਭਦਾ ਘੋੜਾ ਗਿਆ ਭਜਾਲ । ਮੰਦਰ ਲਾਗੇ ਮੋੜ ਤੇ ਪਹੁੰਚਾ ਉਹ ਜਦ ਆਣ, ਅੱਗੋਂ ਵੱਡੀ ਭੀੜ ਨੇ ਖਿਚਿਆ ਉਸਦਾ ਧਿਆਨ, ਜਿਸਦੇ ਵਿਚ ਹਰ ਪਾਸਿਉਂ ਜਨਤਾ ਰਲਦੀ ਜਾ, ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਰੁਕ ਗਏ ਸੱਭੋ ਰਸਤੇ ਰਾਹ । ਅੱਗੇ ਅੱਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਭਗਵਾਨ, ਤੱਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੋਤ ਨੂੰ ਚੰਨ ਸੂਰਜ ਸ਼ਰਮਾਣ । ਸ਼ਾਂਤ ਨੈਨ ਜਦ ਬੁਧ ਦੇ ਉਠੇ ਰਾਜੇ ਵਲ, । ਰੋਹ ਰਾਜੇ ਦਾ ਢਲ ਕੇ ਲੱਥਾ ਓਸੇ ਪਲ । ਫਿਰ ਉਠ ਕੇ ਭਗਵਾਨ ਜੀ ਸ਼ਾਂਤ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ, ਰਖਿਆ ਅੱਗੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਧਰਤੀ ਉਤੇ ਭਾਲ । ਫਿਰ ਵੀ ਰਾਜਾ ਬੋਲਿਆ, “ਲੇਖ ਬੜੇ ਬਲਵਾਨ, ਚੋਰ ਵਾਂਗਰਾਂ ਨਗਰ ਵਿਚ ਵੜੇ ਸਿਧਾਰਥ ਆਣ । ਹੈਸੀ ਜੀਵਨ ਏਸਦਾ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਹਾਰ, ਪਊਏ ਪਾਈ ਮੰਗਦਾ ਅਜ ਇਹ ਦਵਾਰੋ ਵਾਰ । ਪੁੱਤਰ, ਕੁਝ ਤੇ ਚਾਹੀਦਾ ਰਖਣਾ ਸਵੈ-ਸਤਿਕਾਰ, ਆਉਣਾ ਸੀ ਤੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਰੁਤਬੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ । ਤਕ ਕਿੰਜ ਪਾ ਕੇ ਛਾਉਣੀ ਖੜੇ ਮੇਰੇ ਅਸਵਾਰ, ਨਗਰ ਮੇਰਾ ਸਭ ਤਾਂਘ ਵਿਚ ਤੈਨੂੰ ਰਿਹਾ ਚਿਤਾਰ । ਏਨੇ ਚੰਦਰੇ ਵਰ੍ਹੇ ਤੂੰ ਰਿਹਾ ਕਿਹੜੇ ਦੇਸ਼, ਵਿਧਵਾ ਵਾਂਗ ਯਸ਼ੋਧਰਾਂ ਰਖਿਆ ਮੈਲਾ ਵੇਸ । ਭੂਸ਼ਨ ਕਦੀ ਸੁਹਾਗ ਦੇ ਲਾਏ ਓਸ ਨਾ ਅੰਗ, ਛੇੜੀ ਕਦੀ ਸਿਤਾਰ ਨਾ ਮਾਣੇ ਕਦੀ ਨਾ ਰੰਗ । ਐਪਰ ਬੰਨ੍ਹੀ ਅਜ ਉਹ ਸਾੜ੍ਹੀ ਤਿੱਲੇਦਾਰ, ਏਸ ਭਿਖਾਰੀ ਪਤੀ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਰਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰ । ਪੁੱਤਰ ਇਹ ਕਿਉਂ ਹੋਇਆ ?” ਮੋੜ ਕਿਹਾ ਭਗਵਾਨ : “ਜਾਤੀ ਸਾਡੀ ਦੀ ਪਿਤਾ ਰੀਤ ਇਹੋ ਪਹਿਚਾਨ ।” “ਪੁੱਤਰ ਤੇਰੀ ਜਾਤੀ,” ਰਾਜੇ ਆਖਿਆ, “ਸੌ ਪੁਸ਼ਤਾਂ ਤੋਂ ਰਾਜ ਕਰਦੀ ਆ ਰਹੀ, ਐਪਰ ਐਸੀ ਰੀਤ ਕੋਈ ਨਾ ਓਸਦੀ।” “ਪੂਜ ਪਿਤਾ ਜੀ” ਕਿਹਾ ਅਗਿਉਂ ਬੁਧ ਨੇ, “ਨਸ਼ਵਰ ਜਾਤੀ ਦੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਲ ਮੈਂ । ਮੈਂ ਤੇ ਅਣਦਿਖ ਪੁਸ਼ਤਾਂ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਸੀ । ਉਹਨਾਂ ਬੁੱਧਾਂ ਬਾਰੇ ਜਿਹੜੇ ਹੋ ਚੁਕੇ, ਯਾ ਹੋਵਣਗੇ ਜਿਹੜੇ ਅਗੋਂ ਜਗਤ ਤੇ । ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਹੈ ਕੀਤਾ ਮੈਂ ਉਹ ਕਰ ਰਿਹਾ, ਤੇ ਹੁਣ ਜਿੱਦਾਂ ਹੋਇਆ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ, ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਅਗੇ ਵੀ ਸੀ ਹੋਂਵਦਾ, ਕਿ ਅਪਣੇ ਦਵਾਰੇ ਤੇ ਸ਼ਸਤਰ ਧਾਰ ਕੇ ਰਾਜਾ ਅਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰੇ, ਭਗਵੇ ਲੀੜਿਆਂ ਵਾਲੇ ਰਾਜ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਸਵੈ ਕਾਬੂ ਧਾਰ ਕੇ, ਅਧਿਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲੋਂ ਤਗੜਾ ਹੋਇਆ ਝੁਕੇ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਅਗੇ ਝੁਕਿਆ, ਧਰੇ ਆਪਣੀ ਦੌਲਤ ਦਾ ਫਲ ਪਹਿਲੜਾ, ਨਾਲ ਨਿਮਰਤਾ ਪੂਰੀ ਅੱਗੇ ਉਨਾਂ ਦੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਸ ਦੇਣਾ ਹੈ ਰਿਣ ਪ੍ਰੀਤ ਦਾ । ਸੋ ਮੈਂ ਸਭ ਕੁਝ ਤੁਹਾਡੇ ਅੱਗੇ ਰਖਦਾ ।” ਤਦ ਹੋ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਾਜੇ ਪੁਛਿਆ, “ਕਿਹੜੀ ਦੌਲਤ ?” ਅਗੋਂ ਬਧ ਭਗਵਾਨ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਹਥ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ, ਤੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਰਾਜਾ, ਦੂਏ ਯਸੋਧਰਾਂ, ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚੋਂ ਤੁਰਦੇ ਗਏ ਉਹ। ਤੇ ਬੁਧ ਨੇ ਉਹ ਗੱਲਾਂ ਦਸੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ, ਪਵਿਤਰਤਾ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਜੋ ਉਪਜਾਂਦੀਆਂ- ਚਾਰ ਸਚਾਈਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਜੋ ਕਿ ਬੁਧਿ ਨੂੰ, ਜਿਉਂ ਸਾਗਰ ਦੇ ਦਵਾਲੇ ਕੰਢੇ ਓਸ ਦੇ, ਅਪਣੇ ਆਪੇ ਅੰਦਰ ਸੀਮਤ ਰਖਦੀਆਂ । ਉਹ ਅੱਠ ਸਚੇ ਨੇਮ ਰਾਹੀਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ, ਰਾਜਾ ਯਾ ਕੰਗਾਲ ਜੋ ਵੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਪੂਰਨ ਮਾਰਗ ਉਤੇ ਹੈ ਚੱਲ ਸਕਦਾ। ਚਾਰ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਜਿਸ ਮਾਰਗ ਦੀਆਂ, ਨਾਲੇ ਅੱਠ ਉਪਦੇਸ਼ ਅੰਦਰ ਜਿਦੇ ਨੇ, ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜੋ ਵੀ ਤੁਰੇਗਾ, ਕੀ ਵੱਡਾ ਕੀ ਛੋਟਾ, ਸਿਆਣਾ, ਮੂੜ੍ਹ ਕੀ, ਪੁਰਸ਼ ਇਸਤਰੀ ਭਾਵੇਂ ਬੁੱਢਾ ਜਵਾਨ ਯਾ, ਤੋੜ ਸਕੇਗਾ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਕਦੀ, ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਏ ਪਦ ਨਿਰਵਾਨ ਦਾ। ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਬਚਨ ਉਹ, ਰਾਜ ਮਹੱਲ ਦੀ ਡਿਉੜ੍ਹੀ ਤੀਕਰ ਪੁਜ ਗਏ । ਖੁਲ੍ਹਾ ਸੀ ਹੁਣ ਮਸਤਕ ਬੁਧ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ, ਤੇ ਕਰਮੰਡਲ ਬੁਧ ਦਾ ਰਾਜੇ ਹਥ ਸੀ, ਨਾਲੇ ਉਸ ਦੇ ਅਥਰੂ ਸਨ ਹੁਣ ਹਸ ਰਹੇ। ਧਰਿਆ ਓਸੇ ਰਾਤ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਮਾਰਗ ਉਤੇ ਅਪਣੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ।

ਨਾਗਰ ਲਾਗੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਕੋਹਾਨਾ ਦੇ ਤੀਰ, ਚੌੜੀ ਇਕ ਚਰਾਂਦ ਹੈ ਕੱਜੀ ਘਾਹ ਤੇ ਨੀਰ, ਜਿਥੇ ਗਡਿਆਂ ਵਿਚ ਬਹਿ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ, ਬੰਦਾ ਪੁਜੇ ਬਨਾਰਸੋਂ ਲੰਮੇ ਪੈਂਡੇ ਮਾਰ । ਹਿੰਮ ਆਲੇ ਦੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਕਜੀਆਂ ਬਰਫ਼ਾਂ ਨਾਲ, ਝੁਕੀਆਂ ਏਸ ਚਰਾਂਦ ਤੇ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਾਰਾ ਸਾਲ । ਛੱਲਾਂ ਚਾਂਦੀ-ਰੰਗੀਆਂ ਲਾਵਣ ਸਦਾ ਬਹਾਰ, ਢਲਵਾਨਾਂ ਅੱਤ ਕੂਲੀਆਂ ਛਾਵਾਂ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ । ਅਜ ਤੀਕਰ ਵੀ ਪੂਜਯ ਹੈ ਇਸ ਥਾਂ ਦਾ ਪਰਭਾ, ਘੁਟਿਆ ਘਟਿਆ ਸੰਝ ਦਾ ਉਤਰੇ ਇਥੇ ਸਾਹ- ਉਪਰ ਜੰਗਲਾਂ ਸੰਘਣਿਆਂ, ਉਪਰ ਪਥਰਾਂ ਢੇਰ, ਸੁਟਿਆ ਪਿੱਪਲ-ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤਾਈਂ ਉਚੇੜ । ਫਨੀਅਰ ਮਲਬੇ ਹੇਠ ਦੀ ਕਾਲੀ ਧੌਣ ਹੁਲਾਰ, ਬੇਲ ਨਕਸ਼ੀਆਂ ਸਿਲਾਂ ਤੇ ਬਹਿੰਦਾ ਕੁੰਡਲ ਮਾਰ । ਛੁਪਕਲੀਆਂ ਹਨ ਟਪਦੀਆਂ ਫਰਸ਼ਾਂ ਉਪਰ ਆਣ, ਜਿਥੇ ਹੈਸਨ ਵਿਚਰਦੇ ਰਾਜੇ ਕਦੀ ਕਦਾਣ। ਸੂਈ ਭੂਰੀ ਲੂੰਮੜੀ ਟੁੱਟੇ ਤਖ਼ਤਾਂ ਹੇਠ, ਸਭ ਕੁਝ ਦਿੱਤਾ ਬਦਲ ਹੈ ਵੇਲੇ ਦੀ ਪਲਸੇਟ । ਕੇਵਲ ਨਦੀਆਂ, ਚੋਟੀਆਂ, ਅਣ-ਵਟੀਆਂ ਨੇ ਹਾਲ, ਢਕੀਆਂ ਘਾਹਾਂ ਕਜੀਆਂ, ਕੋਮਲ ਪਵਨਾਂ ਨਾਲ । ਇਹ ਉਹੀਉ ਹੀ ਥਾਂ ਹੈ ਪੂਜਯ ਜਿਦਾ ਪਰਭਾ, ਨਗਰ ਸਧੋਧਨ ਦਾ ਕਦੀ ਵਸਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਜਾ । ਨਾਲੇ ਅਪਣੇ ਨਿਯਮ ਤੇ ਜਿਥੇ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ, ਇਕ ਸੁਨਹਿਰੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਵਖਿਆਨ । ਪੂਜਯ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਹੈ ਆਉਂਦਾ ਇੰਜ ਵਿਚਾਰ, ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਇਕ ਵਾਟਕਾ ਇਥੇ, ਜਿਸ ਵਿਚਕਾਰ ਹੈਸਨ ਰਵਸ਼ਾਂ ਬਰੀਆਂ ਫੁਹਾਰੇ ਅਤੇ ਤਲਾ, ਚਿੱਟੇ ਦੁੱਧ ਚਬੂਤਰੇ ਭਰੇ ਸੁਗੰਧਾਂ ਘਾਹ। ਏਸੇ ਥਾਂ ਹੀ ਪੂਜਨੀ ਦਿਬ ਜੋਤ ਭਗਵਾਨ, ਹੈਸਨ ਬੈਠੇ ਆਣ ਕੇ ਅਪਣਾ ਨਿਯਮ ਸਿਖਾਣ। ਦਵਾਲੇ ਜਨਤਾ ਤਾਂਘਦੀ ਜੁੜੀ ਢੁਕ ਕੇ ਕੋਲ, ਤਾਂ ਜੇ ਤੱਕਣ ਬੁਧ ਨੂੰ ਬੋਲਦਿਆਂ ਉਹ ਬੋਲ ਕੋਮਲ-ਚਿਤ ਸਭ ਏਸ਼ੀਆ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਬਣਾ, ਜਿਸਦੇ ਹਾਲੇ ਤੀਕ ਵੀ ਕਈ ਕਰੋੜ ਗਵਾਹ । ਸਜੇ ਪਾਸੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਬੈਠੇ ਸਨ ਭਗਵਾਨ, ਗਿਰਦੇ ਨੰਦਾ, ਦੇਵ ਦੱਤ ਸਾਕਯ ਕੁਲ ਦੇ ਜਵਾਨ । ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਖੜੇ ਸਨ ਭਗਵੇਂ ਮੁਖੀਏ ਦੋ, ਰਾਹੁਲ ਹਾਸੇ ਵੰਡਦਾ ਗੋਡਿਆਂ ਵਿਚ ਖਲੋ । ਬੈਠੀ ਸੀਗ ਯਸ਼ੋਧਰਾਂ ਢੁਕ ਚਰਨਾਂ ਦੇ ਕੋਲ, ਮੁਕੀਆਂ ਪੀੜਾਂ ਉਸਦੀਆਂ ਨਾਲੇ ਸਾਰੇ ਹੌਲ। ਹੋ ਚੁਕਾ ਸੀ ਓਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਐਸਾ ਪਿਆਰ, ਜਿਸਦੀ ਕੋਈ ਨਾ ਕਾਮਨਾ ਰਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਸੰਸਾਰ । ਮਾਰੇ ਜੀਵਨ ਉਹਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਲਿਸ਼ਕਾਰ, ਜਿਹੜਾ ਕਦੀ ਨਾ ਹੋਂਵਦਾ ਬੁੱਢਾ ਅਤੇ ਲਚਾਰ । ਹਥ ਦਿੱਤਾ ਉਸ ਆਪਣਾ ਬੁਧ ਦੇ ਹਥ ਵਿਚਾਲ, ਕੰਨੀ ਭਗਵੇਂ ਚੀਰ ਦੀ ਜੋੜੀ ਭਛਨ ਨਾਲ। ਗਲ ਉਸ ਅਧਭੁਤ ਗਿਆਨ ਦੀ ਮੇਰੇ ਕਥਨੋਂ ਬਾਹਰ, ਜਿਹੜਾ ਬੁਧ ਦੇ ਮੁਖ ਚੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਓਸ ਦਿਹਾੜ। ਪਿਛੋਂ ਪੁੱਜਾ ਪਛੜਿਆ ਮੈਂ ਹਾਂ ਲੇਖਕ ਇਕ, ਨਾਲ ਬੁਧ ਦੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਨਿਘੀ ਮੇਰੀ ਹਿੱਕ । ਬੜੇ ਸਿਆਣੇ ਸੀਗ ਉਹ ਏਨਾ ਮੈਨੂੰ ਗਿਆਨ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਪਹਿਚਾਨ । ਸ਼ਕਤ ਨਾ ਮੇਰੇ ਵਿਚ ਹੈ ਜਾਵਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ, ਬੁਧ ਬਾਰੇ ਜੋ ਲਿਖਿਆ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ । ਲਿਖਤਾਂ ਮੱਧਮ ਕੀਤੀਆਂ ਪਰ ਵੇਲੇ ਦੇ ਗੇੜ, ਉਹਨਾਂ ਵਿਚਲੇ ਭਾਵ ਵੀ ਸੁਟੇ ਸਭ ਉਧੇੜ, ਜਿਹੜੇ ਕਦੀ ਨਵੀਨਤਾ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਧੜ ਧੜ ਕਰਦੇ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਸਕਦੇ ਸਨ ਪਘਾਲ। ਜੋ ਕੁਝ ਬੁਧ ਉਚਾਰਿਆ ਉਸ ਕੋਮਲ ਤਰਕਾਲ, ਉਸਦੇ ਵਿਚੋਂ ਪਤਾ ਹੈ ਮੈਨੂੰ ਰਤੀ ਰਵਾਲ। ਬੈਠੇ ਵਿਚ ਸਰੋਤਿਆਂ ਲੋਕੀ ਸਿਰੀਆਂ ਜੋੜ, ਅਣਦਿਸਦੇ ਵੀ ਦੇਵ ਸਨ ਬੈਠੇ ਕਈ ਕਰੋੜ । ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੀ ਜਾਪਦਾ ਸੋਹਣੀ ਉਹ ਦਿਹਾੜ, ਅਟਕੀ ਪਰਬਤ ਚੋਟੀਆਂ ਭਾਹ ਗੁਲਾਬੀ ਧਾਰ । ਇਉਂ ਭਾਸਦੀ ਰਾਤ ਸੀ ਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਐਪਰ ਉੱਪਰ ਪਰਬਤਾਂ ਹਾਲੇ ਤੀਕ ਦਿਹਾੜ । ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਆਉਂਦਾ ਪੂਜ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚਾਲ ਗੱਭੇ ਰਾਤ ਦਿਹਾੜ ਦੇ ਏਦਾਂ ਸੀ ਤਰਕਾਲ । ਜਿੱਦਾਂ ਕੋਈ ਅਪਛਰਾਂ ਸਵਰਗਾਂ ਦੀ ਵਸਨੀਕ, ਵਿੰਨ੍ਹੀ ਅਣੀ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਖੱਲੀ ਵਿਚ ਉਡੀਕ । ਕੂਲੇ ਕੂਲੇ ਤਿਲਕਦੇ ਬਦਲ ਉਹਦੇ ਵਾਲ, ਜੜੇ ਸਿਤਾਰੇ ਲਿਸ਼ਕਦੇ ਮੋਤੀ ਮੁਕਟ ਵਿਚਾਲ। ਚੰਨ ਓਸਦੀ ਦਾਉਣੀ ਦਾ ਟਿੱਕਾ ਪਹਿਚਾਣ, ਘਿਰਦਾ ਨ੍ਹੇਰਾ ਰਾਤ ਦਾ, ਬਸਤਰ ਉਹਦੇ ਜਾਣ। ਹੈਸੀ ਓਸੇ ਦਾ ਲਿਆ ਰੋਕ ਰੋਕ ਕੇ ਸਾਹ, ਵਾਂਗ ਸੁਗੰਧਤ ਹੌਕਿਆਂ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜੋ ਛਾ । ਸੋਹਣੇ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਸੁਣਦਾ ਜੋ ਵੀਚਾਰ, ਪਰਦੇਸੀ ਯਾ ਆਰੀਆ ਬਾਹਮਣ ਯਾ ਚਮਿਆਰ ਸਭ ਨੂੰ ਏਦਾਂ ਜਾਪਦਾ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਬੋਲ, ਉਸਦੀ ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਹੀ ਬੋਲੇ ਗਏ ਅਭੋਲ । ਇਉਂ ਲਿਖਿਆ ਉਸ ਭੀੜ ਤੋਂ ਛੁਟ ਉਥੇ ਸਨ ਹੋਰ, ਵੰਨਾ ਵੰਨਾ ਦੇ ਪੰਖਨੂੰ ਕੀੜੇ ਅਤੇ ਜਨੌਰ । ਅਨਭਵ ਸਨ ਜੋ ਕਰ ਰਹੇ ਬੁਧ ਦਾ ਪ੍ਰੇਮ ਵਿਸ਼ਾਲ, ਸਰਬ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟ ਨੂੰ ਲਾਉਂਦਾ ਜੋ ਛਾਤੀ ਦੇ ਨਾਲ । ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੀ ਭਾਸਦਾ ਓਸ ਘੜੀ ਵਿਚਕਾਰ, ਸ਼ੇਰ, ਹਿਰਨ, ਰਿਛ, ਚਿਤਰੇ, ਗਿੱਦੜ ਯਾ ਬਘਿਆੜ ਮੁਰਦੇ ਖਾਣੀ ਇਲ ਯਾ ਜੜਿਆ ਭਰਿਆ ਮੋਰ, ਸਪ, ਕਿਰਲੇ, ਚਮਗਾਦੜਾਂ ਕਈ ਜਾਨਵਰ ਹੋਰ, ਸਾਂਝੇ ਕਿਸੇ ਪਿਆਰ ਨੇ ਰਖੇ ਸਾਰੇ ਵੇਧ, ਮਾਨੁਖਾਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਰਿਹਾ ਨ ਕੋਈ ਭੇਦ । ਗੁੰਗੇ ਕਿਸੇ ਸਵਾਦ ਨੂੰ ਸਭ ਰਹੇ ਸਨ ਮਾਣ, ਜਦੋਂ ਬੁਧ ਸਨ ਕਰ ਰਹੇ ਏਸ ਤਰਾਂ ਵਿਖਿਆਨ : ਓਮ ਅਮਿਤ ! ਇਸ ਅਣਮਿਣਵੇਂ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਕਿੰਜ ਲਈਏ, ਡੋਰੀ ਪਕੜ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਨਾ ਵਿਚ ਅਥਾਹ ਦੇ ਲਹੀਏ। ਪੁੱਛਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਭੁਲਦਾ ਹੈ, ਦਸਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਭੁਲਦਾ, ਦੋਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਏਹੋ ਚੰਗਾ ਮੂੰਹੋਂ ਕੁਝ ਨਾ ਕਹੀਏ। ਗ੍ਰੰਥ ਸਿਖਾਂਦੇ ਵਿਚ ਆਦ ਦੇ ਤਾਰੀਕੀ ਸੀ ਛਾਈ, ਕੱਲਾ ਬ੍ਰਹਮ ਹਨੇਰੇ ਅੰਦਰ ਬੈਠਾ ਸੀ ਲਿਵ ਲਾਈ । ਲੱਭ ਨ ਏਥੇ ਬ੍ਰਹਮੇ ਤਾਈਂ ਨਾ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਮੁੱਢ ਨੂੰ, ਕਿਉਂਕਿ ਨਹੀਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦੇਣਾ ਚਾਨਣ ਇੰਜ ਦਿਖਾਈ। ਲੱਭ ਨਾ ਸੱਕਣ ਚਾਨਣ ਤਾਈਂ ਬੁਧਵਾਨਾਂ ਦੇ ਟੱਲੇ, ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਨਾ ਕੁਝ ਪੇਸ਼ ਇਥਾਈਂ ਚੱਲੇ । ਪਏ ਹੋਏ ਅਣਗਿਣਵੇਂ ਪਰਦੇ ਇਸ ਚਾਨਣ ਦੇ ਉੱਤੇ, ਹੋਰ ਨਿਕਲਦੇ ਆਵਣ ਹੇਠੋਂ ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਕੋਈ ਉਥੱਲੇ । ਮੂੰਹ ਮੀਟੀ ਅਸਮਾਨਾਂ ਉਤੇ ਤੁਰਦੇ ਜਾਣ ਸਿਤਾਰੇ, ਹਰਖ ਸੋਗ, ਜੀਵਨ ਤੇ ਮ੍ਰਿਤਯੂ, ਕਰਮ ਕਾਰਨ ਵੀ ਸਾਰੇ । ਏਦਾਂ ਹੀ ਪਰਵਾਹ ਸਮੇ ਦਾ ਨਾਲੇ ਜੀਵਨ-ਧਾਰਾ, ਵਟਦੀ, ਨਸਦੀ, ਤਿੱਖੀ, ਮੱਠੀ, ਢਹੇ ਜਾ ਸਾਗਰ ਖਾਰੇ। ਸਾਗਰ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤਾ ਸੂਰਜ ਦਾ ਉੱਪਰ ਚੁਕ ਲਿਜਾਏ, ਨਦ ਨਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗਵਾਚੀਆਂ ਛਲਾਂ ਬਦਲੀਂ ਮੋੜ ਲਿਆਏ । ਢਹਿ ਕੇ ਫੇਰ ਪਰਬਤਾਂ ਉਤੇ ਬਣ ਵੱਗਣ ਇਹ ਨਦੀਆਂ, ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਮਨ ਯਾ ਅਟਕਣ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਨਾ ਭਾਏ । ਦੁਨੀਆਂ ਅਤੇ ਅਕਾਸ਼ ਧਰਤੀਆਂ ਹਨ ਸਭ ਝੌਲੇ ਵਾਲੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤਾਈਂ ਰਹੇ ਵਟਾਂਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਹਰ ਹਾਲੇ। ਰਹੇ ਸਦੀਵੀ ਯਤਨਾਂ ਵਾਲਾ, ਮਹਾਂ-ਚਕ੍ਰ ਨਿਤ ਭੌਂਦਾ, ਕੋਈ ਨਾ ਇਸ ਦੇ ਗੇੜਾਂ ਤਾਈਂ ਜਿਹੜਾ ਬੰਨ੍ਹ ਬਹਾਲੇ । ਕੁਝ ਨਾ ਮੰਗੋ ਏਸ ਨ੍ਹੇਰਿਓਂ ਚਾਨਣ ਖੈਰ ਨਾ ਪੈਣਾ, ਚੁਪ ਅੱਗੇ ਨਾ ਕੱਢੋ ਤਰਲੇ ਏਸ ਨਹੀਂ ਕੁਝ ਕਹਿਣਾ । ਕਰੋ ਨਾ ਸੋਗੀ ਮਨ ਅਪਣੇ ਨੂੰ ਨਾਲ ਪਵਿਤਰ ਕਸ਼ਟਕਾਂ, ਆਹ ! ਭਰਾਉ ਭੈਣੋ ਮੇਰੀਉ ਚੰਗਾ ਏ ਚੁਪ ਰਹਿਣਾ । ਆਪ ਦੇਵਤੇ ਆਤਰ ਸਾਰੇ ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਕੀ ਚਾਹੋ, ਕੀ ਦੇਵੋ ਲਹੂਆਂ ਦੀ ਰਿਸ਼ਵਤ ਕੀ ਪਰਸ਼ਾਦ ਚੜ੍ਹਾਉ ? ਲਭਣੀ ਪੈਣੀ ਮੁਕਤ ਤੁਹਾਨੂੰ ਓੜਕ ਅਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ, ਸਵੈ-ਸਾਜੇ ਬੰਦੀ-ਖਾਨੇ ਵਿਚ ਹਰ ਇਕ ਵਸੇ ਭਰਾਉ । ਹਰ ਇਕ ਵਿਚ ਉਹੀਉ ਸਮਰੱਥਾ ਉਚਿਆਂ ਵਿਚ ਜੋ ਆਂਹਦੇ, ਐਪਰ ਸਭਨਾਂ ਲਈ ਕਰਮ ਹੀ ਹਰਖ ਤੇ ਸੋਗ ਬਣਾਂਦੇ, ਭਾਵੇਂ ਹੋਵਨ ਮਹਾਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਗਗਨੀ ਯਾ ਪਾਤਾਲੀ, ਭਾਵੇਂ ਹੋਣ ਜੀਵੰਦੇ ਪ੍ਰਾਨੀ, ਬਚ ਨਾ ਕਿਧਰੇ ਜਾਂਦੇ । ਫਲ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਬੀਤੇ ਵਿਚੋਂ ਹੋਣੀ ਕੱਢ ਲਿਆਵੇ, ਚੰਗੇ ਮੰਦੇ, ਫੇਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਗਿਉਂ ਅਗੇ ਲਿਜਾਵੇ । ਅਪਣੇ ਚੰਗੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਫਲ ਪਏ ਦੇਵਤੇ ਭੋਗਣ, ਹਰਖ-ਸਵਰਗਾਂ ਅੰਦਰ ਬੈਠੇ ਜਿਥੇ ਦੁਖ ਨਾ ਹਾਵੇ । ਨੀਵੀਂ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਪਾਪੀ ਤਨੋ ਮਨੋ ਜੇ ਚਾਹਵਣ, ਅਪਣੇ ਮਾੜੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਉਹ ਭੈੜਾ ਅਸਰ ਘਟਾਵਣ । ਨਹੀਂ ਸਥਿਰ ਕੁਝ, ਨਾਲ ਸਮੇਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਗੁਣ ਮੁਕ ਜਾਂਦੇ, ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਪਾਪ ਡਰਾਉਣੇ ਅਤ ਉੱਜਲ ਹੋ ਜਾਵਣ । ਕਈ ਵਾਰ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਝਮਿਆਂ ਦਾਸ ਕੋਈ ਦਰਮਾਂਦਾ, ਸਾਊ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਸੁਚਜਤਾ ਨਾਲ ਕੰਵਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ । ਕਈ ਵਾਰ ਰਾਜੇ ਦੇ ਗਲ ਵਿਚ ਛਜ ਛਜ ਲਮਕਣ ਲੀਰਾਂ, ਕੀਤੇ ਅਣਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਉਹ ਵੀ ਏ ਫਲ ਪਾਂਦਾ । ਸੰਭਵ ਇੰਦਰ ਤੋਂ ਵੀ ਉੱਚੀ ਕਿਸਮਤ ਨੂੰ ਘੜ ਸਕਣਾ, ਸੰਭਵ ਕੀੜੇ ਤੋਂ ਵੀ ਥੱਲੇ ਡਿਗਣਾ ਅਤੇ ਤਰਕਣਾ । ਅੰਤ ਲਖਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਹੁੰਦਾ, ਅੰਤ ਲਖਾਂ ਦਾ ਦੂਜਾ, ਨਾ ਹਾਏ ਪਰ ਹੱਥ ਕਿਸੇ ਦੇ ਰਾਹ ਹੋਣੀ ਦਾ ਡਕਣਾ । ਅਣ-ਦਿਸਦਾ ਇਹ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਚਲਦਾ ਨ੍ਹੇਰ ਸਵੇਰੇ, ਕੋਈ ਅਮਨ ਅਟਕਾ ਨਾ ਇਥੇ ਕੋਈ ਪੜਾ ਨਾ ਡੇਰੇ । ਜਿਹੜਾ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ਡਿਗੇਗਾ, ਉਠੇਗਾ ਜੋ ਡਿਗਦਾ, ਕੱਢੀ ਜਾਵਨ ਅਰਾਂ ਇਸਦੀਆਂ ਜੁਗਾਂ ਜੁਗਾਂ ਤੋਂ ਗੇੜੇ । ਇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਚੱਕਰ ਦੇ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਹੋ ਬੀੜੇ, ਇਸ ਨਾਲੋਂ ਟੁਟਣ ਦਾ ਸਾਧਨ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਨਾ ਲੱਭੇ, ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਹ ਬੇਅੰਤਾ ਜੀਵਨ ਇਕ ਸਰਾਪ ਏ ਭਾਰਾ, ਅਤੇ ਆਤਮਾਂ ਸਭ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਇਕ ਬੇ ਕਿਰਕੀ ਪੀੜ ਏ। ਸਭ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਮਧੁਰ ਆਤਮਾ, ਤੁਸੀਂ ਨਾ ਬੱਝੇ ਫੱਸੇ, ਇਸ ਸਾਰੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਅਮਨ ਸਵਰਗੀ ਵੱਸੇ। ਸ਼ੋਕੋਂ ਤਗੜੀ ਸਾਡੀ ਇੱਛਾ, ਚੰਗਾ ਬਣੇ ਚੰਗੇਰਾ, ਅਤੇ ਚੰਗੇਰਾ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੁੰਦਿਆਂ ਅੱਤ ਚੰਗਾ ਬਣ ਲੱਸੇ । ਮੈਂ ਬੁਧ ਜਿਸਨੇ ਸਭਨਾਂ ਖਾਤਰ ਹੰਝੂ ਢੇਰ ਵਗਾਏ, ਮੈਂ ਬੁਧ ਜਿਸਦੇ ਹਿਰਦੇ ਉਤੇ ਦੁਖਾਂ ਸਨ ਪੱਛ ਲਾਏ। ਅਜ ਪਰਸੰਨ ਤੇ ਹਸਦਾ ਹਾਂ ਮੈਂ ਕਿਉਂਕਿ ਹੈ ਛੁਟਕਾਰਾ, ਬੰਨ੍ਹ ਲਉ ਗਲ ਇਹ ਮੇਰੀ ਪੱਲੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੁਖ ਪਾਏ । ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰੋਂ ਹੀ ਜੰਮਦੇ ਨੇ ਦੁਖ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਰੇ । ਨਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਜਿਵਾਲੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਾ ਕੋਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਾਰੇ । ਨਾ ਕੋਈ ਆਖੇ ਚੁੰਮੋਂ ਘੁੱਟੋ ਅਰਾਂ ਚਕ੍ਰ ਦੀਆਂ ਸੋਗੀ, ਨਾ ਕੋਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹਦੇ ਉੱਤੇ ਨਾਲ ਧਿਙਾਣੇ ਚਾਹੜੇ । ਨਰਕੋਂ ਨੀਵੀਂ, ਗਗਨੋਂ ਉਚੀ, ਤਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਪਰੇਰੀ, ਆਦੋਂ ਪਹਿਲੋਂ, ਬਾਝ ਅੰਤ ਦੇ, ਬ੍ਰਹਮਾਂ ਨਾਲੋਂ ਅਗੇਰੀ । ਵਸਦੀ ਹੈ ਇਕ ਸ਼ਕਤ ਅਨੰਤੀ, ਨੇਮ ਅਟਲ ਹਨ ਜਿਸਦੇ, ਟੁੰਭ ਚੰਗਿਆਈਆਂ ਦੀ ਜੋ ਕਰਦੀ ਚਾਲ ਸਦਾ ਤਿਰਖੇਰੀ । ਏਹੋ ਖਿੜੇ ਗੁਲਾਬਾਂ ਉਤੇ ਛੋਹ ਅਪਣੀ ਹੈ ਲਾਂਦੀ, ਏਹੋ ਸੁੰਦਰ ਕੰਵਲ-ਦਲਾਂ ਤੇ ਅਧਭੁਤ ਰੇਖਾਂ ਵਾਂਹਦੀ । ਏਹੋ ਨ੍ਹੇਰੀ ਧਰਤੀ ਹੇਠਾਂ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਕੁੱਖ ਅੰਦਰ, ਬਸਤਰ ਰਹੇ ਬਸੰਤ ਰਿਤੂ ਦੇ ਬੁਣਦੀ ਅਤੇ ਬਣਾਂਦੀ। ਔਹਨਾਂ ਬਦਲਾਂ ਦੇ ਲੜ ਸੋਹਣੇ ਏਸ ਨੇ ਹਨ ਰੰਗੇ, ਨਾਲੇ ਮੋਰਾਂ ਦੇ ਖੰਭਾਂ ਤੇ ਇਸੇ ਜ਼ਮੁਰਦ ਟੰਗੇ। ਸਭਨਾਂ ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਬਣੀਆਂ ਇਸ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀਆਂ ਬਾਹਰਾਂ, ਪਵਨ, ਬਿਜਲੀਆਂ, ਮੀਹਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਦਾਸ ਏਸ ਦੇ ਢੰਗੇ । ਘੋਰ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚੋਂ ਏਸੇ ਦਿਲ ਬੰਦੇ ਦਾ ਘੜਿਆ, ਇਸੇ ਚਕੋਰਾਂ ਦੇ ਗਲ ਦਵਾਲੇ ਘੋਗਿਆਂ ਤਾਈਂ ਜੜਿਆ । ਕੁਹਜਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਰਹੇ ਵਟਾਂਦੀ ਸੋਹਜਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਹਰਦਮ, ਟੁਟੇ ਉਜੜੇ ਖੰਡਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮੁੜ ਮੁੜ ਕਰਦੀ ਹਰਿਆ । ਸੂਰਜ-ਪੰਛੀ ਦੇ ਅੰਡਿਆਂ ਵਿਚ ਏਸੇ ਦੇ ਹਨ ਝੌਲੇ, ਛੇ-ਨੁਕਰੇ ਮਖਿਆਲਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸਦੇ ਮਾਖਿਉ ਡੋਲੇ। ਇਸ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਹੈ ਕੀੜੀ ਤਕ ਵੀ ਜਾਣੂ, ਘੁਘੀਆਂ ਦੀ ਘੂੰ ਘੂੰ ਦੇ ਵਿਚ ਵੀ ਗਿਆਨ ਇਸੇ ਦਾ ਬੋਲੇ। ਖੰਭ ਬਾਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਏਹੋ ਹੀ ਗਗਨਾਂ ਵਿਚ ਖਿਲਾਰੇ, ਮਾਰ ਸ਼ਿਕਾਰ ਪਰਤਦੇ ਜਦ ਇਹ ਆਹਲਣਿਆਂ ਵਲ ਸਾਰੇ । ਏਹੋ ਹੀ ਬਘਿਆੜੀ ਤਾਈਂ ਬਚਿਆਂ ਦੇ ਵਲ ਘੱਲੇ, ਏਹੋ ਅਣਚਾਹੀਆਂ ਜਿੰਦਾਂ ਲਈ ਲਭਦੀ ਮਿੱਤਰ ਪਿਆਰੇ। ਨਾ ਇਹ ਮੁਕਦੀ ਕਦੀ ਵਰਤਿਆਂ, ਨਾ ਇਕ ਥਾਂ ਅਟਕਾਂਦੀ, ਕੀ ਚੰਗੀਆਂ ਕੀ ਮੰਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਭਨਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਂਦੀ। ਏਹੋ ਸਪ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਭਰਦੀ ਜ਼ਹਿਰੀ ਚਿੱਟੇ ਕਤਰੇ, ਏਹੋ ਮਾਂ ਦੀਆਂ ਦੁਧੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਮਿੱਠਾ ਦੁਧ ਲਿਆਉਂਦੀ । ਤਾਰਿਆਂ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਗੁੰਦਿਆ ਏਹੋ ਹੀ ਉਪਜਾਵੇ, ਗਗਨਾਂ ਦੇ ਅਣਦਿਸਦੇ ਤੰਬੂਆਂ ਅੰਦਰ ਜੋ ਗੁੰਜਰਾਵੇ। ਲਿਸ਼ ਲਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਸੋਨਾ ਚਾਂਦੀ ਨੀਲਮ ਲਾਲ ਤੇ ਹੀਰੇ, ਧਰਤੀ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਪਾਤਾਲਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਇਹੋ ਛੁਪਾਵੇ । ਨਿਤ ਨਵੇਂ ਭੇਦਾਂ ਨੂੰ ਕੱਢ ਕੇ ਉੱਪਰ ਹੈ ਇਹ ਲਿਆਂਦੀ, ਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਹਰਿਆਵਲ ਵਿਚ ਵੀ ਏਹੋ ਡੇਰੇ ਲਾਂਦੀ । ਨਿਤ ਅਨੋਖੇ ਬੀਜ ਪਾਲਦੀ ਦਿਉਦਾਰ ਦੇ ਪੈਰੀਂ, ਏਹੋ ਵੇਲਾਂ, ਪੱਤਰ, ਫਲ ਫੁਲ, ਟਹਿਣੀਆਂ ਰਹੇ ਬਣਾਂਦੀ । ਏਹੋ ਮਾਰੇ ਇਹੋ ਜਿਵਾਲੇ, ਡੋਲਣ ਮੂਲ ਨਾ ਜਾਣੇ, ਰਹੇ ਸਦਾ ਪਰਬਲ ਹੋਣੀ ਦੇ ਏਹੋ ਤਣਦੀ ਤਾਣੇ। ਇਸ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਖੱਡੀ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰੇਮ ਤੇ ਜੀਵਨ ਧਾਗੇ, ਐਪਰ ਮੌਤ ਤੇ ਪੀੜਾ ਵੀ ਹਨ ਪੈਂਦੇ ਪੇਟੇ ਪਾਣੇ । ਏਹੋ ਸਾਜੇ ਤੇ ਅਣ-ਸਾਜੇ ਇਹੋ ਉਸਾਰੇ ਢਾਹੇ, ਪਹਿਲੇ ਨਾਲੋਂ ਬਣੇ ਚੰਗੇਰਾ ਜਿਸਨੂੰ ਵੀ ਛੋਹ ਲਾਏ, ਹਥ ਏਸ ਦੇ ਰੀਝਾਂ ਵੱਸਣ ਸਜਰੇ ਰੰਗਾਂ ਭਰੀਆਂ, ਜਿੱਦਾਂ ਦਾ ਇਹ ਚਾਹੇ ਨਮੂਨਾ ਓਦਾਂ ਦਾ ਬਣ ਜਾਏ । ਦਿਸਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਉਤੇ ਏਦਾਂ ਇਹ ਪਰਭਾ ਹੈ ਪਾਂਦੀ, ਐਪਰ ਅਣਦਿਸਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵੀ ਏਸੇ ਦੀ ਹੈ ਬਾਂਦੀ। ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ, ਚਿਤ, ਵਤੀਰੇ, ਭਾਵ ਅਤੇ ਇਛਾਵਾਂ, ਮਹਾਂ ਨੇਮ ਦੇ ਵਿਚ ਕਲਾਵੇ ਇਹ ਸੱਭੇ ਹੀ ਲਿਆਂਦੀ। ਅਣਦਿਸਦੀ, ਪਰ ਨਾਲ ਹਥਾਂ ਦੇ ਦੇਂਦੀ ਰਹੇ ਸਹਾਰਾ, ਅਣ ਸੁਣਦੀ, ਤੂਫਾਨਾਂ ਤੋਂ ਪਰ ਉੱਚਾ ਇਦ੍ਹਾ ਕਕਾਰਾ । ਤਰਸ ਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਮਨੁਖ ਨੂੰ ਲੱਭੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਲੰਮੇ ਕਸ਼ਟਾਂ ਪਿਛੋਂ ਅੰਨ੍ਹੀ ਪਰਕਿਰਤੀ ਨੇ ਰੂਪ ਧਾਰਿਆ ਪਿਆਰਾ। ਰੁੱਕੇ ਨਾ ਇਹ ਕਿਸੇ ਰੋਕਿਆਂ ਜੋ ਰੋਕੇ ਸੋ ਗਵਾਂਦਾ, ਐਪਰ ਜਿਹੜਾ ਸੇਵੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅਤ ਚੰਗ ਫਲ ਪਾਂਦਾ। ਮੁਲ ਲੁਕੀ ਚੰਗਿਆਈ ਦਾ ਹੈ ਸੁਖ ਅਨੰਦ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਪਰ ਲੁਕੀ ਬੁਰਿਆਈ ਵਾਲਾ ਪੀੜ ਪੀੜ ਕੁਰਲਾਂਦਾ। ਸਭੋ ਕੁਝ ਇਹ ਜਾਣੇ ਬੁਝੇ ਸਭੋ ਕੁਝ ਤਕਾਵੇ, ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਕਰੇ ਜੇ ਕੋਈ ਮੁਲ ਇਸਦਾ ਇਹ ਪਾਵੇ। ਇਕ ਬੁਰਿਆਈ ਦਾ ਵੀ ਦੇਣਾ ਪਏ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੱਟਾ, ਭਾਵੇਂ ਧਰਮ ਨਿਆਂ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਢਿਲ ਕੁਝ ਲਗ ਜਾਵੇ। ਨਾ ਇਹ ਜਾਣੇ ਕ੍ਰੋਧ ਕ੍ਰੋਪੀ ਨਾ ਹੀ ਇਹ ਬਖਸ਼ੇਂਦੀ, ਬਿਨਾਂ ਪਾਸਕੂ ਤਕੜੀ ਇਹਦੀ ਸੱਚੋ ਸਚ ਤੁਲੇਂਦੀ। ਸਮਾਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ, ਅਜ ਨਹੀਂ ਕਲ, ਕਲ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਪਰਸੋਂ, ਕਈਆਂ ਕਲ੍ਹਾਂ ਮਗਰੋਂ ਓੜਕ ਹੈ ਇਹ ਨਿਆਂ ਕਰੇਂਦੀ । ਘਾਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦਾ ਖੰਜਰ ਓਸੇ ਦੇ ਢਿਡ ਵੱਜੇ, ਨਿਆਂ-ਹੀਣ ਨਿਆਂਕਾਰੀ ਆਪੇ ਅਪਣੀ ਰਖਸ਼ਾ ਤੱਜੇ । ਝੂਠੀ ਜੀਭਾ ਝੂਠ ਆਪਣਾ ਓੜਕ ਆਪੇ ਭੰਡਦੀ, ਚੋਰ ਲੁਟੇਰੇ ਚੋਰੀ ਮੋੜਨ ਆਪੇ ਆਉਂਦੇ ਭੱਜੇ । ਇਹ ਉਹ ਨੇਮ ਪੈਰ ਜੋ ਹਰ ਦਮ ਨੇਕੀ ਦੇ ਵਲ ਚੱਕੇ, ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਖੁੰਝਾਵੇ ਇਸਨੂੰ ਨਾ ਕੋਈ ਇਸਨੂੰ ਡੱਕੇ । ਕੇਂਦਰ ਪ੍ਰੇਮ ਪਿਆਰ ਹੈ ਇਸਦਾ, ਅੰਤ ਸ਼ਾਂਤ ਪੂਰਨਤਾ, ਝਬਦੇ ਅਮਲ ਕਰੋ ਇਸ ਉਤੇ ਤਿਆਗੋ ਜੱਕੋ ਤੱਕੇ । ਕਰੋ ਨਾ ਸ਼ੰਕਾ ਮੇਰੇ ਵੀਰੋ ਗ੍ਰੰਥ ਠੀਕ ਹਨ ਆਂਹਦੇ, ਇਸ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਦਾ ਹੀ ਸਾਰੇ ਹਨ ਫ਼ਲ ਖਾਂਦੇ । ਹਰ ਇਕ ਦੇ ਹੋ ਗੁਜ਼ਰੇ ਔਗਣ ਦੁਖ ਤੇ ਸੋਗ ਲਿਆਵਣ, ਹਰ ਇਕ ਦੇ ਹੋ ਬੀਤੇ ਸਦਗੁਣ ਸੁਖ ਸ਼ਾਂਤੀ ਉਪਜਾਂਦੇ। ਜੋ ਬੀਜੋਗੇ ਸੋ ਵੱਢੋਗੇ ਤੱਕੋ ਔਹ ਕਿਆਰੇ, ਸਰ੍ਹੋਂ ਸਰ੍ਹੋਂ ਸੀ, ਮੱਕ ਮੱਕ ਸੀ, ਪ੍ਰਥਮ ਜਨਮ ਵਿਚਕਾਰੇ । ਧਰਤੀ ਦੇ ਨ੍ਹੇਰੇ ਤੇ ਚੁਪ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਸਭ ਇਸਦਾ, ਏਦਾਂ ਹੀ ਮਾਨੁਖ ਦੀ ਹੋਣੀ ਜਨਮ ਨਵੇਂ ਨਿਤ ਧਾਰੇ । ਧਰਤੀ ਤੇ ਮਾਨੁਖ ਆਉਂਦਾ ਅਪਣੀ ਕਟਣ ਬਿਜਾਈ, ਸਰਹੋਂ ਮੱਕੀ ਜਿਹੜੀ ਪਿੱਛੇ ਹੈਸੀ ਉਸਨੇ ਗਾਹੀ । ਨਾਲੇ ਕੱਟਣ ਘਾਹ ਕੰਡੇ ਨੂੰ ਪੁੱਟਣ ਬੂਟੀਆਂ ਜ਼ਹਿਰੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉਹਨੂੰ ਤੇ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਹੈਸੀ ਹਾਨ ਪੁਚਾਈ। ਜੇ ਕੋਈ ਪੁਟ ਕੇ ਨਾਲ ਜਤਨ ਦੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੱਭੇ, ਥਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਬੀ ਅੱਤ ਚੰਗੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਿਚ ਦੱਬੇ, ਹੋ ਜਾਏਗੀ ਧਰਤ ਓਸਦੀ ਸੋਹਣੀ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ, ਓੜਕ ਭਰਵੀਂ ਤੇ ਅੱਤ ਰਜਵੀਂ ਫਸਲ ਓਸਨੂੰ ਲੱਭੇ । ਜੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਨੀ ਦੁਖ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਛਾਣੇ, ਸਬਰ ਨਾਲ ਫਿਰ ਜਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਹਿ ਕੇ ਅੰਦਰ ਭਾਣੇ । ਬੀਤ ਚੁਕੇ ਭੈੜਾਂ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਪੂਰਾ ਪੂਰਾ ਲਾਹੇ, ਸਦਾ ਪਿਆਰ ਤੇ ਚੰਗਿਆਈ ਵਿਚ ਕਰ ਕੇ ਜਤਨ ਸਤਾਣੇ । ਜੇ ਕੋਈ ਅਪਣੇ ਲਹੂ ਦੇ ਵਿਚੋਂ ਮੁਢੋਂ ਹੀ ਚਾ ਪੱਟੇ, ਝੂਠ, ਸਵਾਰਥ ਵਰਗੇ ਔਗਣ ਕੋਝੇ ਅਤੇ ਤਰੱਕੇ । ਨਾਲ ਨਿਮਰਤਾ ਕਸ਼ਟਾਂ ਤਾਈਂ ਅਪਣੇ ਉਤੋਂ ਝਲ ਕੇ, ਸੀਤਲਤਾ ਤੇ ਨੇਕੀ ਦੇਵੇ ਦੁਖ ਹਾਣੀ ਦੇ ਵੱਟੇ । ਜੇ ਕੋਈ ਦਿਨ ਦਿਨ ਨਾਲ ਤਰਸ ਦੇ ਆਪੇ ਨੂੰ ਪਘਲਾਵੇ, ਦਯਾ, ਪਵਿਤਰਤਾ, ਨਿਆਂਕਾਰੀ ਤੇ ਸਚ ਨੂੰ ਅਪਣਾਵੇ, ਨਾਲੇ ਪੁਟ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸੁਟੇ ਚਮੜਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ, ਏਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਮੋਹ ਜੀਵਨ ਦਾ ਉੱਕਾ ਹੀ ਮੁਕ ਜਾਵੇ । ਉਹ ਮਰ ਕੇ ਖਾਤੇ ਅਪਣੇ ਨੂੰ ਉੱਕਾ ਬੰਦ ਕਰ ਛੋੜੇ, ਮਰ ਜਾਵਨ ਸਭ ਭੈੜ ਓਸਦੇ ਮੁੱਕਣ ਕਰਜ਼ ਚਮੋੜੇ । ਨੇਕੀ ਉਹਦੀ ਤਿੱਖੀ ਤਗੜੀ ਦੂਰ ਨੇੜੇ ਛਾਂ ਜਾਂਦੀ, ਅਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਫਲ ਆਉਂਦੇ ਮਗਰ ਓਸਦੇ ਦੌੜੇ । ਐਸੇ ਤਾਈਂ ਲੋੜ ਨਾ ਰਹਿੰਦੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਫਿਰ ਕਾਈ, ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਉਹ ਜੀਵਨ ਜਿਸਨੂੰ ਜੀਵਨ ਕਹੇ ਲੁਕਾਈ । ਉਸਦੇ ਆਰੰਭ ਨਾਲ ਅਰੰਭਿਆ ਸਭੋ ਕੁਝ ਹੀ ਮੁਕਿਆ, ਮਾਨੁਖ ਸਾਜਣ ਦੇ ਮੰਤਵ ਦੀ ਮੰਜ਼ਲ ਓਸ ਮੁਕਾਈ। ਨਾ ਹੀ ਫਿਰ ਇੱਛਾਵਾਂ ਉਸਨੂੰ ਆ ਆ ਕੇ ਭਰਮਾਵਨ, ਨਾ ਹੀ ਪਾਪ ਕਰੂਰ ਤੇ ਕੋਹਜੇ ਦਾਗ਼ ਓਸਨੂੰ ਲਾਵਨ । ਨਾ ਹੀ ਹਰਖ ਸ਼ੋਕ ਧਰਤੀ ਦੇ ਤੋੜਨ ਉਸਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਨਾ ਹੀ ਮੌਤ ਤੇ ਜੀਵਨ ਉਹਨੂੰ ਭੁਆਵਨ ਤੇ ਭਟਕਾਵਨ । ਉਹ ਨਿਰਵਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਛੁਟਕਾਰਾ ਹੈ ਪਾਂਦਾ, ਭਾਵੇਂ ਜੀਉਂਦਾ ਨਾ, ਪਰ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਇਕ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਸਦਾ ਸਚਦਾਨੰਦ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਵਖਰੀ ਹੋਂਦ ਨਾ ਰਖਦਾ, ਓਮ ਮਨੀ ਪਦਮੇ ! ਜਲ-ਕਤਰਾ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਸਮਾਂਦਾ । ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ ਕਰਮਾਂ ਵਾਲਾ ਜੋ ਚਾਹਵੇ ਸਮਝਾਵੇ, ਕੇਵਲ ਉਦੋਂ ਜਦੋਂ ਆਪੇ ਦੀ ਮੈਲ ਸਭੇ ਉਤਰਾਵੇ । ਕੇਵਲ ਉਦੋਂ ਜਦੋਂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਲਾਟ ਚਿਟੀ ਬਲ ਮੁਕਦੀ, ਤਦੋਂ ਮੌਤ ਵੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਸਦਾ ਲਈ ਮੁਕ ਜਾਵੇ । ਆਖ ਨਾ ਹਾਂ, ਸਾਂ, ਯਾ ਹੋਵਾਂਗਾ ਸ਼ਬਦ ਇਹ ਸਖਣੇ ਵਾਂਦੇ, ਨਾ ਜਾਣੋ ਇਕ ਮਾਸ-ਘੁਰਨਿਉਂ ਦੂਜੇ ਵਿਚ ਹੋ ਜਾਂਦੇ। ਜਿਵੇਂ ਯਾਤਰੂ ਵੰਨ ਵਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਜ਼ਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦੇ, ਚੰਗੀਆਂ ਮੰਦੀਆਂ ਸਭ ਯਾਦਾਂ ਨੂੰ ਓੜਕ ਨੇ ਵਿਸਰਾਂਦੇ। ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਫਿਰ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਜਨਮ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ, ਤਾਜ਼ਾ ਸਜਰੀ ਤੇ ਅਣਛੋਹੀ ਅੰਗ ਅੰਗ ਜਿਸਦੇ ਕੰਵਾਰੇ । ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਦੇ ਵਾਂਗੂੰ ਨਵਾਂ ਘਰੋਂਦਾ ਸਾਜੇ, ਮੁਢੋਂ ਸਢੋਂ ਫਿਰ ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਹ ਜੀਵਨ ਤਾਈਂ ਗੁਜ਼ਾਰੇ । ਅਪਣੇ ਤਤ ਤੇ ਪਰਕਿਰਤੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਕੇ ਉਹ ਲਭ ਲਿਆਵੇ, ਜਿੱਦਾਂ ਸਪ ਅਪਣੇ ਅੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁੰਜ, ਵਿਸ ਵਿਚ ਵਟਾਵੇ । ਜਿਵੇਂ ਚਟਾਨਾਂ, ਮੈਰਿਆਂ, ਰੇਤਾਂ ਉਤੇ ਉਡਦਾ ਫੰਭਾ , ਢੂੰਢ ਆਪਣੀ ਦਲਦਲ ਓੜਕ ਘਣ-ਜੰਗਲ ਬਣ ਜਾਵੇ। ਯਾ ਇਹ ਜੰਮਦਾ ਹਾਲੀ ਦੇਵਣ ਯਾ ਇਹ ਲਾਭ ਪੁਚਾਵੇ, ਜਦ ਕੌੜਾ ਜੱਲਾਦ ਮੌਤ ਦਾ ਅੰਤ ਇਹਨੂੰ ਫੜਕਾਵੇ । ਕਹਿਤ ਵਬਾ ਦੇ ਝਖੜਾਂ ਉਤੇ ਧਿੰਗੋਜ਼ੋਰੀ ਖਿਦਿਆ, ਲਹੂ-ਲਿਬੜਿਆ ਤੇ ਅਣਸੋਧਿਆ ਰਾਤ ਦਿਨੇ ਭਟਕਾਵੇ । ਪਰ ਜਦ ਕੋਮਲ ਚਿਤ ਕੋਈ ਮਰਦਾ ਮਿੱਠੀ ਪੌਣ ਬੁਲਾਂਦੀ, ਪਹਿਲੇ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਚੰਗੇਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਹੈ ਬਣ ਜਾਂਦੀ। ਜਿੱਦਾਂ ਨਦੀ ਥਲਾਂ ਵਿਚ ਵਗਦੀ ਗੁੰਮ ਰੇਤ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਵਧ ਸੋਹਣੀ ਤੇ ਵਧ ਪਵਿਤ ਹੋ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਹੈ ਆਂਦੀ । ਏਦਾਂ ਜਿੱਤ ਗੁਣ ਲਿਆਉਂਦੇ ਜਿਤ ਕੇ ਉਮਰ ਸੁਖੇਰੀ, ਜਿਹੜੀ ਸਾਡੇ ਭੈੜਾਂ ਕਰ ਕੇ ਮੰਜ਼ਲੋਂ ਰਹੇ ਪਰੇਰੀ । ਤਾਵੀਂ ਨਿਸਚੇ ਪ੍ਰੇਮ-ਨਿਯਮ ਇਹ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹੈ ਸਭ ਦਾ, ਰਹਿਣੀ ਕਲਪਾਂ ਤੀਕ ਹਕੂਮਤ ਜਿਸਦੀ ਸਦਾ ਪਕੇਰੀ । ਕੌਣ ਰੋਕਦਾ ? ਨ੍ਹੇਰਾ ਰੋਕੇ ਜੋ ਅਗਿਆਨ ਉਜਪਾਵੇ, ਮੰਨੇ ਬੰਦਾ ਅਸਲ ਨਕਲ ਨੂੰ ਕਬਜ਼ੇ ਲਈ ਤਰਸਾਵੇ । ਲੈ ਕਬਜ਼ਾ ਫਿਰ ਲੜ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੇ ਮੁੜ ਮੁੜ ਪਕੜੇ ਚਮੜੇ, ਜੋ ਮਾਨੁਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤਾਈਂ ਡਾਢਾ ਦੁਖੀ ਬਣਾਵੇ। ਵਿਚਲੇ ਰਾਹ ਦੇ ਉਤੇ ਜਿਹੜਾ ਪੈਰ ਟਿਕਾਣਾ ਚਾਹਵੇ, ਉਹ ਰਾਹ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬੁਧੀ ਲਭਦੀ ਪਧਰਾ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਾਵੇ । ਤੇ ਉਚੇ ਨਿਰਵਾਨ-ਪਥ ਤੇ ਜਿਸ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤੁਰਨਾ, ਚਾਰ ਚੰਗੀਆਂ ਸਚਿਆਈਆਂ ਉਹ ਮੰਨ ਅਪਣੇ ਤੇ ਲਾਵੇ। ਗ਼ਮ ਸਚਿਆਈ ਪਹਿਲੀ ਵੀਰੋ ਖਾਉ ਨਾ ਮੂਲ ਭੁਲੇਖਾ, ਜੀਵਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਤਾਂਘਦੇ ਹੈ ਇਕ ਕਸ਼ਟ ਲੰਮੇਰਾ । ਚਿਰ-ਜੀਵਨੀਆਂ ਪੀੜਾਂ ਇਸਦੀਆਂ, ਐਪਰ ਹਰਖ ਤੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ, ਪੰਛੀਆਂ ਵਾਂਗ ਘੜੀ ਝਟ ਬਹਿ ਕੇ ਜਾਂਦੀਆਂ ਛਡ ਬਨੇਰਾ। ਪੀੜ ਜਨਮ ਦੀ, ਫੇਰ ਸਹਾਇਤਾ-ਹੀਣ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਆਵੇ, ਗਰਮ ਯੁਵਾ ਦੀ ਪੀੜਾ ਪਿਛੋਂ ਪ੍ਰੋਢ ਪੁਣੇ ਦੇ ਹਾਵੇ । ਪੀੜ ਠਰਕਦੇ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ, ਫਿਰ ਆਏ ਮੌਤ ਦੀ ਪੀੜਾ, ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇਉਂ ਪੀੜਾਂ ਵਿਚ ਜਾਵੇ । ਪ੍ਰੇਮ ਲਡਿੱਕਾ ਡਾਢਾ ਮਿੱਠਾ ਚਿਖਾ ਦੀਆਂ ਪਰ ਲਾਟਾਂ, ਝੁਲਸਨ ਉਹਦੀ ਕੋਮਲ ਛਾਤੀ ਨਾਲੇ ਬੁਲ੍ਹ ਪਿਆਰੇ । ਰਣਯੋਧਾ ‘ਬਲ’ ਸੂਰਬੀਰ ਹੈ, ਪਰ ਕੀ ਰੰਕ ਤੇ ਰਾਜਾ, ਓੜਕ ਸਭ ਦੀਆਂ ਹਡੀਆਂ ਉਤੇ ਗਿਰਝਾਂ ਕਰਨ ਉਤਾਰੇ । ਧਰਤੀ ਸੁੰਦਰ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਜੰਗਲੀ ਟੱਬਰ ਸਾਰੇ, ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਕਤਲ ਖੂਨ ਦੀ ਸਾਜ਼ਸ਼ ਦੇ ਹਤਿਆਰੇ । ਨੀਲਮ ਦੇ ਆਕਾਸ਼ ਬਣੇ ਹਨ, ਪਰ ਜਦ ਭੁਖੇ ਕੂਕਣ, ਇਕ ਕਣੀ ਵੀ ਨਾ ਵਰਸਾਵਣ, ਹੇਠਾਂ ਇਹ ਨਕਾਰੇ । ਰੋਗੀ ਕੋਲੋਂ ਪੁਛ ਕੇ ਦੇਖੋ ਨਾਲੇ ਸੋਗੀ ਕੋਲੋਂ, ਨਾਲੇ ਉਸ ਤੋਂ ਮਿਤ੍ਰ-ਹੀਨ ਜੋ ਖਾਂਦਾ ਏ ਡਿਕਡੋਲੇ : “ਕੀ ਤੈਨੂੰ ਭਾਉਂਦਾ ਏ ਜੀਵਨ ?” ਆਖੇਗਾ ਉਹ ਅਗੋਂ, “ਬਾਲ ਸਿਆਣਾ, ਜੰਮਦਿਆਂ ਹੀ ਜੋ ਰੋ ਰੋ ਹੰਝੂ ਡੋਲ੍ਹੇ ।” ‘ਗਮ ਸਾਡੇ ਦਾ ਮੁਢ ਤੇ ਕਾਰਨ’ ਹੈ ਦੂਜੀ ਸਚਿਆਈ, ਕੌਣ ਪੀੜ ਜੋ ਆਪੇ ਉਪਜੀ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨਹੀਂ ਉਪਜਾਈ । ਸਭ ਦਿਸਦੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਸੁਰਤਾਂ ਆਪੋ ਵਿਚੀ ਮਿਲ ਕੇ, ਕਾਮਨਾਵਾਂ ਦਾ ਤਿੱਖਾ ਲੂੰਬਾ ਰਖਦੀਆਂ ਹਨ ਮਚਾਈ। ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਹੈ ਮਚਦੀ ਭੁਖ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਨਾਲੇ, ਘੁਟ ਘੁਟ ਤੁਸੀਂ ਫੜੋ ਪਰਛਾਵੇਂ ਘੁੰਮੋ ਸੁਫਨਿਆਂ ਦਵਾਲੇ। ਵਿਚ ਇਕ ਝੂਠੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਸਾਉ, ਲਾਂਭ ਚਾਂਭ ਉਹ ਦੁਨੀਆਂ, ਹੋਂਦ ਜਿਦੀ ਮ੍ਰਿਗ-ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਾਂਗਰ ਪਿਛੇ ਪਿਛੇ ਭਜਾਲੇ । ਉਚਿਆਂ ਸਿਖਰਾਂ ਵਲ ਨਾ ਝਾਕੋ ਸੁਣੋਂ ਨਾ ਸਦ ਪੌਣਾਂ ਦੀ, ਇੰਦ੍ਰ-ਅਕਾਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਪਰਿਉਂ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਝੁਲ ਝੁਲ ਆਵਣ । ਉਸ ਸਚੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਦੇ ਦਾ ਉੱਤਰ ਨਾ ਦੇਵੋ, ਕੂੜ ਤਿਆਗਣ ਵਾਲੇ ਖਾਤਰ ਜੋ ਉਹ ਨਾਲ ਲਿਆਵਣ । ਇੰਜ ਘਾਲਾਂ ਤੇ ਖਾਹਿਸ਼ਾਂ ਵੱਧਣ ਜਿਹੜੀਆਂ ਜੰਗ ਰਚਾਵਣ, ਇੰਜ ਸ਼ੋਹਦੇ ਮੁਠੇ ਦਿਲ ਸੋਗੀ ਰੋਵਣ ਤੇ ਕੁਰਲਾਵਣ । ਇੰਜ ਚਮਕਣ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਾਂ ਸਾਡੇ ਕ੍ਰੋਧ ਅਤੇ ਘਿਰਨਾਵਾਂ, ਇੰਜ ਵਰ੍ਹੇ ਲਹੂ-ਲਿਬੜੀਆਂ ਪੀੜਾਂ ਉਤੋਂ ਲੰਘੀ ਜਾਵਣ । ਇਉਂ ਜਿਥੇ ਅਨ ਨੇ ਸੀ ਉਗਣਾ, ਉਥੇ ਮਾਰੂ ਬੂਟੀ, ਅਪਣੇ ਵਿਹੁਲੇ ਫੁਲ ਖਿਲਾਰੇ, ਜੜ੍ਹਾਂ ਚੰਦਰੀਆਂ ਗੱਡੇ। ਧਰਤੀ ਦੀ ਹਿਕ ਤੇ ਇਉਂ ਛਾਵੇ, ਚੰਗੇ ਬੀਜਾਂ ਤਾਂਈਂ ਡਿਗਣ ਪੁੰਗਰਨ ਤੇ ਮੌਲਣ ਦੀ ਥਾਂ ਨਾ ਕੋਈ ਛੱਡੇ । ਵਿਹੋ-ਕਟੋਰੀ ਦੀ ਨਸ਼ਿਆਈ ਰੂਹ ਏਦਾਂ ਤੁਰ ਜਾਵੇ, ਹੋਰ ਪੀਣ ਦੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਬੱਝਾ ਕਰਮ ਫੇਰ ਮੁੜ ਆਵੇ । ਸੁਰਤੀ ਮੋਹਿਆ ਮੈਲਾ ਆਪਾ ਫੇਰ ਅਰੰਭਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਤਾਂ ਜੋ ਨਵੇਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧੋਖੇ ਖੱਟ ਖੱਟ ਝੋਲੀ ਪਾਵੇ । ‘ਸ਼ੋਕ-ਅੰਤ’ ਤੀਜੀ ਸਚਿਆਈ ਮੁਸ਼ਕਲ ਜਿਨੂੰ ਕਮਾਣਾ, ਜੀਣ-ਲਾਲਸਾ, ਮੋਹ, ਖੁਦੀ ਨੂੰ ਪੈਂਦਾ ਏਥੇ ਢਾਹਣਾ । ਨਾਲੇ ਪੁਟ ਕਾਮਨਾ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਹਿਕ ਚੋਂ, ਅੰਦਰ ਦੀ ਖਿਚੋ ਤਾਣੀ ਨੂੰ ਪੈਂਦਾ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਾਣਾ । ਸੁਹਜ ਸਦੀਵੀ ਤਾਈਂ ਇਥੇ ਘੁਟ ਕੇ ਪੈਂਦਾ ਫੜਨਾ, ਨਾਲੇ ਅਪਣੇ ਆਪੇ ਦਾ ਵੀ ਸਵਾਮੀ ਪੈਂਦਾ ਬਣਨਾ। ਹਰਖ ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਦੀ ਖਾਤਰ ਦੇਵਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧ ਕੇ, ਸਾਨੂੰ ਕਿਤੇ ਉਚੇਰਾ ਤੇ ਸੁਹਣੇਰਾ ਜੀਵਨ ਪੈਂਦਾ ਘੜਨਾ। ਕੋਮਲ ਬਚਨ, ਦਯਾ, ਦਿਨ ਚੰਗੇ ਪੂਰਨ ਸੇਵਾ ਵਾਲੇ, ਪੈਣ ਜੋੜਨੇ ਵਾਂਗ ਖਜ਼ਾਨੇ ਹਰ ਵੇਲੇ ਹਰ ਹਾਲੇ । ਇਹ ਦੌਲਤ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਫਿਕੀ ਪੈ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ, ਨਾ ਹੀ ਮੌਤ ਕੋਈ ਮੁਲ ਇਸਦਾ ਕਸਿਆਂ ਕਰ ਵਿਖਾਲੇ । ਏਦਾਂ ਮੁਕਣ ਮੌਤ ਤੇ ਜੀਵਨ, ਸ਼ੋਕ ਅੰਤ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਕਿੰਜ ਟਿਮਕੇਗਾ ਦੀਵਾ ਸ਼ੋਹਦਾ ਤੇਲ ਹੀ ਜਦੋਂ ਮੁਕਾਵੇ। ਹੋਇਆ ਸਾਫ਼ ਪੁਰਾਣਾ ਖਾਤਾ, ਨਵਾਂ ਅਜੇ ਹੈ ਕੋਰਾ, ਇਉਂ ਦਾਤ ਸੰਤੋਖ ਸ਼ੁਕਰ ਦੀ ਬੰਦਾ ਝੋਲੀ ਪਾਵੇ। ਚੌਥੀ ਸਚਿਆਈ ਹੈ ਮਾਰਗ ਜੋ ਸਭਨਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ, ਚੌੜਾ ਸੌਖਾ ਅਤੇ ਨੇੜਲਾ ਇਕ ਮੈਦਾਨ ਖੁਲ੍ਹਾਵੇ, ਅੱਠ ਪੱਖਾਂ ਵਾਲਾ ਇਹ ਮਾਰਗ ਚੰਗਾ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ, ਅਮਨ ਪਨਾਹ ਦੀ ਮੰਜ਼ਲ ਤੀਕਰ ਸਿੱਧਾ ਤੋੜ ਪੁਚਾਵੇ । ਉਹਨਾਂ ਉਚੀਆਂ ਸਿਖਰਾਂ ਤੀਕਰ ਰਸਤੇ ਕਈ ਪੁਚਾਂਦੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਰਫ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬੱਦਲ ਕੋਰ ਸੁਨਹਿਰੀ ਲਾਂਦੇ। ਚੜ੍ਹ ਚੜ੍ਹਾਈਆਂ ਝਿਕੀਆਂ ਤਿਖੀਆਂ ਜਾਚਕ ਇੱਥੇ ਪੁਜਦਾ, ਨਵੇਂ ਜਹਾਨਾਂ ਦੇ ਹਦ ਬੰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਜਿਥੋਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ। ਤਗੜੇ ਹੱਡ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਚੁਣਦੇ ਰਾਹ ਉਖੇਰਾ, ਪਰਬਤ ਦੀ ਛਾਤੀ ਉਤੋਂ ਜੋ ਉਠਦਾ ਜਾਏ ਉਚੇਰਾ । ਐਪਰ ਮਾੜੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਘਾਟੀਉ ਘਾਟੀ ਭੌਂ ਕੇ, ਰਾਹ ਵਿਚ ਕਈ ਜਗਾ ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ ਕਰਕੇ ਪੁਜਣ ਅਵੇਰਾ। ਅਠ-ਰਾਹਾ ਇਹ ਮਾਰਗ ਸੋਹਣਾ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਲਿਆਂਦਾ, ਨੀਵੇਂ ਰਾਹਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਲੰਘਦਾ, ਢਕੀਆਂ ਵੀ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ । ਛੇਤੀ ਤੁਰੇ ਆਤਮਾ ਤਗੜੀ, ਥਾਂ ਥਾਂ ਅਟਕੇ ਮਾੜੀ, ਪਰ ਸੂਰਜ-ਰੰਗੀਆਂ ਬਰਫ਼ਾਂ ਤਕ ਹਰ ਕੋਈ ਅਪੜਾਂਦਾ । ਮਾਰਗ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਧਰਾਈ ਸਚ ਅਸੂਲ ਭਰਾਉ, ਤੁਰੋ ਧਰਮ ਦੇ ਭੈ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਸ਼ਟ ਪੁਚਾਉ । ਨਿਤ ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਰਖੋ ਜਿਹੜੇ ਭਾਗ ਬਣਾਂਦੇ, ਹਰ ਦਮ ਅਪਣੀ ਸੁਰਤੀ ਉਤੇ ਕਾਬੂ ਤਾਈਂ ਵਧਾਉ । ਦੂਜੀ ਪੱਧਰ ‘ਸੱਚ ਮਨੋਰਥ’ ਸ਼ੁਭ ਇਛਾਵਾਂ ਧਾਰੋ, ਸਭ ਪ੍ਰਾਨੀਆਂ ਖ਼ਾਤਰ ਦਿਲ ਚੋਂ ਨਿਰਦਯਤਾ ਨਿਰਵਾਰੋ । ਨਾਲੇ ਲੋਭ ਕ੍ਰੋਧ ਨੂੰ ਉੱਕਾ ਦਿਲ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢ ਸੁੱਟੋ, ਜੀਕਰ ਕੋਮਲ ਪਵਨਾਂ ਝੁੱਲਣ, ਜੀਵਨ ਇਉਂ ਸੰਵਾਰੋ । ਤੀਜੀ ਪੱਧਰ ‘ਸੱਚ ਬੋਲ’ ਹੈ ਬੁਲ੍ਹ ਵਾਕ ਸਿਰ ਲਿਆਉ, ਜਾਣੋ ਦਵਾਰ ਮਹਿਲ ਦੇ ਹਨ ਉਹ, ਅੰਦਰ ਵੱਸੇ ਰਾਉ । ਆਦਰ ਭਰੇ ਸ਼ਾਂਤ ਤੇ ਸੋਹਣੇ ਹੋਵਣ ਸ਼ਬਦ ਤੁਹਾਡੇ, ਜਿਹੋ ਜਹੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਸੋਭਣ ਮੇਰੇ ਭਰਾਉ । ਚੌਥੀ ਪੱਧਰ ‘ਸੱਚ ਵਤੀਰਾ', ਹਰ ਇਕ ਅਮਲ ਤੁਹਾਡਾ, ਯਾ ਕੋਈ ਔਗਣ ਬਾਹਰ ਕੱਢੇ ਯਾ ਕੋਈ ਗੁਣ ਉਪਜਾਵੇ । ਜਿਵੇਂ ਬਲੌਰੀ ਮੋਤੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਤੰਦ ਚਾਂਦੀ ਦੀ ਲਿਸ਼ਕੇ, ਤਿਵੇਂ ਚੰਗੇਰੇ ਅਮਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲਿਸ਼ਕਾਂ ਪਿਆਰ ਦਖਾਵੇ। ਚਾਰ ਉਚੇਰੇ ਰਾਹ ਹੋਰ ਨੇ ਤੁਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਉਹੀਉ, ਜਿਹੜਾ ਧਰਤੀ ਦੇ ਲੋਭਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹੀ ਛੱਡ ਆਵੇ । ਸੱਚ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਰਾਹ ਪਹਿਲਾ, ਸੱਚ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਦੂਜਾ, ਸੱਚ ਏਕਾਂਤ ਤੀਸਰਾ, ਚੌਥਾ ਸੱਚ ਆਨੰਦ ਕਹਾਵੇ । ਤਗੜੇ ਜੇ ਖੰਭਲੇਟ ਨਾ ਤੇਰੇ ਉੱਡ ਨਾ ਅਰਸ਼ਾਂ ਵੰਨੇ, ਨੀਵੀਂ ਪੌਣ, ਹੇਠਲੀ ਪੱਧਰ ਤੈਨੂੰ ਠੀਕ ਸੁਖਾਵੇ। ਕੇਵਲ ਕੋਈ ਬਲੀ ਹੀ ਅਪਣਾ ਛੱਡ ਆਹਲਣਾ ਸਕਦਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਹਰ ਕੋਈ ਅਪਣੀ ਖ਼ਾਤਰ ਰੀਝਾਂ ਨਾਲ ਬਣਾਵੇ। ਮੈਂ ਜਾਣਾ ਪਤਨੀ ਤੇ ਪੁੱਤਰ ਹੁੰਦੇ ਸਭ ਨੂੰ ਪਿਆਰੇ, ਹਨ ਸਵਾਦੀ ਕੰਮ ਰੁਝੇਵੇਂ, ਮਿੱਤਰ, ਬੇਲੀ, ਹਾਣੀ । ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਮਿਠੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਦੇ ਫਲ ਲੱਗਣ ਮਿੱਠੇ, ਡਰ ਏਸ ਦੇ ਝੂਠੇ ਸਾਰੇ ਭਾਵੇਂ ਧਸੇ ਡੂੰਘਾਣੀ। ਜੀਵੋ ਜਿਤਨਾ ਇਸ ਧਰਤੀ ਤੇ ਜੀਉਣਾ ਹੋਏ ਜ਼ਰੂਰੀ, ਆਪਣੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਪੌੜੀ ਸਵਰਨ ਬਣਾਉ। ਫੇਰ ਏਸਦੇ ਸਵਪਨਲ ਅਡਿਆਂ ਉਤੇ ਖਲ੍ਹ ਖਲ੍ਹ, ਚੜ੍ਹ ਚੜ੍ਹ, ਅਤ ਸੋਹਣੀਆਂ ਸਚਿਆਈਆਂ ਦੀ ਸਿਖਰਾ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਜਾਉ। ਸਾਫ਼ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਜਾਵੇਗਾ ਏਦਾਂ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡਾ, ਤੇਜ਼ ਚੜ੍ਹਾਈ ਬਣੇ ਸੁਖਾਲੀ ਪੰਡ ਪਾਪਾਂ ਦੀ ਹੌਲੀ । ਹੋ ਜਾਵੇ ਇੱਛਾ ਅੱਤ ਤਗੜੀ ਪੁਜ ਕੇ ਏਸ ਟਿਕਾਣੇ, ਤੋੜੇ ਕਾਮਨਾਵਾਂ ਦੇ ਬੰਧਨ ਘੋਪੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਰੌਲੀ । ਪਹਿਲੀ ਮੰਜ਼ਲ ਤੈ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਜਿਹੜਾ ਇਥੇ ਪਹੁੰਚੇ, ਅੱਠ-ਰਾਹੇ ਮਾਰਗ ਦਾ ਪੂਰਾ ਜਾਣੂ ਉਹ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਭਾਵੇਂ ਕਦਮ ਤੁਰੇ ਉਹ ਬਹੁਤੇ ਭਾਵੇਂ ਪੁੱਟੇ ਥੋਹੜੇ, ਓੜਕ ਉਹ ਨਿਰਵਾਨ ਪਦ ਨੂੰ ਝੋਲੀ ਅਪਣੀ ਪਾਵੇ। ਮੰਜ਼ਲ ਦੂਜੀ ਪੁੱਜਣ ਵਾਲਾ ਛਡ ਕੇ ਸਭ ਭੁਲੇਖੇ, ਅੰਦਰ ਦੀ ਖਿੱਚੋ ਤਾਣੀ ਤੋਂ ਸਵਤੰਤਰ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਜਿਤੇ ਲਾਲਸਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਹਤਾਂ ਤੋਂ ਪਾਵੇ ਛੁਟਕਾਰਾ, ਇਸ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਇਕੋ ਅੰਤਲਾ ਜੀਵਨ ਹੋਰ ਬਤਾਵੇ । ਇਸਤੋਂ ਅੱਗੇ ਤੀਜੀ ਮੰਜ਼ਲ ਪੁਜ ਆਤਮਾ ਜਿੱਥੇ, ਅੱਤ ਪਵਿੱਤਰ ਪਾਵਨ ਹੋ ਕੇ ਗੌਰਵ ਨਾਲ ਭਰੀਵੇ । ਪੂਰਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਪਿਆਰੇ ਸਭ ਪ੍ਰਾਨੀਆਂ ਤਾਈਂ, ਜੀਵਨ ਦਾ ਇਹ ਬੰਦੀ-ਖਾਨਾ ਚੂਰਾ ਚੂਰਾ ਥੀਵੇ। ਪਰ ਐਸੇ ਵੀ ਹਨਗੇ ਜਿਹੜੇ ਦਿਸਦੇ ਅਤੇ ਜਿਊਂਦੇ, ਪਰਮ ਧਾਮ ਦੀ ਮੰਜ਼ਲ ਉਤੇ ਜਾਂਦੇ ਪੁਜ ਸਵੇਰੇ, ਇਹ ਚੌਥੀ ਮੰਜ਼ਲ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਪੂਜਯ ਬੁਧਾਂ ਦੀ ਮੰਜ਼ਲ, ਅਤ ਉੱਜਲ ਬੇਦਾਗ਼ ਆਤਮਾਂ ਜਿਥੇ ਕਰਨ ਬਸੇਰੇ। ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਖੂਨੀ ਸ਼ਤਰੂ ਦਾ ਘਾਤ ਕਰੋ ਕੋਈ ਯੋਧਾ, ਇਹਨਾਂ ਮੰਜ਼ਲਾਂ ਦੇ ਰਾਹ ਢੱਠੇ ਪਾਪ ਦਸੇ ਹੀ ਮਿਲਦੇ। ਸਵੈ-ਪਿਆਰ, ਕੂੜਾ ਭਰਵਾਸਾ, ਤੀਜਾ ਸੰਕਾ ਮਾਰੂ, ਚੌਥਾ ਘੋਰ ਘ੍ਰਿਣਾਂ ਦੇ ਲੰਬੂ, ਪੰਜਵਾਂ ਵਹਿਣ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ। ਇਹਨਾਂ ਪੰਜਾਂ ਹੀ ਪਾਪਾਂ ਨੂੰ ਜਿਹੜੇ ਜਿੱਤ ਮੁਕਾਵਣ, ਜਾਣੋ ਚਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਤਿੰਨ ਮੰਜ਼ਲਾਂ ਤੈ ਉਹਨਾਂ ਕਰ ਲਈਆਂ । ਜੀਵਨ-ਮੋਹ, ਭੁੱਲ, ਸਵੈ-ਸ਼ਲਾਘਾ, ਗਰਬ ਤੇ ਚਾਹ ਸਵਰਗ ਦੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਹੋਰ ਪੰਜ ਬੁਰਿਆਈਆਂ ਰਹਿਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗਲ ਪਈਆਂ। ਬਰਫਾਂ ਢੱਕੀ ਚੋਟੀ ਉਤੇ ਜਿੱਦਾਂ ਕੋਈ ਪਹੁੰਚੇ, ਤੇ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਗਗਨ ਅਮੁਕਵਾਂ ਹੀ ਉੱਚਾ ਰਹਿ ਜਾਵੇ । ਏਦਾਂ ਜਦੋਂ ਪਾਪ ਇਹ ਸਾਰੇ ਜੀਵਨ ਝਾੜ ਝੰਬੇ, ਤਦੋਂ ਮਨੁਖ ਨਿਰਵਾਨ ਸਿਖਰ ਤੇ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਅਪੜਾਵੇ । ਕਰਨ ਦੇਵਤੇ ਰਸ਼ਕ ਓਸਦਾ ਅਪਣੀ ਨੀਵੀਂ ਥਾਂ ਤੋਂ, ਉਹਨੂੰ ਤ੍ਰੈਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪਰਲੋ ਵੀ ਨਾ ਮੂਲ ਡੁਲਾਵੇ। ਜੀ ਚੁਕਿਆ ਉਹ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ, ਮੌਤਾਂ ਉਸਦੀਆਂ ਮਰੀਆਂ, ਫੇਰ ਕਰਮ ਨਾ ਉਸ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਘੁਰਨਾ ਨਵਾਂ ਬਣਾਵੇ। ਰਹੇ ਢੂੰਢ ਨਾ ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਉਹ ਸਭ ਕੁਝ ਪਾ ਲੈਂਦਾ, ਭੁਲ ਕੇ ਆਪਾ ਮੈਂ ਓਸਦੀ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਬਣ ਜਾਵੇ । “ਮੁਕ ਜਾਣਾ ਨਿਰਵਾਨ ਅੰਤ ਨੂੰ,” ਜੇ ਕੋਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਖੇ, ਆਖੋ ਇਹ ਬੇ-ਸਮਝਾ ਬੰਦਾ ਕੂੜੇ ਬਚਨ ਅਲਾਵੇ । “ਹੈ ਨਿਰਵਾਨ ਜੀਵਣਾ,” ਜਿਹੜਾ ਏਦਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਖੇ, ਆਖੋ ਉਹ ਭੁਲਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਪਤਾ ਨਾ ਰਾਈ । ਨਾ ਉਸ ਚਾਨਣ ਦਾ ਜੋ ਟੁਟੇ ਦੀਵੇ ਵਿਚੋਂ ਚਮਕੇ, ਨਾ ਉਸ ਜੀਵਨ-ਰਹਿਤ ਅਨੰਦ ਦਾ ਹਦ ਨਾ ਜਿਸਦੀ ਕਾਈ । ਘਿਰਨਾ ਵਰਗਾ ਰੰਜ ਨਾ ਕੋਈ, ਚੱਲੋ ਮਾਰਗ ਉਤੇ, ਕਾਮਨਾ ਵਰਗੀ ਪੀੜ ਨਾ ਕੋਈ ਸੁਰਤੀ ਜਿਹਾ ਨਾ ਧੋਖਾ। ਮਾਰਗ ਉਤੇ ਤੁਰੇ ! ਓਸ ਨੇ ਸਮਝੋ ਮੰਜ਼ਲ ਮਾਰੀ । ਇਕ ਵੀ ਮੋਹਣਾ ਔਗਣ ਜਿਸ ਨੇ ਵਸ ਅਪਣੇ ਕਰ ਲੀਤਾ। ਮਾਰਗ ਉਤੇ ਤੁਰੋ ਵਗਦੀਆਂ ਪਾਵਨ ਨਦੀਆਂ ਇਥੇ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਤਾਈਂ ਜਗਾਵਨ, ਫੁਲ ਏਥੇ ਮਹਿਕਾਵਨ ਜੋ ਸਾਰੇ ਪੈਂਡੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਖੁਸ਼ੀ ਖਿੰਡਾਂਦੇ ਜਾਂਦੇ, ਇੱਥੇ ਘੜੀਆਂ ਮਿਠੀਆਂ ਤਿਖੀਆਂ ਸਹਿਜਾਂ ਵਿਚ ਬਿਤਾਵਨ । ਲਾਲਾਂ ਹੀਰਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਚੰਗੀ ਏਸ ਨਿਯਮ ਦੀ ਪੂੰਜੀ, ਮਾਖਿਉਂ ਦੇ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵਧ ਕੇ ਮਿੱਠਤ ਇਹਦੀ ਭਰਾਉ । ਏਸ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਵੀਰੋ ਉਪਮਾ ਕੋਈ ਨਾ ਲੱਭੇ, ਇਸ ਜੀਵਨ ਦੇ ਪੰਜ ਨਿਯਮ ਨੇ ਸੁਣੋ ਅਤੇ ਅਪਣਾਉ । ਛੱਡ ਹਤਿਆ ਤੇ ਰੋਹ, ਮਾਰ ਨਾ ਸਦਕਾ ਤਰਸ ਦਾ, ਮੱਤ ਸੁੱਟੇਂ ਤੂੰ ਕੋਹ, ਉਤੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਜਿੰਦ ਕੋਈ । ਬਣ ਕੋਮਲ ਤੇ ਦਿਆਲ, ਲੈ ਤੇ ਦੇ ਦਿਲ ਖੋਹਲ ਕੇ, ਧੋਖੇ ਧੱਕੇ ਨਾਲ, ਖੋਹ ਨਾ ਹਿੱਸਾ ਕਿਸੇ ਦਾ । ਨਾ ਹੀ ਝੂਠ ਅਲਾ, ਨਾ ਲਾ ਤੁਹਮਤ ਕਿਸੇ ਤੇ; ਹੁੰਦਾ ਸਚ ਗਵਾਹ, ਅੰਦਰਲੀ ਚੰਗਿਆਈ ਦਾ ਸਾੜ ਨਾ ਅੰਦਰ ਵੀਰ, ਨਸ਼ੇ ਦਵਾਈਆਂ ਵਰਤ ਕੇ, ਪਵਿਤਰ ਮਨ ਸਰੀਰ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਮੁਹਤਾਜ ਨਾ । ਨਾ ਕਰ ਮੈਲੀ ਅੱਖ, ਗਵਾਂਢਣ ਉਤੇ ਭੁਲ ਕੇ, ਜਿਸਮ ਨਰੋਆ ਰੱਖ, ਵਰਜੇ ਹੋਏ ਪਾਪ ਤੋਂ । ਇਉਂ ਸਿਖਿਆ ਦੇ ਬੋਲ ਬੋਲੇ ਬੁੱਧ ਨੇ, ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਭਰਾਵਾਂ ਮਿਤਰਾਂ ਸਾਹਮਣੇ । ਫੇਰ ਖੋਹਲ ਕੇ ਦਸਿਆ ਕੀਕਰ ਪੁਰਸ਼ ਉਹ, ਜਿਹੜੇ ਸੁਰਤੀ-ਸੰਗਲ ਨੂੰ ਨਾ ਤੋੜਦੇ, ਅੱਠ-ਰਾਹੇ ਮਾਰਗ ਤੇ ਰੱਖਣ ਪੈਰ ਨੂੰ, ਕਰਨ ਸਭਸ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਅਪਣੇ ਵਾਂਗਰਾਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਇਕ ਭੈੜ ਉਪਜੇ ਭੈੜ ਤੋਂ, ਤੇ ਚੰਗਿਆਈ ਚੰਗਿਆਈ ਤੋਂ ਉਪਜਦੀ। ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿਸਤੀ ਜਿਤਨੇ ਜਤਨਾਂ ਨਾਲ ਹੈ ਅਪਣੇ ਤਾਈਂ ਭੁਲ ਕੇ ਦੁਨੀਆਂ ਪਿਆਰਦਾ ਓਨਾ ਵਧ ਪ੍ਰਸੰਨ ਤੇ ਚੰਗਾ ਬਣੇ ਉਹ, ਪਹਿਲੀ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਮੰਜ਼ਲ ਤੇ ਪਹੁੰਚਦਾ । ਪਹਿਲੋਂ ਵੀ ਇਕ ਵਾਰੀ ਏਦਾਂ ਨਾਲ ਹੀ, ਬਾਂਸ-ਬਨ ਵਿਚਕਾਰ ਭਗਵਨ ਕਿਹਾ ਸੀ । ਇਕ ਪਰਭਾਤੇ ਵਿਚਰ ਰਹੇ ਸਨ ਜਦੋਂ ਉਹ, ਕੀ ਦੇਖਣ ਸਿਰ ਨੰਗੇ, ਨਹਾ ਕੇ ਸਿੰਗਲਾ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ, ਮੱਥਾ ਟੇਕੇ ਉੱਪਰ ਧਰਤ ਦੇ, ਚਵਾਂ ਦਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਫਿਰ ਕੀਤਾ ਪਰਨਾਮ ਉਸ ਨਾਲੇ ਜਾਵੇ ਚਿੱਟੇ ਚੌਲ ਖਿਲਾਰਦਾ । “ਕਾਹਦੇ ਲਈ ਭਰਾਵਾ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦਾ ?” ਉਹਦੇ ਕੋਲੋਂ ਪੁਛਿਆ ਸੀ ਭਗਵਾਨ ਨੇ, ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਉਸਨੇ, “ਸਾਡੀ ਰੀਤ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਸਾਡੇ ਵਡੇ ਸਨ ਸਿਖਾਵੰਦੇ, ਪਰਭਾਤੇ ਦਿਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲ ਹੀ, ਰੋਕਣ ਧਰਤ ਅੰਬਰ ਦੇ ਵਿਚਲੇ ਭੈੜ ਨੂੰ, ਨਾਲੇ ਰੋਕਣ ਖਾਤਰ ਝੱਖੜ ਨ੍ਹੇਰੀਆਂ, ਏਦਾਂ ਹੀ ਮਹਾਰਾਜ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ।” ਲੋਕਮਾਨ ਤੱਦ ਬੋਲੇ : “ਚੌਲ ਖਿਲਾਰ ਨਾ, ਚੰਗੇ ਅਮਲ ਖ਼ਿਆਲ ਭੇਟਾ ਕਰ ਸਗੋਂ, ਸਮਝ ਮਾਪਿਆਂ ਪੂਰਬ, ਚਾਨਣ ਦੇਣ ਜੋ; ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਦੱਖਣ, ਦਾਤਾਂ ਵੰਡਣ ਜੋ; ਇਸਤ੍ਰੀ ਬੱਚੇ ਪਛਮ ਜਿਥੇ ਲਿਸ਼ਕਦੇ, ਪਿਆਰ ਅਮਨ ਦੇ ਸੋਹਣੇ ਸੋਹਣੇ ਰੰਗ ਕਈ; ਉੱਤਰ ਸਾਕ ਤੇ ਮਿੱਤਰ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਸੱਭ, ਛੋਟੀ ਤੋਂ ਵੀ ਛੋਟੀ ਨੀਵੀਂ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਸੰਤਾਂ, ਮੁਖੀਆਂ, ਦੋਵਾਂ ਤਾਈਂ ਜਾਣ ਤੂੰ । ਏਦਾਂ ਸਭ ਬੁਰਿਆਈ ਤੇਰੀ ਝੜੇਗੀ, ਇਉਂ ਹੀ ਛਏ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਜਾਵਣ ਬੱਧੀਆਂ ।” ਪਰ ਅਪਣੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਭਗਵੇਂ ਵਾਲਿਆਂ ਤਾਈਂ-ਜਿਹੜੇ ਜਾਗੇ ਬਾਜ਼ਾਂ ਵਾਗਰਾਂ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਨਿਵਾਣਾਂ ਤੋਂ ਮੂੰਹ ਮੋੜ ਕੇ, ਸੂਰਜ ਦੇ ਵਲ ਉਡਦੇ ਮਾਰ ਉਡਾਰੀਆਂ- ਦਿਤੇ ਦਸ ਉਪਦੇਸ਼ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ ਨੇ, ਦਯਾ-ਸੀਲ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤਾਈਂ ਆਖਦੇ। ਕਿੱਦਾਂ ਇਕ ਵਿਰੱਕਤ ਤਾਈਂ ਚਾਹੀਦਾ ਤਿੰਨ ਦਰਾਂ ਤੋਂ ਪੂਰਾ ਜਾਣੂ ਹੋਏ ਉਹ; ਨਾਲੇ ਸਮਝੇ ਛਏ ਅਵਸਥਾਂ ਮਨ ਦੀਆਂ, ਬੁੱਧੀ ਦੇ ਸਭ ਸਾਧਨ, ਇੱਧੀ, ਉਪੇਕਸ਼ਾ, ਤੇ ਪੰਜ ਵੱਡੇ ਧਿਆਨ, ਜਿਹੜੇ ਆਤਮਾ ਲਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤੋਂ ਵਧ ਕੇ ਮਿੱਠੇ ਹੋਂਵਦੇ, ਨਾਲੇ ਤਿੰਨ ਪਨਾਹਾਂ ਬਾਰੇ ਦਸਿਆ। ਅਤੇ ਆਖਿਆ ਕੀਕਰ ਮਾਇਆ-ਜਾਲ ਤੋਂ ਪਾਵਣ ਉਹ ਛੁਟਕਾਰਾ, ਨਾਲੇ ਦਸਿਆ, ਕੀ ਖਾਣਾ ਕੀ ਪੀਣਾ ਉਹਨਾਂ ਚਾਹੀਦਾ, ਤੇ ਤਿੰਨ ਸਾਦੇ ਭਗਵੇਂ ਵਸਤਰ ਰਖਣੇ, ਇਕ ਕਰਮੰਡਲ, ਖੱਪਰ ਅਤੇ ਕਪੀਨ ਵੀ। ਏਦਾਂ ਸਾਡੇ ਸੰਗ੍ਹ ਦੀ ਰੱਖੀ ਨੀਂਹ ਉਨ੍ਹਾਂ, ਭਗਵੇਂ ਚੋਲੇ ਵਾਲਾ ਬੀਬਾ ਸੰਗ ਜੋ । ਜਿਹੜਾ ਅਜ ਤਕ ਜਗਤ ਸਹਾਇਤਾ ਵਾਸਤੇ, ਪੱਕਾ ਅਤੇ ਅਟਲ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਿਹਾ । ਉਸ ਸਾਰੀ ਹੀ ਰਾਤ ਦੇਂਦੇ ਰਹੇ ਉਹ, ਅਤ ਸੋਹਣਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਅਪਣੇ ਨਿਯਮ ਦਾ, ਕਿਸੇ ਨਾ ਲਾਈ ਅੱਖ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਹੀ, ਵਿਚ ਅਨੰਦ ਅਕੱਥ ਸਾਰੇ ਮਗਨ ਸਨ, ਮੁਕਿਆ ਜਦ ਉਪਦੇਸ਼, ਉਤੇ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਰਾਜਾ ਗਿਆ ਖੜੋ, ਝੁਕਿਆ ਫੇਰ ਉਹ, ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ ਸਨਮੁਖ ਪੁੱਤਰ ਆਪਣੇ। ਫਿਰ ਚੋਲੇ ਦੀ ਕੰਨੀ ਚੁੰਮ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, “ਓ ਪੁੱਤਰ, ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਕਰ ਪਰਵਾਨ ਲੈ, ਅਪਣੇ ਸੰਗ੍ਹ ਦੇ ਅੰਤ ਛੋਟੇ, ਨਾਚੀਜ਼ ਨੂੰ ।” ਪੂਰਨ ਸੁਖ ਵਿਚ ਬੋਲੀ ਮਧੁਰ ਯਸੋਧਰਾਂ, “ਰਾਹੁਲ ਨੂੰ ਵੀ ਦੇਵੋ, ਹੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ, ਸਵੈ-ਭੰਡਾਰੇ ਵਿਚੋਂ ਦੌਲਤ ਨਾਮ ਦੀ ।” ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਤਿੰਨੇ ਮਾਰਗ ਪੈ ਗਏ । ਇਹ ਹੈ ਉਹਦਾ ਅੰਤ ਜੋ ਸੀ ਲਿਖਣਾ, ਮੈਂ ਹਾਂ ਕਰਦਾ ਪਿਆਰ ਬੁਧ ਭਗਵਾਨ ਨੂੰ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਸਭ ਨੂੰ ਪਿਆਰਦੇ, ਦਸ ਸਕਿਆ ਹਾਂ ਥੋਹੜਾ, ਏਹੋ ਸਮਝ ਸੀ, ਛੋਹ ਸਕਿਆ ਹਾਂ ਮਸਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਰਗ ਨੂੰ । ਇਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ, ਪੰਜਤਾਲੀ ਵਰ੍ਹੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੇ ਕਈ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਵਿਚ ਜਾ, ਭਰਿਆ ਚਾਨਣ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਏਸ਼ੀਆ, ਜਿਹੜਾ ਚਾਨਣ ਅਜ ਤੀਕਰ ਵੀ ਚਮਕਦਾ । ਉਹਨਾਂ ਤਗੜੀ ਐਪਰ ਕੋਮਲ ਆਤਮਾ ਨਾਲ ਜਗਤ ਨੂੰ ਜਿਤਿਆ, ਵੰਡੀ ਸ਼ਾਨਤੀ । ਪੂਜ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਆਵੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਬੜੇ ਬੜੇ ਅਭਿਮਾਨੀ ਰਾਵਾਂ ਰਾਣਿਆਂ, ਪਥਰਾਂ ਤੇ ਉਕਰਾਇਆ ਭਾਸ਼ਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ । ਤੇ ਕੀਕਰ ਜਦ ਹੋਇਆ ਪੂਰਾ ਆ ਸਮਾਂ ਕੀਤਾ ਅੰਤ ਚਲਾਣਾ ਸਾਡੇ ਬੁਧ ਨੇ। ਤੇ ਕਿੰਜ ਲੱਖਾਂ ਅਤੇ ਕਰੋੜਾਂ ਆਦਮੀ ਉਸ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਮਾਰਗ ਉਤੇ ਤੁਰੇ ਹਨ- ਉਸ ਮਾਰਗ ਤੇ ਜਿਹੜਾ ਪਦ-ਨਿਰਵਾਨ ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਵੱਸਦੀ। ਆਹ ! ਪੂਜਯ ਭਗਵਾਨ ! ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਜੀ, ਬਖਸ਼ ਲਈਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਮੇਰੀ ਲੇਖਨੀ, ਜਿਹੜੀ ਤੇਰੇ ਨਾਲ, ਨਿਆਂ ਨਾ ਕਰ ਸਕੀ, ਜਿਹੜੀ ਤੇਰੇ ਚੌੜੇ ਪ੍ਰੇਮ ਵਿਸ਼ਾਲ ਨੂੰ ਛੋਟੀ ਬੁੱਧੀ ਨਾਲ ਚਾਹੇ ਨਾਪਣਾ। ਆਹ ! ਪ੍ਰੇਮੀ ਤੇ ਵੀਰ ! ਦੀਪਕ ਨਿਯਮ ਦੇ ! ਤੇਰੇ ਵਿਚ ਪਨਾਹ ਮੈਂ ਹਾਂ ਭਾਲਦਾ, ਨਾਲੇ ਤੇਰੇ ਸੋਹਣੇ ਚੰਗੇ ਨਿਯਮ ਵਿਚ, ਨਾਲੇ ਤੇਰੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਅਟਲਵੇਂ ਸੰਗ੍ਹ ਵਿਚ । ਕਮਲ ਉਤੇ ਤ੍ਰੈ ਕਤਰੇ ਡਲ੍ਹਕਾਂ ਮਾਰਦੇ, ਚੜ੍ਹ ਓ ਵੱਡੇ ਸੂਰਜ, ਪੱਤਰ ਚੁਕ ਮੇਰੇ । ਓਮ ਮਨੀ ਪਦਮੇ ਹਮ, ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹ ਪਿਆ, ਓੜਕ ਕਤਰਾ-ਤ੍ਰੇਲ ਸਾਗਰ ਤਿਲ੍ਹਕਿਆ।