ਹਮ ਸਾਦਾ ਹੀ ਐਸੇ ਥੇ ਕੀ ਯੂੰ ਹੀ ਪਜ਼ੀਰਾਈ
ਜਿਸ ਬਾਰ ਖ਼ਿਜਾਂ ਆਯੀ ਸਮਝੇ ਕਿ ਬਹਾਰ ਆਯੀ

ਆਸ਼ੋਬੇ-ਨਜ਼ਰ ਸੇ ਕੀ ਹਮਨੇ ਚਮਨ-ਆਰਾਈ,
ਜੋ ਸ਼ੈ ਭੀ ਨਜ਼ਰ ਆਯੀ ਗੁਲਰੰਗ ਨਜ਼ਰ ਆਯੀ

ਉਮੀਦੇ-ਤਲੱਤੁਫ਼ ਮੇਂ ਰੰਜੀਦਾ ਰਹੇ ਦੋਨੋਂ-
ਤੂ ਔਰ ਤਿਰੀ ਮਹਫ਼ਿਲ, ਮੈਂ ਔਰ ਮਿਰੀ ਤਨਹਾਈ

ਵਾਂ ਮਿੱਲਤੇ-ਬੁਲਹਵਸਾਂ ਔਰ ਸ਼ੋਰੇ-ਵਫ਼ਾਜੂਈ
ਯਾਂ ਖ਼ਿਲਵਤੇ-ਕਮਸੁਖ਼ਨਾਂ ਔਰ ਲੱਜ਼ਤੇ-ਰੁਸਵਾਈ

ਯਕਜਾਨ ਨ ਹੋ ਸਕੀਯੇ, ਅਨਜਾਨ ਨ ਬਨ ਸਕੀਯੇ
ਯੋਂ ਟੂਟ ਗਯੀ ਦਿਲ ਮੇਂ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰੇ-ਸ਼ਨਾਸਾਈ

ਇਸ ਤਨ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਦੇਖੋ ਜੋ ਕਤਲਗਹੇ-ਦਿਲ ਹੈ
ਕਯਾ ਰੱਖਾ ਹੈ ਮਕਤਲ ਮੇਂ, ਐ ਚਸ਼ਮੇ-ਤਮਾਸ਼ਾਈ

(ਆਸ਼ੋਬੇ-ਨਜ਼ਰ=ਨਜ਼ਰ ਦੀ ਲਾਲੀ, ਤਲੱਤੁਫ਼=ਮਿਲਣ ਦਾ ਆਨੰਦ,
ਮਿੱਲਤੇ-ਬੁਲਹਵਸਾਂ=ਵਾਸਨਾ ਦੇ ਲੋਭੀਆਂ ਦਾ ਸਮਾਜ, ਸ਼ੋਰੇ-ਵਫ਼ਾਜੂਈ=
ਪ੍ਰੇਮ-ਮੁਹੱਬਤ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਰੌਲਾ, ਖ਼ਿਲਵਤੇ-ਕਮਸੁਖ਼ਨਾਂ=ਘੱਟ ਬੋਲਣ
ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਇਕਾਂਤ,ਸ਼ਨਾਸਾਈ=ਜਾਣਪਛਾਣ)

ਕੀਯੇ ਆਰਜੂ ਸੇ ਪੈਮਾਂ, ਜੋ ਮਆਲ ਤਕ ਨ ਪਹੁੰਚੇ
ਸ਼ਬੋ-ਰੋਜ਼ੇ-ਆਸ਼ਨਾਈ, ਮਹੋ-ਸਾਲ ਤਕ ਨ ਪਹੁੰਚੇ

ਵੋ ਨਜ਼ਰ ਬਹਮ ਨ ਪਹੁੰਚੀ ਕਿ ਮੁਹੀਤੇ-ਹੁਸਨ ਕਰਤੇ
ਤਿਰੀ ਦੀਦ ਕੇ ਵਸੀਲੇ ਖ਼ੱਦੋ-ਖ਼ਾਲ ਤਕ ਨ ਪਹੁੰਚੇ

ਵਹੀ ਚਸ਼ਮਾ-ਏ-ਬਕਾ ਥਾ, ਜਿਸੇ ਸਬ ਸੁਰਾਬ ਸਮਝੇ
ਵਹੀ ਖ਼ਵਾਬ ਮੋਤਬਰ ਥੇ, ਜੋ ਖ਼ਯਾਲ ਤਕ ਨ ਪਹੁੰਚੇ

ਤਿਰਾ ਲੁਤਫ਼ ਵਜਹੇ-ਤਸਕੀਂ, ਨ ਕਰਾਰੇ-ਸ਼ਰਹੇ-ਗ਼ਮ ਸੇ
ਕਿ ਹੈਂ ਦਿਲ ਮੇਂ ਵਹ ਗਿਲੇ ਭੀ, ਜੋ ਮਲਾਲ ਤਕ ਨ ਪਹੁੰਚੇ

ਕੋਈ ਯਾਰ ਯਾਂ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰਾ, ਕੋਈ ਹੋਸ਼ ਸੇ ਨ ਗੁਜ਼ਰਾ
ਯੇ ਨਦੀਮੇ-ਯਕ-ਦੋ-ਸਾਗ਼ਰ, ਮਿਰੇ ਹਾਲ ਤਕ ਨ ਪਹੁੰਚੇ

ਚਲੋ 'ਫ਼ੈਜ਼' ਦਿਲ ਜਲਾਯੇਂ, ਕਰੇਂ ਫਿਰ ਸੇ ਅਰਜ਼ੇ-ਜਾਨਾਂ
ਵੋ ਸੁਖ਼ਨ ਜੋ ਲਬ ਤਕ ਆਯੇ, ਪੈ ਸਵਾਲ ਤਕ ਨ ਪਹੁੰਚੇ

(ਪੈਮਾਂ=ਪ੍ਰਣ, ਮਆਲ=ਨਤੀਜਾ, ਮੁਹੀਤੇ-ਹੁਸਨ=ਰੂਪ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ
ਬੰਨ੍ਹਣਾਂ, ਚਸ਼ਮਾ-ਏ-ਬਕਾ=ਜੀਵਨ-ਧਾਰਾ, ਸੁਰਾਬ=ਮ੍ਰਿਗਤ੍ਰਿਸ਼ਣਾ,
ਵਜਹੇ-ਤਸਕੀਂ=ਢਾਰਸ ਦਾ ਕਾਰਣ, ਕਰਾਰੇ-ਸ਼ਰਹੇ-ਗ਼ਮ=ਦੁੱਖ ਦੀ
ਵਿਆਖਿਆ, ਨਦੀਮੇ-ਯਕ-ਦੋ-ਸਾਗ਼ਰ=ਇਕ-ਦੋ ਜਾਮ ਪੀਣ ਵਾਲੇ)

ਕਿਸ ਹਰਫ਼ ਪੇ ਤੂਨੇ ਗੋਸ਼ਾ-ਏ-ਲਬ ਐ ਜਾਨੇ-ਜਹਾਂ ਗ਼ੱਮਾਜ ਕੀਯਾ
ਐਲਾਨੇ-ਜੁਨੂੰ ਦਿਲਵਾਲੋਂ ਨੇ ਅਬਕੇ ਬ-ਹਜ਼ਾਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕੀਯਾ

ਸੌ ਪੈਕਾਂ ਥੇ ਪੈਵਸਤੇ-ਗੁਲੂ ਜਬ ਛੇੜੀ ਸ਼ੌਕ ਕੀ ਲਯ ਹਮਨੇ
ਸੌ ਤੀਰ ਤਰਾਜ਼ੂ ਥੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਜਬ ਹਮਨੇ ਰਕਸ ਆਗ਼ਾਜ਼ ਕੀਯਾ

ਬੇ ਹਿਰਸੋ-ਹਵਾ ਬੇ ਖ਼ੌਫ਼ੋ-ਖ਼ਤਰ, ਇਸ ਹਾਥ ਪੇ ਸਿਰ ਉਸ ਕਫ਼ ਪੇ ਜਿਗਰ
ਯੂੰ ਕੂ-ਏ-ਸਨਮ ਮੇਂ ਵਕਤੇ- ਸਫ਼ਰ ਨੱਜ਼ਾਰਾ-ਏ-ਬਾਮੇਨਾਜ਼ ਕੀਯਾ

ਜਿਸ ਖ਼ਾਕ ਮੇਂ ਮਿਲਕਰ ਖ਼ਾਕ ਹੁਏ ਵੋ ਸੁਰਮਾ-ਏ-ਚਸ਼ਮੇ-ਖ਼ਲਕ ਬਨੀ
ਜਿਸ ਖ਼ਾਰ ਪੇ ਹਮਨੇ ਖ਼ੂੰ ਛਿੜਕਾ, ਹਮਰੰਗੇ-ਗੁਲੇ-ਤੱਨਾਜ਼ ਕੀਯਾ

ਲੋ ਵਸਲ ਕੀ ਸਾਇਤ ਆ ਪਹੁੰਚੀ, ਫਿਰ ਹੁਕਮੇ-ਹੁਜ਼ੂਰੀ ਪਰ ਹਮਨੇ
ਆਂਖੋਂ ਕੇ ਦਰੀਚੇ ਬੰਦ ਕੀਯੇ, ਔਰ ਸੀਨੇ ਕਾ ਦਰ ਵਾਜ਼ ਕੀਯਾ

(ਗੋਸ਼ਾ=ਕੋਨਾ, ਗ਼ੱਮਾਜ=ਚੁਗਲੀ, ਪੈਕਾਂ=ਤੀਰ ਦੀ ਨੋਕ, ਹਿਰਸੋ-ਹਵਾ=
ਲੋਭ-ਲਾਲਚ,ਕਫ਼=ਹਥੇਲੀ, ਸੁਰਮਾ-ਏ-ਚਸ਼ਮੇ-ਖ਼ਲਕ=ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਅੱਖਾਂ
ਦਾ ਸੁਰਮਾ, ਹਮਰੰਗੇ-ਗੁਲੇ-ਤੱਨਾਜ਼=ਆਪਣੇ ਹੀ ਰੰਗ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਤੇ ਵਿਅੰਗ
ਕੀਤਾ, ਵਾਜ਼=ਖੋਲ੍ਹਿਆ)

ਸ਼ਰਹੇ-ਬੇਦਰਦੀਏ-ਹਾਲਾਤ ਨ ਹੋਨੇ ਪਾਯੀ
ਅਬਕੇ ਭੀ ਦਿਲ ਕੀ ਮੁਦਾਰਾਤ ਨ ਹੋਨੇ ਪਾਯੀ

ਫਿਰ ਵਹੀ ਵਾਦਾ ਜੋ ਇਕਰਾਰ ਨ ਬਨਨੇ ਪਾਯਾ
ਫਿਰ ਵਹੀ ਬਾਤ ਜੋ ਇਸਬਾਤ ਨ ਹੋਨੇ ਪਾਯੀ

ਫਿਰ ਵੋ ਪਰਵਾਨੇ, ਜਿਨਹੇਂ ਇਜ਼ਨੇ-ਸ਼ਹਾਦਤ ਨ ਮਿਲਾ
ਫਿਰ ਵੋ ਸ਼ਮਏਂ, ਕਿ ਜਿਨਹੇਂ ਰਾਤ ਨ ਹੋਨੇ ਪਾਯੀ

ਫਿਰ ਵਹੀ ਜਾਂ-ਬ-ਲਬੀ, ਲੱਜ਼ਤੇ-ਮਯ ਸੇ ਪਹਲੇ
ਫਿਰ ਵੋ ਮਹਫ਼ਿਲ ਜੋ ਖ਼ਰਾਬਾਤ ਨ ਹੋਨੇ ਪਾਯੀ

ਫਿਰ ਦਮੇ-ਦੀਦ ਰਹੇ ਚਸ਼ਮੋ-ਨਜ਼ਰ ਦੀਦਤਲਬ
ਫਿਰ ਸ਼ਬੇ-ਵਸਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਨ ਹੋਨੇ ਪਾਯੀ

ਫਿਰ ਵਹਾਂ ਬਾਬੇ-ਅਸਰ ਜਾਨੀਯੇ ਕਬ ਬੰਦ ਹੁਆ
ਫਿਰ ਯਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਮੁਨਾਜਾਤ ਨ ਹੋਨੇ ਪਾਯੀ

'ਫ਼ੈਜ਼' ਸਰ ਪਰ ਜੋ ਹਰੇਕ ਰੋਜ਼ ਕਯਾਮਤ ਗੁਜ਼ਰੀ,
ਏਕ ਭੀ ਰੋਜ਼ੇ-ਮੁਕਾਫ਼ਾਤ ਨ ਹੋਨੇ ਪਾਯੀ

(ਸ਼ਰਹੇ-ਬੇਦਰਦੀਏ-ਹਾਲਾਤ=ਹਾਲਾਤ ਦੀ ਬੇਦਰਦੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ, ਮੁਦਾਰਾਤ=
ਖ਼ਾਤਿਰ, ਇਸਬਾਤ=ਸਬੂਤ, ਇਜ਼ਨੇ-ਸ਼ਹਾਦਤ=ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਦੀ ਆਗਿਆ,
ਜਾਂ-ਬ-ਲਬੀ=ਜਾਨ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਤੇ ਆਉਣੀ, ਖ਼ਰਾਬਾਤ=ਸ਼ਰਾਬ-ਘਰ, ਦਮੇ-ਦੀਦ=
ਦਰਸ਼ਣ ਦਾ ਸਮਾਂ, ਦੀਦਤਲਬ=ਦਰਸ਼ਣ-ਅਭਿਲਾਸ਼ੀ, ਬਾਬੇ-ਅਸਰ=ਉਹ ਦਰ
ਜਿੱਥੇ ਬੇਨਤੀ ਕਬੂਲ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਮੁਨਾਜਾਤ=ਬੇਨਤੀ, ਰੋਜ਼ੇ-ਮੁਕਾਫ਼ਾਤ=ਫ਼ੈਸਲੇ ਦਾ ਦਿਨ)

ਯੂੰ ਸਜਾ ਚਾਂਦ ਕਿ ਝਲਕਾ ਤਿਰੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਾ ਰੰਗ
ਯੂੰ ਫ਼ਜ਼ਾ ਮਹਕੀ ਕਿ ਬਦਲਾ ਮਿਰੇ ਹਮਰਾਜ਼ ਕਾ ਰੰਗ

ਸਾਯਾ-ਏ-ਚਸ਼ਮ ਮੇਂ ਹੈਰਾਂ ਰੁਖ਼ੇ-ਰੌਸ਼ਨ ਕਾ ਜਮਾਲ
ਸੁਰਖ਼ੀ-ਏ-ਲਬ ਮੇਂ ਪਰੀਸ਼ਾਂ ਤਿਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਕਾ ਰੰਗ

ਬੇਪੀਯੇ ਹੋਂ ਕਿ ਅਗਰ ਲੁਤਫ਼ ਕਰੋ ਆਖ਼ਿਰੇ-ਸ਼ਬ
ਸ਼ੀਸ਼ਾ-ਏ-ਮਯ ਮੇਂ ਢਲੇ ਸੁਬਹ ਕੇ ਆਗ਼ਾਜ਼ ਕਾ ਰੰਗ

ਚੰਗੋ-ਨਯ ਰੰਗ ਪੇ ਥੇ ਅਪਨੇ ਲਹੂ ਕੇ ਦਮ ਸੇ
ਦਿਲ ਨੇ ਲਯ ਬਦਲੀ ਤੋ ਮੱਧਿਮ ਹੁਆ ਹਰ ਸਾਜ਼ ਕਾ ਰੰਗ

ਇਕ ਸੁਖ਼ਨ ਔਰ ਕਿ ਫਿਰ ਰੰਗੇ-ਤਕੱਲੁਮ ਤੇਰਾ,
ਹਰਫ਼ੇ-ਸਾਦਾ ਕੋ ਇਨਾਯਤ ਕਰੇ ਏਜਾਜ਼ ਕਾ ਰੰਗ

(ਆਗ਼ਾਜ਼=ਸ਼ੁਰੂ, ਚੰਗੋ-ਨਯ=ਚੰਗ(ਇਕ ਵਾਜਾ) ਤੇ ਬੰਸਰੀ,
ਰੰਗੇ-ਤਕੱਲੁਮ=ਗੱਲਬਾਤ ਦਾ ਰੰਗ, ਏਜਾਜ਼=ਚਮਤਕਾਰ)

ਆਜ ਕੇ ਨਾਮ
ਔਰ
ਆਜ ਕੇ ਗ਼ਮ ਕੇ ਨਾਮ
ਆਜ ਕਾ ਗ਼ਮ ਕਿ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੇ ਭਰੇ ਗੁਲਸਿਤਾਂ ਸੇ ਖ਼ਫ਼ਾ
ਜ਼ਰਦ ਪੱਤੋਂ ਕਾ ਬਨ ਜੋ ਮੇਰਾ ਦੇਸ ਹੈ
ਦਰਦ ਕੀ ਅੰਜੁਮਨ ਜੋ ਮੇਰਾ ਦੇਸ ਹੈ
ਕਿਲਰਕੋਂ ਕੀ ਅਫ਼ਸੁਰਦਾ ਜਾਨੋਂ ਕੇ ਨਾਮ
ਕਿਰਮਖ਼ੁਰਦਾ ਦਿਲੋਂ ਔਰ ਜਵਾਨੋਂ ਕੇ ਨਾਮ
ਪੋਸਟਮੈਨੋਂ ਕੇ ਨਾਮ
ਤਾਂਗੇਵਾਲੋਂ ਕੇ ਨਾਮ
ਰੇਲਬਾਨੋਂ ਕੇ ਨਾਮ
ਕਾਰਖਾਨੋਂ ਕੇ ਭੋਲੇ ਜਿਯਾਲੋਂ ਕੇ ਨਾਮ
ਬਾਦਸ਼ਾਹੇ-ਜਹਾਂ, ਵਾਲੀਏ-ਮਾਸਿਵਾ, ਨਾਯਬੁੱਲਾਹੇ-ਫ਼ਿਲ-ਅਰਜ਼, ਦਹਕਾਂ ਕੇ ਨਾਮ
ਜਿਸਕੇ ਢੋਰੋਂ ਕੋ ਜ਼ਾਲਿਮ ਹੰਕਾ ਲੇ ਗਯੇ
ਜਿਸਕੀ ਬੇਟੀ ਕੋ ਡਾਕੂ ਉਠਾ ਲੇ ਗਯੇ
ਹਾਥ-ਭਰ ਖੇਤ ਸੇ ਏਕ ਅੰਗੁਸ਼ਤ, ਪਟਵਾਰ ਨੇ ਕਾਟ ਲੀ ਹੈ
ਦੂਸਰੀ ਮਾਲੀਯੇ ਕੇ ਬਹਾਨੇ ਸੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਟ ਲੀ ਹੈ
ਜਿਸਕੀ ਪਗ ਜ਼ੋਰਵਾਲੋਂ ਕੇ ਪਾਂਵ ਤਲੇ
ਧੱਜੀਯਾਂ ਹੋ ਗਈ ਹੈ
ਉਨ ਦੁਖੀ ਮਾਓਂ ਕੇ ਨਾਮ
ਰਾਤ ਮੇਂ ਜਿਨਕੇ ਬੱਚੇ ਬਿਲਖਤੇ ਹੈਂ ਔਰ
ਨੀਂਦ ਕੀ ਮਾਰ ਖਾਏ ਹੁਏ ਬਾਜ਼ੁਓਂ ਸੇ ਸੰਭਲਤੇ ਨਹੀਂ
ਦੁਖ ਬਤਾਤੇ ਨਹੀਂ
ਮਿੰਨਤੋਂ ਜ਼ਾਰੀਯੋਂ ਸੇ ਬਹਲਤੇ ਨਹੀਂ

ਉਨ ਹਸੀਨਾਓਂ ਕੇ ਨਾਮ
ਜਿਨਕੀ ਆਂਖੋਂ ਕੇ ਗੁਲ
ਚਿਲਮਨੋਂ ਔਰ ਦਰੀਚੋਂ ਕੀ ਬੇਲੋਂ ਪੇ ਬੇਕਾਰ ਖਿਲ-ਖਿਲ ਕੇ
ਮੁਰਝਾ ਗਯੇ ਹੈਂ
ਉਨ ਬਯਾਹਤਾਓਂ ਕੇ ਨਾਮ
ਜਿਨਕੇ ਬਦਨ
ਬੇ-ਮੁਹੱਬਤ ਰਿਯਾਕਾਰ ਸੇਜੋਂ ਪੇ ਸਜ-ਸਜ ਕੇ ਉਕਤਾ ਗਯੇ ਹੈਂ
ਬੇਵਾਓਂ ਕੇ ਨਾਮ
ਕਟੜਿਯੋਂ ਔਰ ਗਲੀਯੋਂ, ਮੁਹੱਲੋਂ ਕੇ ਨਾਮ
ਜਿਨਕੀ ਨਾਪਾਕ ਖ਼ਾਸ਼ਾਕ ਸੇ ਚਾਂਦ ਰਾਤੋਂ
ਕੋ ਆ-ਆ ਕੇ ਕਰਤਾ ਹੈ ਅਕਸਰ ਵਜ਼ੂ
ਜਿਨਕੇ ਸਾਯੋਂ ਮੇਂ ਕਰਤੀ ਹੈ ਆਹੋ-ਬੁਕਾ
ਆਚਲੋਂ ਕੀ ਹਿਨਾ
ਚੂੜੀਯੋਂ ਕੀ ਖਨਕ
ਕਾਕੁਲੋਂ ਕੀ ਮਹਕ
ਆਰਜ਼ੂਮੰਦ ਸੀਨੋਂ ਕੀ ਅਪਨੇ ਪਸੀਨੇ ਮੇਂ ਜਲਨੇ ਕੀ ਬੂ

ਤਾਲਿਬਇਲਮੋਂ ਕੇ ਨਾਮ
ਵੋ ਜੋ ਅਸਹਾਬੇ-ਤਬਲੋ-ਅਲਮ
ਕੇ ਦਰੋਂ ਪਰ ਕਿਤਾਬ ਔਰ ਕਲਮ
ਕਾ ਤਕਾਜ਼ਾ ਲੀਯੇ, ਹਾਥ ਫੈਲਾਯੇ
ਪਹੁੰਚੇ, ਮਗਰ ਲੌਟ ਕਰ ਘਰ ਨ ਆਯੇ
ਵੋ ਮਾਸੂਮ ਜੋ ਭੋਲੇਪਨ ਮੇਂ
ਵਹਾਂ ਅਪਨੇ ਨਨਹੇਂ ਚਿਰਾਗ਼ੋਂ ਮੇਂ ਲੌ ਕੀ ਲਗਨ
ਲੇ ਕੇ ਪਹੁੰਚੇ, ਜਹਾਂ
ਬੰਟ ਰਹੇ ਥੇ ਘਟਾਟੋਪ, ਬੇਅੰਤ ਰਾਤੋਂ ਕੇ ਸਾਯੇ
ਉਨ ਅਸੀਰੋਂ ਕੇ ਨਾਮ
ਜਿਨਕੇ ਸੀਨੋਂ ਮੇਂ ਫ਼ਰਦਾ ਕੇ ਸ਼ਬਤਾਬ ਗੌਹਰ
ਜੇਲਖਾਨੋਂ ਕੀ ਸ਼ੋਰੀਦਾ ਰਾਤੋਂ ਕੀ ਸਰਸਰ ਮੇਂ
ਜਲ-ਜਲ ਕੇ ਅੰਜੁਮ-ਨੁਮਾਂ ਹੋ ਗਯੇ ਹੈਂ

ਆਨੇਵਾਲੇ ਦਿਨੋਂ ਕੇ ਸਫ਼ੀਰੋਂ ਕੇ ਨਾਮ
ਵੋ ਜੋ ਖੁਸ਼ਬੂ-ਏ-ਗੁਲ ਕੀ ਤਰਹ
ਅਪਨੇ ਪੈਗ਼ਾਮ ਪਰ ਖ਼ੁਦ ਫ਼ਿਦਾ ਹੋ ਗਯੇ ਹੈਂ

(ਅਧੂਰੀ)

(ਕਿਰਮਖ਼ੁਰਦਾ=ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਖਾਧੇ, ਵਾਲੀਏ-ਮਾਸਿਵਾ=ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮਾਲਕ,
ਨਾਯਬੁੱਲਾਹੇ-ਫ਼ਿਲ-ਅਰਜ਼=ਧਰਤੀ ਤੇ ਰੱਬ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ, ਦਹਕਾਂ=ਕਿਸਾਨ,
ਚਿਲਮਨ=ਪਰਦਾ, ਦਰੀਚਾ=ਝਰੋਖਾ, ਰਿਯਾਕਾਰ=ਦੁਸ਼ਟ, ਖ਼ਾਸ਼ਾਕ=ਕੂੜਾ,
ਆਹੋ-ਬੁਕਾ=ਵੈਣ, ਅਸਹਾਬੇ-ਤਬਲੋ-ਅਲਮ=ਨਗਾਰੇ ਤੇ ਝੰਡਿਆਂ ਦੇ ਮਾਲਕ,
ਫ਼ਰਦਾ=ਭਵਿਖ, ਸ਼ਬਤਾਬ ਗੌਹਰ=ਰਾਤ ਨੂੰ ਚਮਕਣ ਵਾਲਾ ਮੋਤੀ, ਅੰਜੁਮ-ਨੁਮਾਂ=
ਤਾਰਿਆਂ ਵਰਗੇ, ਸਫ਼ੀਰ=ਦੂਤ)

ਕਹੀਂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਹੀਂ ਭੀ ਨਹੀਂ ਲਹੂ ਕਾ ਸੁਰਾਗ਼
ਨ ਦਸਤੋ-ਨਾਖ਼ੁਨੇ-ਕਾਤਿਲ ਨ ਆਸਤੀਂ ਪੇ ਨਿਸ਼ਾਂ
ਨ ਸੁਰਖ਼ੀ-ਏ-ਲਬ-ਏ-ਖ਼ੰਜਰ, ਨ ਰੰਗੇ-ਨੋਕੇ-ਸਨਾਂ
ਨ ਖ਼ਾਕ ਪਰ ਕੋਈ ਧੱਬਾ ਨ ਬਾਮ ਪਰ ਕੋਈ ਦਾਗ਼
ਕਹੀਂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਹੀਂ ਭੀ ਨਹੀਂ ਲਹੂ ਕਾ ਸੁਰਾਗ਼
ਨ ਸਰਫ਼ੇ-ਖ਼ਿਦਮਤੇ-ਸ਼ਾਹਾਂ ਕਿ ਖੂੰਬਹਾ ਦੇਤੇ
ਨ ਦੀਂ ਕੀ ਨਜ਼ਰ ਕਿ ਬਯਾਨਾ-ਏ-ਜਜ਼ਾ ਦੇਤੇ
ਨ ਰਜ਼ਮਗਾਹ ਮੇਂ ਬਰਸਾ ਕਿ ਮੋਤਬਰ ਹੋਤਾ
ਕਿਸੀ ਅਲਮ ਪੇ ਰਕਮ ਹੋ ਕੇ ਮੁਸ਼ਤਹਰ ਹੋਤਾ
ਪੁਕਾਰਤਾ ਰਹਾ ਬੇ-ਆਸਰਾ ਯਤੀਮ ਲਹੂ
ਕਿਸੀ ਕੋ ਬਹਰੇ-ਸਮਾਅਤ ਨ ਵਕਤ ਥਾ ਨ ਦਿਮਾਗ਼
ਨ ਮੁੱਦਈ, ਨ ਸ਼ਹਾਦਤ, ਹਿਸਾਬ ਪਾਕ ਹੁਆ
ਯਹ ਖ਼ੂਨੇ-ਖ਼ਾਕਨਸ਼ੀਨਾਂ ਥਾ ਰਿਜ਼ਕੇ-ਖ਼ਾਕ ਹੁਆ

ਅਪ੍ਰੈਲ ੧੯੬੫

(ਦਸਤੋ-ਨਾਖ਼ੁਨੇ-ਕਾਤਿਲ=ਕਾਤਿਲ ਦਾ ਹੱਥ ਤੇ ਨਹੁੰ, ਲਬ-ਏ-ਖ਼ੰਜਰ=
ਖ਼ੰਜਰ ਦੀ ਨੋਕ, ਸਨਾਂ=ਤਲਵਾਰ, ਸਰਫ਼ੇ-ਖ਼ਿਦਮਤੇ-ਸ਼ਾਹਾਂ=ਰਾਜਿਆਂ
ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਖਰਚ ਹੋਣ ਵਾਲਾ, ਖੂੰਬਹਾ=ਲਹੂ ਦਾ ਮੁੱਲ, ਬਯਾਨਾ-ਏ-
ਜਜ਼ਾ=ਪੁੰਨ-ਫਲ ਦਾ ਪੇਸ਼ਗੀ ਭੁਗਤਾਨ, ਰਜ਼ਮਗਾਹ=ਰਣ-ਭੂਮੀ, ਮੁਸ਼ਤਹਰ=
ਚਰਚਿਤ, ਬਹਰੇ-ਸਮਾਅਤ=ਸੁਨਵਾਈ ਲਈ, ਰਿਜ਼ਕੇ-ਖ਼ਾਕ=ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ)

ਯਹਾਂ ਸੇ ਸ਼ਹਰ ਕੋ ਦੇਖੋ ਤੋ ਹਲਕਾ-ਦਰ-ਹਲਕਾ
ਖਿੰਚੀ ਹੈ ਜੇਲ ਕੀ ਸੂਰਤ ਹਰ ਏਕ ਸਿਮਤ ਫ਼ਸੀਲ
ਹਰੇਕ ਰਾਹਗੁਜ਼ਰ ਗਰਦਿਸ਼ੇ-ਅਸੀਰਾਂ ਹੈ
ਨਾ ਸੰਗੇ-ਮੀਲ, ਨਾ ਮੰਜ਼ਿਲ, ਨ ਮੁਖ਼ਲਿਸੀ ਕੀ ਸਬੀਲ

ਜੋ ਕੋਈ ਤੇਜ਼ ਚਲੇ ਰਹ, ਤੋ ਪੂਛਤਾ ਹੈ ਖ਼ਯਾਲ
ਕਿ ਟੋਕਨੇ ਕੋਈ ਲਲਕਾਰ ਕਯੂੰ ਨਹੀਂ ਆਈ
ਜੋ ਕੋਈ ਹਾਥ ਹਿਲਾਯੇ ਤੋ ਵਹਮ ਕੋ ਹੈ ਸਵਾਲ
ਕੋਈ ਛਨਕ, ਕੋਈ ਝੰਕਾਰ ਕਯੂੰ ਨਹੀਂ ਆਈ

ਯਹਾਂ ਸੇ ਸ਼ਹਰ ਕੋ ਦੇਖੋ ਤੋ ਸਾਰੀ ਖ਼ਲਕਤ ਮੇਂ
ਨ ਕੋਈ ਸਾਹਿਬੇ-ਤਮਕੀਂ ਨ ਕੋਈ ਵਾਲੀ-ਏ-ਹੋਸ਼
ਹਰੇਕ ਮਰਦੇ-ਜਵਾਂਮੁਜਰਿਮੇ-ਰਸਨ-ਬ-ਗੁਲੂ
ਹਰਇਕ ਹਸੀਨਾ-ਏ-ਰਾਨਾ ਕਨੀਜ਼ੇ-ਹਲਕਾ-ਬ-ਗੋਸ਼

ਜੋ ਸਾਯੇ ਦੂਰ ਚਿਰਾਗ਼ੋਂ ਕੇ ਗਿਰਦ ਲਰਜ਼ਾਂ ਹੈਂ
ਨ ਜਾਨੇ ਮਹਫ਼ਿਲੇ-ਗ਼ਮ ਹੈ ਕਿ ਬਜ਼ਮੇ-ਜਾਮੋ-ਸੁਬੂ
ਜੋ ਰੰਗ ਹਰ ਦਰੋ-ਦੀਵਾਰ ਪਰ ਪਰੀਸ਼ਾਂ ਹੈਂ
ਯਹਾਂ ਸੇ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਖੁਲਤਾ-ਯੇ ਫੂਲ ਹੈਂ ਕਿ ਲਹੂ

(ਹਲਕਾ-ਦਰ-ਹਲਕਾ=ਘੇਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਫ਼ਸੀਲ=ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ,
ਗਰਦਿਸ਼ੇ-ਅਸੀਰਾਂ=ਕੈਦੀਆਂ ਦਾ ਕਿਸਮਤ-ਚੱਕਰ, ਮੁਖ਼ਲਿਸੀ ਕੀ
ਸਬੀਲ=ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਰਾਹ, ਸਾਹਿਬੇ-ਤਮਕੀਂ=ਮਰਿਆਦਾਵਾਨ,
ਵਾਲੀ-ਏ-ਹੋਸ਼=ਹੋਸ਼ਵੰਦ, ਹਸੀਨਾ-ਏ-ਰਾਨਾ ਕਨੀਜ਼ੇ-ਹਲਕਾ-ਬ-ਗੋਸ਼=
ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਕੁੰਡਲ ਪਹਿਨੀਂ ਦਾਸੀ, ਬਜ਼ਮੇ-ਜਾਮੋ-ਸੁਬੂ=ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਮਹਫ਼ਿਲ,
ਪਰੀਸ਼ਾਂ=ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ)

ਦਰਦ ਥਮ ਜਾਏਗਾ, ਗ਼ਮ ਨ ਕਰ, ਗ਼ਮ ਨ ਕਰ
ਯਾਰ ਲੌਟ ਆਏਂਗੇ, ਦਿਲ ਠਹਰ ਜਾਏਗਾ, ਗ਼ਮ ਨ ਕਰ, ਗ਼ਮ ਨ ਕਰ
ਜ਼ਖ਼ਮ ਭਰ ਜਾਏਗਾ
ਗ਼ਮ ਨ ਕਰ, ਗ਼ਮ ਨ ਕਰ
ਦਿਨ ਨਿਕਲ ਆਏਗਾ
ਗ਼ਮ ਨ ਕਰ, ਗ਼ਮ ਨ ਕਰ
ਅਬਰ ਖੁਲ ਜਾਏਗਾ, ਰਾਤ ਢਲ ਜਾਏਗੀ
ਗ਼ਮ ਨ ਕਰ, ਗ਼ਮ ਨ ਕਰ
ਰੁਤ ਬਦਲ ਜਾਏਗੀ
ਗ਼ਮ ਨ ਕਰ, ਗ਼ਮ ਨ ਕਰ

ਜਬ ਸੇ ਬੇ-ਨੂਰ ਹੁਈ ਹੈਂ ਸ਼ਮਏਂ
ਖ਼ਾਕ ਮੇਂ ਢੂੰਢਤਾ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ ਨ ਜਾਨੇ ਕਿਸ ਜਾ
ਖੋ ਗਈ ਹੈਂ ਮੇਰੀ ਦੋਨੋਂ ਆਂਖੇਂ
ਤੁਮ ਜੋ ਵਾਕਿਫ਼ ਹੋ ਬਤਾਓ ਕੋਈ ਪਹਚਾਨ ਮੇਰੀ

ਇਸ ਤਰਹ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਇਕ ਰੰਗ ਮੇਂ ਉਤਰ ਆਯਾ ਹੈ
ਮੌਜ-ਦਰ-ਮੌਜ ਕਿਸੀ ਜ਼ਹਰ ਕਾ ਕਾਤਿਲ ਦਰੀਯਾ
ਤੇਰਾ ਅਰਮਾਨ, ਤੇਰੀ ਯਾਦ ਲੀਯੇ ਜਾਨ ਮੇਰੀ
ਜਾਨੇ ਕਿਸ ਮੌਜ ਮੇਂ ਗ਼ਲਤਾਂ ਹੈ ਕਹਾਂ ਦਿਲ ਮੇਰਾ
ਏਕ ਪਲ ਠਹਰੋ ਕਿ ਉਸ ਪਾਰ ਕਿਸੀ ਦੁਨੀਯਾ ਸੇ
ਬਰਕ ਆਯੇ ਮੇਰੀ ਜਾਨਿਬ, ਯਦੇ-ਬੈਜ਼ਾ ਲੇਕਰ
ਔਰ ਮੇਰੀ ਆਂਖੋਂ ਕੇ ਗੁਮਗਸ਼ਤਾ ਗੁਹਰ
ਜਾਮੇ-ਜ਼ੁਲਮਤ ਸੇ ਸਿਯਹ ਮਸਤ
ਨਈ ਆਂਖੋਂ ਕੇ ਸ਼ਬਤਾਬ ਗੁਹਰ
ਲੌਟਾ ਦੇ

ਏਕ ਪਲ ਠਹਰੋ ਕਿ ਦਰੀਯਾ ਕਾ ਕਹੀਂ ਪਾਟ ਲਗੇ
ਔਰ ਨਯਾ ਦਿਲ ਮੇਰਾ
ਜ਼ਹਰ ਮੇਂ ਘੁਲ ਕੇ, ਫ਼ਨਾ ਹੋ ਕੇ
ਕਿਸੀ ਘਾਟ ਲਗੇ
ਫਿਰ ਪਯੇ-ਨਜ਼ਰ ਨਯੇ ਦੀਦਾ-ਓ-ਦਿਲ ਲੇ ਕੇ ਚਲੂੰ
ਹੁਸਨ ਕੀ ਮਦਹ ਕਰੂੰ, ਸ਼ੌਕ ਕਾ ਮਜ਼ਮੂੰ ਲਿੱਖੂੰ

ਸਿਤੰਬਰ, ੧੯੬੫

(ਮੌਜ=ਲਹਿਰ, ਬਰਕ=ਬਿਜਲੀ, ਯਦੇ-ਬੈਜ਼ਾ=ਰੋਸ਼ਨ ਹੱਥ,
ਸ਼ਬਤਾਬ ਗੁਹਰ=ਰਾਤ ਨੂੰ ਚਮਕਣ ਵਾਲੇ ਮੋਤੀ, ਪਯੇ-ਨਜ਼ਰ=
ਚੜ੍ਹਾਵੇ ਲਈ, ਮਦਹ=ਤਾਰੀਫ਼)

ਉੱਠੋ ਅਬ ਮਾਟੀ ਸੇ ਉੱਠੋ
ਜਾਗੋ ਮੇਰੇ ਲਾਲ
ਅਬ ਜਾਗੋ ਮੇਰੇ ਲਾਲ
ਤੁਮਹਾਰੀ ਸੇਜ ਸਜਾਵਨ ਕਾਰਨ
ਦੇਖੋ ਆਈ ਰੈਨ ਅੰਧਿਆਰਨ
ਨੀਲੇ ਸ਼ਾਲ-ਦੋਸ਼ਾਲੇ ਲੇਕਰ
ਇਨਮੇਂ ਇਨ ਦੁਖੀਯਨ ਅੰਖੀਯਨ ਨੇ
ਢੇਰ ਕੀਯੇ ਹੈਂ ਇਤਨੇ ਮੋਤੀ
ਇਤਨੇ ਮੋਤੀ ਜਿਨ ਕੀ ਜਯੋਤੀ
ਦਾਨ ਸੇ ਤੁਮਹਰਾ, ਜਗਮਗ ਲਾਗਾ
ਨਾਮ ਚਮਕਨੇ

ਉੱਠੋ ਅਬ ਮਾਟੀ ਸੇ ਉੱਠੋ
ਜਾਗੋ ਮੇਰੇ ਲਾਲ
ਅਬ ਜਾਗੋ ਮੇਰੇ ਲਾਲ
ਘਰ-ਘਰ ਬਿਖਰਾ ਭੋਰ ਕਾ ਕੁੰਦਨ
ਘੋਰ ਅੰਧੇਰਾ ਅਪਨਾ ਆਂਗਨ
ਜਾਨੇ ਕਬ ਸੇ ਰਾਹ ਤਕੇ ਹੈਂ
ਬਾਲੀ ਦੁਲਹਨੀਯਾ, ਬਾਂਕੇ ਵੀਰਨ
ਸੂਨਾ ਤੁਮਹਰਾ ਰਾਜ ਪੜਾ ਹੈ
ਦੇਖੋ ਕਿਤਨਾ ਕਾਜ ਪੜਾ ਹੈ

ਬੈਰੀ ਬਿਰਾਜੇ ਰਾਜ ਸਿੰਹਾਸਨ
ਤੁਮ ਮਾਟੀ ਮੇਂ ਲਾਲ
ਉੱਠੋ ਅਬ ਮਾਟੀ ਸੇ ਉੱਠੋ, ਜਾਗੋ ਮੇਰੇ ਲਾਲ
ਹਠ ਨ ਕਰੋ ਮਾਟੀ ਸੇ ਉੱਠੋ, ਜਾਗੋ ਮੇਰੇ ਲਾਲ
ਅਬ ਜਾਗੋ ਮੇਰੇ ਲਾਲ

ਅਕਤੂਬਰ, ੧੯੬੫

ਤੇਰੇ ਪੈਗ਼ਾਮ ਪਰ, ਐ ਵਤਨ, ਐ ਵਤਨ
ਆ ਗਯੇ ਹਮ ਫ਼ਿਦਾ ਹੋ ਤਿਰੇ ਨਾਮ ਪਰ
ਤੇਰੇ ਪੈਗ਼ਾਮ ਪਰ, ਐ ਵਤਨ, ਐ ਵਤਨ

ਨਜ਼ਰ ਕਯਾ ਦੇਂ ਕਿ ਹਮ ਮਾਲਵਾਲੇ ਨਹੀਂ
ਆਨ ਵਾਲੇ ਹੈਂ ਇਕਬਾਲ ਵਾਲੇ ਨਹੀਂ
ਹਾਂ, ਯਹ ਜਾਂ ਹੈ ਕਿ ਸੁਖ ਜਿਸਨੇ ਦੇਖਾ ਨਹੀਂ
ਯਾ ਯੇ ਤਨ ਜਿਸ ਪੇ ਕਪੜੇ ਕਾ ਟੁਕੜਾ ਨਹੀਂ
ਅਪਨੀ ਦੌਲਤ ਯਹੀ, ਅਪਨਾ ਧਨ ਹੈ ਯਹੀ
ਅਪਨਾ ਜੋ ਕੁਛ ਭੀ ਹੈ, ਐ ਵਤਨ, ਹੈ ਯਹੀ
ਵਾਰ ਦੇਂਗੇ ਯਹ ਸਬ ਕੁਛ ਤਿਰੇ ਨਾਮ ਪਰ
ਤੇਰੀ ਲਲਕਾਰ ਪਰ, ਤੇਰੇ ਪੈਗ਼ਾਮ ਪਰ
ਤੇਰੇ ਪੈਗ਼ਾਮ ਪਰ, ਐ ਵਤਨ, ਐ ਵਤਨ
ਹਮ ਲੁਟਾ ਦੇਂਗੇ ਜਾਨਂੇ ਤਿਰੇ ਨਾਮ ਪਰ

ਤੇਰੇ ਗ਼ੱਦਾਰ ਗ਼ੈਰਤ ਸੇ ਮੂੰਹ ਮੋੜਕਰ
ਆਜ ਫਿਰ ਐਰੋਂ-ਗੈਰੋਂ ਸੇ ਸਰ-ਜੋੜਕਰ
ਤੇਰੀ ਇੱਜ਼ਤ ਕਾ ਭਾਵ ਲਗਾਨੇ ਚਲੇ
ਤੇਰੀ ਅਸਮਤ ਕਾ ਸੌਦਾ ਚੁਕਾਨੇ ਚਲੇ
ਦਮ ਮੇਂ ਦਮ ਹੈ ਤੋ ਯਹ ਕਰਨੇ ਦੇਂਗੇ ਨ ਹਮ
ਚਾਲ ਉਨਕੀ ਕੋਈ ਚਲਨੇ ਦੇਂਗੇ ਨ ਹਮ
ਤੁਝਕੋ ਬਿਕਨੇ ਨ ਦੇਂਗੇ ਕਿਸੀ ਦਾਮ ਪਰ
ਹਮ ਲੁਟਾ ਦੇਂਗੇ ਜਾਨਂੇ ਤਿਰੇ ਨਾਮ ਪਰ
ਸਰ ਕਟਾ ਦੇਂਗੇ ਹਮ ਤੇਰੇ ਪੈਗ਼ਾਮ ਪਰ
ਤੇਰੇ ਪੈਗ਼ਾਮ ਪਰ, ਐ ਵਤਨ, ਐ ਵਤਨ

ਅਬ ਬਜ਼ਮੇ-ਸੁਖ਼ਨ ਸੋਹਬਤੇ-ਲਬਸੋਖ਼ਤਗਾਂ ਹੈ
ਅਬ ਹਲਕਾ-ਏ-ਮਯ ਤਾਏਫ਼-ਏ-ਬੇਤਲਬਾਂ ਹੈ

ਘਰ ਰਹੀਏ ਤੋ ਵੀਰਾਨੀ-ਏ-ਦਿਲ ਖਾਨੇ ਕੋ ਆਵੇ
ਰਹ ਚਲੀਏ ਤੋ ਹਰ ਗਾਮ ਪੇ ਗ਼ੌਗ਼ਾ-ਏ-ਸਗਾਂ ਹੈ

ਪੈਵੰਦੇ-ਰਹੇ-ਕੂਚਾ-ਏ-ਜ਼ਰ ਚਸ਼ਮੇ-ਗ਼ਿਜ਼ਾਲਾਂ
ਪਾਬੋਸੇ-ਹਵਸ ਅਫ਼ਸਰੇ-ਸ਼ਮਸ਼ਾਦਕਦਾਂ ਹੈ

ਯਾਂ ਅਹਲੇ-ਜੁਨੂੰ ਯਕ-ਬ-ਦਿਗਰ-ਦਸਤੋ-ਗਰੇਬਾਂ
ਵਾਂ ਜੈਸ਼ੇ-ਹਵਸ ਤੇਗ਼-ਬ-ਕਫ਼-ਦਰਪਾਯੇ-ਜਾਂ ਹੈ

ਅਬ ਸਾਹਿਬੇ-ਇਨਸਾਫ਼ ਹੈ ਖ਼ੁਦ ਤਾਲਿਬੇ-ਇਨਸਾਫ਼
ਮੁਹਰ ਉਸਕੀ ਹੈ, ਮੀਜ਼ਾਨ ਵ-ਦਸਤੇ-ਦਿਗਰਾਂ ਹੈ

ਹਮ ਸਹਲਤਲਬ ਕੌਨ-ਸੇ- ਫ਼ਰਹਾਦ ਥੇ, ਲੇਕਿਨ
ਅਬ ਸ਼ਹਰ ਮੇਂ ਤੇਰੇ ਕੋਈ ਹਮ-ਸਾ ਭੀ ਕਹਾਂ ਹੈ

ਫਰਵਰੀ, ੧੯੬੬

(ਆਸ਼ੋਬ ਕਾ ਆਗ਼ਾਜ਼=ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਦੇ ਵਰਨਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ,
ਸੋਹਬਤੇ-ਲਬਸੋਖ਼ਤਗਾਂ=ਜਲੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸੰਗਤ,
ਹਲਕਾ-ਏ-ਮਯ=ਸ਼ਰਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸੰਗਤ, ਤਾਏਫ਼=ਰਾਗ-ਮੰਡਲੀ,
ਗ਼ੌਗ਼ਾ-ਏ-ਸਗਾਂ=ਕੁੱਤਿਆਂ ਦਾ ਰੌਲਾ, ਪੈਵੰਦੇ-ਰਹੇ-ਕੂਚਾ-ਏ-ਜ਼ਰ=
ਧਨਵਾਨਾਂ ਦੀ ਗਲੀ ਦੀ ਟਾਕੀ, ਚਸ਼ਮੇ-ਗ਼ਿਜ਼ਾਲਾਂ=ਮਿਰਗ-ਨੈਣੀਆਂ,
ਪਾਬੋਸ=ਪੈਰ ਚੁੰਮਣਾਂ, ਅਫ਼ਸਰੇ-ਸ਼ਮਸ਼ਾਦਕਦਾਂ=ਸਰੂ ਵਰਗੇ ਸਿੱਧੇ ਕਦ
ਵਾਲੀਆਂ, ਯਕ-ਬ-ਦਿਗਰ-ਦਸਤੋ-ਗਰੇਬਾਂ=ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਗਲਾਵੇਂ ਫੜੀਂ,
ਜੈਸ਼=ਲਸ਼ਕਰ, ਤੇਗ਼-ਬ-ਕਫ਼-ਦਰਪਾਯੇ-ਜਾਂ=ਤਲਵਾਰਾਂ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜੀਂ,
ਜਾਨ ਲੈਣ ਤੇ ਉਤਾਰੂ, ਮੀਜ਼ਾਨ ਵ-ਦਸਤੇ-ਦਿਗਰਾਂ=ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਤੱਕੜੀ
ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਹੱਥ ਹੈ)

(ਆਂਦਰੇ ਵੋਜਨੇਸੇਂਸਕੀ ਕੇ ਨਾਮ)

ਇਕ ਜ਼ਰਾ ਸੋਚਨੇ ਦੋ
ਇਸ ਖ਼ਯਾਬਾਂ ਮੇਂ
ਜੋ ਇਸ ਲਹਜ਼ਾ ਬਿਯਾਬਾਂ ਭੀ ਨਹੀਂ
ਕੌਨ-ਸੀ ਸ਼ਾਖ਼ ਮੇਂ ਫੂਲ ਆਯੇ ਥੇ ਸਬਸੇ ਪਹਲੇ
ਕੌਨ ਬੇ-ਰੰਗ ਹੁਈ ਰੰਜੋ-ਤਅਬ ਸੇ ਪਹਲੇ
ਔਰ ਅਬ ਸੇ ਪਹਲੇ
ਕਿਸ ਘੜੀ ਕੌਨ-ਸੇ ਮੌਸਮ ਮੇਂ ਯਹਾਂ
ਖ਼ੂਨ ਕਾ ਕਹਤ ਪੜਾ
ਗੁਲ ਕੀ ਸ਼ਹਰਗ ਪੇ ਕੜਾ
ਵਕਤ ਪੜਾ
ਸੋਚਨੇ ਦੋ

ਇਕ ਜ਼ਰਾ ਸੋਚਨੇ ਦੋ
ਯੇਹ ਭਰਾ ਸ਼ਹਰ ਜੋ ਅਬ ਵਾਦੀ-ਏ-ਵੀਰਾਂ ਭੀ ਨਹੀਂ
ਇਸਮੇਂ ਕਿਸ ਵਕਤ ਕਹਾਂ
ਆਗ ਲਗੀ ਥੀ ਪਹਲੇ
ਇਸਕੇ ਸਫ਼ਬਸਤਾ ਦਰੀਚੋਂ ਮੇਂ ਸੇ ਕਿਸ ਮੇਂ ਅੱਵਲ
ਜ਼ਹ ਹੁਈ ਸੁਰਖ਼ ਸ਼ੁਆਓਂ ਕੀ ਕਮਾਂ
ਕਿਸ ਜਗਹ ਜੋਤ ਜਗੀ ਥੀ ਪਹਲੇ
ਸੋਚਨੇ ਦੋ

ਹਮ ਸੇ ਉਸ ਦੇਸ ਕਾ ਤੁਮ ਨਾਮੋ-ਨਿਸ਼ਾਂ ਪੂਛਤੇ ਹੋ
ਜਿਸਕੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਨ ਜੁਗ਼ਰਾਫ਼ੀਯਾ ਅਬ ਯਾਦ ਆਯੇ

ਔਰ ਯਾਦ ਆਏ ਤੋ ਮਹਬੂਬੇ-ਗੁਜ਼ਸਤਾ ਕੀ ਤਰਹ
ਰੂ-ਬ-ਰੂ ਆਨੇ ਸੇ ਜੀ ਘਬਰਾਯੇ

ਹਾਂ, ਮਗਰ ਜੈਸੇ ਕੋਈ
ਐਸੇ ਮਹਬੂਬ ਯਾ ਮਹਬੂਬਾ ਕਾ ਦਿਲ ਰਖਨੇ ਕੋ
ਆ ਨਿਕਲਤਾ ਹੈ
ਕਭੀ ਰਾਤ ਬਿਤਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ
ਹਮ ਅਬ ਉਸ ਉਮਰ ਕੋ ਆ ਪਹੁੰਚੇ ਹੈਂ
ਜਬ ਹਮ ਭੀ ਯੂੰ ਹੀ
ਦਿਲ ਸੇ ਮਿਲ ਆਤੇ ਹੈਂ ਬਸ ਰਸਮ ਨਿਭਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ
ਦਿਲ ਕੀ ਕਯਾ ਪੂਛਤੇ ਹੋ
ਸੋਚਨੇ ਦੋ

ਮਾਸਕੋ, ਮਾਰਚ, ੧੯੬੭

(ਖ਼ਯਾਬਾਂ=ਹਰਿਆਲੀ, ਰੰਜੋ-ਤਅਬ=ਦੁੱਖ ਤੇ ਥਕਾਨ, ਕਹਤ=
ਅਕਾਲ, ਸਫ਼ਬਸਤਾ ਦਰੀਚੇ=ਸਿੱਧੀ ਕਤਾਰ ਵਿਚ ਝਰੋਖੇ)

(ਅਰਬ-ਇਸਰਾਈਲ ਜੰਗ, ਸਨ ੧੯੬੭, ਕੇ ਬਾਦ)

(੧)

ਫਿਰ ਬਰਕ ਫ਼ਰੋਜ਼ਾਂ ਹੈ ਸਰੇ-ਵਾਦੀਏ-ਸੀਨਾ
ਫਿਰ ਰੰਗ ਪੇ ਹੈ ਸ਼ੋਲਾ-ਏ-ਰੁਖ਼ਸਾਰੇ-ਹਕੀਕਤ
ਪੈਗ਼ਾਮੇ-ਅਜ਼ਲ, ਦਾਵਤੇ-ਦੀਦਾਰੇ-ਹਕੀਕਤ

ਐ ਦੀਦ-ਏ-ਬੀਨਾ
ਅਬ ਵਕਤ ਹੈ ਦੀਦਾਰ ਕਾ, ਦਮ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਐ ਜਜ਼ਬਏ-ਦਿਲ, ਦਿਲ ਭਰਮ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਅਬ ਕਾਤਿਲੇ-ਜਾਂ ਚਾਰਾਗਰੇ-ਕੁਲਫ਼ਤੇ-ਗ਼ਮ ਹੈ
ਗੁਲਜ਼ਾਰੇ-ਇਰਮ, ਪਰਤਵੇ-ਸਹਰਾ-ਏ-ਅਦਮ ਹੈ
ਪਿੰਦਾਰੇ-ਜੁਨੂੰ, ਹੌਸਲਏ-ਰਾਹੇ-ਅਦਮ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ ਹੈ

(੨)

ਫਿਰ ਬਰਕ ਫ਼ਰੋਜ਼ਾਂ ਹੈ ਸਰੇ-ਵਾਦੀਏ-ਸੀਨਾ
ਐ ਦੀਦ-ਏ-ਬੀਨਾ
ਫਿਰ ਦਿਲ ਕੋ ਮੁਸੱਫ਼ਾ ਕਰੋ, ਇਸ ਲੌਹ ਪੇ ਸ਼ਾਯਦ
ਮਾਬੈਨੇ-ਮਨੋ-ਤੂ, ਨਯਾ ਪੈਮਾਂ ਕੋਈ ਉਤਰੇ
ਅਬ ਰਸਮੇ-ਸਿਤਮ, ਹਿਕਮਤੇ-ਖ਼ਾਸਾਨੇ-ਜ਼ਮੀਂ ਹੈ
ਤਾਈਦੇ-ਸਿਤਮ, ਮਸਲਹਤੇ-ਮੁਫ਼ਤੀ-ਏ-ਦੀਂ ਹੈ
ਅਬ ਸਦੀਯੋਂ ਕੇ ਇਕਰਾਰੇ-ਇਤਾਯਤ ਕੋ ਬਦਲਨੇ
ਲਾਜ਼ਿਮ ਹੈ ਕਿ ਇਨਕਾਰ ਕਾ ਫ਼ਰਮਾਂ ਕੋਈ ਉਤਰੇ

(੩)

ਸੁਨੋ ਕਿ ਸ਼ਾਯਦ ਯਹ ਨੂਰੇ-ਸੈਕਲ
ਹੈ ਉਸ ਸਹੀਫ਼ੇ ਕਾ ਹਰਫ਼ੇ-ਅੱਵਲ
ਜੋ ਹਰ ਕਸੋ-ਨਾਕਸੇ-ਜ਼ਮੀਂ ਪਰ
ਦਿਲੇ-ਗਦਾਯਾਨੇ-ਅਜਮਈ ਪਰ
ਉਤਰ ਰਹਾ ਹੈ ਫ਼ਲਕ ਸੇ ਅਬਕੇ,
ਸੁਨੋ ਕਿ ਇਸ ਹਰਫ਼ੇ-ਲਯੇ-ਅਜ਼ਲ ਕੇ
ਹਮੀਂ ਤੁਮਹੀਂ ਬੰਦਗਾਨੇ-ਬੇਬਸ
ਅਲੀਮ ਭੀ ਹੈਂ, ਖ਼ਬੀਰ ਭੀ ਹੈਂ
ਸੁਨੋ ਕਿ ਹਮ ਬੇਜ਼ੁਬਾਨ-ਓ-ਬੇਕਸ
ਬਸ਼ੀਰ ਭੀ ਹੈਂ, ਨਜ਼ੀਰ ਭੀ ਹੈਂ

ਹਰ ਇਕ ਔਲਾ-ਇਲ-ਅਮਰ ਕੋ ਸਦਾ ਦੋ
ਕਿ ਅਪਨੇ ਫ਼ਰਦੇ-ਅਮਲ ਸੰਭਾਲੇ
ਉਠੇਗਾ ਜਬ ਜੰਮੇ-ਸਰਫ਼ਰੋਸ਼ਾਂ
ਪੜੇਂਗੇ ਦਾਰ-ਓ-ਰਸਨ ਕੇ ਲਾਲੇ
ਕੋਈ ਨ ਹੋਗਾ ਕਿ ਜੋ ਬਚਾ ਲੇ
ਜਜ਼ਾ, ਸਜ਼ਾ, ਸਬ ਯਹੀਂ ਪੇ ਹੋਗੀ
ਯਹੀਂ ਅਜ਼ਾਬ-ਓ-ਸਵਾਬ ਹੋਗਾ
ਯਹੀਂ ਸੇ ਉੱਠੇਗਾ ਸ਼ੋਰੇ-ਮਹਸ਼ਰ
ਯਹੀਂ ਪੇ ਰੋਜ਼ੇ-ਹਿਸਾਬ ਹੋਗਾ

(ਬਰਕ ਫ਼ਰੋਜ਼ਾਂ ਹੈ ਸਰੇ-ਵਾਦੀਏ-ਸੀਨਾ=ਸੀਨਾ ਦੀ ਘਾਟੀ ਵਿਚ
ਬਿਜਲੀ ਚਮਕਦੀ ਹੈ, ਪੈਗ਼ਾਮੇ-ਅਜ਼ਲ=ਮੌਤ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ, ਦੀਦ-ਏ-
ਬੀਨਾ=ਵੇਖਣ ਵਾਲੀ ਅੱਖ, ਚਾਰਾਗਰੇ-ਕੁਲਫ਼ਤੇ-ਗ਼ਮ=ਦੱਖ ਦੇ ਦਰਦ
ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਗੁਲਜ਼ਾਰੇ-ਇਰਮ=ਸੁਰਗ ਦੀ ਨਕਲ ਤੇ
ਬਣਾਇਆ ਸ਼ੱਦਾਦ ਦਾ ਬਾਗ਼, ਪਰਤਵੇ-ਸਹਰਾ-ਏ-ਅਦਮ=ਸੁਰਗ
ਦੇ ਬਾਗ਼ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ, ਪਿੰਦਾਰੇ-ਜੁਨੂੰ=ਜੁਨੂਨ ਦਾ ਹੰਕਾਰ, ਮੁਸੱਫ਼ਾ=
ਸਾਫ਼, ਮਾਬੈਨੇ-ਮਨੋ-ਤੂ=ਮੇਰੇ-ਤੇਰੇ ਵਿਚ, ਹਿਕਮਤੇ-ਖ਼ਾਸਾਨੇ-ਜ਼ਮੀਂ=
ਧਰਤੀ ਦੇ ਖ਼ਾਸ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਤਰਕੀਬ, ਮਸਲਹਤੇ-ਮੁਫ਼ਤੀ-ਏ-ਦੀਂ=
ਧਰਮ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕੰਮ ਦੀ ਯੋਗਤਾ, ਇਕਰਾਰੇ-ਇਤਾਯਤ=ਪੂਜਾ ਦਾ
ਬੰਨ੍ਹਣ, ਨੂਰੇ-ਸੈਕਲ=ਤੇਜ਼ ਰੋਸ਼ਨੀ, ਸਹੀਫ਼ੇ=ਧਰਮ-ਗ੍ਰੰਥ, ਗਦਾਯਾਨੇ-
ਅਜਮਈ=ਸਾਰੇ ਫ਼ਕੀਰਾਂ ਦਾ ਦਲ, ਹਰਫ਼ੇ-ਲਯੇ-ਅਜ਼ਲ=ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ
ਸ਼ੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ਬਦ, ਅਲੀਮ=ਸਭ ਕੁਝ ਜਾਨਣਹਾਰ, ਖ਼ਬੀਰ=ਖ਼ਬਰ ਰੱਖਣ
ਵਾਲਾ, ਬਸ਼ੀਰ=ਸ਼ੁਭ ਸੁਨੇਹਾ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲਾ, ਨਜ਼ੀਰ=ਡਰਾਉਣ ਵਾਲਾ,
ਔਲਾ-ਇਲ-ਅਮਰ=ਬੜੇ ਹਾਕਮ, ਫ਼ਰਦੇ-ਅਮਲ=ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ,
ਜੰਮੇ-ਸਰਫ਼ਰੋਸ਼ਾਂ=ਸਿਰ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਇਕੱਠ)

ਆਈਏ, ਹਾਥ ਉਠਾਯੇਂ ਹਮ ਭੀ
ਹਮ ਜਿਨਹੇਂ ਰਸਮੇ-ਦੁਆ ਯਾਦ ਨਹੀਂ

ਹਮ ਜਿਨਹੇਂ ਸੋਜ਼ੇ-ਮੋਹੱਬਤ ਕੇ ਸਿਵਾ
ਕੋਈ ਬੁਤ ਕੋਈ ਖ਼ੁਦਾ ਯਾਦ ਨਹੀਂ

ਆਈਏ, ਅਰਜ਼ ਗੁਜ਼ਾਰੇਂ ਕਿ ਨਿਗਾਰੇ-ਹਸਤੀ
ਜ਼ਹਰੇ-ਇਮਰੋਜ਼ ਮੇਂ ਸ਼ੀਰੀਨੀ-ਏ-ਫ਼ਰਦੋ ਭਰ ਦੇ

ਵੋਹ ਜਿਨਹੇਂ ਤਾਬੇ-ਗਰਾਂਬਾਰੀ-ਏ-ਅੱਯਾਮ ਨਹੀਂ
ਉਨਕੀ ਪਲਕੋਂ ਪੇ ਸ਼ਬੋ-ਰੋਜ਼ ਕੋ ਹਲਕਾ ਕਰ ਦੇ

ਜਿਨਕੀ ਆਂਖੋਂ ਕੋ ਰੁਖ਼ੇ-ਸੁਬਹ ਕਾ ਯਾਰਾ ਭੀ ਨਹੀਂ
ਉਨਕੀ ਰਾਤੋਂ ਮੇਂ ਸ਼ਮਅ ਮੁਨੱਵਰ ਕਰ ਦੇ

ਜਿਨਕੇ ਕਦਮੋਂ ਕੋ ਕਿਸੀ ਰਹ ਕਾ ਸਹਾਰਾ ਭੀ ਨਹੀਂ
ਉਨਕੀ ਨਜ਼ਰੋਂ ਪੇ ਕੋਈ ਰਾਹ ਉਜਾਗਰ ਕਰ ਦੇ

ਜਿਨਕਾ ਦੀਂ ਪੈਰਵੀਏ-ਕਜ਼ਬੋ-ਰਿਯਾ ਹੈ ਉਨਕੋ
ਹਿੰਮਤੇ-ਕੁਫ਼ਰ ਮਿਲੇ, ਜੁਰਅਤੇ-ਤਹਕੀਕ ਮਿਲੇ

ਜਿਨਕੇ ਸਰ ਮੁੰਤਜ਼ਿਰੇ-ਤੇਗ਼ੇ-ਜਫ਼ਾ ਹੈਂ ਉਨਕੋ
ਦਸਤੇ-ਕਾਤਿਲ ਕੋ ਝਟਕ ਦੇਨੇ ਕੀ ਤੌਫ਼ੀਕ ਮਿਲੇ

ਇਸ਼ਕ ਕਾ ਸਰਰੇ-ਨਿਹਾਂ ਜਾਨ-ਤਪਾਂ ਹੈ ਜਿਸਸੇ
ਆਜ ਇਕਰਾਰ ਕਰੇਂ ਔਰ ਤਪਿਸ਼ ਮਿਟ ਜਾਯੇ

ਹਰਫ਼ੇ-ਹਕ ਦਿਲ ਮੇਂ ਖਟਕਤਾ ਹੈ ਜੋ ਕਾਂਟੇ ਕੀ ਤਰਹ
ਆਜ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕਰੇਂ ਔਰ ਖ਼ਲਿਸ਼ ਮਿਟ ਜਾਯੇ

(ਸੋਜ਼ੇ-ਮੋਹੱਬਤ=ਪਿਆਰ ਦੀ ਅੱਗ, ਨਿਗਾਰੇ-ਹਸਤੀ=
ਜਵਿਨ ਦਾ ਸੁਹੱਪਣ, ਜ਼ਹਰੇ-ਇਮਰੋਜ਼=ਵਰਤਮਾਨ ਦਾ
ਜ਼ਹਿਰ, ਸ਼ੀਰੀਨੀ-ਏ-ਫ਼ਰਦੋ=ਭਵਿਖ ਦੀ ਮਿਠਾਸ,
ਤਾਬੇ-ਗਰਾਂਬਾਰੀ-ਏ-ਅੱਯਾਮ=ਜੀਵਨ ਦਾ ਬੋਝ ਉਠਾਉਣ
ਦੀ ਤਾਕਤ, ਯਾਰਾ=ਸਹਿਣ ਸ਼ਕਤੀ, ਮੁਨੱਵਰ=ਰੋਸ਼ਨ,
ਪੈਰਵੀਏ-ਕਜ਼ਬੋ-ਰਿਯਾ=ਝੂਠ ਤੇ ਫ਼ਰੇਬ ਦਾ ਸਮਰਥਨ,
ਹਿੰਮਤੇ-ਕੁਫ਼ਰ=ਧਰਮ ਤੋਂ ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਹਿੰਮਤ, ਸਰਰੇ-
ਨਿਹਾਂ= ਚੁਭਿਆ ਤੀਰ, ਹਰਫ਼ੇ-ਹਕ=ਸੱਚ ਦੀ ਬਾਣੀ)

ਤੂਫ਼ਾਂ-ਬ-ਦਿਲ ਹੈ ਹਰ ਕੋਈ ਦਿਲਦਾਰ ਦੇਖਨਾ
ਗੁਲ ਹੋ ਨ ਜਾਯੇ ਮਸ਼ਅਲੇ-ਰੁਖ਼ਸਾਰ ਦੇਖਨਾ

ਆਤਿਸ਼-ਬ-ਜਾਂ ਹੈ ਨ ਕੋਈ ਸਰਕਾਰ ਦੇਖਨਾ
ਲੌ ਦੇ ਉਠੇ ਨ ਤੁਰਰਾ-ਏ-ਤਰਰਾਰ ਦੇਖਨਾ

ਜਜ਼ਬੇ-ਮੁਸਾਫ਼ਿਰਾਨੇ-ਰਹੇ-ਯਾਰ ਦੇਖਨਾ
ਸਰ ਦੇਖਨਾ, ਨ ਸੰਗ ਨ ਦੀਵਾਰ ਦੇਖਨਾ

ਕੂਏ-ਜਫ਼ਾ ਮੇਂ ਕਹਤੇ-ਖ਼ਰੀਦਾਰ ਦੇਖਨਾ
ਹਮ ਆ ਗਯੇ ਤੋ ਗਰਮੀਏ-ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇਖਨਾ

ਉਸ ਦਿਲਨਵਾਜ਼ੇ-ਸ਼ਹਰ ਕੇ ਅਤਵਾਰ ਦੇਖਨਾ,
ਬੇਇਲਤਿਫ਼ਾਤ ਬੋਲਨਾ, ਬੇਜ਼ਾਰ ਦੇਖਨਾ

ਖ਼ਾਲੀ ਹੈਂ ਗਰਚੇ ਮਸਨਦੋ-ਮਿੰਬਰ, ਨਿਗੂੰ ਖ਼ਲਕ
ਰੂਆਬੇ-ਕਬਾ ਵ ਹਯਬਤੇ-ਦਸਤਾਰ ਦੇਖਨਾ

ਜਬ ਤਕ ਨਸੀਬ ਥਾ ਤਿਰਾ ਦੀਦਾਰ ਦੇਖਨਾ
ਜਿਸ ਸਿਮਤ ਦੇਖਨਾ ਗੁਲੋ-ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਦੇਖਨਾ

ਹਮ ਫਿਰ ਤਮੀਜ਼ੇ-ਰੋਜ਼ੋ-ਮਹੋ-ਸਾਲ ਕਰ ਸਕੇ
ਐ ਯਾਦੇ-ਯਾਰ ਫਿਰ ਇਧਰ ਇਕ ਬਾਰ ਦੇਖਨਾ

੧੯੬੭

(ਤੁਰਰਾ-ਏ-ਤਰਰਾਰ=ਜੇਬਕਤਰਾ, ਕਹਤੇ-ਖ਼ਰੀਦਾਰ=
ਖ਼ਰੀਦਾਰਾਂ ਦਾ ਅਕਾਲ, ਅਤਵਾਰ=ਢੰਗ, ਬੇਇਲਤਿਫ਼ਾਤ=
ਬੇਧਿਆਨੀ ਨਾਲ, ਨਿਗੂੰ=ਝੁਕਿਆ, ਰੂਆਬੇ-ਕਬਾ=ਪੋਸ਼ਾਕ
ਦਾ ਰੋਅਬ, ਹਯਬਤੇ-ਦਸਤਾਰ=ਪੱਗ ਦਾ ਡਰ)

ਦਰਦ ਇਤਨਾ ਥਾ ਕਿ ਉਸ ਰਾਤ ਦਿਲੇ-ਵਹਸ਼ੀ ਨੇ
ਹਰ ਰਗੇ-ਜਾਂ ਸੇ
ਉਲਝਨਾ ਚਾਹਾ
ਹਰ ਬੁਨੇ-ਮੂ ਸੇ ਟਪਕਨਾ ਚਾਹਾ
ਔਰ ਕਹੀਂ ਦੂਰ ਸੇ ਤੇਰੇ ਸਹਨੇ-ਚਮਨ ਮੇਂ ਗੋਯਾ
ਪੱਤਾ-ਪੱਤਾ ਮੇਰੇ ਅਫ਼ਸੁਰਦਾ ਲਹੂ ਮੇਂ ਘੁਲਕਰ
ਹੁਸਨੇ-ਮਹਤਾਬ ਸੇ ਆਜ਼ੁਰਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਨੇ ਲਗਾ
ਮੇਰੇ ਵੀਰਾਨਾ-ਏ-ਤਨ ਮੇਂ ਗੋਯਾ
ਸਾਰੇ ਦੁਖਤੇ ਹੁਏ ਰੇਸ਼ੋਂ ਕੀ ਤਨਾਬੇਂ ਖੁਲਕਰ

ਸਿਲਸਿਲਾਵਾਰ ਪਤਾ ਦੇਨੇ ਲਗੀਂ
ਰੁਖ਼ਸਤੇ-ਕਾਫ਼ਿਲਾ-ਏ-ਸ਼ੌਕ ਕੀ ਤੈਯਾਰੀ ਕਾ
ਔਰ ਜਬ ਯਾਦ ਕੀ ਬੁਝਤੀ ਹੁਈ ਸ਼ਮਓਂ ਮੇਂ ਨਜ਼ਰ ਆਯਾ ਕਹੀਂ
ਏਕ ਪਲ ਆਖ਼ਿਰੀ ਲਮਹਾ ਤੇਰੀ ਦਿਲਦਾਰੀ ਕਾ
ਦਰਦ ਇਤਨਾ ਥਾ ਕਿ ਉਸਸੇ ਭੀ ਗੁਜ਼ਰਨਾ ਚਾਹਾ
ਹਮਨੇ ਚਾਹਾ ਭੀ, ਮਗਰ ਦਿਲ ਨ ਠਹਰਨਾ ਚਾਹਾ

੧੯੬੭
(ਬੁਨੇ-ਮੂ=ਰੋਮ-ਰੋਮ, ਅਫ਼ਸੁਰਦਾ=ਉਦਾਸ, ਆਜ਼ੁਰਦਾ=ਦੁਖੀ,
ਰੇਸ਼ੋਂ ਕੀ ਤਨਾਬੇਂ=ਕਸੇ ਹੋਏ ਬੰਨ੍ਹਣ, ਰੁਖ਼ਸਤੇ-ਕਾਫ਼ਿਲਾ-ਏ-ਸ਼ੌਕ=
ਪ੍ਰੇਮ ਦੇ ਕਾਫ਼ਿਲੇ ਦੀ ਵਿਦਾਈ)

ਆਜ ਕੇ ਦਿਨ ਨ ਪੂਛੋ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤੋ
ਦੂਰ ਕਿਤਨੇ ਹੈਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀਯਾਂ ਮਨਾਨੇ ਕੇ ਦਿਨ
ਖੁਲ ਕੇ ਹੰਸਨੇ, ਗੀਤ ਗਾਨੇ ਕੇ ਦਿਨ
ਪਯਾਰ ਕਰਨੇ ਕੇ ਦਿਨ, ਦਿਲ ਲਗਾਨੇ ਕੇ ਦਿਨ

ਆਜ ਕੇ ਦਿਨ ਨ ਪੂਛੋ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤੋ
ਜ਼ਖ਼ਮ ਕਿਤਨੇ ਅਭੀ ਬਖ਼ਤੇ-ਬਿਸਮਿਲ ਮੇਂ ਹੈਂ
ਦਸ਼ਤ ਕਿਤਨੇ ਅਭੀ ਰਾਹੇ-ਮੰਜ਼ਿਲ ਮੇਂ ਹੈਂ
ਤੀਰ ਕਿਤਨੇ ਅਭੀ ਦਸਤੇ-ਕਾਤਿਲ ਮੇਂ ਹੈਂ

ਆਜ ਕਾ ਦਿਨ ਜਬੂੰ ਹੈ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤੋ
ਆਜ ਕੇ ਦਿਨ ਤੋ ਯੂੰ ਹੈ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤੋ
ਜੈਸੇ ਦਰਦੋ-ਅਲਮ ਕੇ ਪੁਰਾਨੇ ਨਿਸ਼ਾਂ
ਸਬ ਚਲੇ ਸੂਏ-ਦਿਲ ਕਾਰਵਾਂ-ਕਾਰਵਾਂ
ਹਾਥ ਸੀਨੇ ਪੇ ਰੱਖੋ ਤੋ ਹਰ ਉਸਤਖ਼ਵਾਂ
ਸੇ ਉਠੇ ਨਾਲਾ-ਏ-ਅਲਅਮਾਂ ਅਲਅਮਾਂ

ਆਜ ਕੇ ਦਿਨ ਨ ਪੂਛੋ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤੋ
ਕਬ ਤੁਮਹਾਰੇ ਲਹੂ ਕੇ ਦਰੀਦਾ ਅਲਮ
ਫ਼ਰਕੇ-ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦੇ-ਮਹਸ਼ਰ ਪੇ ਹੋਂਗੇ ਰਕਮ
ਅਜ਼ ਕਰਾਂ ਤਾ ਕਰਾਂ ਕਬ ਤੁਮਹਾਰੇ ਕਦਮ
ਲੇ ਕੇ ਉੱਠੇਗਾ ਵੋ ਬਹਰੇ-ਖ਼ੂੰ ਯਮ-ਬ-ਯਮ
ਜਿਸਮੇਂ ਧੁਲ ਜਾਯੇਗਾ ਆਜ ਕੇ ਦਿਨ ਕਾ ਗ਼ਮ
ਸਾਰੇ ਦਰਦੋ-ਅਲਮ ਸਾਰੇ ਜ਼ੌਰੋ-ਸਿਤਮ
ਦੂਰ ਕਿਤਨੀ ਹੈ ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦੇ-ਮਹਸ਼ਰ ਕੀ ਲੌ
ਆਜ ਕੇ ਦਿਨ ਨ ਪੂਛੋ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤੋ

(ਬਖ਼ਤੇ-ਬਿਸਮਿਲ=ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਜੀਵ ਦੀ ਕਿਸਮਤ, ਜਬੂੰ=ਖ਼ਰਾਬ,
ਉਸਤਖ਼ਵਾਂ=ਹੱਡੀ, ਨਾਲਾ-ਏ-ਅਲਅਮਾਂ=ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਫ਼ਰਿਆਦ,
ਦਰੀਦਾ=ਨਿਰਲੱਜ, ਅਲਮ=ਚਿੰਨ੍ਹ, ਫ਼ਰਕੇ-ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦੇ-ਮਹਸ਼ਰ=
ਕਿਆਮਤ ਦੇ ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਸੂਰਜ ਦੇ ਟੁਕੜੇ, ਕਰਾਂ ਤਾ ਕਰਾਂ=
ਕਿਨਾਰੇ ਤੋਂ ਕਿਨਾਰੇ ਤੱਕ)

ਇਸ ਹਵਸ ਮੇਂ ਕਿ ਪੁਕਾਰੇ ਜਰਸੇ-ਗੁਲ ਕੀ ਸਦਾ
ਦਸ਼ਤੋ-ਸਹਰਾ ਮੇਂ ਸਬਾ ਫਿਰਤੀ ਹੈ ਯੂੰ ਆਵਾਰਾ
ਜਿਸ ਤਰਹ ਫਿਰਤੇ ਹੈਂ ਅਹਲੇ-ਜੁਨੂੰ ਆਵਾਰਾ

ਹਮ ਪੇ ਵਾਰਫ਼ਤਗੀ-ਏ-ਹੋਸ਼ ਕੀ ਤੋਹਮਤ ਨ ਧਰੋ
ਹਮ ਕਿ ਰੱਮਾਜੇ-ਰੂਮੂਜ਼ੇ-ਗ਼ਮੇ-ਪਿਨਹਾਨੀ ਹੈਂ
ਅਪਨੀ ਗਰਦਨ ਪੇ ਭੀ ਹੈ ਰਿਸ਼ਤਾ-ਫ਼ਿਗਨ ਖਾਤਿਰੇ-ਦੋਸਤ
ਹਮ ਭੀ ਸ਼ੌਕੇ-ਰਹੇ-ਦਿਲਦਾਰ ਕੇ ਜ਼ਿੰਦਾਨੀ ਹੈਂ

ਜਬ ਭੀ ਅਬਰੂ-ਏ-ਦਰੇ-ਯਾਰ ਨੇ ਇਰਸ਼ਾਦ ਕੀਯਾ
ਜਿਸ ਬਿਯਾਬਾਂ ਮੇਂ ਭੀ ਹਮ ਹੋਂਗੇ ਚਲੇ ਆਯੇਂਗੇ
ਦਰ ਖੁਲਾ ਦੇਖਾ ਤੋ ਸ਼ਾਯਦ ਤੁਮਹੇਂ ਫਿਰ ਦੇਖ ਸਕੇਂ
ਬੰਦ ਹੋਗਾ ਤੋ ਸਦਾ ਦੇ ਕੇ ਚਲੇ ਜਾਯੇਂਗੇ

ਜੁਲਾਈ, ੧੯੭੦

(ਜਰਸੇ-ਗੁਲ=ਫੁੱਲ ਦੀ ਘੰਟੀ, ਵਾਰਫ਼ਤਗੀ-ਏ-ਹੋਸ਼=
ਸਮਝ ਦੀ ਘਾਟ, ਰੱਮਾਜੇ-ਰੂਮੂਜ਼ੇ-ਗ਼ਮੇ-ਪਿਨਹਾਨੀ=
ਆਪਣੇ ਦੁਖ ਨੂੰ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਛੁਪਾਏ ਹੋਏ, ਰਿਸ਼ਤਾ-
ਫ਼ਿਗਨ=ਸੰਬੰਧ ਤੋੜਨਾ, ਜ਼ਿੰਦਾਨੀ=ਕੈਦੀ)

ਦੇਖਨੇ ਕੀ ਤੋ ਕਿਸੇ ਤਾਬ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਅਬ ਤਕ
ਜਬ ਭੀ ਉਸ ਰਾਹ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰੋ ਤੋ ਕਿਸੀ ਦੁਖ ਕੀ ਕਸਕ
ਟੋਕਤੀ ਹੈ ਕਿ ਵੋ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੁਲਾ ਹੈ ਅਬ ਤਕ
ਔਰ ਉਸ ਸਹਨ ਮੇਂ ਹਰ ਸੂ ਯੂੰਹੀ ਪਹਲੇ ਕੀ ਤਰਹ
ਫ਼ਰਸ਼ੇ-ਨੌਮੀਦੀਏ-ਦੀਦਾਰ ਬਿਛਾ ਹੈ ਅਬ ਭੀ
ਔਰ ਕਹੀਂ ਯਾਦ ਕਿਸੀ ਦਿਲਜ਼ਦਾ ਬੱਚੇ ਕੀ ਤਰਹ
ਹਾਥ ਫੈਲਾਯੇ ਹੁਏ ਬੈਠੀ ਹੈ ਫ਼ਰਿਯਾਦਕੁਨਾ
ਦਿਲ ਯੇ ਕਹਤਾ ਹੈ, ਕਹੀਂ ਔਰ ਚਲੇ ਜਾਯੇਂ, ਕਹਾਂ
ਕੋਈ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਅਬਸ ਵਾ ਹੋ, ਨ ਬੇਕਾਰ ਕੋਈ
ਯਾਦ ਫ਼ਰਿਯਾਦ ਕਾ ਕਿਸ਼ਕੋਲ ਲੀਯੇ ਬੈਠੀ ਹੋ
ਮਹਰਿਮੇ-ਹਸਰਤੇ-ਦੀਦਾਰ ਹੋ ਦੀਵਾਰ ਕੋਈ
ਨ ਕੋਈ ਸਾਯਏ-ਗੁਲ ਹਿਜਰਤੇ-ਗੁਲ ਸੇ ਵੀਰਾਂ
ਯੇ ਭੀ ਕਰ ਦੇਖਾ ਹੈ ਸੌ ਬਾਰ, ਕਿ ਜਬ ਰਾਹੋਂ ਮੇਂ
ਦੇਸ-ਪਰਦੇਸ ਕੀ ਬੇਮੇਹਰ ਗੁਜ਼ਰਗਾਹੋਂ ਮੇਂ
ਕਾਫ਼ਿਲੇ-ਕਾਮਤੋ-ਰੁਖ਼ਸਾਰੋ-ਲਬੋ-ਗੇਸੂ ਕੇ
ਪਰਦਾ-ਏ-ਚਸ਼ਮ ਪੇ ਯੋਂ ਉਤਰੇ ਹੈਂ ਬੇ-ਸੂਰਤੋ-ਰੰਗ
ਜਿਸ ਤਰਹ ਬੰਦ ਦਰੀਚੋਂ ਪੇ ਗਿਰੇ ਬਾਰਿਸ਼ੇ-ਸੰਗ
ਔਰ ਦਿਲ ਕਹਤਾ ਹੈ ਹਰ ਬਾਰ, ਚਲੋ, ਲੌਟ ਚਲੋ
ਇਸਸੇ ਪਹਲੇ ਕਿ ਵਹਾਂ ਜਾਯੇਂ ਤੋ ਯਹ ਦੁਖ ਭੀ ਨ ਹੋ
ਯੇ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਕਿ ਵੋ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੁਲਾ ਹੈ ਅਬ ਭੀ
ਔਰ ਇਸ ਸਹਨ ਮੇਂ ਹਰ ਸੂ ਯੂੰਹੀ ਪਹਲੇ ਕੀ ਤਰਹ
ਫ਼ਰਸ਼ੇ-ਨੌਮੀਦੀਏ-ਦੀਦਾਰ ਬਿਛਾ ਹੈ ਅਬ ਭੀ

(ਫ਼ਰਸ਼ੇ-ਨੌਮੀਦੀਏ-ਦੀਦਾਰ=ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਨਾਉਮੀਦੀ ਦਾ ਫ਼ਰਸ਼,
ਦਿਲਜ਼ਦਾ=ਦੁਖੀ ਦਿਲ, ਅਬਸ=ਵਿਅਰਥ, ਵਾ=ਖੁਲ੍ਹਿਆ,
ਕਿਸ਼ਕੋਲ=ਕਾਸਾ, ਮਹਰਿਮ=ਭੇਤੀ, ਹਿਜਰਤੇ-ਗੁਲ=ਫੁੱਲ ਦਾ
ਪਰਵਾਸ, ਕਾਮਤ=ਮਜ਼ਬੂਤ ਦੇਹ)

ਰਹਾ ਨ ਕੁਛ ਭੀ ਜ਼ਮਾਨੇ ਮੇਂ ਜਬ ਨਜ਼ਰ ਕੋ ਪਸੰਦ
ਤਿਰੀ ਨਜ਼ਰ ਸੇ ਕੀਯਾ ਰਿਸ਼ਤਾ-ਏ-ਨਜ਼ਰ ਪੈਵੰਦ

ਤਿਰੇ ਜਮਾਲ ਸੇ ਹਰ ਸੁਬਹ ਪਰ ਵਜ਼ੂ ਲਾਜ਼ਿਮ
ਹਰੇਕ ਸ਼ਬ ਤੇਰੇ ਦਰ ਪਰ ਸੁਜੂਦ ਕੀ ਪਾਬੰਦ

ਨਹੀਂ ਰਹਾ ਹਰਮੇ-ਦਿਲ ਮੇਂ ਇਕ ਸਨਮ ਬਾਤਿਲ
ਤਿਰੇ ਖ਼ਯਾਲ ਕੇ ਲਾਤੋ-ਮਨਾਤ ਕੀ ਸੌਗੰਦ

ਮਿਸਾਲੇ-ਜ਼ੀਨਾ-ਏ-ਮੰਜ਼ਿਲ ਬਕਾਰੇ-ਸ਼ੌਕ ਆਯਾ
ਹਰ ਇਕ ਮਕਾਮ ਕਿ ਟੂਟੀ ਜਹਾਂ-ਜਹਾਂ ਪੇ ਕਮੰਦ

ਖ਼ਿਜ਼ਾਂ ਤਮਾਮ ਹੁਈ ਕਿਸ ਹਿਸਾਬ ਮੇਂ ਲਿਖੀਏ
ਬਹਾਰੇ-ਗੁਲ ਮੇਂ ਜੋ ਪਹੁੰਚੇ ਹੈਂ ਸ਼ਾਖ਼ੇ-ਗੁਲ ਕੋ ਗਜ਼ੰਦ

ਦਰੀਦਾ ਦਿਲ ਹੈ ਸ਼ਹਰ ਮੇਂ ਕੋਈ ਹਮਾਰੀ ਤਰਹ
ਕੋਈ ਦਰੀਦਾ ਦਹਨ ਸ਼ੈਖ਼ੇ-ਸ਼ਹਰ ਕੇ ਮਾਨੰਦ

ਸ਼ੁਆਰ ਕੀ ਜੋ ਮੁਦਾਰਾਤੇ-ਕਾਮਤੇ-ਜਾਨਾਂ
ਕੀਯਾ ਹੈ 'ਫ਼ੈਜ਼' ਦਰੇ-ਦਿਲ, ਦਰੇ-ਫ਼ਲਕ ਸੇ ਬੁਲੰਦ

(ਸੁਜੂਦ=ਸਜਦੇ, ਹਰਮੇ-ਦਿਲ=ਦਿਲ ਦਾ ਕਾਬਾ,
ਬਾਤਿਲ =ਝੂਠ, ਲਾਤੋ-ਮਨਾਤ=ਅਰਬ ਦੇ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤੇ,
ਗਜ਼ੰਦ=ਬੁਰਾ, ਦਰੀਦਾ ਦਹਨ=ਮੂੰਹਫਟ, ਮੁਦਾਰਾਤ=
ਸਵਾਗਤ)

ਸਜੇ ਤੋ ਕੈਸੇ ਸਜੇ ਕਤਲੇ-ਆਮ ਕਾ ਮੇਲਾ
ਕਿਸੇ ਲੁਭਾਯੇਗਾ ਮੇਰੇ ਲਹੂ ਕਾ ਬਾਵੇਲਾ
ਮਿਰੇ ਨਜ਼ਾਰ ਬਦਨ ਮੇਂ ਲਹੂ ਹੀ ਕਿਤਨਾ ਹੈ
ਚਰਾਗ਼ ਹੋ ਕੋਈ ਰੌਸ਼ਨ ਨ ਕੋਈ ਜਾਮ ਭਰੇ
ਨ ਉਸਸੇ ਆਗ ਹੀ ਭੜਕੇ, ਨ ਉਸਸੇ ਪਯਾਸ ਬੁਝੇ
ਮਿਰੇ ਫ਼ਿਗਾਰ ਬਦਨ ਮੇਂ ਲਹੂ ਹੀ ਕਿਤਨਾ ਹੈ

ਮਗਰ ਵੋ ਜ਼ਹਰੇ-ਹਲਾਹਲ ਭਰਾ ਹੈ ਨਸ-ਨਸ ਮੇਂ
ਜਿਸੇ ਭੀ ਛੇਦੋ, ਹਰ ਇਕ ਬੂੰਦ ਜ਼ਹਰੇ-ਅਫ਼ਈ ਹੈ
ਹਰ ਇਕ ਕਸ਼ੀਦ ਹੈ ਸਦੀਯੋਂ ਕੇ ਦਰਦੋ-ਹਸਰਤ ਕੀ
ਹਰ ਇਕ ਮੇਂ ਮੁਹਰ-ਬ-ਲਬ ਗ਼ੈਜ਼ੋ-ਗ਼ਮ ਕੀ ਗਰਮੀ ਹੈ

ਹਜ਼ਰ ਕਰੋ ਮਿਰੇ ਤਨ ਸੇ, ਯੇ ਸਮ ਕਾ ਦਰੀਯਾ ਹੈ
ਹਜ਼ਰ ਕਰੋ ਕਿ ਮਿਰਾ ਤਨ ਵੋ ਚੋਬੇ-ਸਹਰਾ ਹੈ
ਜਿਸੇ ਜਲਾਓ ਤੋ ਸਹਨੇ-ਚਮਨ ਮੇਂ ਦਹਕੇਂਗੇ
ਬਜਾਯ ਸਰੋ-ਸਮਨ ਮੇਰੀ ਹੱਡੀਯੋਂ ਕੇ ਬਬੂਲ
ਉਸੇ ਬਿਖੇਰਾ, ਤੋ ਦਸ਼ਤੋ-ਦਮਨ ਮੇਂ ਬਿਖਰੇਗੀ
ਬਜਾਯ ਮੁਸ਼ਕੇ-ਸਬਾ ਮੇਰੀ ਜਾਨੇ-ਜ਼ਾਰ ਕੀ ਧੂਲ
ਹਜ਼ਰ ਕਰੋ ਕਿ ਮਿਰਾ ਦਿਲ ਲਹੂ ਕਾ ਪਯਾਸਾ ਹੈ

ਮਾਰਚ, ੧੯੭੧

(ਹਜ਼ਰ ਕਰੋ=ਦੂਰ ਰਹੋ, ਨਜ਼ਾਰ=ਕਮਜ਼ੋਰ, ਫ਼ਿਗਾਰ=
ਜ਼ਖ਼ਮੀ, ਅਫ਼ਈ=ਸੱਪ ਦਾ ਡੰਗ, ਗ਼ੈਜ਼ੋ-ਗ਼ਮ=ਗੁੱਸਾ-ਦੁੱਖ,
ਸਮ=ਜ਼ਹਰ, ਚੋਬੇ-ਸਹਰਾ=ਜੰਗਲ ਦੀ ਲੱਕੜੀ, ਸਰੋ-ਸਮਨ=
ਸਰੋ ਤੇ ਚਮੇਲੀ, ਮੁਸ਼ਕੇ-ਸਬਾ=ਸੁਗੰਧਿਤ ਹਵਾ, ਜਾਨੇ-ਜ਼ਾਰ=
ਕਮਜ਼ੋਰ ਜਾਨ)

ਤਹ-ਬ-ਤਹ ਦਿਲ ਕੀ ਕਦੂਰਤ
ਮੇਰੀ ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ ਉਮੰਡ ਆਈ ਤੋ ਕੁਛ ਚਾਰਾ ਨ ਥਾ
ਚਾਰਾਗਰ ਕੀ ਮਾਨ ਲੀ
ਔਰ ਮੈਂਨੇ ਗਰਦ-ਆਲੂਦ ਆਂਖੋਂ ਕੋ ਲਹੂ ਸੇ ਧੋ ਲੀਯਾ

ਔਰ ਅਬ ਹਰ ਸ਼ਕਲੋ-ਸੂਰਤ
ਆਲਮੇ-ਮੌਜੂਦ ਕੀ ਹਰ ਏਕ ਸ਼ੈ
ਮੇਰੀ ਆਂਖੋਂ ਕੇ ਲਹੂ ਸੇ ਇਸ ਤਰਹ ਹਮਰੰਗ ਹੈ
ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ਕਾ ਕੁੰਦਨ ਲਹੂ
ਮਹਤਾਬ ਕੀ ਚਾਂਦੀ ਲਹੂ
ਸੁਬਹੋਂ ਕਾ ਹੰਸਨਾ ਭੀ ਲਹੂ
ਰਾਤੋਂ ਕਾ ਰੋਨਾ ਭੀ ਲਹੂ

ਹਰ ਸ਼ਜਰ ਮੀਨਾਰ-ਏ-ਖ਼ੂੰ, ਹਰ ਫੂਲ ਖ਼ੂਨੇ-ਦੀਦਾ ਹੈ
ਹਰ ਨਜ਼ਰ ਏਕ ਤਾਰਾ-ਏ-ਖ਼ੂੰ ਹਰ ਅਕਸ ਖ਼ੂੰ-ਮਾਲੀਦਾ ਹੈ

ਮੌਜ-ਏ-ਖ਼ੂੰ ਜਬ ਤਕ ਰਵਾਂ ਰਹਤੀ ਹੈ ਉਸਕਾ ਸੁਰਖ਼ ਰੰਗ
ਜਜ਼ਬਾ-ਏ-ਸ਼ੌਕ-ਏ-ਸ਼ਹਾਦਤ, ਦਰਦ ਗ਼ੈਜ਼-ਓ-ਗ਼ਮ ਕਾ ਰੰਗ
ਔਰ ਥਮ ਜਾਯੇ ਤੋ ਕਜਲਾ ਕਰ
ਫ਼ਕਤ ਨਫ਼ਰਤ ਕਾ, ਸ਼ਬ ਕਾ, ਮੌਤ ਕਾ
ਹਰ ਰੰਗ ਕੇ ਮਾਤਮ ਕਾ ਰੰਗ
ਚਾਰਾਗਰ ਐਸਾ ਨ ਹੋਨੇ ਦੇ
ਕਹੀਂ ਸੇ ਲਾ ਕੋਈ ਸੈਲਾਬੇ-ਅਸ਼ਕ
ਜਿਸਸੇ ਵਜ਼ੂ
ਕਰ ਲੇਂ ਤੋ ਸ਼ਾਯਦ ਧੁਲ ਸਕੇ
ਮੇਰੀ ਆਂਖੋਂ, ਮੇਰੀ ਗ਼ਰਦ-ਆਲੂਦ ਆਂਖੋਂ ਕਾ ਲਹੂ

(ਕਦੂਰਤ=ਈਰਖਾ, ਗਰਦ-ਆਲੂਦ=ਗਰਦ ਨਾਲ ਲਿਬੜੀਆਂ,
ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ=ਸੂਰਜ, ਮੌਜ-ਏ-ਖ਼ੂੰ=ਲਹੂ ਦੀ ਲਹਿਰ, ਗ਼ੈਜ਼=ਗੁੱਸਾ,
ਸੈਲਾਬੇ-ਅਸ਼ਕ=ਹੰਝੂਆਂ ਦਾ ਹੜ੍ਹ)

ਹਮ ਮੇਹਨਤਕਸ਼ ਜਗਵਾਲੋਂ ਸੇ ਜਬ ਅਪਨਾ ਹਿੱਸਾ ਮਾਂਗੇਂਗੇ
ਇਕ ਖੇਤ ਨਹੀਂ ਇਕ ਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਹਮ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਯਾ ਮਾਂਗੇਂਗੇ

ਯਾਂ ਸਾਗਰ-ਸਾਗਰ ਮੋਤੀ ਹੈਂ ਯਾਂ ਪਰਬਤ-ਪਰਬਤ ਹੀਰੇ ਹੈਂ
ਯੇ ਸਾਰਾ ਮਾਲ ਹਮਾਰਾ ਹੈ ਹਮ ਸਾਰਾ ਖ਼ਜਾਨਾ ਮਾਂਗੇਂਗੇ

ਜੋ ਖ਼ੂਨ ਬਹਾ ਜੋ ਬਾਗ਼ ਉਜੜੇ ਜੋ ਗੀਤ ਦਿਲੋਂ ਮੇਂ ਕਤਲ ਹੁਏ
ਹਰ ਕਤਰੇ ਕਾ ਹਰ ਗੁੰਚੇ ਕਾ ਹਰ ਗੀਤ ਕਾ ਬਦਲਾ ਮਾਂਗੇਂਗੇ

ਯੇ ਸੇਠ ਬਯੌਪਾਰੀ ਰਜਵਾੜੇ ਦਸ ਲਾਖ ਤੋ ਹਮ ਦਸ ਲਾਖ ਕਰੋੜ
ਯੇ ਕਿਤਨੇ ਦਿਨ ਅਮਰੀਕਾ ਸੇ ਜੀਨੇ ਕਾ ਸਹਾਰਾ ਮਾਂਗੇਂਗੇ

ਜਬ ਸਫ਼ ਸੀਧੀ ਹੋ ਜਾਯੇਗੀ ਜਬ ਸਬ ਝਗੜੇ ਮਿਟ ਜਾਯੇਂਗੇ
ਹਮ ਹਰ ਇਕ ਦੇਸ਼ ਕੇ ਝੰਡੇ ਪਰ ਇਕ ਲਾਲ ਸਿਤਾਰਾ ਮਾਂਗੇਂਗੇ