ਮਿਰੇ ਦਿਲ, ਮਿਰੇ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ
ਹੁਆ ਫਿਰ ਸੇ ਹੁਕਮ ਸਾਦਿਰ
ਕਿ ਵਤਨ-ਬਦਰ ਹੋਂ ਹਮ ਤੁਮ
ਦੇਂ ਗਲੀ-ਗਲੀ ਸਦਾਏਂ
ਕਰੇਂ ਰੁਖ਼ ਨਗਰ-ਨਗਰ ਕਾ
ਕਿ ਸੁਰਾਗ਼ ਕੋਈ ਪਾਏਂ
ਕਿਸੀ ਯਾਰ-ਏ-ਨਾਮਾ-ਬਰ ਕਾ
ਹਰ ਏਕ ਅਜਨਬੀ ਸੇ ਪੂਛੇਂ
ਜੋ ਪਤਾ ਥਾ ਅਪਨੇ ਘਰ ਕਾ
ਸਰ-ਏ-ਕੂ-ਏ-ਨ-ਆਸ਼ਨਾਯਾਂ
ਹਮੇਂ ਦਿਨ ਸੇ ਰਾਤ ਕਰਨਾ
ਕਭੀ ਇਸ ਸੇ ਬਾਤ ਕਰਨਾ
ਕਭੀ ਉਸ ਸੇ ਬਾਤ ਕਰਨਾ
ਤੁਮਹੇਂ ਕਯਾ ਕਹੂੰ ਕਿ ਕਯਾ ਹੈ
ਸ਼ਬ-ਏ-ਗ਼ਮ ਬੁਰੀ ਬਲਾ ਹੈ
ਹਮੇਂ ਯੇ ਭੀ ਥਾ ਗ਼ਨੀਮਤ
ਜੋ ਕੋਈ ਸ਼ੁਮਾਰ ਹੋਤਾ
'ਹਮੇਂ ਕਯਾ ਬੁਰਾ ਥਾ ਮਰਨਾ
ਅਗਰ ਏਕ ਬਾਰ ਹੋਤਾ"

ਲੰਦਨ, ੧੯੭੮

(ਸਾਦਿਰ=ਐਲਾਨ, ਸਰ-ਏ-ਕੂ-ਏ-ਨ-ਆਸ਼ਨਾਯਾਂ=
ਅਣਜਾਣ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚ)

ਫੂਲ ਮੁਰਝਾ ਗਯੇ ਹੈਂ ਸਾਰੇ
ਥਮਤੇ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ਆਸਮਾਂ ਕੇ ਆਂਸੂ
ਸ਼ਮਏਂ ਬੇਨੂਰ ਹੋ ਗਈ ਹੈਂ
ਆਈਨੇ ਚੂਰ ਹੋ ਗਏ ਹੈਂ
ਸਾਜ਼ ਸਬ ਬਜ ਕੇ ਖੋ ਗਏ ਹੈਂ
ਪਾਯਲੇਂ ਬੁਝ ਕੇ ਸੋ ਗਈ ਹੈਂ
ਔਰ ਇਨ ਬਾਦਲੋਂ ਕੇ ਪੀਛੇ
ਦੂਰ ਇਸ ਰਾਤ ਕਾ ਦੁਲਾਰਾ
ਦਰਦ ਕਾ ਸਿਤਾਰਾ
ਟਿਮਟਿਮਾ ਰਹਾ ਹੈ
ਝਨਝਨਾ ਰਹਾ ਹੈ
ਮੁਸਕੁਰਾ ਰਹਾ ਹੈ

ਲੰਦਨ, ੧੯੭੮

ਗੁਲਸ਼ਨੇ-ਯਾਦ ਮੇਂ ਗਰ ਆਜ ਦਮੇ-ਬਾਦੇ-ਸਬਾ
ਫਿਰ ਸੇ ਚਾਹੇ ਕਿ ਗੁਲ-ਅਫ਼ਸ਼ਾਂ ਹੋ ਤੋ ਹੋ ਜਾਨੇ ਦੋ
ਉਮਰੇ-ਰਫ਼ਤਾ ਕੇ ਕਿਸੀ ਤਾਕ ਪੇ ਬਿਸਰਾ ਹੁਆ ਦਰਦ
ਫਿਰ ਸੇ ਚਾਹੇ ਕਿ ਫ਼ਰੋਜ਼ਾਂ ਹੋ ਤੋ ਹੋ ਜਾਨੇ ਦੋ

ਜੈਸੇ ਬੇਗਾਨਾ ਸੇ ਅਬ ਮਿਲਤੇ ਹੋ ਵੈਸੇ ਹੀ ਸਹੀ
ਆਓ ਦੋ ਚਾਰ ਘੜੀ ਮੇਰੇ ਮੁਕਾਬਿਲ ਬੈਠੋ
ਗਰਚੇ ਮਿਲ ਬੈਠੇਂਗੇ ਹਮ ਤੁਮ ਤੋ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੇ ਬਾਦ
ਅਪਨਾ ਅਹਸਾਸੇ-ਜ਼ਿਯਾਂ ਔਰ ਜ਼ਿਯਾਦਾ ਹੋਗਾ
ਹਮਸੁਖ਼ਨ ਹੋਂਗੇ ਜੋ ਹਮ ਦੋਨੋਂ ਤੋ ਹਰ ਬਾਤ ਕੇ ਬੀਚ
ਅਨਕਹੀ ਬਾਤ ਕਾ ਮੌਹੂਮ-ਸਾ ਪਰਦਾ ਹੋਗਾ
ਕੋਈ ਇਕਰਾਰ ਨ ਮੈਂ ਯਾਦ ਦਿਲਾਊਂਗਾ ਨ ਤੁਮ
ਕੋਈ ਮਜ਼ਮੂਨ ਵਫ਼ਾ ਕਾ ਨ ਜਫ਼ਾ ਕਾ ਹੋਗਾ

ਗਰਦੇ-ਅੱਯਾਮ ਕੀ ਤਹਰੀਰ ਕੋ ਧੋਨੇ ਕੇ ਲੀਏ
ਤੁਮ ਸੇ ਗੋਯਾ ਹੋਂ ਦਮੇ-ਦੀਦ ਜੋ ਮੇਰੀ ਪਲਕੇਂ
ਤੁਮ ਜੋ ਚਾਹੋ ਵੋ ਸੁਨੋ
ਔਰ ਜੋ ਨ ਚਾਹੋ ਨ ਸੁਨੋ
ਔਰ ਜੋ ਹਰਫ਼ ਕਰੇਂ ਮੁਝ ਸੇ ਗੁਰੇਜ਼ਾਂ ਆਂਖੇਂ
ਤੁਮ ਜੋ ਚਾਹੋ ਤੋ ਕਹੋ
ਔਰ ਜੋ ਨ ਚਾਹੋ ਨ ਕਹੋ

ਲੰਦਨ, ੧੯੭੮

(ਦਮੇ-ਬਾਦੇ-ਸਬਾ=ਹਵਾ ਦਾ ਬੁੱਲਾ, ਗੁਲ-ਅਫ਼ਸ਼ਾਂ=
ਫੁੱਲ ਖਿੰਡਾਉਣਾ, ਫ਼ਰੋਜ਼ਾਂ=ਰੋਸ਼ਨ, ਅਹਸਾਸੇ-ਜ਼ਿਯਾਂ=
ਖੋ ਜਾਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ, ਮੌਹੂਮ=ਹਲਕਾ, ਗਰਦੇ-
ਅੱਯਾਮ=ਜੁੱਗ, ਗੁਰੇਜ਼ਾਂ=ਬਚਣਾ)

ਆਸਮਾਂ ਆਜ ਇਕ ਬਹਰੇ-ਪੁਰਸ਼ੋਰ ਹੈ
ਜਿਸਮੇਂ ਹਰ ਸੂ ਰਵਾਂ ਬਾਦਲੋਂ ਕੇ ਜਹਾਜ਼
ਉਨਕੇ ਅਰਸ਼ੇ ਪੇ ਕਿਰਨੋਂ ਕੇ ਮਸਤੂਲ ਹੈਂ
ਬਾਦਬਾਨੋਂ ਕੀ ਪਹਨੇ ਹੁਏ ਫੁਰਗੁਲੇਂ
ਨੀਲ ਮੇਂ ਗੁੰਬਦੋਂ ਕੇ ਜਜ਼ੀਰੇ ਕਈ
ਏਕ ਬਾਜ਼ੀ ਮੇਂ ਮਸਰੂਫ਼ ਹੈ ਹਰ ਕੋਈ
ਅਬਾਬੀਲ ਕੋਈ ਨਹਾਤੀ ਹੁਈ
ਕੋਈ ਚੀਲ ਗ਼ੋਤੇ ਮੇਂ ਜਾਤੀ ਹੁਈ
ਕੋਈ ਤਾਕਤ ਨਹੀਂ ਇਸਮੇਂ ਜ਼ੋਰ-ਅਜ਼ਮਾ
ਕੋਈ ਬੇੜਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਸੀ ਮੁਲਕ ਕਾ
ਇਸਕੀ ਤਹ ਮੇਂ ਕੋਈ ਆਬਦੋਜ਼ੇਂ ਨਹੀਂ
ਕੋਈ ਰਾਕਟ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਤੋਪੇ ਨਹੀਂ
ਯੂੰ ਤੋ ਸਾਰੇ ਅਨਾਸਿਰ ਹੈਂ ਯਾਂ ਜ਼ੋਰ ਮੇਂ
ਅਮਨ ਕਿਤਨਾ ਹੈ ਇਸ ਬਹਰੇ-ਪੁਰਸ਼ੋਰ ਮੇਂ

ਸਮਰਕੰਦ, ਮਾਰਚ, ੧੯੭੮

(ਬਹਰੇ-ਪੁਰਸ਼ੋਰ=ਰੌਲਾ ਪਾਉਂਦਾ ਸਮੁੰਦਰ, ਅਰਸ਼ੇ=ਡੈਕ,
ਫੁਰਗੁਲੇਂ=ਢਿਲੇ ਕੱਪੜੇ, ਆਬਦੋਜ਼ੇਂ=ਪਣਡੁਬੀਆਂ)

(ਕਫ਼ਕਾਜ ਕੇ ਸ਼ਾਇਰ ਕਾਸਿਨ ਕੁਲੀ ਸੇ ਮਾਖੂਜ਼)

ਹਰ-ਇਕ ਦੌਰ ਮੇਂ, ਹਰ ਜ਼ਮਾਨੇ ਮੇਂ ਹਮ
ਜ਼ਹਰ ਪੀਤੇ ਰਹੇ, ਗੀਤ ਗਾਤੇ ਰਹੇ
ਜਾਨ ਦੇਤੇ ਰਹੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੇ ਲੇਏ
ਸਾਅਤੇ-ਵਸਲ ਕੀ ਸਰਖ਼ੁਸ਼ੀ ਕੇ ਲੀਏ
ਦੀਨ-ਓ-ਦੁਨੀਯਾ ਕੀ ਦੌਲਤ ਲੁਟਾਤੇ ਰਹੇ
ਫ਼ਕਰੋ-ਫ਼ਾਕਾ ਕਾ ਤੋਸ਼ਾ ਸੰਭਾਲੇ ਹੁਏ
ਜੋ ਭੀ ਰਸਤਾ ਚੁਨਾ ਉਸ ਪੇ ਚਲਤੇ ਰਹੇ
ਮਾਲ ਵਾਲੇ ਹਿਕਾਰਤ ਸੇ ਤਕਤੇ ਰਹੇ
ਤਾਨ ਕਰਤੇ ਰਹੇ ਹਾਥ ਮਲਤੇ ਰਹੇ
ਹਮਨੇ ਉਨ ਪਰ ਕੀਯਾ ਹਰਫ਼ੇ-ਹਕ ਸੰਗਜ਼ਨ
ਜਿਨ ਕੀ ਹੈਬਤ ਸੇ ਦੁਨੀਯਾ ਲਰਜ਼ਤੀ ਰਹੀ
ਜਿਨ ਪੇ ਆਂਸੂ ਬਹਾਨੇ ਕੋ ਕੋਈ ਨ ਥਾ
ਅਪਨੀ ਆਂਖ ਉਨਕੇ ਗ਼ਮ ਮੇਂ ਬਰਸਤੀ ਰਹੀ
ਸਬਸੇ ਓਝਲ ਹੁਏ ਹੁਕਮੇ-ਹਾਕਿਮ ਪੇ ਹਮ
ਕੈਦਖ਼ਾਨੇ ਸਹੇ ਤਾਜ਼ਯਾਨੇ ਸਹੇ
ਲੋਗ ਸੁਨਤੇ ਰਹੇ ਸਾਜ਼ੇ-ਦਿਲ ਕੀ ਸਦਾ
ਅਪਨੇ ਨਗ਼ਮੇ ਸਲਾਖ਼ੋਂ ਸੇ ਛਨਤੇ ਰਹੇ
ਖ਼ੂੰਚਕਾਂ ਦਹਰ ਕਾ ਖ਼ੂੰਚਕਾਂ ਆਈਨਾ
ਦੁਖ ਭਰੀ ਖ਼ਲਕ ਕਾ ਦੁਖ ਭਰਾ ਦਿਲ ਹੈਂ ਹਮ
ਤਬਏ-ਸ਼ਾਇਰ ਹੈਂ ਜੰਗਾਹੇ-ਅਦਲੋ-ਸਿਤਮ
ਮੁਨਸਿਫ਼ੇ-ਖ਼ੈਰੋ-ਸ਼ਰ ਹੱਕੋ-ਬਾਤਿਲ ਹੈਂ ਹਮ

(ਸਾਅਤੇ-ਵਸਲ=ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਘੜੀ, ਸਰਖ਼ੁਸ਼ੀ=ਮਸਤੀ
ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਹੱਦ, ਫ਼ਕਰੋ-ਫ਼ਾਕਾ=ਗਰੀਬੀ ਤੇ ਭੁੱਖ,
ਸੰਗਜ਼ਨ=ਪੱਥਰ ਮਾਰਨ ਵਾਲਾ, ਹੈਬਤ=ਡਰ, ਤਾਜ਼ਯਾਨੇ=
ਕੋਰੜੇ, ਖ਼ੂੰਚਕਾਂ=ਖ਼ੂਨ ਟਪਕਨਾ, ਤਬਏ-ਸ਼ਾਇਰ=ਰੂਹ
ਦੇ ਕਵੀ, ਖ਼ੈਰੋ-ਸ਼ਰ=ਚੰਗਿਆਈ ਤੇ ਬੁਰਿਆਈ,
ਹੱਕੋ-ਬਾਤਿਲ=ਸੱਚ-ਝੂਠ)

ਛਲਨੀ ਹੈ ਅੰਧੇਰੇ ਕਾ ਸੀਨਾ, ਬਰਖਾ ਕੇ ਭਾਲੇ ਬਰਸੇ ਹੈਂ
ਦੀਵਾਰੋਂ ਕੇ ਆਂਸੂ ਹੈਂ ਰਵਾਂ, ਘਰ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਮੇਂ ਡੂਬੇ ਹੈਂ
ਪਾਨੀ ਮੇਂ ਨਹਾਯੇ ਹੈਂ ਬੂਟੇ,
ਗਲੀਯੋਂ ਮੇਂ ਹੂ ਕਾ ਫੇਰਾ ਹੈ
ਸ਼ੋਪੇਨ ਕਾ ਨਗ਼ਮਾ ਬਜਤਾ ਹੈ

ਇਕ ਗ਼ਮਗੀਂ ਲੜਕੀ ਕੇ ਚੇਹਰੇ ਪਰ ਚਾਂਦ ਕੀ ਜ਼ਰਦੀ ਛਾਈ ਹੈ
ਜੋ ਬਰਫ਼ ਗਿਰੀ ਥੀ ਇਸ ਪੇ ਲਹੂ ਕੇ ਛੀਂਟੋਂ ਕੀ ਰੁਸ਼ਨਾਈ ਹੈ
ਖ਼ੂੰ ਕਾ ਹਰ ਦਾਗ਼ ਦਮਕਤਾ ਹੈ
ਸ਼ੋਪੇਨ ਕਾ ਨਗ਼ਮਾ ਬਜਤਾ ਹੈ

ਕੁਛ ਆਜ਼ਾਦੀ ਕੇ ਮਤਵਾਲੇ, ਜਾਂ ਕਫ਼ ਪੇ ਲੀਯੇ ਮੈਦਾਂ ਮੇਂ ਗਯੇ
ਹਰ ਸੂ ਦੁਸ਼ਮਨ ਕਾ ਨਰਗ਼ਾ ਥਾ, ਕੁਛ ਬਚ ਨਿਕਲੇ, ਕੁਛ ਖੇਤ ਰਹੇ
ਆਲਮ ਮੇਂ ਉਨਕਾ ਸ਼ੋਹਰਾ ਹੈ
ਸ਼ੋਪੇਨ ਕਾ ਨਗ਼ਮਾ ਬਜਤਾ ਹੈ

ਇਕ ਕੂੰਜ ਕੋ ਸਖੀਯਾਂ ਛੋੜ ਗਯੀਂ ਆਕਾਸ਼ ਕੀ ਨੀਲੀ ਰਾਹੋਂ ਮੇਂ
ਵੋ ਯਾਦ ਮੇਂ ਤਨਹਾ ਰੋਤੀ ਥੀ, ਲਿਪਟਾਯੇ ਅਪਨੀ ਬਾਂਹੋਂ ਮੇਂ
ਇਕ ਸ਼ਾਹੀਂ ਉਸ ਪਰ ਝਪਟਾ ਹੈ
ਸ਼ੋਪੇਨ ਕਾ ਨਗ਼ਮਾ ਬਜਤਾ ਹੈ

ਗ਼ਮ ਨੇ ਸਾਂਚੇ ਮੇਂ ਢਾਲਾ ਹੈ
ਇਕ ਬਾਪ ਕੇ ਪੱਥਰ ਚੇਹਰੇ ਕੋ
ਮੁਰਦਾ ਬੇਟੇ ਕੇ ਮਾਥੇ ਕੋ
ਇਕ ਮਾਂ ਨੇ ਰੋਕਰ ਚੂਮਾ ਹੈ
ਸ਼ੋਪੇਨ ਕਾ ਨਗ਼ਮਾ ਬਜਤਾ ਹੈ

ਫਿਰ ਫੂਲੋਂ ਕੀ ਰੁਤ ਲੌਟ ਆਈ
ਔਰ ਚਾਹਨੇ ਵਾਲੋਂ ਕੀ ਗਰਦਨ ਮੇਂ ਝੂਲੇ ਡਾਲੇ ਬਾਂਹੋਂ ਨੇ
ਫਿਰ ਝਰਨੇ ਨਾਚੇ ਛਨ ਛਨ ਛਨ
ਅਬ ਬਾਦਲ ਹੈ ਨ ਬਰਖਾ ਹੈ
ਸ਼ੋਪੇਨ ਕਾ ਨਗ਼ਮਾ ਬਜਤਾ ਹੈ

ਮਾਸਕੋ, ੧੯੭੯

(ਸ਼ੋਪੇਨ=ਪੋਲੈਂਡ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੰਗੀਤਕਾਰ, ਕਫ਼=ਹਥੇਲੀ,
ਨਰਗ਼ਾ=ਘੇਰਾ)

ਸੁਨਨੇ ਕੋ ਭੀੜ ਹੈ ਸਰੇ-ਮਹਸ਼ਰ ਲਗੀ ਹੁਈ
ਤੋਹਮਤ ਤੁਮਹਾਰੇ ਇਸ਼ਕ ਕੀ ਹਮ ਪਰ ਲਗੀ ਹੁਈ
ਰਿੰਦੋਂ ਕੇ ਦਮ ਸੇ ਆਤਿਸ਼ੇ-ਮਯ ਕੇ ਬਗ਼ੈਰ ਭੀ
ਹੈ ਮਯਕਦੇ ਮੇਂ ਆਗ ਬਰਾਬਰ ਲਗੀ ਹੁਈ
ਆਬਾਦ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹਰੇ-ਖ਼ਾਮੋਸ਼ਾਂ ਹਰ ਏਕ ਸੂ
ਕਿਸ ਖੋਜ ਮੇਂ ਹੈ ਤੇਗ਼ੇ-ਸਿਤਮਗਰ ਲਗੀ ਹੁਈ
ਆਖ਼ਿਰ ਕੋ ਆਜ ਅਪਨੇ ਲਹੂ ਪਰ ਹੁਈ ਤਮਾਮ
ਬਾਜ਼ੀ ਮਿਯਾਨੇ-ਕਾਤਿਲੋ-ਖ਼ੰਜਰ ਲਗੀ ਹੁਈ
ਲਾਓ ਤੋ ਕਤਲਨਾਮਾ ਮਿਰਾ, ਮੈਂ ਭੀ ਦੇਖ ਲੂੰ
ਕਿਸ-ਕਿਸ ਕੀ ਮੁਹਰ ਹੈ ਸਰੇ-ਮਹਜ਼ਰ ਲਗੀ ਹੁਈ

(ਸਰੇ-ਮਹਸ਼ਰ=ਕਿਆਮਤ ਦੇ ਦਿਨ, ਸ਼ਹਰੇ-ਖ਼ਾਮੋਸ਼ਾਂ=
ਕਬਰਿਸਤਾਨ, ਮਿਯਾਨੇ-ਕਾਤਿਲੋ-ਖ਼ੰਜਰ=ਕਾਤਿਲ ਅਤੇ
ਖ਼ੰਜਰ ਵਿਚ, ਸਰੇ-ਮਹਜ਼ਰ=ਆਗਿਆ ਪੱਤਰ ਉੱਤੇ)

ਜ਼ਾਲਿਮ

ਜਸ਼ਨ ਹੈ ਮਾਤਮੇ-ਉੱਮੀਦ ਕਾ ਆਓ ਲੋਗੋ
ਮਰਗੇ-ਅੰਬੋਹ ਕਾ ਤਯੋਹਾਰ ਮਨਾਓ ਲੋਗੋ
ਅਦਮ-ਆਬਾਦ ਕੋ ਆਬਾਦ ਕੀਯਾ ਹੈ ਮੈਂਨੇ
ਤੁਮ ਕੋ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਸੇ ਆਜ਼ਾਦ ਕੀਯਾ ਹੈ ਮੈਂਨੇ
ਜਲਵਾ-ਏ-ਸੁਬਹ ਸੇ ਕਯਾ ਮਾਂਗਤੇ ਹੋ
ਬਿਸਤਰੇ-ਖ਼ਵਾਬ ਸੇ ਕਯਾ ਚਾਹਤੇ ਹੋ
ਸਾਰੀ ਆਂਖੋਂ ਕੋ ਤਹੇ-ਤੇਗ਼ ਕੀਯਾ ਹੈ ਮੈਂਨੇ
ਸਾਰੇ ਖ਼ਵਾਬੋਂ ਕਾ ਗਲਾ ਘੋਂਟ ਦੀਯਾ ਹੈ ਮੈਂਨੇ
ਅਬ ਨ ਲਹਕੇਗੀ ਕਿਸੀ ਸ਼ਾਖ਼ ਪੇ ਫੂਲੋਂ ਕੀ ਹਿਨਾ
ਫ਼ਸਲੇ-ਗੁਲ ਆਯੇਗੀ ਨਮਰੂਦ ਕੇ ਅੰਗਾਰ ਲੀਯੇ
ਅਬ ਨ ਬਰਸਾਤ ਮੇਂ ਬਰਸੇਗੀ ਗੁਹਰ ਕੀ ਬਰਖਾ
ਅਬਰ ਆਯੇਗਾ ਖ਼ਸੋ-ਖ਼ਾਰ ਕੇ ਅੰਬਾਰ ਲੀਯੇ
ਮੇਰਾ ਮਸਲਕ ਭੀ ਨਯਾ ਰਾਹੇ-ਤਰੀਕਤ ਭੀ ਨਯੀ
ਮੇਰੇ ਕਾਨੂੰ ਭੀ ਨਯੇ ਮੇਰੀ ਸ਼ਰੀਅਤ ਭੀ ਨਯੀ
ਅਬ ਫ਼ਕੀਹਾਨੇ-ਹਰਮ ਦਸਤੇ-ਸਨਮ ਚੂਮੇਂਗੇ
ਸਰਵਕਦ ਮਿੱਟੀ ਕੇ ਬੌਨੋਂ ਕੇ ਕਦਮ ਚੂਮੇਂਗੇ
ਫ਼ਰਸ਼ ਪਰ ਆਜ ਦਰੇ-ਸਿਦਕ-ਓ-ਸਫ਼ਾ ਬੰਦ ਹੁਆ
ਅਰਸ਼ ਪਰ ਆਜ ਹਰ ਇਕ ਬਾਬੇ-ਦੁਆ ਬੰਦ ਹੁਆ

ਮਜ਼ਲੂਮ

ਰਾਤ ਛਾਯੀ ਤੋ ਹਰ ਇਕ ਦਰਦ ਕੇ ਧਾਰੇ ਫੂਟੇ
ਸੁਬਹ ਫੂਟੀ ਤੋ ਹਰ ਇਕ ਜ਼ਖ਼ਮ ਕੇ ਟਾਂਕੇ ਟੂਟੇ
ਦੋਪਹਰ ਆਈ ਤੋ ਹਰ ਰਗ ਨੇ ਲਹੂ ਬਰਸਾਯਾ
ਦਿਨ ਢਲਾ, ਖ਼ੌਫ਼ ਕਾ ਇਫ਼ਰੀਤ ਮੁਕਾਬਿਲ ਆਯਾ
ਯਾ ਖ਼ੁਦਾ ਯੇ ਮੇਰੀ ਗਰਦਾਨੇ-ਸ਼ਬੋ-ਰੋਜ਼ੋ-ਸਹਰ
ਯੇ ਮੇਰੀ ਉਮਰ ਕਾ ਬੇਮੰਜ਼ਿਲ-ਓ-ਆਰਾਮ ਸਫ਼ਰ
ਕਯਾ ਯਹੀ ਕੁਛ ਮੇਰੀ ਕਿਸਮਤ ਮੇਂ ਲਿਖਾ ਹੈ ਤੂਨੇ
ਹਰ ਮਸਰਰਤ ਸੇ ਮੁਝੇ ਆਕ ਲੀਯਾ ਹੈ ਤੂਨੇ
ਵੋ ਯੇ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਤੂ ਖ਼ੁਸ਼ਨੂਦ ਹਰ ਇਕ ਜ਼ੁਲਮ ਸੇ ਹੈ
ਵੋ ਯੇ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਹਰ ਇਕ ਜ਼ੁਲਮ ਤੇਰੇ ਹੁਕਮ ਸੇ ਹੈ
ਗਰ ਯੇ ਸਚ ਹੈ ਤੇਰੇ ਅਦਲ ਸੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰੂੰ
ਉਨਕੀ ਮਾਨੂੰ ਕਿ ਤਿਰੀ ਜ਼ਾਤ ਕਾ ਇਕਰਾਰ ਕਰੂੰ

ਨਿਦਾ-ਏ-ਗ਼ੈਬ

ਹਰ ਇਕ ਉਲਿਲ-ਅਮਰ ਕੋ ਸਦਾ ਦੋ
ਕਿ ਅਪਨੀ ਫ਼ਰਦੇ-ਅਮਲ ਸੰਭਾਲੇ
ਉਠੇਗਾ ਜਬ ਜੰਮੇ-ਸਰਫ਼ਰੋਸ਼ਾਂ
ਪੜੇਂਗੇ ਦਾਰੋ-ਰਸਨ ਕੇ ਲਾਲੇ
ਕੋਈ ਨ ਹੋਗਾ ਕਿ ਜੋ ਬਚਾ ਲੇ
ਜਜ਼ਾ ਸਜ਼ਾ ਸਬ ਯਹੀਂ ਪੇ ਹੋਗੀ
ਯਹੀਂ ਅਜ਼ਾਬੋ-ਸਵਾਬ ਹੋਗਾ
ਯਹੀਂ ਸੇ ਉੱਠੇਗਾ ਸ਼ੋਰੇ-ਮਹਸ਼ਰ
ਯਹੀਂ ਪੇ ਰੋਜ਼ੇ-ਹਿਸਾਬ ਹੋਗਾ

ਸਮਰਕੰਦ, ਮਈ, ੧੯੭੯

(ਮਰਗੇ-ਅੰਬੋਹ=ਬਹੁਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ, ਅਦਮ-ਆਬਾਦ=ਪਰਲੋਕ,
ਹਿਨਾ=ਮਹਿੰਦੀ, ਨਮਰੂਦ=ਇਕ ਜ਼ਾਲਿਮ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਗੁਹਰ=ਮੋਤੀ,
ਖ਼ਸੋ-ਖ਼ਾਰ=ਘਾਹ-ਫੂਸ ਤੇ ਕੰਡੇ,ਮਸਲਕ=ਤਰੀਕਾ, ਤਰੀਕਤ=ਭਗਤੀ,
ਫ਼ਕੀਹਾਨੇ-ਹਰਮ=ਮੌਲਵੀ, ਸਨਮ=ਮੂਰਤੀ, ਦਰੇ-ਸਿਦਕ-ਓ-ਸਫ਼ਾ=
ਸੱਚ ਤੇ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ, ਇਫ਼ਰੀਤ=ਭੂਤ, ਗਰਦਾਨੇ-ਸ਼ਬੋ-
ਰੋਜ਼ੋ-ਸਹਰ=ਰਾਤ-ਦਿਨ ਦਾ ਚੱਕਰ, ਆਕ=ਖਾਲੀ, ਖ਼ੁਸ਼ਨੂਦ=ਸੰਤੁਸ਼ਟ,
ਨਿਦਾ-ਏ-ਗ਼ੈਬ=ਆਕਾਸ਼ਵਾਣੀ, ਉਲਿਲ-ਅਮਰ=ਹਾਕਮ, ਜੰਮੇ-ਸਰਫ਼ਰੋਸ਼ਾਂ=
ਸਿਰ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਭੀੜ, ਦਾਰੋ-ਰਸਨ=ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਤਖਤਾ ਤੇ ਫੰਦਾ,
ਜਜ਼ਾ=ਇਨਾਮ, ਅਜ਼ਾਬੋ-ਸਵਾਬ=ਦੁੱਖ ਤੇ ਪੁੰਨ ਦਾ ਇਨਾਮ, ਮਹਸ਼ਰ=
ਕਿਆਮਤ)

ਠਹਰ ਗਯੀ ਆਸਮਾਂ ਕੀ ਨਦੀਯਾ
ਵੋ ਜਾ ਲਗੀ ਹੈ ਉਫ਼ਕ ਕਿਨਾਰੇ
ਉਦਾਸ ਰੰਗੋਂ ਕੀ ਚਾਂਦ ਨੈਯਾ
ਉਤਰ ਗਯੇ ਸਾਹਿਲੇ-ਜ਼ਮੀਂ ਪਰ
ਸਭੀ ਖਿਵੈਯਾ
ਤਮਾਮ ਤਾਰੇ
ਉਖੜ ਗਯੀ ਸਾਂਸ ਪੱਤੀਯੋਂ ਕੀ
ਚਲ ਗਯੀਂ ਊਂਘ ਮੇਂ ਹਵਾਏਂ
ਗਜ਼ਰ ਬਜਾ ਹੁਕਮੇ-ਖ਼ਾਮਸ਼ੀ ਕਾ
ਤੋ ਚੁਪ ਮੇਂ ਗੁਮ ਹੋ ਗਯੀਂ ਸਦਾਏਂ
ਸ਼ਹਰ ਕੀ ਗੋਰੀ ਕੀ ਛਾਤੀਯੋਂ ਸੇ
ਢਲਕ ਗਯੀ ਤੀਰਗੀ ਕੀ ਚਾਦਰ
ਔਰ ਇਸ ਬਜਾਯ
ਬਿਖਰ ਗਯੇ ਉਸਕੇ ਤਨ-ਬਦਨ ਪਰ
ਨਿਰਾਸ ਤਨਹਾਈਯੋਂ ਕੇ ਸਾਯੇ
ਔਰ ਉਸ ਕੀ ਕੁਛ ਭੀ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਕਿਸੀ ਕੋ ਕੁਛ ਭੀ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਕਿ ਦਿਨ ਢਲੇ ਸ਼ਹਰ ਸੇ ਨਿਕਲਕਰ
ਕਿਧਰ ਕੋ ਜਾਨੇ ਕਾ ਰੁਖ਼ ਕੀਯਾ ਥਾ
ਨ ਕੋਈ ਜਾਦਾ, ਨ ਕੋਈ ਮੰਜ਼ਿਲ
ਕਿਸੀ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ ਕੋ
ਅਬ ਦਿਮਾਗ਼ੇ-ਸਫ਼ਰ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਯੇ ਵਕਤ ਜ਼ੰਜੀਰੇ-ਰੋਜ਼ੋ-ਸ਼ਬ ਕੀ
ਕਹੀਂ ਸੇ ਟੂਟੀ ਹੁਈ ਕੜੀ ਹੈਂ
ਯੇ ਮਾਤਮ-ਏ-ਵਕਤ ਕੀ ਘੜੀ ਹੈ
ਯੇ ਵਕਤ ਆਯੇ ਤੋ ਬੇਇਰਾਦਾ
ਕਭੀ-ਕਭੀ ਮੈਂ ਭੀ ਦੇਖਤਾ ਹੂੰ
ਉਤਾਰਕਰ ਜ਼ਾਤ ਕਾ ਲਬਾਦਾ
ਕਹੀਂ ਸਿਯਾਹੀ ਮਲਾਮਤੋਂ ਕੀ
ਕਹੀਂ ਪੇ ਗੁਲ-ਬੂਟੇ ਉਲਫ਼ਤੋਂ ਕੇ
ਕਹੀਂ ਲਕੀਰੇਂ ਹੈਂ ਆਂਸੂਓਂ ਕੀ
ਕਹੀਂ ਪੇ ਖ਼ੂਨੇ-ਜਿਗਰ ਕੇ ਧੱਬੇ
ਯੇ ਚਾਕ ਹੈ ਪੰਜਾ-ਏ-ਅਦੂ ਕਾ
ਯੇ ਮੁਹਰ ਹੈ ਯਾਰੇ-ਮੇਹਰਬਾਂ ਕੀ
ਯੇ ਲਾਲ ਲਬ-ਹਾਏ-ਮਹਵਸ਼ਾਂ ਕੇ
ਯੇ ਮਰਹਮਤ ਸ਼ੈਖ਼ੇ-ਬਦਜ਼ੁਬਾਂ ਕੀ
ਯੇ ਜਾਮਾ-ਏ-ਰੋਜ਼ੋ-ਸ਼ਬ-ਗਜ਼ੀਦਾ
ਮੁਝੇ ਯੇ ਪੈਰਾਹਨੇ-ਦਰੀਦਾ
ਅਜ਼ੀਜ਼ ਭੀ, ਨਾਪਸੰਦ ਭੀ ਹੈ
ਕਭੀ ਯੇ ਫ਼ਰਮਾਨੇ-ਜੋਸ਼ੇ-ਵਹਸ਼ਤ
ਕਿ ਨੋਚਕਰ ਇਸਕੋ ਫੇਂਕ ਡਾਲੋ
ਕਭੀ ਯੇ ਇਸਰਾਰੇ-ਹਰਫ਼ੇ-ਉਲਫ਼ਤ
ਕਿ ਚੂਮਕਰ ਫਿਰ ਗਲੇ ਲਗਾ ਲੋ

ਤਾਸ਼ਕੰਦ, ੧੯੭੯

(ਤੀਰਗੀ=ਹਨੇਰਾ, ਜਾਦਾ=ਰਾਹ, ਜ਼ਾਤ=ਹੋਂਦ,
ਅਦੂ=ਵੈਰੀ, ਮਹਵਸ਼ਾਂ=ਚੰਨ ਵਰਗੇ ਚਿਹਰੇ ਵਾਲੀ,
ਪੈਰਾਹਨੇ-ਦਰੀਦਾ=ਫਟਿਆ ਕਪੜਾ)

ਤੁਝਕੋ ਕਿਤਨੋਂ ਕਾ ਲਹੂ ਚਾਹੀਏ ਐ ਅਰਜ਼ੇ-ਵਤਨ
ਜੋ ਤਿਰੇ ਆਰਿਜ਼ੇ-ਬੇਰੰਗ ਕੋ ਗੁਲਨਾਰ ਕਰੇਂ
ਕਿਤਨੀ ਆਹੋਂ ਸੇ ਕਲੇਜਾ ਤੇਰਾ ਠੰਡਾ ਹੋਗਾ
ਕਿਤਨੇ ਆਂਸੂ ਤਿਰੇ ਸਹਰਾਓਂ ਕੋ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਕਰੇਂ
ਤੇਰੇ ਐਵਾਨੋਂ ਮੇਂ ਪੁਰਜ਼ੇ ਹੁਏ ਪੈਮਾਂ ਕਿਤਨੇ
ਕਿਤਨੇ ਵਾਦੇ ਜੋ ਨ ਆਸੂਦਾ-ਏ-ਇਕਰਾਰ ਹੁਏ
ਕਿਤਨੀ ਆਂਖੋਂ ਕੋ ਨਜ਼ਰ ਖਾ ਗਯੀ ਬਦਖ਼ਾਹੋਂ ਕੀ
ਖ਼ਵਾਬ ਕਿਤਨੇ ਤਿਰੀ ਸ਼ਾਹਰਾਓਂ ਮੇਂ ਸੰਗਸਾਰ ਹੁਏ
'ਬਲਾ ਕਸ਼ਾਨੇ ਮੁਹੱਬਤ ਪੇ ਜੋ ਹੁਆ ਸੋ ਹੁਆ
ਜੋ ਮੁਝ ਪੇ ਗੁਜ਼ਰੀ ਮਤ ਉਸ ਸੇ ਕਹੋ, ਹੁਆ ਸੋ ਹੁਆ
ਮਬਾਦਾ ਹੋ ਕੋਈ ਜ਼ਾਲਿਮ ਤੇਰਾ ਗਰੀਬਾਂਗੀਰ
ਲਹੂ ਕੇ ਦਾਗ਼ ਤੂ ਦਾਮਨ ਸੇ ਧੋ, ਹੁਆ ਸੋ ਹੁਆ'
ਹਮ ਤੋ ਮਜਬੂਰ-ਏ-ਵਫ਼ਾ ਹੈਂ ਮਗਰ ਐ ਜਾਨੇ-ਜਹਾਂ
ਅਪਨੇ ਉਸ਼ਾਕ ਸੇ ਐਸੇ ਭੀ ਕੋਈ ਕਰਤਾ ਹੈ
ਤੇਰੀ ਮਹਫ਼ਿਲ ਕੋ ਖ਼ੁਦਾ ਰੱਖੇ ਅਬਦ ਤਕ ਕਾਯਮ
ਹਮ ਤੋ ਮਹਮਾਂ ਹੈਂ ਘੜੀ ਭਰ ਕੇ ਹਮਾਰਾ ਕਯਾ ਹੈ

(ਅਰਜ਼ੇ-ਵਤਨ=ਦੇਸ਼ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਆਰਿਜ਼ੇ-ਬੇਰੰਗ=
ਮੁਰਝਾਈਆਂ ਗੱਲ੍ਹਾਂ, ਗੁਲਨਾਰ=ਫੁੱਲਾਂ ਵਰਗੇ ਲਾਲ,
ਐਵਾਨੋਂ=ਮਹਿਲ, ਆਸੂਦਾ-ਏ-ਇਕਰਾਰ=ਪੂਰੇ ਹੋਏ,
ਬਦਖ਼ਾਹੋਂ=ਬੁਰਾ ਚਾਹੁਣ ਵਾਲੇ, ਸੰਗਸਾਰ=ਪੱਥਰ ਮਾਰਨਾ,
ਬਲਾ ਕਸ਼ਾਨੇ=ਜ਼ੁਲਮ ਝੱਲਣ ਵਾਲੇ, ਮਬਾਦਾ=ਕਿਤੇ ਇੰਜ
ਨਾ ਹੋਵੇ, ਗਰੀਬਾਂਗੀਰ=ਗਲਾ ਫੜਨ ਵਾਲਾ, ਉਸ਼ਾਕ=
ਚਾਹੁਣ ਵਾਲਾ, ਅਬਦ=ਕਿਆਮਤ)

ਦਿਨ ਢਲਾ, ਕੂਚਾ-ਓ-ਬਾਜ਼ਾਰ ਮੇਂ ਸਫ਼ਬਸਤਾ ਹੁਈ
ਜ਼ਰਦ-ਰੂ ਰੌਸ਼ਨੀਯਾਂ
ਇਨਮੇਂ ਹਰ ਏਕ ਕੇ ਕਸ਼ਕੋਲ ਸੇ ਬਰਸੇਂ ਰਿਮ-ਝਿਮ
ਇਸ ਭਰੇ ਸ਼ਹਰ ਕੀ ਨਾਸੂਦਗੀਯਾਂ
ਦੂਰ ਪਸਮੰਜ਼ਰੇ-ਅਫ਼ਲਾਕ ਮੇਂ ਧੁੰਧਲਾਨੇ ਲਗੇ
ਅਜ਼ਮਤੇ-ਰਫ਼ਤਾ ਕੇ ਨਿਸ਼ਾਂ
ਪੇਸ਼ ਮੰਜ਼ਰ ਮੇਂ
ਕਿਸੀ ਸਾਯਾ-ਏ-ਦੀਵਾਰ ਸੇ ਲਿਪਟਾ ਹੁਆ ਸਾਯਾ ਕੋਈ
ਦੂਸਰੇ ਸਾਯੇ ਕੀ ਮੌਹੂਮ-ਸੀ ਉੱਮੀਦ ਲੀਯੇ
ਜ਼ੇਰੇ-ਲਬ ਸ਼ਾਮੇ-ਗੁਜ਼ਿਸਤਾ ਕੀ ਤਰਹ
ਸ਼ਰਹੇ-ਬੇਦਰਦੀ-ਏ-ਅੱਯਾਮ ਕੀ ਤਮਹੀਦ ਲੀਯੇ
ਔਰ ਕੋਈ ਅਜਨਬੀ
ਇਨ ਰੌਸ਼ਨੀਯੋਂ ਕੇ ਸਾਯੋਂ ਸੇ ਕਤਰਾਤਾ ਹੁਆ
ਅਪਨੇ ਬੇਖ਼ਵਾਬ ਸ਼ਬਿਸਤਾਂ ਕੀ ਤਰਫ਼ ਜਾਤਾ ਹੁਆ

ਪੇਰਿਸ, ਅਗਸਤ, ੧੯੭੯

(ਸਫ਼ਬਸਤਾ=ਕਤਾਰ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹਨਾ, ਕਸ਼ਕੋਲ=ਕਾਸਾ,
ਨਾਸੂਦਗੀਯਾਂ=ਦੁੱਖ,ਅਸੰਤੋਖ, ਪਸਮੰਜ਼ਰੇ-ਅਫ਼ਲਾਕ=
ਆਕਾਸ਼ ਦੀ ਪਿੱਠ ਭੂਮੀ ਵਿਚ, ਅਜ਼ਮਤੇ-ਰਫ਼ਤਾ=
ਬੀਤੀ ਸ਼ਾਨ, ਪੇਸ਼ ਮੰਜ਼ਰ=ਭੂਮਿਕਾ, ਮੌਹੂਮ=ਧੁੰਦਲੀ,
ਸ਼ਰਹੇ-ਬੇਦਰਦੀ-ਏ-ਅੱਯਾਮ=ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੀ ਨੀਚਤਾ ਤੇ
ਟੀਕਾ ਟਿੱਪਣੀ, ਤਮਹੀਦ=ਭੂਮਿਕਾ, ਸ਼ਬਿਸਤਾਂ=
ਰੈਣ-ਬਸੇਰਾ)

ਜਲਾ ਫਿਰ ਸਬਰ ਕਾ ਖ਼ਿਰਮਨ, ਫਿਰ ਆਹੋਂ ਕਾ ਧੁਆਂ ਉੱਠਾ
ਹੁਆ ਫਿਰ ਨਜ਼ਰੇ-ਸਰਸਰ ਹਰ ਨਸ਼ੇਮਨ ਕਾ ਹਰ ਇਕ ਤਿਨਕਾ
ਹੁਈ ਫਿਰ ਸੁਬਹੇ-ਮਾਤਮ ਆਸੁਓਂ ਸੇ ਭਰ ਗਯੇ ਦਰਿਯਾ
ਚਲਾ ਫਿਰ ਸੂ-ਏ-ਗਰਦੂੰ ਕਾਰਵਾਨੇ-ਨਾਲਾ-ਏ-ਸ਼ਬ ਹਾ
ਹਰ ਇਕ ਜਾਨਿਬ ਫ਼ਜ਼ਾ ਮੇਂ ਫਿਰ ਮਚਾ ਕੁਹਰਾਮੇ-ਯਾ-ਰਬ-ਹਾ
ਉਮੜ ਆਯੀ ਕਹੀਂ ਸੇ ਫਿਰ ਘਟਾ ਵਹਸ਼ੀ ਜ਼ਮਾਨੋਂ ਕੀ
ਫ਼ਜ਼ਾ ਮੇਂ ਬਿਜਲੀਯਾਂ ਲਹਰਾਯੀਂ ਫਿਰ ਸੇ ਤਾਜ਼ਯਾਨੋਂ ਕੀ
ਕਲਮ ਹੋਨੇ ਲਗੀ ਗਰਦਨ ਕਲਮ ਕੇ ਪਾਸਬਾਨੋਂ ਕੀ
ਖੁਲਾ ਨੀਲਾਮ ਜ਼ਹਨੋਂ ਕਾ, ਲਗੀ ਬੋਲੀ ਜ਼ਬਾਨੋਂ ਕੀ
ਲਹੂ ਦੇਨੇ ਲਗਾ ਹਰ ਇਕ ਦਹਨ ਮੇਂ ਬਖ਼ੀਯਾ-ਏ-ਲਬ ਹਾ
ਚਲਾ ਫਿਰ ਸੂ-ਏ-ਗਰਦੂੰ ਕਾਰਵਾਨੇ-ਨਾਲਾ-ਏ-ਸ਼ਬ ਹਾ
ਸਿਤਮ ਕੀ ਆਗ ਕਾ ਈਂਧਨ ਬਨੇ ਦਿਲ ਫਿਰ ਸੇ, ਵਾ ਦਿਲ ਹਾ
ਯੇ ਤੇਰੇ ਸਾਦਾ ਦਿਲ ਬੰਦੇ ਕਿਧਰ ਜਾਯੇਂ ਖ਼ੁਦਾਵੰਦਾ
ਬਨਾ ਫਿਰਤਾ ਹੈ ਹਰ ਇਕ ਮੁੱਦਈ ਪੈਗਾਮਬਰ ਤੇਰਾ
ਹਰ ਇਕ ਬੁਤ ਕੋ ਸਨਮਖ਼ਾਨੇ ਮੇਂ ਦਾਵਾ ਹੈ ਖ਼ੁਦਾਈ ਕਾ
ਖ਼ੁਦਾ ਮਹਫ਼ੂਜ ਰੱਖੇ ਅਜ਼ ਖ਼ੁਦਾਵੰਦਾਨੇ-ਮਜ਼ਹਬ ਹਾ
ਚਲਾ ਫਿਰ ਸੂ-ਏ-ਗਰਦੂੰ ਕਾਰਵਾਨੇ-ਨਾਲਾ-ਏ-ਸ਼ਬ ਹਾ

ਬੇਰੂਤ, ੧੯੭੯

(ਖ਼ਿਰਮਨ=ਖਲੀਹਾਨ,ਪਿੜ, ਸਰਸਰ=ਹਵਾ, ਨਸ਼ੇਮਨ=ਆਲ੍ਹਣਾ,
ਸੂ-ਏ-ਗਰਦੂੰ=ਆਕਾਸ਼ ਵੱਲ, ਕਾਰਵਾਨੇ-ਨਾਲਾ-ਏ-ਸ਼ਬ=ਰਾਤ
ਦੀਆਂ ਫਰਿਆਦਾਂ ਦੇ ਕਾਫ਼ਿਲੇ, ਪਾਸਬਾਨੋਂ=ਰਾਖੇ, ਦਹਨ=ਮੂੰਹ,
ਸਨਮਖ਼ਾਨੇ=ਬੁਤਖਾਨੇ, ਖ਼ੁਦਾਵੰਦਾਨੇ-ਮਜ਼ਹਬ=ਧਰਮ ਦੇ ਠੇਕੇਦਾਰ)

ਮਿਰੀ ਤਿਰੀ ਨਿਗਾਹ ਮੇਂ
ਜੋ ਲਾਖ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਹੈਂ
ਜੋ ਮੇਰੇ ਤੇਰੇ ਤਨ ਬਦਨ ਮੇਂ
ਲਾਖ ਦਿਲ ਫ਼ਿਗਾਰ ਹੈਂ
ਜੋ ਮੇਰੀ ਤੇਰੀ ਉਂਗਲੀਯੋਂ ਕੀ ਬੇਹਿਸੀ ਸੇ
ਸਬ ਕਲਮ ਨਜ਼ਾਰ ਹੈਂ
ਜੋ ਮੇਰੇ ਤੇਰੇ ਸ਼ਹਰ ਕੀ
ਹਰ ਇਕ ਗਲੀ ਮੇਂ
ਮੇਰੇ ਤੇਰੇ ਨਕਸ਼ੇ-ਪਾ ਕੇ ਬੇਨਿਸ਼ਾਂ ਮਜ਼ਾਰ ਹੈਂ
ਜੋ ਮੇਰੀ ਤੇਰੀ ਰਾਤ ਕੇ
ਸਿਤਾਰੇ ਜ਼ਖ਼ਮ-ਜ਼ਖ਼ਮ ਹੈਂ
ਜੋ ਮੇਰੀ ਤੇਰੀ ਸੁਬਹ ਕੇ
ਗੁਲਾਬ ਚਾਕ-ਚਾਕ ਹੈਂ
ਯੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਸਾਰੇ ਬੇਦਵਾ
ਯੇ ਚਾਕ ਸਾਰੇ ਬੇਰਫ਼ੂ
ਕਿਸੀ ਪੇ ਰਾਖ ਚਾਂਦ ਕੀ
ਕਿਸੀ ਪੇ ਓਸ ਕਾ ਲਹੂ
ਯੇ ਹੈ ਭੀ ਯਾ ਨਹੀਂ ਬਤਾ
ਯੇ ਹੈ ਕਿ ਮਹਜ਼ ਜਾਲ ਹੈ
ਮਿਰੇ ਤੁਮਹਾਰੇ ਅੰਕਬੂਤੇ-ਵਹਮ ਕਾ ਬੁਨਾ ਹੁਆ
ਜੋ ਹੈ ਤੋ ਇਸਕਾ ਕਯਾ ਕਰੇਂ
ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੋ ਭੀ ਕਯਾ ਕਰੇਂ
ਬਤਾ, ਬਤਾ
ਬਤਾ, ਬਤਾ

ਬੇਰੂਤ, ੧੯੮੦

(ਫ਼ਿਗਾਰ=ਜਖਮੀ, ਬੇਹਿਸੀ=ਅਹਿਸਾਸਹੀਣ, ਨਜ਼ਾਰ=ਕਮਜੋਰ,
ਅੰਕਬੂਤ=ਮਕੜੀ)

(ਫ਼ਲਿਸਤੀਨੀ ਸ਼ੁਹੁਦਾ ਜੋ ਪਰਦੇਸ ਮੇਂ ਕਾਮ ਆਯੇ)

ਮੈ ਜਹਾਂ ਪਰ ਭੀ ਗਯਾ ਅਰਜ਼ੇ-ਵਤਨ
ਤੇਰੀ ਤਜ਼ਲੀਲ ਕੇ ਦਾਗ਼ੋਂ ਕੀ ਜਲਨ ਦਿਲ ਮੇਂ ਲੀਯੇ
ਤੇਰੀ ਹੁਰਮਤ ਕੇ ਚਰਾਗ਼ੋਂ ਕੀ ਲਗਨ ਦਿਲ ਮੇਂ ਲੀਯੇ
ਤੇਰੀ ਉਲਫ਼ਤ, ਤੇਰੀ ਯਾਦੋਂ ਕੀ ਕਸਕ ਸਾਥ ਗਯੀ
ਤੇਰੇ ਨਾਰੰਜ ਸ਼ਗੂਫ਼ੋਂ ਕੀ ਮਹਕ ਸਾਥ ਗਯੀ
ਸਾਰੇ ਅਨਦੇਖੇ ਰਫ਼ੀਕੋਂ ਕਾ ਜਿਲੌ ਸਾਥ ਰਹਾ
ਕਿਤਨੇ ਹਾਥੋਂ ਸੇ ਹਮ-ਆਗ਼ੋਸ਼ ਮਿਰਾ ਹਾਥ ਰਹਾ
ਦੂਰ ਪਰਦੇਸ ਕੀ ਬੇਮੇਹਰ ਗੁਜ਼ਰਗਾਹੋਂ ਮੇਂ
ਅਜਨਬੀ ਸ਼ਹਰ ਕੀ ਬੇਨਾਮੋ-ਨਿਸ਼ਾਂ ਰਾਹੋਂ ਮੇਂ
ਜਿਸ ਜ਼ਮੀਂ ਪਰ ਭੀ ਖੁਲਾ ਮੇਰੇ ਲਹੂ ਕਾ ਪਰਚਮ
ਲਹਲਹਾਤਾ ਹੈ ਵਹਾਂ ਅਰਜ਼ੇ-ਫ਼ਲਿਸਤੀਂ ਕਾ ਅਲਮ
ਤੇਰੇ ਆਦਾ ਨੇ ਕੀਯਾ ਏਕ ਫ਼ਲਿਸਤੀਂ ਬਰਬਾਦ
ਮੇਰੇ ਜ਼ਖ਼ਮੋਂ ਨੇ ਕੀਯੇ ਕਿਤਨੇ ਫ਼ਲਿਸਤੀਂ ਆਬਾਦ

ਬੇਰੂਤ, ੧੯੮੦

(ਤਜ਼ਲੀਲ=ਅਪਮਾਨ, ਹੁਰਮਤ=ਨਿਰਮਲਤਾ, ਨਾਰੰਜ=ਨਾਰੰਗੀ,
ਸ਼ਗੂਫ਼ੋਂ=ਕਲੀਆਂ, ਜਿਲੌ=ਲਗਾਮ, ਪਰਚਮ=ਝੰਡਾ, ਅਰਜ਼ੇ=ਧਰਤੀ,
ਅਲਮ=ਝੰਡਾ, ਆਦਾ=ਦੁਸ਼ਮਣ)

(ਫ਼ਲਿਸਤੀਨੀ ਬੱਚੋਂ ਕੇ ਲੀਏ ਲੋਰੀ)

ਮਤ ਰੋ ਬੱਚੇ
ਰੋ ਰੋ ਕੇ ਅਭੀ
ਤੇਰੇ ਅੰਮੀ ਕੀ ਆਂਖ ਲਗੀ ਹੈ

ਮਤ ਰੋ ਬੱਚੇ
ਕੁਛ ਹੀ ਪਹਲੇ
ਤੇਰੇ ਅੱਬਾ ਨੇ
ਅਪਨੇ ਗ਼ਮ ਸੇ ਰੁਖ਼ਸਤ ਲੀ ਹੈ

ਮਤ ਰੋ ਬੱਚੇ
ਤੇਰਾ ਭਾਈ
ਅਪਨੇ ਖ਼ਵਾਬ ਕੀ ਤਿਤਲੀ ਪੀਛੇ
ਦੂਰ ਕਹੀਂ ਪਰਦੇਸ ਗਯਾ ਹੈ

ਮਤ ਰੋ ਬੱਚੇ
ਤੇਰੀ ਬਾਜੀ ਕਾ
ਡੋਲਾ ਪਰਾਯੇ ਦੇਸ ਗਯਾ ਹੈ

ਮਤ ਰੋ ਬੱਚੇ
ਤੇਰੇ ਆਂਗਨ ਮੇਂ
ਮੁਰਦਾ ਸੂਰਜ ਨਹਲਾ ਕੇ ਗਯੇ ਹੈਂ
ਚੰਦਰਮਾ ਦਫ਼ਨਾ ਕੇ ਗਯੇ ਹੈਂ

ਮਤ ਰੋ ਬੱਚੇ
ਗਰ ਤੂ ਰੋਯੇਗਾ ਤੋ ਯੇ ਸਬ
ਅੰਮੀ, ਅੱਬਾ, ਬਾਜੀ, ਭਾਈ
ਚਾਂਦ ਔਰ ਸੂਰਜ

ਔਰ ਭੀ ਤੁਝਕੋ ਰੁਲਵਾਯੇਂਗੇ
ਤੂ ਮੁਸਕਰਾਯੇਗਾ ਤੋ ਸ਼ਾਯਦ
ਸਾਰੇ ਇਕ ਦਿਨ ਭੇਸ ਬਦਲਕਰ
ਤੁਝਸੇ ਖੇਲਨੇ ਲੌਟ ਆਯੇਂਗੇ

ਬੇਰੂਤ, ੧੯੮੦

ਵੋ ਦਰ ਖੁਲਾ ਮੇਰੇ ਗ਼ਮਕਦੇ ਕਾ
ਵੋ ਆ ਗਯੇ ਮੇਰੇ ਮਿਲਨੇਵਾਲੇ
ਵਾ ਆ ਗਯੀ ਸ਼ਾਮ, ਅਪਨੀ ਰਾਹੋਂ ਮੇਂ
ਫ਼ਰਸ਼ੇ-ਅਫ਼ਸੁਰਦਗੀ ਬਿਛਾਨੇ
ਵੋ ਆ ਗਯੀ ਰਾਤ ਚਾਂਦ-ਤਾਰੋਂ ਕੀ
ਅਪਨੀ ਆਜ਼ੁਰਦਗੀ ਸੁਨਾਨੇ
ਵੋ ਸੁਬਹ ਆਯੀ ਦਮਕਤੇ ਨਸ਼ਤਰ ਸੇ
ਯਾਦ ਕੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਕੋ ਮਨਾਨੇ
ਵੋ ਦੋਪਹਰ ਆਯੀ, ਆਸਤੀਂ ਮੇਂ
ਛੁਪਾਯੇ ਸ਼ੋਲੋਂ ਕੇ ਤਾਜ਼ਯਾਨੇ
ਵੋ ਆਯੇ ਸਬ ਮੇਰੇ ਮਿਲਨੇਵਾਲੇ
ਕਿ ਜਿਨ ਸੇ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਵਾਸਤਾ ਹੈ
ਯੇ ਕੌਨ ਕਬ ਆਯਾ, ਕਬ ਗਯਾ ਹੈ
ਨਿਗਾਹ-ਓ-ਦਿਲ ਕੋ ਖ਼ਬਰ ਕਹਾਂ ਹੈ
ਖ਼ਯਾਲ ਸੂ-ਏ-ਵਤਨ ਰਵਾਂ ਹੈ
ਸਮੰਦਰੋਂ ਕੀ ਅਯਾਲ ਥਾਮੇ
ਹਜ਼ਾਰ ਵਹਮ-ਓ-ਗ਼ੁਮਾਂ ਸੰਭਾਲੇ
ਕਈ ਤਰਹ ਕੇ ਸਵਾਲ ਥਾਮੇ

ਬੇਰੂਤ, ੧੯੮੦

(ਅਫ਼ਸੁਰਦਗੀ=ਉਦਾਸੀ, ਆਜ਼ੁਰਦਗੀ=ਉਦਾਸੀ,
ਵਹਮ-ਓ-ਗ਼ੁਮਾਂ=ਸ਼ੱਕ)

ਯੇ ਦੇਸ ਮੁਖ਼ਲਿਸੀ-ਨਾਦਾਰ ਕਜਕੁਲਾਹੋਂ ਕਾ
ਯੇ ਦੇਸ ਬੇਜ਼ਰ-ਓ-ਦੀਨਾਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹੋਂ ਕਾ
ਕਿ ਜਿਸਕੀ ਖ਼ਾਕ ਮੇਂ ਕੁਦਰਤ ਹੈ ਕੀਮੀਯਾਈ ਕੀ
ਯੇ ਨਾਯਬਾਨੇ-ਖ਼ੁਦਾਵੰਦੇ-ਅਰਜ਼ ਕਾ ਮਸਕਨ
ਯੇ ਨੇਕ ਪਾਕ ਬੁਜ਼ੁਰਗੋਂ ਕੀ ਰੂਹ ਕਾ ਮਦਫ਼ਨ
ਜਹਾਂ ਪੇ ਚਾਂਦ ਸਿਤਾਰੋਂ ਨੇ ਜਬਹਾਸਾਈ ਕੀ
ਨ ਜਾਨੇ ਕਿਤਨੇ ਜ਼ਮਾਨੋਂ ਸੇ ਇਸਕਾ ਹਰ ਰਸਤਾ
ਮਿਸਾਲੇ-ਖ਼ਾਨਾ-ਏ-ਬੇਖ਼ਾਨਮਾਂ ਥਾ ਦਰਬਸਤਾ
ਖ਼ੁਸ਼ਾ ਕਿ ਆਜ ਬਫ਼ਜ਼ਲੇ-ਖ਼ੁਦਾ ਵੋ ਦਿਨ ਆਯਾ
ਕਿ ਦਸਤ-ਏ-ਗ਼ੈਬ ਨੇ ਇਸ ਘਰ ਕੀ ਦਰ-ਕੁਸ਼ਾਈ ਕੀ
ਚੁਨੇ ਗਯੇ ਹੈਂ ਸਭੀ ਖ਼ਾਰ ਇਸਕੀ ਰਾਹੋਂ ਸੇ
ਸੁਨੀ ਗਯੀ ਹੈ ਬਿਲਆਖ਼ਿਰ ਬਰਹਨਾਪਾਈ ਕੀ

ਬੇਰੂਤ, ੧੯੮੦

(ਕਜਕੁਲਾਹੋਂ=ਬਾਂਕੇ, ਬੇਜ਼ਰ-ਓ-ਦੀਨਾਰ=ਗਰੀਬ,
ਕੀਮੀਯਾਈ=ਕੁੰਦਨ, ਨਾਯਬਾਨੇ-ਖ਼ੁਦਾਵੰਦੇ-ਅਰਜ਼=
ਮੁਖ਼ਤਿਆਰ, ਮਸਕਨ=ਠਿਕਾਣਾ, ਮਦਫ਼ਨ=ਕਬਰ,
ਜਬਹਾਸਾਈ=ਮੱਥਾ ਰਗੜਨਾ, ਮਿਸਾਲੇ-ਖ਼ਾਨਾ-ਏ-
ਬੇਖ਼ਾਨਮਾਂ=ਵੀਰਾਨ ਘਰ, ਦਰਬਸਤਾ=ਬੰਦ, ਖ਼ੁਸ਼ਾ=
ਵਾਹ ਵਾਹ, ਦਸਤ-ਏ-ਗ਼ੈਬ=ਗ਼ੈਬੀ ਮੱਦਦ, ਕੁਸ਼ਾਈ=
ਖੋਲ੍ਹਣਾ, ਬਰਹਨਾਪਾਈ=ਨੰਗੇ ਪੈਰ)

ਜਲਨੇ ਲਗੀਂ ਯਾਦੋਂ ਕੀ ਚਿਤਾਏਂ
ਆਓ ਕੋਈ ਬੈਤ ਬਨਾਯੇਂ
ਜਿਨਕੀ ਰਹ ਤਕਤੇ ਜੁਗ ਬੀਤੇ
ਚਾਹੇ ਵੋ ਆਯੇਂ ਯਾ ਨਹੀਂ ਆਯੇਂ
ਆਂਖੇਂ ਮੂੰਦ ਕੇ ਨਿਤ ਪਲ ਦੇਖੇਂ
ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ ਉਨਕੀ ਪਰਛਾਈਂ
ਅਪਨੇ ਦਰਦੋਂ ਕਾ ਮੁਕੁਟ ਪਹਨਕਰ
ਬੇਦਰਦੋਂ ਕੇ ਸਾਮਨੇ ਜਾਯੇਂ
ਜਬ ਰੋਨਾ ਆਵੇ ਮੁਸਕਾਯੇਂ
ਜਬ ਦਿਲ ਟੂਟੇ ਦੀਪ ਜਲਾਯੇਂ
ਪ੍ਰੇਮ ਕਥਾ ਕਾ ਅੰਤ ਨ ਕੋਈ
ਕਿਤਨੀ ਬਾਰ ਉਸੇ ਦੁਹਰਾਯੇਂ
ਪ੍ਰੀਤ ਕੀ ਰੀਤ ਅਨੋਖੀ ਸਾਜਨ
ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਮਾਂਗੇਂ ਸਬ ਕੁਛ ਪਾਯੇਂ
'ਫ਼ੈਜ਼' ਉਨਸੇ ਕਯਾ ਬਾਤ ਛੁਪੀ ਹੈ
ਹਮ ਕੁਛ ਕਹਕਰ ਕਯੋਂ ਪਛਤਾਯੇਂ

(ਬੈਤ=ਸ਼ੇ'ਰ)