ਕੋਈ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਮਨ ਦਾ ਜੰਗਲ ਪਾਰ ਹੋ ਜਾਣਾ। ਕਿਸੇ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਇਨਸਾਨ ਤੋਂ ਕਿਰਦਾਰ ਹੋ ਜਾਣਾ । ਕਰੇ ਹੈਰਾਨ ਇਹ ਜੀਵਨ ਤਪਸ਼ ਦੀ ਮਾਰ ਮਗਰੋਂ ਵੀ, ਕਿਸੇ ਸੁੱਕੇ ਬਿਰਖ ਦਾ ਫੇਰ ਤੋਂ ਕਚਨਾਰ ਹੋ ਜਾਣਾ । ਅਜੇ ਵੀ ਯਾਦ ਹੈ ਮੈਨੂੰ, ਮਿਰਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕਰਨਾ ਉਹ, ਗ਼ੁਲਾਬੀ, ਸ਼ਰਮ ਵਿਚ ਉਸਦੇ ਤਦੇ ਰੁਖ਼ਸਾਰ ਹੋ ਜਾਣਾ । ਜੇ ਪੈਲ਼ੀ ਆਪਣੀ ਦੀ ਤੂੰ ਨਾ ਰਾਖੀ ਆਪ ਕਰਨੀ ਹੈ , ਇਹ ਡਰਨੇ ਖੇਤ ਦੇ ਨੇ ਖੇਤ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਹੋ ਜਾਣਾ । ਕਦੇ ਅਪਣੇ ਇਕ`ਲੇ-ਪਣ ਸਮੇਂ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਆਖਾਂ, ਇਵੇਂ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ ਜੇਕਰ ਤਾਂ ਮੈਂ ਦੀਵਾਰ ਹੋ ਜਾਣਾ । ਬੜੀ ਸ਼ਿਦਤ, ਸ਼ਹਾਦਤ, ਘਾਲਣਾ ਦੇ ਨਾਲ ਇਕ ਦਿਨ ਹੀ, ਮਸ਼ਾਲਾਂ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਆਖ਼ਰ ਤਿਮਿਰ ਲਾਚਾਰ ਹੋ ਜਾਣਾ ।

ਉਸੇ ਥਾਂ ਚੰਨ ਸੀ ਉੱਥੇ ਜ਼ਮੀ ਸੀ । ਨਹੀਂ ਇਹ ਫ਼ਾਸਲਾ ਇੰਨਾਂ ਕਦੀ ਸੀ । ਤੂੰ ਸੀ, ਹਰ ਸ਼ੈਅ ਸਹੀ ਅਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਸੀ , ਕੋਈ ਤਾਂ ਚੀਜ਼ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਕਮੀ ਸੀ । ਕੋਈ ਮੁਸਲਿਮ, ਸੀ ਹਿੰਦੂ ਕੋਈ ਲੇਕਿਨ , ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਆਦਮੀ ਸੀ । ਨਹੀਂ ਹੈ ਅੰਤ ਨਾ ਆਗਾਜ਼ ਇਸ ਦਾ , ਕਥਾ ਕੈਸੀ ਖ਼ੁਦਾਇਆ ਤੂੰ ਕਹੀ ਸੀ । ਬੜੀ ਨਿਸ਼ਠੁਰ ਖ਼ੁਦਾ ਇਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਿਉਂ , ਦੁਰਾਹੇ 'ਤੇ ਖੜਾ ਕਿਉਂ ਆਦਮੀ ਸੀ ।

ਕੇਤਕੀ, ਚੰਪਾ, ਚਮੇਲੀ, ਦਿਲ ਖਿੜਾ ਕੇ । ਤੁਰ ਗਿਆ ਤੂੰ ਤਾਂ ਤਲੀ ਸਰਸੋਂ ਉਗਾ ਕੇ । ਰੰਗ ਲਾਉਣਾ ਹੋਰ ਕੀ ਬਰਸਾਤ ਆ ਕੇ । ਗਿਰ ਗਿਆ ਕੋਠਾ ਪੁਰਾਣਾ ਜਰਜਰਾ ਕੇ । ਅੱਜ ਤਿਮਿਰ ਨੇ ਏਸ 'ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ, ਰੌਸ਼ਨੀ ਆਉਂਦੀ ਨਹੀਂ ਦਰ ਖਟਖਟਾ ਕੇ । ਤੇਰੇ ਉਸ ਤਿੱਖੇ ਜਿਹੇ ਇਕ ਬੋਲ ਕਾਰਨ, ਰੁੱਖ ਡਿੱਗਾ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਆ ਕੇ । ਨਾ ਕੋਈ ਆਇਆ ਭੁਲੇਖਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪੌਣ ਲੰਘੀ ਬੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਚਰਮਰਾ ਕੇ । ਉਡਦੇ ਪੰਛੀ ਡਾਲ਼ ਨੂੰ ਆਖੀ ਵਿਦਾ ਜੋ, ਰੋ ਪਏ ਪੱਤੇ ਉਦੋਂ ਸੀ ਥਰਥਰਾ ਕੇ । ਹੋਂਦ ਮੇਰੀ ਚੀਰ ਕੇ ੳੇਹ ਲੰਘਿਆ ਇਉਂ, ਰੁੱਖ ਚੋਂ ਲੰਘੀ ਹਵਾ ਜਿਉਂ ਸਰਸਰਾ ਕੇ ।

ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਸੀ ਉਹ ਕਤਰਾ ਕੇ ਤੁਰ ਗਿਆ । ਕਿਉਂ ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਜਾਮ ਸੀ ਠੁਕਰਾ ਕੇ ਤੁਰ ਗਿਆ । ਮੇਰੇ 'ਚੋਂ ਪਾਰ ਲੰਘਿਆ ਇਤਰਾ ਕੇ ਇਸ ਤਰਾਂ , ਦਰਿਆ ਜੋ ਵਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿਉਂ ਠਹਿਰਾ ਕੇ ਤੁਰ ਗਿਆ । ਮਾਲਾ ਦੇ ਮਣਕਿਆਂ ਤਰਾਂ ਰਟਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ , ਉਹ ਸ਼ਖ਼ਸ ਖਿਣ 'ਚ ਕਿਸ ਲਈ ਵਿਸਰਾ ਕੇ ਟੁਰ ਗਿਆ । ਹਾਲੇ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਹੋਰ ਵੀ ਸੀ ਸੁਖਨ ਸਿਰਜਣਾ , ਸੀ ਬਦ-ਹਵਾਸ ਜ਼ਿੰਦਗੀ, ਘਬਰਾ ਕੇ ਤੁਰ ਗਿਆ । ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਸਵਾਲ, ਜੀ ਇਹ ਬੇਰੁਖ਼ੀ ਹੈ ਕਿਉਂ , ਮੋਢੇ ਸਿਕੋੜ ਕੇ ਸੀ ਉਹ, ਮੁਸਕਾ ਕੇ ਤੁਰ ਗਿਆ । ਕੀ ਬੇਲਗਾਮ, ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਆਇਆ ਤੁਫ਼ਾਨ ਸੀ , ਪੰਛੀ ਅਨੇਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਮਰਵਾ ਕੇ ਤੁਰ ਗਿਆ ।

ਦੇਰ ਤੀਕਣ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਉਹ ਖੜ੍ਹ ਗਿਆ ਹੋਣੈ । ਇਸ ਲਈ ਪਾਣੀ ਤਲ਼ਾ ਦਾ ਸੜ ਗਿਆ ਹੋਣੈ । ਸੱਖਣਾ ਜਿਸ ਦਿਲ ਨੂੰ ਤੂੰ ਕਰ ਕੇ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਹ, ਆਲ੍ਹਣਾ ਆਖ਼ਰ ਕਿਰਾਏ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਹੋਣੈ । ਫਿਰ ਕੋਈ ਕਿੱਸਾ ਕਲ਼ਮ ਨੂੰ ਦਿਲਰੁਬਾ ਦੇ ਦੇ, ਉਹ ਪੁਰਾਣਾ ਜ਼ਖਮ ਤਾਂ ਹੁਣ ਭਰ ਗਿਆ ਹੋਣੈ । ਬਿਰਖ ਜੋ ਹੁਣ ਪੌਣ ਰੁਖ ਝੁਕਦਾ ਪਿਆ ਲਗਦਾ, ਤੇਜ਼ ਪੌਣਾਂ ਦੇ ਕਹਿਰ ਤੋਂ ਡਰ ਗਿਆ ਹੋਣੈ । ਵਗਦੇ ਵਗਦੇ ਨੈਣ ਅਥਰੂ ਰੁਕ ਗਏ ਕੇਸਰ, ਨੈਣ ਸਾਗਰ, ਬਰਫ਼ ਦੇ ਜਿਉਂ ਠਰ ਗਿਆ ਹੋਣੈ ।

ਕਤਲ਼ ਹੋਣੇ ਅਸਾਂ 'ਚੋਂ ਜੋ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਦ ਹੋਣਾ ਹੈ, ਅਸਾਂ ਤਾਂ ਘਾਹ- ਤਿੜਾਂ ਮੁੜ ਮੁੜ ਅਸਾਂ ਆਬਾਦ ਹੋਣਾ ਹੈ । ਮਦਾਰੀ ਘੜ ਲਊ ਅਪਣੇ ਜਮੂਰੇ ਭੀੜ ਦੇ ਵਿੱਚੋਂ, ਅਸਾਡੀ ਭੀੜ 'ਚੋਂ ਹੀ ਤਹਿ, ਬਲੀ, ਜੱਲ਼ਾਦ ਹੋਣਾ ਹੈ । ਪੁਜਾਰੀ ਨੂੰ ਤੂੰ ਜਣ ਜਣ ਲੇਲਿਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈਂ, ਜ਼ਹਿਰ ਜੋ ਬੀਜਣਾ ਉਸਨੇ, ਉਹੀ ਬੁਨਿਆਦ ਹੋਣਾ ਹੈ । ਤੇਰੇ ਜੋ ਇਸ਼ਕ ਪਾਗਲ ਹੋ ਗਿਆ ਦਰਵੇਸ਼ ਹੋਵੇਗਾ, ਕੋਈ ਸਰਮਦ, ਕੋਈ ਮਜਨੂੰ, ਕੋਈ ਫ਼ਰਹਾਦ ਹੋਣਾ ਹੈ । ਇਸੇ ਹੀ ਆਸ ਮੈਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹਾਂ ਸਜਦੇ ਪਿਆ ਕਰਦਾਂ, ਕੁਈ ਹੌਂਕਾ ਕਦੇ ਦਰਗਾਹ ਤਿਰੀ ਫਰਿਆਦ ਹੋਣਾ ਹੈ ।

ਕਦੇ ਬੰਦੇ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾ ਹਾਲਾਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕਦੇ ਜਜ਼ਬਾਤ ਥੁੜਦੇ, ਨਾ ਕਦੇ ਔਕਾਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਗਿਰਾਏਂਗਾ ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਮੈਂ ਉਠ ਉਠ ਫਿਰ ਖੜਾ ਹੋਣੈ, ਅਗਨ ਗਲ਼ ਗਲ਼ ਕੇ ਕੱਚੀ ਧਾਤ ਵੀ ਇਸਪਾਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਫ਼ਨਾ ਹੋਕੇ ਪਤਾ ਨੀ ਕਿਉਂ ਸ਼ਮਾ ਵਿਸਰਾ ਗਿਆ ਜੁਗਨੂੰ, ਉਦ੍ਹੇ ਜਲਵੇ ਦੀ ਚਰਚਾ ਤਾਂ ਅਜੇ ਦਿਨ ਰਾਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਖਿਲਾਰੇ 'ਚੋਂ ਜਨਮ ਲੈਂਦੇ ਸਿਤਾਰੇ ਨੇ, ਸ਼ਿਆਹ ਰਾਤਾਂ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਭਰ ਪਰਭਾਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਨ ਘਬਰਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਤਲਖ ਰਾਹਾਂ ਤੋਂ ਕਦੇ ਕੇਸਰ, ਅਤਿ ਗਰਮੀ ਤੇ ਔੜਾਂ ਬਾਦ ਹੀ ਬਰਸਾਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਬਾਰਹਾ ਗਲਤੀ ਉਹੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ । ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਮਰਦੇ ਰਹੇ । ਸੌਣ ਕੈਸਾ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਇਸ ਵਰ੍ਹੇ, ਛਮ ਛਮਾ ਛਮ ਅੱਥਰੂ ਵਰ੍ਹਦੇ ਰਹੇ । ਆਸ਼ਨਾ ਥੱਰਾ ਗਿਆ ਇਉਂ ਅਕਸ਼ ਨੂੰ, ਦੇਖਣੋ ਦਰਪਣ ਸਦਾ ਡਰਦੇ ਰਹੇ । ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਕਿਸ ਤਰਾਂ, ਖ਼ੁਦ ਲੁਟੇਰੇ ਸਾਲਸੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ । ਤੀਰਗੀ ਦੀ ਆੜ ਮਨ ਦੇ ਕੁਝ ਭਰਮ, ਹੋਂਦ ਮੇਰੀ ਦਾ ਖ਼ਲਾਅ ਭਰਦੇ ਰਹੇ ।

ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਮੁਲ਼ਾਕਾਤ ਕਦੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇੰਜ ਕਾਲੀ ਵੀ ਕੋਈ ਰਾਤ ਕਦੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਲੰਘਦਾ ਰਸਤੇ ਜਿਵੇਂ ਹਾਲ ਕੁਈ ਪੁਛਦਾ ਹੈ, ਬਸ ਤਕੱਲੁਫ਼ ਦੀ ਹੀ ਗਲਬਾਤ ਕਦੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਖ਼ੌਲਦੀ ਰੇਤ, ਹਵਾ ਤਪਦੀ ਥਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਏਸ ਸਹਰਾ ਨਹੀਂ ਬਰਸਾਤ ਕਦੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਚੰਦ ਜਜ਼ਬਾਤ ਦਫ਼ਨ ਨੇ ਮਿਰੇ ਸੀਨੇ ਅੰਦਰ, ਮੁਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਹਵਾਲਾਤ ਕਦੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਚਾਂਦਨੀ ਹੁਣ ਨਾ ਟਹਿਲਦੀ ਹੈ ਕਦੇ ਵੀ ਛੱਤ ਤੇ, ਹੁਣ ਨਾ ਹਜਰਾਤ ਕਰਾਮਾਤ ਕਦੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਜਦੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਮੁਕੱਰਰ ਹੈ ਕਿ ਸੁਪਨੇ ਨੇ ਫ਼ਨਾਹ ਹੋਣਾ । ਨਾ ਐਨੇ ਵਕਤ ਵਿਚ ਮੁਮਕਿਨ ਹਸੀਂ ਸਾਰੇ ਗੁਨਾਹ ਹੋਣਾ । ਮੈਂ ਕਰ ਕਰ ਭੁੱਲ, ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਬੁਰੀ ਆਦਤ ਬਣਾਈ ਹੈ, ਕਿਵੇਂ ਸੰਭਵ ਹੈ ਇਤਨੇ ਵਕਤ ਵਿਚ ਹਰ ਇਕ ਖ਼ਤਾ ਹੋਣਾ । ਬੜਾ ਬੇਜ਼ਾਰ ਹਾਂ ਮੈਂ ਦਰ-ਬ-ਦਰ ਇਉਂ ਠੋਕਰਾਂ ਕਾਰਨ, ਨਾ ਨਜ਼ਰਾਂ ਚੋਂ ਗਿਰਾ ਮੈਨੂੰ, ਨਾ ਮੁੜਕੇ ਮੈਂ ਖੜਾ ਹੋਣਾ । ਤੁਹੀ ਹੈ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਆਖ਼ਰੀ ਸਫ਼ਰੇ ਹਯਾਤੀ ਦਾ, ਨਹੀਂ ਫਿਰ ਬਾਦ ਇਸਤੋਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਵੀ ਪੜਾ ਹੋਣਾ । ਜਲ਼ਾ ਕੇ ਪੰਖ ਅਪਨੇ ਮੈਂ ਇਸੇ 'ਚੋਂ ਫਿਰ ਜਨਮ ਲੈਣਾ, ਮੇਰੇ ਇਸ ਦਰਦ ਦੇ ਸਦਕੇ, ਉਹੀ ਆਖ਼ਰ ਦਵਾ ਹੋਣਾ । ਨਾ ਦੇਹ ਝੂਠੇ ਦਿਲਾਸੇ ਦਿਲਬਰਾ ਤੂੰ ਜਾਣ ਦੇ ਹੁਣ ਤਾਂ, ਨਹੀਂ ਅਹਿਦੇ ਵਫ਼ਾ ਨਾ ਕਰ, ਨਹੀਂ ਤੈਥੋਂ ਅਦਾ ਹੋਣਾ ।

ਬਾਦਬਾਨਾਂ ਦੇ ਜੇ ਕਿਸ਼ਤੀ ਨੂੰ ਸਹਾਰੇ ਹੁੰਦੇ । ਫਿਰ ਨਾ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਸਨਮ ਦੂਰ ਕਿਨਾਰੇ ਹੁੰਦੇ । ਮੇਰੀ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ 'ਚ ਕਦੇ ਫਿਰ ਨਾ ਹਰਾਰਤ ਹੁੰਦੀ, ਜੇ ਨਾ ਇਸ ਰਾਖ਼ 'ਚ ਥੋੜੇ ਜੇ ਸ਼ਰਾਰੇ ਹੁੰਦੇ । ਉਸਨੇ ਛੁਹਣੀ ਸੀ ਫ਼ਲਕ ਦੀ ਤਾਂ ਬੁਲੰਦੀ ਵਰਨਾ, ਪੰਖ ਜੇ ਤੂੰ ਨਾ ਪਰਿੰਦੇ ਦੇ ਉਖਾੜੇ ਹੁੰਦੇ । ਇਸ ਗੁਲਿਸਤਾਨ 'ਚ ਹੋਣੀ ਸੀ ਬੜੀ ਰੌਣਕ ਹੁਣ, ਬਾਗ਼ਬਾਨਾਂ ਨੇ ਬਿਰਖ ਜੇ ਨਾ ਕੁਹਾੜੇ ਹੁੰਦੇ । ਰਾਜ਼ ਰਹਿਣੇ ਸੀ ਹਯਾਤੀ ਦੇ ਸਦਾ ਦੁਨਿਆਂ ਤੇ, ਇਸ ਬੁਝਾਰਤ 'ਚ ਛਿਪੇ ਜੇ ਨਾ ਇਸ਼ਾਰੇ ਹੁੰਦੇ । ਬਦਹਵਾਸੀ ਦਾ ਕਿਹਾ ਦੌਰ ਹੈ ਦਿਲ ਤੇ ਤਾਰੀ, ਗ਼ਮ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਜੇ ਨਾ ਅਰਮਾਨ ਵਿਚਾਰੇ ਹੁੰਦੇ । ਕਿਸ ਖ਼ਬਰ ਹੋਣੀ ਭਲਾ ਸੀ ਮੇਰੇ ਅਫ਼ਸਾਨੇ ਦੀ, ਕਾਸ਼ ਤੂੰ ਖ਼ਤ ਨਾ ਪੁਰਾਣੇ ਜੇ ਖਿਲਾਰੇ ਹੁੰਦੇ ।

ਬੇਬਸੀ ਦੇ ਦੌਰ ਇਉਂ ਚਲਦੇ ਰਹੇ, ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਜਿੰਦਾ ਰਹੇ, ਮਰਦੇ ਰਹੇ । ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੁਝ ਆਲ੍ਹਣੇ ਜਲਦੇ ਰਹੇ, ਹਾਕਮਾਂ ਦੀ ਅੱਖ ਪਰ ਪਰਦੇ ਰਹੇ । ਇਸ ਸਫ਼ਰ ਤੋਂ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਹੋਰ ਕੀ, ਡੁੱਬ ਕੇ ਪਾਣੀ, ਸਤ੍ਹਾ ਤਰਦੇ ਰਹੇ । ਕੁਝ ਉਲਾਂਭੇ, ਕੁਝ ਸੁਨੇਹੇਂ ਭੇਜ ਕੇ, ਪੀੜ ਦਿਲ ਦੀ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹਰਦੇ ਰਹੇ । ਇਸ ਤਰਾਂ ਅੰਦਰ ਗਿਰੇਬਾਂ ਦੇਖਿਆ, ਆਇਨਾ-ਗਰ ਮਸ਼ਬਰਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ।

ਇਸ ਘਰੇ ਮਹਿਮਾਨ ਹੋਏ ਇਕ ਜ਼ਮਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਪਹਿਨਣੇ ਵਾਲਾ ਉਹੀ, ਵਸਤਰ ਪੁਰਾਣਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਸ ਇਬਾਦਤ ਦਾ ਭਲਾ ਇਹ ਹੈ ਕੇਹਾ ਦਸਤੂਰ ਕਿ, ਹੋਸ਼ ਵਿਚ ਜੋ ਆ ਗਿਆ ਉਹ ਹੀ ਦਿਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਰੰਗਲੀ ਨਗਰੀ 'ਚ ਆਏ ਰੰਗਲੇ ਅਹਿਸਾਸ ਲੈ, ਰੰਗਲੇ ਚਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਸ ਮੁਹੱਬਤ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਕਹੋ ਤਾਂ ਹੋਰ ਕੀ, ਫ਼ੈਲ ਕੇ ਆਸ਼ਕ ਦਾ ਦਿਲ ਹੀ ਤਾਂ ਫ਼ਸਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਸ ਦੇ ਚੁੰਗਲ 'ਚੋਂ ਬਚੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਚੁੰਗਲ ਜਾ ਫਸੇ, ਇਸ ਮੁਲ਼ਕ ਤੇ ਫੇਰ ਕਾਬਜ਼ ਇਕ ਘਰਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ ।

ਆਇਆ ਜ਼ੁਬਾਨ ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਇਦ ਸੀ ਨਾਮ ਮੇਰਾ । ਕਾਤਿਲ਼ ਨੂੰ ਮਿਲ ਗਿਆ ਹੈ ਆਖ਼ਿਰ ਸਲਾਮ ਮੇਰਾ । ਉਸ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਤੇ ਹੋਈ ਗੁਫ਼ਤਗੂ ਨਹੀ ਸੀ, ਹੰਝਾਂ ਨੇ ਆਖਿਆ ਸੀ ਕਿੱਸਾ ਤਮਾਮ ਮੇਰਾ । ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਦੇਰ ਤੇਰਾ ਮੈਂ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਦਾ, ਇਹ ਵਕਤ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੋਈ ਗ਼ੁਲਾਮ ਮੇਰਾ । ਆਵਾਰਗੀ ਨੇ ਮੇਰੀ ਕੀ ਰੰਗ ਹੈ ਦਿਖਾਇਆ, ਸਾਇਆ ਹੀ ਸੰਗ ਮੇਰੇ ਸੀ ਹਮ ਕਲ਼ਾਮ ਮੇਰਾ । ਕੇਸਰ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ 'ਤੇ ਰੰਗਤ ਹੈ ਅੰਤ ਆਈ, ਸੁਣਿਆ ਉਹ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਸੀ ਤਾਜ਼ਾ ਕਲ਼ਾਮ ਮੇਰਾ ।

ਇਹ ਪੌਣ ਦੇ ਲਬਾਂ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਸਵਾਲ ਕਿਉਂ । ਤੇਰੇ ਨਗਰ ਹੈ ਹੋਇਆ ਜੀਣਾ ਮੁਹਾਲ ਕਿਉਂ । ਯਾਦਾਂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਮੇਰਾ ਮੰਦਾ ਹੈ ਹਾਲ ਕਿਉਂ । ਉਸ ਸੋਗ ਨਾ ਰਤਾ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਮਲਾਲ ਕਿਉਂ । ਮੈਂ ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਅਗਰਚੇ ਤੇਰੇ ਬਗੈਰ ਪਰ, ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ ਖ਼ੁਦੀ ਤੋਂ ਇੰਨਾਂ ਬਵਾਲ ਕਿਉਂ । ਸਭ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਜੋ ਹੈ ਉਹ ਪਾਠ ਪਿਆਰ ਦਾ, ਲੋਕਾਂ 'ਚ ਖ਼ੌਫ਼ ਵੰਡੇ ਰੱਬ ਦਾ ਦਲਾਲ ਕਿਉਂ । ਜੇ ਰਾਤ ਹੈ ਘਨੇਰੀ ਇਸਦਾ ਕਸੂਰ ਨਾ, ਅਫ਼ਸੋਸ ਤਾਂ ਇਸੇ ਦਾ ਗੁਲ ਹੈ ਮਸ਼ਾਲ ਕਿਉਂ ।

ਪੀੜ ਮੈਂ ਇੱਦਾਂ ਸਹਾਰਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ । ਤਾਰੇ ਗਿਣ ਗਿਣ ਕੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ । ਦੀਪ ਨੇ ਬਲ਼ਦੇ ਮਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ । ਮੌਤ ਲੈ ਫਿਰਦੀ ਕਟਾਰਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ । ਦਿਨ ਉਮੀਦਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਗੁਜ਼ਰਦਾ, ਰਾਤ ਨੂੰ ਕਿੱਦਾਂ ਸੰਵਾਰਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ । ਸਬਰ ਮੇਰਾ ਪਰਖਣਾ ਤੂੰ ਪਰਖ ਲੈ, ਤੇਰੇ 'ਤੋਂ ਵਾਰਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ । ਕਿਹੜੇ ਪਲ ਆ ਜਾਵੇ ਮਾਹੀ ਕੀ ਪਤਾ, ਦਿਲ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਨੂੰ ਬੁਹਾਰਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ । ਕੀ ਪਤਾ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਬਾਵਾ ਬੋਲ ਪੇ, ਰਾਤ ਉਠ ਉਠ ਕੇ ਪੁਕਾਰਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ । ਇਸ ਕਦਰ ਹੈ ਨਾਲ ਸੂਰਜ ਆਸ਼ਕੀ, ਦੀਵਿਆਂ ਦੀ ਲੋਅ ਨਿਹਾਰਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ।

ਤੇਰਿਆਂ ਰੰਗਾਂ 'ਚ ਰੰਗੀ ਦੋਸਤੀ । ਮੰਗਿਆ ਨਾ ਹੋਰ, ਮੰਗੀ ਦੋਸਤੀ । ਜਿਉਂ ਰਿਹਾਂ ਤੇਰੇ ਬਿਨਾਂ ਇਉਂ ਦੋਸਤਾ, ਸੁਲਘਦੇ ਖ਼ਾਬਾਂ ਤੋਂ ਲੰਘੀ ਦੋਸਤੀ । ਜੇ ਵਸਲ ਰਹਿਣਾ ਤਸੱਵਰ ਵਿਚ ਇਵੇਂ, ਕੰਧ ਜਿਉਂ ਤਸਵੀਰ ਟੰਗੀ ਦੋਸਤੀ । ਇਹ ਤਿਰਾ ਸਮਝਾਂ ਕਿਵੇਂ ਅਹਿਸਾਨ ਮੈਂ, ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੇ ਸੰਗ ਚੰਗੀ ਦੋਸਤੀ । ਹਮਵਤਨ ਨੂੰ ਤੂੰ ਪਰਾਇਆ ਆਖਦੈਂ, ਗ਼ੈਰ ਤੋਂ ਜਾ ਜਾ ਕੇ ਮੰਗੀ ਦੋਸਤੀ ।

ਅੱਜ ਕਲ ਹੈ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਵਿਗੜੀ ਹਵਾ । ਕਿਸ ਦਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਤੁਰ ਗਿਆ ਹੈ ਕਾਫ਼ਲਾ । ਸ਼ਖ਼ਸ ਹਰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕੋਈ ਦੂਸਰਾ । ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਭੀੜ, ਹੈ ਪਰ ਫ਼ਾਸਲਾ । ਲੈ ਨਵਾਂ ਆਗਾਜ਼ ਤੂੰ ਸੰਵਾਦ ਕਰ, ਤੋੜਨਾ ਪੈਣਾ ਹੈ ਚੁਪ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ । ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਖੋਜਾਂ ਮੈਂ ਅਪਨੇ ਆਪ ਨੂੰ, ਤੋੜ ਕਦ ਦਿੱਤਾ ਨਾ ਜਾਣੇ ਰਾਬਤਾ । ਪਾਰ ‘ਉਸ’ ਜਾਣੇ ਦਾ ਚਾਰਾ ਨਾ ਕੁਈ, ਐਨ ਮੌਕੇ ਰੁੱਸਿਆ ਕਿਉਂ ਨਾ-ਖ਼ੁਦਾ ।

ਭੱਜੇ ਬਥੇਰੇ ਪਿੱਛੇ ਜੀ ਤੋੜ, ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ । ਕਿੱਥੇ ਚਲੇ ਗਏ ਨੇ ਕੁਝ ਹੋੜ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ । ਅੱਗੇ ਹੈ ਬੰਦ ਰਸਤਾ, ਕਿਥੇ ਖਲੋ ਗਿਆ ਮੈਂ, ਭਟਕਣ ਮੇਰੀ ਲੈ ਆਈ ਕਿਸ ਮੋੜ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ । ਕੁਝ ਆਸ ਹੋਰ ਉਪਜੀ, ਦਸਤਕ ਕਿਸੇ ਜੁ ਦਿੱਤੀ, ਛੋਟੇ ਦਿਸਣ ਲਗੇ ਨੇ ਕੁਝ ਥੋੜ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ । ਆਇਆ ਬੜਾ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਦਿਲਦਾਰ ਯਾਦ ਆਇਆ, ਜੋ ਕਰ ਗਿਆ ਹਵਾਲੇ, ਝੰਜੋੜ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ । ਇਹ ਸਭ ਸਬੱਬ ਹੈ ਜੀਵਨ, ਖੇਡ ਉਸ ‘ਅਗੇ’ ਦੀ, ਉਲਝੇ ਸੁਆਲ਼ ਸੁਲਝੇ ਬੇਜੋੜ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ । ਕੀ ਆ ਰਿਹਾ ਜੁ ਅੱਗੇ, ਬਿਲਕੁਲ ਪਤਾ ਨਾ ਹੁੰਦਾ, ਕੁਝ ਇਸ ਤਰਾਂ ਅਚਾਨਕ, ਨੇ ਮੋੜ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ । *‘ਅਗੇ’- ਅਗੇਯ / ਅਗਿਆਤ

ਭੁੱਲ ਜਾਵਾਂ ਓਸ ਨੂੰ ਮਨਜੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਓਸ ਬਾਝੋਂ ਅੱਖ ਵੀ ਪੁਰਨੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਇਸ ਰੋਗ ਦੀ ਇੱਕੋ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ, ਲੱਖ ਨਜ਼ਰੋਂ ਦੂਰ, ਦਿਲ ਤੋਂ ਦੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਤੂੰ ਸਮਝ ਲੈ ਜਿੰਦਗੀ ਬੇਨੂਰ ਹੋਵੇਗੀ , ਜੇ ਅਗਰ ਜਗ 'ਤੇ ਕਿਤੇ ਮਨਸੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਜਾਣਨਾ ਉਸ ਦੀ ਦੁਆ ਮਨਜੂਰ ਨਾ ਹੋਈ , ਪੀਤਿਆਂ ਬਿਨ ਜੇ ਕੋਈ ਮਖ਼ਮੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਇੱਕ ਝਲਕ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਦਿਲ ਦੇ ਸ਼ੁਦਾਈ ਨੂੰ , ਉਂਜ ਬਿਨਾਂ ਉਜਰਤ ਕੋਈ ਮਜ਼ਦੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਦੇਵਤਾ ਜਾਂ ਆਖਣਾ ਦਰਵੇਸ਼ ਉਸਨੂੰ ਹੀ , ਜੋ ਸੁਖ਼ਨ-ਵਰ ਹੋਣ 'ਤੇ ਮਗ਼ਰੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ । * ਮਖ਼ਮੂਰ – ਮਸਤ;

ਚੁੰਮਕੇ ਦਰਿਆ ਵਗੇ ਪੱਤਣ ਕਦੇ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੂੰ ਵੀ ਤਾਂ ਆ ਬਣ ਠਣ ਕਦੇ । ਵੇਖ ਨਾ ਤੂੰ ਖ਼ਲਕ ਤੋਂ ਖ਼ਾਲਕ ਜੁਦਾ , ਉਹ ਕਿਰਨ ਬਣਦਾ ਤੇ ਬਣਦਾ ‘ਕਣ’ ਕਦੇ । ਰੰਗ ਦੇਵੇ ਰੰਗ ਅਪਣੇ ਉਹ ਕਿਸੇ , ਊਂ ਬਥੇਰੇ ਭਟਕਦੇ ਵਣ ਵਣ ਕਦੇ । ਆਪਣੇ ਹੀ ਮਾਪ ਭੁੱਲੇ ਲੋਕ ਹੁਣ , ਮਾਪਦੇ ਸੀ ਸੇਰ, ਵੀਹੀਂ, ਮਣ ਕਦੇ । ਧਰਤ ਤੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਐਸੇ ਵੀ ਰਹੇ , ਆਪ ਮਿਟ ਕੇ ਵੰਡਗੇ ਚਾਨਣ ਕਦੇ । ਮੈਂ ਅਸਤ ਹਾਂ ਤੇ ਤਮਸ ਵੀ, ਕੀ ਕਰਾਂ ? ਲੋਚਦਾ ਹਾਂ ਮੈਂ ਬਣਾਂ ਚਾਨਣ ਕਦੇ । * ਖ਼ਲਕ -- ਸੰਸਾਰ * ਖ਼ਾਲਕ -- ਈਸ਼ਵਰ

ਦਿਲ ਅਟਾਰੀ ਰੋਜ਼ ਉਹ ਆਇਆ ਕਰੇ । ਚੁੱਪ ਸੰਘਣ ਛਾਇਆ ਜੀ ਬਣ ਜਾਇਆ ਕਰੇ । ਮੈਂ ਕਹਾਂਗਾ ਗੀਤ ਮੇਰੀ ਮੌਜ ਇਹ , ਆਮਰੀ ਕੋਕਿਲ ਜਿਵੇਂ ਗਾਇਆ ਕਰੇ । ਹੋਂਠ ਉਹ ਬੰਸੀ ਤੇ ਜਦ ਅਪਣੇ ਧਰੇ , ਰਾਧਕਾ ਇਹ ਦੇਹੁ ਬਣ ਜਾਇਆ ਕਰੇ । ਖੇਲੇ ਦਿਨਕਰ ਸੰਗ ਬਦਲਾਂ ਜਦ ਕਦੇ , ਪੀਂਘ ਸੱਤ-ਰੰਗੀ ਜੀ ਬਣ ਜਾਇਆ ਕਰੇ । ਅੰਤਲਾ ਚੁਪ ਜਾਏ ਜੋ ਤਬਲੇ ਦਾ ਸੁਰ , ਸਮ ਜਿਵੇਂ ਆਖ਼ਰ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ ਕਰੇ । ਜਾਵੇ ਕੇਸਰ ਜਦ ਕਦੇ ਘਰ ਤੋਂ ਪਰੇ , ਚੁੱਪ ਚਪੀਤੇ ਨਾਲ ਟੁਰ ਆਇਆ ਕਰੇ ।

ਮੁੱਕ ਜਾਣੀ ਹੈ ਹਨੇਰੀ ਰਾਤ ਵੀ । ਕਰ ਸਹਰ ਦੇਵੇ ਹਨੇਰਾ ਘਾਤ ਵੀ । ਮਰ ਨਾ ਜਾਵਾਂ ਮੈਂ ਕਿਤੇ ਇਸ ਰਾਤ ਹੀ, ਸਾਥ ਤੂੰ ਹੈਂ, ਰਾਤ ਭਰ ਬਰਸਾਤ ਵੀ । ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਆਦਮੀ ਚਾਲਾਂ ਕਈ, ਮੌਤ ਆਖ਼ਰ ਬਾਜ਼ੀ ਕਰਦੀ ਮਾਤ ਵੀ । ਨਾ ਮਨਾਂ ਤੂੰ ਛੱਡ ਨਾ ਦੇਵੀਂ ਦੁਆ, ਚੰਨ ਬਦਲਾਂ ਚੋਂ ਕਹੇਗਾ ਝਾਤ ਵੀ । ਚਿੱਤ ਨਾ ਲਾਵੀਂ, ਇਕੱਲਾ ਰਹਿ ਗਿਆ, ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸੰਗ ਕਰਦਾ ਬਾਤ ਵੀ । ਆਦਿ ਤੋਂ ਨਰਤਕ ਉਹੀ ਹੈ, ਨਾਚ ਵੀ, ਸੀ ਜਦੋਂ ਬੰਦਾ ਨਾ ਇਸਦੀ ਜਾਤ ਵੀ ।

ਕਿਸ ਲਈ ਦਿਲ ਰਾਖ ਵਿਚ ਚਿਣਗਾਂ ਫਰੋਲੇ । ਮਾਤਮੀ ਮੇਰੇ ਨਗਰ ਦੇ ਭੇਤ ਖੋਲੇ । ਸੱਚ ਜੇਤੂ ਹੈ ਸਦਾ ਮੈਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾ ਕੇ , ਸਿਰ ਸਜਾਇਆ ਤਾਜ਼, ਉਹ ਕਿਉਂ ਝੂਠ ਬੋਲੇ । ਇਸ ਤਰਾਂ ਨਾ ਸ਼ੋਰ ਕਰ, ਦਿਲ ਨੂੰ ਕਹਾਂ ਮੈਂ, ਆ ਰਿਹਾ ਹੁਣ ਪਾਸ ਕੋਈ ਹੌਲੇ ਹੌਲੇ । ਨਾ ਉਮੀਦੀ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਦੌਰ ਦੇ ਵਿਚ , ਚੋਰ ਡਾਕੂ ਤਖ਼ਤ ਤੇ ਗਾਉਂਦੇ ਨੇ ਢੋਲੇ । ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਪਾਲ਼ਿਆ ਜੋ ਚਾਵੀਂ ਚਾਵੀਂ , ਕਿਉਂ ਜਵਾਨੀ ਇਸ ਤਰਾਂ ਚਿੱਟੇ ‘ਚ ਰੋਲ਼ੇ ।

ਮਿਲ ਨਾ ਮਿਲ ਤੂੰ ਖੋਜ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਤਾਂ ਦੇਹ । ਨਾ ਸਹੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਮਗਰ ਰਸਤਾ ਤਾਂ ਦੇਹ । ਟੁਰ ਗਿਐਂ ਤਕਸੀਮ ਕਰ ਮਜ੍ਹਬਾਂ ਦੇ ਨਾਂ , ਸ਼ਹਿਰ ਮੇਰਾ ਉਸ ਤਰਾਂ ਵਸਦਾ ਤਾਂ ਦੇਹ । ਓਪਰੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਖੋ ਜਾਵਾਂ ਨਾ ਮੈਂ, ਮੈਂ ਦਿਸ਼ਾ ਲੱਭਾਂਗਾ, ਚੌਰਸਤਾ ਤਾਂ ਦੇਹ । ਮੈਂ ਸਜਾਵਾਂ ਓਸ ਨੂੰ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੇ ਵਿਚ, ਸੱਖਣਾਪਣ ਅੰਦਰੋਂ ਡਸਦਾ ਤਾਂ ਦੇਹ । ਬਿਰਹੜਾ ਦੇ, ਦੇ ਸੁਖ਼ਨ, ਸੰਵੇਦਨਾ, ਰੰਗ ਦਿੱਤਾ ਹੁਣ ਤੁ ਗੁਲਦਸਤਾ ਤਾਂ ਦੇਹ । ਭਰ ਲਵਾਂ ਪਰਵਾਜ ਅੰਤਮ ਮੈਂ ਜ਼ਰਾ , ਖੂੰ ਰਗਾਂ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ ਕੁਝ ਨਸਦਾ ਤਾਂ ਦੇਹ ।

ਆਵੇ ਨ ਤਰਸ ਮੈਨੂੰ, ਖਿੱਦੋਆਂ ਦੇ ਹਾਲ ਤੇ । ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਨਚਾ ਰਹੇ ਡਮਰੂ ਦੀ ਤਾਲ ਤੇ । ਕੁਝ ਤਾਂ ਵਿਚਾਰੇ ਮਰ ਗਏ, ਚਿੜਿਆਂ ਦੀ ਚਾਲ ਤੇ । ਨਿਕਲੇ ਘਰੋਂ ਵੀ ਲੋਕ ਸੀ ਅੱਲ਼ਾ ਦੀ ਭਾਲ਼ ਤੇ । ਕਿਸਨੇ ਹੈ ਜ਼ਹਿਰ ਘੋਲ਼ੀ , ਨੇ ਸਾਰੇ ਹੀ ਜਾਣਦੇ, ਸ਼ੰਕੇ ਦੀ ਉਂਗਲ਼ੀ ਹੈ ਉਠੀ, ਰੱਬ ਦੇ ਦਲਾਲ ਤੇ । ਰੱਖਾਂ ਸੰਭਾਲ਼ ਏਸਨੂੰ ਦਿਲ ਦੇ ਸੰਦੂਕ ਵਿਚ, ਤੋਤੇ ਦੀ ਅੱਖ ਜੋ ਓਸਨੇ ਕੱਢੀ ਰੁਮਾਲ ਤੇ । ਦਿਲ ਦੀ ਤਿਰੇ ਉਹ ਕਹਿ ਗਈ, ਭਾਵੇਂ ਨ ਤੂੰ ਕਹੀ, ਮੱਥੇ ਤਿਰੇ ਜੋ ਸ਼ਿਕਨ ਸੀ, ਮੇਰੇ ਸਵਾਲ ਤੇ । ਮੈਂ ਤੇ ਹਬੀਬ ਉਂਜ ਤਾਂ ਲੜੀਏ ਨਹੀਂ ਕਦੇ, ਐਵੇਂ ਕਲ਼ੇਸ਼ ਛਿੜ ਪਿਆ ਮਿੱਠੀ ਜ੍ਹੀ ਗਾਲ਼ ਤੇ ।

ਇਸ ਤਰਾਂ ਤੇਰੇ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਹਾਲ ਹੈ । ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਸੱਖਣਾ ਭਾਵੇਂ ਜ਼ਮਾਨਾ ਨਾਲ ਹੈ । ਫਿਰ ਕੋਈ ਅਬਲਾ ਕਿਸੇ ਦੀ ਹਵਸ ਕਾਰਨ ਜਲ ਗਈ, ਤਹਿ ਅਜੇ ਹੋਇਆ ਨਹੀਂ ਚਲਦੀ ਪਈ ਪੜਤਾਲ ਹੈ । ਬਿਰਖ ਜਿਹੜੇ ਸੀ ਹਰੇ ਜੰਗਲ ਦੀ ਅਗਨੀ ਖਾ ਲਏ, ਹੁਣ ਦੁਪਿਹਰਾ ਤਪ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸੀਤ ਛਾਂ ਦਾ ਕਾਲ ਹੈ । ਜਾਮ ਲੱਗਿਆ ਸੜਕ ਉੱਤੇ, ਮਰ ਗਿਆ ਕੋਈ ਮਰੀਜ਼, ਕਾਮਿਆਂ ਦੀ ਚੱਲਦੀ ਫਿਰ ਤੋਂ ਕੋਈ ਹੜਤਾਲ ਹੈ । ਆਰਤੀ ਅੰਬਰ ਚ ਜਾਣੇ ਕਿਸ ਦੁਆਲੇ ਚਲ ਰਹੀ, ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਰਾਤ ਦੇ ਸਿਰ ਥਾਲ ਹੈ ।

ਓਸ ਦੇ ਦਰ ਜੋ ਭਿਖਾਰੀ ਹੋ ਗਿਆ । ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਉਸ ਦਾ ਮੁਰਾਰੀ ਹੋ ਗਿਆ । ਪਿੱਠ ਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਹੋ ਗਿਆ । ਬਣ ਗਿਆ ਨੇਤਾ, ਮਦਾਰੀ ਹੋ ਗਿਆ । ਕਲਮ ਵੀ ਅਜਕਲ ਤਿਜਾਰਤ ਹੋ ਗਈ, ਮੁਲਕ ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਵਪਾਰੀ ਹੋ ਗਿਆ । ਜਾਣੇ ਇਹ ਕੇਹਾ ਅਚੰਭਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਾਣਦਾ ‘ਜੋ’ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਸ਼ਕ ਹੱਦੋਂ ਪਾਰ ਹੋਇਆ ਇਸ ਤਰਾਂ, ਸਬਰ ਵੀ ਹੁਣ ਬੇਕਰਾਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ।

ਦਰਦੇ ਦਿਲ ਦੀ ਤੂੰ ਕੁਝ ਦਵਾ ਕਰਨਾ । ਕਰ ਸਕੇ ਗਰ, ਤਾਂ ਕੁਝ ਦੁਆ ਕਰਨਾ । ਮਰਜ਼ ਦੇਵੇ ਜੋ, ਉਹ ਕਰੇ ਦਾਰੂ , ਜੋ ਵੀ ਕਰਨਾ ਹੈ ਉਸ ਖ਼ੁਦਾ ਕਰਨਾ । ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਤਪਸ਼ ਤੋਂ ਡਰਿਆਂ ਹਾਂ , ਸੀਤ ਮੌਲਾ ਤੂੰ ਕੁਝ ਹਵਾ ਕਰਨਾ । ਬੰਦਗੀ ਹੀ ਸਰੂਰ ਬਣ ਜਾਵੇ , ਪਾਸ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਮੈਕਦਾ ਕਰਨਾ । ਨਫ਼ਰਤਾਂ ਦੀ ਹਨੇਰ ਬਸਤੀ ਵਿੱਚ , ਪਿਆਰ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਬੇਵਜ੍ਹਾ ਕਰਨਾ । ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਦੋਸਤੀ ਹੋਵੇ , ਦਿਲ ਚ ਥੋੜੀ ਜਿਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਕਰਨਾ । ਜੇ ਕੋਈ ਹੈ ਖ਼ਤਾ ਇਹੋ ਮੇਰੀ , ਜਦ ਵੀ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਬਸ ਵਫ਼ਾ ਕਰਨਾ ।

ਮੁਹੱਬਤ ਪਾਰ ਹੈ ਦੇਹ ਤੋਂ ਅਤੇ ਅਖ਼ਲਾਕ ਤੋਂ ਅੱਗੇ । ਬੜਾ ਕੋਈ ਸਮੁੰਦਰ ਨਾ ਦਿਲੇ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਤੋਂ ਅੱਗੇ । ਜਨਮ ਇਤਫ਼ਾਕ ਹੈ, ਇਤਫ਼ਾਕ ਮਿਟ ਜਾਣਾ ਜਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਕਹਾਣੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਤੁਰਦੀ ਕਦੇ ਇਤਫ਼ਾਕ ਤੋਂ ਅੱਗੇ । ਮਿਲ਼ਾਵੇ ਹੱਥ ਜੋ ਵੀ ਹਰ ਕੋਈ ਮਿੱਤਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਤਕੱਲੁਫ਼ ਜਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਕਦੇ ਇਖ਼ਲਾਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ । ਜ਼ਰੂਰੀ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਕਹਾਣੀ ਸੱਚ ਹੀ ਹੋਵੇ, ਕਦੇ ਟੁਰ ਜਾਂਵਦਾ ਮਿਥਿਹਾਸ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ । ਕਦੇ ਹੈ ਤਰਕ ਹਰ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਜ਼ਜਬੇ ਅਗਾਂਹ ਹੁੰਦੇ, ਟਪੂਸੀ ਦਿਲ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਦੇ ਇਦਰਾਕ. ਤੋਂ ਅੱਗੇ । * ਅਖ਼ਲਾਕ – ਚਰਿੱਤਰ * ਦਿਲੇ ਮੁਸ਼ਤਾਕ – ਗਹਿਨ ਪਿਆਸ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਦਿਲ * ਇਤਫ਼ਾਕ – ਸੰਯੋਗ * ਇਖ਼ਲਾਸ – ਵਫ਼ਾ * ਇਦਰਾਕ. – ਸਮਝ ਬੂਝ/ ਗਿਆਨ

ਖ਼ਾਬ ਫਿਰ ਲੈ ਕੇ ਹਸੀਂ ਮੁੜ ਆ ਗਈ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ । ਫਿਰ ਨਵਾਂ ਵਸਤਰ ‘ਕਿਸੇ’ ਪਹਿਨਾ ਗਈ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ । ਬਾਲ ਵਿਚ ‘ਉਸਦੀ’ ਚਮਕ ਬਿਖਰਾ ਗਈ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ । ਅਰਥ ਗਹਿਰੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਸਮਝਾ ਗਈ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ । ਹੈ ਚਮਕਦਾ ਚੰਨ ਵੀ ਤਾਂ ਸੰਗ ਸੂਰਜ ਰੌਸ਼ਨੀ , ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਇਸ ਬਾਤ ਤੋਂ ਕਤਰਾ ਗਈ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ । ਹੋ ਸਕੇ ਹੈ ਅੰਸ਼, ਅੰਸ਼ੀ ਤੋਂ ਭਲਾ ਉੱਤਮ ਕਿਵੇਂ , ਹੈ ਬੜੀ ਹੀ ਚੰਦਰੀ ਭਰਮਾ ਗਈ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ । ਕਿਉਂ ਬੁਤਾਂ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਬੰਦੇ ਲੜੇ, ਅਫ਼ਸੋਸ ਹੈ , ਯਾ ਖ਼ੁਦਾ ਅੰਜ਼ਾਮ ਕੀ, ਪਥਰਾ ਗਈ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ । ਰਾਜਿਆ ! ਮੁੜ ਨਾ ਬਚੇ ਨੇ ਧਰਤ ਤੇ ਤਖ਼ਤਾਂ ਦੇ ਨਾਂ , ਆਪਣੀ ਆਈ ਤੇ ਜਦ ਵੀ, ਆ ਗਈ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ । ਮੈਂ ਰਹਾਂ ਹਾਂ ਰੰਗ ਭਰਦਾ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਅਲਫ਼ਾਜ ਵਿਚ , ਕੰਮ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਭਲਾ ਕੀ ਲਾ ਗਈ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ।

ਦਿਲ ਤੇ ਕੈਸਾ ਸਰੂਰ ਛਾਇਆ ਹੈ । ਉਹ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਰੀਬ ਆਇਆ ਹੈ । ਆਖਦੇ ਸਭ ਜਹਾਨ ਮਾਇਆ ਹੈ , ‘ਤੂੰ’ ਭਲਾ ਕੀ ਜਲੋਅ ਬਣਾਇਆ ਹੈ । ਖ਼ਾਰ ਦੀ ਫ਼ਿਕਰ ਹੈ ਨਹੀਂ ਮੈਨੂੰ , ਦਿਲ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਗੁਲਾਬ ਲਾਇਆ ਹੈ । ਭੂਤ ਭੱਜਣਾ ਅਤੀਤ ਦਾ ਇਉਂ ਨਾ , ਇਹ ਤੂੰ ਕਿਹੜਾ ਤਬੀਤ ਪਾਇਆ ਹੈ । ਕਿਸ ਲਈ ਉਫ਼ ਤੂੰ ਆਖਿਆ ਮੂੰਹੋਂ , ਦੋਸ਼ ਮੇਰੇ ਜਨਾਬ ਲਾਇਆ ਹੈ । ਰੋਸ ਕਰਨਾ ਭਲਾ ਖ਼ਿਜ਼ਾਂ ਤੇ ਕਿਉਂ , ਰੰਗ ਕਿਹੜਾ ਬਹਾਰ ਲਾਇਆ ਹੈ । ਬੂਰ ਅੰਬੀਂ ਪਿਆ ਕਿ ਕੋਇਲ ਨੇ , ਗੀਤ ਇਹ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਗਾਇਆ ਹੈ ।

ਕਿਉਂ ਉਲਝੇ ਮੈਂ ਮੇਰਾ ਸਾਇਆ । ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਸਮਝ ਪਰਾਇਆ । ਬਾਜ਼ ਕੋਈ ਹੈ ਬਾਗ ਚ ਆਇਆ । ਪੰਛੀ ਕਿੰਨਾ ਸ਼ੋਰ ਮਚਾਇਆ । ਦਿਲ ਤੇ ਮਿਠੜਾ ਬੋਝ ਵਧਾਇਆ । ਯਾਦ ਤੇਰੀ ਨੂੰ ਕੁੱਛੜ ਚਾਇਆ । ਬਿਰਹਾ ਤੇ ਮੈਂ ਇਕ ਸਿਰਨਾਵਾਂ , ਸੂਹਾ ਰੋਗ ਅਵੱਲਾ ਲਾਇਆ । ਤੂੰ ਕਾਦਰ ਇਹ ਕੁਦਰਤ ਤੇਰੀ , ਵਿਰਲੇ ਕੋਈ ਭੇਤ ਬੁਝਾਇਆ ।

ਥਿਰਕਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨਾ ਵਿਹੜਾ ਤੰਗ ਵੀ । ਨਾਚ ਜੇ ਉਮਡੇ ਨਾ ਲੋੜੇ ਢੰਗ ਵੀ । ਸਾਥ ਹੈ ਤੇਰਾ ਸੰਧੂਰੀ ਸ਼ਾਮ ਵੀ , ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਹੈ ਬੇਖ਼ੁਦੀ ਦਾ ਰੰਗ ਵੀ । ਦਿਲ ਤੇ ਨਾ ਲਾਵੀਂ ਇਕੱਲਾ ਰਹਿ ਗਿਆ , ਮਿਲ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਰਿਆਂ ਦਾ ਸੰਗ ਵੀ । ਹਾਰਿਆਂ ਬਹੁ ਬਾਰ ਅਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ , ਸੰਗ ਅਪਣੇ ਆਪ ਲੜਦਾ ਜੰਗ ਵੀ । ਕੀ ਕਰਾਂ ਜੇ ਰੌਣਕਾਂ ਮੇਰੇ ਗਰਾਂ , ਜਿੰਦਗੀ ਤੇਰੇ ਬਿਨਾਂ ਬੇ ਰੰਗ ਵੀ ।

ਕੁਝ ਇਸ ਤਰਾਂ ਕੁਝ ਉਸ ਤਰਾਂ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿੰਦਗੀ । ਤੇਰੇ ਬਿਨਾਂ ਤੇਰਾ ਖ਼ਲਾ ਖ਼ਲਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿੰਦਗੀ । ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਖੜ੍ਹ ਰਹਾਂ ਬਿਰਖਾਂ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਸਾਹ ਲਵਾਂ, ਭਾਂਬੜ ਮਿਰੇ ਪੈਰਾਂ ਚ ਕਿਉਂ ਬਲ਼ਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿੰਦਗੀ । ਮੈਂ ਕਿਸ ਲਈ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਹਾਂ ਦੀਵਾਰ ਘਰ ਦੀ ਪੁਛ ਰਹੀ, ਤੇਰਾ ਵਿਛੋੜਾ ਦਿਲ ਮਿਰੇ ਸਲਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿੰਦਗੀ । ਮਾਰੂਥਲੀਂ ਕੀ ਲੱਭਣਾ ਸੀ ਥਹੁ ਪਤਾ ਤੇਰਾ ਭਲਾ , ਚਿੱਠੀਆਂ ਬਿਨ ਸਿਰਨਾਮਿਆਂ ਘਲਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿੰਦਗੀ । ਉਹ ਨਾਮ ਲਿਖ ਮਿੱਟੀ ਮਿਰਾ ਸੀ ਮੇਟਦਾ ਕਿਉਂ ਉਸ ਤਰਾਂ , ਸ਼ਾਇਦ ਦੁਚਿੱਤੀ ਖ਼ੌਫ ਮਨ ਪਲ਼ਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿੰਦਗੀ ।

ਬੜਾ ਯਾਦ ਆਵੇ, ਨਾ ਆਵੇ ਕਦੇ । ਸਵੇਰਾ ਜਦੋਂ ਨਾ ਥਿਆਵੇ ਕਦੇ । ਕਦੇ ਬੂੰਦ ਇਕ ਵੀ ਮਿਲੇ ਨਾ ਕਿਤੇ , ਸੁਰਾਹੀ ਬਿਨਾਂ ਵੀ ਪਿਲਾਵੇ ਕਦੇ । ਬਹਾਨੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਘੜੇ ਨਿਤ ਨਵੇਂ , ਬਣਾ ਤਾਜ਼ ਸਿਰ ਤੇ ਸਜਾਵੇ ਕਦੇ । ਤੇਰੀ ਹਰ ਅਦਾ ਜਿੰਦਗੀ ਦਿਲ ਨਸੀਂ, ਕਦੇ ਮਾਰ ਦੇਵੇ ਜਿਲਾਵੇ ਕਦੇ । ਗਿਆ ਉਹ, ਗਿਆ ਹੈ ਪਰਾਂ ਤੀਰਗੀ, ਦੁਮੇਲਾਂ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਬੁਲਾਵੇ ਕਦੇ ।

ਦਿਲਾਸਾ ਤੇਰਾ ਕੇ ਮਿਲਾਂਗੇ ਦੁਬਾਰਾ । ਮੇਰਾ ਉਮਰ ਭਰ ਦਾ ਰਹੇਗਾ ਸਹਾਰਾ । ਕਿਤੇ ਛੁਪ ਗਿਐਂ ਆਪ ਕਰਕੇ ਇਸ਼ਾਰਾ । ਤੇਰੀ ਯਾਦ ਚਮਕੀ ਹੈ ਬਣਕੇ ਸ਼ਰਾਰਾ । ਜਿਵੇਂ ਬਾਝ ਬਰਤਨ ਬਿਖਰ ਜਾਏ ਪਾਰਾ । ਰਹੇ ਹੈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮਿਰਾ ਮਨ ਅਵਾਰਾ । ਨਦੀ ਨੇ ਡੁਬਾਇਆ, ਕੇਹੀ ਬਦਨਸੀਬੀ , ਜਦੋਂ ਪਾਸ ਆਇਆ ਨਦੀ ਦਾ ਕਿਨਾਰਾ । ਜਦੋਂ ਤੱਕਿਆ ਉਸ ਨਜ਼ਰ ਭਰ ਮਿਰੇ ਵਲ , ਸਮਾਂ ਰੁਕ ਗਿਆ ਚਲਦਾ ਚਲਦਾ ਵਿਚਾਰਾ ।

ਜੇ ਸੋਚ ਜਗਦੀ ਦਿਮਾਗ਼ ਅੰਦਰ, ਨ ਫਿਰ ਅਜੇਹਾ ਖਿਲਾਰ ਹੁੰਦਾ । ਨ ਲਹਿਰ ਤੈਨੂੰ ਕਿਤੇ ਲਜਾਂਦੀ ਜੇ ਤੂੰ ਨਾ ਇਸ ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੁੰਦਾ । ਜੇ ਸੱਚ ਤੈਥੋਂ ਸਹਾਰ ਹੁੰਦਾ ਕਦੇ ਨਾ ਮੰਦਿਰ ਵਪਾਰ ਹੁੰਦਾ । ਜ਼ਰੂਰ ਜੰਨਤ ਵੀ ਧਰਤ ਹੁੰਦੀ ਕਦੇ ਜੇ ਆਪਸ ਚ ਪਿਆਰ ਹੁੰਦਾ । ਹੈ ਯਾਰ ਦੇ ਘਰ ਦਾ ਰਾਹ ਮੁਹੱਬਤ ਹੈ ਕੌਣ ਕਿਸਤੇ ਨਿਸਾਰ ਹੁੰਦਾ । ਪੁਕਾਰ ਜੇਕਰ ਖ਼ੁਮਾਰ ਬਣ ਜੇ ਹਾਂ ਨਾਮ ਇਸਦਾ ਬਹਾਰ ਹੁੰਦਾ । ਕਿਸੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਚ ਖਾਰ ਹੁੰਦੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਦਯਾਰ ਹੁੰਦਾ । ਕਿਸੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਪਿਆਸ ਹੁੰਦੀ ਨਸੀਬ ਕੁਝ ਨੂੰ ਹੀ ਪਿਆਰ ਹੁੰਦਾ । ਸਵਾਰ ਦਿਲ ਤੇ ਜ਼ਨੂਨ ਰਹਿੰਦਾ ਕਮੀ ਤਿਰੀ ਦਾ ਮਲਾਲ ਹੁੰਦਾ , ਖ਼ਿਆਲ ਦਿਲ ਦੇ ਗ਼ਜ਼ਲ ਨ ਬਣਦੇ ਜੇ ਵਸਲ ਮੇਰਾ ਕਰਾਰ ਹੁੰਦਾ । ਨਾ ਉਡਦੇ ਪੰਛੀ ਨ ਪੌਣ ਵਗਦੀ, ਨ ਰੰਗਲੀ ਇਉਂ ਸਵੇਰ ਹੁੰਦੀ , ਅਕਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਅਕਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਕਿਤੇ ਨਾ ਜੇ ਇਹ ਪਸਾਰ ਹੁੰਦਾ ।

ਫਿਰਦੇ ਲੱਭਦੇ ਜਿਸਨੂੰ ਅੜਿਆ , ਉਹ ਤਾਂ ਹੈ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੜ੍ਹਿਆ ॥ ਬੱਚਾ ਜਨਮੇ ਕੋਰੀ ਚਾਦਰ , ਪਿੱਛੋਂ ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਲਿਮ ਵੜਿਆ । ਬੰਦੇ ਤੋਂ ਤਾਂ ਫੁੱਲ ਸਰਲ ਨੇ , ਓਹੀ ਮੰਦਿਰ ਮਸਜ਼ਿਦ ਚੜ੍ਹਿਆ । ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਨਾ ਦੁਰਘਟਨਾ , ਧਰਮ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਬੰਦਾ ਲੜਿਆ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਪੂਜਾ ਕਿਹੜੀ, ਜੇ ਇਕ ਅੱਥਰੂ ਦੇਵ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਿਆ । ਅਸਲੋਂ ਓਹੀ ਆਪਾਂ ਮਾਰੇ , ਜਿਸ ਜਿਸ ਦੀਵਾ ਤਲੀ ਤੇ ਧਰਿਆ । ਲੋਕ ਵਿਰਾਗੀ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ , ਸ਼ਾਇਦ ਪੀਲਾ ਪੱਤਰ ਝੜਿਆ । ਕੇਸਰ ਊਟ ਪਟਾਂਗੇ ਲਿਖਦਾ , ਉਸਨੂੰ ਝੱਲ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਚੜ੍ਹਿਆ ।

ਕਿਉਂ ਭਾਲ ਰਿਹਾ ਉਸਨੂੰ ਬੇਕਾਰ ਚਟਾਨਾਂ ਵਿਚ । ਕੀ ਭੇਦ ਰਿਹਾ ਬਾਕੀ, ਮੰਦਿਰ ਤੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਵਿਚ । ਹਾਂ ਮੈਂ ਵੀ ਕਹਾਂਗਾ ਕੁਝ ਨਗ਼ਮਾਤ ਮੁਹੱਬਤ ਦੇ , ਕੁਝ ਧਾਰ ਤਾਂ ਰੱਖਣ ਦੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਤਾਂ ਤਾਨਾਂ ਵਿਚ । ਉਹ ਵਕਤ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਰੱਤ ਹੋਰ ਉਬਾਲੀ ਲੈ , ਤਲਵਾਰਾਂ ਅਜੇ ਰੱਖ ਲੈ ਕੁਝ ਦੇਰ ਮਿਆਨਾਂ ਵਿਚ । ਕਿਉਂ ਮਾਰ ਦੇ ਨੇ ਪੱਥਰ ਤਕਦੀਰ ਦੇ ਮਾਰੇ ਤੇ , ਖ਼ੁਦ ਲੋਕ ਜੋ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੇ ਮਕਾਨਾਂ ਵਿਚ । ਜੇ ਤੂੰ ਨਾ ਵੀ ਤਾਂ ਤੇਰਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਿਤੇ ਘੱਟ ਹੈ, ਗੁਜ਼ਰੇਗੀ ਉਮਰ ਸਾਰੀ ਬਾਹੋਸ਼ ਉਡਾਣਾਂ ਵਿਚ । ਹੈ ਜਜ਼ਬ ਤੇਰਾ ਜੋ ਨਾ ਉਹ ਦਿਲ ਨਸੀਂ ਹੈ ਮੇਰਾ , ਰਹਿੰਦਾ ਹੈਂ ਤੁ ਵੀ ਕੇਹੇ ਅਣਜਾਣ ਮਕਾਨਾਂ ਵਿਚ ।

ਰਾਤ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਹਨੇਰੀ ਹੁਣ ਤਾਂ ਢਲਣੀ ਚਾਹਿਦੀ । ਮਖ਼ਮਲੀ ਕਿਰਨਾਂ ਧਰਾ ਤੇ ਹੁਣ ਬਿਖਰਨੀ ਚਾਹਿਦੀ । ਭੇਂਟ ਅਗਨੀ ਦੀ ਚੜ੍ਹੇ ਨੇ ਘਰ ਬਥੇਰੇ ਬਸ ਕਰੋ, ਅੱਗ ਦਿਲਾਂ ਚੋਂ ਸਭ ਜਨੂਨਾਂ ਦੀ ਨਿਕਲਣੀ ਚਾਹਿਦੀ । ਚੰਨ ਦੀ ਵੀ ਮੌਜ ਹੈ, ਉਂਜ ਵੀ ਜਰੂਰੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ, ਚਾਂਦਨੀ ਤੇਰੇ ਹੀ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਟਹਿਲਣੀ ਚਾਹਿਦੀ । ਆ ਗਿਆ ਮਧੁਮਾਸ ਹੈ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਚਲਣਾ ਪਤਾ, ਪੱਤ ਕੋਈ ਪੱਲਵਾਂ ਤੇ ਹੁਣ ਨਿਕਲਣੀ ਚਾਹਿਦੀ ।

ਤੇਰੀ ਮਹਿਫ਼ਿਲ ਦੇ ਮੈਂ ਕਾਬਿਲ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਮੇਰੇ ਮੇਚੇ ਦਾ ਇਹ ਸਾਹਿਲ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਸੀ ਸਿੱਕੇ ਚੰਦ ਖ਼ੀਸੇ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਤਾਂ, ਨਹੀਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਤਾਂ ਹਾਸਿਲ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਡੁਬੋਇਆ ਸੀ ਸਫ਼ੀਨਾ ਓਸ ਮੇਰਾ, ਮੇਰੇ ਪਰ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਕਾਤਿਲ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਨਜ਼ਰ ਜੋ ਅੰਤ ਨੂੰ ਮਾਰੀ ਸਫ਼ਰ ਤੇ , ਸੀ ਰਸਤਾ ਹੋਰ ਵੀ, ਮੰਜ਼ਿਲ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਤੇਰੀ ਚੁੱਪੀ ਕੋਈ ਪੱਥਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕਦੇ ਇਉਂ ਤੋੜਨੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਤਿਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੇ ਸੀਨਾ ਚਾਕ ਕੀਤਾ, ਕਿਹਾ ਸੀ ਝੂਠ ਮੈਂ, ਬਿਸਮਿਲ ਨਹੀਂ ਸੀ । * ਬਿਸਮਿਲ – ਘਾਇਲ * ਸਫ਼ੀਨਾ -- ਕਿਸ਼ਤੀ

ਤੂੰ ਪਾਸ ਹੈਂ ਜਾਂ ਦੂਰ ਹੈਂ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਮਲਾਲ ਹੈ । ਕਮਾਲ ਦਾ ਵਿਸਾਲ ਹੈ ਮਿਰੇ ਤੂੰ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹੈ । ਕੋਈ ਰੁਕਨ ਨ ਟੁੱਟਦਾ ਸੁਖ਼ਨ ਬੜਾ ਦਿਆਲ ਹੈ । ਕਿਹਾ ਨਵੀਨ ਬਹਿਰ ਵਿਚ ਨਵਾਂ ਮਿਰਾ ਖ਼ਿਆਲ ਹੈ । ਸੁਆਦ ਜੀਭ ਦੇ ਲਈ ਕਿਸੇ ਤੂੰ ਮਾਰ ਤਾਂ ਗਿਆ, ਕਿਸੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਗਈ, ਹਰਾਮ ਜਾਂ ਹਲਾਲ ਹੈ । ਲੰਮੀ ਚਲੀ ਹਰੇਕ ਵਾਰ, “ਮਨ ਕੀ ਜੋ ਵੀ ਬਾਤ” ਹੈ , ਅਵਾਮ ਦਾ ਸਵਾਲ ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਤਿਵੇਂ ਸਵਾਲ ਹੈ । ਸਜ਼ਾ ਮਿਲੀ ਨੁਹਾਰ ਦੀ ਕਰਾਰ ਦਿਲ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਸੁਗੰਧ ਰੂਹੀਂ ਘੁਲ ਗਈ ਗ਼ੁਲਾਲ ਹੀ ਗ਼ੁਲਾਲ ਹੈ ।

ਮੇਰੀ ਇਕੱਲ ਵਿੱਚੋਂ ਦਿਲ ਦਾ ਕਰਾਰ ਨਿਕਲੇ । ਇਸ ਦੌਰੇ-ਬੇਕਸ਼ੀ ਚੋਂ ਦਿਲ ਦਾ ਬਿਮਾਰ ਨਿਕਲੇ । ਹੁਣ ਤਾਂ ਖਿਜਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਬਹਾਰ ਨਿਕਲੇ । ਬਰਬਾਦ ਗੁੰਚਿਆਂ ਚੋਂ ਕੋਈ ਦਯਾਰ ਨਿਕਲੇ । ਕੀ ਗੈਰ ਤੇ ਲਗਾਉਣਾ ਸੀ ਦੋਸ਼ ਸੰਗਸਾਰੀ , ਜੋ ਆਸ਼ਨਾ ਸੀ ਮੇਰੇ ਉਹ ਵੀ ਸ਼ੁਮਾਰ ਨਿਕਲੇ । ਪਿੱਛਾ ਕਿਤੇ ਵੀ ਛੱਡੇ ਇਹ ਬੇਖ਼ੁਦੀ ਨਾ ਮੇਰਾ , ਤੇਰੀ ਗਲੀ ਚੋਂ ਕਿੰਨਾ ਦੀਵਾਨਾ-ਵਾਰ ਨਿਕਲੇ । ਹਸਤੀ ਦੇ ਸ਼ੋਰ ਤੋਂ ਹੁਣ ਹੈ ਜੀ ਉਚਾਟ ਮੇਰਾ , ਹੁਣ ਸ਼ੋਰ ਤਾਂ ਇਹ ਯਾਰੋ ਚੁੱਪੀ ਤੋਂ ਪਾਰ ਨਿਕਲੇ । ਸੀ ਜਲਜਲਾ ਕੀ ਆਇਆ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ, ਹਿੱਲੇ ਨਾ ਘਰ ਕੁਈ ਪਰ ਜਿਗ਼ਰੋਂ ਦਰਾਰ ਨਿਕਲੇ । * ਦਯਾਰ – ਚਮਨ * ਦੀਵਾਨਾ-ਵਾਰ -- ਪਾਗਲਾਂ ਦੀ ਤਰਾਂ

ਔਰਤ ਹੈ ਹੁੰਦੀ ਬਾਰਹਾ ਰੁਸਵਾ ਇਸੇ ਤਰਾਂ । ਹੋਵੇ ਹਕੂਮਤਾਂ ਦਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਇਸੇ ਤਰਾਂ । ਕਿਉਂ ਅਸ਼ਕ ਨੇਤਰਾਂ ਚ ਨੇ ਪਥਰਾ ਗਏ ਤਿਰੇ, ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਰੁਕੇ ਨਹੀਂ ਦਰਿਆ ਇਸੇ ਤਰਾਂ । ਮੋਢਾ ਹੈ ਤਿਰਾ ਦਿਖਣ ਨੂੰ ਬੰਦੂਕ ਹੋਰ ਦੀ , ਕਾਇਮ ਹੈ ਹਾਕਮਾਂ ਦਾ ਵੀ ਰੁਤਬਾ ਇਸੇ ਤਰਾਂ । ਉਕਤਾ ਨਾ ਜਾਵਾਂ ਮੈਂ ਕਿਤੇ ਤੈਨੂੰ ਵੀ ਪਾ ਸਨਮ, ਬਣਿਆ ਰਹੇ ਮਿਰੇ ਖ਼ੁਦਾ ਪਰਦਾ ਇਸੇ ਤਰਾਂ । ਇਹ ਸ਼ੋਰ ਕੋਇਲਾਂ ਦਾ ਤੇ ਸੂਰਜ ਵੀ ਲਾਲ ਹੈ , ਆਉਂਦਾ ਤੂੰ ਸਭ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ, ਅੱਛਾ ਇਸੇ ਤਰਾਂ । * ਬਾਰਹਾ – ਅਕਸਰ * ਰੁਸਵਾ -- ਬੇ-ਇੱਜਤ

ਰੋਂਦਿਆਂ ਛੱਡ ਕੇ ਗਿਆ ਨਾ ਤਿਲਮਿਲਾਇਆ ਬਾਦ ਵਿਚ । ਕਤਲ਼ ਕਰ ਕਾਤਲ਼ ਮਿਰਾ ਸੀ ਮੁਸਕੁਰਾਇਆ ਬਾਦ ਵਿਚ । ਗੀਤ ਜੋ ਉਸਨੇ ਸੁਣਾਇਆ ਗੁਣਗੁਣਾਇਆ ਬਾਦ ਵਿਚ । ਨਾਮ ਉਸਦਾ ਭੁੱਲਿਆ ਮੁੜ ਯਾਦ ਆਇਆ ਬਾਦ ਵਿਚ । ਉਹ ਪਿਆਸਾ ਸੀ ਯੁਗਾਂ ਦਾ, ਓਸਦੀ ਤਕਦੀਰ ਸੀ , ਜੋ ਰਿਹਾ ਪੀਕੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵੀ ਤਿਹਾਇਆ ਬਾਦ ਵਿਚ । ਖ਼ੂਬ ਰੰਗੇ ਹੱਥ ਉਸ ਬੇ-ਦੋਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਰੱਤ ਵਿਚ , ਪਾਪ ਧੋਵਣ ਦੇ ਲਈ ਗੰਗਾ ਨਹਾਇਆ ਬਾਦ ਵਿਚ । ਹੋਲੀ ਹੋਲੀ ਰੋਗ ਇਹ ਸੀ ਇਸ ਤਰਾਂ ਵਧਦਾ ਗਿਆ , ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਮਨ ਵਿਚ ਵਸੇ ਫਿਰ ਦਿਲ ਚੁਰਾਇਆ ਬਾਦ ਵਿਚ । ਅੱਜ ਤਕ ਕਾਜ਼ੀ ਮੁਲਾਣੇ ਵੀ ਸਮਝ ਇਸ ਨਾ ਸਕੇ , ਸੀਸ ਕਿਉਂ ਮਨਸੂਰ ਦਾ ਸੀ ਖਿਲਖਿਲਾਇਆ ਬਾਦ ਵਿਚ ।

ਕੁਝ ਨਾ ਹਾਸਲ ਏਸ ਚੋਂ ਆਖ਼ਰ ਜਿਵੇਂ । ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਪਾਣੀ ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਜਿਵੇਂ । ਇਸ ਤਰਾਂ ਸਨ ਸ਼ਖ਼ਸ ਕੁਝ ਜ਼ਾਹਰ ਜਿਵੇਂ । ਅੰਦਰੋਂ ਵੀ ਉਸ ਤਰਾਂ, ਬਾਹਰ ਜਿਵੇਂ । ਇਉਂ ਗ਼ਜ਼ਲ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਗਿਆ ਸ਼ਾਇਰ ਜਿਵੇਂ । ਬਿਲਖਦਾ ਸੀ ਸ਼ਾਖ ਨੂੰ ਤਾਇਰ ਜਿਵੇਂ । ਲੱਪ ਭਰਕੇ ਚਾਨਣੀ ਉਹ ਦੇ ਗਿਆ , ਆਦਮੀ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਸੀ ਕਾਫ਼ਰ ਜਿਵੇਂ । ਤੂੰ ਜੋ ਨਜ਼ਰਾਂ ਚੋਂ ਗਿਰਾਇਆ ਓਸ ਨੂੰ , ਲੁੜਕਿਆ ਚੋਟੀ ਤੋਂ ਦਿਲ, ਪੱਥਰ ਜਿਵੇਂ । ਦੀਵਿਆਂ ਦੇ ਬੁਝਣ ਦੇ ਅਫ਼ਸੋਸ ਵਿਚ , ਵਿਛ ਗਿਆ ਸਾਰੇ ਗਰਾਂ ਸੱਥਰ ਜਿਵੇਂ । ਏਸ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿਹੀ ਗਰਮੀ ਨਹੀਂ , ਸੀਤ ਸੀ ਤੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਕੱਕਰ ਜਿਵੇਂ । ਡੋਲਦਾ ਹੈ ਮਨ ਜਰਾ ਪਾਰੇ ਤਰਾਂ, ਅਕਸ ਪਾਣੀ ਤੇ ਅਜੇ ਅਸਥਿਰ ਜਿਵੇਂ । ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਗਹਿਰਾ ਗਿਆ ਅਸਮਾਨ ਹੈ , ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹਾਜ਼ਰ ਜਿਵੇਂ ।

ਜਿੰਦਰੇ ਮੂੰਹ ਤੇ ਲਗਾਏ ਕਿਸ ਲਈ । ਹਥ ਕਟਾ ਕੰਗਣ ਪਵਾਏ ਕਿਸ ਲਈ । ਪਰ ਵਿਹੂਣੇ ਇਹ ਪਰਿੰਦੇ ਅੱਜ ਫਿਰ , ਜਸ਼ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਨਾਏ ਕਿਸ ਲਈ । ਅੰਨ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਇਸ ਹਨੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ , ਤੂੰ ਭਲਾ ਦੀਵੇ ਜਗਾਏ ਕਿਸ ਲਈ । ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ ਕਦੇ ਉਸ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ , ਯਾਦ ਤੇਰੀ ਦਿਲ ਦੁਖਾਏ ਕਿਸ ਲਈ । ਪੁੱਛਣਾ ਇਹ ਕਿਉਂ, ਹਨੇਰਾ ਨਾ ਕਦੇ , ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਆਏ ਕਿਸ ਲਈ ।

ਰਹਿਨੁਮਾਂ ਜੇ ਨਾ ਸਹੀ ਰਾਹ ਦਿਖਾਇਆ ਹੁੰਦਾ । ਲਾ ਮੈਂ ਮੱਥੇ ਤੇ ਤਿਲਕ ਝੰਡਾ ਉਠਾਇਆ ਹੁੰਦਾ । ਸੱਚ ਨਾ ਬੋਲਦਾ, ਨਾ ਝੂਠ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦਾ, ਸੰਗ ਹਰ ਸ਼ਖਸ ਨੇ ਹੱਥੀਂ ਨਾ ਉਠਾਇਆ ਹੁੰਦਾ । ਕਿਉਂ ਹਨੇਰਾ ਹੈ ਤਿਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਹਰ ਕੋਨੇ ਵਿਚ, ਰੌਸ਼ਨੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਰਸਤਾ ਵੀ ਨੁਮਾਇਆ ਹੁੰਦਾ । ਏਸ ਬਸਤੀ ਦੇ ਕਈ ਦੀਵੇ ਚਿਰਾਗਾਂ ਹੁੰਦੇ , ਮਿਹਰਬਾਂ ਦੀਪ ਹਨੇਰੀ ਨਾ ਬੁਝਾਇਆ ਹੁੰਦਾ । ਖ਼ਾਬ ਟੁੱਟਿਆ ਸੀ ਉਸੇ ਵਕਤ ਜਦੋਂ ਤੂੰ ਆਇਆ , ਹਾਦਸਾ ਇਹ ਨਾ ਇਕੇਰਾਂ ਜੇ ਖ਼ੁਦਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ।

ਦਿੱਲਗੀ ਦਿਲਦਾਰ ਇਹ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ । ਰਹਿਮਤਾਂ ਦੀ ਘਰ ਤਿਰੇ ਤੰਗੀ ਨਹੀਂ । ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ ਦਾਤ ਦੇ ਬਣਜਾਰਿਆ , ਰੂਹ ਮੇਰੀ ਤੂੰ ਰੰਗ ਕਿਉਂ ਰੰਗੀ ਨਹੀਂ । ਜਾਗਣਾ ਲੋਚਾਂ ਘਨੇਰੀ ਨੀਂਦ ਚੋਂ , ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੀ ਜੂਨ ਕਿਉਂ ਲੰਘੀ ਨਹੀਂ । ਦਿਲ ਮੇਰਾ ਹੀ ਮੋੜ ਦੇ ਤੂੰ ਮਹਿਰਮਾਂ , ਚੀਜ਼ ਅਪਣੀ, ਹੋਰ ਤੇ ਮੰਗੀ ਨਹੀਂ । ਐਬ ਇਸ਼ਰਤ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਦੇਖਲੇ , ਲ਼ਾਲਸਾ ਦੀ ਰੂਹ ਮੇਰੀ ਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ।

ਭੌਂ ਤਰਸਦੀ ਮੇਹੁ ਨੂੰ, ਬਣ ਮੇਘ ਆ । ਹੈ ਪਿਆਲਾ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਲਬਰੇਜ਼ ਆ । ਤੇਰੀ ਗ਼ਫ਼ਲਤ ਦਾ ਕੁਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਾ , ਸ਼ਾਮ ਹੈ ਪਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ, ਤੇਜ਼ ਆ । ਦੇ ਜਨਮ ਫਿਰ ਇਕ ਸੁਨਹਿਰੀ ਸੋਚ ਨੂੰ , ਖ਼ਾਕ ਮੁੜ ਕੇ ਫਿਰ ਹੋਈ ਜਰਖੇਜ਼ ਆ । ਛੇੜ ਦੇ ਮੇਰੇ ਚ ਸੁੱਤੀ ਰਾਗਨੀ , ਸਾਜ਼ ਰੱਖਾਂ ਉਂਗਲਾਂ ਨੌ-ਖ਼ੇਜ਼ ਆ । ਰੂਹ ਮੇਰੀ ਹੈ ਸ਼ਾਮਲੀ, ਤੂੰ ਸਾਂਵਰਾ , ਆ ਸਜਾ ਤੂੰ ਰਾਸ ਰੂਹ ਦੀ ਸੇਜ ਆ । * ਲਬਰੇਜ਼ – ਉਪਰ ਤੱਕ ਭਰਿਆ / ਲਬਾਲਬ / ਛਲਕਦਾ * ਜਰਖੇਜ਼ – ਉਪਜਾਉ / ਜਨਮ ਦੇਣ ਲਈ ਉਪਯੋਗੀ * ਨੌ-ਖ਼ੇਜ਼ -- ਨਵ ਉੱਤਪੰਨ / ਤਾਜ਼ਾ / ਵਰਤਮਾਨ ਦਾ

ਕਿਉਂ ਖ਼ੌਫ਼ ਵਿਚ ਬਿਆਰ ਹੈ ਗੁਮਸੁਮ ਹੈ ਚਾਂਦਨੀ । ਤਾਰੇ ਨ ਝਿਲਮਿਲਾ ਰਹੇ, ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਯਾਮਿਨੀ । ਦਿਲ ਸ਼ਾਮ ਤੋਂ ਉਦਾਸ ਹੈ , ਅੱਖ ਹੈ ਬੁਝੀ ਬੁਝੀ , ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਸੁਰ ਨੇ ਥਿੜਕਦੇ, ਮਜਬੂਰ ਰਾਗਿਨੀ । ਉਠਦੀ ਨਹੀਂ ਅਵਾਜ਼ ਹੈ ਜ਼ੁਲਮਤ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕਿਉਂ, ਬੱਦਲ ਦਾ ਕੋਈ ਦੋਸ਼ ਹੈ, ਗੂੰਗੀ ਜਾਂ ਦਾਮਿਨੀ । ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਘੰਟ ਨਾਦ ਕੇ ਮਸਜ਼ਿਦ ਤੋਂ ਆਇਤਾਂ , ਇੱਕੋ ਤਾਂ ਮੂਲ ਹੈ ‘ ਉਹੀ ‘ ਅੱਲ਼੍ਹਾ ਜਾਂ ਰਾਮ ਨੀ । * ਯਾਮਿਨੀ – ਰਾਤ * ਦਾਮਿਨੀ -- ਅਸਮਾਨੀ ਬਿਜਲੀ

ਇਹ ਕਤਰੇ ਦਾ ਕਿਵੇਂ ਮੁਮਕਿਨ ਸਮੁੰਦਰ ਫੇਰ ਤੋਂ ਹੋਣਾ । ਅਵਾਰਾ ਏਸ ਪੰਛੀ ਦਾ ਉਸੇ ਘਰ ਫੇਰ ਤੋਂ ਹੋਣਾ । ਬੜਾ ਮਾਯੂਸ ਹੋਕੇ ਫੇਰ ਉਸ ਮਹਿਫ਼ਿਲ ਚੋਂ ਮੁੜਿਆ ਹਾਂ, ਭਰੋਸਾ ਸੀ ਬਜ਼ਮ ਵਿਚ ਉਹ ਸਿਤਮਗਰ ਫੇਰ ਤੋਂ ਹੋਣਾ । ਸਫ਼ਰ ਦੇ ਹਰ ਪੜਾ ਤੇ ਮੈਂ ਖ਼ਿਤਿਜ ਤੋਂ ਦੂਰ ਸੀ ਓਨਾ, ਨਹੀਂ ਤਹਿ ਫਾਸਲਾ ਮੈਥੋਂ ਜਨਮ-ਭਰ ਫੇਰ ਤੋਂ ਹੋਣਾ । ਸੁਣਾ ਨਾ ਹਾਲ਼ ਦਿਲ ਦਾ ਤੂੰ, ਨ ਸੁਣ ਮੈਥੋਂ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ, ਮਿਰੇ ਬਾਜ਼ੂ ਦੇ ਕਪੜੇ ਨੇ ਤਰਾ-ਤਰ ਫੇਰ ਤੋਂ ਹੋਣਾ । ਸਿਲੇ ਪਹਿਲੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਮੁਸ਼ਕਿਲ, ਦੁਬਾਰਾ ਸਿਲ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ, ਦੁਰੇਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨਾ ਕੋਈ ਰਫ਼ੂਗਰ ਫੇਰ ਤੋਂ ਹੋਣਾ । ਮੈਂ ਡਰਿਆਂ ਦੋਸਤਾ ਹਾਂ ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਅਵਸਾਦ ਤੋਂ ਇੰਨਾਂ, ਝਨਾਂ ਅਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਤਰ ਫੇਰ ਤੋਂ ਹੋਣਾ । *ਬਜ਼ਮ -- ਸਭਾ

ਮੈਂ ਪੌਣ ਉੱਤੇ ਲਿਖੇ ਨੇ ਅੱਖਰ, ਬਰੇਤ ਉੇੱਤੇ ਸਲਾਮ ਲਿਖਿਆ । ਕਦੇ ਮਿਲੇਗਾ ਤੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖੀਂ, ਮੇਰਾ ਜੁ ਤੈਨੂੰ ਪਿਆਮ ਲਿਖਿਆ । ਕੋਈ ਨ ਰਸਤਾ, ਕਿਤੇ ਨ ਮੰਜ਼ਿਲ, ਹਨੇਰ ਪਸਰੇ ਚੁਫੇਰ ਮੇਰੇ, ਕਿਤੇ ਥਿਆਵੇ ਨ ਸੋਚ ਸੁੱਚੀ, ਹਰੇਕ ਮੱਥੇ ਜੈ ਰਾਮ ਲਿਖਿਆ । ਕਿਸੇ ਤਾਂ ਕੋਨੇ ਬਚਾ ਕੇ ਜਜ਼ਬਾ ਤੇ ਸੋਚ ਜਗਦੀ ਜਗਾ ਕੇ ਰੱਖੀਂ, ਬੁਝਾ ਨੇ ਦਿੱਤੇ ਚਿਰਾਗ਼ ਸਾਰੇ, ਹਵਾ ਨੇ ਰੁਕਣਾ ਹਰਾਮ ਲਿਖਿਆ । ਬਜ਼ਾਰ ਹੀ ਹੈ ਰੁਪਹਿਲਾ ਪਰਦਾ, ਕਿ ਭੇਸ ਸਚ ਦਾ ਤੇ ਤਾਲ ਨਚਦਾ, ਨਾ ਗੀਤ ਗਾਵੇ, ਨ ਕਲਮ ਚਿਤਵੇ, ਹਰੇਕ ਮੱਥੇ ਤੇ ਦਾਮ ਲਿਖਿਆ । ਵਿਦਾਈ ਦੇ ਵਕਤ ਗੀਤ ਆਏ, ਨ ਕਾਵਿ ਜਾਣਾ, ਨ ਚੱਜ ਆਵੇ, ਨ ਬਹਿਰ ਸਿੱਖੀ, ਨ ਛੰਦ ਜਾਣੇ, ਲਹੂ ਚ ਡੁਬਕੇ ਕਲਾਮ ਲਿਖਿਆ । * ਪਿਆਮ – ਸੰਦੇਸ਼ * ਕਲਾਮ -- ਸ਼ਾਇਰੀ

ਮੈਕਦੇ ਵਿਚ ਇਉਂ ਸਜੇ ਮਹਿਫ਼ਿਲ ਕਦੇ । ਫਿੱਕੇ ਫਿੱਕੇ ਜਾਪਦੇ ਇਹ ਬੁਤਕਦੇ । ਮੈਂ ਉਡਾਰੀ, ਸੰਗ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਮਾਰਦਾਂ, ਉਡਦਿਆਂ ਕੀ ਵੇਖਿਆ ਮੈਨੂੰ ਕਦੇ । ਧਰਤ ਦੀ ਬਾਂਹ ਕੌਣ ਅਸਮਾਨੋ ਫੜੇ, ਰੁੱਖ ਧੋਵੇ, ਰੰਗ ਫੁੱਲਾਂ ਥੀਂ ਭਰੇ । ਦੇ ਸੁਨੇਂਹੇ ਰੁੱਖ ਨੇ ਲਿਖਤੁਮ ਕਿਹਾ, ਠਹਿਰੇ ਠਹਿਰੇ ਪਾਣੀ ਤੇ ਪੱਤੇ ਤਰੇ । ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਤਾਂ ਵੇਖਿਆ ਕੋਈ ਗਿਆ, ਹੰਝ, ਹੌਂਕੇ ਸਿਸਕਦੇ ਧਰਤੀਂ ਠਰੇ । ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਸੰਭਵ ਬਹਿਕ ਜਾਵਾਂ ਨਾ ਮੈਂ, ਜਾਮ ਪੀਵਾਂ ਇੱਕ ਜਦ, ਦੂਜਾ ਧਰੇ । ਦਿਲ ਨਿਮਾਣੇ ਨੂੰ ਭਲਾ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ , ਕਿਉਂ ਵਿਛੋੜਾ ਹੁਣ ਤਿਰਾ ਪਲ ਨਾ ਜਰੇ ।

ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਯਾਦ ਆਈ ਸੋਬਤੀ । ਸ਼ੈਅ ਗੁਆਚੀ ਜਿਉਂ ਥ੍ਹਿਆਈ ਸੋਬਤੀ । ਚਾ ਕੇ ਮੈਂ ਮਸਤਕ ਲਗਾਇਆ ਓਸਨੂੰ, ਪੈੜ ਜੋ ਉਸਦੀ ਥ੍ਹਿਆਈ ਸੋਬਤੀ । ਮੈਂ ਤਾਂ ਰੋਇਆ ਸੀ ਨਹੀਂ ਤੇਰੀ ਕਸਮ, ਚੀਖ਼ ਸੁੰਨੇ-ਪਣ ਚੋਂ ਆਈ ਸੋਬਤੀ । ਲਾਟ ਕਿਉਂ ਆਕੇ ਨਿਮਾਣੇ ਦਿਲ ਫੜੀ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਸੀ ਬੱਤੀ ਜਲਾਈ ਸੋਬਤੀ । ਵੰਝਲੀ ਜਦ ਜੀ ਕਰੇ ਕੂਹ ਕੂਹ ਕਰੇ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਬੁਲ੍ਹਾਂ ਤੇ ਸਜਾਈ ਸੋਬਤੀ ।

ਲਗਦਾ ਹੈ ਉਹ ਰਾਤੀਂ ਚਿਰ ਤਕ ਰੋਇਆ ਸੀ । ਤਾਂ ਹੀ ਅੱਖ ਦਾ ਰੰਗ ਗੁਲਾਬੀ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਭੁੱਖਾ ਭਾਣਾ ਬਾਲਕ ਲੱਗਦਾ ਸੋਇਆ ਸੀ । ਇਕ ਇਕ ਹੰਝੂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖਲੋਇਆ ਸੀ । ਦੋ ਚਿੱਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹਾਸਲ ਤਾਂ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਇਸ ਉਸ ਬੰਨੇ ਹਰ ਇਕ ਬੰਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਕੌਤਕ ਕੈਸਾ ਚੋਣਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਵੋਟਰ ਸੂਚੀ ਸ਼ਾਮਲ ਬੰਦਾ ਮੋਇਆ ਸੀ । ਨੇਤਾ ਨਾਲ ਪੁਜਾਰੀ ਜੀ ਨੇ ਮਿਲ ਜੁਲ ਕੇ , ਵਿਹੁ ਦਾ ਬੂਟਾ ਹਰ ਇਕ ਦਿਲ ਵਿਚ ਬੋਇਆ ਸੀ ।

ਜੇ ਹੌਂਕੇ ਰੱਖਣੇ ਤਰਤੀਬ ਵਿਚ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਅੰਦਰ । ਕਰੀਨਾ ਯਾਦ ਰੱਖੀਂ ਦੋਸਤਾ, ਇਕ ਬਹਿਰ ਦੇ ਅੰਦਰ । ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਹੀ ਸਾਰੇ ਰੰਗ ਨੇ ਇਸ ਨਹਿਰ ਦੇ ਅੰਦਰ । ਅਲਿਹਦਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੈ ਇਸ ਨਿਮਾਣੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਅੰਦਰ । ਜੇ ਪੁੱਛਿਆ ਹਾਲ ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਦੁਬਾਰਾ ਠੀਕ ਨਾ ਹੋਣਾ, ਮੈਂ ਰੋ ਪੈਣਾ ਚੁਰਸਤੇ ਦੋਸਤਾ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਅੰਦਰ । ਨਿਰਰਥਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਅਰਥ ਕਿਉਂ ਮੈਂ ਖੋਜਦਾ ਰਹਿਨਾ, ਨ ਜਾਣੇ ਕੰਮ ਕੀ ਆਇਆ ਅਚਾਨਕ ਦਹਿਰ ਦੇ ਅੰਦਰ । ਬੜੇ ਔਖੇ, ਬੜੇ ਸੁਨਸਾਨ ਨੇ, ਇਹ ਰਾਹ ਮੁਹੱਬਤ ਦੇ, ਬੜੀ ਮਿੱਠਾਸ ਹੈ ਕਿਉਂਕਰ ਨ ਜਾਣੇ ਜ਼ਹਿਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ।

ਛੱਡ ਇਉਂ ਅੱਖਾਂ ਚੁਰਾ ਨਾ ਜਾਣ ਦੇ । ਤੂੰ ਨਾ ਸਮਝੇਂ ਦੋਸਤਾਨਾ ਜਾਣ ਦੇ । ਦੋਸਤਾ ਨਾ ਕਰ ਬਹਾਨਾ ਜਾਣ ਦੇ । ਇਉਂ ਤਾਂ ਨਿਭਣਾ ਨਾ ਯਰਾਨਾ ਜਾਣ ਦੇ । ਛੇੜ ਨਾ ਕਿੱਸਾ ਪੁਰਾਣਾ ਜਾਣ ਦੇ । ਬੀਤਿਆ ਵਾਪਸ ਨ ਆਣਾ ਜਾਣ ਦੇ । ਚੰਨ ਬਿਨਾਂ ਸੰਭਵ ਕਿਵੇਂ ਹੈ ਚਾਂਦਨੀ, ਦੇਹ ਦਿਲਾਸੇ ਦਿਲ ਟਿਕਾ ਨਾ ਜਾਣ ਦੇ ।

ਐ ਸਮੁੰਦਰ ਕੀ ਤੇਰਾ ਦੂਜਾ ਕਿਨਾਰਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾ । ਜਿਸ ਤਰਾਂ ਹਾਂ ਮੈਂ ਅਵਾਰਾ ਤੂੰ ਅਵਾਰਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾ । ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਰਨੀ ਹੈ ਜੇਕਰ ਦਿਲ ਜਲ਼ਾ ਕੇ ਤੂੰ ਕਦੇ, ਦੇਖਣਾ ਪੈਣਾ ਹੈ ਦਿਲ ਵਿਚ ਇਕ ਸ਼ਰਾਰਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾ । ਜਿਸ ਦੀ ਖਿੜਕੀ ਚੋਂ ਕਦੇ ਉਹ ਝਾਕਦੀ ਸੀ ਚਾਂਦਨੀ, ਕੀ ਪੁਰਾਣਾ, ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁਣ ਵੀ ਚੁਬਾਰਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾ । ਜਿਸ ਘਰੌਂਦੇ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਤੂੰ ਤੁਰ ਗਿਆ ਸੀ ਰੇਤ ਵਿਚ ਤੂੰ ਪਲਟ ਉਸਨੂੰ ਕਦੇ ਤੱਕਿਆ ਦੁਬਾਰਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾ । ਢਹਿ ਗਈ ਮਨਸੂਬਿਆਂ ਦੀ ਜੋ ਉਸਾਰੀ ਕੰਧ ਸੀ, ਮਲਬਿਆਂ ਦੇ ਹੇਠ ਦਬਿਆ ਦਿਲ ਵਿਚਾਰਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾ ।

ਹਾਂ ਸ਼ਰਾਬੀ ਨ ਦਿਸ਼ਾ ਬੋਧ ਕਿਧਰ ਜਾਵਾਂਗਾ । ਇਸ ਹਨੇਰੇ ਚ ਕਿਵੇਂ ਤੇਰੇ ਨਗਰ ਜਾਵਾਂਗਾ । ਇਸ ਹਨੇਰੇ ਦੇ ਵੀ ਮੈਂ ਪਾਰ ਉਤਰ ਜਾਵਾਂਗਾ । ਮੈਂ ਸੁਗੰਧੀ ਹਾਂ ਹਵਾਵਾਂ ਚ ਪਸਰ ਜਾਵਾਂਗਾ । ਵਹਿਣ ਦੀ ਰੇਤ ਮੇਰਾ ਅੰਗ ਬਣੀ, ਪਾਣੀ ਹਾਂ , ਜਦ ਰੁਕਾਂਗਾ ਮੈਂ ਘੜੀ ਪਲ ਚ ਨਿੱਤਰ ਜਾਵਾਂਗਾ । ਵਕਤ ਹਰ ਜਖ਼ਮ ਦੀ ਦਾਰੂ ਤੂੰ ਰਤਾ ਰੁਕ ਜਾਵੀਂ , ਵਕਤ ਦੀ ਮਾਰ ਨੂੰ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਵਿੱਸਰ ਜਾਵਾਂਗਾ ।