ਰੱਬ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਬੁਝਾਰਤ ਰੱਬ ਇਕ ਗੋਰਖ-ਧੰਦਾ । ਖੋਲ੍ਹਣ ਲੱਗਿਆਂ ਪੇਚ ਏਸਦੇ, ਕਾਫ਼ਰ ਹੋ ਜਾਏ ਬੰਦਾ । ਕਾਫ਼ਰ ਹੋਣੋ ਡਰ ਕੇ ਜੀਵੇਂ, ਖੋਜੋਂ ਮੂਲ ਨਾ ਖੁੰਝੀਂ। ਲਾਈਲੱਗ ਮੋਮਨ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਖੋਜੀ ਕਾਫ਼ਰ ਚੰਗਾ । ੧. ਤੇਰੀ ਖੋਜ ਵਿਚ ਅਕਲ ਦੇ ਖੰਭ ਝੜ ਗਏ ਤੇਰੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਥੋਥਾ ਖ਼ਿਆਲ ਹੋਇਆ । ਲੱਖਾਂ ਉਂਗਲਾਂ ਗੁੰਝਲਾਂ ਖੋਲ੍ਹ ਥੱਕੀਆਂ, ਤੇਰੀ ਜ਼ੁਲਫ਼ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਨਾ ਵਾਲ ਹੋਇਆ । ਘਿੱਗੀ ਬੱਝ ਗਈ ਸੰਖਾਂ ਦੀ ਰੋ-ਰੋ ਕੇ, ਪਿੱਟ-ਪਿੱਟ ਕੇ ਚੂਰ ਘੜਿਆਲ ਹੋਇਆ । ਚੀਕ ਚੀਕ ਕੇ ਕਲਮ ਦੀ ਜੀਭ ਪਾਟੀ, ਅਜੇ ਹੱਲ ਨਾ ਤੇਰਾ ਸਵਾਲ ਹੋਇਆ । ਤੇਰੀ ਸਿੱਕ ਕੋਈ ਸੱਜਰੀ ਸਿੱਕ ਤਾਂ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਚਿਰੋਕਣੀ ਗਲੇ ਦਾ ਹਾਰ ਹੋਈ । ਇਹ ਉਦੋਕਣੀ ਜਦੋਂ ਦਾ ਬੁੱਤ ਬਣਿਆ, ਨਾਲ ਦਿਲ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਤਿਆਰ ਹੋਈ । ੨. ਤੇਰੇ ਹਿਜਰ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕੰਨ ਪਾੜੇ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਜਟਾਂ ਵਧਾਈਆਂ ਨੇ । ਬੂਹੇ ਮਾਰ ਕੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਚਿਲੇ ਕੱਟੇ, ਕਿਸੇ ਰੜੇ 'ਤੇ ਰਾਤਾਂ ਲੰਘਾਈਆਂ ਨੇ । ਕੋਈ ਲਮਕਿਆ ਖੂਹ ਦੇ ਵਿਚ ਪੁੱਠਾ, ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਧੂਣੀਆਂ ਤਾਈਆਂ ਨੇ । ਤੇਰੇ ਆਸ਼ਕਾਂ ਨੇ ਲੱਖਾਂ ਜਤਨ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਤੂੰ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਜ਼ੁਲਫ਼ਾਂ ਨਾ ਚਾਈਆਂ ਨੇ । ਤੇਰੀ ਸਿੱਕ ਦੇ ਕਈ ਤਿਹਾਏ ਮਰ ਗਏ, ਅਜੇ ਤੀਕ ਨਾ ਵਸਲ ਦਾ ਜੁਗ ਲੱਭਾ । ਲੱਖਾਂ ਸੱਸੀਆਂ ਮਰ ਗਈਆਂ ਥਲਾਂ ਅੰਦਰ, ਤੇਰੀ ਡਾਚੀ ਦਾ ਅਜੇ ਨਾ ਖੁਰਾ ਲੱਭਾ । ੩. ਕਿਸੇ ਫੁੱਲ-ਕੁਰਾਨ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ, ਕਿਸੇ ਦਿਲ ਦਾ ਪੱਤਰਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਵੇ । ਕਿਸੇ ਨੈਣਾਂ ਦੇ ਸਾਗਰ ਹੰਗਾਲ ਮਾਰੇ, ਕਿਸੇ ਹਿੱਕ ਦਾ ਖੂੰਜਾ ਫਰੋਲਿਆ ਵੇ । ਕਿਸੇ ਗੱਲ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਲੋਅ ਥੱਲੇ, ਤੈਨੂੰ ਜ਼ੁਲਫ਼ਾਂ ਦੀ ਰਾਤ ਵਿਚ ਟੋਲਿਆ ਵੇ । ਰੋ ਰੋ ਕੇ ਦੁਨੀਆਂ ਨੇ ਰਾਹ ਪਾਏ, ਪਰ ਤੂੰ ਹੱਸ ਕੇ ਅਜੇ ਨਾ ਬੋਲਿਆ ਵੇ । ਦੀਦੇ ਕੁਲੰਜ ਮਾਰੇ ਤੇਰੇ ਆਸ਼ਿਕਾਂ ਨੇ, ਅਜੇ ਅੱਥਰੂ ਤੈਨੂੰ ਨਾ ਪੋਹੇ ਕੋਈ । ਤੇਰੀ ਸੌਂਹ ! ਕੁਝ ਰੋਣ ਦਾ ਮਜ਼ਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਪੂੰਝਣ ਵਾਲਾ ਜੇ ਕੋਲ ਨਾ ਹੋਏ ਕੋਈ । ੪. ਤੇਰੀ ਮਾਂਗ ਦੀ ਸੜਕ ਤੇ ਪਿਆ ਜਿਹੜਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਹੀਲਿਆਂ ਨਾਲ ਪਰਤਾਇਆ ਤੈਂ । ਹਿਰਸਾਂ, ਦੌਲਤਾਂ, ਹੁਸਨਾਂ, ਹਕੂਮਤਾਂ ਦਾ, ਉਹਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਚੋਗਾ ਖਿੰਡਾਇਆ ਤੈਂ । ਕਿਸੇ ਕੈਸ ਨੂੰ ਲੱਗਾ ਜੇ ਇਸ਼ਕ ਤੇਰਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਲੇਲੀ ਦਾ ਲੇਲਾ ਬਣਾਇਆ ਤੈਂ । ਕਿਸੇ ਰਾਂਝੇ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਿਆ ਜੇ ਚਾ ਤੇਰਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਹੀਰ ਦੀ ਸੇਜੇ ਸਵਾਇਆ ਤੈਂ । ਸਾਡੇ ਹੰਝੂਆਂ ਕੀਤਾ ਨਾ ਨਰਮ ਤੈਨੂੰ, ਸਾਡੀ ਆਹ ਨੇ ਕੀਤਾ ਨਾ ਛੇਕ ਤੈਨੂੰ । ਅਸੀਂ ਸੜ ਗਏ ਵਿਛੋੜੇ ਦੀ ਅੱਗ ਅੰਦਰ, ਲਾਗੇ ਵਸਦਿਆਂ ਆਇਆ ਨਾ ਸੇਕ ਤੈਨੂੰ । ੫. ਕਿਸੇ ਛੰਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜੇ ਖੋਪਰੀ ਦਾ, ਤੂੰ ਬੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਨਾਲ ਛੁਹਾਈਆਂ ਨਾ । ਕਿਸੇ ਦਿਲ ਦਾ ਰਾਂਗਲਾ ਪਲੰਘ ਡਾਹਿਆ, ਤੇਰੇ ਨਾਜ਼ ਨੂੰ ਨੀਂਦਰਾਂ ਆਈਆਂ ਨਾ । ਕਿਸੇ ਜੁੱਤੀਆਂ ਸੀਤੀਆਂ ਚੰਮ ਦੀਆਂ, ਤੇਰੀ ਬੇ-ਪਰਵਾਹੀ ਨੇ ਪਾਈਆਂ ਨਾ । ਰਗੜ-ਰਗੜ ਕੇ ਮੱਥੇ ਚਟਾਕ ਪੈ ਗਏ, ਅਜੇ ਰਹਿਮਤਾਂ ਤੇਰੀਆਂ ਛਾਈਆਂ ਨਾ । ਮਾਰ ਸੁੱਟਿਆ ਤੇਰਿਆਂ ਰੋਸਿਆਂ ਨੇ, ਫੂਕ ਸੁੱਟਿਆ ਬੇ-ਪਰਵਾਹੀ ਤੇਰੀ । ਲੈ ਕੇ ਜਾਨ ਤੂੰ ਅਜੇ ਨਾ ਘੁੰਡ ਚਾਇਆ, ਖ਼ਬਰੇ ਹੋਰ ਕੀ ਏ ਮੂੰਹ ਵਿਖਾਈ ਤੇਰੀ ! ੬. ਜੇ ਤੂੰ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਜ਼ੁਲਫ਼ਾਂ ਹਟਾ ਦੇਵੇਂ, ਬਿਟ ਬਿਟ ਤੱਕਦਾ ਕੁਲ ਸੰਸਾਰ ਰਹਿ ਜਾਏ । ਰਹਿ ਜਾਏ ਭਾਈ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਸੰਖ ਫੜਿਆ, ਬਾਂਗ ਮੁੱਲਾਂ ਦੇ ਸੰਘ ਵਿਚਕਾਰ ਰਹਿ ਜਾਏ । ਪੰਡਤ ਹੁਰਾਂ ਦਾ ਰਹਿ ਜਾਏ ਸੰਧੂਰ ਘੁਲਿਆ, ਜਾਮ ਸੂਫ਼ੀ ਦਾ ਹੋਇਆ ਤਿਆਰ ਰਹਿ ਜਾਏ । ਕਲਮ ਢਹਿ ਪਏ ਹੱਥੋਂ ਫ਼ਲਾਸਫ਼ਰ ਦੀ, ਮੁਨਕਰ ਤੱਕਦਾ ਤੇਰੀ ਨੁਹਾਰ ਰਹਿ ਜਾਏ । ਇਕ ਘੜੀ ਜੇ ਖੁਲ੍ਹਾ ਦੀਦਾਰ ਦੇ ਦਏਂ, ਸਾਡਾ ਨਿੱਤ ਦਾ ਰੇੜਕਾ ਚੁੱਕ ਜਾਵੇ । ਤੇਰੀ ਜ਼ੁਲਫ਼ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਪਿਆਰ ਹੋਵੇ, ਝਗੜਾ ਮੰਦਰ ਮਸੀਤ ਦਾ ਮੁੱਕ ਜਾਵੇ ।

ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਮੁਲਾਇਮ ਪਿੰਡਾ ਨਾਰ ਦਾ । ਜੀਕਣ ਹੋਵੇ ਕੂਲਾ ਫੁੱਲ-ਅਨਾਰ ਦਾ । ਲਾ ਬਹਿੰਦੀ ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਕਿਧਰੇ ਅੱਖੀਆਂ, ਪੱਥਰ ਵਾਂਗੂੰ ਮੋੜੇ, ਮੂੰਹ ਤਲਵਾਰ ਦਾ । ੧. ਨੀ ਤੂੰ ਪਾਕ ਅਨਾਰ ਦੀ ਕਲੀ ਹੈ ਸੈਂ, ਤੇਰੇ ਪਿਆਰ ਦਾ ਹੱਕ ਸੀ ਭੌਰਿਆਂ ਨੂੰ । ਐਵੇਂ ਮਾਰ ਕੇ ਹੱਕ ਬੇਦੋਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਈ ਬੰਦਿਆਂ ਕੋਰਿਆਂ ਨੂੰ । ਤੇਰਾ ਕੰਮ ਸੀ ਖਿੜਨਾ ਤੇ ਮਹਿਕ ਦੇਣੀ, ਅਤੇ ਡੋਬਣਾ ਡੋਬਾਂ ਤੇ ਝੋਰਿਆਂ ਨੂੰ । ਐਵੇਂ ਬੰਦੇ ਬੇ-ਕਦਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ, ਨੀ ਤੂੰ ਲਿਆ ਸਹੇੜ ਹਟਕੋਰਿਆਂ ਨੂੰ । ਮੋਹ ਖੱਟੇ ਸਲੀਮ ਦੇ ਨਾਲ ਪਾ ਕੇ ਕਾਂਜੀ ਘੋਲੀ ਤੂੰ ਕਾਹਨੂੰ ਪਰੀਤ ਅੰਦਰ ? ਏਸ ਮਰਦ ਸ਼ੈਤਾਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀ ਸੀ ਤੇਰੇ ਦਿਲ ਦੀ ਪਾਕ ਮਸੀਤ ਅੰਦਰ ? ੨. ਤੇਰਾ ਕੰਮ ਸੀ ਬਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਵਸਣਾ, ਕਾਹਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਮਹੱਲ ਤੇ ਭੁਲੀਏਂ ਨੀ ? ਕੰਮ ਕਲੀ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਏ ਬੰਦ ਰਹਿਣਾ, ਕਿਉਂ ਤੂੰ ਨਾਲ ਬੇਗਾਨੇ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀਏਂ ਨੀ ? ਤੇਰਾ ਥਾਂ ਸੀ ਅਰਸ਼ ਦੇ ਕਿੰਗਰੇ ਤੇ, ਐਵੇਂ ਬੰਦੇ ਦੇ ਪੈਰ ਵਿਚ ਰੁਲੀਏਂ ਨੀ । ਏਸ ਮਰਦ ਵਿਚ ਪਾਸਕੂ ਸਦਾ ਹੁੰਦਾ, ਇਦ੍ਹੇ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਕੰਡੇ ਤੇ ਤੁਲੀਏਂ ਨੀ ? ਇੱਕ ਮਰਦ, ਦੂਜਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹੈਸੀ, ਤੀਜਾ ਸੀ ਉਹ ਅਕਬਰ ਦਾ ਪੁੱਤ ਮੋਈਏ ! ਐਸੇ ਫਿੱਟੇ ਹੋਏ ਭਾਰੇ ਹੈਂਕੜੀ ਨੂੰ, ਕਿੱਦਾਂ ਜਕੜ ਸਕਦੀ ਤੇਰੀ ਗੁੱਤ ਮੋਈਏ ? ੩. ਦੇਂਦੇ ਆਏ ਚਿਰੋਕਣੇ ਮਰਦ ਧੋਖਾ, ਮਕਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਈ ਨਾ ਅੱਜ ਦੇ ਨੀ । ਕੰਮ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭੌਰਾਂ ਦੇ ਵਾਂਗ ਫਿਰਨਾ, ਇਕ ਫੁੱਲ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾ ਬੱਝਦੇ ਨੀ । ਦੀਵਾ ਹੁਸਨ ਦਾ ਜਦੋਂ ਤਕ ਰਹੇ ਬਲਦਾ, ਝੁੱਕ ਝੁੱਕ ਕਰਦੇ ਇਹ ਵੀ ਸਜਦੇ ਨੀ । ਬੁਝ ਜਾਏ, ਤਾਂ ਵਾਂਗ ਪਰਵਾਨਿਆਂ ਦੇ ਵੱਲ ਦੂਸਰੇ ਦੀਵੇ ਦੇ ਭੱਜਦੇ ਨੀ । ਲੱਖ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਿੱਛੇ ਕੋਈ ਬਣੇ ਤੀਲਾ, ਐਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕੱਖ ਹੋਵੇ । ਹਿਜਰ ਨਾਲ ਤੀਵੀਂ ਭਾਵੇਂ ਬਣੇ ਸੁਰਮਾ, ਤਾਂ ਵੀ ਸਾਫ਼ ਨਾ ਮਰਦ ਦੀ ਅੱਖ ਹੋਵੇ । ੪. ਅਸਾਂ ਡੁੱਬਦੇ ਬੜੇ ਤੈਰਾਕ ਤੱਕੇ, ਛਲਾਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਜਦੋਂ ਦਰਿਆਂ ਅੰਦਰ । ਕਿਵੇਂ ਦਿਲ ਸਲੀਮ ਦਾ ਭਿੱਜਿਆ ਨਾ ਤੇਰੇ ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਝਨਾਂ ਅੰਦਰ ? ਕਿਥੋਂ ਸੀ ਛਲੇਡਾ ਉਹ ਬਹਿਣ ਵਾਲਾ, ਤੇਰੀਆਂ ਭੋਲੀਆਂ ਭਾਲੀਆਂ ਬਾਂਹ ਅੰਦਰ । ਹਾਏ ! ਪਲਕ ਤਾਂ ਭੈੜੇ ਦੀ ਅੱਖ ਲਗਦੀ ਤੇਰੇ ਸਰੂ ਦੀ ਸੰਘਣੀ ਛਾਂ ਅੰਦਰ । ਕਿੱਦਾਂ ਉਹਨੂੰ "ਜਹਾਨ" ਦਾ ਮੂੰਹ ਦਿੱਸਿਆ ਤੇਰੀ ਜ਼ੁਲਫ਼ਾਂ ਦੀ ਕੱਜਲੀ ਰਾਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ? ਤੇਰੇ ਨੈਣਾਂ ਦੇ ਬਾਜ਼ ਜੇ ਊਂਘਦੇ ਨਾ, ਬਹਿੰਦੀ ਕਾਹਨੂੰ ਕਬੂਤਰੀ ਘਾਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ? ੫. ਤੂੰ ਵੀ "ਮਿਹਰਾਂ" ਦੇ ਵਾਂਗ ਜੇ ਹੱਥ ਕਰਦੀ, ਅੱਜ ਕਾਸ ਨੂੰ ਰਗੜਦੀ ਅੱਡੀਆਂ ਨੀ ? ਫੱਫੇ ਕੁੱਟਣਾਂ ਕਾਲੀਆਂ ਲਿਟਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਉਂ ਨਾ ਓਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਤੂੰ ਛੱਡੀਆਂ ਨੀ ? ਮੋਤੀ ਹੰਝੂਆਂ ਦੇ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਹੈਸਨ, ਜੇ ਕਰ ਤਾਰ ਦੇਂਦੀ ਤੂੰ ਵੀ ਵੱਢੀਆਂ ਨੀ । ਫੇਰ ਹਸਰਤਾਂ ਤੇਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਕਿਉਂ ਅੱਜ ਵਿਚ ਦੀਵਾਰ ਦੇ ਗੱਡੀਆਂ ਨੀ ? ਐਸਾ ਠੋਕ ਕੇ ਚਿਣਿਆ ਨੇ ਪੱਥਰਾਂ ਨੂੰ, ਐਸਾ ਬੀੜ ਕੇ ਜੜਿਆ ਨੇ ਵੱਟਿਆਂ ਨੂੰ । ਤੜਫ਼ਣ ਲਈ ਵੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਨਾ ਥਾਂ ਦਿੱਤੀ, ਏਸ ਜੱਗ ਨੇ ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਫੱਟਿਆਂ ਨੂੰ । ੬. ਜੇ ਤੂੰ ਗਲ ਵਿਚ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਹਾਰ ਪਾਇਆ, ਤੇਰੇ ਲੱਕ ਨੂੰ ਪਏ ਕੜਵੱਲ, ਮੋਈਏ ! ਜੇ ਤੂੰ ਹੱਥਾਂ ਤੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਲਾਈ ਮਹਿੰਦੀ, ਭਾਰ ਨਾਲ ਤੂੰ ਸੱਕੀ ਨਾ ਹੱਲ, ਮੋਈਏ ! ਹਾਰ, ਗਾਨੀਆਂ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਇਕ ਪਾਸੇ, ਭਾਰੀ ਲੱਗਦੀ ਸੀ ਤੈਨੂੰ ਗੱਲ, ਮੋਈਏ ! ਕਿੱਦਾਂ ਪੱਥਰਾਂ ਅਤੇ ਉਦਰੇਵਿਆਂ ਦੇ ਦੂਹਰੇ ਭਾਰ ਅੱਜ ਲਏ ਨੀ ਝੱਲ, ਮੋਈਏ ? ਦਾਬੂ ਭਾਰੀਆਂ ਸਿਲਾਂ ਦਾ ਰੱਖਿਆ ਨੇ ਖ਼ਬਰੇ ਏਸ ਖ਼ਾਤਰ ਤੇਰੀ ਲਾਸ਼ ਉੱਤੇ, ਮਤਾਂ ਹੁਸਨ ਤੇ ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਖੰਭ ਲਾ ਕੇ ਨੀ ਤੂੰ ਉੱਡ ਨਾ ਜਾਵੇਂ ਅਕਾਸ਼ ਉੱਤੇ । ੭. ਖਿੜੀ ਰਹੇ ਅਨਾਰ ਦੀ ਕਲੀ ਤੇਰੀ, ਅਤੇ ਚਲਦਾ ਰਹੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਤੇਰਾ ! ਜਮ ਜਮ ਮੱਕੇ ਮਦੀਨੇ ਨੂੰ ਜਾਣ ਹਾਜੀ, ਹੋਵੇ 'ਮੋਹਨ' ਦਾ ਮੱਕਾ ਮਜ਼ਾਰ ਤੇਰਾ ! ਤੇਰੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਵਲੀ ਨਾ ਪਰਖ ਸਕੇ, ਮੁੱਲ ਪਾ ਨਾ ਸਕੇ ਅਵਤਾਰ ਤੇਰਾ ! ਜਹਾਂਗੀਰ ਵਿਚਾਰੇ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਕੀ ਏ, ਜੇ ਉਹ ਸਮਝ ਨਾ ਸਕਿਆ ਪਿਆਰ ਤੇਰਾ ! ਵਿਚੋਂ ਕਬਰ ਦੇ ਮੈਨੂੰ ਅਵਾਜ਼ ਆਈ : ਮੰਨ ਸ਼ਾਇਰਾ ! ਰੱਬੇ-ਰਹੀਮ ਤਾਈਂ । ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖੀਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਕੇ ਮੰਦਾ ਬੋਲ ਨਾ ਮੇਰੇ ਸਲੀਮ ਤਾਈਂ ।

ਵੇਖ ਬਸੰਤ ਖ਼ਾਬ ਅੰਦਰ ਮੈਂ ਦੱਸੀ ਪੀੜ ਹਿਜਰ ਦੀ । ਹੰਝੂਆਂ ਦੇ ਦਰਿਆ ਫੁੱਟ ਨਿਕਲੇ, ਵੇਖ ਚਿਰੋਕਾ ਦਰਦੀ । ਪੂੰਝ ਅੱਥਰੂ ਮੇਰੇ ਬੋਲੀ: "ਜੋ ਰੱਬ ਕਰਦਾ ਚੰਗੀ, ਮੋਹਨ ! ਕਿੰਜ ਬਣਦਾ ਤੂੰ ਸ਼ਾਇਰ, ਜੇ ਕਰ ਮੈਂ ਨਾ ਮਰਦੀ ?" ੧. ਹੁਸਨ ਭਰੀ ਬਸੰਤ ਦੀ ਛੈਲ ਨੱਢੀ, ਸੀਗੀ ਸਿਖ਼ਰ ਜਵਾਨੀ 'ਤੇ ਆਈ ਹੋਈ । ਕਿਤੇ ਹਿੱਕ ਸੀ ਧੜਕਦੀ ਬੁਲਬੁਲਾਂ ਦੀ, ਕਿਤੇ ਭੌਰ ਦੀ ਅੱਖ ਸਧਰਾਈ ਹੋਈ । ਕਿਤੇ ਸਰ੍ਹੋਂ ਨੇ ਸੋਨਾ ਖਿਲਾਰਿਆ ਸੀ, ਕਿਤੇ ਤ੍ਰੇਲ ਨੇ ਚਾਂਦੀ ਲੁਟਾਈ ਹੋਈ । ਸੀ ਬਸੰਤ ਰਾਣੀ ਯਾ ਇਹ ਹੀਰ ਜੱਟੀ, ਨਵੀਂ ਝੰਗ ਸਿਆਲਾਂ ਤੋਂ ਆਈ ਹੋਈ । ਏਸ ਸੋਹਣੀ ਬਸੰਤ ਦੀ ਰੁੱਤ ਅੰਦਰ, ਐਵੇਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਫੋਟੋ ਮੈਂ ਛੇੜ ਬੈਠਾ । ਬਹੇ ਗ਼ਮਾਂ ਤੋਂ ਪੱਲਾ ਛੁਡਾਣ ਲਗਿਆਂ ਉਲਟਾ ਸੱਜਰੇ ਗ਼ਮ ਸਹੇੜ ਬੈਠਾ । ੨. ਫੋਟੋ ਛੇੜੀ ਤੇ ਛਿੜ ਪਿਆ ਦਿਲ ਨਾਲੇ, ਚੜ੍ਹੀ ਗ਼ਮਾਂ ਦੀ ਪੀਂਘ ਹੁਲਾਰੇ ਉੱਤੇ । ਆ ਕੇ ਕਿਸੇ ਸਲੇਟੀ ਦੀ ਯਾਦ ਬਹਿ ਗਈ, ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਦੇ ਤਖ਼ਤ-ਹਜ਼ਾਰੇ ਉੱਤੇ । ਅੱਖਾਂ ਮੇਰੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਝਨਾਂ ਫੁਟ ਪਈ, ਕਿਸੇ 'ਸੋਹਣੀ' ਦੇ ਇਕੋ ਇਸ਼ਾਰੇ ਉੱਤੇ । ਏਸ ਅਕਲ ਦਾ ਕੱਚੜਾ ਘੜਾ ਲੈ ਕੇ, ਔਖਾ ਲੱਗਣਾ ਅੱਜ ਕਿਨਾਰੇ ਉੱਤੇ । ਜੋਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਉਦਰੇਵਿਆਂ ਅੱਤ ਚਾਈ, ਲੱਗੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਯਾਦ ਸਤਾਣ ਮੈਨੂੰ । ਖਲਿਆਂ ਖਲਿਆਂ ਫੋਟੋ ਦੇ ਮੂੰਹ ਅੱਗੇ, ਸੁਫ਼ਨਾ ਜਿਹਾ ਇਕ ਲਗ ਪਿਆ ਆਣ ਮੈਨੂੰ । ੩. ਕੀ ਹਾਂ ਵੇਖਦਾ ! ਇਕ ਪਹਾੜ ਉੱਚਾ, ਖਲਾ ਇਕ ਦਰਿਆ ਦੇ ਤੱਲ ਉਤੇ । ਕੁੱਛੜ ਓਸ ਪਹਾੜ ਦੇ ਇਕ ਝੁੱਗੀ, ਬੈਠੀ ਹੂਰ ਇੱਕ ਸ਼ੇਰ ਦੀ ਖੱਲ ਉਤੇ । ਕਾਲੀ ਰਾਤ ਅੰਦਰ ਗੋਰਾ ਮੂੰਹ ਉਹਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਬੱਗ ਹੋਵੇ ਕੋਈ ਡੱਲ ਉਤੇ । ਯਾ ਇਹ ਰਾਧਾ-ਵਿਛੋੜੇ ਦੇ ਵਿਚ ਹੰਝੂ, ਫੁੱਟ ਨਿਕਲਿਆ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਗਲ੍ਹ ਉਤੇ । ਹੱਥਾਂ ਉਹਦਿਆਂ ਅੰਦਰ ਸਤਾਰ ਪਕੜੀ, ਮਠੀਆਂ ਮਠੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਹਿਲਾ ਰਹੀ ਏ । ਆਪਣੀ ਜ਼ੁਲਫ਼ ਜੇਡੀ ਲੰਮੀ ਹੇਕ ਅੰਦਰ ਇਕ ਗੀਤ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਗਾ ਰਹੀ ਏ । ੪. "ਤੇਰੇ ਪਰਖ ਲਏ ਕੌਲ-ਇਕਰਾਰ, ਮਾਹੀਆ! ਨਾਲੇ ਤੱਕਿਆ ਤੇਰਾ ਪਿਆਰ, ਚੰਨਾ ! ਬੁਲਬੁਲ ਵਾਂਗ ਉਡਾਰੀਆਂ ਮਾਰੀਆਂ ਨੀ, ਮੇਰਾ ਉਜੜਿਆ ਵੇਖ ਗੁਲਜ਼ਾਰ, ਚੰਨਾ ! ਵੇ ਤੂੰ ਨਵੀਂ ਡੋਲੀ ਵੇਹੜੇ ਆਣ ਵਾੜੀ, ਮੇਰੇ ਠੰਢੇ ਨਾ ਹੋਏ ਅੰਗਿਆਰ, ਚੰਨਾ ! ਮੇਰੇ ਰਾਹ ਵੀ ਅਜੇ ਨਾ ਹੋਏ ਮੈਲੇ, ਤੈਨੂੰ ਕੁੱਦਿਆ ਸੱਜਰਾ ਪਿਆਰ, ਚੰਨਾ ! ਪਰ ਤੂੰ ਵੱਖਰੀ ਕੋਈ ਨਾ ਗੱਲ ਕੀਤੀ; ਤੇਰੇ 'ਕੱਲੇ ਦਾ ਨਹੀਂਗਾ ਕਸੂਰ, ਮਾਹੀਆ ! ਫੁੱਲ ਫੁੱਲ ਤੇ ਭੌਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਫਿਰਨਾ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਰਦਾਂ ਦਾ ਰਿਹਾ ਦਸਤੂਰ, ਮਾਹੀਆ । ੫. "ਸ਼ਾਮ ਫੱਸ ਕੇ ਕੁਬਜਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ, ਦਿੱਤਾ ਰਾਧਕਾਂ ਤਾਈਂ ਵਿਸਾਰ, ਚੰਨਾ ! ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਭੁੱਲੀ ਅਨਾਰ ਕਲੀ, ਜਦੋਂ 'ਮਿਹਰਾਂ' ਨੇ ਕੀਤਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਚੰਨਾ ! ਖ਼ੁਸਰੋ ਭੁੱਲ ਕੇ ਸ਼ੀਰੀਂ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਮਿੱਠੀ, 'ਸ਼ਕਰ-ਲੱਬ' 'ਤੇ ਹੋਇਆ ਨਿਸਾਰ, ਚੰਨਾ ! ਸੱਸੀ ਸੁੱਤੜੀ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇ ਪੁੱਨੂੰ, ਗਿਆ ਹੋਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿਧਾਰ, ਚੰਨਾ ! ਮੇਰਾ ਇਸ਼ਕ ਅਮਾਨ ਸੀ ਕੋਲ ਤੇਰੇ, ਤੂੰ ਵੀ ਵੰਞ ਦਿੱਤਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤਾਈਂ । ਰੱਬ ਸਾਰੇ ਗੁਨਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼ ਦੇਂਦਾ, ਪਰ ਨਾ ਬਖ਼ਸ਼ਦਾ ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਚੋਰ ਤਾਈਂ । ੬. "ਤੈਨੂੰ ਸੱਜਰੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਸੌਂਹ, ਮਾਹੀਆ ! ਕਦੇ ਆਇਆ ਈ ਮੇਰਾ ਖ਼ਿਆਲ ਕਿ ਨਹੀਂ ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੈਣਾਂ ਦੇ ਖਾਰੇ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਵਿਚ ਕਦੀ ਉਠੇ ਨੀ ਡੂੰਘੇ ਉਬਾਲ ਕਿ ਨਹੀਂ ? ਕਦੀ ਬੈਠ ਕੇ ਕਿਸੇ ਇਕੱਲ ਅੰਦਰ ਹੌਲਾ ਹੋਇਆ ਏਂ ਹੰਝੂਆਂ ਨਾਲ ਕਿ ਨਹੀਂ ? ਕਦੀ ਲਾਇਆ ਈ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਚਾ ਕੇ ਮੇਰੇ ਹੱਥਾਂ ਦਾ ਉਣਿਆ ਰੁਮਾਲ ਕਿ ਨਹੀਂ ? ਪਰ ਤੂੰ ਕਾਸਨੂੰ ਦੁਖਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਆਉਂਦਾ ? ਕਿਉਂ ਤੂੰ ਸੱਪਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੇ ਪਿਆਰ ਦੇਂਦਾ ? 'ਸਾਰੇ ਮੂੰਹ ਮੁਲਾਹਜ਼ੇ ਨੇ ਜੀਂਦਿਆਂ ਦੇ, ਮੋਇਆਂ ਹੋਇਆਂ ਨੂੰ ਹਰ ਕੋਈ ਵਿਸਾਰ ਦੇਂਦਾ' । ੭. "ਹਿੱਸੇ ਅਸਾਂ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਫਿਰਨਾ; ਹਿੱਸੇ ਤੁਸਾਂ ਦੇ ਉੱਚੀ ਅਟਾਰੀ, ਚੰਨਾ ! ਸਾਡੇ ਹਿੱਸੇ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਖਿੰਘਰ; ਹਿੱਸੇ ਤੁਸਾਂ ਦੇ ਪਲੰਘ ਨਵਾਰੀ, ਚੰਨਾ ! ਹਿੱਸੇ ਅਸਾਂ ਦੇ ਪੋਟਲੀ ਕੰਡਿਆਂ ਦੀ, ਹਿੱਸੇ ਤੁਸਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਖਾਰੀ, ਚੰਨਾ ! ਗਲ ਅਸਾਂ ਦੇ ਕੰਬਲੀ ਜੋਗਣਾਂ ਦੀ; ਗਲ ਤੁਸਾਂ ਦੇ ਬਾਂਹ ਪਿਆਰੀ,ਚੰਨਾ ! ਹੁਣ ਤਾਂ ਅੱਖੀਆਂ ਦੇ ਉੱਤੋਂ ਖੋਲ੍ਹ ਪੱਟੀ, ਘੱਤ ਲੂਣ ਨਾ ਅੱਲਿਆਂ ਫਟਾਂ ਉੱਤੇ । ਤੇਰਾ 'ਦਿਲ-ਮਿਰਜ਼ਾ' ਕਦੋਂ ਤੀਕ ਸੌਂਸੀ, 'ਭੁੱਲ-ਸਾਹਿਬਾਂ' ਦੇ ਸੁਹਲ ਪਟਾਂ ਉੱਤੇ । ੮. "ਉਹ ਵੀ ਸਮਾਂ ਸੀ ਪਲਕ ਨਾ ਝੱਲਦਾ ਸੈਂ ਵੇ ਤੂੰ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਟਾਈਆਂ ਨੂੰ । ਹੱਸ ਹੱਸ ਕੇ ਵੱਢੀਆਂ ਤਾਰਦਾ ਸੈਂ ਮੇਰੇ ਨੈਣਾਂ ਦੇ ਸ਼ੋਖ਼ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ । ਤੱਕ ਤੱਕ ਕੇ ਮੂਲ ਨਾ ਰੱਜਦਾ ਸੈਂ ਵੇ ਤੂੰ ਮੇਰੀਆਂ ਕੋਮਲ ਕਲਾਈਆਂ ਨੂੰ । ਆ ਕੇ ਨਵਿਆਂ ਖ਼ੁਮਾਰਾਂ ਦੇ ਲੋਰ ਅੰਦਰ ਅੱਜ ਭੁੱਲ ਬੈਠੈਂ ਅੱਖਾਂ ਲਾਈਆਂ ਨੂੰ ! ਲੋਹਾ ਆਖਾਂ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਤਰਾੜ ਆਖਾਂ, ਵੇ ਮੈਂ ਕੀ ਆਖਾਂ, ਮੇਰੇ ਕੰਤ, ਤੈਨੂੰ ? ਹੁਣ ਤੇ ਛੇਵੀਂ ਬਸੰਤ ਵੀ ਲੰਘ ਗਈ ਏ, ਚੇਤੇ ਆਈ ਨਾ ਆਪਣੀ 'ਬਸੰਤ' ਤੈਨੂੰ ?" ੯. ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਬਸੰਤ ਦਾ ਨਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਝੜੀ ਝੱਲਿਆਂ ਨੈਣਾਂ ਨੇ ਲਾ ਦਿੱਤੀ । ਰੋਂਦਾ ਵੇਖ ਉਸ ਹੂਰ ਨੇ ਸੋਹਲ ਵੀਣੀ ਮੇਰੀ ਧੌਣ ਦੇ ਗਿਰਦੇ ਵਲਾ ਦਿੱਤੀ । ਮੈਂ ਵੀ ਕੰਬਦੀ ਕੰਬਦੀ ਬਾਂਹ ਆਪਣੀ ਓਸ ਸੋਹਣੀ ਦੇ ਗਲ ਵਿਚ ਪਾ ਦਿੱਤੀ । ਗਲੇ ਮਿਲਦਿਆਂ ਹੀ ਮੂਧਾ ਜਾ ਪਿਆ ਮੈਂ, ਮੇਰੀ ਸੱਧਰਾਂ ਹੋਸ਼ ਭੁਲਾ ਦਿੱਤੀ । ਜਦੋਂ ਹੋਸ਼ ਆਈ ਕੀ ਹਾਂ ਵੇਖਦਾ ਮੈਂ, ਨਵੀਂ ਨਾਰ ਸਿਰ੍ਹਾਣੇ ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਏ । ਡਿੱਗਾ ਪਿਆ ਵਾਂ ਫ਼ਰਸ਼ ਤੇ ਮੂੰਹ ਪਰਨੇ, ਹੱਥੀਂ ਫ਼ੋਟੋ ਬਸੰਤ ਦੀ ਫੜੀ ਹੋਈ ਏ ।

ਰੋਜ਼ਾ ਤੇਰਾ, ਸੋਹਣੀਏ ! ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਮਸਾਣ । ਪਰ ਸ਼ਾਇਰ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ, ਇਹ ਇਕ ਪਾਕ ਕੁਰਾਨ । ਤੇੜਾਂ ਇਹਦੀਆਂ ਆਇਤਾਂ, ਜੇ ਪੜ੍ਹੀਏ ਨਾਲ ਧਿਆਨ, ਖ਼ੁਦੀ ਤਕੱਬਰ ਛੱਡ ਕੇ, ਬਣ ਜਾਈਏ ਇਨਸਾਨ । ੧. ਫੁੱਟੀ ਪਹੁ ਮੂੰਹ-ਝਾਖਰਾ ਆਣ ਹੋਇਆ, ਤਾਂਘ-ਨੈਣੀਆਂ ਅੱਖੀਆਂ ਮੱਲੀਆਂ ਨੇ । ਤ੍ਰੇਲ-ਮੋਤੀਆਂ ਦੀ ਮੂੰਹ-ਵਿਖਾਈ ਲੈ ਕੇ, ਚਾਏ ਘੁੰਡ ਸ਼ਰਮਾਕਲਾਂ ਕੱਲੀਆਂ ਨੇ । ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਗੁੱਜਰਾਂ ਚੌਣਿਆਂ ਨੂੰ; ਦੁੱਧਾਂ ਵਿਚ ਮਧਾਣੀਆਂ ਹੱਲੀਆਂ ਨੇ । ਸੱਕ ਮਲਦੀਆਂ, ਰਾਵੀ ਦੇ ਪੱਤਣਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾਣ ਲਾਹੌਰਨਾਂ ਚੱਲੀਆਂ ਨੇ । ਏਹੋ ਜਿਹੇ ਦਿਲ-ਖਿੱਚਵੇਂ ਸਮੇਂ ਅੰਦਰ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਚੋਂ ਖਿੱਚ ਲਿਆ ਮੈਂ । ਹਵਾ ਫੱਕਦਾ ਰਾਵੀ ਦੇ ਕੰਢਿਆਂ ਦੀ, ਸ਼ਾਹੀ ਰੌਜ਼ਿਆਂ ਉੱਤੇ ਜਾ ਨਿਕਲਿਆ ਮੈਂ । ੨. ਕੀ ਹਾਂ ਵਿੰਹਦਾ ! ਬਬੋਹਿਆਂ ਤੇ ਕਿਰਲਿਆਂ ਦੀ ਲੱਥੀ ਹੋਈ ਏ ਹਰ ਥਾਂ ਬਰਾਤ ਅੰਦਰ । ਚੱਪੇ ਚੱਪੇ ਤੇ ਮਕੜੀਆਂ ਜਾਲ ਤਣਕੇ, ਦੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨੇ ਮੱਖੀ ਦੀ ਘਾਤ ਅੰਦਰ । ਛੱਤਾਂ ਨਾਲ ਚਮਗਾਦੜਾਂ ਲਮਕੀਆਂ ਨੇ; ਛਾਈ ਹੋਈ ਏ ਮੱਸਿਆ ਦੀ ਰਾਤ ਅੰਦਰ । ਯਾਂ ਫਿਰ ਅਜੇ ਵੀ ਬੇਗ਼ਮ ਦੇ ਹੁਸਨ ਕੋਲੋਂ, ਡਰਦਾ, ਸੂਰਜ ਨਾ ਪਾਂਵਦਾ ਝਾਤ ਅੰਦਰ ? ਵੇਖ ਮੋਤੀਆਂ ਵਾਲੀ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਨੂੰ, ਕਿਹੜੀ ਅੱਖ ਬਹਿ ਕੇ ਛਮ ਛਮ ਰੋਂਵਦੀ ਨਹੀਂ । ਕਸਮ ਰੱਬ ਦੀ ਏਕਣਾ ਨਾਲ ਤਾਂ ਫਿਰ, ਕਿਸੇ ਜੋਗਣ ਦੀ ਝੁੱਗੀ ਵੀ ਹੋਂਵਦੀ ਨਹੀਂ । ੩. ਡਾਟਾਂ ਖੱਖੜੀ ਵਾਂਗਰਾਂ ਪਾਟੀਆਂ ਨੇ, ਥਾਂ ਥਾਂ ਪਈਆਂ ਤਰੇੜਾਂ ਦੀਵਾਰ ਅੰਦਰ । ਧੂੰਏਂ ਨਾਲ ਧਵਾਂਖੇ ਨੇ ਛੱਤ ਲੋਕਾਂ, ਬਾਲ ਬਾਲ ਕੇ ਅੱਗਾਂ ਪਸਾਰ ਅੰਦਰ । ਸ਼ਮਾਦਾਨ ਕਾਫ਼ੂਰ ਦੇ ਜਗਦੇ ਸਨ, ਕਲ੍ਹ ਜਿਸ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਦਰਬਾਰ ਅੰਦਰ । ਅੱਜ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਦੀਵਾ ਵੀ ਬਾਲਦਾ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਓਸ ਦੇ ਉਜੜੇ ਮਜ਼ਾਰ ਅੰਦਰ । ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਸੋਹਣੀ ਸ਼ਕਲਵੰਦ ਸੂਰਤ, ਰੱਬਾ ਮੇਰਿਆ ਯਾਂ ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਨਾ ਕਰ । ਜੇ ਤੂੰ ਬਿਨਾਂ ਬਣਾਏ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ, ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਕ ਦੇ ਏਦਾਂ ਰਲਾਇਆ ਨਾ ਕਰ । ੪. ਜਿਸ ਦੇ ਡਲ੍ਹਕਣੇ ਹੁਸਨ ਦੀ ਸੋਟ ਵੇਲੇ, ਸੂਰਜ ਚੰਦ ਵਰਗੇ ਨੂਰ ਝੁੱਠਦੇ ਸਨ । ਜਿਸ ਦੇ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੈਣਾਂ ਦੇ ਠੱਗ ਦੋਵੇਂ, ਦਿਲ ਜਾਂਦਿਆਂ ਰਾਹੀਆਂ ਦੇ ਮੁੱਠਦੇ ਸਨ । ਸੂਹੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਅੱਗ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਾਇਆਂ, ਜਿਸਦੇ ਪੋਟਿਆਂ ਤੇ ਛਾਲੇ ਉਠਦੇ ਸਨ । ਜਿਸ ਦੇ ਮਾਂਦਰੀ-ਹੁਸਨ ਦਾ ਦੀਦ ਕਰਕੇ, ਮੁਰਦੇ ਉੱਠਦੇ ਤੇ ਜੀਂਦੇ ਕੁੱਠਦੇ ਸਨ । ਰੱਬਾ ! ਉਸ ਦੀ ਜਾਨ ਵੀ ਲੈਣ ਲਗਿਆਂ, ਅਜ਼ਰਾਈਲ ਤੇਰਾ ਜ਼ਰਾ ਕੰਬਿਆ ਨਹੀਂ ? ਜਿਵੇਂ ਲੇਟੀ ਸੀ ਓਵੇਂ ਹੀ ਦਿਸਦੀ ਏ, ਹਾਏ ! ਸ਼ੋਹਦੀ ਦਾ ਪਾਸਾ ਵੀ ਅੰਬਿਆ ਨਹੀਂ ! ੫. ਜਿਸ ਦੀ ਰਾਜਸੀ ਚਾਲਾਂ ਦੀ ਧਾਂਕ ਸੁਣ ਕੇ, ਚੰਗੇ ਚੰਗਿਆਂ ਦੇ ਛੱਕੇ ਛੁੱਟਦੇ ਸਨ ; ਜਿਸ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੇ ਰੁਅਬਦਾਬ ਅੱਗੇ, 'ਬੂਕਲੀਮ' ਵਰਗੇ ਧੌਣਾਂ ਸੁੱਟਦੇ ਸਨ ; ਜਿਸ ਦੇ ਮੱਥੇ ਦੀ ਘੂਰ ਦੇ ਵੱਟ ਜਾ ਕੇ, ਸ਼ਾਹੀ ਕਾਗ਼ਜ਼ਾਂ ਦੇ ਗਲੇ ਘੁੱਟਦੇ ਸਨ ; ਜਿਸ ਦੀ ਉਡਣੀ ਅਕਲ ਦੇ ਤੀਰ ਖਾ ਕੇ, ਨੀਲੇ ਅੰਬਰਾਂ 'ਚੋਂ ਤਾਰੇ ਟੁੱਟਦੇ ਸਨ ; ਓਸ ਅਕਲ ਦੀ ਪੁਤਲੀ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਤੇ, ਅੱਜ ਹਸਰਤਾਂ ਦੀ ਝੜੀ ਵੱਸਦੀ ਏ ; ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਭੰਬਟ ਆ ਕੇ ਰੋਂਵਦਾ ਏ ; ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਬੁਲਬੁਲ ਬੈਠੀ ਹੱਸਦੀ ਏ । ੬. ਆਓ ਬੁਲਬੁਲੋ ! ਬੇਗ਼ਮ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਤੇ, ਜ਼ਰਾ ਰਲ ਮਿਲ ਕੇ ਚਹਿਚਹਾ ਲਈਏ । ਆਓ ਭੰਬਟੋ ! ਹੁਸਨ ਦੀ ਸ਼ਮ੍ਹਾਂ ਉੱਤੋਂ, ਰਲ ਮਿਲ ਕੇ ਜਾਨਾਂ ਘੁਮਾ ਲਈਏ । ਆਓ ਬੱਦਲੋ ! ਮਲਕਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਅੰਦਰ, ਬਿੱਦ ਬਿੱਦ ਕੇ ਹੰਝੂ ਵਸਾ ਲਈਏ । ਆਓ ਭੌਰਿਓ ! ਭੂੰ ਭੂੰ ਦਾ ਸ਼ੋਰ ਪਾ ਕੇ, ਸੁੱਤੀ ਹੂਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਕੇ ਜਗਾ ਲਈਏ । ਉਸਦੀ ਬਾਤਨੀ ਖ਼ੂਬੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਰੋਵੇ, ਅਤੇ ਕੋਈ ਰੋਵੇ ਉਸਦੀ ਜ਼ਾਹਿਰੀ ਨੂੰ । ਮੈਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੱਲ ਦਾ ਨਹੀਂ ਮੰਦਾ, ਮੈਂ ਤੇ ਰੋਵਨਾਂ ਵਾਂ ਉਹਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਨੂੰ । ੭. ਉਹਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੀ ਜਦੋਂ ਯਾਦ ਆਈ, ਢੇਰੀ ਹੌਸਲੇ ਮੇਰੇ ਦੀ ਢਹਿਣ ਲੱਗੀ । ਡੌਰ-ਭੌਰ ਹੋ ਕੇ ਪਿਛਾਂਹ ਜਾ ਪਿਆ ਮੈਂ, ਨਦੀ ਹੰਝੂਆਂ ਦੀ ਅੱਖੋਂ ਵਹਿਣ ਲੱਗੀ । ਰੋਂਦੇ ਰੋਂਦਿਆਂ ਲੱਗ ਗਈ ਅੱਖ ਮੇਰੀ, ਨੀਂਦ ਮਿੱਠੜੀ-ਮਿੱਠੜੀ ਪੈਣ ਲੱਗੀ । ਸੁੱਤਾ ਦੇਖ ਮੈਨੂੰ, ਨੂਰਜ੍ਹਾਨ ਬੇਗ਼ਮ ਵਿਚ ਖ਼ਾਬ ਦੇ ਆ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ : "ਮੇਰੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੀ ਜਿਵੇਂ ਕਦਰ ਕਰ ਕੇ, ਮੇਰੀ ਕਬਰ ਤੇ ਕੇਰੇ ਨੀ ਚਾਰ ਹੰਝੂ । ਇਵੇਂ ਮੋਹਨਾ ਤੈਨੂੰ ਵੀ ਯਾਦ ਕਰ ਕਰ, ਲੋਕੀਂ ਕੇਰਸਨਗੇ ਬੇਸ਼ੁਮਾਰ ਹੰਝੂ ।"