Ashaar-o-Qataat : Faiz Ahmed Faiz

ਸ਼ੇਯਰ ਤੇ ਕਤਾਤ : ਫ਼ੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫ਼ੈਜ਼

ਰਾਤ ਯੂੰ ਦਿਲ ਮੇਂ ਤਿਰੀ ਖੋਈ ਹੁਈ ਯਾਦ ਆਯੀ
ਜੈਸੇ ਵੀਰਾਨੇ ਮੇਂ ਚੁਪਕੇ ਸੇ ਬਹਾਰ ਆ ਜਾਯੇ
ਜੈਸੇ ਸਹਰਾਓਂ ਮੇਂ ਚਲੇ ਹੌਲੇ ਸੇ ਬਾਦੇ-ਨਸੀਮ
ਜੈਸੇ ਬੀਮਾਰ ਕੋ ਬੇ-ਵਜਹ ਕਰਾਰ ਆ ਜਾਯੇ

ਜੁਲਾਈ, ੧੯੨੯

(ਸਹਰਾ=ਉਜਾੜ,ਜੰਗਲ, ਬਾਦੇ-ਨਸੀਮ=
ਮਹਿਕੀ ਹਵਾ)

ਦਿਲ ਰਹੀਨੇ-ਗ਼ਮੇ-ਜਹਾਂ ਹੈ ਆਜ
ਹਰ ਨਫ਼ਸ ਤਸ਼ਨਾ-ਏ-ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ ਹੈ ਆਜ
ਸਖ਼ਤ ਵੀਰਾਂ ਹੈ ਮਹਫ਼ਿਲੇ-ਹਸਤੀ
ਐ ਗ਼ਮੇ-ਦੋਸਤ ਤੂ ਕਹਾਂ ਹੈ ਆਜ

ਮਾਰਚ, ੧੯੩੦

(ਰਹੀਨੇ-ਗ਼ਮੇ-ਜਹਾਂ=ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ
ਤੋਂ ਦੁਖੀ, ਨਫ਼ਸ=ਸਾਹ, ਤਸ਼ਨਾ-ਏ-
ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ=ਆਹਾਂ ਦੀ ਪਿਆਸੀ)

ਵਕਫ਼ੇ-ਹਿਰਮਾਨੋ-ਯਾਸ ਰਹਤਾ ਹੈ
ਦਿਲ ਹੈ ਅਕਸਰ ਉਦਾਸ ਰਹਤਾ ਹੈ
ਤੁਮ ਤੋ ਗ਼ਮ ਦੇ ਕੇ ਭੂਲ ਜਾਤੇ ਹੋ
ਮੁਝ ਕੋ ਏਹਸਾਂ ਕਾ ਪਾਸ ਰਹਤਾ ਹੈ

ਜੂਨ, ੧੯੩੧

(ਵਕਫ਼ੇ-ਹਿਰਮਾਨੋ-ਯਾਸ=ਨਾਉਮੀਦੀ
ਵਿਚ ਡੁੱਬਿਆ ਹੋਇਆ, ਪਾਸ=ਖਿਆਲ)

ਫ਼ਜ਼ਾ-ਏ-ਦਿਲ ਪੇ ਉਦਾਸੀ ਬਿਖਰਤੀ ਜਾਤੀ ਹੈ
ਫ਼ਸੁਰਦਗੀ ਹੈ ਕਿ ਜਾਂ ਤਕ ਉਤਰਤੀ ਜਾਤੀ ਹੈ
ਫ਼ਰੇਬੇ-ਜੀਸਤ ਸੇ ਕੁਦਰਤ ਕਾ ਮੁੱਦਆ ਮਾਲੂਮ
ਯੇਹ ਹੋਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਜਵਾਨੀ ਗੁਜ਼ਰਤੀ ਜਾਤੀ ਹੈ

ਜਨਵਰੀ, ੧੯੩੩

(ਫ਼ਸੁਰਦਗੀ=ਉਦਾਸੀ, ਫ਼ਰੇਬੇ-ਜੀਸਤ=ਜ਼ਿੰਦਗੀ
ਦਾ ਧੋਖਾ)

ਮਤਾ-ਏ-ਲੌਹ-ਓ-ਕਲਮ ਛਿਨ ਗਈ ਤੋ ਕਯਾ ਗ਼ਮ ਹੈ
ਕਿ ਖ਼ੂਨੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਡੁਬੋ ਲੀ ਹੈਂ ਉਂਗਲੀਯਾਂ ਮੈਂਨੇ
ਜ਼ਬਾਂ ਪੇ ਮੁਹਰ ਲਗੀ ਹੈ ਤੋ ਕਯਾ ਕਿ ਰਖ ਦੀ ਹੈ
ਹਰ ਇਕ ਹਲਕਾ-ਏ-ਜ਼ੰਜ਼ੀਰ ਮੇਂ ਜ਼ੁਬਾਂ ਮੈਂਨੇ

ਸਿਤੰਬਰ, ੧੯੫੨

(ਮਤਾ-ਏ-ਲੌਹ-ਓ-ਕਲਮ=ਕਲਮ ਤੇ ਤਖ਼ਤੀ ਦੀ ਪੂੰਜੀ,
ਹਲਕਾ-ਏ-ਜ਼ੰਜ਼ੀਰ=ਜ਼ੰਜ਼ੀਰ ਦੀ ਕੜੀ)

ਨ ਪੂਛ ਜਬ ਸੇ ਤਿਰਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਿਤਨਾ ਹੈ
ਕਿ ਜਿਨ ਦਿਨੋਂ ਸੇ ਮੁਝੇ ਤੇਰਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਨਹੀਂ
ਤਿਰਾ ਹੀ ਅਕਸ ਹੈ ਉਨ ਅਜਨਬੀ ਬਹਾਰੋਂ ਮੇਂ
ਜੋ ਤੇਰੇ ਲਬ, ਤਿਰੇ ਬਾਜੂ, ਤੇਰਾ ਕਨਾਰ ਨਹੀਂ

ਜੂਨ, ੧੯੫੦

(ਕਨਾਰ=ਗੋਦ)

ਸਬਾ ਕੇ ਹਾਤ ਮੇਂ ਨਰਮੀ ਹੈ ਉਨਕੇ ਹਾਤੋਂ ਕੀ
ਠਹਰ-ਠਹਰ ਕੇ ਯੇ ਹੋਤਾ ਹੈ ਆਜ ਦਿਲ ਕੋ ਗੁਮਾਂ
ਵੋ ਹਾਥ ਢੂੰਢ ਰਹੇ ਹੈਂ ਬਿਸਾਤੇ-ਮਹਫ਼ਿਲ ਮੇਂ
ਕਿ ਦਿਲ ਕੇ ਦਾਗ਼ ਕਹਾਂ ਹੈਂ, ਨਸ਼ਿਸਤੇ-ਦਰਦ ਕਹਾਂ

ਅਗਸਤ, ੧੯੫੯

(ਨਸ਼ਿਸਤੇ-ਦਰਦ=ਦੁੱਖ ਦੀ ਥਾਂ)

ਫਿਰ ਹਸ਼ਰ ਕੇ ਸਾਮਾਂ ਹੁਏ ਐਵਾਨ-ਏ-ਹਵਸ ਮੇਂ
ਬੈਠੇ ਹੈਂ ਜ਼ਵਿਲ-ਅਦਲ ਗੁਨਹਗਾਰ ਖੜੇ ਹੈਂ
ਹਾਂ, ਜੁਰਮੇ-ਵਫ਼ਾ ਦੇਖੀਯੇ ਕਿਸ ਕਿਸ ਪੇ ਹੈ ਸਾਬਿਤ
ਵੋਹ ਸਾਰੇ ਖ਼ਤਾਕਾਰ ਸਰੇ-ਦਾਰ ਖੜੇ ਹੈਂ

ਮਈ, ੧੯੫੧

(ਐਵਾਨ=ਮਹਿਲ, ਜ਼ਵਿਲ-ਅਦਲ=ਨਿਆਂ ਕਰਨ
ਵਾਲੇ, ਸਰੇ-ਦਾਰ=ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖਤੇ ਤੇ)

ਤੇਰਾ ਜਮਾਲ ਨਿਗਾਹੋਂ ਮੇਂ ਲੇ ਕੇ ਉੱਠਾ ਹੂੰ
ਨਿਖਰ ਗਈ ਹੈ ਫ਼ਜ਼ਾ ਤੇਰੇ ਪੈਰਹਨ ਕੀ-ਸੀ
ਨਸੀਮ ਤੇਰੇ ਸ਼ਬਿਸਤਾਂ ਸੇ ਹੋ ਕੇ ਆਈ ਹੈ
ਮੇਰੀ ਸਹਰ ਮੇਂ ਮਹਕ ਹੈ ਤੇਰੇ ਬਦਨ ਕੀ-ਸੀ

ਜੂਨ, ੧੯੫੧

(ਪੈਰਹਨ=ਲਿਬਾਸ, ਸ਼ਬਿਸਤਾਂ=ਰੈਣ-ਬਸੇਰਾ)

੧੦

ਹਮਾਰੇ ਦਮ ਸੇ ਹੈ ਕੂ-ਏ-ਜੁਨੂੰ ਮੇਂ ਅਬ ਭੀ ਖ਼ਜਲ
ਅਬਾ-ਏ-ਸ਼ੇਖ਼-ਓ-ਕਬਾ-ਏ-ਅਮੀਰ-ਓ-ਤਾਜ-ਏ-ਸ਼ਹੀ
ਹਮੀਂ ਸੇ ਸੁੰਨਤੇ-ਮੰਸੂਰੋ-ਕੈਸ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੈ
ਹਮੇਂ ਸੇ ਬਾਕੀ ਹੈ ਗੁਲਦਾਮਨੀ-ਓ-ਕਜਕੁਲਹੀ

ਨਵੰਬਰ, ੧੯੫੧

(ਕੂ-ਏ-ਜੁਨੂੰ=ਜੁਨੂਨ ਦੀ ਗਲੀ, ਖ਼ਜਲ=ਲੱਜਿਤ,
ਅਬਾ-ਏ-ਸ਼ੇਖ਼-ਓ-ਕਬਾ-ਏ-ਅਮੀਰ-ਓ-ਤਾਜ-
ਏ-ਸ਼ਹੀ=ਉਪਦੇਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਚੋਲਾ,ਅਮੀਰਾਂ ਦਾ
ਅੰਗਰਖਾ,ਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਤਾਜ, ਸੁੰਨਤੇ-ਮੰਸੂਰੋ-ਕੈਸ=
ਮੰਸੂਰ ਅਤੇ ਮਜਨੂੰ ਦੀ ਰਿਵਾਅਤ, ਗੁਲਦਾਮਨੀ-ਓ-
ਕਜਕੁਲਹੀ=ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਟੌਹਰ)

੧੧

ਮਯਖ਼ਾਨੋਂ ਕੀ ਰੌਨਕ ਹੈਂ, ਕਭੀ ਖ਼ਾਨਕਹੋਂ ਕੀ
ਅਪਨਾ ਲੀ ਹਵਸਵਾਲੋਂ ਨੇ ਜੋ ਰਸਮ ਚਲੀ ਹੈ
ਦਿਲਦਾਰੀ-ਏ-ਵਾਇਜ਼ ਕੋ ਹਮੀਂ ਬਾਕੀ ਹੈਂ ਵਰਨਾ
ਅਬ ਸ਼ਹਰ ਮੇਂ ਹਰ ਰਿੰਦੇ-ਖ਼ਰਾਬਾਤ ਵਲੀ ਹੈ

ਜੁਲਾਈ, ੧੯੫੭

੧੨

ਨਾ ਆਜ ਲੁਤਫ਼ ਕਰ ਇਤਨਾ ਕਿ ਗੁਜ਼ਰ ਨ ਸਕੇ
ਵੋਹ ਰਾਤ ਜੋ ਕਿ ਤੇਰੇ ਗੇਸੁਓਂ ਕੀ ਰਾਤ ਨਹੀਂ
ਯੇ ਆਰਜ਼ੂ ਭੀ ਬੜੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਮਗਰ ਹਮਦਮ
ਵਿਸਾਲੇ-ਯਾਰ ਫ਼ਕਤ ਆਰਜ਼ੂ ਕੀ ਬਾਤ ਨਹੀਂ

ਨਵੰਬਰ, ੧੯੫੩

੧੩

ਫ਼ਿਕਰੇ-ਸੂਦ-ਓ-ਜ਼ਿਯਾਂ ਤੋ ਛੂਟੇਗੀ
ਮਿੰਨਤੇ-ਈਂ-ਓ-ਆਂ ਤੋ ਛੂਟੇਗੀ
ਖ਼ੈਰ, ਦੋਜ਼ਖ ਮੇਂ ਮਯ ਮਿਲੇ ਨ ਮਿਲੇ
ਸ਼ੈਖ਼ ਸਾਹਬ ਸੇ ਜਾਂ ਤੋ ਛੂਟੇਗੀ

ਮਈ, ੧੯੫੪

(ਸੂਦ-ਓ-ਜ਼ਿਯਾਂ=ਲਾਭ ਹਾਨੀ, ਈਂ-ਓ-ਆਂ=
ਇਹਦੀ ਉਹਦੀ)

੧੪

ਸੁਬਹ ਫੂਟੀ ਤੋ ਆਸਮਾਂ ਪੇ ਤਿਰੇ
ਰੰਗੇ-ਰੁਖ਼ਸਾਰ ਕੀ ਫੋਹਾਰ ਗਿਰੀ
ਰਾਤ ਛਾਈ ਤੋ ਰੂ-ਏ-ਆਲਮ ਪਰ
ਤੇਰੀ ਜ਼ੁਲਫ਼ੋਂ ਕੀ ਆਬਸ਼ਾਰ ਗਿਰੀ

ਜਨਵਰੀ, ੧੯੫੫

(ਰੂ-ਏ-ਆਲਮ=ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਚੇਹਰਾ,
ਆਬਸ਼ਾਰ=ਝਰਨਾ)

੧੫

ਤਮਾਮ ਸ਼ਬ ਦਿਲੇ-ਵਹਸ਼ੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਤਾ ਹੈ
ਹਰ ਇਕ ਸਦਾ ਮੇਂ ਤਿਰੇ ਹਰਫ਼ੇ-ਲੁਤਫ਼ ਕਾ ਆਹੰਗ
ਹਰ ਇਕ ਸੁਬਹ ਮਿਲਾਤੀ ਹੈ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਨਜ਼ਰ
ਤਿਰੇ ਦਹਨ ਸੇ ਹਰ ਇਕ ਲਾਲਾ-ਓ-ਗੁਲਾਬ ਕਾ ਰੰਗ

ਮਾਰਚ, ੧੯੫੬

(ਦਹਨ=ਮੂੰਹ)

੧੬

ਤੁਮਹਾਰੇ ਹੁਸਨ ਸੇ ਰਹਤੀ ਹੈ ਹਮਕਿਨਾਰ ਨਜ਼ਰ
ਤੁਮਹਾਰੀ ਯਾਦ ਸੇ ਦਿਲ ਹਮਕਲਾਮ ਰਹਤਾ ਹੈ
ਰਹੀ ਫ਼ਰਾਗ਼ਤੇ-ਹਿਜ਼ਰਾਂ ਤੋ ਹੋ ਰਹੇਗਾ ਤਯ
ਤੁਮਹਾਰੀ ਚਾਹ ਕਾ ਜੋ-ਜੋ ਮੁਕਾਮ ਰਹਤਾ ਹੈ

ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਜੇਲ, ੧੯੫੧

੧੭

ਖਿਲੇ ਜੋ ਏਕ ਦਰੀਚੇ ਮੇਂ ਆਜ ਹੁਸਨ ਕੇ ਫੂਲ,
ਤੋ ਸੁਬਹ ਝੂਮ ਕੇ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਹੋ ਗਯੀ ਯਕਸਰ
ਜਹਾਂ ਕਹੀਂ ਭੀ ਗਿਰਾ ਨੂਰ ਉਨ ਨਿਗਾਹੋਂ ਸੇ
ਹਰ ਇਕ ਚੀਜ਼ ਤਰਹਦਾਰ ਹੋ ਗਯੀ ਯਕਸਰ

ਜਿਨਾਹ ਅਸਪਤਾਲ, ਕਰਾਚੀ

੧੮

ਰਾਤ ਢਲਨੇ ਲਗੀ ਹੈ ਸੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਆਗ ਸੁਲਗਾਓ ਆਬਗੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਦਿਲੇ-ਉਸ਼ਾਕ ਕੀ ਖ਼ਬਰ ਲੇਨਾ
ਫੂਲ ਖਿਲਤੇ ਹੈਂ ਇਨ ਮਹੀਨੋਂ ਮੇਂ

ਮਾਰਚ, ੧੯੫੭

(ਆਬਗੀਨ=ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਬੋਤਲ,
ਉਸ਼ਾਕ=ਪ੍ਰੇਮੀ)

੧੯

ਯੇਹ ਖ਼ੂੰ ਕੀ ਮਹਕ ਹੈ ਕਿ ਲਬੇ-ਯਾਰ ਕੀ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ
ਕਿਸ ਰਾਹ ਕੀ ਜਾਨਿਬ ਸੇ ਸਦਾ ਆਤੀ ਹੈ ਦੇਖੋ
ਗੁਲਸ਼ਨ ਮੇਂ ਬਹਾਹ ਆਈ, ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਾਂ ਹੁਆ ਆਬਾਦ
ਕਿਸ ਸਿਮਤ ਸੇ ਨਗ਼ਮੋਂ ਕੀ ਸਦਾ ਆਤੀ ਹੈ ਦੇਖੋ

ਫਰਵਰੀ, ੧੯੫੭

(ਜ਼ਿੰਦਾਂ=ਜੇਲ, ਸਿਮਤ=ਦਿਸ਼ਾ)

੨੦

ਆਜ ਤਨਹਾਈ ਕਿਸੀ ਹਮਦਮੇ-ਦੈਰੀਂ ਕੀ ਤਰਹ
ਕਰਨੇ ਆਯੀ ਹੈ ਮੇਰੀ ਸਾਕੀਗਰੀ ਸ਼ਾਮ ਢਲੇ
ਮੁੰਤਜ਼ਿਰ ਬੈਠੇ ਹੈਂ ਹਮ ਦੋਨੋਂ ਕਿ ਮਹਤਾਬ ਉਭਰੇ
ਔਰ ਤੇਰਾ ਅਕਸ ਝਲਕਨੇ ਲਗੇ ਹਰ ਸਾਯੇ ਤਲੇ

ਅਪ੍ਰੈਲ, ੧੯੫੭

(ਹਮਦਮੇ-ਦੈਰੀਂ=ਪੁਰਾਣਾ ਦੋਸਤ, ਮਹਤਾਬ=ਚੰਨ)

੨੧

ਨ ਦੀਦ ਹੈ ਨ ਸੁਖ਼ਨ, ਅਬ ਨ ਹਰਫ਼ ਹੈ ਨ ਪਯਾਮ
ਕੋਈ ਭੀ ਹੀਲਾ-ਏ-ਤਸਕੀਂ ਨਹੀਂ ਔਰ ਆਸ ਬਹੁਤ ਹੈ
ਉੱਮੀਦੇ-ਯਾਰ, ਨਜ਼ਰ ਕਾ ਮਿਜ਼ਾਜ, ਦਰਦ ਕਾ ਰੰਗ
ਤੁਮ ਆਜ ਕੁਛ ਭੀ ਨ ਪੂਛੋ ਕਿ ਦਿਲ ਉਦਾਸ ਬਹੁਤ ਹੈ

ਜਨਵਰੀ, ੧੯੫੮

੨੨

ਹਮ ਖਸਤਾਤਨੋਂ ਸੇ ਮੁਹਤਸਿਬੋ ਕਯਾ ਮਾਲ ਮਨਾਲ ਕਾ ਪੂਛਤੇ ਹੋ
ਜੋ ਉਮਰ ਸੇ ਹਮਨੇ ਭਰ ਪਾਯਾ ਸਬ ਸਾਮਨੇ ਲਾਯੇ ਦੇਤੇ ਹੈਂ
ਦਾਮਨ ਮੇਂ ਹੈ ਮੁਸ਼ਤੇ-ਖ਼ਾਕੇ-ਜਿਗਰ, ਸਾਗ਼ਰ ਮੇਂ ਹੈ ਖ਼ੂਨੇ-ਹਸਰਤੇ-ਮਯ
ਲੋ ਹਮਨੇ ਦਾਮਨ ਥਾਮ ਲੀਯਾ, ਲੋ ਜਾਮ ਉਲਟਾਯੇ ਦੇਤੇ ਹੈਂ

ਕਿਲਾ ਲਾਹੌਰ, ਮਾਰਚ, ੧੯੫੯

(ਮਾਲ ਮਨਾਲ=ਜਾਇਦਾਦ, ਮੁਸ਼ਤੇ-ਖ਼ਾਕੇ-ਜਿਗਰ=
ਜਿਗਰ ਦੀ ਮੁੱਠੀ-ਭਰ ਖਾਕ)

੨੩

ਆ ਗਈ ਫ਼ਸਲੇ-ਸੁਕੂੰ ਚਾਕ ਗਰੇਬਾਂ-ਵਾਲੋ
ਸਿਲ ਗਏ ਹੋਂਠ, ਕੋਈ ਜ਼ਖ਼ਮ ਸਿਲੇ ਯਾ ਨ ਸਿਲੇ
ਦੋਸਤੋ ਬਜ਼ਮ ਸਜਾਓ ਕਿ ਬਹਾਰ ਆਈ ਹੈ
ਖਿਲ ਗਏ ਜ਼ਖ਼ਮ, ਕੋਈ ਫੂਲ ਖਿਲੇ ਯਾ ਨ ਖਿਲੇ

ਅਪ੍ਰੈਲ, ੧੯੫੯

(ਫ਼ਸਲੇ-ਸੁਕੂੰ=ਸ਼ਾਤੀ ਦਾ ਮੌਸਮ, ਬਜ਼ਮ=ਮਹਫ਼ਿਲ)

੨੪

ਢਲਤੀ ਹੈ ਮੌਜੇ-ਮਯ ਕੀ ਤਰਹ ਰਾਤ ਇਨ ਦਿਨੋਂ
ਖਿਲਤੀ ਹੈ ਸੁਬਹੇ-ਗੁਲ ਕੀ ਤਰਹ ਰੰਗੋ-ਬੂ ਸੇ ਪੁਰ
ਵੀਰਾਂ ਹੈ ਜਾਮ, ਪਾਸ ਕਰੋ ਕੁਛ ਬਹਾਰ ਕਾ
ਦਿਲ ਆਰਜ਼ੂ ਸੇ ਪੁਰ ਕਰੋ, ਆਂਖੇਂ ਲਹੂ ਸੇ ਪੁਰ

ਫਰਵਰੀ, ੧੯੫੯

(ਮੌਜੇ-ਮਯ=ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਲਹਿਰ)

੨੫

ਇਨ ਦਿਨੋਂ ਰਸਮੋ-ਰਹੇ-ਸ਼ਹਰੇ-ਨਿਗਾਰਾਂ ਕਯਾ ਹੈ
ਕਾਸਿਦਾ, ਕੀਮਤੇ-ਗੁਲਗਸ਼ਤੇ-ਬਹਾਰਾਂ ਕਯਾ ਹੈ
ਕੂ-ਏ-ਜਾਨਾਂ ਹੈ, ਕਿ ਮਕਤਲ ਹੈ, ਕਿ ਮਯਖ਼ਾਨਾ ਹੈ
ਆਜਕਲ ਸੂਰਤੇ-ਬਰਬਾਦੀ-ਏ-ਯਾਰਾਂ ਕਯਾ ਹੈ

ਜੂਨ, ੧੯੬੮

(ਰਸਮੋ-ਰਹੇ-ਸ਼ਹਰੇ-ਨਿਗਾਰਾਂ=ਰੂਪ ਨਗਰ ਦੀ ਰਸਮ,
ਕੀਮਤੇ-ਗੁਲਗਸ਼ਤੇ-ਬਹਾਰਾਂ=ਬਹਾਰ ਦੀ ਸੈਰ ਦੀ ਕੀਮਤ,
ਮਕਤਲ=ਕਤਲਗਾਹ)

੨੬

ਅਦਾ-ਏ-ਹੁਸਨ ਕੀ ਮਾਸੂਮੀਯਤ ਕੋ ਕਮ ਕਰ ਦੇ
ਗੁਨਾਹਗਾਰ ਨਜ਼ਰ ਕੋ ਹਿਜਾਬ ਆਤਾ ਹੈ

ਜ਼ਿੰਦਾਂ-ਜ਼ਿੰਦਾਂ ਸ਼ੋਰੇ-ਅਨਲ-ਹਕ, ਮਹਫ਼ਿਲ-ਮਹਫ਼ਿਲ ਕੁਲਕੁਲੇ-ਮਯ
ਖ਼ੂਨੇ-ਤਮੰਨਾ ਦਰੀਯਾ-ਦਰੀਯਾ, ਦਰੀਯਾ-ਦਰੀਯਾ ਐਸ਼ ਕੀ ਲਹਰ
ਦਾਮਨ-ਦਾਮਨ ਰੁਤ ਫੂਲੋਂ ਕੀ, ਆਂਚਲ-ਆਂਚਲ ਅਸ਼ਕੋਂ ਕੀ
ਕਰੀਯਾ-ਕਰੀਯਾ ਜਸ਼ਨ ਬਪਾ ਹੈ, ਮਾਤਮ-ਮਾਤਮ ਸ਼ਹਰ-ਬ-ਸ਼ਹਰ

ਕਰਾਚੀ, ਜਨਵਰੀ, ੧੯੬੫

੨੭

ਦੀਦਾ-ਏ-ਤਰ ਪੇ ਵਹਾਂ ਕੌਨ ਨਜ਼ਰ ਕਰਤਾ ਹੈ
ਕਾਸਾ-ਏ-ਚਸ਼ਮ ਮੇਂ ਖ਼ੂੰ-ਨਾਬੇ-ਜਿਗਰ ਲੇ ਕੇ ਚਲੋ
ਅਬ ਅਗਰ ਜਾਓ ਪਯੇ-ਅਰਜ਼ੋ-ਤਲਬ ਉਨਕੇ ਹੁਜ਼ੂਰ
ਦਸਤੋ-ਕਸ਼ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਕਾਸਾ-ਏ-ਸਰ ਲੇ ਕੇ ਚਲੋ

ਕਰਾਚੀ, ਜਨਵਰੀ, ੧੯੬੫

(ਕਾਸਾ-ਏ-ਚਸ਼ਮ=ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਪਿਆਲਾ, ਖ਼ੂੰ-ਨਾਬੇ-ਜਿਗਰ=
ਜਿਗਰ ਦਾ ਖ਼ੂਨ, ਪਯੇ-ਅਰਜ਼ੋ-ਤਲਬ=ਬੇਨਤੀ ਕਰਨ ਅਤੇ
ਮੰਗਣ ਲਈ, ਕਾਸਾ-ਏ-ਸਰ=ਸਿਰ ਦਾ ਭੀਖ ਦਾ ਪਿਆਲਾ)

੨੮

ਦੀਵਾਰ-ਏ-ਸ਼ਬ ਅੌਰ ਅਕਸੇ-ਰੁਖ਼ੇ-ਯਾਰ ਸਾਮਨੇ
ਫਿਰ ਦਿਲ ਕੇ ਆਈਨੇ ਸੇ ਲਹੂ ਫੂਟਨੇ ਲਗਾ
ਫਿਰ ਵਜ਼ਏ-ਏਹਤਿਆਤ ਸੇ ਧੁੰਧਲਾ ਗਈ ਨਜ਼ਰ
ਫਿਰ ਜਬਤੇ-ਆਰਜ਼ੂ ਸੇ ਬਦਨ ਟੂਟਨੇ ਲਗਾ

ਜੂਨ, ੧੯੬੬

(ਵਜ਼ਏ-ਏਹਤਿਆਤ=ਰੋਕ-ਟੋਕ, ਜਬਤੇ-ਆਰਜ਼ੂ=
ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣਾ)

੨੯

ਜ਼ਬਤ ਕਾ ਅਹਦ ਭੀ ਹੈ ਸ਼ੌਕ ਕਾ ਪੈਮਾਨ ਭੀ ਹੈ
ਅਹਦ-ਓ-ਪੈਮਾਂ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਨੇ ਕੋ ਜੀ ਚਾਹਤਾ ਹੈ
ਦਰਦ ਇਤਨਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਰਗ ਮੇਂ ਹੈ ਮਹਸ਼ਰ ਬਰਪਾ
ਔਰ ਸੁਕੂੰ ਐਸਾ, ਕਿ ਮਰ ਜਾਨੇ ਕੋ ਜੀ ਚਾਹਤਾ ਹੈ

(ਮਹਸ਼ਰ=ਕਿਆਮਤ)

੩੦

ਇਕ ਸੁਖ਼ਨ ਮੁਤਰਿਬੇ-ਜ਼ੇਬਾ ਕਿ ਸੁਲਗ ਉੱਠੇ ਬਦਨ
ਇਕ ਕਦਾ ਸਾਕੀ-ਏ-ਮਹਵਸ਼ ਜੋ ਕਰੇ ਹੋਸ਼ ਤਮਾਮ
ਜ਼ਿਕਰੇ-ਸਬ ਹੈ ਕਿ ਰੁਖ਼ੇ-ਯਾਰ ਸੇ ਰੰਗੀਂ ਥਾ ਚਮਨ
ਯਾਦੇ-ਸ਼ਬਹਾ ਕਿ ਤਨੇ-ਯਾਰ ਥਾ ਆਗ਼ੋਸ਼ ਤਮਾਮ

ਜੂਨ, ੧੯੭੦

੩੧

ਮੈਂ ਦਿਲਫ਼ਿਗਾਰ ਨਹੀਂ ਤੂ ਸਿਤਮ ਸ਼ਆਰ ਨਹੀਂ
ਬਹੁਤ ਦਿਨੋਂ ਸੇ ਮੁਝੇ ਤੇਰਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਨਹੀਂ
ਤੇਰਾ ਹੀ ਅਕਸ ਹੈ ਇਨ ਅਜਨਬੀ ਬਹਾਰੋਂ ਮੇਂ
ਜੋ ਤੇਰੇ ਲਬ, ਤੇਰੇ ਬਾਜ਼ੂ, ਤੇਰਾ ਕਨਾਰ ਨਹੀਂ

੩੨

ਸ਼ਾਯਦ ਕਭੀ ਅਫ਼ਸ਼ਾ ਹੋ ਨਿਗਾਹੋਂ ਪੇ ਤੁਮਹਾਰੀ
ਹਰ ਸਾਦਾ ਵਰਕ ਜੋ ਸੁਖ਼ਨੇ-ਕੁਸ਼ਤਾ ਸੇ ਖ਼ੂੰ ਹੈ
ਸ਼ਾਯਦ ਕਭੀ ਉਸ ਗੀਤ ਕਾ ਪਰਚਮ ਹੋ ਸਰ-ਅਫ਼ਰਾਜ਼
ਜੋ ਆਮਦੇ-ਸਰਸਰ ਕੀ ਤਮੰਨਾ ਮੇਂ ਨਿਗੂੰ ਹੈ
ਸ਼ਾਯਦ ਕਭੀ ਉਸ ਦਿਲ ਕੀ ਕੋਈ ਰਗ ਤੁਮਹੇਂ ਚੁਭ ਜਾਯੇ
ਜੋ ਸੰਗੇ-ਸਰੇ-ਰਾਹ ਕੀ ਮਾਨਿੰਦ ਜ਼ੁਬੂੰ ਹੈ

(ਅਫ਼ਸ਼ਾ=ਖੁਲ੍ਹਣਾ, ਕੁਸ਼ਤਾ=ਜਖਮੀ, ਖ਼ੂੰ=ਰੰਗੀਨ,
ਸਰ-ਅਫ਼ਰਾਜ਼=ਫਹਰਾਉਣਾ,ਉੱਚਾ, ਆਮਦੇ-ਸਰਸਰ=
ਗਰਮ ਹਵਾ ਦਾ ਆਉਣਾ, ਨਿਗੂੰ=ਝੁਕਿਆ ਹੋਇਆ,
ਸੰਗੇ-ਸਰੇ-ਰਾਹ=ਰਾਹ ਦਾ ਪੱਥਰ, ਜ਼ੁਬੂੰ=ਦਬਿਆ)

੩੩

ਜੋ ਪੈਰਹਨ ਮੇਂ ਕੋਈ ਤਾਰ ਮੁਹਤਸਿਬ ਸੇ ਬਚਾ
ਦਰਾਜ਼ ਦਸਤਿਆ-ਏ-ਪੀਰੇ-ਮੁਗ਼ਾਂ ਕੀ ਨਜ਼ਰ ਹੁਆ
ਅਗਰ ਜਰਾਹਤੇ-ਕਾਤਿਲ ਸੇ ਬਖ਼ਸ਼ਵਾ ਲਾਯੇ
ਤੋ ਦਿਲ ਸਿਯਾਸਤੇ-ਚਾਰਾਗਰਾਂ ਕੀ ਨਜ਼ਰ ਹੁਆ

ਮਾਰਚ, ੧੯੭੧

੩੪

ਹਜ਼ਾਰ ਦਰਦ ਸ਼ਬੇ-ਆਰਜ਼ੂ ਕੀ ਰਾਹ ਮੇਂ ਹੈਂ
ਕੋਈ ਠਿਕਾਨਾ ਬਤਾਓ ਕਿ ਕਾਫ਼ਿਲਾ ਉਤਰੇ
ਕਰੀਬ ਔਰ ਭੀ ਆਓ ਕਿ ਸ਼ੌਕੇ-ਦੀਦ ਮਿਟੇ
ਸ਼ਰਾਬ ਔਰ ਪਿਲਾਓ ਕਿ ਕੁਛ ਨਸ਼ਾ ਉਤਰੇ

ਜਨਵਰੀ, ੧੯੭੨

੩੫

ਦੂਰ ਜਾਕਰ ਕਰੀਬ ਹੋ ਜਿਤਨੇ
ਹਮਸੇ ਕਬ ਤੁਮ ਕਰੀਬ ਥੇ ਇਤਨੇ
ਅਬ ਨ ਆਓਗੇ ਤੁਮ ਨ ਜਾਓਗੇ
ਵਸਲੋ-ਹਿਜ਼ਰਾਂ ਬਹਮ ਹੁਏ ਕਿਤਨੇ

ਬੇਰੂਤ, ੧੯੭੮

੩੬

ਮਕਤਲ ਮੇਂ ਨਾ ਮਸਜਿਦ ਮੇਂ ਨਾ ਖ਼ਰਾਬਾਤ ਮੇਂ ਕੋਈ
ਹਮ ਕਿਸ ਕੀ ਅਮਾਨਤ ਮੇਂ ਗ਼ਮੇ-ਕਾਰੇ-ਜਹਾਂ ਦੇਂ
ਸ਼ਾਯਦ ਕੋਈ ਉਨਮੇਂ ਸੇ ਕਫ਼ਨ ਫਾੜ ਕੇ ਨਿਕਲੇ
ਅਬ ਜਾਯੇਂ, ਸ਼ਹੀਦੋਂ ਕੇ ਮਜ਼ਾਰੋਂ ਪੇ ਅਜ਼ਾਂ ਦੇਂ

ਬੇਰੂਤ, ੧੯੭੯

(ਖ਼ਰਾਬਾਤ=ਮੈਖ਼ਾਨਾ, ਗ਼ਮੇ-ਕਾਰੇ-ਜਹਾਂ=ਦੁਨੀਆਂ
ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਦੁੱਖ)

੩੭

ਹਮ ਅਪਨੇ ਵਕਤ ਮੇਂ ਗੁਜ਼ਰੇ ਜਹਾਨੇ-ਗੁਜ਼ਰਾਂ ਸੇ
ਨਜ਼ਰ ਮੇਂ ਰਾਤ ਲੀਯੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਆਫ਼ਤਾਬ ਲੀਯੇ
ਹਮ ਅਪਨੇ ਵਕਤ ਪੇ ਪਹੁੰਚੇ ਹੁਜ਼ੂਰੇ-ਯਜ਼ਦਾਂ ਮੇਂ
ਜ਼ਬਾਂ ਪੇ ਹਮਦ ਲੀਯੇ ਹਾਥ ਮੇਂ ਸ਼ਰਾਬ ਲੀਯੇ

ਬੇਰੂਤ, ੧੯੮੧

੩੮

ਅਪਨੇ ਇਨਆਮੇ ਹੁਸਨ ਕੇ ਬਦਲੇ
ਹਮ ਤਹੀਦਾਮਨੋਂ ਸੇ ਕਯਾ ਲੇਨਾ
ਆਜ ਫ਼ੁਰਕਤਜ਼ਦੋਂ ਪੇ ਲੁਤਫ਼ ਕਰੋ
ਫਿਰ ਕਭੀ ਸਬਰ ਆਜ਼ਮਾ ਲੇਨਾ

ਬੇਰੂਤ, ੧੯੮੨

੩੯

ਦੇਸ-ਪਰਦੇਸ ਕੇ ਯਾਰਾਨੇ-ਕਦਹਖ਼ਵਾਰ ਕੇ ਨਾਮ
ਹੁਸਨੇ-ਆਫ਼ਾਕ ਜਮਾਲੇ-ਲਬੋ-ਰੁਖ਼ਸਾਰ ਕੇ ਨਾਮ

ਦਸਤੇ-ਤਹੇ-ਸੰਗ ਦਾ ਸਮਰਪਣ

੪੦

ਰਫ਼ੀਕੇ-ਰਾਹ ਥੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਹਰ ਇਕ ਤਲਾਸ਼ ਕੇ ਬਾਦ
ਛੁਟਾ ਯੇ ਸਾਥ ਤੋ ਰਹ ਕੀ ਤਲਾਸ਼ ਭੀ ਨ ਰਹੀ
ਮਲੂਲ ਥਾ ਦਿਲੇ-ਆਈਨਾ ਹਰ ਖ਼ਰਾਸ਼ ਕੇ ਬਾਦ
ਜੋ ਪਾਸ਼-ਪਾਸ਼ ਹੁਆ ਇਕ ਖ਼ਰਾਸ਼ ਭੀ ਨ ਰਹੀ

੪੧

ਸ਼ਾਮ ਧੁੰਧਲਾਨੇ ਲਗੀ ਔਰ ਮਿਰੀ ਤਨਹਾਈ
ਦਿਲ ਮੇਂ ਪੱਥਰ ਕੀ ਤਰਹ ਬੈਠ ਗਯੀ
ਚਾਂਦ ਉਭਰਨੇ ਲਗਾ ਯਕਬਾਰ ਤਿਰੀ ਯਾਦ ਕੇ ਸਾਥ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮੂਨਿਸੋ ਗ਼ਮਖ਼ਵਾਰ ਨਜ਼ਰ ਆਨੇ ਲਗੀ

(ਮੂਨਿਸੋ=ਅਪਣਾਪਣ)

੪੨

ਬਾਕੀ ਹੈ ਕੋਈ ਸਾਥ ਤੋ ਬਸ ਏਕ ਉਸੀ ਕਾ
ਪਹਲੂ ਮੇਂ ਲੀਯੇ ਫਿਰਤੇ ਹੈਂ ਜੋ ਦਰਦ ਕਿਸੀ ਕਾ
ਇਕ ਉਮਰ ਸੇ ਇਸ ਧੁਨ ਮੇਂ ਕਿ ਉਭਰੇ ਕੋਈ ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ
ਬੈਠੇ ਹੈਂ ਸਹਾਰਾ ਲੀਯੇ ਸ਼ੱਮਏ-ਸਹਰੀ ਕਾ

(ਸ਼ੱਮਏ-ਸਹਰੀ=ਅਖ਼ੀਰਲੇ ਪਹਿਰ ਦਾ ਟਿਮਟਿਮਾਉਂਦਾ
ਦੀਵਾ)

੪੩

ਲਬ ਬੰਦ ਹੈਂ ਸਾਕੀ, ਮਿਰੀ ਆਂਖੋਂ ਕੋ ਪਿਲਾ ਦੇ
ਵੋ ਜਾਮ ਜੋ ਮਿੰਨਤਕਸ਼ੇ-ਸਹਬਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ

੧੯੨੮

(ਮਿੰਨਤਕਸ਼ੇ-ਸਹਬਾ=ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਚਾਹਵਾਨ)

  • ਮੁੱਖ ਪੰਨਾ : ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ, ਫ਼ੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫ਼ੈਜ਼
  • ਮੁੱਖ ਪੰਨਾ : ਪੰਜਾਬੀ-ਕਵਿਤਾ.ਕਾਮ ਵੈਬਸਾਈਟ