نادرشاہ دی وار نجابت

1
اس ویلے دے حالات (اٹھارویں صدی)

صحیح سچ خداوند بادشاہ، سچے کم تیرے سبہانا
سرپر اوہا ہوسیا، جہڑی لکھی اے وچ کرانا
صدی نبی دی بارہویں، وڈے فکر پائے خاندانا
ظلم زمیں تے ورتیا، کوڑ مکر بہانہ
بھاجی دغے فریب دی، وچ پھری جہانا
مساہب تے چور کچہریاں، لا بہن دیوانہ
رل سپھلے کرن مجالساں، عدل انصاف گیا سلطانہ
چڑھ گھوڑے دوڑن آجڑی، جلیب ٹرن اصیل جواناں
چھٹاں پون اراکیاں، کھرکے آن کھلے میداناں
مرداں تھیں گیا ضابطہ، غالب پیا زناناں
امیراں نظراں بدھیاں، کر جمع خزانہ
چڑھ نوکر کونہدے بادشاہ، الٹ پیا زمانہ
پر ربا رکھ نگاہ وچ، پاک پرودگار رہمانا۔1۔

2
دلی دا اتہاس

اول دلی توراں نے، کر اپنی پائی
پھر لئی چہاناں آئکے، انگ خوش کرِ لائی
پھر لئی سی گوریاں، کوئی مدتِ وسائی
پھیر لئی پٹھاناں آن کے، گھر چوتھے آئی
پھیر لئی چوگتیاں، گھتّ مار کٹائی
دلی ہینسیاریئے، رتّ دھڑی لوائی
توں ماس کھائیں راج پتراں، جیوں بکر قصائی
توں لکھ لہائیاں کھوہنیاں، مہر مول نہ آئی
تینوں نویاں زمیاں ساریاں، جگّ پھری دہائی
اک ماریں اک سر دھریں، نت حسن سوائی
دلی توں شاہزادیاں، کھہِ ہندی آئی ۔2۔

3
تیمور دا حملہ

تے چڑھے چگتا بادشاہ، تیمور جوں دھاناں
تے گھوڑا ساڈھے ستّ لکھ، سنے مغل پٹھاناں
جنی زمیں پہاڑ دی، نہ رہا اڈانا
کوٹاں نوں آون تھرتھراٹ، چھڈّ گئے ٹکانا
وننجِ سپاہاں لٹیا، کر من دا بھانا
پکڑِ کٹھے لکھ آدمی، لہہ پئیاں گھانا
کر سریاں دے دمدمیں، چڑھ کھائے کھانا
اینا چار منائِ کے، گھر آیا جروانا۔3۔

4
فرخسیئر تے سید بھرا

اگے نظر ودھائی سی سیداں، لے ملک انعامی
اوہناں کٹھا سی فلک شعر نوں، کر ظلم تمامی
اوہ اپنا کیتا لے موئے، مار لئے ہسانی
جنّ فرشتے تے آدمی، کل آکھن عامی ۔4۔
(فلک شعر=فرخسیئر، عامی=آمین)

5
محمد شاہ دے درباری

مزاکھ نزامل ملکھ نوں، خانِ دوراں لائے
'قبلہ! بڈھے باندر دکھنی، مجرے کو آئے'
او سرے کچہری بادشاہ، کر ٹوک ہسائے
نزامل سنیا کنیں اپنی، دکھ دل وچ لائے
اوہنوں تیر کلیجے ورم دا، دہوں رات ہنڈھائے
بھا لگی سی داؤنوں، انگیار کھنڈائے
کر منصوبہ سار دا، ادماد اٹھائے
گھر دے بھیت دہسر ماریا، سڑ لینکا جائے۔5۔

6
دیش وچ آپو دھاپی

ایرانیاں تے تورانیاں، منصوبے ہلے
امبیراں آپو اپنے، جا صوبے ملے
کر مات بہائیو نے بادشاہ، ہتھ حکم ن چلے
خلق نمانی لٹیئے، حق پوے ن پلے
پر حکم رضا خدا دی، کوئی کویں ن جھلے۔6۔

7
نزامل ملک دا نادر شاہ نوں سدا

نہ کیتی نمک حلالی، جوپھ تورانیاں
اوہناں گھر چگتے دے بالی، آتش آن کے
اوہناں رقہ لکھ جوالی، بھیجیا ناظر شاہ
'میدان دلی دا خالی، بودا بادشاہ
ایہدی کائی ن چلے چالی، رسم چگتیاں
ایہدی رعیت نہ سکھالی، کوکے رات دن
توں چڑھ کے دے وکھالی، تخت مبارکوں
پر گھنّ خزانیوں مالی، جنی چاہنیں'۔7۔

8
واک کوی

برا کیتا تورانیاں، مڑ دوجی واری
اوہناں دستار مبارک اپنی، چا آپ اتاری
ادب گوایا نوکراں، کر بے اعتباری
داڑھی کسے نہ ویچیا، ہتھ دے وپاری
اوہناں سدّ کے آندا ناظر شاہ، دے رشوت بھاری
اس کالی دھولی پکڑ کے، ہکّ اگے ماری
کیہر ہرن جیوں کھہندیاں، لڑدے وچ باریں
چک لئیاں سبھ شدتاں، چھٹکاوا کاری۔8۔

9
کلھ محمد شاہ نوں

بن دلی محمد شاہ اگے، کلھ عرضاں کردی
'قبلہ! میں بھی باجھ خدا دے، ہور کسے ن ڈردی
نہ مینوں ریجھ اولاد دی، نہ وسوں گھر دی
نہ مینوں طلب شنگار دی، نہ طالب زر دی
نہ مینوں دھپّ نہ چھاں ہے، نہ گرمی سردی
تے جیہڑا سبھ توں اوکڑا، میں خاوند کردی
میں رہاں شنگاری رات دن، مہیلی نر دی
میں سریاں ہار ہنڈھانودی، رتّ مانگاں بھردی
میں ماس کھاواں رج-پتراں، سن گوشت چربی
جتنے تیرے عمرہ، وچ اک نہ دردی
سرپر اک دن آوسی، اوہ رات قبر دی
پر تیرے پچھے بادساہ، میں ہور نہ وردی
پر تدھے پچھے بادشاہ، پے جانیئیں گردی' ۔9۔

10
کلھ تے نارد دی لڑائی

کلھ تے نارد آپ وچ، ہو کھلے اجوڑے
بہہ لڑدے آہمو-ساہمنے، سٹن ترفوڑے
کلھ منگے کجھ کھان نوں، نارد منہ موڑے
نارد دے ن سکے کھٹیاں، کلھ کھادھا لوڑے
کھانوں پینوں پہننوں، مرد بڈھی نوں ہوڑے
سرپر جھگا اجڑے، دن وسے تھوڑھے
کدے نہ ہندے اجلے، جیہڑے مٹی بوڑے
کلھ لوڑے کجھ گندیا، نارد ہدھروڑے
'مینوں بہت زنانیاں، تینوں مرد نہ تھوڑھے
پر تیرے میرے جٹّ نوں، ودھ ماتا توڑے'۔10۔

11
کلھ

کلھ آنہدی، 'وے ناردا! توں کیہڑی چائیں ؟
تے تیرے میرے جٹ وچ، کیوں پئی جدائی ؟
توں دارو دے وچ لوڑنیں، کجھ اگّ چھپائی
پر میں بھی تیرے راج وچ، کجھ خوشی ن پائی
نہ میں کھادھا رجّ کے، نہ کسے کھلائی
نہ چڑھ ستیاں پلنگھ تے، گھتّ لیف تلائی
نہ مولی مہندی سر دھڑی، نکّ نتھّ نہ پائی
مینوں کیوں نہ گڑھتی زہر دی، تدوں دتی دائی
حیف کیتا سی لاگیاں، کیتی کڑمائی
تے پاپ کیتا ان براہمناں، جنہاں وید اڈائی
میریاں کاہنوں لاواں دتیاں، کیوں گنڈھ چترائی
تدھ مکھٹو خصم نال، میں نج پرنائی
باپ دادے دی لاج نوں، میں بہت لنگھائی
پر بھلکے پیکے جاؤنگی، نال لے کے نائی'۔11۔

12
نارد

نارد آکھے کلھ نوں، 'تہِ وچ عقل نہ رتی
کدے انگن چرکھا ڈاہکے، تہِ تند نہ کتی
نہ توں بھر اٹیریا، اٹرین اٹی
مینوں کدے نہ دتی سیونکے، چادر چوپٹی
میں چونکے بیٹھ نہ جیویاں، توں سہج ن پکی
توں گھر گھر پھرنیئیں گہکدی، جوبن دی متی
تیریاں گلاں پرھے مہائنیں، دائرے تے ستھیں
تینوں چسکا بہت زبان دا، لیکھا ہر ہٹی
'میتھوں ناہیں بھریندی، ایہہ تیری چٹی
جاہ ٹر جا پیکے اپنے، گھت کیری پٹی'۔12۔

13
کلھ

کلھ آنہدی : 'وے ناردا، تینوں کی بھلیائی
وے گھروں زنانی ٹورنی، خوبی نہیؤں کائی
اک ہسّ ہسّ کریں خوشامداں، دوجا کریں لڑائی
ایس کشامدوں کورواں، چا زدّ کہائی
تے راون ایس کشامدوں، لینکا لٹوائی
ایس کشامد توں گوریاں، دلی مروائی
میں ٹر جاں کسے ولائتے، تیری ستائی
اگے نادرشاہ دے، جا دیاں دہائی
اوتھوں لشکر چڑھن ایران تھیں، کر لمی دھائی
آ کے ہندوستان وچ، کرن جدھّ لڑائی
رن کہانے ہونگے، ویکھے لکائی
اک دوجا نہ سمبھلے، بیٹے نوں مائی
کدے گانہ گانہ رل بہنگے، بھیناں تے بھائی
بھر لین ایرانی دلیوں، ٹوپے دے پائی
میں بھی بدلے لہانگی، بھر دون سوائی
میں تاہیئیں دھی کھنکال دی، ہونی دی جائی'۔13۔

14
نارد

نارد آنہدا، 'اوڑک ہوسنگے اوہ کم، جہڑے ربّ نوں بھاون
تے مہریاں دے آکھے مرد لگن، مڑ پچھوتاون
تیرے آکھے بادشاہ، ایرانوں دھاون
تدوں ندیاں وہن اپٹھیاں، پھل بینت لیاون
اگے جو ورتی اس ملک نال، آکل سمجھاون
اوتھے کیا طاقت ہے مہریاں، نکّ نتھاں پاون
اوتھے مرداں قبضے کاٹھ دے، سر کلاہ ہنڈھاون
گھوڑیاں دے منہ نہاریاں، نہ ساکھت پاون
اوہ ہن تائیں حکم تیمور دے، بجا لیاون
جیوں لچھمن دا چھل کرن نوں، بھین گھلی سی راون
تؤں توں بھی چلیئیں سوپنخ وانن نکّ وڈھاون'۔14۔

15
کلھ دا نادر شاہ کول جانا

غصہ کھا کے دکھنوں، کلھ رانی جاگی
اگے نادر شاہ دے، آئی پھریادی-
'توں سن قبلہ آلمیں ! پھریاد اساڈی
میرا خصم مکھٹو تے آہلکی، بھنگی، شرابی
افیمی تے ہے جواریا، ظالم اپرادھی
میرے دمّ لئے سن ماپیاں، لئی وڈھی لاگی
میرا ساک چا کیتو نے اوس نال، جنوں غمی ن شادی
اوہ دے نہیں سکیا کھٹیاں، بھکھ گھر بہہ جھاگی
جس دہاڑے لچھمن جودھے رامچند، چڑھ لینکا سادھی
اوتھے ہنومان اگوان سی، دیہہ لومبا داغی
لکھ مارے دانوں دیوتے، ہاڑی پر واڈھی
اوتھے بلیاں لکھ جھیالیاں، اگّ بیلے لاگی
جویں رات دیوالی ہندواں، بال دھری چراگی
اوتھے نالے وگے سن رتّ دے، مجھّ بے حسابی
بھر کھپر پیتے جوگناں، بہں ہوئی ساں راضی
تس دہاڑے میں بھی چونکے بیٹھ کے، ریسوئی سی کھادھی
پر اج آئیاں قبلہ آلمیں ! کر آس تساڈی'۔15۔

16
نادر شاہ وزیر نوں

بادشاہ آکھے وزیر نوں- 'اک عجب زنانی
اوہ آوے ساڈے ساہمنے، ہر روز مدامی
اوہدا سر کھلھا دند دراز، تے سیاح پیشانی
اوہ آدمیاں دی رتّ مجھّ، منگے مزمانیں
نہیں اس دے کولے لکھیا، کوئی خط نشانی
پر کل حقیقت ہند دی، دس دیئ زبانی
آنہدی اج نہ کوئی ہند وچ، ہے تیرا ثانی
اوتھے دوویں دھراں اجوڑیاں، ایرانِ تورانی
تینوں راتیں دنے اڈیکدے، سبھ ناصر خانی
اوہناں دیاں شہریں رہیاں ہنڈیاں، ہتھ پوے خزانیں
صوبےداراں سامبھیاں، سبھ درماں دامی
اوتھوں گئے ہزار بیترف ہو، سپاہی نامیں
تے پیدھا ساڈے پاتشاہ، خرقہ نادانی
یا رنگ محلّ سہیلیاں، ملکہ زمانی
اس مول نہ پچھی ملک دی، ودھدی ویرانی
رب دلی نوں بدلہ چین دا، دتی غمدانی۔16۔

17
بکی خان وزیر

بکی خان وزیر نے، سدے کٹوال
'اک ایس ترہ دی استری، تسیں لیاؤ بھال'
اوہ بیٹھی کسے دوکان تے، پھڑ لیائے نال
'توں ننگی نامریاد ہیں، دسیں بکرال
توں بھکھی ایں کسے ملک دی، بہت پاویں سوال
ایہنوں آٹا دیو اک من، نال وٹی دال
دھنیاں، زیرا، لونگ، مرچ، نال لون وسار
سیر دواؤ دہیں دا، جا دھووے وال
بھار دواؤسُ لکڑی، اگّ بیٹھے بال
اپنی ہتھیں رسوئی کر، گھتّ جیویں تھال
روٹی خواہ دعا دے، جاہ وطن سنبھال
تے تیور دیوسُ ودائگی، نہ پوے خیال' ۔17۔

18
کلھ

'کھنڈ کھیر تے دھگڑیاں، بہہ کھان بیراگی
تے آدمیاں دی رتّ مجھّ، ایہہ کھرش اساڈی
میں رن وچ ماراں سورمیں، عادی منیادی
جنہاں نوں پگّ داڑھی دی شرم ہے، لجّ مات پتا دی
اوہ محرم دین اسلام دے، ہین پاک نمازی
جنہاں نوں دتا غسل فرشتاں، پڑھ صورتَ صوابی
سر دندے رب دے واسطے، آپ تھیندے غازی
اوہناں دے حوراں لیائیاں کپڑے، پوشاک گلابی
چادر تہمت تے کلہ، پہن صورتَ فقراں دی
اوہناں دیاں کیتیاں صفاں پیغمبراں، بھجّ رلے جنازیں
اوہناں جا کے پائی بہشت وچ، شہادت شادی
اوہ جائ حضور رسول دے، ہوئے معراجی'۔18۔

19
وزیر

وزیر آنہدا : 'کلھ رانیئیں ! تیری بڑی اوستھا
تیری اکھاں نے لہو چھٹیاں، تے زبان کرکھتا
تینوں اڑ کے تردی نوں ویکھکے، کل عالم ہسدا
تے صورتَ تیری ویکھکے، کل بالک نسدا
توں ملّ اکھاڑے ویکھنے، تیری بڑوستھا
ملک اساڈا ابادان، سبھ زوکیں وسدا
اتھے ہور ارزانی ہے سبھ چیز، اک ماس نہیں سستا
توں آئی ایں رات سرائ رہن، گھتّ بیٹھی ایں پھستا
جا ٹر جا ملک توں اپنے، پھڑ پھزریں رستہ'۔19۔

20
کلھ

کلھ آنہدی وزیر نوں، لے وداع اساڈی
میں گلّ سنانی آں کل دی، کجھ نہیں دراڈی
جدوں گیا تیمور ویران کر، ولایت تہاڈی
تے اوہ باقی ن چھڈّ گیا، کجھ بو آبادی
تہاڈی مال ولایت لٹ کے، لے گئے پنجابی
تے لے گئے سروں اتار کے، دستار تہاڈی
آپ گیا جہاناباد نوں، ہو مکے دا حاجی
تہاڈے کھادھے اوٹھاں تے ہاتھیاں، چن میوے باغی
کاہنوں لئیؤ جے ہتھ کر، بیگانی بھاجی
جے مول نہیں سا جے دیونی، تد پائی خرابی
ہن دونی دیئیے گھر جا کے، تد ہندے راضی!
پر کدوں شامل ہوئی سی باز نوں، آزز مرغابی'؟20۔

21
وزیر

وزیر آنہدا: 'جاہ اکھیں اگوں دور ہو، رنے بدکارے !
ایس بولی تیری دی رپٹ، جا پہتی سرکارے
اساں کرکے گھلے ایلچی، سبھ بلکھ بخارے
اساں دتے نے گھلّ ولایتیں، لکھ کے ہلکارے
فوجاں ہون اکٹھیاں، آون سرکارے
ایس اساڈے ملک وچ، درانی بھارے
اسیں سبھے دیئیے حاضری، چل شہر کندھارے
اوہ سبھے آکھن نیت خیر، رل مومن سارے
اساں سرپر دلی مارنی، گھتّ زور تلوارے
اساں لٹنے سبھ جواہریئے، عر شاہ ونجارے
اساں اڑدو جھنڈے لٹنے، اور رست بزارے
سطراں وچوں بیویاں، کڈھ دیو کنارے
بدلہ اس دستار دا، ربّ اج اتارے
مانو مکے دیاں حاجیاں، سے حج گزارے'۔21۔

22
نارد محمد شاہ نوں

نارد محمد شاہ اگے، جا کرے سوال
'ویکھیں قبلہ آلمیں ! اج میرا حالَ
میرے سر تے گزریا، ہے اک زوال
اک گھروں زنانی ٹر گئی، دوجا بھکھ کمال
جدوں گیا تیمور ولائتے، میں تدوں ساں نال
اس لٹیاں سبھ ولائتاں، کیتیاں پامال
کر سریاں دے دمدمیں، رتیں دے کھال
میں تدوں سی ورت اپاریا، گھتّ بھوجن تھال
پر توں پیر چگتا ہیں بادشاہ، اج رجّ کھوال'۔22۔

23
محمد شاہ

بادشاہ آکھے: 'نارد نوں لے جاہو بزارے
تے کر دیو اس دی تابیا، حلوائی سارے
کٹھی کر دیو میدنی، بھر دیو تغارے
کھنڈ پیڑے تے جلیبیاں، اور شکرپارے
لڈو، مٹھے موہن بھوگ، تے گری چھوہارے
نارد آوے نھا کے، بہہ ورت اپارے
پر روٹی خواہ دعا دے، بہہ ٹھاکر دوارے'۔23۔

24
نارد

'لڈو مٹھے تے موہن بھوگ، ایہہ کم نہیں میرے
میں دسناں سبھّ حقیقتاں، جے سدو نیڑے
تیتھوں ہوئے نے پھرؤن، مصاحب تیرے
ایہناں گپھیاں لکھکے عرضیاں، گھلیاں سویرے
ایہناں قسماں کر کے چاڑھے، نادر دے ڈیرے
اوس سدّ لئے نے ملک توں، اسوار چنگیرے
اہنھاں دے گھوڑے سبھ ولایتی، ہین پرے پریرے
اک دو کنکاد تے نویں پنج، ایلاک وچھیرے
اوہ چلی کھاندے گھاہ دی، راتب دہسیرے
اوہ بھار اٹھاندے شطر دا، خشکی دے بیڑے
آن اسفہان دے ملک وچ، گھتّ بیٹھے گھیرے
جیوں راتیں اتری مکڑی، اڈ چڑھی سویرے
دہوں چن چھپے نے گرد وچ، پے گئے ہنیرے
پر نادرشاہ بالاسار وچ، لشکر چوپھیرے'۔24۔

25
درانی نادر شاہ نوں

سنی مہم درانیاں، ہوئے غم ناک
سبھے رل کے عرض کرو، قبلہ دے پاس
اوہ سبھے آئے روبرو کرکے اتفاق:
'ساڈا کوئی نہیں گیا ات ملک، دادا نہیں باپ
اج توں دائیا کیتا اے بادشاہ، ممارکھ لاکھ
ساڈے گھوڑے سبھ ولایتی، ہین چست چلاک
پچھلیاں سبھ چھماہیاں، کر دے بے باک
اگے طلباں کر دے دونیاں، پھڑ قلم دوات
لوٹی تے بند پنجاب دی، سبھ کر دے معاف
خلقت جاگُ پہاڑ نوں، رہگُ کدھرے واس
دلی تائیں بادشاہ ! ویکھ رستہ صاف'۔25۔

26
نادر شاہ عمراواں نوں

چڑھ تخت تے بیٹھا ناظر شاہ، راج سکے چلے
اوہنوں نویاں سبھ ولائتاں، کوئی دھانگ نہ جھلے
سدّ بہائیوس اومرا، وچ بیٹھے غلے
'یارو تیر کلیجے ورم دا، دہوں راتیں ہلے
میں دلی ماراں بھیں بھیں، وڈھّ سر دھڑ غلے
پر تخت لئیے تے کل ترے، نہیں تختے بھلے'۔26۔

27
نادر شاہ دی فوج تے اسدا قندھار پجنا

چڑھے اسفہان تھیں ناظر شاہ، بھیریں گھڑکے
تے چن چن کڈھے پہلوان، بہادر یکے
نسرانی، مزوپھیئے، یاہود اچکے
بدو، گرزی تے خارجی، اوہ ملحد پکے
مروانی تے کتلباز، اوہ مغل ازبکے
نکّ پھینھے سر تاؤڑے، ڈھڈّ وانگ ڈھمکے
اوہ اکا نعر وساؤندے، دہ بھائی سکے
کوٹاں نوں آؤن تھرتھراٹ، نیر ندیاں سکے
ایران توران تے اسپھہان، دھر تلی تے پھکے
راتیں دیندے چونکیاں، دنیں دور پلٹے
ڈیرے کول قندھار دے، آ اودھم لتھے
تس دہاڑے دکھن تے پورب کمبیا، خبریں توڑ مکے۔27۔

28
تورانی امیراں دا نادر شاہ نوں خط

'پاک بے-عیب نزیرا سچے صاحبہ !
لکھیا جو تقدیراں، سو کجھ ورتسی
تیرا مالک دوست وزیرا، خاصہ مصطفیٰ
اوہ امت دیاں تقصیراں، سبھے بکھشسی
اساں رچیا دھروہ امبیراں، محمد شاہ نال
تے لکھ پروانہ ایران، اندر بھیجیا
تے اسفہاں دے پیرا ! توں سن ناظر شاہ
ساتھوں ہویا اے دلگیرا، ساڈا بادشاہ
توں رتی نہ گھتّ کھلھیرا، چڑھکے آ توں
ایتھے دولت بہت زخیرہ، حئی چروکنی
موتی پنہ ہیرا، بہت بیکیمتا
پاٹا ہویا چیرا، تاں بھی لکھ دا
گودی اندر کیڑا، اک فرزند سو
پر سننجا تخت سکھیرا، آ کے ملّ بہو'۔28۔

29
نادر شاہ اپنے وزیر نوں

نادر شاہ بادشاہ آکھدا: 'سن بکی خانا!
آ ویکھ ہندوستانیاں، لکھیا پروانہ
اوہناں اول لکھی ہے بینتی، وچ وڈا کریانا
اوہ آکھدے اسیں تہاڈے نال ہاں، سانوں قسم کرانا
پر نہ پھریئے اس گلّ توں، لاہ امانا'
وزیر آکھے بادشاہ نوں: 'توں سن سلطانہ
بادشاہاں دے فریب دا، ہے قسم بہانہ
اوتھے اول گھلیئے ایلچی، فہمیدا دانا
اوہ اگا آوے ویکھ کے، سرتل سمیانا
اوتھے کیڈکُ لشکر ایتفاک، ہور کیڈ خزانہ
ہے ساڈھے نوں سو کوہ وچ، سبھ ملک بگانہ
مت اوکھا ہوویں آؤندا، راہ کیہڑے جانا'۔29۔

30
نادر شاہ

بکی خان وزیر نوں بادشاہ فرمائے:
'دسّ کہڑا گھلیئے ایلچی، جہڑا دلی جائے
اوہ گلاں کرے کھنھا دیاں، مطلب سمجھائے
جا ملے نزامل ملک نوں، رفیق بنائے
اوہ کل حقیقت ہند دی، مڑ لکھ پہنچائے
اساں لکھے اوہناں 'تے عمل کر، لشکر منگوائے
کئی لکھ پٹھان ولائتی، ایرانوں آئے
اک چڑھے کراچی بندروں، خرچ کھرجیں پائے
کجھ مٹھائی تے کھنڈ برنج دے، بھار ساتھ لدائے
لکھ دمبے پھربہ ماس دے، اجڑ ہکوائے
لکھ لٹیرے خارجی، بھرجی چڑھ آئے
تے تنبو بنّ سلیتیاں، ہاتھی لدوائے
سے اوڈ فراش تے بیلدار، نوکر رکھوائے
کر رستے توفاں واسطے، پہاڑ کٹوائے
پر ہن کیکر پہیہ گڈّ دا، ایہہ خالی جائے'؟30۔

31
نادر شاہ دا ایلچی بھیجنا

بادشاہ نوں آکھدا، وزیر خان باقی :
'حضرت، شباز خان گھلیئے ایلچی، بھتیجا ذاتی'
گھوڑا قیمت لکھ دا، زین ضری بناتی
اس نوں خلئت بخشی بادشاہ، سربت پشاکی
بہہ گوشے خاں شہباز نوں، اس ایہہ گلّ آکھی :
'تساں کرنی نہیں تگاپھلی، ٹرنا دن راتیں
جا ملنا منصور علی نزامل ملک نوں، سمجھاؤنیاں باتیں
اوہ لاون خاں ہتھ قرآن تے، جے ہن پکے ساتھی
اج کلھ جاننو گھتیا، منہ گوشت کاتی
نالے اٹک تے سانوں آ ملن، کر بڑی چلاکی
پر میں لوہی کراں قندھار وچ، لاہور وساکھی'۔31۔

32
نادر شاہ دا مہمند شاہ نوں خط بھیجنا

مسلتگیر وچار، آکھے ناظر شاہ :
'لکھو خط سوار، محمد شاہ نوں
تسبیح تے تلوار، بھیجو پیش-قبض
اک ٹوپی تلیدار، جڑت جواہری
تسیں ہووو تیار، اسیں بھی آنودے
اساں دل وچ ہے تکرار، چروکا رات دن
چڑھ ماراں آن قندھار، قابل شہر توں
پر ویکھنا ہے اک بار، میں حاطہ ہند دا'۔32۔

33
نادر ساہ دے خط دا مضمون

جو لکھیا سی ایلچی، کھڑ گزرانی :
'تے محمد شاہ چگتیا، سن بابریانی
اہا تینوں ہن گھلیا، بادشاہ نشانی
مت کوئی دل وچ جاندوں، کر بڑی گرانی
جا تے کھنڈا چکّ لئیں، پیشہ سلطانی
نہیں گلّ تسبیح، سر کلہ دھر، اٹھ ہو سیلانی'۔33۔

34
محمد شاہ دی امیراں نال صلاحَ

محمد شاہ امیراں سدکے، بہہ کرے صلاحاں:
'یار! ایہہ کون کمینہ آدمی، بولے بادشاہاں
ایہنوں دیو جواب وکیل نوں، مڑ جائ پچھاہاں
ایہہ لئے سرت قندھار دی، ہو قابل دی راہاں
ایہدی مشہد تے ہرات نوں، گھتّ تیغیں گاہاں
جیہڑی کیتی سی تیمور نے، قتلام سپاہاں
میں تاں چڑھ کے قلعہ قندھار دا، سنے برجیں ڈھاہاں
اوہدے دھراں بنیرے زمیں تے، منیاد اتاہاں
ایہدی ساڑاں بالاسار میں، دے اگیں بھاہاں
قابل رون پٹھانیاں، کر کھلیاں باہاں
پر سمجھنگے تاں ولایتی، جاں آویگی عقل تداہاں' ۔34۔

35
ایلچی تے وزیراں دی سازش

سن کے سخن شباز خان نوں، لگّ گئی حیرانی:
'تے مت کوئی دغا کماندیو، تسیں ہندوستانی
ایہہ تاں کرے تہاڈا بادشاہ، دعویٰ اسمانی'
منصور علی کہے شہباز نوں، اک سخن زبانی:
اساں قلماں پاک رسول دا، اتے حد مسلمانی
اسیں اک نہیں ایہدے نال دے، ہیاں سبھے خامی
تے تیر نہ چلدے ناوکونں، بن گنیں کمانی
تے کیا کشتی بھلوان دی، بن زور جوانی
تے باجھوں خاوند کیا کرے، شنگار زنانی
اک نہ لاڑا سونہدا، جیندے نال نہ جاننجی
تے اکو ایہدے نال ہے، خان دوراں ایرانی
یا بیگم سنے سہیلیاں، ملکہ زمانی
تسیں لانگھا پاؤ اٹک توں، پٹھان درانی
اسیں دئیے شرینی پیر دی، بکرے قربانی
پر جتنے ہندستانیئیں، سبھ دعویٰ غلامی'۔35۔

36
ایلچی دا نادر شاہ نوں ختّ

بہہ دلیوں لکھیا ایلچی، سن نادر شاہ !
'تے چڑھکے آ نشنگ توں، ہو بے پرواہ
ایہدا نہ کوئی آکل وزیر ہے، نہ مرد سپاہ
اتھے گھاٹا وادھا کجھ نہ، نہ ڈھکی ڈھاہ
نہ کوئی ککھّ نہ پوہلی، نہ جھاڑی جھاہ
تے نہ کوئی پل بنھاونا، نہ منت ملاح
تے سبھے ندیاں خشک نے، مڈھ ذرا اک واہ
ایہہ دلی کھڑی اڈیکدی، میرا کرو ویاہ
مینوں رنڈی نوں آن سہاگ دے، نہیں لے مرنیؤں پھاہ
جے توں صاحب ہیں توفیق دا، آن کھولھیں ساہ'۔36۔

37
نادر شاہ دی قندھاروں چڑھائی

چڑھے قندھاروں ناظر شاہ، دمامے تبلک وا کے
تے چھٹّ پئے ہڑ ظلم دے، کل خلق اٹھی کرلا کے
منہ آیا کجھ نہیں چھڈدے، قتلام کریندے نے چا کے
غزنی تے قابل لٹیا، کل تھانے زبہ کرا کے
پشاور جلال آباد نوں، تہمت کیتو نے چا کے
سٹّ لوہا ناسرخانیئیں، گل ملے نے پٹکے پا کے
پھر کے ہوئے نے پیشوا، چگتے دا نمک ونجا کے
کاکے خاں کاکشال نے، رن کٹ گھتیا سو آ کے
اوہ بھی اوڑک ماریا، اٹھ پہر لڑائی کھا کے
تے ڈیرے اتے اٹک دے، او کٹک جو لتھے نے آ کے
پر خبراں دلی پہتیاں، جو آیا شینہ گھرلا کے۔37۔

38
دیش وچ نادر شاہ دے حملے دا ڈر

دولتونت امیر سبھ قاصد دوڑاؤن
اک چرب الونے کھا کے، دن راتیں دھاؤن
اگلے پچھلے پہر دی، لے خبر پچاؤن
تے خلقاں ہون اکٹھیاں، مزکور سناؤن:
'قوم آیود مایود دی، وڈھّ آدم کھاؤن
سو مرد اک استری، سنگ رات ہنڈھاؤن
جیہڑیاں دہوں چن مول ن ڈٹھیاں، کڈھ باہر بہاؤن
تے سن سن گلاں بیویاں، مہرے سک جاؤن
تے اکناں دی ہتھیں کاتیاں، پیٹ چھری چلاؤن
اک ڈونگھے بھورے پٹّ کے، وچ ضری دباؤن
اک ساویاں پیلیاں ہو کے، مر اگدی جاؤن
جیوں چڑیاں سپّ نوں ویکھ کے، آدم چچلاؤن
تے کیڑ نگر اک ڈھیریاں، ن راہ سماؤن
بن طوبیٰ تھیں آدمی، نہ سخن الاؤن
تے ربا ! سو کم کسے ن میٹنے، جیہڑے تینوں بھاؤن'۔38۔

39
نادر شاہ دی چڑھائی

اٹک توں چڑھیا نادر شاہ، راہ بھیری کٹے
تے وہِ پئے پنجابے پاسنے، سے مارے مٹھے
کھٹک، گھیبے گہکھڑے، پئے وہنیں لٹے
کوہ پنجاہ چوڑتنیں، لڑ آہن چھٹے
ڈیرے اتے جیہلمیں، آن لمبو چھٹے
پر خبراں دلی پہتیاں، سن جگرے فٹے۔39۔

40

جہلموں چڑھیا ناظر شاہ، سول تبلک وائے
وانگ سکندر بادشاہ، سبھ ملک دبائے
اوہنوں کوئی ن ہووے ساہمنا، ن لوہا چائے
دو باریں راہ نے گوندلا، لجپوتاں آہے
تے دلو تے سیدے وڈھیا، اسمانی سائے
سانگاں تگووانیاں، بھنّ ذکر چنگھائے
تے مرغے جویں کبابیاں، چا سیکھیں لائے
اوہناں ہمت کیتی سوریاں، چک سیوں لنگھائے
دھیاں تے بھیناں بیٹیاں دے، ربّ دھرم رکھائے
ونجھ پئیاں دڑپے لوٹیاں، مار فرش اٹھائے
پر سلامی شاہ دولے پیر دی، گجراتے آئے۔40۔

41
مرزا قلندر بیغ نال یدھ

چڑھے گجراتوں ناظر شاہ، دھرگیں دھریوانا
تے لنگھ وزیر آباد تھیں، چپول جو دھانا
سٹھّ ہزار سوار دا، وچ کوہاں دے تانا
پاتشاہی گرداں ویکھ کے، ٹنگو کرلانا
اس اچنچیتے ڈٹھیاں، اوہ شکل پٹھاناں
مرزے قلندر بیغ دا، وچ کچھی دے تھانا
اوہ مرزا کہے سپاہ نوں، اک سخن سیانا:
'یارو! ایہہ جِ صفت اصیل دی، پڑ چھڈّ نہیں جانا
اساں سنیا نال گواہیاں، وچ شکّ نہ آنا
سورمے تے سخی شہید دا، وچ بہشت ٹکانا'۔41۔

42
یدھ دا حالَ

شستر پیدھے سورمیاں، شہیدی بانا
ساز زرے تے بکھتر پہدھیاں، ہتھ پکڑ کماناں
اوہ جائ کھلے میدان وچ، ہیاؤ سترانا
تے چھٹن تیر مینہہ انان وانگ، ساڑ گھتی باناں
اتھے چھٹن بندوقاں کاڑ کاڑ، کہو کت اڈانا
جویں اگّ لگی سی ناڑ نوں تویں بھجن دھاناں
دھوں گرد چڑھی اسمان نوں، ن رہی پچھاناں
چمکن ویک تپالیاں، جویں رات ٹٹاناں
لگن منساں تے گھوڑیاں، گوشت چرانا
گھوڑے تے مرد میدان وچ، ڈھیہہ پین اتانا
جویں موچھے کر کر سٹیاں، گنیاں ترکھانا
جویں جھڑے شرابی فرش تے، بانہہ دے سرھانا
کھیڈ ستے ہولی لاجپوت، کر سوہا بانا
پھیریو سو منہ چاپول دا، کر لشکر کانا
مرزے نمک حلال دا، ویکھ رام کہانا
پر عالمگیری دھڑی نال، چڑھ تول وکانا۔42۔

43
مرزے دا نواب لاہور ولّ قاصد بھیجنا

مرزا ڈیرے آن کے، دلیل دڑائے
اوہنوں جماعت ن دسے اپنی، کون جی ٹھہرائے
تے دن چوپہرا کٹیا، کون رات لنگھائے
مرزے قاصد سدیا، لکھیا پہنچائے
قاصد اگے نواب دے، فریاد سنائے
اس رتو-بھنے کپڑے، اگّ نال جلائے
اوہ کلّ حقیقت جنگ دی، کر آکھ سنائے
'اک چڑھے پٹھان ولائتی لہو دھریائے
اوہناں ماواں توں بچے پکڑ کے، چک زبہ کرائے
اسیں پنج سے بندے اپنے، سبھ اماں جائے
نام علی دے بکرے، دے لتّ کہائے
منصور نزامل ملک دی، جڑھ مڈھوں جائے
جنہاں بال متابی چور نوں، گھر آپ وکھائی
ایسے ملک پنجاب وچ، چڑھ حکم کمائے
ضری بادلے پہن کے، باز زرے اڈائے
تے اتھوں بھجا کنڈ دے، جگّ لعنت پائے
پر سر دینا منظور ہے، جے ہند نہ جائے'۔43۔

44
نادر شاہ دی فوج دا اگے ودھنا

گجراتوں چھٹی منگی، مرزے بدر بیگ
مہراں پہنچ گئیاں تلونڈی، ڈیرہ شاہدرے
اوہناں لٹ لئی سی منڈی، ایمن آباد دی
اوہناں ن چھڈی چوکھنڈی، ن کوئی دھرم سال
قدرت صاحب سندی، دیکھو بندیو !
دسے مان بلندی، اگوں ساہمنے
اس دن دور رہی سی دندی، پر دریا دی۔44۔

45
لاہور خبر پجنی

گھتی وچ لاہور دے، ہلکارے کوک
سنیا وچ دربار دے، خوجے یعقوب
اس لئی ارشاد نواب توں، کروایا کوچ
اوہدے نال جمیعت اپنی، ہزار بندوق
پنج سو گھوڑا موگلی، پنج سو راجپوت
تے پل تے میلہ دوہاں دا، کہُ کتّ سلوک
جویں وچھڑے ہوئے باپ دے، گل ملدے پوت
اہنھاں کر مسلائت جنگ دی، کروائی ہوک۔45۔

46
جنگ دا حالَ

سے جاتی سان مسریاں، لئیؤں نے سوت
مارن تیغاں گرجیاں، خاصے لجپوت
کھا گرجی تیغاں ڈگ پئے، ہو گئے بھبوت
جویں کھا دھتورا گڑ پئے، جوگی اودھوت
مدد رہی نواب دی، تا جنگ مکوپھ
پھر شاہدرے تے کیتیا، پٹھاناں لوٹ۔46۔

47
نواب نے وٹالے قاصد بھیجنا

نواب خان بہادر فوج نوں، کر ہوش سمبھالے:
'تے اج اباہیں لوڑیئن، جیہڑے برکی پالے'
تے لکھیا دتا کاسدے، 'توں جا وٹالے
توں مونہوں حقیقت دسنی، پروانہ نالے
تے آکھیں تسیں بے خبرے، ملک توں بیٹھے متوالے
کتھوں بھالوگے رئیئتاں، جہڑیاں بھردیاں سن حالے
کتھوں پاؤگے کیمخاب، او ضری دشالے
تھیلے رکھو تاکچے، بھنو دور پیالے
قلندر تے یعقوب خان، جنگ کہاکُ گھالے
پر اج دن ہتھ ن آوسی، جہڑا بھلکے بھالے'۔47۔

48
وٹالے والی فوج دا حملہ

پھیر لگی اگّ عزیز نوں، ڈٹھے پروانے:
'گھوڑیاں تے پاؤ پاکھراں، سٹّ نوبتخانے'
اوہ چڑھے رنگیلے گبھرو، سورے مردانے
اوہناں ہنے ہتھ رکاب پیر، دل دعا بکھانے
اوہ آئے دمنزلاں کٹّ کے، وچ ملے میدانے
اگے لشکر نادر شاہ دے، ویکھ دھوماں دھامیں
اوہناں آؤندیاں کجھ نہ سمجھیا، اپنے بیگانے
اوہ مارن تیغاں گرجیاں، کہُ کت سمیانے
لشکر پئی ہرالی، اڈ حیرت جانے
جویں تٹی رسی ڈھٹھیاں، لوتھاں کروانے
اوہناں وڈھے رسے قنات دے، تنبو زنانے
کلّ امبیر ولایتی، ہو گئے ہیرانے
اساں دلی کیکر پہنچنا، گھر گھر ہنگامے
ویکھ شملح دی روشنی، جیوں موئے پروانے
کر نمک حلال مہمدشاہ دا، نال گئے امانے۔48۔

49
لاہور دے نواب نے این مننی

نادر شاہ امبیر ولایتی، پھیر سبھ بلائے
اوہ جا کھلوتا راج گھاٹ، ملاہ سدائے
قاصد خبر امور دی، حجور پہنچائے
نواب خان بہادر مورچے، کڈھ اگوں لائے
چڑھیا لشکر ویکھ کے، اڈّ حیرت جائے
خسرے بدھی پگڑی، کی مرد سدائے
جیوں کیہر کھرکا پکڑیا، نہ دمب ہلائے
جیوں کر مہری مرد نوں، کر ناز ولائے
اوہ دیئ خزانے وڈھیاں، چھہِ جان بچائے
بہادر چھوڑ بہادری، لگ قدمیں جائے
پر ڈیرے وچ لاہور دے، آن کٹکاں پائے۔49۔

50
ملکہ زمانی امیراں نوں

دلی نوں گرمی کھلولی، سن کٹک طوفانی
تے سدّ امبیراں نوں آکھدی، ملکہ زمانی:
'تسیں مارو سیؤ زدّ دے، امراو تورانی
لے منصب ترے ہنڈھانودے، ور حسن جوانی
اکو جیڈا اک ہان، بل رستم ثانی
داہڑی تے دستار دی، ایہہ مرد نشانی
میں کیہڑی ویکھاں فتہ دی، وچ ترگش دے کانی
اج چڑھکے ڈھکا ناجرشاہ، ہتھ پوے کھزانی
تسیں دیہو لوہے سار دی، کر تر مزمانی
چگتے دا نمک حلال کرو، ہووو قربانی
جیوں پروانہ شملح تے، جل مرے پرانی
وت نہیں دنیاں تے آونا، جگ عالم فانی
متے ایہہ کجھ لوہڑیئے، کر دھروہ سلطانی
پر اک چڑھیا چن رمضان دا، خان دوراں ایرانی'۔50۔

51
محمد شاہ امیراں نوں

مہمدشاہ امیراں سدّ کے، نت دیندا پچھاں:
'دشمن کیکر سادھیئن، باجھ لوہے تچھاں
لوہا کیکر توڑیئے، باجھ ہنڈراں رچھاں
باجھوں جالی کنڈیاں، کون پگڑے مچھاں
امیر رہے کلاوے میانوں، چیر نکلے کچھاں
پر ہن کیکر پانے ایتفاک، باجھ دل دیاں ہچھاں'۔51۔

52
واک کوی

پب بن پندھ کٹیون ناہیں، دشمن نہ بن باہاں
بن دولت تھیں آدر ناہیں، دل بن نہ دلگاہاں
گر بن گیان نہ علم پڑھیوے، باجھوں عقل صلاحاں
بن میہاں تھیں دادر بولے، کہندے زوف تداہاں
بن کشتی سمندر تریئے، ہوندے غرق تداہاں
بن پرکھے شنگار جو میری، گشتی کہن تداہاں
زبتے کار امیر 'نجابت' مات گھتن پاتشاہاں۔52۔

53

دتا قول ترانیاں، وساہ کتو نے
کوڑ خلاف الاف کے، بادشاہ چڑھیو نے
ہنڈر دغے فریب دا، چا جال سٹیو نے
دھیاں تے بھیناں بیٹیاں، نہ شرم کتو نے۔53۔

54
شاہی دی فوج دی چڑھائی

چڑھے چگتا بادشاہ دھرگیں دھسکارے
گھوڑا ساڈھے دس لکھ، رجواڑے سارے
گرداں پھلکیں پہتیا، پے گئے غبارے
دہُ چن نظر ن آنودا، اسمانیں تارے
باغیں بولن کوئلاں، جیوں تریاں ککارے
پینگھے پھرے بیرکاں رنگ کرن نظارے
رن بھیری بدل گجدے، گھنٹال نہارے
ہاتھی دسن آؤندے، وچ دلاں شنگارے
مار بھبک گرداں چلدے، سر کنڈے بھارے
دند چٹے دین وکھالیاں، کہُ کت انارے
جیوں گھٹ کالی بگلیاں، رت سماں چتارے
جیوں نہوندر ہلاں ڈنگیاں، سنڈ لین جھٹارے
جیوں دسن اتے مقبریاں، سفید منارے
جیوں پہاڑاں اتے اجدہا، کٹ کھاونہارے
چڑھیاں دو بادشاہیاں، میل گٹھاں چارے
جیوں بسیرا مکڑی، گھن بیشمارے
ڈیرے گھتے چگتیاں، آن ندی کنارے۔54۔

55
خان دوراں فوج نوں

خان دوراں کرے سوال، سدّ سپاہ نوں:
'یارو ! بنیا حشر زوال، دلی دے تخت نوں
منصوبہ اے کمال، سر تے کڑکیا
زن فرزند تے مال، ووسگُ نال کجھ
کیا ہویا اک سال، کی باقی جیونا
پر کریو نمک حلال، محمد شاہ دا'۔55۔

56
فوجیاں دا جواب

بدھے ہتھ سپاہیاں، بنھ عرضاں کریاں:
'نمک حلال ہاں آد قدیم دے، خوب طلباں طریاں'
اوہناں کڈھے ڈنگ اٹھوہیاں وٹ مچھاں دھریاں
اوہناں سرک لئیاں سرواہیاں ہتھ ڈھالاں پھڑیاں:
'اسیں حضرت علی امبیر دے جنگ وانگ، گھتّ دیانگے گلیاں
قابل رون پٹھانیاں، بھنّ چوڑے کڑیاں
پر سانوں تاں ہی آکھیں آپھریں، دستاراں ولیاں'۔56۔

57
راجپوت راجے

چڑھے اورنگ آباد تھیں، بھیریں گھرلاون
اگے امبیری تے مارواڑ، بوندی گھلِ آون
اک گھوڑے مرد نوں، کر جشن وکھاون
اوہ پا پا پھیما ٹانکدے، کیفی جھٹلاون
جویں جہاز سمندری، گرداواں کھاون۔57۔

58
نزامل-ملکل دا خط نادر شاہ نوں

نزامل خط بھلیرا، واچے ناظر شاہ:
'اگے لشکر میرا، پچھے ایرانیاں
درمیان دہاں دے ڈیرہ، محمد شاہ دا
توں راتیں گھتیں گھیرا، چھیکڑ تلف کر
کیچیں بیرا بیرا، دوراں نوں پگڑ کے
نہ کرنا زور بھلیرا، کسے مقابلہ
ایہہ تخت مبارک تیرا، کل ولائتاں
گھر دا بھید چنگیرا، کسے ن سادھیا'۔58۔

59
نادر شاہ اپنی فوج نوں

شاہ ناظر گلّ الائی، سختی بول کے،
'تسیں ہیسو ٹکڑ گدائی، ہندوستان دے
کوئی دیندے لوگ گواہی، تہاڈے فقر دی
ہن جاندے ہو حیف کمائی، لجّ ن وطن دی
سر خاک تہاڈے پائی، جاؤں نسّ کے'
شاہ ناظر کہندا جائی، ساری فوج وچ
کسے جا ایہہ گلّ سنائی، بھوپتِ ناتھ نوں
ہو مڑھکا مڑھکا جائے، غصہ قہر دا،
'تساں کرنی خوب لڑائی، جتنے سورمے'۔59۔

60
بھوپت رائے سنیاسی

بھوپت رائے سنیاسی، سدّ پچھے بیراں:
'ایہہ اترے نے دیؤ ولائتوں، ہتھ پکڑ گنڈیراں
اوہ دین دھکہ دوال نوں، کر سٹن لیراں
قد جنہاں دے اوج وانگ، یا منکر نکیراں
اساں بھی فقر قدیم دے، وانگ شاہ میراں
ساڈا ملک پنجاب ولایت، تے ہند جگیراں'۔60۔

61
سنیاسیاں دا ہلاّ

رائے بھوپت کھلا ونگارے، سارے پنتھ نوں:
'دنیا جے چار دہاڑے، کچرکُ جیؤنا
جو لکھیا ہے کرتارے، سوئیؤ ورتسی
تسیں ہو بلونت کرارے، سارے لڑ مرو'
کرن فقیر تیارے، آؤن جنگ تے
جیوں شیر مارن بھبکارے، پہنچن مار تے
جیوں بنھن باج ترارے، ویکھ شکار نوں
اوہ دیون کھولھ بھنڈارے، تیغاں واہ کے
ہو نٹھن لشکر سارے، وانگر لومبڑاں
تے ناویں دفتر چاڑھے، محمد شاہ دے'۔61۔

62

پہلا جنگ سنیاسی، کردے اوکڑا
خاک جنہاں دی باسی، جاتِ دے سورمے
اوہ اٹھے پہر اداسی، بھیکھ فقیر دا
اوہناں دی کوئی ن پھپھی ماسی، کسے ن روونا
اوہناں دے دیوے بلن اگاشیں، واؤ جھٹکیاں
اوہناں دیاں آہن بلدیاں اکھیں، لہو چھٹیاں
اک ربّ تنھاں دا ساتھی، آئے ساہمنے
اوہناں کول چھری کہاڑی کاتی، ایہہ ہتھیار سن
اوہ بھجن وانگ عراقی، تیغاں وانہدے
اوہ کھاندے خاص گٹاکی، وگن ناوکاں
اوہناں پنج ہزار چراسی، گرزیں ماریا
پر کر کے گئے خلاصی، چڑھے پہاڑ نوں۔62۔

63
کرنال دی لڑائی

دوہیں دلیں مقابلے، رن سورے گڑکن
چڑھ توفاں گڈیں ڈھکیاں، لکھ سنگل کھڑکن
اوہ دارو کھاندیاں کوہلیاں، من گولے رڑکن
اوہ داغ پلیتے چھڈیاں، وانگ بدل کڑکن
جیوں در کھلے دوزخاں، منہ بھاہیں بھڑکن
جیوں جھامبے مارے پنکھنوں، وچ باغاں پھڑکن
جھڑے ترٹے ہمبھلا، وانگ مچھاں تڑپھن
جیوں جھلیں اگاں لگیاں، رن سورے تڑکن
اوہ حشر دہاڑا ویکھکے، دل دوویں دھڑکن۔63۔

64

دھرگاں دیاں دھریواناں، مارو وجیا
گھوکر گھتی باناں، رن وچ آن کے
ہتھیار وڈا جروانا، بے حدّ مکھولیا
اوہ اہرن وانگ وداناں، سر تے کڑکیا
جویں ڈھاہے باغ ترکھاناں، تچھن گیلیاں
اڈ جاندے نین پراناں، منساں گھوڑیاں۔64۔

65

ہویا حکم جمبورچیاں، آ اٹھ جھکائے
باہی جویں پہاڑ دی، کر کوٹ بہائے
اوہناں دھوناں کرکے لمیاں، بدل گرڑائے
داغ پلیتے چھڈیاں، ڈوں جھلیں لائے
پے رہے ہزار میدان وچ، دپائے چپائے
ہاتھی ڈھہندے دلاں وچ، ہو سر تلوائے
جویں ڈھہن مناں دریا دیاں، ساون ہڑ آئے۔65۔

66

جواناں تپھنگاں پگڑیاں، کر شست سمبھالے
اوہناں لپیں دارو ٹھیہلیا، اگّ لا پیالے
سڑک گھتی سی گولیاں، لوہو پرنالے
جیوں بھٹھّ بھڑکن دھانیاں، پئے جیٹھ پرالے
جویں بھور گلاں پر گونجدے، ہو مہرے پھالے
وسے گڑا طوفان دا، ہون بدل کالے
جیوں کیفی جھڑن ہنگلا کے، کھیوے متوالے
جویں روپیئے تا کے، وچ پانی ڈالے۔66۔

67

دھنواں پگڑ بہادراں، ہتھ کھبے پھڑیاں
اوہناں سجے چلا کھچیا، کھچّ کنیں کھڑیاں
جوگ جویں سنیاسیاں، چک باہیں کھڑیاں
گن بولن مارو لکھ راگ، بند روغن جڑیاں
اوہ نویاں صفاں رکوء نوں، تسبیحاں پھڑیاں
پر گھتّ اڈن کانیاں، دکانیں گھڑیاں
جیوں تیر سڑاکے بھادروں، بنھ ڈھکے جھڑیاں
اوہ مارن سورے سوریاں، وچ ذرا ن اڑیاں
جیوں میکھاں بیڑی ٹھکیاں، دھس گجھاں وڑیاں
جیوں پہاڑاں دے دا تے، سے پئیاں پڑیاں
پر سورے جھٹھے نے بیر کھیت، ملّ ستے رڑیاں۔67۔

68

نیزے آئے ڈھکّ کے، جویں پانی ہڑ دے
سر نوائے برچھیاں، تسبیحاں پڑھدے
برچھے لین بھوالیاں، جیوں نٹ سولیں چڑھدے
لے جاندے برچھے آسنوں، سے پرنے پڑدے
جویں کبوتر پھڑک کے، ہو لوتھاں جھڑدے
جیوں کاں بسیرا باغ وچ، گھتّ گھیرا وڑدے۔68۔

69

دھرگاں دیاں دھریواناں، مارو وجیا
جڑیاں آن کندھاراں، گجن سورمے
جیٹھ کلر لشکاراں، بھڑکن بھٹھّ جیوں
سے جاتیں تلواراں، لشکن بدلیاں
خاں دوراں کرے ونگاراں، صد سپاہیاں
مظفر چھوڑ اسواراں، رلیا بیر کھیت
جویں باج پیا وچ ڈاراں، رن شداد خاں
تلواریں دیاں پھبکاراں، وسے مینہہ جیوں
دو دھڑ کرن بھنداراں وہن سرواہیاں
جویں ٹنڈاں لاہ گھمیاراں، دھریاں چکّ توں
تویں سریاں بیشماراں، گھٹے رلدیاں
جیوں تربوز بازاراں، دسن ڈھیریاں
اوہناں کیتی واڈھ ہتھیاراں، ساڈھے ستّ کوہ
جیوں کھادھی بھانج کپھاراں، اگوں علی دے
جیوں تٹی کانگ سینساراں، پئے بریتیاں
کلھ دے نارد غاراں، چھپے موت تھیں
پر عزرائیل ن ساراں، مولے لدھیاں۔69۔

70
قاتل قلی دا جنگ

قاتل قلی سمبھالی، برچھی سار دی
اوہ گھڑی دوکان ولایت، ڈیڈھ ہزار دی
جیوں سیاح ناگنِ کالی، ڈنگ سواردی
کر زور رکاباں دے ماری، لگی ن کار دی
سٹّ بدھی برچھی تر گئی، پھل لشکاردی
جویں تارہ ٹٹا انبروں، رات غبار دی
جویں گھتھی کوہی کلنگ توں، میر شکار دی۔70۔

71
مظفر دا قاتل قلی نوں مارنا

مظفر گھوڑا چھیڑیا، رن شیر وردھا
اس برچھا پگڑ سمبھالیا، تپ غصے ردھا
اس ماریا قاتل قلی نوں، تک سینے سدھا
بھنّ ہاں کلیجہ بکھیاں، لے لکماں تھدھا
مرغ جویں کبابیاں، چا سیکھیں ودھا
سر فوج پنجاہ ہزار دا، مظفر گدھا۔71۔

72
شاہ تواچا تے مظفر دا جنگ

شاہ تواچا آیا، رن میدان وچ
اس نیزہ دست ٹکایا، کسے کمیت دا
میل دھاتاں اہرن پایا، خاک لپیٹیا
گھتّ کولے کؤُ گھڑایا، لمباں چھٹیاں
اوہنوں شکر سان چڑھایا، واڈھاں دتیاں
گھڑ منا ہتھ ودھایا، شکل کٹار دی
اوہنوں چھڑ دے نال جڑایا، ستا جاگیا
جیوں ساون فنیئر آیا، ڈنگ الیر کے
ترگش تونے لایا، موڈھے چھوہ گیا
پر مظفر ربّ بچایا، گڑے طوفان تھیں۔72۔

73
شاہ تواچا دا مرنا

مظفر گھوڑا چھیڑیا، مڑ دوجی واری
اوس دھوہ میانوں کڈھیا، مل بیشماری
اوہدی واڈھ وا نالوں پتلی، استاد سواری
اوہ اڑے ن جرھا تے بکھتراں، رت پیونہاری
اوہ شاہ تواچے نوں چھنڈیا، سر لگی کاری
اوس جدا کیتی وڈھ کھوپری، سنے مغز اتاری
جویں ہانڈی ٹٹی کھیر دی، ڈگ ہتھوں بھاری
جویں مٹکی بھنی گجری، چا دہیں کھلاری
دوویں دیوے وسویں، سونہ پئی غباری
مار لیا مظفر خاں عمرہ، رن ہفت-ہزاری۔73۔

74
شاہ گزالی دا مظفر نوں مارنا

آیا شاہ گزالی، دست کمان لے
اس کانی پکڑ سمبھالی، کڈھی ترگشوں
اس چلے گھتّ جوالی، پور کر چھڈیا
جویں کھادھی گرجھ بھوالی، ٹٹی مار تے
اوہ لوہو دی ہنجالی، بھکھی بھوتنی
پھل دیندی سرخ وکھالی، کتّ نہایتے
جیوں دہوں چڑھدے پہلی لالی، سوہے رنگ دی
مظفر آسنوں خالی، جھڑیا گھوڑیوں
جویں مچھّ پیا وچ جالی، تڑپھے سورما
کرکے نمک حلالی، گیا چگتآں
پر رسم شہیداں والی، کھڑا بہشت وچ۔74۔

75
عاقل ہتھوں شاہ غزالی دا مرنا

عاقل تبک وجتیا، بھر وزن سمبھالی
اوہنوں ڈانڈھ المبے آتشوں، بھکھ بھتے جالی
اوہدا کڑک پیالہ اٹھیا، بھنّ گئی ہے نالی
اس دوروں ڈٹھا آنودا، پھر شاہ غزالی
اوس لگدی ببر بولیا، جویں کھوڑی تھالی
جویں لاٹو ٹٹا ڈور توں، کھا گرد بھنوالی
اگّ تھوڑھی تھوڑھی سلگدی، پھر آکل بالی
پر خان دوراں دا نمک سی، کر گیا حلالی۔75۔

76
عزیز خاں قندھاری تے عاقل دا یدھ

پھیر آیا ترا نچاندا، عزیز خاں قندھاری
اس رکھ قواعد سجیوں، برچھی پرکاری
اس کرکے سدھی ساہمنی، آکل نوں ماری
اوہ برچھی گھتھی آکلوں، بن گئی تتاری
جیوں جوش رکاباں دے چھڈیا، چا باج شکاری
شکارہ گھتھا ستونیوں، بنھ گیا اڈاری
جیوں کھڈاری رکھیاں، کر چھکے ساری
پاسہ پوے نہ داء دا، کی کرے کھڈاری
جدوں باراں منگے تے ترے پئے، پھیر اکثر ہاری
پر اکال تبک وجتیا، مڑ دوجی واری۔76۔

77
عزیز خاں قندھاری دا عاقل ہتھوں مرنا

آکل تبک وجتیا، کہو کیہی آہی
اوہ دارو دی کھادھی اک لپّ، گولی سرساہی
اوہدا کڑک پیالہ اٹھیا، وچ گڑا الٰہی
اوس عزیز خاں قندھاری نوں ماریا، پی رتّ مساہی
ڈگا اوہ پلنگھ توں، پی کیف مناہی
سورے آسن چھڈیا، جند ہوئیؤ سو راہی
پر ہفت ہزاری سورما، مار گیا سپاہی۔77۔

78
بدر بیغ ہتھوں عاقل دی موت

آیا اک مروانیں، ناں سو بدر بیغ
اوہ کڈھنہارا جانیں، وانگر راشکاں
اوس دھوہ لئی کروانی، سدھے سار دی
اوس کرکے فکر انسانی، آکل نوں چھنڈیا
اس پل وچ کیتا فانی، ایس جہان توں
جیوں ٹٹی رسی کاروانی، لوتھاں ڈھٹھیاں
جویں تختے چیرن ثانی، سٹے تاک تے
پر آکل بھی قربانی، نام چگتیاں۔78۔

79
نور بیگ دا بدر بیگ نوں مارنا

آیا مرزا نور بیگ، اک مغل ایرانی
پٹے بھلتھو نیزیوں، باز جرم کمانی
اوہ جمدھر چھری کٹاریؤں، روشن میدانی
اوہ نعرے کردا دلاں وچ، بل رستم ثانی
کر شیر کلاچا پگڑئسُ، بدر بیگ مروانی
اوہنوں دب کے کٹھو سو لتّ ہیٹھ، کہُ کت نشانی
اوہ طوبہ کرے ہزار وار، پکار زبانی
جیوں دتا حضرت ابراہیم نے، دمبا قربانی۔79۔

80
افضل قلی دا نور بیگ نال گھمسان دا جنگ

افضل قلی میدان وچ، دوویں مچھّ سوارے
اوہ چھیڑ اراکی پلکیا، کردا للکارے
اوہ سجیو مرزے نور بیگ نوں، آن پکارے
کھا غصہ پرتیا نور بیگ، دل پھری کرارے
جیوں ودھیا ہویا مار تے، تڑ شیر چا مارے
اوہ جٹّ پئے دو سورمے، رن گھاگھیہارے
جیوں کر اتے آہرنے، تا دھرے لہارے
اوہ مارن سٹّ ودان وانگ، ہو پباں بھارے
کر جھڑ کڑک کڑاک کڑک، ڈھالیں بلکھارے
ہتھے رہیاں گڈیاں، اڈ گئے کنارے
پھلّ ڈھالاں دے جھڑ پئے، کہُ کت کنارے
جیوں آتشبازاں پھوکیا، پھلجھڑی انارے
اوہ چپا چل نہیں جاندے، ہین وڈے ہینسیارے
پر ویکھ رضا خدا دی، کون جتے ہارے۔80۔

81

خان دوراں دی اسواری، آہی لجھّ تے
بلخ عراق بخاری، ترے ولائتی
عربی تے قندھاری، پھرے میدان وچ
لے جمدھر چھری کٹاری، ڈہے قصوریئے
تے وسے چھجیں کھاریں، لوہا مینہہ وانن
تنگ لہو دے تاری، موڑیا حنفیئے
پر بازی آہی ہاری، ناظر شاہ نے۔81۔

82

منصور علی تے کمردین، بہہ پچھوتاندے
تے سیئی گاؤن سوہلے، وواہ جنہاں دے
بھلکے جیوں لگن ایت فکر، ایہہ فکر اساں دے
پر ایہہ گلّ ناہیں مکدی، جچر جیؤندے جاندے۔82۔

83

دوہیں دلیں مقابلہ، دمامہ واہیا
توپھاں کڑکن بدلیاں، گھڑنال وجایا
شداد کھا ہاتھی پیلیا، چیر لشکر آیا
پر سر ہاتھی دے نیزہ، کڑک بیگ چلایا
میر سید گلو اوس تھاں، آن ترا دھسایا
اوس جھلیا آن کڑک بیگ نوں، تول برچھا لایا
مار برچھا بیگ کڑک نوں، بھنّ ذکر چنگھایا
مرغ جویں کبابیاں، چا سیکھیں لایا
جیوں حضرت محمد حنفیئے، یزید کہایا
جیوں حضرت موسیٰ پگڑ کے، فرعون ڈبایا
اوس سید ہور بھی کتنے کو ماریو سو، آپ مول نہ آیا۔83۔

84
خان دوراں دی بہادری تے موت

دوہیں دلیں مقابلے، دمامہ کڑیا
خان دوراں گھوڑا چھیڑیا، جھاگ لشکر وڑیا
تے کھنڈا دھرو، میان توں، ہتھ سجے پھڑیا
اس گرمی کھادھی اہرنوں، رتّ منگے سڑیا
اگے آہا ناظر شاہ، لوح بختر جڑیا
اس ستّ سرو-سرو ماریاں، ن رہندا اڑیا
لوہے نوں لوہے جھلیا، پھٹّ کرے ن سڑیا
جیوں تتر منہ باج دے، وچ چنگل اڑیا
گھر پلنگھ چیتا نہنگ دے، منہ اندر پھڑیا
پر واہ حیاتی شاہ دی، شکرانہ پڑھیا
خلقت آکھے واہ واہ، خان دوراں لڑیا۔84۔

85

نادر تبک وجتیا، سار دانے گھڑی فرنگ دی
اوہدی ماں کلھ تے پیو نارد، اوہ سکی ہے بھین بھجنگ دی
اوہ اڑے ن زریاں بکھتراں، رت پیندی مول ن سنگدی
اس دھر تلی تے چھڈیا، چھوڑ پٹھّ دئیا ترنج دی
نزابت گلاں اگلیاں، وڈی گوٹ ماری شطرنج دی۔85۔

86
نادر شاہ دی جت

ناظر شاہ واجے فتہ دے، شادیانے واہے
منصور علی تے قمر دین، شررے چھڈیاہے
تبکاں توپاں رہکلے، دب پاسے لائے
برج بازی شترنج دی، مار رکّ اڈائے
پر دھروہی ناظر شاہ دی، ہند ساری پائے۔86۔