اڈدے بازاں مگر اوتار سنگھ پاش
اڈّ گئے نے باز چنجھاں 'چ لے کے
ساڈی چین دا اک پل بتا سکن دی خواہش
دوستو ہن چلیا جاوے
اڈدیاں بازاں مگر…
ایتھے تاں پتہ نہیں کدوں آ دھمکن
لال-پگڑیاں والے آلوچک
تے شروع کر دین
کویتا دی داد دینی
ایس توں پہلاں
کہ پسر جائے تھانے دی نت پھیلدی عمارت
تہاڈے پنڈ، تہاڈے ٹبر تیک
تے نتھی ہو جائے
سویمان دا کمبدا ہویا ورقہ
اس کرچ-مونہیں منشی دے روزنامچے وچ دوستو
ہن چلیا جاوے
اڈدیاں بازاں مگر…
ایہہ تاں ساری عمر نہیں لتھنا
بھیناں دے ویاہاں تے چکیا قرضہ،
پیلیاں وچ چھڑکے لہو دا
ہر قطرہ وی اکٹھا کرکے
اینا رنگ نہیں بننا،
کہ چتر لوانگے ، اک شانت
مسکراؤندے ہوئے جنے دا چہرہ
اتے ہور
کہ زندگی دیاں پوریاں راتاں وی گنی چلیئے
تاریاں دی گنتی نہیں ہونی
کیونکہ ہو نہیں سکنا ایہہ سبھ
پھر دوستو، ہن چلیا جاوے
اڈدیاں بازاں مگر…
جے تسیں مانی ہووے
گنڈ 'چ جمدے تتے گڑ دی مہک
اتے تکیا ہووے
سہاگی ہوئی وتر بھوں دا
چن دی چاننی 'چ چمکنا
تاں تسیں سبھ ضرور کوئی چارہ کرو
ہابڑی ہوئی ووٹ دی اس پرچی دا
جو لالھاں سٹّ رہی ہے
ساڈیاں کھوہاں دی ہریاول تے۔
جنہاں نے تکیاں ہن
کوٹھیاں 'تے سکدیاں سنہری چھلیاں
تے نہیں تکے
منڈی 'چ سکدے بھاء
اوہ کدے نہیں سمجھ سکن لگے
کہ کویں دشمنی ہے
دلی دی اس حکمران عورت دی
اس پیروں ننگی پنڈ دی سوہنی کڑی نال۔
سرنگ ورگی زندگی 'چ تردے ہوئے
جد پرط آؤندی ہے
اپنی آواز مڑ اپنے ہی پاس
تے اکھاں 'چ رڑکدے رہندے
بڈھے بلد دے اچڑے ہوئے کنھ ورگے سفنے
جد چمٹ جاوے گلیاں دا چکڑ
عمر دے سبھ توں حسین ورھیاں تے
تاں کرن نوں بس ایہو بچدا ہے
کہ چلیا جاوے
اڈدیاں بازاں مگر…
میں پچھدا ہاں اسمان 'چ اڑدے سورج نوں
کی وقت ایسے دا ناں ہے
کہ گھٹناواں کچلدیاں تریاں جان
مست ہاتھی وانگ
اک سمچے منکھ دی چیتنا ؟
کہ ہر سوال
کیول کم 'چ رجھے جسم دی غلطی ہی ہووے ؟
کیوں سنا دتا جاندا ہے ہر واری
پرانا چٹکلہ
کیوں کیہا جاندا ہے اسیں جؤندے ہاں
ذرا سوچو-
کہ ساڈے 'چوں کنیاں کو دا ناطہ ہے
زندگی ورگی کسے شے نال !
ربّ دی اوہ کیہو جیہی رحمت ہے
جو کنک گڈدے پاٹے ہوئے ہتھاں-
تے منڈی وچلے تختپوش 'تے پھیلی ہوئی ماس دی
اس پلپلی ڈھیری اتے،
اکو سمیں ہندی ہے ؟
آخر کیوں
بلداں دیاں ٹلیاں
تے پانی کڈھدے انجناں دے شور اندر
گھرے ہوئے چہریاں 'تے جم گئی ہے
اک چیکھدی خاموشی ؟
کون کھا جاندا ہے تل کے
ٹوکے 'تے رگّ لا رہے
کترے ہوئے ارماناں والے ڈولیاں دیاں مچھیاں ؟
کیوں گڑگڑاؤندا ہے
میرے پنڈ دا کرسان
اک معمولی پلسیئے اگے ؟
کیوں کسے درڑے جاندے بندے دے چیکن نوں
ہر وار
کویتا کہہ دتا جاندا ہے ؟
میں پچھدا ہاں آسمان 'چ اڑدے ہوئے سورج نوں
(موگا گولی-کانڈ نوں سمرپت)
بھر جانگے ہن دھوڑ نال قصبیاں دے سر
پھرنگے ٹرکّ بی. ایسّ. ایف. دے
پلیاں ہوئیاں جوآں دے وانگ…..
ایتکیں نہیں آویگی ستورگ دے پھلاں 'تے کھڑن رتّ
مدھیا گیا گھاہ تڑپھیگا
کالج دیاں وہڑیاں وچ
رات-دن پوناں بھرشٹ کریگی
تھانے 'چ لگی وائرلیسّ….
دراصل
ایتھے ہر تھاں 'تے اک باڈر ہے
جتھے ساڈے حق ختم ہندے ہن
پتونتے لوکاں دے شروع ہندے ہن
تے اسیں ہر طرحاں آزاد ہاں اس پار گاہلاں
کڈھن لئی
مکے لہراؤن لئی
چوناں لڑن لئی
ستورگاں دی مسکان چمن 'تے
کوئی بندش نہیں اس پار
تے اس توں اگے ہے قصبیاں
'چ اڈدی ہوئی دھوڑ، پلیاں ہوئیاں جوآں دے وانگ
رینگھدے ٹرکّ بی. ایسّ. ایف. دے
اسیں بکرے بلاؤندے اوہناں نوں چنگے نہیں لگدے
چلو انج ہی صحیح
اوہ تاں بس شغل فرماؤندے رہے
وین سندے آئے
داد دندے رہے…
زندگی جے کویتا جہی ہندی
اسیں خاموش ہی رہندے
سفنے جے پتھر دے ہندے
گیٹیاں سنگ ہی پرچ چھڈدے
پانی نال جے ڈھڈّ بھر سکدا
تاں پی کے سوں رہندے
چاندنی جے اوڑھی جا سکدی
سیوں کے پا لیندے…
ایتھے پر کجھ نہیں دسدا
امن دیاں گھگیاں ورگا
گیتاں دے درخت نہیں لبھدے
جنہاں سنگ پینگھ پا لئیے…
اسیں تاں کھوہنی ہے
اپنی چوری ہوئی راتاں دی نیند
اسیں ٹوہنا ہے زور
خون-لبڑے ہتھاں دا
اوہناں نوں بھلے لگن لئی
اسیں ہن وین نہیں پاؤننے…
اوہناں نوں رہا اک بھلیکھا
کہ جندرے 'چ ڈکّ دینگے
گستاخ پلاں دی بے-جسم ہوند
کندھاں اسار دینگے سڑکاں دی ہکّ 'تے
روشنی دے کئی ورھے بدلاں دے نال نال ترے
رتّ مگروں رتّ نوں کوئی روک نہ سکیا
صرف چھتاں 'تے جھولدا رہا
جھورا اوہناں پلاں دا
'جنہاں تیراں دیاں نوکاں 'تے پلنا سی'
(جیل 'چوں)
میری تاں جان ہے آسمان دا اوہ ٹکڑا
جو روشندان وچوں پلم آؤندا ہے
سخت کندھاں تے سیخاں دا وی لحاظ نہیں کردا
اوہ تاں چاہندے ہن
کہ میں اس ٹکڑے دے آسرے ہی جیواں
تاں پھر کنہدے کیوں نہیں ایس نوں
کہ تھائےں ہی جم جاوے، نویلے رنگ نہ بدلے-
دیکھو ایہہ ٹکڑا ہر گھڑی رنگت بدلدا ہے
ایہدے ہر رنگ دے لڑ لگیا ہے حسن رتاں دا
ذرا پچھ دیکھو اس ٹکڑے نوں موسم نال نہ بجھے
وگاہ مارے ایہہ اپنے جسم توں
رتاں دے پرچھاویں
ایہہ ٹکڑا تاں اپنے موڈھیاں 'تے
پورا آسمان ہی چکی فردا ہے…
ورھیاں دے موڈھے اتے ہتھ رکھ کے
تردی رہی جمن دی لالسا
انی قدم چل کے وی میننوں
جنمن دا سامان نہ ملا،
صفر اکھراں دا بھار
ناواں دا سفر کیتا-
اک ناں میری ماں دا سی اک پتا دا
کجھ ناں یاراں دے سن
کجھ شہراں دے، 'تے کجھ سڑکاں دے
ایہہ سارے ناں 'ر' توں شروع ہندے ہن
جنہاں توں اک شبد 'روایت' بندا سی
پر کوئی وی ناں جیون نہیں سی
جو 'ج' توں شروع ہونا سی
پر جد نہ-جنمن دا احساس
درد بن گیا
تاں ویہواں قدم ساہویں سی-
تے میں 'ج' دے کھنڈرے شبد-انگاں 'چ' سنگیت بھرنا سی-
ہوا وچ ایٹمی-دھوڑ سی
تے آکاش 'چ اکھاں اگّ آئیاں سن
شبداں دے 'پن' تے 'پاپ' دا
میری قوم کردی پئی سی سفر
میں بنھ لئے سارے ناں
اپنی پٹھّ 'تے
اتے تیریا مشق وانگ
اپنے لہو دے ساگر وچ…
جتھے میرا ویہواں قدم مکدا سی
اتھے 'جیل' سی-
تے انج 'اکیویں' ورھے دی سردل
میں 'ج' دے بھار نال ٹپیا ہاں
جس توں اک شبد 'جنم' بندا ہے
تے اک 'جیون'
تے ویہاں دے ویہہ ورھے
اس نوَ-جنمے منکھ نوں
گودی 'چ پا کے لوری گاؤندے ہن
تے نال گھل جاندا ہے
قیدی-ساتھیاں دا بیڑیاں چھنکا کے گایا
'جنم دن مبارک' دا گیت…
(جیل 'چوں)
میرے کول بڑا کجھ ہے
شام ہے-شرھاٹیاں 'چ بھجی ہوئی
زندگی ہے-نور 'چ بھکھدی ہوئی
اتے میں ہاں-'اسیں' دے جھرمٹ وچ گھریا ہویا
میتھوں ہور کی کھوہووگے
شام نوں کسے دور والی کوٹھڑی 'چ ڈکّ لؤگے ؟
زندگی 'چوں زندگی نوں کچل دیوگے ؟
'اسیں' وچوں 'میں' نوں نتار لؤگے ؟
جس نوں تسیں میرا 'کجھ' نہیں کہندے ہو
اس وچ تہاڈی موت دا سامان ہے
میرے کول بڑا کجھ ہے
میری اس 'کجھ نہیں' وچ بڑا کجھ ہے۔
(جیل 'چوں)
تساں میننوں دتا ہے اک کمرہ
ستھر تے بند
مننا تے میں ہے
کہ اس وچ کنے قدماں نال میل بندا ہے
کہ کنے میل چلکے کندھ، کندھ نہیں رہندی
تے سفر دے ارتھ شروع ہندے ہن…
تساں میننوں کجھ حق بخشے ہن-
گھر توں جلاوطنی دا
روٹی لئی مٹی ہون دا
محبوب دے غماں 'چ دیدے کھوہن دا
تے گمن دا موت دی بھینکر دھند وچ
پر اک حق ہور ہندا ہے
جو بخشیا نہیں، صرف کھوہیا جاندا ہے……
تہاڈے کول اقراراں دا سمندر
میرے ڈبن لئی
جس وچ تردیاں ہن
سنہری سفنیاں دیاں مچھلیاں
پر پراپتی دا کنا اوجھل ہون تکّ
میں پھڑ لیا ہے بے وفائی دا چپو
تے ہن تہاڈے کول بچیا ہے
میننوں دین لئی اک انعام-
موت
تے اوہ وی وڈیو داتیو !
تہاڈا آپ رکھن نوں جی کردا ہے
(جیل 'چوں)
پرانے کیلنڈر 'چ سٹّ دتا ہے
میں چاہت دیاں سدھیاں ہوئیاں انگلاں دا جال
بیتے دے ساگر 'چوں کڈھ لیاوانگا
کوئی ٹھہریا ہویا سماں
تے اس نوں اپنی اج دے حضور پیش کرکے
پھٹکار دیوانگا
جنھی پلیں محبوب دا حسن
میں پیلیا 'تے دھوڑ دتا سی
اوہناں دے مان 'تے
ہن پیلیاں توں صدق دا ور منگانگا
تے شہادت دی سدا-سہاگن سڑک نوں
اپنے کوارے-قدماں دا تال دیوانگا
میریاں آہاں 'چ ہے سلھی ہوا دی گندھ
میرے متھے 'تے ہے پتجھڑ دا اداس رنگ
تے میریاں باہاں 'چ ہے سمیں دا سچ
میں اپنے دل 'چ بھرنا چاہندا ہاں
بہاراں دے امڈدے ان-گنت گیت…
میننوں پتہ ہے
کوئی سورمگتی نہیں ہندے ایہہ پتری-فرض
ایہہ کوئی احسان نہیں کسے تے
کہ میں کہڑی رتے غالب دے شعر
فرش تے مسل آیا ہاں
میرا وی جی ہے-
رسیاں نوں منان دا
متر پیارے نوں دل سنان دا
موچیانے چھپڑ 'تے بیٹھ ونجھلی وجان دا
تے معصوم گیتاں نوں وقت بے-وقت سلام آکھن دا
میں اپنے جی نوں
کھارے کھوہ دے پپل تے ٹنگ آیا ہاں
تے میری اندرلی جیب 'چ چبھدی ہے
بسنت دی قسم۔
ایہہ سفر کتھوں شروع ہندا ہے
جاں سفر-دھوڑ دے کنے رنگ ہندے ہن
جاں کوئی ہور پرشن
تسیں کسے افلاطون توں پچھ آئیو
میں اک ا-سبھء راہی
کیول ایہہ کہہ سکدا ہاں
کہ وداعی دا کوئی شبد نہیں ہندا
جہڑا سفر ہندا ہے اوہ درد نہیں ہندا
موت کوئی مقام نہیں ہندا
تے منزل دا کوئی ارتھ نہیں ہندا
(جیل 'چوں)
ایہہ چار کندھاں دی ولگن میرا گھر نہیں
جدھے 'چ بصر کیتے پلاں نوں
میں عمر کہہ دیواں-
اتھے صرف کمرے دیاں کندھاں 'تے
لکھیا جا رہے، سمنت دا ویروا…
جد میں اس کمرے 'چ ڈکیا گیا
زندگی نوں نال نہیں ساں لیایا
باہر سفر نوں پھڑا آیا ساں
پوناں نوں راکھی بٹھا آیا ساں…
بیڑی تے لگے جنگال وانگ
میرے جسم نوں جنگال وی سکدے ہو
ایپر کی کروگے سفر دا
جو اک امانت پھڑی بیٹھا ہے
پوناں دا کی کروگے
جنہاں کتے حساب دینا ہے
تے اس کمرے دے ملبے 'تے بننا ہے۔
(جیل 'چوں)
میں اپنے جسم نوں
ہتھاں 'چ سانبھ سکدا ہاں
میرے ہتھ جد محبوب دا ہتھ منگدے ہن
پھڑن نوں تاں میں چن وی ہتھاں 'چ پھڑنا لوچدا ہاں۔
میرے ہتھاں نوں پر
سیکھاں دی چھوہ بے-شکوہ مبارک ہے
نالے کوٹھڑی دے اس ہنیرے وچ میرے ہتھ، ہتھ نہی ہندے-
صرف چپیڑ ہندے ہن…
ہتھ ملاؤن 'تے پابندی سسکدی رہِ جاندی ہے
جد اچنچیت کوئی ساتھی سامھنے آؤندا ہے
ہتھ خود-بہ-خود
مکا بن کے لہراؤن لگدے ہن…
دن ہتھ کھچدا ہے
تاں رات ہتھ ودھاؤندی ہے
کوئی ہتھ کھوہ نہیں سکدا ایہناں ہتھاں دا سلسلہ
تے کدی بوہے دے پنجاں دے پنج سریئے
بن جاندے ہن کوئی بڑے پیارے ہتھ-
اک ہتھ میرے پنڈ دے بزرگ تلسی دا
جس دیاں انگلاں
ورھیاں نوں گنھ گنھ کے سی اینیاں ہمبھیاں
کہ میننوں پڑھاؤندیاں
اردو دے مڈھلے سبق
بن جاندا سی اس توں علف دا 'ت'…
اک ہتھ جگیری درزی دا
جو جدوں وی میننوں جانگھیا سیوں کے دندا
تاں لیندا سی محنت
میرے کنّ مروڑن دی
تے ایہہ جاندیاں ہویاں وی کہ میں الٹ کرنو
باز نہیں آؤنا
نصیحت کردا سی-
پشواں نال چھپڑ 'چ نہ وڑیا کر
جنگ پلنگا کھیڈنوں ہٹنیں کہ نہیں ؟
اک ہتھ پیارے نائی دا
جو کٹدے ہوئے میرے وال
ڈردا رہندا سی میرے سکھ گھردیاں توں…
اک مرو دائی دا
جس دے ہتھ سی کوئی 'طوا'
جو سدا راگ گاؤندا سی
"جی جاگ وے پتّ !"
دا راگ گاؤندا سی
تے اک ہتھ درشو دہاڑیئے دا
جس نے پی لئی ادھی صدی
رکھ کے حقے دی چلم وچ…
میتھوں کوئی کھوہ نہیں سکدا
ایہناں ہتھاں دا سلسلہ
ہتھ جیباں 'چ ہون جاں باہر
ہتھ-کڑی 'چ ہون جاں بندوق دے کندے 'تے
ہتھ ہتھ ہندے ہن
تے ہتھاں دا اک دھرم ہندا ہے
ہتھ جے ہون تاں
جوڑن لئی ہی نہیں ہندے
نہ دشمن سامھنے چکن نوں ہی ہندے ہن
ایہہ گچیاں مروڑن لئی وی ہندے ہن
ہتھ جے ہون تاں
ہیر دے ہتھوں چوری پھڑن لئی ہی نہیں ہندے
سیدے دی جنیت ڈکن لئی وی ہندے ہن
ہتھ کرت کرن لئی ہی نہیں ہندے
لوٹو ہتھاں نوں توڑن لئی وی ہندے ہن
جو ہتھاں دا دھرم بھنگ کردے ہن
جو ہتھاں دے سہج دا اپمان کردے ہن
اوہ پنگلے ہندے ہن
ہتھ تاں ہندے ہن سہارا دین لئی
ہتھ تاں ہندے ہن ہنگارا دین لئی۔
(جیل 'چوں)
تسیں جد باہر آؤندے ہو
تاں مڑ کے رڑھنا تے سکھنا نہیں پیندا
زبان توتلی نہیں ہندی
نہ ماں دے دودھ دی طلب ہندی ہے
تسیں آسمان اتے لکھے ناواں وچوں
اپنا نام لبھدے ہو
ہوا تصدیق کردی ہے
تے پودے جشن کردے ہن-
انج شروع ہندا ہے، زندگی دا عمل پھر توں…
پھر اوہ سنگھرش دی کتھا، روح نوں پرچان لئی
پھر اوہ لوکاں دا جنگل گواچ جان لئی
پھر اوہی جت دی امید…
انج شروع ہندا ہے
زندگی دا عمل پھر توں۔
(جیل 'چوں)
اسیں لڑانگے ساتھی، اداس موسم لئی
اسیں لڑانگے ساتھی، غلام سدھراں لئی
اسیں چنانگے ساتھی، زندگی دے ٹکڑے
ہتھوڑا ہن وی چلدا ہے،ادانش اہرن 'تے
سیاڑ ہن وی وگدے نے، چیکدی دھرتی 'تے
ایہہ کم ساڈا نہیں بندا، سوال نچدا ہے
سوال دے موراں تے چڑھ کے
اسیں لڑانگے ساتھی
قتل ہوئے جذبیاں دی قسم کھا کے
بجھیاں ہوئیاں نظراں دی قسم کھا کے
ہتھاں 'تے پئے رٹناں دی قسم کھا کے
اسیں لڑانگے ساتھی
اسیں لڑانگے تد تکّ
کہ ویرو بکریاں والا جدوں تکّ
بکریاں دا موت پیندا ہے
کھڑے ہوئے سرہوں دے پھلاں نوں
جدوں تکّ واہن والے آپ نہیں سنگھدے
کہ سجیاں اکھیاں والی
پنڈ دی ادھیاپکا دا پتی جدوں تکّ
جنگ توں پرط نہیں آؤندا
جدوں تکّ پولیس دے سپاہی
اپنے ہی بھراواں دا گلا گھٹن تے بادھک ہن
کہ بابو دفتراں والے
جدوں تکّ لہو دے نال حرف پاؤندے ہن…
اسیں لڑانگے جد تکّ
دنیا 'چ لڑن دی لوڑ باقی ہے…
جدوں بندوق نہ ہوئی، اودوں تلوار ہوویگی
جدوں تلوار نہ ہوئی، لڑن دی لگن ہوویگی
لڑن دی جاچ نہ ہوئی، لڑن دی لوڑ ہوویگی
تے اسیں لڑانگے ساتھی………….
اسیں لڑانگے
کہ لڑن باجھوں کجھ وی نہیں ملدا
اسیں لڑانگے
کہ حالے تکّ لڑے کیوں نہیں
اسیں لڑانگے
اپنی سزا قبولن لئی
لڑ کے مر چکیاں دی یاد زندہ رکھن لئی
اسیں لڑانگے ساتھی…
میرے گردیو ! جے اودوں ہی تسیں اک بھیل بچہ سمجھ کے
میرا انگوٹھا کٹّ دندے
تاں کہانی ہور سی……
پر این. سی. سی. وچ
تساں بندوق چکن دا نقطہ تاں آپ دسیا سی
کہ اپنے دیش دے اتے
جدوں کوئی بھیڑ بن جاوے
تاں کیکن ٹارگٹ دشمن نوں دھار کے
تے گھوڑا نپّ دینا ہے-
ہن جدوں دیش اتے بھیڑ آئی ہے
میرے گردیو !
آپوں ہی تسیں دریودھناں سنگ جا کھلوتے ہو
پر ہن تہاڈا چکر-ویوہ
کدھرے وی کارگر نہیں ہونا
تے پہلے وار اندر ہی
ہر گھنچکر دا
چراسی-چکر کٹیا جاویگا
ہاں، جے بال امرے ہی، تسیں اک بھیل بچہ سمجھ کے
میرا انگوٹھا کٹّ دندے تاں کہانی ہور سی…
میننوں چاہیدے ہن کجھ بول
جنہاں دا اک گیت بن سکے……
کھوہ لوو میتھوں ایہہ بھیڑ دی ٹیں ٹیں
ساڑ دیوو میننوں میریاں نظماں دی دھونی 'تے
میری کھوپڑی 'تے بے شک ٹنکاوو حکومت دا سیاح-ڈنڈا
پر میننوں دے دیو کجھ بول
جنہاں دا اک گیت بن سکے…
میننں نہیں چاہیدے امین سیانی دے ڈائلاگ
سامبھو آنند بخشی، تسیں جانو لکشمی کانت
میں کی کرنا ہے اندرا دا بھاشن
میننوں چاہیدے ہن کجھ بول
جنہاں دا اک گیت بن سکے…
میرے منہ 'چ تنّ دیو یملے جٹّ دی تومبی
میرے متھے 'تے جھریٹ دیوو ٹیگور دی نیشنل انتھم
میری ہکّ 'تے چپکا دیو گلشن نندہ دے ناول
میں کاہنوں پڑھنا ہے ظفرنامہ
جے میننوں مل جان کجھ بول
جنہاں دا اک گیت بن سکے…
میری پٹھّ 'تے لدّ دیو باجپائی دا بوجھل پنڈا
میرے گل 'چ پا دیو ہیمنت باسو دی لاش
میرے ڈھوہے 'چ دے دیو لالا جگت نرائن دا سر
چلو میں ماؤ دا ناں وی نہیں لیندا
پر میننوں دے دیو تاں صحیح کجھ بول
جنہاں دا اک گیت بن سکے…
میننوں پینّ وچ سیاہی نہ بھرن دیوو
میں اپنی 'لوح کتھا' وی ساڑ دندا ہاں
میں 'چندن' نال وی کاٹی کر لیندا ہاں
جے میننوں دے دیو کجھ بول
جنہاں دا اک گیت بن سکے…
ایہہ گیت میں اوہناں گنگیاں نوں دینا ہے
جنہاں نوں گیتاں دی قدر ہے
پر جنہاں نوں تہاڈے بھانے گاؤنا نہیں پگدا
جے تہاڈے کول نہیں ہے کوئی بول، کوئی گیت
میننوں بکن دیوو میں کی بکدا ہاں
تہانوں شاید خبر نہیں سی
اوہناں بیوہ پلاں دے دردی دی
جو پرامڈاں دی پکڑ 'چ نہیں آیا
تسیں شلا-لیکھاں دیاں شاہی موہراں نوں ہی
کویتا دی کلا کہندے رہے ہو…….
شبد جو راجیاں دی گھاٹی 'چ نچدے ہن
جو معشوق دی دھنی دا کھیترپھل مندے ہن
جو میزاں اتے ٹینس-بالاں وانگ رڑھدے ہن
جو منچاں دی کلر-بھوں 'تے اگدے ہن-
کویتا نہیں ہندے
تسیں سمجھیا سی
شبد ہوا 'چ اڈدے پتے ہن
کہ دلی دے نکاسی-پکھے
اپنی بے-حیا درگندھت-پون سنگ
لکھ دینگے سمیں دا کاوَ
پر شبد نہ تاں ڈردے ہن، نہ مردے
اوہناں لہو-گنیں مٹی نوں
کدی خمیر نہیں آؤن دتی
جو دن دے 'نھیرے' 'چ ورجت ہندا ہے
اس نوں رات دے چانن 'چ کر دکھاؤندے ہن
ٹیگور جاں غالب دی داڑھی 'چ
شبد کویتا نہیں ہندے
تیلھا ہندے ہن…
جے تہانوں بہت مان ہے
اپنی کلا، اپنے فلسفے 'تے
تاں کھولہو سنہری جلداں والے گرنتھ
تہاڈے شیکسپیار نے
زندگی دے ہاسے 'چ موت دے لطیفے دا
کی ستھان دسیا ہے ؟
تہاڈے بیتھوون نے
ماں-بھین دیاں گالھاں دا کی ردم دسیا ہے ؟
محبوب دی چھاتی دے گیتاں والیاں
ماں دے دودھ
تے دودھ دی لاج دا کی گیت لکھیا ہے ؟
ایہہ پستک مر چکی ہے
ایہنوں نہ پڑھو
اس دے لفظاں وچ موت دی ٹھنڈ ہے
تے اک اک صفعہ
زندگی دے آخری پل ورگا بھیانک
ایہہ پستک جد بنی سی
تاں میں اک پشو ساں
ستا پیا پشو……..
تے جد میں جاگیا
تاں میرے انسان بنن تیک
ایہہ پستک مر چکی سی
ہن جے اس پستک نوں پڑھوگے
تاں پشو بن جاؤگے
ستے ہوئے پشو
جگاں توں اک ویلنا چلدا ہے
پیڑی جا رہا رتاں دی مہک
تہاڈی سہج-شاستر کون پڑھے
کرلاہٹاں، چیساں دی ایس دلدل وچ
اوہ کس حد تک ڈھونڈنگے
سلونے تال شبداں 'چوں
لہو اپنے دے وچ ہی نچڑدا ہووے
جنہاں دی ہوند دا پلہ…
اکھیڑن واسطے ایہہ عمل قتلاں دا
وقت دے ویلنے 'چ دتی ہے جنہاں نے بانہہ
اوہ تہاڈی کلا-برتی نوں ہی بسّ
پرچاؤن نہیں آئے
نہ ہی اوہناں دے لہو دی سڑاند 'چوں
تساں نوں کوئی سہج لبھنا ہے…
تسیں چاہندے ہو
اسیں مہکدار شیلی 'چ لکھیئے
پھلاں دے گیت
سکے سلواھڑ 'چوں لبھدے ہو
بہار دی روح-
کنی غلط تھاں تے آ گئے ہو تسیں
ایہہ سلواھڑ تاں اج جاں بھلک سڑ جانا ہے
نال ہی بھسم ہو جانی
اجاڑ دی مارو-دہشت
تے دھرتی دی بانجھ-پرط…
پھیر ایتھے ہونی وانگ اگنگے مہکاں دے باغ
ہاں، اوہناں توں منگ لینی
روپ دی مٹھاس
تساں اس رتّ نوں پا لینا کوئی وی سوال
جے تد تکّ تہاڈی جیبھ
پتھرا نہ گئی ہووے…
میرے لنکا دے ہمراہی، ججھارو ویر سنگرامی
میں ادنیٰ بھارتی تیری کچہری وچ حاضر ہاں
تیرا وی روس سچا ہے، میری وی عرض سچی ہے
نہ میتھوں اوپرا ایں توں، نہ تیتھوں میں ہی نابر ہاں
تیرے فیتے اڈاون نوں، تیرے سپنے بکھیرن نوں
جو میرے دیش وچوں تیرے لئی سوغات آئی ہے
ایہہ گلّ عجوبہ نہیں ہے تیرے لئی نہ میرے لئی
پرانی گلّ ہے یارا، چور نے چور دی یاری نبھائی ہے
تیرے وی دل 'چوں اگّ بھڑکی، میرا وی لہو ابلیا ہے
جے توں ہتھیار چکے نے، تاں میں کد صبر کیتا ہے
میرے لوکاں دے ویرے، آپاں اکو درد جیندے ہاں
میرا لہو رام نے پیتا، تیرا راون نے پیتا ہے
لہو پلاون والے جد کدی ہشیار ہندے نے
ایہناں نوں لہو پلائی جان دا ٹھرک نہیں رہندا
اس بانر قوم نوں سچ دی جدوں پہچان ہندی ہے
اودوں پھر رام تے راون 'چ کوئی فرق نہیں رہندا
ایہہ اندرا جس نے تینوں موت دا پیغام گھلیا ہے
سوٹزرلینڈ وچ جنمی لنڈن دی بیٹی ہے
ایہدی ساڑھی 'چ ڈالر ہے، ایہدی انگی 'چ روبل ہے
ایہنوں میرے دیش دی کہنا میری دھرتی دی ہیٹھی ہے
توں سچ منی میرے دیش دی ہر کڑی اندرا نہیں
میری دھرتی 'چ اگدا ہے، اجیتا بھین دا جیرا
توں اج وی دیکھ سکدا ایں، ظلم دی مار دے تھپڑ
جے لنکا دے بہادر ویکھیں، کیول کور دا چہرہ
میں خود سیکھاں 'چ بند ہاں، تیرے لئی کجھ بھیج نہیں سکدا
توں بھر دیویں آزادی-ہیر دی خود مانگ سندھوری
جد ایہہ لوہے دے ہرکارے، تیرے 'تے بمب سٹنگے
توں جھوجینگا، میرے ساتھی وی بھاجی دینگے پوری
آ لنکا دے بہادر آپاں اک اقرار کر لئیے
دھرم-یدھ وچ جھوجن دا، دسہرا نت مناون دا
ظلم حقاں دی سیتا 'تے کسے دا ہون نہیں دینا
کہ دس ہوون جاں سو ہوون، لاہیئے سیس راون دا
(جالندھر جیل)
ساڈے چلھے دا سنگیت سنو
ساڈی درد-منداں دی پیڑ-ولھیٹی چیک سنو
میری پتنی دی فرمائش سنو
میری بچی دی ہر منگ سنو
میری بیڑی وچلی زہر منو
میرے کھنگھن دی مردنگ سنو
میری ٹاکیاں بھری پتلون دا ہؤکا سرد سنو
میرے پیر دی پاٹی جتی 'چوں
میرے پاٹے دل دا درد سنو
میری بناں-شبداں آواز سنو
میرے بولن دا انداز سنو
میرے غضب دا ذرا قیاس کرو
میرے روہ دا ذرا حساب سنو
میرے ششٹاچار دی لاش لوو
میری وحشت دا ہن راگ سنو
آؤ اج ان پڑھ جانگلیاں توں
پڑھیا لکھیا گیت سنو
تسیں غلط سنو جاں ٹھیک سنو
ساڈے توں ساڈی نیت سنو
(جنگی قیدیاں نوں سمرپن)
اے قلم دے کرتیا وے، اے میرے احمد سلیم
چمّ کے سیکھاں، میرے سجرے بنے رشتے دے ویر
میں وی ہاں جیلھاں دا شاعر، میرا وی نے عشقَ لوک
تیننوں پچھدے نے پنڈی دے، تے میننوں دلی دے تیر
تاہیؤں پھڑ ہوون 'تے تیرے، چیک نہیں اٹھیا ساں میں
میں تاں خوش ہویا ساں کہ ہو گئی تیری کویتا جوان
نالے میرے گھر 'چ وی سن، سڑ رہے ڈھاکے انیک
ایتھے وی بکدا پیا سی، بھیس بدلی یاہیا خان
میں بڑا حیران ساں، کرلاؤندیاں دمبھیاں نوں ویکھ
جو تیرے سیکھاں 'چ ہوون 'تے سی دھاہاں ماردے
سڑدے گھر ول پٹھّ کرکے، ریت سٹدے سی گوانڈھ
میں دکھی ساں تھکّ رہے نے، منہ 'تے میرے یار دے
میں نہیں کہندا کہ قاتل، کتے وی ہوون خماں
میں نہیں کہندا کتے وی، لٹّ ہونی ہے صحیح
میں تاں کہندا ہاں کہ لوٹو بدلنے مکتی نہیں
ہند پاکی بانیاں دی، ہے اکو جیہی وحی
میں تاں کہندا ہاں آزادی دانیاں دی مٹھّ نہیں
دان جہڑی ہو سکے، پیسے نوں جہڑی آ سکے
ایہہ تاں اوہ فصل جس نوں لہو ناں' سنجدے نے لوک
ایہہ نہیں کوئی پریم-پتر، جو کبوتر لیا سکے
پتّ کھانی ڈین جس نے گھر 'چ کوئی چھڈیا نہیں
نرم سینے کھان دا جس نوں پیا ہووے سواد
زندگی دی پیوند اوہ ہوراں دے لا سکدی نہیں
اوہ کھڑا سکدی نہیں ، ہمسایاں دے ویہڑے 'چ باغ
آ دکھاواں تینوں میں بنگال دے رسدے زخم
آ تینوں دکھلا دیاں، آندھرا دے دل 'چ چھیک
جے توں لوڑیں اس آزادی ونڈدی دیوی دے دید
آ میرے پنجاب دے سڑدے ہوئے موگے نوں دیکھ
تیرے پھڑ ہوون 'تے جو، پاؤندے سی ہمدردی دے وین
بہت پاؤندے سی جو یاہیا خان دے ظلماں دی ڈنڈ
پتلے جو جمہوریات دے اوہناں دیاں جیلھاں اندر
آ تینوں سنگھا دیاں سڑدے ہوئے جوبن دی گندھ
نہ اسیں جتی اے جنگ، تے نہ ہرے پاکی کتے
ایہہ تاں پاپی پیٹ سن، جو پتلیاں بن کے نچے
اجے تاں بسّ ڈھڈّ ہی ڈھڈّ ہاں آدمی پورے نہیں
اجے ناں دشمن ہاں آپاں، نہ کسے دے ہاں سکے
اجے تاں جنگیاں دی ٹولی، چہل کردی ہے پئی
ساڑ کے ڈھاکے نوں پرچے اگّ دے پھلاں دے نال
اس نوں کویتا جاگدی ہے، چھمبھ دے کھنڈراں اندر
عشقَ آؤندا ہے دھوانکھی دھرت دے بلھاں دے نال
نہ تاں اوہ مردِ-مجاہد، نہ نے قیدی جنگ دے
نہ اوہناں لٹیاں نے عزتاں، نہ اوہناں سٹے نے سند
نہ اوہناں کول پیر ہن، نہ سیس دھوناں دے اتے
کی اوہناں نے ہارنا تے کی اوہناں جتنی اے جنگ
اوہناں دی خاطر توں کیوں نہیں بولدا احمد سلیم
جسم جہڑے جابراں دے حکم وچ جوڑے ہوئے
تڑپھدے ہوئے تر گئے جو اپنے ٹبراں توں دور
تڑپھدے ہن اجے وی اوہ ہند وچ نوڑے پئے
ہر دوئے تیئے جدوں پھنکاردا ہے ریڈیو
بھجدے ہوئے ڈھڈّ کجھ ٹکرائے سنگیناں دے نال
کیوں تیری ترساں بھری، کانی کدے روئی نہیں
کیوں تیرے کولے خیالاں وچ نہیں آؤندا بھچال
تیری ہمدردی بھری اوہ آتما کتھے گئی
جاں ہے تینوں خوف، نہ ٹٹے تیرا بھارت 'چ مان
جو تینوں گرداندے پئے سی پیغمبر سچ دا
ہن کتے نہ آکھ دیون، اک نہ-شکرا مسلمان
میں نہیں کہندا مہبتّ وچّ پگھل جایا نہ کر
میں نہیں کہندا کہ آڈھا ظلم نال لایا نہ کر
میں تاں کہندا ہاں کہ ظلم دی جڑھاں توں پہچان کر
شوکدے پتیاں دے اتے تھکّ کے مڑ جایا نہ کر
آ اسیں ڈھڈاں نوں کہیئے، سراں دی خاطر لڑو
بن کے پورے جسم اپنی قسم دی خاطر لڑو
پھر بنا کے جنگی قیدی، پوری دیوانگے سزا
اجے تاں یارو بسّ اپنے جسم دی خاطر لڑو
میری محبوب ، تینوں وی گلہ ہونا محبت 'تے
میرے خاطر تیرے اتھرے جیہے چاواں دا کی بنیا
توں ریجھاں دی سوئی نہ' اکریاں سی جو رومالاں 'تے
اوہناں دھپاں دا کی بنیا، اوہناں چھاواں دا کی بنیا
کوی ہو کے کداں ان-پڑھی چھڈّ جاندا ہاں
تیرے نیناں دے اندر لکھی ہوئی اقرار دی کویتا
تیرے لئی راکھویں ہوٹھاں 'تے ہے پتھرا گئی اڑیئے
بڑی کوڑی ، بڑی بے رس، میرے روزگار دی کویتا
میری پوجا ، میرا ایمان، اج دوویں ہی زخمی نے
تیرا ہاسہ تے السی دے پھلاں دا رمکدا ہاسہ
مینوں جد لے کے تر جاندے نے، تیری خوشی دے دشمن
بڑا بے-شرم ہو کے ہتھکڑی دا ٹنکدا ہاسہ
تیرا بوہا ہی ہے پر جس تھاں جھکّ جاندا ہے سر میرا
میں بوہے جیل دے تے ستّ واری تھکّ کے لنگھدا ہاں
میرے پنڈ وچ ہی ستیا ہے، کہ میں وچھ-وچھ کے جیداں
میں اگیوں حاکماں دے، شیر وانگوں بکّ کے لنگھدا ہاں
میرا ہر درد اکو سوئی دے نکے 'چوں لنگھدا ہے
لٹیا امن سوچاں دا، قتل ہے جشن کھیتاں دا
اوہ ہی بن رہے نے دیکھ تیرے حسن دے دشمن
جو اج تیکن رہے چردے، اساڈا حسن کھیتاں دا
میں مل مل، کے تریلاں کنک پنڈا کوچدی دیکھی
میرے تکن 'تے اس دے مکھ آؤندی سنگ نوں تکیا ہے
میں وگدی آڈ 'تے وچھدی تکی ہے دھپّ سورج دی
میں راتیں ستیاں برچھاں نوں چمدے نوں تکیا ہے
میں تکیا ہے دھریکاں دے پھلاں 'تے مہک گاؤندی نوں
میں تکیا ہے کپاہ دے فٹاں وچ ٹکسال ڈھلدی نوں
میں چوراں وانگ گٹمٹ کردیاں چرھیاں نوں تکیا ہے
میں تکیا ہے سرہوں دے پھلاں 'تے ترکال ڈھلدی نوں
میرا ہر چاء ایہناں فصلاں دی مکتی نال جڑیا ہے
تیری مسکان دی گاتھا ہے، ہر کرسان دی گاتھا
میری قسمت ہے بس ہن بدلدے ہوئے وقت دی قسمت
میری گاتھا ہے بسّ لشکدی ہوئی کرپان دی گاتھا
میرا چہرہ ہے اج تلخی نے اےداں کھردرا کیتا
کہ اس چہرے 'تے پے کے چاندنی نوں کھرک جہی چھڑدی
میری زندگی دیاں زہراں نے اج اتہاس لئی امرت
ایہناں نوں پی پی میری قوم نوں ہے سرت جہی چھڑدی
(1)
جھوٹھ بولدے نے
ایہہ جہاز بچیو !
ایہناں دا سچ نہ مننا
تسیں کھیڈدے رہو
گھر بناؤن بناؤن………
(2)
ٹھنڈا چن پیا بٹّ بٹّ تکے
دھند 'چ اتردی ہوائی-چھتری
ڈوراں 'چ پھسی ہوئی لاش
آؤ دیکھو-
اوہناں نے ملّ پایا ہے
پوہ دی چاننی دا
آؤ دیکھو-
اوہناں دے کم آئی ہے
غریب دی جوانی………
(3)
ریڈیو نوں آکھو
سہں کھا کے تاں کہے
دھرتی جے ماں ہندی تاں' کس دی ؟
ایہہ پاکستانیاں دی کی ہوئی ؟
تے 'بھارت' والیاں دی کی لگی ؟
(4)
چورو، وے چورو !
اپنا مال ونڈن لئی
کتے باہر جا کے لڑو
جاگ ہی نہ اٹھن متاں گھر والے
سنیا
بری ہندی ہے واہر دی کٹّ…………
(5)
اوہ ریڈیو نہیں سندے
اخباراں نہیں پڑھدے
جہاز کھیتاں وچ ہی دے جاندے ہن خبر سار
منے نوں مٹھّ وچ گھٹّ کے
اوہ کیول ہسّ چھڈدے ہن
کیونکہ اوہ سمجھدے ہن
کہ حل دی ویل کملی نہیں
کملی تاں توپ ہندی ہے
(6)
اسیں ہنھیری نقر دے وچ
گمّ سنم بیٹھے سوچ رہے ہاں
ہور گھڑی تائیں چن چڑھیگا
بھریا بھریا
کھسیا کھسیا
تاں بچیاں نوں آکھانگے
ایس طرحاں دا چن ہندا اے ؟
اوہ سوں ہی جانگے آخر
رات نوں جاگدی چھڈّ کے
چاندنی تھرک اٹھیگی
تریلی دھرت دے اتے
لڑھکدی رات جاوے گی
سپنیاں دی پہاڑی 'تے…
جدوں نظراں لکاونگے
بسترے شرم دے مارے
تلی 'توں تلک جاویگا
گلابی پھلّ سرگھی دا…
اوہ میرے گیت لے کے پھیر
اپنا ہنر پالنگے
سمیں دی اوٹ وچ چہرے
اوہناں دے بیتدے جاندے
اوہ نت فقراں دے دھکے رینگدے جاندے…
اے سنکٹ دے پل !
میں تریا ہاں انگلاں 'چ پھڑ کے
اپنے اننت دے اچھوہ ٹکڑے
تیرے ورتمان دے چھلے دے لنگھاؤن لئی
تیرے نہ 'چوں تینوں پیدا کرن واسطے
اے سنکٹ دے پل !
ایتھے اک دریا ہے آوازاں دا
جہدے 'چ میریاں نظماں ڈبّ گئیاں
تیرا تے میرا سانجھا اتیت گل گیا ہے
اک کاغذ دی بیڑی وانگ…
اے سنکٹ دے پل !
ایتھے خشک دھوڑ اڈدی ہے ویران راہاں 'تے
تے دھوڑ 'چ اڈ جاندے ہن
عمر دے سال
پلاڑ 'چ لیک نہ توں واہ سکنی اے، نہ میں
-تے اپنا ایہی رشتہ ہے
پر میننوں محسوس کرن دے
تیرے پنڈے وچ ہو رہی اتہاس دی پیڑ
میری کھردری تلی 'تے
توں اپنا 'کجھ نہیں' رکھ دے
میں تیرے لپکدے دھڑ نوں
ایہہ اپنے پیر بھیٹ کردا ہاں…
اے سنکٹ دے پل !
اج بوہے 'تے تیل چوء-
میں تیری چپّ نوں سنن آیا ہاں
تیرے خلاء نوں جین آیا ہاں
نہیں، ایہہ گل تاں کدے نہیں ہونی
کہ تارے ہی بہلا دینگے محبوب دا من
ہو سکدا اے
راتاں دا زہر گھٹ جاوے
جدوں ہنھیرا جت لیا گیا…
پھر شاید سگرٹ نال اندر لوہن دی
ضرورت نہ رہے
شاید آوارگی دی زلت گھٹ جائے
مکّ جائے بیچارگی دا درد…
شاید عمر دے صفے 'تے
غلطیاں لاؤن دی مشکل، ڈونگھی نہ رہے اینی
ہو سکدا ہے
نفرت 'چ بھجن دا سنکٹ نہ رہے
تے اپنے چہرے نوں پہچان کے
اپنا کہہ سکن دی شرم نہ رہے…
اڈیک تاں شاید
کدے وی ختم نہ ہووے
بسّ کجھ پل ہور
تیرے چہرے دی یاد وچ
باقی تاں ساری عمر
اپنے نقش ہی ڈھونڈھن توں وہل ملنی نہیں
بسّ کجھ پل ہور
ایہہ تاریاں دا گیت
پھیر تاں امبر دی چپّ نے
سبھ کجھ نگل ہی جانا ہے…
دیکھ، کجھ پل ہور
چن دی چاندنی 'چ چمکدی
ایہہ تتر-کھمبی بدلی
شاید ماروتھل ہی بن جاوے
ایہہ ستے پئے مکان
شاید ابھڑواہے اٹھ کے
جنگل نوں ہی تر پین…
سچ
میری جیبھ جل رہی ہے بلیئے
لپ کو جھٹھ دا آسرا دے دے
میں تینوں پیار کر لواں
چل، اج رات دی
ہوا دی تے جسماں دی منہ-رکھائی ہی صحیح
کل نوں
میں اس نوں درد کہہ لوانگا
کل نوں
توں اس نوں غلطی آکھ لئیں…
تیرے کول دل دا سچ کہنا
دل دی بے ادبی ہے
سچ دی بے ادبی ہے
تیرے کول گلہ کرنا عشقَ دی ہیٹھی ہے
جا، توں شکایت دے قابیل ہو کے آ
اجے تاں میری ہر شکایت توں
تیرا کد بڑا چھوٹا ہے
کدے وی گل سکدی ہے
میرے لہو دریا 'چ
اداواں دی ایہہ گھسی ہوئی کشتی
کسے وی وقت
طوفاناں دی سہں کھا سکدی ہے
میرے دل دی دھرتی……………
ایہہ درد پتھریلا ہندا ہے
زندگی ورگا
زندگی، جو گلشن نندہ دا ناول نہیں
پہاڑی سڑک واکر کٹھن ہندی ہے
امبراں تے چن نہ گھٹا
ویہڑے وچ پھلّ نہ ہوا
دل میرا کدھر گیا
دل میرا کدھر گیا
پلاں دا پروڑھ ہندا قافلہ نہ گولیا
درداں دا چوڑ ہندا فاصلہ نہ گولیا
موسماں دا کھا لیا دغا
موسماں دا کھا لیا دغا
یار میرے سورجاں دی جڑھیں جا کے بہہ گئے
رتّ دے دکھانت نوں اوہ ہور اگے لے گئے
پیراں 'چ نیوا لیا خدا
پیراں 'چ نیوا لیا خدا
بڑا چر ٹکڑے تمنا دے اٹھائے نہ
بڑا چر باریاں 'چ گملے سجائے نہ
ہاسے نوں کرا لیا زبھا
ہاسے نوں کرا لیا زبھا
اج نہ بھگوڑا ہون دینا دل چندرے نوں
توڑ دینا چابیاں-گواچے ہوئے جندرے نوں
سنیں اسیں چپّ دی سدا
سنیں اسیں چپّ دی سدا
امبراں تے چن نہ گھٹا
سنیں اسیں چپّ دی سدا
پیراں 'چ نیوا لیا خدا
ہاسے نوں کرا لیا زبھا
دل میرا کدھر گیا
کون دئے دھرواس
کھلو کے پاس
ہے بھرے پتاسے ورگا
جیون دا اتہاس-
مٹی دے وچ مٹی ہویا
مٹی ورگیاں کھیڈاں
میتھوں وٹیا وٹیا میرا
بچپن لنگھ گیا اےداں
جیوں رسی ہووے محبوب
نہ کرے کھرود
تے من دا وہڑھا رہے اداس
کون دئے دھرواس۔
عمر دے رکھ توں ہو گیا لما
فقراں دا پرچھاواں۔
ریشم وانگ ہنڈھا لیا مینوں
لوہے دیاں گھٹناواں۔
پیراں دیئے مٹیئے پہاڑ بن جائیں
ککھاں دیئے کلیئے مینار بن جائیں
اپنی کمائی سانبھ رکھ نی
کرتی دیئے کلیئے
لکھ لکھ دا اے تیرا ککھّ نی
کرتی دیئے کلیئے
جگاں دی اساری تیرے ککھاں وچ کھیلھدی
صدیاں توں آئی ایں غلامیاں نوں جھیلدی
ہو جا ہشیار، باہر آئی اے بہار
ہن میل امبراں دے نال اکھ نی
کرتی دیئے کلیئے
اٹھ تیرے وارثاں دا آ گیا زمانہ نی
پوناں وچ گونجیا آزادی دا ترانہ نی
لوکاں چکے ہتھیار، اج بنھ کے قطار
لینی ویریاں دی دھاڑ اوہناں ڈکّ نی
کرتی دیئے کلیئے
کئی تیرے وارثاں نے دتی جند وار نی
جہڑے راہے گیا سی سرابھا کرتار نی
اوہیؤ پھڑ لیا راہ، ساری دنیا گواہ
کوئی حاکماں توں پچھ لئے بے شکّ نی
کرتی دیئے کلیئے
کل بابا بڈھا اک ماریا پولیس نے
ہکّ وچ گولی کھادھی بابو تے دلیپ نے
پوری کیتی اے رسم، دئیا سنگھ دی قسم
گلّ رہی نہ حکومتاں دے وسّ نی
کرتی دیئے کلیئے
جگاں تکّ رہنے ایہو ساکے مشہور نی
لکھے اتہاس جہڑے پنڈ دداہور نی
بازاں والے دی کٹار، اج رہی للکار
اوہنے وڈھّ وڈھّ دینے ویری رکھ نی
کرتی دیئے کلیئے
جھگیئے نی ہن پاسبان تیرے جاگ پئے
جاگے تیرے کھیت تے کسان تیرے جاگ پئے
کھولھی اکھ مزدور، ہالی جانا بڑی دور
اوہنے کھوہنا اجے جابراں توں حق نی
کرتی دیئے کلیئے
پیراں دیئے مٹیئے پہاڑ بن جائیں
ککھاں دیئے کلیئے مینار بن جائیں
اپنی کمائی سانبھ رکھ نی
کرتی دیئے کلیئے
لکھ لکھ دا اے تیرا ککھّ نی
کرتی دیئے کلیئے
سونے دی سویر جدوں آؤ ہانیا
نچیگا امبر بھومی گاؤ ہانیا
محنتاں دا ملّ آپ پاؤنا لوکاں نے
دھرتی تے سرگ بناؤنا لوکاں نے
اکو جنی خوشی ساریاں دے جین نوں
بچیگا نہ لوٹو کوئی لہو پین نوں
سوہا جھنڈا اچا لہراؤُ ہانیا
بھکھا ننگا سوؤں نہ کوئی پھٹپاتھ 'تے
جین دا سامان ہوؤُ سبھ واسطے
رولو نہ کوئی پیریں سدھراں کواریاں
دل 'تے غریب دے نہ پھیرو عاریاں
ڈرو نہ کوئی کسے نوں ڈراؤ ہانیاں
بھکھے کسے ماں دا نہ جواک روؤگا
ساریاں دے نال انصاف ہوؤگا
جگاں دے لتاڑے زندگی 'چ آؤنگے
جنتا دے دوکھی پوری سزا پاؤنگے
تکڑا نہ ماڑے نوں ستاؤ ہانیا
ویر بھاوَ اتے ساڑے مکّ جانگے
مذہباں دے وٹاں بنے ٹٹّ جانگے
دنیا 'تے اکو ہی جماعت ہوویگی
روز ہی دیوالی والی رات ہوویگی
رجّ رجّ کھانگے کماؤ ہانیا
سونے دی سویر جدوں آؤ ہانیا
نچیگا امبر بھومی گاؤ ہانیا
ہوا دے رخ بدلن 'تے
بڑے نچے، بڑے ٹپے
جنہاں دے شامیانے ڈول چکے سن
اوہناں اعلان کر دتا
کہ رکھ ہن شانت ہو گئے ہن
کہ ہن طوفاناں دا دم ٹٹّ چکیا ہے-
جویں کہ جاندے نہ ہون
اعلاناں دا طوفاناں اتے کوئی اثر نہیں ہندا
جویں کہ جاندے نہ ہون
طوفاناں دی وجہ رکھ ہی نہیں ہندے
سگوں اوہ ہٹّ ہندا ہے
جہڑا دھرتی دا مکھڑا رول دندا ہے
جویں کہ جاندے نہ ہون
اوہ ہمس بہت گہرا سی
جتھوں طوفان جمیا سی
سنو او بھرم دے پتو
ہوا نے دشا بدلی ہے
ہوا بند ہو نہیں سکدی
جدوں تکّ دھرت دا مکھڑا
ٹہک گلزار نہیں ہندا
تہاڈے شامیانے اج وی ڈگے
بھلک وی ڈگے
ہوا ایسے دشا 'تے پھیر وگنی ہے
طوفاناں نے کدی وی مات نہیں کھادھی
اسیں تاں کھپ گئے ہاں
دھوڑ وچ لتھ-پتھ ترکالاں دے ڈھڈّ اندر
اسیں تاں چھپ گئے ہاں
پتھے ہوئے گوہے دے اتے اکریاں انگلاں دے نال
'جمہوریات' دے پیراں وچ رلدے ہوئے میرے دیش !
ساڈا فکر نہ کرنا
پرشن تاں ٹھیک وڈا ہے
کہ چھبی ورھیاں دی اس اوڑ دے سمیں
اسیں دیش بھگت کیوں نہ بنے
پر مٹی نے کھا لئی ہے
کئی کروڑ باہواں دی طاقت
اتے پھلاں نے کھا لئی ہے
کساناں دے حصے دی اورجا،
ساڈی انکھ دے رکھڑے
جنہاں نے پھیل کے کرنی سی
تیرے تپدے ہوئے ماروتھلاں تے چھاں
دفتراں وچ پلدے ساہناں مرنڈ لئے
میرے دیش، کی ہو سکدا سی
چھبی سالاں دے اس نکے جہے
لمے سمیں اندر
جدوں کہ تنّ وار دتی گئی ہوئے جباڑے پاڑ کے
مارو یدھاں دی نالھ،
تے ہر دوئے سال چوناں دی ہٹّ پا کے
نسچت کر دتی جاوے ساڈے وکن دی شکتی،
میرے دیش کی ہو سکدا سی ایہو جہے ماڑے سمیں اندر
کہ جدوں پنڈیاں تے آؤندا ہے پھلّ کھڑن دا موسم
اودوں وی ساڈے ذہن وچوں ریت کردی ہے…
'جمہوریات' دے پیراں وچ رلدے ہوئے میرے دیش
سانوں کنا کو ہو سکدا ہے
تیرے دکھاں دا علم ؟
اسیں تاں لبھّ رہے ہاں حالے
پشو تے انسان دے وچ فرق،
اسیں جھگیاں 'چوں جوآں پھڑدے ہوئے
سینے 'چ پال رہے ہاں
اس سرو شکتی مان دی رحمت،
ساڈے نت فقراں دی بھیڑ وچ
گواچ گئی ہے
آدرش ورگی پوتر چیز
اسیں تاں اڈ رہے نھیریاں وچ
سکے ہوئے پتیاں دے وانگ…
اسیں کاہی دے وانگ
تیریاں میراں دے وچ چپ چاپ اگّ آئے
تے لٹ لٹ بلدیاں آکاشاں ہیٹھ
کوڑا دھوآں بن کے پھیل گئے
تے ہن جے دھوانکھیا جاوے
تیرا ویداں دا فلشفا
اتے اپدیش رشیاں دے
تاں ساڈا دوش نہیں ہونا…
میرے دیش، توں کجھ وی نہ کر سکیا
تے ساڈا بیجیا اتہاس
کجھ آوارہ وگّ چر کے
تیری ڈھاب دا پیندے رہے پانی
جدوں ہن تیرے بارے سوچیئے، میرے دیش !
تاں کجھ اس طرحاں لگدی
جویں توں ساؤُ دھی ہوویں
کسے بے شرم ویلی دی
تے ساڈے نال تیرا اس طرحاں جاپدے رشتہ
جویں اکھاں ہی اکھاں 'چ محبت مر جائے کوئی
ایپر جس دے نصیبے وچ نہ ہووے حرف ملنی دا
اسیں تاں کھپ گئے ہاں
دھوڑ وچ لتھ-پتھ ترکالاں دے ڈھڈّ اندر
اسیں تاں چھپ گئے ہاں
پتھے ہوئے گوہے دے اتے اکریاں انگلاں دے نال
'جمہوریات' دے پیراں وچ رلدے ہوئے میرے دیش !
ساڈا فکر نہ کرنا-
میں پچھے چھڈّ آیا ہاں
سمندر روندیاں بھیناں
کسے انجانے بھے اندر
جرکدی باپ دی داہڑی
تے سکھنا سکھدی،
کھاندی غشاں معصوم ممتا نوں
میرے کھرلی تے بدھے ہوئے
ڈنگراں بے زباناں نوں
کسے چھاویں نہیں بنھنا
کسے پانی نہیں ڈاہنا،
تے میرے گھر کئی ڈنگ
سوگ وچ چلھا نہیں بلنا۔
سپاہیا دسّ، میں تینوں وی
ایڈا خطرناک دیہداں ؟
بھراوا سچ دسّ، تینوں
میری ادھڑی ہوئی چمڑی
تے میرے منہ 'چوں وگدے لہو 'چ
کجھ اپنا نہیں دسدا ؟
توں لکھ دشمن قطاراں وچ
حب کے مار لے شیخی
تیرے نیندر پیاسے نین
تے پتھرا گیا متھا،
تیری پاٹی ہوئی نکر
تے اس دی جیب وچ رچ گئی
زہریلی بوء تماکو دی
نے تیری کھا رہے چغلی۔
نہیں سانجھی تاں بسّ اپنی
ایہہ وردی ہی نہیں سانجھی
پر اج وی کوڑمے تیرے دے دکھ
میرے نال سانجھے نے
تیرا وی باپ جد سٹدا ہے
پٹھیاں دی بھری سر توں
تاں اس دیاں سوتیاں ناڑاں
وی منشا کردیاں ایہو
کہ ہن کہڑی گھڑی، بسّ
برے دا سر پھیہ دتا جاوے۔
تیرے بچیاں نوں جد ویرا
سکولیں خرچ نہیں جڑدا
تاں سینہ پاٹ جاندا ہے
تیری وی اردھ-انگی دا۔
تیری پیتی ہوئی رشوت
جدوں تیرا گالدی اندر
تاں توں وی لوچدا ایں
بھننی شاہرگ حکومت دی-
جو کجھ ورھیاں 'چ ہی کھا گئی
تیرا چندن جیہا پنڈا
تیری رشیاں جہی برتی
اتے برساتی واء ورگا
لبھاؤنا سکھ ٹبر دا
توں لکھ وردی دا اوہلا کرکے
میتھوں دور کھڑیا رہُ
تیرے پر اندرلی دنیاں
ہے مینوں پا رہی کنگلھی۔
اسیں جو سانبھ دے گھاٹے
آوارہ روگی بچپن نوں
رہے آٹے جیوں گنھدے،
کسے لئی بنے نہ خطرہ۔
تے اوہ جدوں ساڈے سکھ بدلے
رہے وکدے، رہے رلدے،
کسے لئی بنے نہ چنتا۔
توں بھاویں دشمناں دے ہتھ وچ
اج بن گیا سوٹی
توں ڈھڈّ تے ہتھ رکھ کے دسّ
کہ ساڈی ذات نوں ہن
کسے توں کی ہور خطرہ ہے ؟
اسیں ہن صرف خطرہ ہاں اوہناں لئی
جنہاں نوں دنیاں تے بسّ خطرہ ہی خطرہ ہے
توں اپنے منہ دیاں گالھاں نوں
اپنے قیمتی غصے لئی
سنبھال کے رکھ-
میں کوئی چٹّ کپڑیا
کرسی دا پتّ نہیں
جس ابھاگے دیش دی ہونی نوں گھڑدے
دھوڑ 'چ لبڑے ہزاراں چہریاں 'چوں اک ہاں،
میرے متھے اتے وگدیاں گھرالاں 'توں
میرے دیش دا کوئی وی دریا، بہت چھوٹا ہے۔
کسے وی دھرم دا کوئی گرنتھ
میرے زخمی بلھاں دی چپّ توں باہلا پوتر نہیں۔
توں جس جھنڈے نوں اڈیاں جوڑ کے
دینیں سلامی
ساڈا لٹے ہویاں دے کسے وی درد دا اتہاس
اس دے تناں رنگاں توں بڑا گاہڑا ہے
تے ساڈی روح دا ہر اک زخم
اس وچلے چکر توں بہت وڈا ہے۔
میرے دوست، میں کوہیا پیا وی
تیرے کلاں والے بوٹ تھلے
مانؤنٹ ایوریسٹ توں بڑا اچا ہاں۔
میرے بارے غلط دسیا ہے
تیرے کائر افسر نے
کہ میں اس راج دا
اک مارخورا مہاں دشمن ہاں
نہیں، میں تاں دشمنی دی
اجے پونی وی نہیں چھوہی
اجے تاں ہار جاندا ہاں
میں گھر دیاں اوکڑاں اگے
اجے میں عمل دے ٹوئے
قلم نہ' پور لینا ہاں
اجے میں سیریاں جٹا وچالے
لرزدی کڑی ہاں
اجے میری سجی بانہہ توں وی
میرے توں اوپرا پھرداں۔
اجے میں استرے نائیاں دے
خنجر 'چ بدلنے ہن
اجے راجاں دی کانڈی تے
میں لکھنی وار چنڈی دی
چمکدے نعریاں نوں جمن والی ککھّ دے اندر
ہے بھجّ کے زہر وچ فرنی
اجے تاں آر موچی دی۔
تے اس شیطان دے جھنڈے توں اچا
لہرنا حالے
بڑکدا بکدا ہویا
دھمے ترکھان دا تیسا۔
اجے تاں لاگیاں نے لاگ لینے
جبلیاں دے وچّ-جو
آیاں گیاں دے جوٹھے
رہے نے مانجدے بھانڈے
اجے 'کھشیئے' چوہڑے نے بال کے
حقے 'چ دھرنی ہے
کسے کرسی تے بیٹھی گرجھ دے
پٹّ دی نرم ہڈی۔
میں جس دن رنگ ستے جوڑ کے
اندر-دھنش بنیا
میرا کوئی وار دشمن 'تے
کدے خالی نہیں جانا۔
ادوں پھر جھنڈی والی کار دے
بدبو بھرے تھکّ دے
چھٹے میری زندگی دے چاء بھرے
منہ 'تے نہ چمکنگے۔
میں اس چانن دی برجی تیک
'کلا' پہنچ نہیں سکدا،
تیری وی لوڑ ہے
تینوں وی اوتھے پہنچنا پینا۔
اسیں اک قافلہ ہاں
زندگی دیاں تیز مہکاں دا
تیری پیڑھیاں دی خاد
اس دے چمن نوں لگی۔
اسیں گیتاں دے ورگی گزر دے
بے تاب عاشق ہاں
تے ساڈی تڑپ وچّ
تیری اداسی دا وی نغمہ ہے۔
سپاہیا دسّ، میں تینوں وی
ایناں خطرناک دیہداں ؟
میں پچھے چھڈّ آیا ہاں…
تیرے تے میرے وچالے
سینسر ہون والا کجھ وی نہیں بھاویں
پر تیرا خط جدوں تڑپھیگا جہالت دی تلی اتے
بڑے ہوونگے ارتھاں دے انرتھ-
تیری ربّ تے نہچا دے ارتھ
پلسیا کجھ ہور کڈھیگا۔
تیرے چراں توں نہ ملن دے شکوے نوں
اوہ سمجھیگا
ڈھلے پے رہے انوشاسن لئی افسوس
تے اوہناں حسین گھڑیاں دے اداس ذکر نوں
جو غرق گئیاں
اشونی کمار دے گھوڑے دے پچھے اڈیاں دھوڑاں 'چ
اوس اداس ذکر نوں
شہید ہوئے ساتھیاں دی یاد وچ ورلاپ سمجھیگا
تیرے مہنگائی دے رونے نوں،
انقلابیاں دی بدلی ہوئی نیتی دا سنکیت جانیگا
تے بنگلا دیش وچ مارے گئے
تیرے فوجی ویرے دا 'مسوس
چین دی پٹھّ پورنی گردانیا جاویگا
تینوں کی پتہ ہے، کنجھ بیتیگی
جدوں ہونگے ارتھاں دے انرتھ
تیرا خط ب….ہُ….ت تڑپھیگا
جہالت دی تلی اتے۔
روز ہی سہجے جہے اگّ آؤندی ہے
پتجھڑ دی سنگھنی دھپّ،
چلھیاں دا دھوآں کوٹھیاں تے اک صحیح نقشہ بناؤندا ہے
منکھ اندرلے دیش دا
جدھے توں سچیں مچیں کجھ وی قربان ہو سکدا ہے۔
روز ہی سہجے جہے کم چھنک اٹھدے ہن
تے ساری دھرتی کنّ بن جاندی ہے
اس کوآری وانگ
جو مند کے اسمان ورگے نین
سندی ہے
پہلی ماہواری دا درد سہجے سہجے ٹپکنا
روز ہی ایسے طرحاں ہندا ہے۔
پوناں وچ واہندی تری جاندی ہے
اتہاس ورگی ونگ تڑنگی لیک
سوانیاں دے سراں تے اڈول-بھتے والی ٹوکری،
روز ہی بلداں دیاں بوٹاں 'چ تردا ہے
توڑی دے موٹے ٹنڈلاں دا سہمیا سواد
جویں بیماری نال مری ہوئی
پالتو ککڑی دی دال سنگھ 'چ پھسدی ہے،
روز ہی کتیاں دیاں اکھاں 'چ مر جاندی ہے آس
روز ہی اکو سمیں اٹھدا ہے
کرسان دے کتے دے ڈھڈّ وچ
انتلی برکی دا جھورا،
روز ہی ایسے طرحاں ہندا ہے۔
روز ہی دب دیندیاں دھیاں دھیاننیاں
گلے گوہے وچ
کچی کوآری زندگی دی اگّ،
گھمیار دا چکّ روز ہی مٹی 'چوں پھڑدا ہے
زندگی دی جھناں اندر رڑھ گئی سوہنی دے نقش،
روز ہی جوآں نوں کوسدے بڑھے
وچے ہی بھلّ جاندے سکھمنی صاحب دی پوڑی،
روز ہی رہِ رہِ کے تھکدی رہی
نائی توں لتاں مناؤن چھڑیاں دی گندی زبان
روز ہی ایسے طرحاں ہندا ہے۔
روز ہی
مینوں سارا کجھ بھنے ہوئے کباب ورگا لگدا ہے
جو میزاں اتے ہنے ہی پروسیا جاویگا
کرسی دے کھان لئی-
{اس بندے دے ناں جہدے جنم توں کوئی سمت شروع نہیں ہندا}
اوہ بہت دیر تکّ جیندا رہا
کہ اس دا ناں رہِ سکے،
دھرتی بہت وڈی سی
تے اس دا پنڈ بہت چھوٹا
اوہ ساری عمر اکو چھنّ وچ سوندا رہا
اوہ ساری عمر اکو کھیت وچ ہگدا رہا
اتے چاہندا رہا
کہ اس دا نام رہِ سکے
اس عمر بھر بسّ تنّ ہی آوازاں سنیاں
اک ککڑ دی بانگ سی
اک ڈنگراں دے گھرکن دی آواز
تے اک اپنے ہی بٹاں وچ روٹی پچاکن دی۔
ٹباں دے ریشمی چانن وچ
سورج دے استن دی آواز اس نے کدے نہیں سنی
بہار وچ پھلاں دے چٹکھن دی آواز اس نے کدی نہیں سنی
تاریاں نے کدے وی اس دے لئی کوئی گیت نہیں گایا
عمر بھر اوہ تنّ ہی رنگاں توں بسّ واقف رہا
اک رنگ بھوئیں دا سی
جدھا کدے وی اوہنوں ناں نہیں آیا۔
اک رنگ اسمان دا سی
جدھے بہت سارے ناں سن
پر کوئی وی اوہدی جیبھ تے چڑھدا نہیں سی۔
اک رنگ اوہدی تیویں دیاں گلھاں دا سی
جس دا کدے وی سنگدیاں اس ناں نہیں لیا۔
مولیاں اوہ ضدّ کے کھا سکدا سی
ودھ کے چھلیاں چبن دی اس نے کئی وار جتی شرط
پر آپ اوہ بن شرط ہی کھادھا گیا،
اس دے پکے ہوئے خربوزیاں ورگے عمر دے سال
بناں ہی چیریاں نگل گئے
تے کچے دودھ ورگی اوس دی سیرت
بڑے سواد نال پیتی گئی۔
اوہنوں کدے وی ناں پتہ لگّ سکیا
اوہ کنا صحتَ افزا سی
اتے ایہہ لالسا کہ اس دا نام رہِ سکے
ڈمنے دی مکھی وانگ
اوہدے پچھے رہی لگی۔
اوہ آپے اپنا بتّ بن گیا
پر اس دا بتّ کدے وی جشن نہ بنیا۔
اس دے گھر توں کھوہ تکّ راہ
اجے وی جیوندا ہے
پر انگنت پیڑاں دے ہیٹھ دبی گئی
اوہدی پیڑ وچ
حالے وی اک کنڈے دا زخم ہسدا ہے۔
حالے وی اک کنڈے دا زخم ہسدا ہے۔
{اپنے پنڈ دے ان پڑھ منڈیاں دے ناں}
ٹپوں-ٹپوں دی عمرے
جو حل مگر پھر پھر کے
تسیں کھچاں دا دھندا سار لیندے ہو،
تے کولے سفنیاں نوں
مشکے ہوئے کڑتے دے نال
واڑ اتے ٹنگ چھڈدے ہو
کون لا سکدا تہاڈی جیبھ نوں تالا
تسیں تاں چنگھاڑوگے دارو دی گھٹّ پی کے
تسیں ننگیج کڈھ دیووگے شبداں 'چوں
تسیں جا ٹپکوگے راجے رانی دی بات وچ
پھلاں دے بھار تلدی اس راجے دی بیٹی نوں
ڈانگ اگے لا کے ہکن لئی
جو ہونیاں نال گھلن دیاں رکھدی ہے شرطاں
کیول چار بھواٹنیاں دے بدلے-
میرے دوستو، کی دساں
بڑا پرانا ہے سوالاں دا درخت
تے اس دے پتیاں نال لاڈ کر رہی ہے
سیاست دی ہوا،
تے باقی سبھ کجھ چھڈّ دتا گیا ہے
کہیاں، کہاڑے والیاں دی عقل اتے…
انج تاں اک سوال ایہہ وی ہے
کہ سفنیاں دے اڈّ رہے راکٹ دے
کیوں نال نال تردی ہے مسراں دی دال ؟
تے ایہہ وی کہ
کیوں ابھر آؤندا ہے سپندوش دے سمیں
پروں مر گئی کٹی دا بمب ؟
معاف کرنا میرے پنڈ دے یارو
کویتا لکھن والا ایہہ پڑھاکو منڈا
تہاڈے مثلیاں نوں حل نہیں کر سکدا۔
پنج واری جیل کٹّ آؤنا
جاں دور شہراں دیاں سٹیجاں اتے
پولیس کولوں کھادھے ہوئے ٹمبیاں دا ذکر کرنا
تہاڈی سڑ رہی دنیاں لئی
کسے سکے ہوئے چھپڑ دے وانگ ہے۔
کویتا تہاڈے لئی
ورودھی پارٹیاں دے بینچاں ورگی ہے
جو سدا اگّ اگّ دا شور پاؤندے ہن
اتے اگّ نال کھیڈن دی مناہی نوں
ہمیشہ سر جھکاؤندے ہن۔
معاف کرنا میرے پنڈ دے یارو
میری کویتا تہاڈے مثلیاں نوں حلّ نہیں کر سکدی۔
مثلیاں دا متا میرے دوستو کجھ اس طرحاں ہندے
کہ کویتا اکا ہی ناکافی ہندی ہے
تے تسیں بڑی دور نکل جاندے ہو-
تکھیاں چیزاں دی بھال وچ
مثلیاں دا متا کجھ اےداں دا ہندا ہے
کہ تہاڈا صبر تھپڑ مار دندا ہے
تہاڈے کائر منہ اتے
اتے تسیں اس جگہ توں شروع کردے ہو
جتھے کویتا ختم ہندی
