ہے اصلیت اس دسدے دی !
سانوں پرے ن سٹیں ہا !
دھر مرکز اپنے وچ کدھرے
ٹھاٹ اساڈا ٹھٹیں ہا !
وتھّ کسے تے رکھ جِ سانوں
توں کھڑنا خوش ہونا سی،
دیدے دیکھنہارے دے کے نظروں
پرے ن ہٹیں ہا ۔1۔

'اروپ دے دیدار دی تڑپھن'
توں بنیاں اکھیاں،
پر روپ دے کر سامھنے رخ
باہر دا دے رکھیاں،
دیکھن نظارے سوہنے، ریجھن
تے رچ رچ جان، پر
مٹدی ن تانگھ اروپ دی:
پل روپ تے، پھر بھکھیاں ۔2۔

جی میرے کچھ ہندا سہیو
اڈدا ہتھ ن آوے،-
کتن، تمن، ہسن، کھیڈن،
کھاون مول ن بھاوے،
نین بھرن، کھچ چڑھے کالجے
بؤرانی ہو جاواں،-
تننجن دیش بگانہ دسے،
گھر کھاون نوں آوے ۔3۔

اجک اجک بھادوں جیوں برسن-
سک سک بھر بھر آون،-
سک سک راہ تکاون تتیاں،
مٹ مٹ پھیر کھلھاون،
آسنن گھٹدی جھمکن سندی:
تانگھ درس دی ودھدی،
بھکھیاں درد رنجانیاں اکھیاں
تھلے لیہندیاں جاون ۔4۔

گھاہ اتے میں پئی تریل ہاں
نین نین ہو رہیاں،
'درس-پیاس' وچ نین بھر رہے،
پانی پانی ہوئیاں،
'درس-پیاس' ہن روپ مرا ہے
میں وچ ہور ن باقی،-
چڑھ عرشوں، آ انگ لگا،
میں وچھی ترے راہ پئیاں ۔5۔

میں کٹھی میں ونھی وے لوکا !
اس کلغی دیاں انیاں،
میں جیہی جنھے لکھ پروتی،
لکھ کھلوتیاں تنیاں ۔
وجھ دل، ہور وجھیون چاہے،
پیڑ چھڑے رس چاڑھے،
جند نویں اک جاگینی، چکھ چکھ
اس ہیرے دیاں کنیاں ۔6۔

رانجھا بیٹھا تخت ہزارے
نال بھابیاں اڑدا،-
کاسہ اجے چکّ ہے چڑھیا،-
ہتھ گھمیار اس گھڑدا،-
ہیر صراحی دھون نوائی
کھلی جھناں دی کندھی،-
شہہ دریا وگے نہیں اٹکے
تپکا تپکا کھڑدا ۔7۔

داکھاں تے انگوری شیشے
قدرت آپ بنائے،
مٹھے تے سوادی رس بھر بھر
ویلاں گل لٹکائے،
توں اوہ توڑ مٹّ وچ پائے،
رکھ رکھ کے ترکائے،-
دکھ-دیوے دارو اس وچوں
توں ہن آپ چوائے ۔8۔

ساڈا رانجھا تخت ہزارے
تختوں کدی ن اٹھدا،
جھنگ سیالیں بیٹھیاں سانوں
کھچاں پا پا کٹھدا،
آوے آپ ن پاس بلاوے،
سدّ ونجھلی دی گھلے:
کنڈی پا پانی وچ رکھدا،-
رٹھدا ہے کہ ترٹھدا ۔9۔

سوہنے ہتھ صراحی پیالا
دیکھ دکھی خوش ہوئی،
خوش ہوئی مکھ دیکھ سجن دا
دیکھ صراحی روئی ۔
روندی ویکھ سجن ہسّ آکھے،-
'کؤڑی شراب ن لیایا،-
'امرت ایس صراحی بھریا،
پیئے تے جیوے موئی' ۔10۔
دہ اک بوند سراہیؤں سانوں
سوچ سمندر بوڑے،
بیخدیاں دے چاڑھ عرش تے
آس اندیسے توڑے،
رنگ سہاوے تے نورنگی
پینگھ گھکے آنندی،
آن ہلارے امر سکھاں دے،
مڑن ن،-ایسا جوڑے ۔11۔

توڑ گلاب پساری لیایا
مل مل کھنڈ رلائی،-
بھی کؤڑتن رہی سواد وچ
بنی ن اوہ مٹھیائی،
مکھی بن، کن رس جے چندا،
توڑ ن آب گواندا،
مالی نالوں نیہں ن ٹٹدا،
رس پیندا سکھدائی ۔12۔

ڈالی نالوں توڑ ن سانوں،
اساں ہٹّ 'مہک' دی لائی !
لکھ گاہک جے سنگھے آکے
خالی اک ن جائی،
توں جے اک توڑ کے لے گؤں،
اک جوگا رہِ جاساں،-
اوہ بھی پلک جھلک دا میلہ-
روپ مہک نس جائی ۔13۔

'کیوں ہویا ؟' تے 'کیکوں ہویا ؟'
کھپ کھپ مرے سیانے،-
اوسے راہ پویں کیوں جندے !
جس راہ پور مہانے،
بھٹکن چھڈّ، لٹک لا اکو،
کھیوی ہو سکھ مانیں،
ہوشاں نالوں مستی چنگی
رکھدی سدا ٹکانے ۔14۔

باغ عدن وچ وسدیاں آدم
کنک، آکھدے کھادھی،-
دھکیا گیا باغ توں شہدا
کیتا گیا اپرادھی:
بھبکے پا کے کنک چواندا
رس پیندا جے آدم،
ادنوں ہور اچیرا ہندا،
اٹل ملدا گادھی ۔15۔

(شہدا=وچارا، گادھی=امر پد)

نہ کر تپ سنگی رکھ ہٹھیئے !
رسّ ن قدرت نالوں،
لکویں تیز وسن اس اندر،
سوخم ہن جو والوں،
ہٹھ توں ٹپّ، رنگیج رنگ وچ،
رسیا ہو رس جتیں،
اک جھلکارے وچ نہیں اے
گوا دیسن اس ہالوں ۔16۔

بیخدیاں دی بوٹی اک دن
مرشد گھول پلائی،
جھوٹا اک عرش دا آیا
ایسی پینگھ گھکائی،
گھوکی گھوکے چڑھے تے گھوکے
ڈھلی کدی ن ہووے:
چاٹ لگاون والیا سائیاں !
لائی توڑ چڑھائیں ۔17۔

پھڑ پھڑ دل نوں بہہ بہہ جاواں
جد دلگیریاں آون،
ہس بولے، ہس تکے ساں جو
پا پکڑاں آ کھاون،
بیخدیاں دی پینگھے چڑھکے
کیکن میں سکھ پاواں ؟
ہیٹھاں کھچن والیاں روکاں
پچھا نہ چھڈّ جاون ۔18۔
دل دیاں پکڑاں ٹٹن تاہیؤں
جے اچے نوں پکڑیں،
اوہ کھچے، توں ہمبھلا ماریں
ہتھ پائکے تکڑے-
ٹھگّ لویں سندرتا اس دی
اپنے ہت وچ بنھے،
پہپندھ تیرے ہون موکلے
کھل جاون بند جکڑے ۔19۔

ظالم کھڑا ہوا کھلھی وچ
آکھے، 'پنجرہ سوہنا'،-
وچ آ جاویں پھر میں پچھاں:
'کنا ہے من-مہنا ؟'
پر توں ہین، دھرا دے قیدی
او مورکھ دل کرڑے !
اڈنہارے پنچھی نوں ایہہ
سوہنا ہے جند کہنا ۔20۔
ظالم نوں رنگ سوہنا لگا،
مٹھی لگی بانی،-
واہ وا قدر گناں دی پائی !
چھہکے جالی تانی،
پکڑ پنجرے پائِ وچھوڑیا
ساک سنیہیاں نالوں،
بھٹھّ پوے ایہہ قدر تہاڈی
کھیہہ اس یاری لانی ۔21۔

اجو پی تے ہن ہی پی تے-
پیندا پیندا جائیں،
'پرم-رساں' دے پیالے نالوں
لائے بلھ ن چائیں،
ہردم پی تے کھیوا ہو رہُ
ایہہ مستی ن اترے،-
کلھ نوں خبرے کال آئکے
دیوے خاک رلائی ۔22۔

پتھر نال نیہں لا بیٹھی-
نہ ہسے نہ بولے،
سوہنا لگے من نوں موہے
گھنڈی دلوں ن کھہلے،
چھڈیاں چھڈیا جاندا ناہیں،
ملیاں نگھّ ن کوئی:
ہچھا جویں رضا ہے تیری،
اکھیئہں ہوہُ ن اہلے ۔23۔

بدل آیا دیکھ کمبیا
پربت، -شور مچایا:
'مٹھے بن اندر وڑ لوٹو
پھر پھیرا آ پایا ؟
'کجن ایڈا کتھوں لیاواں ؟
لوے لکا جو مینوں ۔
'ہے سرپوش جگت دے اولھن !
رکھو کرکے دایا' ۔24۔
مٹھی کھرن بولیا بدل
ہردا چمک دکھایا :-
'لیکھا صاف ن میں کچھ پلے،
تیں دتا ونڈ آیا؛
'اوہ داتا، بھنڈاری توں ہیں
میں ہاں ونڈن ہارا،
'بھے وچ کار تساں میں کرنی-
سبھ مالک دی مایہ' ۔25۔

ساگر پچھدا :-'ندیئے ! سارے
بوٹے بوٹیاں لیاویں،
پر نہ کدی بینت دا بوٹا
ایتھے آن پچاویں ؟'
ندی آکھدی :-'آکڑ والے،
سبھ بوٹے پٹ سکاں،
'پر جو جھکے وگے رؤں رخ نوں
پیش نہ اس تے جاوے' ۔26۔

'یاد سجن دی' ہردم رہندی
لہہ گئی ڈونگھے تھائیں،
وانگ سنگیت لہردی اندر
بن گئی راگ الٰہی ۔
دارو وانگ صرور چاڑھدی،
طرب وانگ تھرراوے،
کھچے تے رس بھنی کسکے-
لگے پھر سکھدائی ۔27۔

سر کچکول بنا ہتھ لیتا
پڑھیاں دوارے پھریا،
در در دے ٹک منگ منگ پائے،
تنّ تنّ کے ایہہ بھریا؛
بھریا ویکھ اپھریا میں ساں
جاناں پنڈت ہویا،-
ٹکے ن پیر زمیں تے میرا
اچا ہو ہو ٹریا ۔28۔
اک دن اے کچکول لے گیا
مرشد مہرے دھریا:
جوٹھ جوٹھ کر اس الٹایا
خالی سارا کریا؛
مل مل کے پھر دھوتا اس نوں
میل علم دی لاہی:
دیکھو، ایہہ کچکول لشکیا؛
کنول وانن پھر کھڑیا ۔29۔

دہ اک بوند سراہیؤں سانوں،
اکو ہی دہ سائیں !
ادھی ادھ پچدھی دے دے
نکی ہور غصائیں !
اک ویر اک کنی دوا دے،
صوفی اسیں ن رہیئے-
اک ویر در کھلیاں تائیں
سائیں سواد چکھائیں ۔30۔

اچے بھاوَ ولولے سوہنے،
سوخم رنگ سہاون،
سرد مہر دنیاں نوں مل مل
ٹھر ٹھر جم جم جاون :-
راگ ایہناں نوں نگھّ پچاوے
مڑ سرجیت کراوے:
تاہیؤں رسیے ایس راگ نوں
'پوڑی عرش' سداون ۔31۔

صابن لا لا دھوتا کولا،
دودھ دہیں وچ پایا،
کھنب چاڑھ، رنگن بھی دھریا
رنگ ن ایس وٹایا؛
وچھڑ کے کالکھ سی آئی
بن ملیاں نہیں لیہندی؛
انگ اگّ دے لاکے دیکھو
چڑھدا روپ سوایا ۔32۔

دھرتی دے ہے تنگ-دل لوکو !
نال اساں کیوں لڑدے ؟
چوڑے داؤ اساں نہیں ودھنا،
سدھے جانا چڑھدے؛
گھیرے تے پھیلاؤ اساڈے
وچ اسماناں ہوسن؛
گٹھّ تھاؤں دھرتی تے ملی،
اجے تسیں ہو لڑدے ؟ ۔33۔

دل ورجیا نہیں رہاندا
جا کھہندا اوس ٹکانے،-
اک لامکانی ڈیرہ
جا اسدے برج سیانے،
وچ سیان آپ گمّ ہندا
رہے اگھاں پچھاں نہ جوگا،
جد مڑدا، رس وچ گٹکے
پر دسے نہ کجھ جانے ۔34۔

(لامکانی=دیش کال توں رہت)

اچا اٹھ زمیں توں پیارے،
تینوں کھنبھ ربّ نے لائے،-
اوہ کیوں رڑھے گوڈیاں پرنے
جو اڈ اسمانیں جائے ؟
اچی نظر تے ہمت اچی،
دائیا اچا رکھی،
عرشی تان جہدے ہو پلے
اوہ کیوں بھنجے آئے ؟ ۔35۔

تٹ تے بیٹھ منی جی بانکے
دہں ولیں ہی جھاک رہے،-
تھل ونے پھر جل ونے تے
پھر تھل پھر جل تاک رہے:
گرد پین تے بھجن کولوں
دہں گلوں ایوں پاک رہے،
پر آخر نوں انّ پانیوں
وانجے گئے، دپھانک رہے ۔36۔

اڈی اڈّ چڑھی اسمانیں
بدلاں تے جا بیٹھی چھوپ،
اوتھے بھی اسمان ایہو، ہائِ
تنیاں نیلا سر سرٹوپ !
اڈی ہور طبق چوداں تے
نکھیتراں توں لنگھی دور،
نالو نال رہا سر گھمدا
چکر دیندا نیلا گھوپ ۔37۔

دے درشن اکھاں مستاندا
پائِ تناواں کسدا،
جھرناٹاں جو جان ن جھلیاں
من نوں پا پا دسدا،
بلھاں تے بہہ کدے آپ آ
ہسے رسے رساوے،
اندر وڑے، ولولے چھیڑے،
تنکے دے دل کھسدا ۔38۔
موہی متی تے رسلہری
پھڑن اٹھاں، اٹھ نسدا،
ملیاں پھڑیاں ہتھ ن آوے
وسّ کسے نہیں وسدا،
کومل پیار بلھاں دے آدر
کویں پھدھیندا ناہیں،
پائِ بھلیواں تلک جانودا،
گلوکڑی نہیں پھسدا ۔39۔

سر اک کومل گلیوں نکلی
میرے پاس کھڑوتی آئِ،
کمبے تے لہرے تھرراندی
دتی اک جھرناٹ چھڑائ،
آپا کمب صرور ہو گیا،
سوپن ونّ رنگ روپ اروپ،
عرش کرش دے جھوٹے جھومیں
لا مکانی ڈوب ڈبائ ۔40۔

نیناں دے وچ سجن بہایا
اوہ ہیٹھاں نوں دھسیا،
دھسیا اندرلے دے اندر
جا ڈونگھانیں پھسیا،
نین میٹیاں اندر دسدا،
کھلھیاں بارھ دسیوے،
جت ول نظر اتے ول دسدا،
ون تن سجن وسیا ۔41۔

اکھیاں جے گھمیار مینڈڑا
سر میرے تے لاندا،
سہں اﷲ دی نظر سدا میں
عرشاں ولّ رہاندا،
ہن اکھاں ہن متھے تھلے،
رخ ایہناں دا ہیٹھاں،
نیویں تکّ میری اس رخ توں
زور ن پار وساندا ۔42۔
ایہہ تاں سچ اضل نے اکھاں
سر تیرے نہیں لائیاں،
پر گچی دیاں ناڑاں اسنے
لچکاں دے دے پائیاں،
دتی کھلھ نظر دی، تکیں
ہیٹھاں اپر چپھیرے،-
ہن جے لوء اتاہاں لاویں
تاں تیریاں وڈیائیاں ۔43۔

نام سجن دا جیبھ چڑھ گیا،
جاں سجن اٹھ تریا ۔
ملّ لئے دو نین دھیان نے،
سبق رضا دا پھریا،
برہوں دے ہتھ سونپ اسانوں
جے سجن ! توں راضی،
یاد تساڈی چھٹے ن ساتھوں،
پیار رہے لوں پڑیا ۔44۔

مصری کسے بناندیاں، ہیٹھاں
جدوں کڑاہی لاہی،
کولے کولے کھنڈ ہو گئی
ویکھ ویکھ پچھتاہی،
ہے بھولے ! جس سیک ناک سی
شربت مشری بننا،
تار سنجاتی نہیں اوسدی،
سیان بناں سکھ ناہیں ۔45۔

دنیاں دا دکھ دیکھ دیکھ دل
دبدا دبدا جاندا،
اندرلا پنگھر وگ ٹردا
نینوں نیر وساندا،
پھر بی درد ن گھٹے جگت دا
چاہے آپا وارو،
پر پتھر نہیں بنیاں جاندا
درد دیکھ دکھ آندا ۔46۔

'توں پاپی' 'توں پاپی' کہہ کہہ
پنڈت جند سکائی،
بخشن والا متوں باہر،
اسیں متّ وچ بھائی،
مت والے دے کرم امتے
کدے نہیں ہو سکدے،
بخش امتے دی جت پاؤ
مت دے کرم اڈائی ۔47۔

اک میلے وچ پھرے آدمی
گل وچ پھٹی پائی،-
پھٹی تے لکھیا، 'میں بردا،
وکاں، لؤ کئی بھائی'،
لین لگے مینوں کسِ کہیا :
'اے مالک نہیں ٹولے،
ایس بھیس ایہہ بردا لبھے،
چاہے حکم چلائی' ۔48۔

آپا اچھل اچھالے کھاوے،
تاں تینوں رس آوے،
رس دوئے وچ کتھوں دھریا
جو تینوں بھرماوے ؟
رس اپنا جو لکھیں دوئے توں
تیرا حئی اچھالا،-
سمجھ، سنبھال، اچھال اپنا،
ٹوٹا پھیر ن آوے ۔49۔

کیوں جکدے ہن قدم تساڈے
باغ اساڈا وڑدے ؟
عرض ن کردے، منگ ن منگدے،
پلہ اسیں ن پھڑدے،
خاک باغ وچ خاک ہو گئے
ہے نشان اک باقی،
بھلا جِ 'ساڈی یاد' کدے ایہہ
دل تہاڈے مڑ جڑدے ۔50۔

میری قبر ادالے قدرت
باغ سہاوا لایا،-
باغ سیر نوں سبھ کئی آوے
قبروں پرے رہایا،-
لوتھ نہیں، وے لوکو ! میں ہاں،
کیوں جکدے تے ہٹدے ؟
پھل، پھل، پھلی، کلی تے پتے
مہیؤں روپ وٹایا ۔51۔

جینودیاں ن ملیا سوہنا،
انت سمیں ن آیا،
مکھیاترا ن کیتیس آکے،
سہرا بی ن بھجوایا،
بنی سمادھ، جگت آ ڈھکا،
سوہنے جھات ن پائی،
شالہ ! مٹے ن تانگھ اساڈی،
تسیں کرو من بھایا ۔52۔

امیں نی ! کلول ہو اٹھیاں
میں ڈٹھا اک سپنا سی،-
میری 'میں' وچ ہور کئی نی
دسنا سی، پر چھپنا سی ۔
منہدا تے جھرناٹ چھیڑدا،
چسک مار ٹھنڈھ پاوے او،-
دسّ کون او، کدوں وڑ گیا
کیوں دسنا، کیوں لکنا سی ؟ ۔43۔

شہہ دریاوے کھیڈندڑی نوں
گیٹڑیاں لبھ پئیاں،
نویں رنگ تے نویں ونّ تے
نویں سہج فب رہیاں،
پر میں گیٹیاں وانگ اچھالاں
بالاں وانگو کھیڈاں،
اتوں آ نکلیا اک جوہری
ان گیٹیاں چا لئیاں ۔54۔
دیکھ پرکھ، سر پھیر آکھدا،
'کی انھ ناؤں دھراویں ؟
نہ نوں رتن، چراسی سنگ ن
قیمت کویں جچاویں ؟'
اساں کیہا، 'چھڈّ کھہڑا حالے،
کھیڈن دہ خاں سانوں،
گنتی جدوں تریانویوں تیری
ودھو، ملّ آ پاویں' ۔55۔

(نوں رتن، چراسی سنگ(پتھر)
ہندے ہن)

سانوں عجب شکاری ملیا
پھڑ پنجرے وچ پاندا،
پر پنجرہ ن بند کراندا
کھڑکی کھلھی رہاندا ۔
اسیں کدے جے بند کرائیے،
اوہ پھر کھہلے کھڑکی؛
'بند-کھلاسی' کرکے کٹھیاں
اچرج رنگ جماندا ۔56۔