سسی-پنوں ہاشم شاہ

1

حکمت اوس خداوند والی، مالک ملک ملک دا ۔
لکھ کروڑ کرن چترائیاں، کوئی پچھان نہ سکدا ۔
قدرت نال رہے سرگرداں، دائم چرخ فلک دا ۔
ہاشم خوب ہوئی گل کاری، فرش فنا خلق دا ۔1۔
(حکمت=سیانپ، سرگرداں=گھکدا، دائم=ستھائی،
چرخ=پہیہ، فلک=آکاش، فرش=دھرتی)

2

حکمت نال حکیم اضل دے، نقش نگار بنایا ۔
ہر ارواح اسیر عشقَ دا، قید جسم وچ پایا ۔
جو مخلوق نہ باہر اس تھیں، عرض سماں وچ آیا ۔
ہاشم جوش بہار عشقَ دی، ہر اک شان سہایا ۔2۔
(حکیم-اے-ازلم=ربّ، نقش نگار=ونسونتا، ارواح=
روح، اسیر=قیدی، عرض-او-سماں=دھرت-آکاش)

3

حسن کلام جو شاعر کردے، سخن نہ ساتھیں آیا ۔
جیہا کو عقل شعور اساڈا، اساں بھی آکھ سنایا ۔
سن سن ہوت سسی دیاں باتاں، کامل عشقَ کمایا ۔
ہاشم جوش طبیعت کیتا، وہم اتے ول آیا ۔3۔
(کامل عشقَ=سچا پیار، وہم=خیال)

4

آدم جام بھمبور شہر دا، صاحب تخت کہاوے ۔
وہش تیور جنائت آدم، ہر اک سیس نواوے ۔
جاہ جلال سکندر والا، خاطر مول نہ لیاوے ۔
ہاشم آکھ زبان نہ سکدی، کون تعریف سناوے ۔4۔
(وہش=پشو، تیر=پنچھی، جنائت=جنّ، جاہ جلال=
شوبھا)

5

شہر بھمبور مکان الٰہی، باغ بہشت بنایا ۔
فرش فروش چمن گل بوٹا، ہر اک ذات لگایا ۔
ندیاں حوض تلاؤ چترفوں، رل مل خوب سہایا ۔
ہاشم روح رہے وچ پھسیا، دام فریب وچھایا ۔5۔
(بہشت=سرگ، دام=جال)

6

امیر وزیر غلام کروڑاں، لشکر فوز خزانے ۔
بارک سرخ نشان ہزاراں، شام گھٹاں شمیانے ۔
کھاون خیر فقیر مسافر، صاحب ہوش دوانے ۔
ہاشم ایس غمی وچ آجز، ہوش اولاد نہ خانے ۔6۔

7

خواہش اکسُ اولاد ہمیشہ، پیر شہید مناوے ۔
دیئ لباس پوشاک برہنیاں، بھکھیاں تام کھواوے ۔
دیکھ اجاڑ مسافر کارن، تال سرائے بناوے ۔
ہاشم کرسُ جہان دوائیں، آس سائیں ور لیاوے ۔7۔
(برہنیاں=ننگیاں، تام=روٹی)

8

درے یتیم صدف وچ آیا، سنی پکار دلاں دی ۔
پھری بہار شگوفے والی، ہوئی امید گلاں دی ۔
سیج ملوک ہوئی ابریشم، آہی سخت سولاں دی ۔
ہاشم دیکھ ہوئی گل لالا، ہوگُ بہار پھلاں دی ۔8۔
(درے یتیم=درلبھّ موتی، صدف=سپی، گل لالا=
پوست دا لال پھلّ)

9

سسی جنم لیا شب-قدرے، مثل ہلال درخشاں ۔
ویکھ بے آب ہون نگ موتی، مانک لال بدخشاں ۔
عقل خیال قیاسوں باہر، نظر کر ول نقشاں ۔
ہاشم آکھ تعریف حسن دی، شمس مثال زرئفشاں ۔9۔
(شب-قدرے=سبھاگی رات، مثل ہلال درخشاں=
ایکم دے چن وانگ، شمس=سورج، زرئفشاں=سون-کرناں)

10

جمل جہان ہوئی خوش حالی، پھریا نیک زمانہ ۔
نوبت ناچ شمار نہ کوئیے، دھرپد تال ترانہ ۔
کر سر وار سٹن زر موتی لال جواہر خانا ۔
ہاشم خیر کیتا فکراواں، ملک معاش خزانہ ۔10۔
(جمل=سارے، نوبت=ڈھول نگارے، معاش=روزی)

11

اہل نجوم سدے اس ویلے، حفظ تریت زبانی ۔
صاحب یمن کرامت والے، خبر دین اسمانی ۔
ویکھن عمر نصیب سسی دے، کھولھ کلام ربانی ۔
ہاشم بھار سسی سر ڈاڈھا، دسدے بھیت نہانی ۔11۔
(حفظ=یاد، تریت=توریت،یہودیاں دا دھارمک
گرنتھ، صاحب یمن=بخشش والے، نہانی=لکاِ)

12

دیکھ کتاب نجوم نجومی، ہوئِ رہے چپ سارے ۔
ظالم حکم سہم سلطاناں، کون کوئی دم مارے ۔
بادشاہاں سچ آکھن اوکھا، ہوئے لچار وچارے ۔
ہاشم بخت بخیل سسی دے، کون جتے کون ہارے ۔12۔
(بخیل=چغلخور)

13

شاہ دربار کہیا، "چپ کیہی ؟ کہو جواب کی آوے ؟"
عرض کیتی، "دربار اساتھیں سخن کلام نہ آوے ۔"
راس زبان نہ آکھن جوگی، جھوٹھ ایمان جلاوے ۔"
ہاشم کرن لکا بتھیرا، قسمت کون مٹاوے ۔13۔

14

اوڑک خوف اتار نجومی، بات کہی من بھانی ۔
"عاشق ہوگُ کمال سسی، جد ہوگُ جوان سیانی ۔
مست بے ہوش تھلاں وچ مرسی، درد فراقَ-رننجانی ۔
ہاشم داغ لگاؤگُ کل نوں، رہگُ جہان کہانی" ۔14۔

15

سن تقدیر ہوئے دل بریاں، ماں پیو خیش قبیلہ ۔
آتش چمک اٹھی ہر دل نوں، جیونکر تیل فتیلا ۔
خوشی خراب ہوئی وچ غم دے، زرد ہویا رنگ پیلا ۔
ہاشم بیٹھ دناؤ سیانے، ہور وچارن حیلہ ۔15۔
(دل بریاں=دل سڑیا، خیش قبیلہ=انگ ساک)

16

بے اعتبار ہویا، ہتھ دھوتے، باپ امید مرادوں ۔
ظالم روپ ہویا دل اسدا، سخت سیاح جلادوں ۔
"ننگ نموس کی حاصل ہووے، ایس پلیت الادوں ؟"
ہاشم، "خرچ کرو" فرمایا، "فارغ ہوہُ پھسادوں"۔16۔
(ننگ نموس=انکھ، پلیت=پتت، "خرچ کرو=مارو)

17

کہیا وزیر، "کی دوش سسی نوں، لکھیا لیکھ لکھاری ۔
بے تقصیر کہاؤن کنیاں، نشٹ ہووے کل ساری ۔
اس تھیں پاپ نہ ہور پریرے، قوم ہووے ہتیاری ۔
ہاشم پائِ صندوق رڑھاؤ، دور ہووے جگ کھواری" ۔17۔
(بے تقصیر=بے گناہ، کہاؤن=مرواؤن)

18

فرش زمیں پر ہر اک تائیں، ماں پیو بہت پیارا ۔
سو پھر آپ رڑھاون تس نوں، ویکھ گناہ نکارا ۔
دھنّ اوہ صاحب سرجنہارا، عیب چھپاون ہارا ۔
ہاشم جے اوہ کرے عدالت، کون کرے نستارا ۔18۔

19

واہ کلام ! نصیب سسی دا، ناؤں لیاں دل ڈردا ۔
تختوں چائ سٹے سلطاناں، خیر منگن در در دا ۔
بیل غریب ناقابل جیہا، چائ زمیں سر دھردا ۔
ہاشم جاہ نہ بولن والی، جو چاہے سو کردا ۔19۔

20

جس استاد صندوق سسی دا، گھڑیا نال مہر دے ۔
افلاطون ارسطو جیہے، ہون شگرد ہنر دے ۔
زینت زیب سکھن سبھ اس تھیں، دلبر چین مصر دے ۔
ہاشم ویکھ آرائش کردا، شاباش عقل فکر دے ۔20۔
(زینت زیب=سجاوٹ، آرائش=شنگار)

21

چنن شاخ منگائِ کداہوں، بیٹھ کاریگر گھڑیا ۔
بوٹے ویل سنہری کرکے، لال جواہر جڑیا ۔
پائِ زنجیر چوپھیر پنجر نوں، بیٹھ بے درداں کڑیا ۔
ہاشم ویکھ تولد ہندی، آن دکھاں لڑ پھڑیا ۔21۔
(تولد ہندی=جمن سار)

22

کر تدبیر کیتے ترے چھاندے، خرچ دتا کر نالے ۔
تس دی ملک ہویا اک چھاندا، شیر پلاون والے ۔
دوجا داج دہیز سسی نوں، ہور پڑھاون والے ۔
ہاشم لکھ تعویز حقیقت، حرف سسی گل ڈالے ۔22۔
(چھاندے=حصے، ملک=مالکی، شیر=دودھ)

23

پائِ صندوق رڑھائی سسی، نوح طوفان وگیندا ۔
باشک ناگ نہ ہاتھ لیاوے، دھول پناہ منگیندا ۔
پار ارار بلائیں بھریا، دانو دیؤ ڈریندا ۔
ہاشم ویکھ نصیب سسی دا، کی کجھ ہور کریندا ۔23۔

24

مٹھی جند سسی دی سوہنی، جمن رات سہائی ۔
ماں دی سیج نصیب نہ ہوئی، کچھڑ ملی نہ دائی ۔
بوہے اتے سدّ نہ کیتی، ڈوم برہمن نائی ۔
ہاشم خوف نہ دل وچ آئیو، جیؤندی جان رڑھائی ۔24۔

25

ٹریا توڑ زنجیر صبر دا، چائیاں رزق مہاراں ۔
گردش فلک ہویا سرگرداں، باجھ ملاح کہاراں ۔
سورج تیز ہویا جل خونی، پین لساں چمکاراں ۔
ہاشم ویکھ سسی وچ گھیری، دشمن لکھ ہزاراں ۔25۔

26

آدم خور جناور جل دے، راخش روپ سبھائیں ۔
مگرمچھ کمے جلہوڑے، ناگ سینسار بلائیں ۔
تندوئے قہر زمبور بلھینی، لاون زور تدائیں ۔
ہاشم موت ہووسُ وچ تھل دے، مارسُ کون اتھائیں ۔26۔

27

گھمن-گھیر چفیریوں گھیرن، ٹھاٹھاں لین کلاوے ۔
لہراں زور کرن ہر طرفوں، اک آوے اک جاوے ۔
صورتَ سحر صندوق جڑاؤ، بجلی چمک ڈراوے ۔
ہاشم چاہ جویں کنیانی، ویکھ صندوق چھپاوے ۔27۔
(سحر=جادو، چاہ=کھوہ)

28

شہروں دور کو پتن دھوبی، دھوندا ندی کنارے ۔
اتا نام مثال فرشتہ، نیک بزرگ ستارے ۔
ڈٹھا اوس صندوق دراڈا، دل وچ خوف چتارے ۔
ہاشم گئیوسُ ہوش دماغوں، ویکھ صندوق وچارے ۔28۔

29

کرے خیال جواہرخانا، پایا آن تباہی ۔
یا کوئی آفت رڑھی پہاڑوں، یا اسرار الٰہی ۔
بخت بے دار ہوئے اتے دے، بھری نصیب اگاہی ۔
ہاشم جائ پیا جل ڈونگھے، ہو دل شیر سپاہی ۔29۔
(اسرار=بھید، الٰہی=ربی، بخت بے دار ہوئے=
قسمت جاگ پئی)

30

اتے خوب کیتی جند بازی، لیا صندوق کنارے ۔
شاد ہویا دل ذات خدا ول، نئمت شکر گزارے ۔
وڑیا شہر مبارک دیون، رل مل یار پیارے ۔
ہاشم مال لیا پھر دوجا، ہویا سواب وچارے ۔30۔
(جند بازی=دلیری، شاد=خوش، سواب=پنّ)

31

کھلھا آن نصیب اتے دا، کرم بھلے دن آئے ۔
جڑت جڑاؤں محل بنائے، شوکت شان ودھائے ۔
خدمتگار غلام سسی دے، نوکر چائ رکھائے ۔
ہاشم باغ سکے ربّ چاہے، پل وچ ہرے کرائے ۔31۔

32

سسی ہوئی جوان سیانی، سورج جوت سوائی ۔
صاحب علم ہیاؤ ہلیمیں، عقل ہنر چترائی ۔
ماں پیو دیکھ کاریغر کوئی، چاہن کیتی کڑمائی ۔
ہاشم سنی سسی مسلاہت، غیرت اس نوں آئی ۔32۔
(صاحب علم=ودوان، مسلاہت=صلاح-مشورہ)

33

بن بن پینچ پنچائت دھوبی، پاس اتے دے آون ۔
کر تمثیل ویاہ(وہار) جگت دا، بات ہمیش چلاون ۔
"دھیاں سوہن نہیں گھر ماپیاں، جے لکھ راج کماون ۔"
ہاشم وانگ بجھارت دھوبی، بات سسی ول لیاون ۔33۔
(تمثیل=مثال)

34

اک دن ماں پیو نال سسی دے، بیٹھ کیتے کل جھیڑے ۔
آکھ،"بچی توں بالغ ہوئیؤں، واگ تیری ہتھ تیرے ۔
دھوبی ذات اچی گھر آون، پھر پھر جان بتیرے ۔
ہاشم کون تیرے من بھاوے، آکھ سنائِ سویرے" ۔34۔

35

سسی مول جواب نہ کیتا، ماں پیو توں شرماندی ۔
دل وچ سوز ہوئی پور آنسو، دیکھ لکھی کرماں دی ۔
ڈھونڈھن ساک نمانے دھوبی، میں دھی بادشاہاں دی ۔
ہاشم پھر اوہ نام نہ لیون، ویکھ سسی درماندی ۔35۔

36

شکرت نال شریک اتے دے، مرد بخیل فسادی ۔
پاس بھمبور شہر دے والی، جا ہوئے فریادی ۔
"ہوئی جوان اتے گھر بیٹی، صورتَ شکل شہزادی ۔
ہاشم کہیا پکار بخیلاں، لایق اوہ تساڈی" ۔36۔
(شکرت=ایرکھا، بخیل=چغلخور)

37

بھیجیا نفر غلام اتے نوں، آدم جام بلایا ۔
سسی کھولھ تعویز گلے دا، شاہ حضور پچایا ۔
کاغذ واچ پچھاتا جہڑا، پائِ صندوق رڑھایا ۔
ہاشم ویکھ ہویا شرمندہ، آدم جام سوایا ۔37۔

38

لوہو گرم ہویا دل بریاں، پھیر اولاد پیاری ۔
ماں پیو نال سسی دے چاہن بات کیتی اک واری ۔
سسی صاف جواب دتو نے، کھولھ حقیقت ساری ۔
ہاشم "ملن حرام تسانوں، روڑھ دتی اک واری" ۔38۔

39

ماؤں فراقَ سسی دے ماری، نیند آرام نہ آوے ۔
ہردم وانگ یعقوب پگمبر، رو رو حالَ وننجاوے ۔
کرے سوال لوڑے گھر کھڑیا، روز سسی تھے آوے ۔
ہاشم یاد صندوق سسی نوں، خاطر مول نہ لیاوے ۔39۔

40

جل تھل مشرق مغرب ہر شے، جس دا نام دھیاوے ۔
صاحب قدرت اپر اپارا، کت مکھ نال سلاہوے ۔
انت نہ پار ارار تسے دا، کی کجھ آکھ سناوے ۔
ہاشم پھیر سسی نوں ملساں، بات پنوں ول آوے ۔40۔
(مشرق مغرب=پورب پچھم)

41

شہر بھمبور سداگرزادا، غزنی نام سداوے ۔
صاحب شوق عمارت تازی، باغ ہمیش لواوے ۔
تس وچ ہر ہر شہر ملک دی، کر تصویر لگاوے ۔
ہاشم ہر اک آپ مصور، زبرائیل کہاوے ۔41۔
(مصور=چترکار)

42

سسی سنے تعریف ہمیشہ لایق مشک ختن دی ۔
اک دن نال سئیاں اٹھ دوڑی، خاطر سیل چمن دی ۔
دیکھیا نقش نگار کھلوتا صورتَ سیم بدن دی ۔
ہاشم ویکھ ہوئی دل گھائل، وانگوں کوہ-شکن دی ۔42۔
(مشک=کستوری، ختن=ایران وچ اک تھاں، سیم=
چاندی، کوہ-شکن=فرہاد)

43

سسی کہیا بلائِ مصور، "شاباش، ویر بھراؤ ۔
جس صورتَ دی مورت کیتی، مینوں آکھ سناؤ ۔
کہڑا شہر ؟ کون شاہزادہ ؟ تھاؤں مکان بتاؤ ۔"
ہاشم پھیر سسی ہتھ جوڑے، "بھیت پتہ دس جاؤ" ۔43۔

44

"کیچم شہر ولایت تھل دی، ہوت علی تس والی ۔
تس دا پتّ پنوں شاہزادہ، عیب سوابوں خالی ۔
صورتَ اوس حسابوں باہر، صفت خداوند والی ۔"
ہاشم عرض کیتی استاداں، چنگ ککھاں وچ ڈالی ۔44۔

45

ہو دل-گھائل نال سئیاں دے، پھیر سسی گھر آئی ۔
نیندر بھکھ زلیکھاں وانگوں، پہلی رمز وننجائی ۔
ویکھ احوال ہوئی درماندی، بھید پچھاؤسُ مائی ۔
ہاشم باجھ کٹھی تلواروں، ظالم عشقَ قصائی ۔45۔

46

دل وچ سوز فراقَ پنوں دا، روز المبا بالے ۔
برہوں مول آرام نہ دیندا، وانگ چکھا نت جالے ۔
آتش آپ آپے بھٹیارا، آپ جلے نت جالے ۔
ہاشم پھیر کیہا سکھ سوون، جد پیتے پریم-پیالے ۔46۔

47

دو دن ڈاڈھ سسی کر دانش اک تدبیر بنائی ۔
پتن گھاٹ لئے سبھ پیو تھوں، چوکی چائ بٹھائی ۔
پاندھی راہ مسافر جے کوئی، آوے ایس نواہی ۔
ہاشم پار ارار نہ جاوے، میں بن خبر پچائی ۔47۔
(دانش=سیانپ)

48

برس ہویا جد پھیر سسی نوں، محنت زہد اٹھائے ۔
کیچ ولوں رل مال وہاجن، اوٹھ سداگر آئے ۔
صورتَ ناز نیاز بلوچاں، ویکھ پری بھلّ جائے ۔
ہاشم ویکھ بلوچ زلیکھاں، یوسف چائ بھلائے ۔48۔
(زہد=تپسیا، وہاجن=وپار کرن، نیاز=
بھیٹا)

49

آکھیا آن غلام سسی نوں، نال زبان پیاری ۔
"گھاٹ اتے اک راہ-مسافر، اترے آن وپاری ۔
کیچ کنوں سوداگر آئے، اوٹھ بے انت شماری ۔
ہاشم ڈول لباس پہراوا، ہر ہر چال نیاری" ۔49۔

50

سسی سخت غمی وچ آئی، درد فراقَ رننجانی ۔
نہ کجھ سرت آواز نہ دیندی، نہ کجھ ہوش ٹکانی ۔
روح روحاں وچ پھرے سسی دا، ملکل موت نشانی ۔
ہاشم بلوچ بھیج سچے ربّ، پھیر دتی زندگانی ۔50۔

51

سنی آواز سسی اٹھ بیٹھی، سرت سریر سمبھالی ۔
ہار شنگار لگے من بھاون، خوب ہوئی خوش حالی ۔
مثل انار ہوئے رخسارے، پھیر پھری لب لالی ۔
ہاشم آکھ تعریف بلوچاں، آبِ-حیات پیالی ۔51۔
(مثل انار=انار وانگ، رخسارے=گلھاں، آبِ-
حیات=امرت)

52

شہر اتار بلوچ سسی نے، خدمت خوب کرائی ۔
حالَ حقیقت ہوت پنوں دی، پاس بحال پچھائی ۔
خاطر لوبھ کہیؤ نے، "ساڈا ہوت پنوں ہے بھائی ۔"
ہاشم ویکھ بلوچاں دتیا، شامت آن دکھائی ۔52۔

53

سسی سمجھ بھرا پنوں دے، قید بلوچ کرائے ۔
ہون خلاص محال ہوئیو نے، ہوت پنوں بن آئے ۔
بول وگاڑ پچھوں پچھتاون، شامت آن پھہائے ۔
ہاشم باجھ وکیلوں کامل، پھسیاں کون چھڈائے ۔53۔

54

دو سردار آہے کروانی، ہفت ہزار شطر دے ۔
ببن نام ببیہا دوویں بیٹھ اندیشہ کردے ۔
پنوں باجھ نہیں چھٹکارا، حوض دیئیے بھر زر دے ۔
ہاشم زور کیہا پر ملکیں، مان ہووے وچ گھر دے ۔54۔
(کروانی=قافلے والے، ہفت=ستّ، شطر=اٹھ،
زر=سونا)

55

اڈن کھٹولا نام کرہیں دا، نال کیتا ہمراہی ۔
ببن ہو اسوار سدھایا، کیچ بنے بن راہی ۔
جیوں جیوں شطر پوے وچ مزلیں، تؤں تؤں چال سوائی ۔
عاشق اوہ پنوں پر آہا، ہاشم شوق الٰہی ۔55۔
(کرہیں=اٹھ)

56

کیچم شہر گئے کروانی ہوت علی دربارے ۔
رو رو کوک سناون حالت، جائ بلوچ پکارے ۔
"شہر بھمبور بلوچ سسی نے، قید کیتے ولِ سارے ۔
ہاشم باجھ پنوں نہیں چھٹدے، قید رہن جگ چارے" ۔56۔

57

ہوت علی سن حالَ حقیقت پچھیا بیٹھ دیواناں ۔
نہ کجھ پیش حکومت جاوے، نہ کجھ کار خزاناں ۔
پہنچن بہت مہال پنوں نوں، ملک بدیش بگاناں ۔
ہاشم کون شاہزادہ تورے، آکھ پچھے کرواناں ۔57۔

58

بہت بے زار ہوئی گلّ سنکے، ہوت پنوں دی مائی ۔
کون کوئی تن لائِ بجھاوے، آتش چائ پرائی ۔
کون بلوچ پنوں دے سر توں، وار سٹاں بادشاہی ؟
ہاشم باجھ پنوں وچ دنیاں، ہور مراد نہ کائی ۔58۔

59

صاف جواب لیا کرواناں، پھیر پنوں ولّ آئے ۔
صورتَ نقش نگار سسی دے، کر تعریف سنائے ۔
گھائل عشقَ تساڈے ہردم، نیندر چشم نہ لائے ۔
ہاشم خاطر ملن تساڈے، قید بلوچ کرائے ۔59۔

60

سن تعریف ہویا دل گھائل، رمکی واؤ پرم دی ۔
کون کوئی دل رہس ٹکانے، دہشت تیغ علم دی ۔
شہر بھمبور پنوں دل وسیا، وسری سرت کیچم دی ۔
ہاشم واؤ وگی اٹھ چمکی، آتش جنم کرم دی ۔60۔

61

شطر سوار پنوں اٹھ تریا، پریم جڑی سر پائی ۔
رات غبار چرائ پنوں نوں، چور چلے کر دھائی ۔
پلک آرام نہ وانگ بے صبراں، رزق مہار اٹھائی ۔
ہاشم ویکھ نصیب بلوچاں، نائ پئی بریائی ۔61۔

62

رات دنے پھڑ راہ لیو نے، پلکُ نہ تھیون ماندے ۔
سخت مجازی بلوچ ہمیشاں، برے نصیب جنہاں دے ۔
یسوف مثل بنے کروانی، شہروں باہر لجاندے ۔
ہاشم بادشاہاں دکھ پاون، سخت زنجیر دلاں دے ۔62۔

63

شہر بھمبور پئیو نے نظریں،آہا وقت سویرا ۔
نال پیار کیتو نے کرہاں، چست چلاک بتھیرا ۔
نال حقارت باغ سسی دے، آن کیتو نے ڈیرہ ۔
ہاشم چھڈّ دتو نے شتراں، چرن اراک چپھیرا ۔63۔
(حقارت=نفرت، اراک=برچھ)

64

کہہ کہہ وانگ تلسمیں آہیاں، باغ چپھیر دیواراں ۔
فرش زمین زمردی آہا، ثابت نقش نگاراں ۔
نہراں حوض، فوارے برسن، ہر ہر چوک بہاراں ۔
ہاشم شور جناور کردے، مور چکور ہزاراں ۔64۔

65

گھائل عشقَ کھڑے گل لالا، نال لہو مکھ دھوتے ۔
سیب، انار، انگور بھرے رس، چنج نہ لاون طوطے ۔
کمری کجھ کرے فریاداں، سرو آزاد کھلوتے ۔
ہاشم ویکھ بہار چمن دی، روح رہے وچ غوطے ۔65۔
(گل لالا=پوست دے لال سوہے پھلّ،کمری=گھگی)

66

کجھ بلخی، بغدادی اشتر، کجھ بختی کنیانی ۔
دوزخ پیٹ، لمیری گردن، عزرائیل نشانی ۔
چارن باغ تڑاون شاخاں، کرن بلوچ حیوانی ۔
ہاشم نال غمان پنوں دے، چیہ چڑھے کروانی ۔66۔

67

جائ کھڑے دربار سسی دے، شور کیتا بغباناں ۔
"باغ ویران ہویا کل سارا، چار لیا کرواناں ۔
خوف خدائ نہ مرنوں ڈردے، کھاون مال بگاناں ۔
ہاشم شہر بھمبور بیراجا، خوف نہیں سلطاناں" ۔67۔

68

سن فریاد سسی وچ دل دے، عقل خیال وچارے ۔
کون کمینے ایڈ دلیری، کرن بلوچ نکارے ۔
شاید ہوت پنوں وچ ہوسی، تاہیں کرن پسارے ۔
ہاشم چاون ایڈ فضولی، کون غریب وچارے ۔68۔

69

سسی نال سئیاں کر مسلھت، باغ بنے چل آئی ۔
ہر ہر دے ہتھ شاخ چناری، تیغ مثال سپائی ۔
عمر اوایٔل مان حسن دا، جائ پئیاں کر دھائی ۔
ہاشم مار پئی کرواناں، دین بلوچ دہائی ۔69۔
(اوایٔل=چھوٹی)

70

رہے تیار ہمیش چمن وچ، سیج سسی دی آہی ۔
کنچن پلنگھ رویل چمبیلی، مالن گند وچھائی ۔
تس پور ہوت پنوں وچ نیندر، آہی سیج سکھائی ۔
ہاشم آس مراد سسی دی، صدق پچھے ور آئی ۔70۔

71

سسی آن ڈٹھا وچ نیندر، ہوت بے ہوش جو خابوں ۔
سورج وانگ شعاع حسن دی، باہر پوسُ نکابوں ۔
جے لکھ پا صندوق چھپائیے، آوے مشک گلابوں ۔
ہاشم حسن پریت نہ پچھدے، فارغ ہون حسابوں ۔71۔
(شعاع=کرن)

72

سن فریاد بلوچاں والی، تاں سدھ ہوت سمبھالی ۔
ویکھ حیران ہویا شاہزادہ، فوج محبوباں والی ۔
روشن شماں جمال سسی دا، چمک پوے ہر ڈالی ۔
ہاشم داغ پیا گل لالے، دیکھ سسی لب لالی ۔72۔
(جمال=سہپن)

73

دیکھ دیدار ہوئے تن دوویں، عاشق درد رننجانے ۔
ڈٹھیاں باجھ نہ رجن مولے، نین اداس ایانے ۔
سکدیاں یار ملے جس دل نوں، قیمت قدر پچھانے ۔
ہاشم نیہں اصیل کماون، ہور گوار کی جانے ۔73۔

74

بھار لدائ چلے کروانی، کیچم راہ سویرے ۔
آکھ رہے، چل ہوت پنوں نوں، جوڑن دست بتھیرے ۔
ہو لاچار چلے کروانی، تور دتیو نے ڈیرے ۔
ہاشم عشقَ جنہاں تن رچیا، کون تنھاں دل پھیرے ۔74۔

75

کیچم آئِ کیہا کرواناں، بات جویں کجھ آہی ۔
ہوت اسیر سسی دل کیتا، زلف کنڈل گھتّ پھاہی ۔
آون جان نہ یاد پنوں نوں، عشقَ دتی بدراہی ۔
ہاشم حالَ سنائِ بلوچاں، تیغ پیو تن واہی ۔75۔

76

ہوت علی دن رین وہاوے، ہوش آرام نہ تس نوں ۔
موت بھلی مر جان چنگیرا، آ بنے دکھ جس نوں ۔
کیچم نعر جہنم کولوں، تیز ہویا تپ تس نوں ۔
ہاشم وانگ یکوب پیغمبر، حالَ سناوے کس نوں ۔76۔
(نعر=اگّ، جہنم=نرک)

77

کیچم لوک فراقَ پنوں دے، رو رو ہون دیوانے ۔
یوسف ویچ آئے کروانی، ہر اک ورد زبانے ۔
پٹ پٹ وال سٹن وچ گلیاں، محلیں شور زنانے ۔
ہاشم پھیر پنوں ربّ لیاوے، صحیح سلامت خانے ۔77۔

78

سن کے ہوت پنوں دی مائی، ڈاڈھیاں مارے آہیں ۔
پتّ پنوں دی خبر نہ آئے، اک پل جیون ناہیں ۔
ہردم پنوں یاد کریندی، کر کر کھلیاں باہیں ۔
ہاشم جے توں صاحب سچا، پنوں میل کداہیں ۔78۔

79

شطر سوار بھرا پنوں دے، پھیر پنوں ولّ دھائے ۔
تیز بلائِ شراب صراحی، نال لکائ لیائے ۔
ڈٹھی پیش نہ جاندی ہرگز، اوڑک دھروہ کمائے ۔
ہاشم آکھ کنے سکھ پایا، بے انصاف دکھائے ۔79۔

80

شہر بھمبور پچھائ پنوں، نال گئے رنگ رسّ دے ۔
دل وچ کھوٹ زباں وچ شیریں، آن ملے گل ہسدے ۔
بتنی لوک بتاون محرم، ہرگز بھیت نہ دسدے ۔
ہاشم کرن لکاؤ نہ ہیڑی، مرگ بھلا کد پھسدے ۔80۔
(شیریں=مٹھاس، محرم=بھیتی، ہیڑی=شکاری)

81

سن کیچم کروان سسی نوں، چڑھیا چند ودھیرے ۔
رل مل نال سئیاں دے آکھے،"بھاگ بھلے دن میرے ۔"
اک دوں چار ہوئے وچ خدمت، نفر غلام بتھیرے ۔
ہاشم پھیر نہ سمجھن پاپی، پاپ کریندے جہڑے ۔81۔

82

رات پئی بہہ پاس پنوں دے، جیبھ مٹھی دل کالے ۔
ہوت پنوں نوں موت سسی دے، بھر بھر دین پیالے ۔
اوہ کی درد دلاں دا جانن، اوٹھ چراون والے ۔
ہاشم دوش نہیں کرواناں، عشقَ کئی گھر گالے ۔82۔

83

مست بے ہوش ہویا شاہزادہ، رہا سوال جوابوں ۔
اک نیندر گل بانہہ سسی دی، دوجا مست شرابوں ۔
عاشق ہوون تے سکھ سوون، ایہہ گلّ دور حسابوں ۔
ہاشم جن کن راہُ عشقَ دا، کاز گوایا خابوں ۔83۔

84

نسفوں رات گئی کرواناں، کرہاں تنگ کسائے ۔
مہمل پائِ بے ہوش پنوں نوں، شہر بھمبوروں دھائے ۔
گھنڈ بلوچ بے ترس ککرمی، یار وچھوڑ لیائے ۔
ہاشم رون کرلاون والے، پھیر سسی دن آئے ۔84۔
(نسفوں=ادھی، مہمل=اٹھ دا ہودا، گھنڈ=فریبی)

85

نبڑی رات ہویا دن روشن، آن چڑی چچلانی ۔
سورج آکھ نہیں ایہہ جلدی، دیکھ چتا اسمانی ۔
خاطر کرن کباب سسی دے، مار ہجر دی کانی ۔
ہاشم آن بنے جس جانے، کی گلّ کرن زبانی ۔85۔

86

نین اگھاڑ سسی جد دیکھے، جاگ پئی سدھ آئی ۔
واحد جان پئی اوہ ناہیں، نال ستی جس آہی ۔
نہ اوہ اوٹھ نہ اووٹھاں والے، نہ اوہ جام صراحی ۔
ہاشم توڑ شنگار سسی نے، خاک لئی سر پائی ۔86۔

87

جس دن ہوت سسی چھڈّ ٹریا، آکھ ویکھاں دن کیہا ۔
دوزخ اک پل مول نہ ہوسی، تپیا تس دن جیہا ۔
دل دا خون اکھیں فٹ آیا، ظالم عشقَ اویہا ۔
ہاشم مار رلاوے گلیاں، بان عشقَ دی ایہا ۔87۔

88

توڑ شنگار سسی اٹھ دوڑی، کھولھ لٹاں گھر باروں ۔
گھریا آن گرہُ شتابی، چند چھٹا پرواروں ۔
دوڑی ساتھ پنوں دا تکدی، تیغ ہجر دی ماروں ۔
ہاشم سہن محال جدائی، سخت بری تلواروں ۔88۔

89

دھوبن ماؤں نصیحت کردی، 'آ دھیا پؤ راہیں ۔
دھوبن ذات کمینی کرکے، چھڈّ گئے تدھ تائیں ۔
بھجّ بھجّ پھیر پچھے اٹھ دوڑیں، لاج اجے تدھ ناہیں' ۔
ہاشم ویکھ کہے تن پائے، گھنڈ بلوچ بلائیں ۔89۔

90

سسی موڑ جواب ماؤں نوں، کر دکھ وین سنائے ۔
'مست بے ہوش پنوں وچ مہمل، پائِ بلوچ سدھائے ۔
جے کجھ ہوش ہندی شہزادے، باجھ سسی کد جائے ۔
ہاشم لیکھ لکھے سو واچے، چھوڑ میرا لڑ مائی' ۔90۔

91

"آ مڑ جا نہیں جے تدھ ول پریت پنوں دی ایسی ۔
مست بے ہوش نہ رہسی مولے، انت سمیں سدھّ لیسی ۔
آپے ویکھ لئیں ولّ تیرے جاگ پیا مڑ پیسی ۔
ہاشم باجھ دوویں تن ملیاں، چاٹ لگی من کیسی" ۔91۔

92

"مائی سخت زنجیر بلوچاں ہوت پنوں نوں پائے ۔
کد اوہ مڑن پچھاہاں دیندے، ایڈ ککرمی آئے ۔
شالہ رہن خراب ہمیشاں دکھیئے آن دکھائے ۔
ہاشم کیتک بات سسی نوں جے ربّ یار ملائے" ۔92۔

93

"دل دی بات سمجھ ہن دھیے، کر کجھ ہوش ٹکانے ۔
زوری کرن محال بدیشیں، کی جانن بال ایانے ۔
باجھ پیار چرائ کھڑے کنھ آدم روپ سیانے ۔
ہاشم سمجھ وچار بلوچاں، کی سر دوش دھننانے" ۔93۔

94

"سن مائی جے دل وچ ہوسی، ہوس میرے دلبر دے ۔
دلبر بے پرواہ ہمیشاں، کجھ پرواہ نہ کردے ۔
ویکھ چکور پتنگ وچارے، مفت برہا وچ مردے ۔"
ہاشم موڑ رہے نہیں مڑدی، گھر دے لوک شہر دے ۔94۔

95

ماؤں پھیر سسی نوں آکھے، "نہ چڑھ چکھا دیوانی ۔
کد توں جائ بلوچاں ملسیں، پیریں ٹرن بگانی ۔
سولی سار اگے تھل مارو، ترس مریں بن پانی ۔
ہاشم جان محال اکلی، بربر گاہ بیابانی" ۔95۔
(سار=لوہا، بربر=اجاڑ)

96

"ترساں مول نہ مڑساں راہوں، جان تلی پر دھرساں ۔
جب لگ ساس نراس نہ ہوواں، مرنوں مول نہ ڈرساں ۔
جے ربّ کجھ سسی دی سنسی، جا پلا اس پھڑساں ۔
ہاشم نہیں شہید ہو ویساں، تھل مارو وچ مرساں" ۔96۔

97

پھڑیا پندھ ہوئی پردیسی ٹٹّ گئی ڈور پتنگوں ۔
سسی جو نہ دھردی آہی، بھوئیں پیر پلنگھوں ۔
دل توں خوف اتار سدھائی، وانگوں شیر پلنگوں ۔
ہاشم جو دم جاس خلاصی، ہووسُ قید فرنگوں ۔97۔
(پلنگ=چیتا)

98

کر اسباب لیا شہزادی، کیوں جو راہ خطر دا ۔
پانی خون خوراک کلیجہ رہبر درد جگر دا ۔
گل وچ بال اکھاں وچ سرخی، سوز جنون قہر دا ۔
ہاشم ویکھ احوال کلیجہ گھائل شمس قمر دا ۔98۔
(شمس قمر=سورج چن)

99

چمکی آن دپہراں ویلے، گرمی گرم بہارے ۔
تپدی واؤ وگے اسمانوں، پنچھی مار اتارے ۔
آتش دا دریا کھلوتا، تھل مارو وچ سارے ۔
ہاشم پھیر پچھانہ نہ مڑدی، لوں لوں ہوت پکارے ۔99۔

100

نازک پیر ملوک سسی دے، مہندی نال شنگارے ۔
بالو ریت تپے وچ تھل دے، جیوں جوں بھنن بھٹھیارے ۔
سورج بھجّ وڑیا وچ بدلی، ڈردا لشک نہ مارے ۔
ہاشم ویکھ یقین سسی دا، صدقوں مول نہ ہارے ۔100۔

101

دل وچ تپش تھلاں دی گرمی، آن فراقَ رننجانی ۔
کچر کو نین کرن دلبریاں، چون لباں وچ پانی ۔
پھر پھر ڈاڈھ کرے ہٹھ دل دا، پر جد بہت وہانی ۔
ہاشم یاد بھمبور پیا اس ٹٹ گیا مان نمانی ۔101۔

102

جے جانا چھڈّ جان ستی نوں اک پل اکھ نہ جھمکاں ۔
گرد ہوواں وچ گرد تھلاں دی، وانگ جواہر چمکاں ۔
جل وانگوں رل دین دکھالی، تھل مارو دیاں چمکاں ۔
ہاشم کون سسی بن دیکھے، ایس عشقَ دیاں دھمکاں ۔102۔

103

تھل مارو تپ دوزخ ہویا، آتش سوز ہجر دی ۔
مڑن محال تے ویکھن اوکھی، صورتَ کیچ شہر دی ۔
جب لگ ساس نراس نہ تھینواں، جیوں یوسف تانگھ مصر دی ۔
ہاشم سخت بلوچ کمینے، بے انصاف بے دردی ۔103۔

104

کجھ ڈگدی کجھ ڈھہندی اٹھدی، بہندی تے دم لیندی ۔
جیوں کر توٹ شرابوں آوے، پھیر اتے ول ویندی ۔
ڈھونڈے کھوج شطر دا کت ول، ہرگز بھال نہ پیندی ۔
ہاشم جگت نہ کیونکر گاوے، پریت سمپورن جیندی ۔104۔

105

قدرت نال سسی ہتھ آیا، پھردیاں کھوج شطر دا ۔
جان نہیں اوہ کھوج سسی نوں ملیا جام خضر دا ۔
جاں اوہ نور نظر دا کہیئے، دارو درد جگر دا ۔
ہاشم بلکہ سسی نوں ملیا، قاصد کیچ شہر دا ۔105۔

106

دارو درد جگر دا کرکے، کھوج لئے گل لاوے ۔
پھر پھر لا نہ سکدی ڈردی، مت ایہہ بھی مٹ جاوے ۔
پھر کر ویکھ رہی ہور دوجا، کھوج نہ نظریں آوے ۔
ہاشم پھیر وساہ نہ کردی، وانگ پنوں چھل جاوے ۔106۔

107

کاکا نام ایالی آہا، اس گردے وچ چردا ۔
ڈٹھا اوہ سسی نے دوروں، تھل مارو وچ پھردا ۔
انچل چھوڈ نشانی کرکے، پھڑیا راہ ادھر دا ۔
ہاشم کوک کرے تس ول نوں، پر جاوس دل گھردا ۔107۔

108

صورتَ ویکھ ایالی ڈریا، آفت مار نہ جاوے ۔
آدم روپ زنانی صورتَ، تھل مارو کد آوے ۔
جیوں جیوں سنے آواز سسی دی، لک چھپ جان بچاوے ۔
ہاشم جاں دن الٹے آون، سبھ الٹا ہو جاوے ۔108۔

109

کوک پکار نراس سسی ہو، کھوج ونے اٹھ دوڑی ۔
دل وچ ساڑ تھلاں دی آتش، روح رننجانی دھوڑی ۔
پچھا دے چلی شہزادی، جان لگی سو کوڑی ۔
ہاشم کون فلک نوں پکڑے، جائ چڑھے دھر پوڑی ۔109۔

110

ترلے لکھ جتن کر پہنچی، کھوج توڑی ہٹھ کرکے ۔
ٹٹدی جان گئیاں چھٹ آہیں، یاد بلوچاں کرکے ۔
شالہ ! رہن قیامت تائیں، نال سولاں دے لٹکے ۔
ہاشم مرن کموت بدیسیں، لون وانگ کھر کھر کے ۔110۔

111

اوڑک وقت قہر دیاں کوکاں، سن پتھر ڈھل جاوے ۔
'جس ڈاچی میرا پنوں کھڑیا، مر دوزخ ولّ جاوے ۔
جاں اس نہں لگے وچ برہوں، وانگ سسی جل جاوے ۔
ہاشم موت پوے کرواناں، تخم زمینوں جاوے' ۔111۔
(تخم=بیج)

112

پھر دل سمجھ کرے لکھ طوبہ، بہت بے ادبی ہوئی ۔
جس پور یار کرے اسواری تس دے جیڈ نہ کوئی ۔
کو میں وانگ نکرمن ناہیں، کت ولّ ملے نہ ڈھوئی ۔
ہاشم کونت ملے ہسّ جس نوں، جان سہاگن سوئی' ۔112۔

113

سر دھر کھوج اتے غش آئی، موت سسی دی آئی ۔
'خوش ہو یار ! اساں تدھ کارن، تھل وچ جان گوائی ۔'
ڈگدے سار گیا دم نکل، تن تھیں جان سدھائی ۔
ہاشم کہُ لکھ لکھ شکرانہ، عشقَ ولوں رہِ آئی ۔113۔

114

کر کر دھیان ایالی ڈریا، سوچ کرے اس گل دی ۔
"کی اسرار رہی ڈگ ایویں، پھیر نہیں مڑ ہلدی ۔
مت کوئی نعر رہے مر پیاسی، راہ پندھانو چلدی ۔
ہاشم چل ویکھاں کی ڈرنا، ہونہار نہیں ٹلدی" ۔114۔

115

ایڑ چھوڑ ایالی تریا، دل ڈردے پگ دھردا ۔
صورتَ دیکھ احوال سسی دا، چڑھیا سوز قہر دا ۔
دل تھیں شوق گیا اٹھ سارا، مال دھیاں پتّ گھر دا ۔
ہاشم جان دلوں جگ فانی، ویکھ فقیری پھڑدا ۔115۔

116

تھل وچ گور سسی دی کرکے، وانگ یتیم نمانے ۔
گل کھفنی، سر پائِ برہنا، بیسا گور سرھانے ۔
اک گل جان لئی جگ فانی، ہور کلام نہ جانے ۔
ہاشم خاص فقیری ایہو، پر ایہہ کون پچھانے ۔116۔

117

منکر اتے نکیر سسی نوں قبریں پچھن آئے ۔
"سچ کہُ سسیئے ! دنیاں دے وچ، کی کی عمل کمائے ؟"
"جمدی پائِ صندوق رڑھائی، ستی ہوت وننجائے ۔"
ہاشم کہہ پنوں دیاں خبراں، کد کیچم توں آئے ؟117۔

118

اڈیا روح سسی دا تن تھیں، پھیر پنوں ول دھایا ۔
مہمل مست بے ہوش پنوں نوں، سفنے آن جگایا ۔
'لے ہن یار اساں سنگ تیرے، قول قرار نبھایا ۔
ہاشم رہی سسی وچ تھل دے، میں رخصت لے آیا' ۔118۔

119

اٹکی نیند پنوں اٹھ بیٹھا، جلدی وچ کچاوے ۔
نہ اوہ شہر بھمبور پیارا، نہ اوہ محل سہاوے ۔
اچانک چمک لگی شہزادے، کجھ سر پیر نہ آوے ۔
ہاشم جاگ لدھی پھر کیہا عاشق چین وہاوے ۔119۔
(کچاوے=کاٹھی)

120

تس دم موڑ کرہے نوں تریا، پھیر سسی ولّ مڑیا ۔
اگوں مڑن بھراؤ نہ دیندے، اٹھ مہاروں پھڑیا ۔
تدھ بن باپ ہویا نابینہ، کوکے سڑیا سڑیا ۔
ہاشم ویکھ محلّ کیچم دے، پھر مڑ آویں چڑھیا ۔120۔
(نابینہ=انھاں)

121

ہجروں اگّ پنوں نوں بھڑکی، توڑ جواب سناوے ۔
"کیندے ماؤں پتا پت کیندے، نال میاں مر جاوے ۔
جیہی نال اساڈے کیتی، پیش تساڈے آوے ۔
ہاشم باجھ سسی نہیں دوجا، جے ربّ پھیر ملاوے" ۔121۔

122

گھنڈ بلوچ خیال نہ چھڈدے، ول ول گھیر کھلوندے ۔
نالے زور وکھالن نالے، اوٹھ گلے لگ روندے ۔
جب لگ ساس نہ مڑنے دیساں، آئِ پنوں وسّ ہوندے ۔
ہاشم عاشق باجھ عشقَ دے، کہُ کت ول دل ڈھوندے ۔122۔

123

بہت لاچار ہویا شاہزادہ، کھچی پکڑ کٹاری ۔
جس دی چمک لگی جند جاوے، جو جم روپ ددھاری ۔
چھوڑ مہار دتی تد بھائیاں، ڈردیاں جان پیاری ۔
ہاشم کون پھڑے جندبازاں، جان عشقَ وچ ہاری ۔123۔

124

سٹی ہوت مہار سسی ول، چھڈّ بھائی دکھدائی ۔
"ملساں جا اک وار سسی نوں، جے ربّ آس پجائی ۔
جھب سٹ پیر سسی ول کرہا، وقت ایہو ہن بھائی ۔
ہاشم دودھ ملیدا دیساں، کرساں ٹہل سوائی" ۔124۔

125

شاباش ! اس کرہے دے ترنے، تیز دھرے پگ تیروں ۔
پہتا آئِ سسی دی قبرے، آکل شطر وزیروں ۔
تازی گور ڈٹھی شہزادے، پچھیا اوس فقیروں،
"ہاشم کون بزرگ سمانا ؟ واقف کر اس پیروں" ۔125۔

126

آکھی اوس فقیر پنوں نوں، کھولھ حقیقت ساری ۔
"آہی نعر پری دی صورتَ، گرمیں مار اتاری ۔
جپدی نام پنوں دا آہی، درد عشقَ دی ماری ۔
ہاشم نام مقام نہ جانا، آہی کون وچاری" ۔126۔

127

سن کے ہوت زمیں پور ڈگیا، کھائِ کلیجے کانی ۔
کھل گئی گور پیا وچ قبرے، پھیر ملے دل جانی ۔
خاطر عشقَ گئے رل مٹی، صورتَ حسن جوانی ۔
ہاشم عشقَ بلوچ سسی دا، جگ وچ رہی کہانی ۔127۔

(نوٹ=کئی اتاریاں وچ بند نن: 24 اتے 117 نہیں ہن)