میرے توں آس ن کریو کہ میں کھیتاں دا پتّ ہو کے
تہاڈے چگلے ہوئے صواداں دی گلّ کراں گا
جنہاں دے ہڑ 'چ رڑھ جاندی ہے
ساڈے بچیاں دی توتلی کویتا
تے ساڈیاں دھیاں دا کنجک جیہا ہاسہ
میں تاں جد وی کیتی-کھادی دے گھاٹے
کسے غریبڑی دی ہکّ وانگو پچک گئے گنیاں دی گلّ ہی کراں گا
میں دلان دے کھونجے 'چ پئی سونی دی فصل
تے دلان دے بوہے تے کھڑے سیال دی ہی گلّ کراں گا۔
میرے توں آس ن کریو کہ میں سردی دی رتے کھڑن والے
پھلاں دیاں قسماں دے ناں 'تے
پنڈ دیاں کڑیاں دے ناں کناں دھرانگا

میں بینک دے سیکٹری دیاں خچریاں مچھاں
سرپنچ دی تھانے تکّ لمی پوچھ دی
تے اس پورے چڑیا-گھر دی
جو میں اپنی ہکّ اتے پال رکھیا ہے
جاں اس اجائب گھر دی
جو میں اپنی ہکّ اندر سانبھ رکھیا ہے
جاں اےداں دی ہی کوئی کرڑ برڑی گلّ کراں گا
میرے لئی دل تاں بسّ اک پان دے پتے ورگا لوتھڑا ہے
میرے لئی حسن کوئی مکی دی لون بھکی ہوئی روٹی جہی لذت ہے
میرے لئی زندگی گھر دی شراب وانگ
لک لک پین دی کوئی شے ہے
میرے توں آس ن کریو کہ میں خرگوش وانگ
روہیاں دی قلی مہک نوں پولے جہے سنگھاں
میں ہر کاسے نوں جوتا لگے ہوئے بلداں دے وانگ
کھرلی اتے سدھا ہو کے ٹکریا ہاں

میں جٹاں دے سادھ ہون توں ارھاں دا سفر ہاں
میں بڈھے موچی دی گمی ہوئی اکھاں دی لوء ہاں
میں ٹنڈے حولدار دے سجے ہتھ دی یاد ہاں کیول
میں پنڈے وقت دے، چپا صدی دا داغ ہاں کیول
تے میری کلپنا، اس لوہار دے تھاں تھاں توں لوسے ماس ورگی ہے
جو بے رحم اسمان تے کھجھیا رہے، اک ہوا دے بلے لئی
جیہدے ہتھ وچلا چؤ دا پھالا
کدی تلوار بن جاوے، کدی بسّ پٹھیاں دی پنڈ رہِ جاوے
میں ہن تہاڈے لئی ہارمونیئم دا پکھا نہیں ہو سکدا
میں بھانڈے مانجدی جھیری دیاں انگلاں 'چوں سمدا راگ ہاں کیول
میرے کول سہج دی اس سپن سیما توں ارھے
حالاں کرن نوں بہت گلاں ہن
اجے میں دھرت تے چائی
کسے سیری دے کالے-شاہ بلھاں جہی رات دی ہی گلّ کراں گا
اس اتہاس دی
جو میرے باپ دے دھپّ نال لوسے موراں اتے اکریا ہے
جاں اپنی ماں دے پیریں پاٹیاں بیائیاں دے بھوگول دی ہی گلّ کراں گا
میرے توں آس ن کریو کہ میں کھیتاں دا پتّ ہو کے
تہاڈے چگلے ہوئے صواداں دی کوئی گلّ کراں گا
جنہاں دے ہڑ 'چ رڑھ جاندی ہے ساڈے بچیاں دی توتلی کویتا
تے ساڈیاں دھیاں دا کنجک جیہا ہاسہ

منڈیو، میں وی کدے تہاڈے ورگا ساں
نکیاں نکیاں چوریاں کردا ہویا وی چور نہیں ساں
گلّ گلّ تے پجّ لاؤندا ساں، میں پر جھوٹھا نہیں ساں
ننگا نہیں سمجھیا جاندا ساں، بھاویں نت ہی کپڑے لنگار پرتدا۔
بڑھی پنا دا ونگا چرخے دا تکلا سدا ای میرے سر لگدا
پر تھانے دیاں کتاباں وچ میرا نام نہ چڑھدا
گھر دے چونکے دی نکی جہی منڈیر،
جاں وڑیویاں والی بوری جاں گوانڈھیاں دی پوڑی تھلڑا رکھنا
میرے لکن لئی کافی سن،
میں تتلیاں نوں سوئی وچ پرو کے نچدا ساں
سون-چڑیاں نوں پٹا دھاگے دا پا کے ہکدا ساں
پر کدی ہنساوادی نہیں اکھوایا
گلّ کی ان بن تہاڈے ورگا ساں

پھیر انج ہویا-ہولی ہولی میں تہاڈے ورگا نہ رہا
مینوں دسیا گیا کہ جھوٹھ بولنا پاپ ہے
ودیا منکھ دی تیسری اکھ ہے
چوری کرنا برا ہے
پرماتماں اک ہے،
سارے منکھ برابر ہندے ہن-
میں ایہناں سارے فقریاں دے،
عجیبو غریب آپسی سنبندھاں اگے سہم جیہا گیا
میننوں لگیا-میرے خلاف،
کسے بہت ہی بھیانک سازش دا شروع ہون والا ہے
میں گھبرا کے تہاڈی کرنگھڑی 'چوں ہتھ کھچّ لیا
تے جی بھیانا دوڑدا ہویا، کتاباں دے ملھیاں 'چ پھس گیا
کالے کالے اکھر تکھیاں سولاں وانگ میرے بدن اندر اتردے گئے
میں جویں جھاڑیا 'چ لکدا پھردا کوئی خرگوش ساں
جدھے مگر لگے ہوئے سی امتحاناں دے شکاری کتے۔
میں کجھ بوندل جیہا گیا، جدوں میننوں پتہ لگا
کہ ایتھے تاں پورب ہے جاں پچھم
کتے وی نہ کجھ چڑھدا ہے، نہ لہندا ہے
جدوں مینوں پتہ لگا ربّ رات-براتے
ساڈے خربوزیاں 'چ کھنڈ پاؤن نہیں آؤندا
نہ ساڈے نرمے دے ٹینڈیاں نوں
چوگ منگدے بوٹاں دیاں چنجھاں وانگ کھولن،

جدوں میننوں پتہ لگا، کہ دھرتی روٹی دے ورگی نہیں ہے، گیند ورگی ہے
امبراں 'چ نیلی جہی دینہدی کھلاء ہے، ربّ نہیں
جدوں میننوں پتہ لگا، ودیا منکھ دی تیسری اکھ نہیں
سگوں دو ہی اکھاں دا ٹیر ہے-
تے انج دیاں بے شمار گلاں دا پتہ لگا
میرے اندر کتے کجھ ڈگّ پیا سی۔
اتے اک تڑئک جہی آواز، تے میں تکیا
میریاں آندراں وچ کھبھے ہوئے سن
رنگاں تے بھیتاں دی لوء والی الوکار کویتا دے کچر

پھیر منڈیو، تسیں کون تے میں کون ساں
پھیر میں خوبصورت کوٹھیاں تے بازاراں نوں
حسرت جہی دیاں نظراں نال وینہدا ہویا وی چور سمجھیا گیا
پنجے جان دے درد وچ کراہندے ہوئے نوں وی مکر ہی آکھیا گیا
بندے جڑدے بستراں اتے وی نظراں اس طرحاں اٹھیاں،
کہ جویں علف ننگا ہاں
ذرا وی اپنے بارے بولن اتے تہمتاں نال ونھیا گیا
جد میں جھوٹھ، چوری، مہربان پرماتماں
تے سبھ منکھاں دے برابر ہون دیاں دھارناواں تے
دوبارہ سوچنا چاہیا تاں میرے انج سوچن نوں، ہنسا گردانیا گیا-
یاراں دے تہہ خانیاں ورگے چوبارے،
سنگھنی دھند جیہا میری محبوب دا ہردا
اتے گھٹا-ٹوپ کمادیاں وی میننوں لکا نہ سکیاں
میں جو لک جاندا ساں گھر دے چونکے دی نکی جہی منڈیر
جاں وڑیویاں والی بوری جاں گوانڈھیاں دی پوڑی تھلڑے رکھنے دے اوہلے..
تے ہن میں این اوہناں دے ساہمنے ساں
ان-ادگھاٹنے پلاں وانگ،
انپیتی شراب، جاں انٹوہیاں چھاتیاں وانگ
پھر اوہ آئے-سچائیاں دے المبردار
اوہناں دے ہتھاں وچ ووستھا دا ٹوکا سی- بسّ اودوں ہی میننوں تتھاں دے تتھّ دا علم ہویا
کہ ٹوکے دی شکل جھنڈے ورگی ہندی ہے۔

منڈیو، میرا سچ نہ مننا-جے آکھاں صرف کپڑے دا ٹوکا چھانگ سکدا ہے منکھی ہکّ اندرلی گونج نوں
جے آکھاں-ہر سچائی کیول چھانگی ہوئی ڈاڈ ہندی ہے جے آکھاں- پندرویں توں بعد ہر ورھا سویاں 'چوں اٹھدی بھاپھ دا غبار ہندا ہے

میں منڈیو، ہن تہاڈے 'چوں نہیں ہاں
میں الّ دے پنجیاں 'چ اڈ رہا آزاد چوہا ہاں
گھسمسے دی چمبھلی ہوئی اکھ ہاں
اتہاس دے تالا لگے ہوئے بوہے تے بیٹھا پروہنا ہاں
باراں ماہ چوں ورجت کوئی مساند ہاں جس تے کجھ وی شروع جاں ختم نہیں ہندا-
کویتا نہیں، میری آواز کیول گند تے ورھدا مینہہ ہے
تہاڈے لئی اسیس نہ نصیحت
میرے شبد دھلائی کردے ہوئے وی بدبو کھنڈا رہے نے
اصل وچ منڈیو، میں بہت دہل گیا ہاں اس بھیانک تسیہے توں
کہ اج کلھ پربتاں تے'چڑھنا وی اؤں لگدا ہے
جویں کسے لمی ڈھلان توں اتر رہا ہوواں
ساگر دی چھاتی 'تے ترنا انجھ ہے
جویں ڈبن دی بڑی ہی دھیمی جہی کریا ہووے۔
ایہہ کیہا تسیہا ہے،
کہ تسیں کڑیاں، پھلاں تے پرندیاں نوں تکدے پئے ہووو
تے اگوں کھلاء ہی کھلاء، تہاڈیاں اکھاں وچ مرچاں دے وانگ لڑے
میں سارے دا سارا امب گیا ہاں،
اس مشیننی جہی ہپھڑا دپھڑی 'چ تردے ہوئے
جتھے رشتے انے ویگ 'چ، اپنے ارتھاں نال ٹکرا گئے ہن
میں-جو صرف اک آدمی بننا چاہندا ساں،
ایہہ کی بنا دتا گیا ہاں ؟

تے ہن میں چاہندا ہاں، سڑک تے جا رہے کسے ماڈل سکول دے رکھشا وچ
چھڑپّ دینیں چڑھ جاواں، تے ٹافی چوسدا ہویا
اس ادھڑے گدھڑے پھیلے ہوئے سنسار نوں، معصوم جہی تکنی نال گھوراں
تے ساریاں عالمی سچائیاں اتے،
نویں سرؤں یقین کرنا شروع کراں
جویں اوہ ان بن سچیاں ہی ہون ۔

میں ہن وداع ہندا ہاں
میری دوست میں ہن وداع ہندا ہاں۔
میں اک کویتا لکھنی چاہی سی۔
توں جس نوں ساری عمر پڑھدی رہِ سکیں

اس کویتا وچ
مہکدے ہوئے دھنیئے دا ذکر ہونا سی
کماداں دی سرسراہٹ دا ذکر ہونا سی
تے گندلاں دی نازک شوخی دا ذکر ہونا سی۔
اس کویتا وچ رکھاں اتوں چوندیاں دھنداں
اتے بالٹی وچ چوئے دودھ 'تے گوندیاں جھگاں دا ذکر ہونا سی
تے جو وی ہور
میں تیرے جسم وچوں تکیا
اس سارے کاسے دا ذکر ہونا سی

اس کویتا وچ میرے ہتھاں اتلے رٹناں نے مسکرونا سی
میرے پٹاں دیاں مچھلیاں نے تیرنا سی
تے میرے ہکّ دے والاں دے نرم شال وچ
نگھّ دیاں لپٹاں اٹھنیاں سن،
اس کویتا وچ
تیرے لئی
میرے لئی
تے زندگی دے سارے ساکاں لئی بہت کجھ ہونا سی میری دوست،
پر بڑا ای بیسوادا اے
دنیا دے اس الجھے ہوئے نقشے نال نپٹنا۔
تے جے میں لکھ وی لیندا
اوہ شگناں بھری کویتا
تاں اس نے انجھ ہی دم توڑ دینا سی
تینوں تے مینوں چھاتی اتے ولکدے چھڈّ کے،
میری دوست کویتا بہت ہی نستی ہو گئی ہے
جد کہ ہتھیاراں دے نونہ بھیڑی طرحاں ودھ آئے ہن
تے ہر طرحاں دی کویتا توں پہلاں
ہتھیاراں نال یدھ کرنا ضروری ہو گیا ہے
یدھ وچ
ہر چیز نوں بڑی سوکھی طرحاں سمجھ لیا جاندا ہے
اپنا جاں دشمن دا ناں لکھن وانگ
تے اس حالت 'چ
میرے چمن لئی ودھے ہوئے بلھاں دی گولائی نوں
دھرتی دے آکار دی اپما
جاں تیرے لکّ دے لہرن نوں
سمندر دے ساہ لین دی تلنا دینا
بڑا مذاق جیہا لگنا سی۔
سو میں اجیہا کجھ نہیں کیتا،
تیننوں،
تیری میرے ویہڑے وچ بچے کھڈا سکن دی خواہش نوں
تے یدھ دی سمچتا نوں
اکو قطار وچ کھڑا کرنا میرے لئی سنبھوَ نہیں ہو سکیا
تے میں ہن وداع ہندا ہاں۔
میری دوست، آپاں یاد رکھانگے
کہ دنے لوہار دی بھٹھی دے وانگ تپن والے
اپنے پنڈ دے ٹبے
رات نوں پھلاں وانگ مہک اٹھدے ہن،
تے چاندنی وچ رسے ہوئے ٹوکے دے ڈھیراں تے لیٹ کے
سورگ نوں گاہل کڈھنا، بڑا سنگیتمئی ہندا ہے
ہاں ایہہ سانوں یاد رکھنا پئیگا کیونکِ
جدوں دل دیاں جیباں 'چ کجھ نہیں ہندا
یاد کرنا بڑا ہی سکھاواں لگدا ہے۔

میں اس وداعی دی گھڑی دھنواد کرنا چاہندا ہاں
اوہناں ساریاں حسین چیزاں دا
جو ساڈیاں ملنیاں تے تنبو وانگ تندیاں رہیاں
تے اوہناں عامَ تھاواں دا
جو ساڈے ملن تے حسین ہو گئیاں،
میں دھنواد کردا ہاں-
اپنے سر تے ٹھہر جان والی
تیرے وانگ ہولی تے گیتاں بھری ہوا دا
جو میرا چتّ لائی رکھدی رہی تیری اڈیک کردیاں
آڈ اتے اگے ہوئے ریشمی گھاہ دا
جو تیری رمکدی ہوئی تور دے اگے سدا وچھ وچھ گیا،
ٹینڈیاں 'چوں کریاں کپاہاں دا
جنہاں نے کدے کوئی عذر نہ کیتا
تے سدا مسکرا کے اپنے لئی سیج بن گئیاں،
گنیاں اتے تینات پدیاں دا
جنہاں نے آؤندے جاندے دی بڑک رکھی
جوان ہوئیاں کنکاں دا
جو سانوں بیٹھیاں نہ صحیح، لیٹیاں تاں ڈھکدیاں رہیاں۔
میں دھنواد کرداں، سرہوں دے نکیاں پھلاں دا
جنہاں میننوں کئی واری بخشیا موقع
پراگ کیسر تیریاں والاں چوں جھاڑن دا۔
میں منکھ ہاں، بہت کجھ نکا نکا جوڑ کے بنیا ہاں
تے اوہناں ساریاں چیزاں لئی
جنہاں میننوں کھنڈر جان توں بچائی رکھیا
میرے کول بہت شکرانہ ہے
میں دھنواد کرنا چاہندا ہاں۔

پیار کرنا بڑا ہی سہج ہے
جویں کہ ظلم نوں سہاردے ہویاں
اپنے آپ نوں لڑائی لئی تیار کرنا،
جاں جویں گپتواس وچ وجی ہوئی گولی توں
کسے چھنّ اندر پئے رہِ کے
زخم دے بھرن دی کوئی کلپنا کرے
پیار کرنا
تے لڑ سکنا
جین تے ایمان لے آؤنا میری دوست، ایہو ہندا ہے۔

دھپاں وانگ دھرتی تے کھڑ جانا،
تے پھر گلوکڑی وچ سمٹ جانا،
برود وانگ بھڑک اٹھنا
تے چوہاں کوٹاں اندر گونج جانا-
جین دا ایہو ہی سلیقہ ہندا ہے۔

پیار کرنا تے جینا اوہناں نوں کدے نہیں آؤنا
جنہاں نوں زندگی نے بانیئے بنا دتا۔
جسماں دا رشتہ سمجھ سکنا-
خوشی تے نفرت وچ کدے وی لیک نہ کھچنا
زندگی دے پھیلے ہوئے آکار تے فدا ہونا-
سہم نوں چیر کے ملنا تے وداع ہونا-
بڑا سورمگتی دا کم ہندا ہے میری دوست
میں ہن وداع ہندا ہاں۔

توں بھلّ جاویں
میں تینوں کس طرحاں جھمناں دے اندر پال کے جوان کیتا
کہ میریاں نظراں نے کی کجھ نہیں کیتا
تیرے نقشاں دی دھار بنھن وچ،
کہ میرے چمناں نے کنا خوبصورت کر دتا تیرا چہرہ
کہ میریاں جپھیاں نے
تیرا موم ورگا پنڈا کنج سنچے 'چ ڈھالیا

توں ایہہ سارا ای کجھ بھلّ جاویں میری دوست
سوا اس توں
کہ میننوں جین دی بہت لوچا سی
کہ میں گلے تیکر زندگی وچ ڈبنا چاہندا ساں
میرے وی حصے دا جی لینا میری دوست،
میرے وی حصے دا جی لینا۔

اسیں ایویں مچی دا کجھ وی نہیں چاہندے
جس طرحاں ساڈے ڈولیاں وچ کھلیاں ہن،
جس طرحاں بلداں دی پٹھّ تے ابھریاں،
پرانیاں دیاں لاساں ہن،
جس طرحاں قرضے دے کاغذاں وچ،
ساڈا سہمیا تے سنگڑیا بھوکھ ہے
اسیں زندگی، برابری جاں کجھ وی ہور
ایسے طرحاں سچی-مچی دا چاہندے ہاں
جس طرحاں سورج، ہوا تے بدل
گھراں تے کھیتاں وچ ساڈے انگ سنگ رہندے ہن،
اسیں اوس طرحاں
حکومتاں، وشواساں تے خوشیاں نوں
اپنے نال نال تکنا چاہندے ہاں
ڈاڈھیو، اسیں سارا کجھ سچی-مچیں دا دیکھنا چاہندے ہاں۔

اسیں اس طرحاں دا کجھ وی نہیں چاہندے
جویں شراب دے مکدمے 'چ
کسے ٹاؤٹ دی گواہی ہندی ہے،
جویں پٹواری دا ایمان ہندا ہے،
جاں جویں آڑھتی دی قسم ہندی ہے-
اسیں چاہندے ہاں اپنی تلی تے کوئی اس طرحاں دا سچ
جویں گڑ دی پتّ 'چ کن ہندا ہے
جویں ملنی سمیں محبوب دے ہوٹھاں تے
کوئی ملائی ورگی چیز ہندی ہے

اسیں نہیں چاہندے
پولیس دیاں لاٹھیاں تے ٹنگیاں کتاباں نوں پڑھنا
اسیں نہیں چاہندے
ہنر دا گیت، فوجی بوٹاں دیاں ٹاپاں تے گاؤنا
اسیں تاں رکھاں اتے چنکدے سنگیت نوں
سدھرائے ہوئے پوٹیاں دے نال چھوہ کے دیکھنا چاہندے ہاں

اتھرو گیس دے دھونئیں 'چ لون چٹنا
جاں اپنی جیبھ اتے اپنے ہی لہو دا سواد چکھنا
کسے لئی وی منورنجک نہیں ہو سکدا
پر
اسیں ایویں مچیں دا کجھ نہیں چاہندے
تے اسیں سارا کجھ سچیں مچیں دا دیکھنا چاہندے ہاں
زندگی، سماج واد جاں کجھ وی ہور…

کل ساڈے پنڈ وچ کجھ وی نہیں ہویا
پرسوں نوں کھورے ناجائز گربھ سی
کہ پنڈ دیاں روڑیاں تے سٹّ کے چلی گئی
کرناں دی کیاں کیاں،
ایویں گھر دیاں توں جھڑک کھانی سی
کہ اس نوں ترس کھا کے بٹھلاں 'چ پا لیائیاں
گوہا کوڑا کردیاں کڑیاں۔
انجھ کل دی کسے نوں اڈیک نہ سی-

دودھی دے سائیکل دی چین
بہت ہی پرانی سی کہ ولوندھرے گئے
بوریاں دے ریشم ورگے تھن،
جاں کھبھّ گئی ہالی دے ننگے پیر وچ
گھس کے لتھی بلد دی کھری،
جاں مر گیا ٹرکّ ہیٹھاں آن کے
بھتے دے مگر جا رہا کتا
نیانے بنٹیاں دے نال کھیڈدے رہے
چھت تے کھڑی سرپنچ دی کڑی
بڑا چر کیس واہندی رہی-

کل ساڈے پنڈ وچ کجھ نہیں ہویا
کل وی ساڈے منہ سن-چہرے نہیں سن
کل وی اسیں سمجھدے رہے کہ دل ہی سوچدا ہے۔
ربّ کل وی امبر دیاں نیلتناں وچ قید ہی رہا،
نراش آجڑی دے واڑے وچ
اوہدی کل وی غیر-حاضری لگی

کل وی سانوں رہا یقین
کہ متھرا دا راجا سچ مچّ سدامے دا
متر ہی ہووےگا نہیں تاں
پیر دھو کے کیوں پیندا-
کل وی سانوں کرشن دی جھاکا جہی رہی
کل ساڈے پنڈ وچ کجھ وی نہیں ہویا
کل دی کس نوں اڈیک سی
کل توں زیادہ سانوں چنگے جہے تماکھو دی چاہنا سی
کی سی نہ وی کھڑکدا، جے دو وار مندر دا ٹلّ ؟

لگدا ہے ایہہ سویر نہیں ہے
موت دی ہتھیلی اتے آٹھری ہوئی مسکراہٹ ہے
رات دی رو رو سجی اکھ ہے
سورج ورگا کجھ کدھرے نہیں ہے

گھگیاں دے گٹکن تے کجھ وی شروع نہیں ہویا
شاید اج دا دن بچنے عملی دے ہاؤکے توں شروع ہویا ہے
بلی روہڑ گئی جیہدا،
بھیوں کے رکھے ڈوڈیاں دا چھنا
اج دا دن شاید کرمو دی سکدی جا رہی رونی 'چ اگیا ہے
کھرلی تے بجھیا بیبا بلد جسدا
راتیں مار گیا سی ساہن سرکاری۔
اج دا دن پھٹے ہوئے دودھ دی چاہ وانگ
رنڈی رتنی دے گلے 'چ مساں ہی اتردا ہے
اج دا دن شدائی ہری کشن دیاں
گاہلاں دے کنگریاں اتے لڑکھڑاؤندا تر رہا ہے
اج دا دن امرو چوہڑی دے گل پائے ہوئے اتار وانگ
ننگیج دی نموشی تردا پیا ہے
لگدا ہے اج دا دن کسے مردے دا لہو ہے
جاں ردّ ہوئی ووٹ دی پرچی ہے
جاں پنڈ دی الھڑ کڑی دی بہت گھٹّ تکّ سکن والی
بہت ڈونگھی نیناں دی نیجھ ہے
جاں اداس بڈھے دی
سیونک کھادھی بوہے دی چگاٹھ اتے لگی ہوئی ٹکٹکی ہے
جاں کسے بانجھ عورت دا
چراہے وچ کیتا ٹونا ہے

اج دا دن کسے ظالم وزیر دا
انچاہیا دفتری ماتم ہے
جاں کسے بو ماردے بوجھے اندر
بجھا کے رکھیا بیڑی دا ٹوٹا ہے
جاں شاید
ستویں چوں پھیہل ہوئی جواکڑی دی
چنی وچ سکیا اکھاں دا نیر ہے
اج دا دن دھارمک مانتا دا دن نہیں ہے۔

اج دا دن دھارمک مانتا دا دن نہیں ہے
کسے بچے دی بڑبڑاؤندی ہوئی نیند ہے
اج دا دن تاں کوئی سانبھ سانبھ پالیا دہشت دا درخت ہے
راجسی ہنسا دی شنگاری ہوئی گھوڑی ہے
اج دا دن کسے دشمن ولوں
واہناں 'چ بلایا بکرا ہے۔
اج دا دن بھائی دے سنکھ پورن تے ختم نہیں ہووےگا
اج دا دن کھوریا بہت لما چلا جائے
تے پنچھی سنجھ دی اڈان لئی اڈیکدے تھکّ جان
اج دا دن کھوریا بہت لما چلیا جائے

چھنی وے لوکڑیؤ-چھنی
ربّ دیوے وے ویرا تیننوں بنی-لوک گیت

چھنی تاں چھنی ہوئی
پر گڈیئے تیرے گیتاں نال
تیرے ویر نوں بنی نہیں لبھنی
اس نوں تاں مار جاویگا
بابل دی گھٹّ زمین دا پرچھاوا
اسدیاں پاس کیتیاں دساں نوں
چر جانگے مریئل جہے جھوٹے
تے اسدی چکلیدار ہکّ تے
پھلکے ویلدی رہیگی
سدا ہی وگڑے رہندے انجن دی تکاوی

ہولی ہولی پے جائیگی مٹھی
اسدے پٹاں دیاں گھگیاں دی اڈار
مکّ جاویگا چوگ چاواں دے بھڑولے چوں-
اوہ بڑا چٹپٹائیگا
جس دن پہلی وار افیم دی کیڑی
اوہدیاں انتڑیاں تے تریگی،
اوہ ستھّ چوں اپنے عملی ہون دیاں
کنسوآں نوں سنگھ سنگھ کے لنگھیگا
پھر ہولی ہولی بدل جانگیاں ستھّ دیاں گلاں
تے فرنی توں ہی مڑن لگنگے
اس نوں ویکھن والے

گڈیئے، دور دسحدے ولّ
جتھے مگراں دے جباڑے ملدے ہن
نکّ دی سیدھے تریا جائیگا تیرا ویر
توں جس نوں دن سمجھدی ایں
شکاریاں دی مٹھّ وچ گھٹے ہوئے
دھاگے دا سرا ہے
تے رات ہور کجھ نہیں
ڈور وچ چھڈی ہوئی مکار ڈھلّ ہے
گڈیئے اپنے تاں صرف گیت ہن
سماں اپنا نہیں ہے

جے سماں اپنا ہندا
تاں تیننوں سکھنیاں کلائیاں نوں
ڈھک ڈھک رکھن دا فکر نہ ہندا
حالاں سماں کوئی لہو منگدی سوئی ہے
جو پڑ تاں سکدی ہے
تیرے پھلاں دا بھرم ان رہے پوٹے دے پھلّ 'چ
پر سیوں نہیں سکدی
تیری وکھی توں گھسدی جا رہی کڑتی

چھنی تاں چھنی ہوئی
پر گڈیئے ہو سکے تاں
ویرے دے دھڑکو نوں
گیتاں دے موہ دی واڑ نہ کریں
اس نوں لبھّ لین دئیں
گل 'چ پئے رسے دی گنڈھ
اوہدے متھے اتے جھک گئیاں صدیاں دا کبّ
کر لین دئیں سماں والی ڈانگ نال سدھا
اوہنوں پا لین دیئیں
رزق دے پڑاں 'چ کڈھیا سپاں دیاں کھڈاں 'چ ہتھ۔

سلسلہ شاید تہاڈے کھوہ تے اتری
پلسیاں دی دھاڑ توں'چلے
جاں چلدے پرزے پنچ دے
ترنگے وانگو لہردے ترلھے توں
جاں بھچالاں وانگ کندھاں نوں کمباؤندی ہوئی،
الیکشن دی موٹر توں-
سلسلہ کتوں وی تر سکدا ہے گڈیئے
اپنے گیتاں نوں جا بھڑن دیئیں
گندی ہواڑ چھڈدیاں گاہلاں دی ہکّ وچّ

پھیر اک وار چھڑیگا
ستھاں دے وچ اسدا ذکر
جو ہنھیرے وچ اوہدے قدماں اگے
روشنی دی لیک بن کے تریگا

چھنی تاں چھنی ہوئی
گڈیئے ہو سکے تاں ویر دے دھڑکو نوں
بسّ گیتاں دے موہ دی واڑ نہ کریں

چڑیاں دا چمبا اڈّ کے کتے نہیں جاویگا
ایتھے ہی کتے ارے پرے بنیاں توں گھاہ کھوتیگا،
رکھیاں مسیاں روٹیاں ڈھویا کریگا
تے میلیاں'چنیاں بھیوں کے
لوآں نال لوسے چہریاں تے پھیریگا۔

چڑیاں دا چمبا اڈّ کے کتے نہیں جاویگا
ایتھے ہی کتے ارے پرے لک کے
کلم کلیاں رویا کریگا
سراپے جوبناں دے مرثیئے گایا کریگا۔

چڑیاں دے چمبے نوں بھورا وی خبر نہ ہوویگی
اچانک کتیوں لوہے دیاں'چنجھاں دا جال
اس جوگے اسمان تے وچھ جاویگا
اتے لمی اڈاری دا اوہدا سفنہ
اوہدے ہرنوٹیاں نیناں توں بھے کھاویگا۔
چڑیاں دا چمبا مفت ہی پریشان ہندا ہے
بابل تاں ڈولے نوں تور کے
اکھڑے بوہے نوں اٹاں لوائیگا
تے گڈیاں پاڑ کے
پسینے نال گلے ہوئے کڑتے اتے ٹاکی سنوائیگا
جدوں اوہ آپ ہی گلوٹیاں جیوں کتیا جاویگا
چڑیاں دے چمبے نوں موہ چرخے دا اکا نہیں ستائیگا۔

چڑیاں دا چمبا اڈّ کے
کسے وی دیس نہیں جائیگا
ساری عمر کنڈ چرھیاں دی ہنڈائیگا
تے چٹے چادرے تے لگیا
اوہدی ماہواری دا خون اس دا منہ چڑائیگا۔

میں سویریاں نوں امبراں توں بوچ بوچ،
سہجے جہے دھرتی تے رکھیا۔
مینوں کی پتہ سی میرے انجھ اتارے ہوئے دن
کسے لئی ہفتے مہینے تے ورھے بننگے

تے اؤں سنسار وچ قتلاں دا
اک گھناؤنا سلسلہ ساہ لین لگیگا

لوک جاگنگے-تے اوہناں نوں گھگوآں اگے،
متہتاں وانگ سلامی دینی پویگی
روزنامچے کھلھنگے-تے اکھاں بند کرکے،
گرم تے گاہڑے لہو بارے سوچیا جائیگا
مشوکا خط لکھیگی
چونکیاں دی بھبل اتے
جس نوں بھورا وی اتیجت ہوئے بغیر
ادھی چھٹی انگل نگل کے پڑھیگی

سارا دن نیانے اک دہاکے بھر دی وتھّ تے
شرلیاں چھڈنگے، فتح دا قلعہ سمجھ کے قتل گاہ نوں۔

تے آخر گلّ گلّ تے دل بھر لین والے بدل،
بنا بھباکے توں مچ اٹھنگے
سبھ دے سراں توں اک سڑدا ہویا جہاز لنگھیگا
اتے اک ٹھنڈی جنگ وچ جھوکے بیوردی سپاہی،
خندقاں نوں پرتدے ہوئے سوچنگے
کہ شاید کدی جھنڈیاں چوں نکلکے،
اڈاناں بھرنگے چٹے کبوتر وی

اتے میں سڑے ہوئے جہاز دے دھوئیں 'چ کھنگھدا سوچانگا
سویریاں نوں دھرتی تے دھڑنم دینی ڈگن دیواں
ہو سکے تاں بسّ نوکیلے شبداں نال،
شکاری جھنڈیاں نوں کریدن دی کوشش کراں
جنہاں وچ جکڑے گئے ہن،
میری لاڈو دیاں چھاتیاں ورگے کبوتر۔

تینوں پتہ نہیں، میں شاعری وچ کویں گنا جاندا ہاں
جویں کسے بھکھے ہوئے مجرے 'چ
کوئی ہڈاں-روڑی دا کتا آ وڑے۔

تیرے بھانے میں کسے خطرناک پارٹی لئی
کھورے کی لکھدا رہندا ہاں ادھی رات تک لاٹو جگائی
تینوں پتہ نہیں میں کویتا کول کویں جاندا ہاں-
کوئی پینڈو رکان گھس چکے فیشن دا نواں سوٹ پائی
جویں بھونتری ہوئی شہر دیاں ہٹیاں 'تے چڑھدی ہے

میں کویتا کولوں منگدا ہاں
تیرے لئی نونہ پالش دی شیشی
چھوٹی بھین لئی رنگدار کڈھائی والا دھاگہ
تے باپو دے موتیئے لئی کوڑا دارو

کویتا اس طرحاں دیاں منگاں نوں شرارت سمجھدی ہے
تے مہینے دے مہینے اپنے راکھیاں نوں
بینت دے ڈنڈے
تے ملیم-بٹاں والیاں رفلاں دے کے گھلدی ہے
رات-براتے میری ولّ

جو نال لے جاندے ہن
میریاں من پسند کتاباں
تاک 'چ پئی نکے ہندے دی فوٹو
تے گھر دیاں پوڑیاں توں ڈگ کے زخمی ہوئی
میری پہلی محبت دی اداس رنگاں وچ بکھر گئی چیک
تیننوں پتہ نہیں کہ سپاہی میننوں جاندے ہوئے وی
کویں اجنبی بن جاندے ہن
تلاشی لے رہا کوئی جاہل جیہا پنجہ
کویں جا پیندا ہے
میرے چاننیاں راتاں نال کیتے عہدنامے تے
تینوں پتہ نہیں میری ریڑ دی ہڈی دا پرانا زخم
کویں ٹسکن لگدا ہے، اوہناں دے جان مگروں

تیننوں پتہ نہیں اوہ خطرناک پارٹی کی کردی ہے
اتھے شاہ کالیاں راتاں وچ
محبت دا اک انیندرا دستاویز
ستی پئی دھرتی تے پھڑپھڑاؤندا ہے
لگاتار کریددی ہوئی ہوا ساہویں
ننگی ہکے کھڑھن دا اک سلسلہ ہے-

اتھے ہتھیاراں ورگے آدمی ہن
اتے آدمیاں ورگے ہتھیار
اصل وچ نہ اوہ آدمی ہن نہ ہتھیار
اتھے ہتھیاراں نالوں آدمی دے
ٹٹّ رہے یرانے دی کڑ کڑ ہے

اصل وچ اتھے لوک ہن
دریڈے کھوہ نوں جاندے راہ دی ریت ورگے
جس تے کئی صدیاں سوانیاں بھتا'چکی تریاں
سوچدیاں ہوئیاں کہ شاید کدی
اتھے سڑک بن جاوے،
پر سڑک اتے'چلن والے ٹریکٹر دے چالک نوں
نہ سوانیاں دا پتہ ہووےگا
نہ لکّ ہیٹھاں وچھی ہوئی ریت دا-

اوہناں نوں سائیکل چاہیدے ہن
تے روٹی دی تھاں کھان نوں کوئی وی چیز
جاں موت دے نقشاں والی چاہ
تے میرے کول کجھ نہیں ہے
اکّ دیاں بوٹیاں ورگی کویتا توں سوا
جو امباں وانگ دینہدے ہوئے وی'چوپے نہیں جا سکدے۔
تینوں پتہ نہیں میں کٹے ہوئے گدڑ وانگ
کیوں دوڑ آیا ہاں ولائتی اخبار دے سمپادک کولوں
جسدے بے-رٹنے ہتھ بہت کولے سن
مہندی چٹّ کے صاف کیتی نتھنی وانگ،
پر اس دی کتری داہڑی
جویں کوئی تپی ہوئی سلاخ سی
جو آزادی دی پہلی سویر ورگیاں میریاں اکھاں وچ
گھس جان لگی سی،
اس دے بیگ وچ تہہ کیتے ہوئے بدلاں دے تھان سن
تے کیمرے وچ لالھاں دا اک بسیا ہویا چھپڑ
میں اس دی پھیئٹ دی ڈگی 'چ
اپنے بچپن 'چ ہارے بنٹیاں دی کجی دیکھی سی
پر اس ولّ جنی واری ہتھ ودھایا
کدے صحتَ منتری کھنگھ پیا
کدے ہریانے دا آئی.جی. ہنگوریا
تینوں پتہ نہیں کنا اسمبھو سی
اس دی بے-سیاسی سیاست دے
سرال وانگو شوکدے شبد-باغاں 'چوں بچا کے
اپنے آپ نوں
تیرے لئی ثبوتا لے آؤنا
اوہ سمپادک تے اس ورگے ہزاراں لوک
اپنی بھدی دیہہ 'تے سوار ہو کے آؤندے ہن
تاں پنڈاں دیاں پگڈنڈیاں تے
گھاہ چوں ہری چمک مر جاندی ہے۔

ایہہ لوک اصل وچ چانن دے بھمکڑاں ورگے ہن
جو دیوا سیکھی پڑھ رہے جواکاں دیاں ناساں 'چ
کچیان دا بھمباکا بن کے چڑھدے ہن
میرے شبد اس دیوے اندر
تیل دی تھاں سڑنا چاہندے ہن
مینوں کویتا دی اس توں صحیح ورتوں نہیں پتہ
تے تینوں پتہ نہیں
میں شاعری وچ کویں گنیا جاندا ہاں

اسیں جنہاں نے یدھ نہیں کیتا
تیرے ساؤُ پتّ نہیں ہاں زندگی
انجھ اسیں سدا ساؤُ بننا لوچدے رہے
اسیں دو روٹیاں تے ماڑی جہی رضائی بدلے
یدھ دے آکار نوں سنگوڑنا چاہیا،
اسیں بے انکھی دیاں تنداں 'چ امن ورگا کجھ اندے رہے
اسیں برچھی دے وانگ ہڈاں وچ کھبھے ہوئے سالاں نوں عمر کہندے رہے
جد ہر گھڑی کسے بپھرے شریک وانگ سر تے گڑھکدی رہی
اسیں صندوق وچ لک لک کے یدھ نوں ٹالدے رہے۔

یدھ توں بچنے دی لالسا 'چ بہت نکے ہو گئے اسیں
کدے تاں ہمبھے ہوئے پیو نوں انّ کھانے بڑھے دا نام دتا
کدے فقراں گرسی تیویں نوں چڑیل دا سایہ کیہا
سدا دسحدے تے نیلامی دے درش تردے رہے
تے اسیں سبک جہیاں دھیاں دیاں اکھاں 'چ اکھ پاؤنوں ڈرے
یدھ ساڈے سراں تے آکاش وانگ چھایا رہا
اسیں دھرتی 'چ پٹے بھوریاں نوں مورچے وچ بدلنوں جکدے رہے۔

ڈر کدے ساڈے ہتھاں تے وگار بن کے اگّ آیا
ڈر کدے ساڈے سراں اتے پگّ بن کے سج گیا
ڈر کدے ساڈے مناں اندر سہج بن کے مہکیا
ڈر کدے روحاں 'چ سجنتائی بن گیا
کدے بلھاں تے چغلی بن کے برڑایا
اسیں ہے زندگی، جنہاں یدھ نہیں کیتا
تیرے بڑے مکار پتر ہاں۔

یدھ توں بچنے دی لالسا نے
سانوں لتاڑ دتا ہے گھوڑیاں دے سمباں ہیٹھ،
اسیں جس شانتی لئی رینگھدے رہے
اوہ شانتی بگھیاڑاں دے جباڑیاں وچ
سواد بن کے ٹپکدی رہی۔
شانتی کتے نہیں ہندی ہے-
روحاں 'چ لکے گدڑاں دا ہوانکنا ہی سبھ کجھ ہے۔
شانتی
گوڈیاں وچ دھون دے کے زندگی نوں سفنے وچ دیکھن دا یتن ہے۔
شانتی انجھ کجھ نہیں ہے
گپتواس ساتھی توں اکھ بچاؤن لئی
سڑک کنڈھلے نالے وچ نیوں جانا ہی سبھ کجھ ہے۔
شانتی کتے نہیں ہندی ہے
نعریاں دی غرض توں گھبرا کے
اپنی چیک چوں سنگیت دے انشاں نوں لبھنا ہی سبھّ کجھ ہے
ہور شانتی کتے نہیں ہندی۔

تیل گھاٹے سڑدیاں فصلاں
بینک دیاں مسلاں دے جال اندر پھڑپھڑاؤندے پنڈ
تے شانتی لئی پھیلیاں باہاں
ساڈے یگ دا سبھ توں کمینہ چٹکلہ ہے

شانتی وینی 'چ کھبھی ونگ دا ہنجھو دے جیڈا زخم ہے،
شانتی ڈھوئے پھاٹک دے پچھے
مچھریاں حویلیاں دا ہاسہ ہے،
شانتی ستھاں 'چ رلدیاں داہڑیاں دا ہاؤکا ہے
ہور شانتی کجھ نہیں ہے۔
شانتی دکھاں تے سکھاں وچ بنی سرحد اتلے سنتری دی رفل ہے
شانتی چگلے ہوئے ودواناں دے مونہاں 'چوں ڈگدی رالھ ہے
شانتی پرسکار لیندے کویاں دیاں ودھیاں ہویاں باہاں دا ٹنڈ ہے
شانتی وزیراں دے پہنے ہوئے کھدر دی چمک ہے
شاتی ہور کجھ نہیں ہے
جاں شانتی گاندھی دا جانگھیا ہے
جس دیاں تنیاں نوں چالی کروڑ بندے پھاہے لاؤن خاطر
ورتیا جا سکدا ہے

شانتی منگن دا ارتھ
یدھ نوں زلیلتا دے پدھر تے لڑنا ہے
شانتی کتے نہیں ہندی ہے۔

یدھ توں بناں اسیں بہت کلے ہاں
اپنے ہی موہرے دوڑدے ہپھ رہے ہاں
یدھ توں بناں بہت سیمت ہاں اسیں
بسّ ہتھ بھر 'چ مک جاندے ہاں
یدھ توں بناں اسیں دوست نہیں ہاں
جھوٹھے موٹھے جذبیاں دا کھٹیا کھاندے ہاں۔

یدھ عشقَ دی سکھر دا ناں ہے
یدھ لہو دے لاڈ دا ناں ہے
یدھ جین دے نگھّ دا ناں ہے
یدھ کومل حصرتاں دی مالکی دا ناں ہے
یدھ امن دے شروع دا ناں ہے
یدھ وچ روٹی دے حسن نوں
نہارن جہی سوکھمتا ہے
یدھ وچ شراب نوں سنگھن جیہا احساس ہے

یدھ اک یاری لئی ودھیا ہتھ ہے
یدھ کسے محبوب لئی اکھاں 'چ لکھیا خط ہے
یدھ کچھڑ چائے ہوئے بچے دیاں
ماں دے دودھ تے ٹکیاں معصوم انگلاں ہن
یدھ کسے کڑی دی پہلی
ہاں دے ورگی نانہہ ہے
یدھ اپنے آپ نوں موہ بھجیا سمبودھن ہے

یدھ ساڈے بچیاں لئی
پڑیاں والی کھدو بن کے آئیگا
یدھ ساڈیاں بھیناں لئی
کڈھائی دے سندر نمونے لیائیگا
یدھ ساڈیاں بیویاں دے تھناں اندر
دودھ بن کے اتریگا
یدھ بڈھی ماں لئی نگاہ دی عینک بنیگا
یدھ ساڈیاں وڈیاں دیاں قبراں اتے
پھلّ بن کے کھڑیگا

وقت بڑا چر
کسے بے قابو گھوڑے ورگا رہا ہے
جو سانوں گھسیٹدا ہویا زندگی توں بہت دور لے گیا ہے
کجھ نہیں بسّ یدھ ہی اس گھوڑے دی لگام بن سکیگا
بسّ یدھ ہی اس گھوڑے دی لگام بن سکیگا۔

اس بھیت بھری موت وچ سواء اس توں
کہ کوئی مر گیا ہے، کجھ وی سچ نہیں
باقی سبھ افواہاں ہن
کنّ رسی ہے
جاں اتردے سیال دا سناٹا ہے۔

ہن ماتم ہووےگا، جاں اندرو اندر گھیؤ دے دیوے بلنگے،
تے اک اداسی-چگی ہوئی کپاہ دے کھیت ورگی
جو مرن والے دے جیوندیاں وی سی
ایتھے ساڈے بوہیاں دے قبضیاں نال
جو کھلھدیاں تے بند ہندیاں لگاتر چیکدی۔

اس بھیت بھری موت وچ کجھ وی سچ نہیں سوا اس توں
کہ قبراں تیار نہیں اپنے سبھاو بدلن لئی
تے آدمی پینگھ دے مڑدے ہلارے دے آخری ادھ وانگ
اتیجنا نال کٹھا ہویا رہندا ہے
خوشی تے ڈر نوں،اپنے پٹاں وچ دبائے
نروگھن سماپت ہون دی ارداس
ساڈیاں کناں اندر سکہ بھردی رہندی ہے
اتے ایہہ ڈر، کہ ہار جائیگا ویروار آخر،
شکروار دے پہلے نگارے تے
کجھ نوں قاتل بنن دی سوجھی دندا ہے۔
تاں وی اس قتل وچ دوشی صرف بندوکدھاری نہیں،
اسیں وی ہاں جنہاں دیاں اکھیاں دا سرمہ،
ساڈے ہنجھوآں لئی کرفیو بن گیا۔
کجھ وی ہووے، اک اس دے مرن توں سوا،
ہن باقی سبھ افواہاں ہن، کنّ-رسی ہے۔

پہلا منڈا متراں دا
لاواں والے دا عذر نہ کوئی-لوک گیت

گلّ پہلے منڈے دی ہی نہیں
پہلی چمی دی وی ہے
جاں پھر اک وار نگاہ بھر کے تکّ سکن دی وی
عذر جد وی کدے ہویا
تاں متراں دا ہی ہویا ہے،
لاواں والے کول تاں صرف ڈنڈا ہندا ہے
جاں سنے بوٹ دے لتّ۔

گلّ تاں سجدیاں دی سڑک تے چلن دی ہے،
انجھ متراں نوں کہڑا لاواں 'تے بہنا نہیں آؤندا۔
مجھیاں اوہ نہیں تاں کوئی ہور چار لؤ
اگلی چوری نہیں تاں گنڈھے نال اچار لے آؤ۔
گلّ تاں چوہدھریاں دے شمھلے تے، پرندآں وانگ'چہکن دی ہے،
انجھ متراں نوں کہڑا ونجھلیؤں بغیر حاجت نہیں ہندی۔

ایویں چندھڑاں دی فوج پھردی ہے
اکھے نیزیاں نال عشقَ دا کھرا نپنا
اکھے بیلیاں نوں ٹاپاں دی مہارنی پڑھاؤنی
گلّ تاں بیابان نوں سفنیاں دا ور دین دی ہے
جاں صدیاں توں اداس کھڑے جنڈاں نوں
دھڑکن دی چاٹ لاؤن دی
انجھ متراں نوں کہڑا ترکش نوں لاہنا نہیں آؤندا۔
بکی نوں کہڑا ہوا 'تے ہسنا نہیں آؤندا۔
گلّ کوئی وی ہووے۔
لاواں والیاں دے جدوں وی اڑکے آئی
متراں نوں تہمتاں دے روڑ چبنے پئے۔
انجھ تسیں کلّ نہیں-پرسوں آؤنا
جاں جدوں وی قصیاں نوں پار کرکے
تہاڈا آؤنا ہووے-
متراں کول اپنا ہی لہو ہووےگا
تے وگن لئی دریاواں دے نویوں نویں مہانے
لاواں والیاں کول کدے وی کجھ نہیں ہونا
سوا ڈنڈے تے سنے بوٹ لتاں توں۔

میں یارو یدھ وچ کتھے لکاوانگا،
اپنے یدھ توں پہلاں دے زخم
تنّ اکلوتیاں لاواں نے میری ڈھال بننا ہے
اتے نہ ملھم دی ڈبی
جدوں میں تریا ساں، پنجے ککار گھوڑے 'تے میرے نال بیٹھے-
گھوڑے دی واگ نوں میں اپنے ہتھاں وچ محسوس کردا رہا
اس توں بے خبر کہ میری اپنی واگ،
جنگلی راہ دیاں پنجیاں 'چ سی
جو کدی مینوں ویسوا دے بنگلے لے گئے،
تے کدی جادو دیاں جھیلاں تے
جتھے پنچھیاں دے گون
لگاتار سکھ رہے سن چین نال مرنا۔

میں کدی سوچیا نہیں سی کہ راہاں دی،
اپنی وی کوئی مرضی ہندی ہے
تے تنّ لاواں دا، نکا جیہا ای صحیح،
اپنا وی کوئی اتہاس ہندا ہے
ربّ جی، کدوں نکلیگا میرے پنڈے 'چوں
تنّ لاواں دا تاپ
جو میرا چھیواں ککار بن کے رہِ گیا ہے،
گورو توں بے مکھ ہی ہندا تاں کوئی گلّ نہ سی
ہن تاں پر جوگا سیہوں رکاب وچلے پیر دا ہی ناں ہے-
تے بھنگانی تکّ پجدے، ایہہ صرف ہتھ ہی رہِ جائیگا۔
میں کدے ہتھ کدے پیر ہندا ہاں، جوگا سنگھ کدے نہیں ہندا۔

تے چوتھی لانو ؟
کدے لگدا ہے چوتھی لانو،
بسّ کسے پھرزے ہوئے جہان دی
اک لشکدی نقر ہے، جس دی ہور نقر کوئی نہیں ہندی
میں یارو یدھ وچ جے ہار وی گیا،
تاں اوہ چھیاں ککاراں دی ہی کوئی تقدیر ہوویگی
جوگا سنگھ تاں نہ کدے ہردا، نہ جتدا ہے،
جوگا سنگھ تاں تیار-بر-تیار، حکم دا بدھا ہے۔
جوگا سنگھ تاں نہ کدے ہردا، نہ جتدا ہے۔

کچہریاں دے باہر کھڑے
بڈھے کرسان دیاں اکھاں 'چ موتیا اتر آئیگا
شام تکّ ہو جائیگی دھولی
روزگار دفتر دے ویہڑے 'چ امب رہی ککی لوئیں
بہت'چیتی بھلّ جائیگا پرانے ڈھابے دا نواں نوکر
اپنی ماں دے سدا ہی دھتے میلے رہن والے
پونے دی مٹھی مہک
ڈھونڈدا رہے گا کنڈھے سڑک دے اوہ نموجھونا جوتشی
اپنے ہی ہتھ توں مٹی ہوئی بھاگ دی ریکھا
تے پینشن لین آئے کار تھلے کچلے گئے
پرانے فوجی دی ٹٹی ہوئی سائیکل
تیسرا مہاں یدھ لڑن دی سوچیگی

تیسرا مہاں یدھ
جو نہیں لڑیا جائیگا ہن
جرمنی تے بھاڑے دیاں فوجاں وچالے
تیسرا مہاں یدھ ہکاں 'چ کھر رہی
جین دی بادشاہت لڑیگی
تیسرا مہاں یدھ گوہے نال لپے
کوٹھیاں دی سادگی لڑو
تیسرا مہاں یدھ جھگے توں دھپ نہ سکن والے
بروزے دے چھٹے لڑنگے
تیسرا مہاں یدھ
موت دے پھمبے 'چ لپٹی وڈھی گئی انگل لڑیگی-

بنے سنورے ظلم دے چہرے اتے لشکدی
نزاکت دے خلاف،
دھرتی نوں قید کرنا چاہندے چابی دے'چلے خلاف
تیسرا مہاں یدھ
کدے وی نہ کھلھن والی مٹھّ دے خلاف لڑیا جائیگا
تیسرا مہاں یدھ
کولیاں شاماں دے پنڈے تے رینگن والے
بھچر جہے کنڈیرنے دے خلاف لڑیا جائیگا
تیسرا مہاں یدھ اس سہم دے خلاف لڑیا جائیگا
جدھا عکس میری دندیاں کڈھدی دھی دیاں اکھاں 'چ ہے

تیسرا مہاں یدھ
کسے خستہ جہے کھیسے 'چ مچکوڑے گئے
نکے جہے سنسار لئی جائیگا لڑیا

میرے پنڈ ! کتے مینوں رات-براتے ملن آ
جد جیل دے گمٹ 'تے بیٹھی-دہشت تے جہالت دی گرجھ
اپنے پراں نوں سمیٹ لیندی ہے
صرف دربان جاگدے ہونے نے-اوہناں دا کی ہے
توں اس طرحاں آئیں نہ !
جویں بلدے سوے توں بے خبر لنگھ آؤندا ہے پرندہ کوئی
تے چھتی چکیاں کول آ کے پچھیں
میرا اوہ نظربند کتھے ہے جس دی نظر
جویں چھپڑ 'چ تردا نرمل دوپیہرا ہندی سی ؟

پر کتھے-
عینی وہل کتھے ہونی ہے تیرے کول
توں تاں رجھیا ہوئینگا ہوا نوں رخ-سر کرن 'چ
تاں کہ توڑیاں دے مکن توں پہلاں
مونگ پھلیاں دی اڈائی ہو سکے۔
توں اوہناں بچیاں لئی ریت وچھا رہا ہوئینگا
جنہاں لویاں لویاں انگلاں نال اوڑا پاؤنا سکھنا ہے
تے عمر بھر اوڑے دے چباں چوں
چھڈا نہیں سکنا سنسار اپنا۔
میرے پنڈ، تیریاں روہیاں وچ تاں سم رہی ہوویگی
مڑ مڑ اوہلیاں نوں تکدیاں تے سنگ جاندیاں
کڑیاں دی اکڑاند
جو اجے ایتکیں جوان ہوئیاں۔
توں تاں چن رہا ہووینگا اس ہاسے دیاں کنکراں
جو اوہناں چوبراں دیاں ہوٹھاں اتے تڑک گیا
جنہاں دیاں ایس طرحاں کڑمائیاں ٹٹ گئیاں
کہ جویں کشیدن لگیاں تیار ہوئی لاہن دا
گھڑا ٹٹّ جاوے

توں آخر پنڈ ایں، کوئی سہجوادی شاعر نہیں
جو اس فضول جہے سنسے 'چ رجھیا رہے
کہ کھورے کنے ہندے ہن دو تے دو۔
تیننوں تاں پتہ ہے کہ دو تے دو جے چار نہیں بندے
تاں چھلّ تراش کے کرنے ہی پینگے۔

توں سورمگتی دی بڑھک ایں میرے پنڈ
ایتھے نہ ہی آویں چور جیہا بنکے-

میں آپے ہی کسے دن پرط آوانگا
میرا تاں ہون ہی نہیں ہے
تیرے چکڑ وچ تلکیاں ہوئیاں پیڑاں نوں تکن توں بنا
تیرے جٹھیریاں دی مٹی اتے
دیویاں نال ملکے جھلملاؤن توں بنا
میں بھلا کنج رہانگا
سانجھے تھڑھے اتے کچّ بھنن توں
جتھے ہارے ہوئے بڑھیا نے بہہ کے
پوتر سچائیاں دیاں گلاں کرنیاں ہن

میرے توں ذرا جنی وتھّ تے میں سوں رہا ہاں
اس دے باو جود کہ اوہناں نال جھگڑا بہت ودھ گیا ہے
جنہاں دی مدتاں توں میرے نال کوڑ سی

ایہہ ذرا جنی وتھّ، کمادیں شہِ کے بیٹھی کالی تتری ہے
آکڑاں بھندی اڈان جس دے پراں اندر، ہولی ہولی مر رہی ہے
ایہہ ذرا جنی وتھّ، شاید میری ماں دی دیوی تکنی ہے
جس وچ مہر دا سمندر ہولی ہولی مشکن لگّ پیا ہے
ایہہ ذرا جنی وتھّ، شاید اوہ انپڑھیاں کتاباں ہن
جنہاں وچ گیان دے جگدے درخت ہولی ہولی انھے ہو رہے ہن۔

ایہہ ذرا جنی وتھّ شاید کسے سڑ رہے کپھن دی جاگ ہے
جاں روہی دے ویرانے اندر بھٹکدے،
ہولی ہولی ٹھر رہے نغمے دا گلہ ہے

ایہہ ذرا جنی وتھّ اپنے لاگے ہی ستے پئے میرے پنڈے نوں
دتی گئی لوری ہے
ایہہ ذرا جنی وتھّ کوئی بولی ہنیری ہے،
اوہناں گیتاں دے انچگے استاں تے وگدی
جنہاں نوں میں پہاڑیاں تے قاعدیاں وچ کلیاں'چڈّ آیا ساں
کئی ویر لگدا ہے میتھوں ذرا جنی وتھّ تے ستا پیا،
ویری نال رلیا ہویا بندہ ہے
جو دمبی امن دے ٹھہرے ہوئے پانی ‘چ،
اپنے سفنیاں نوں ترنا سکھال رہا ہے

میرے توں ذرا جنی وتھّ تے میں سوں رہا ہاں اس دے باو جود
کہ کھول پئیاں ہن اوہ جھیلاں
جنہاں وچ میں پرچھانویاں وانگ ٹھہر جانا چاہیا سی
اس ذرا جنی وتھّ دے وچکار،
میں روٹی وانگ بیہا ہو رہا ہاں تے قبر وانگ پرانا
میں بھاشناں دی داد دینی سکھ رہا ہاں
اس دے باو جود کہ گھگیاں رسّ کے گٹکنا چھڈّ گئیاں
تے چڑیاں میرے گھر دی چھت نوں چھڈّ کے
جنگلاں وچ آلھنے بناؤن لگیاں ہن

تیری وی اکھ سنیاں ہے سرمہ نہیں جھلدی
سنیاں ہے تیرے وی والاں توں کنگھی تربھکدی ہے
تے سنیاں میرا وی قتل اتہاس دے اؤندے صفے تے لکھیا ہے

پر شاید ہن
سارا کجھ پہلے جیہا نہ ہووے
ہو سکدے کہ تیننوں کڈھن توں پہلاں
مینوں روٹی ادھال لئے
تے جاں میں جنڈ دی بجائے کسے کرسی دے تھلے
جاگدا ہی وڈھّ دتا جاواں-
ہو سکدے کہ پہلاں وانگ ہن کجھ وی نہ ہووے۔

میں سنیاں ہے کہ میرے قتل دا منصوبہ
راجدھانی وچ
میرے جمن توں بہت پہلاں ہی بن چکیا سی
تے پیلو شاعر
اج کلّ وشو-ودیالے نوکری تے لگّ گیا ہے
شاید اوہ میرے قتل نوں
نگونی جہی گھٹنا قرار دیوے اتے شتابدیاں لئی
کرائے دیاں نظماں رہے لکھدا،
تے پہلاں وانگ ہن کجھ وی نہ ہووے۔
میرے کول تیر ہن کاغذ دے ہن
جو پنجاں سالاں وچ اکو ہی چلدا ہے
تے جیہدے وجدا ہے اوہ پانی نہیں
میرا لہو منگدا ہے۔
میرے پیو دادے نے اپنا کھٹیا
حاکماں دے ڈھڈّ 'چ پایا سی
اتے توں جاندی ایں
اگلے باگھ ہن-بکی نہیں
کہ سانوں دان آباد پہنچان جاون
سمیں دا گیڑ ہندے-ایتکیں توں بے وفا نہیں بندی
تے میں بھراواں دے ہندے سندے
اوہناں دے ساہمنے ہی ماریا جانا ہے
ایسے لئی میں کہندا ہاں
کہ شاید سارا کجھ پہلے جیہا نہ ہووے
انجھ تاں تیری وی اکھ
سنیاں ہے سرمہ نہیں جھلدی
تے سنیاں تیرے والاں توں کنگھی تربھکدی ہے

اوہنوں کنھ کیہا سی میرے وچ اؤں لڑکھڑاندی پھرے. . .
تیری انہازری نوں،
جویں اپنی ہی لاہی جتی نوں لبھدا شرابی،
پیاس دے اگدے مہانیاں 'تے جھول جاوے

اوہنوں کنھاں کیہا سی، میری جاں-بازی نوں
کہ ریتلے ہنیرے وچ پھنکاردیاں ہوئیاں،
تیریاں پیڑاں اتے بکاں دے تسلے دھرے
تے کسے سرڑی کھوجی وانگ،
نہتھیاں ہی سورج دی اڈیک کرے

اوہنوں کنھاں کیہا سی، میری معصومیت نوں
کہ اجڑے آلھنے کول بیٹھی رہے
اڈ گئے پنچھیاں دے مڑ آؤن دی جھاکا وچ
تے ٹٹیاں آنڈیاں نوں جوڑنے دیاں کوششاں کردی ہوئی

میں نہیں چاہندا عشقَ دی داستاں ورنن دے لوبھ وچ
ہر ایر غیر بمب کول اقبال کری جاواں
اپنی تڑپ دا،
میں پھر وی پچھداں اوہنوں کنھ کیہا سی،
میرے بسترے 'چ ورمی بنا لئے-انیندرے دے ناگ نوں
شاید کسے نے وی کسے نوں کجھ نہیں کیہا
کیول جھڑے ہوئے پتیاں نوں چڑھ رہی سلھاب دی خوشبو
میریاں ٹھریاں ہوئیاں نظراں نوں مجازی پچھدی ہے
تے مینوں لگدا ہے، کسے نے کسے نوں کجھ آکھیا ہووےگا…

کجھ کہنا کسے دا انج وی فضول ہے، میری محبت !
گھمنڈی سہے وانگ ستے ہوئے پرچھاویں،
شاماں نوں جدوں سرپٹّ دوڑنگے
تاں اتھے پہلاں ہی آرام کردا ملیگا ہنیرے دا کچھو،
رات دیاں پوڑیاں وچ۔

مے اج کلّ اخباراں توں بہت ڈردا ہاں
ضرور اوہناں وچ کتے نہ کتے
کجھ نہ ہون دی خبر چھپی ہوویگی۔
شاید تسیں جاندے نہیں، جاں جاندے وی ہووو
کہ کنا بھیانک ہے کتے وی کجھ نہ ہونا
لگاتار نظراں دا ہپھدے رہنا
تے چیزاں دا چپ چاپ لیٹے رہنا کسے ٹھنڈی عورت وانگ-

میننوں تاں اج کلّ ستھاں 'چ ہندی گپّ-شپّ وی ایوں لگدی ہے
جویں کسے جھومنا چاہندے رکھ نوں
گچھا ولیٹ کے سوں رہا سپّ ہووے،
مینوں ڈر ہے-خالی کرسیاں وانگ تھڑی تھڑی دسدی
ایہہ دنیاں ساڈے بارے کی کجھ الٹ پلٹ سوچدی ہوویگی۔
افسوس ہے کہ صدیاں بیت گئیاں ہن
روٹی، کم تے سوے اجے وی سمجھدے ہونے نے
کہ اسیں ایہناں دی کھاتر ہی ہاں-

میں الجھن وچ ہاں کہ کویں سمجھاواں
سنگاؤ سویریاں نوں
جتھیبند راتاں تے بیبیاں آتھناں نوں
اسیں کوئی ایہناں توں سلامی لین نہیں آئے
تے ہان نوں ہان جیہا کجھ کتھے ہے
جو جفی لئی کھلیاں باہاں توں
بسّ ہتھ بھر تے میلدا رہے. . . . . .

اج کلھ حادثے وی ملدے نے تاں ایوں
جویں کوئی ہونکدا ہویا بڑھا
رنڈی دی پوڑی چڑھ رہا ہووے،
کتے کجھ اس طرحاں دا کیوں نہیں ہے
جویں کسے پہلی نوں کوئی پہلا ملدا ہے
بھلا کتھوں کو تیک جائیگا
اک سنگاں والی قبر اگے دوڑدا ہویا
مہاتما لوکاں دا وروسایا ایہہ ملک !
آخر کدوں پرتانگے، گھٹناواں وانگ واپر رہے گھراں 'چ
اسیں جین دے کھڑکے توں جلاوطن ہوئے لوک
تے بہہ کے دھونیاں تے کد سنانگے، مجاجن اگّ دیاں گلاں

کسے نہ کسے دن ضرور اپنیاں چمیاں نال
اسیں موسم دیاں گلھاں تے چٹاک پاوانگے
اتے ساری دی ساری دھرتی اک عجیب وغریب اخبار بنیگی
جدھے وچ بہت کجھ ہوون دیاں خبراں
چھپیا کرنگیاں کسے نہ کسے دن۔

ہن جو میرے گھنیڑیاں 'تے چھینٹا لئی بیٹھا ہے
مدت ہوئی،
ایہہ سماں میرے نال ککلیاں پاؤندا
کھدو کھیڈدا تے دور اوپرے کھوہاں اتے
چوری چوری نمبو توڑن جایا کردا سی۔

ہن تاں کھورے صاف ہی مکر جائے
پر اودوں تاں روز میرے انگ سنگ رہِ گھر دیاں توں گاہلاں کھاندا
ڈھیٹھ ہو میری وکھی وچ کتاریاں کڈھدا
اتے میں جھڑی وچوں مکت ہوئے، سورج دے وانگ ہسّ پیندا

اک دن میرے ہتھ 'چ پھڑیا رہِ گیا روپ بسنت دا قصہ
اچانک میرے ہان دیاں کڑیاں
ہکّ 'تے چنیاں سنوارن لگّ پئیاں
تے مینوں پشواں دے گوہے وچوں ہٹ گئی مشک جہی آؤنی

اس دن روہیاں وچلے سویاں نوں حیرانی ہوئی
جد پنڈ دے وچکار اک بھورا کو قبر پٹی گئی
میں کئی دن نھیرے سویرے بچپن دے مزار اتے جا کے رویا
مدت ہوئی-ہنجھوآں تے میں جد اک دوئے نوں الوداع آکھی
مدت ہوئی-سویاں نوں بھلیاں اپنی نہ کدری تے حیران ہونا
مدت ہوئی-مینوں ولّ سکھیاں پٹھے پیریں ترن دا

میں نقشے وچوں چنڈی گڑھ تے دلی نوں لبھیا
میتھوں تاں پر تحصیل تک وی پہنچ نہ ہویا
میں راہ وچ پیندی ہڈاں-روڑی دے کتیاں توں ڈردا پرط آیا
مڑیا، تاں آؤندے نوں ستھّ وچلی قبر
ہن نہیں سی، کلی تے اداس-
نیاں، لوچا تے اتھرے جھلّ دیاں مڑھیاں ‘چ
واہوا پرچ چکی سی
روز تھکے ہوئے کرسان شامی سیکھیا کردے سی
لٹ لٹ بلدیاں گپاں دے دیوے

مدت ہوئی-میری جھاکنی وچ ٹھہر چکیا
قبریں بلدے دیویاں دا ٹمٹماؤندا عکس۔

میں ہن جتھے کھڑھا ہاں
ہتھ بھر تے بناں بھچالوں مر گئے میرے گھر دا ملبہ ہے
پنج کوہاں تے تھانا ہے
ایویں کرم کرم تے آڑھتی، پٹواری تے لمبڑ دا دفتر ہے
جاں گھنیڑی بیٹھے وقت ہتھلے چھینٹے دی شوکر ہے

تے قبرستان ؟
تسیں جتھے کھڑے ہو
این اوسے تھاں دا پیا کناں ہے

جے توں نہ مکلاوے جاندی، تینوں بھرم رہنا سی
کہ رنگاں دا مطلب پھل ہی ہندے
بجھی ہوئی ہمک دی سواہ نہیں ہندا
توں محبت نوں کسے موسم دا ناں ہی سمجھدی رہنا سی


توں شاید سوچیا ہووے- تیرے کروشیئے نال کڈھے ہوئے اکھر، کسے دن بول اٹھنگے
جاں گندھلے پانیاں وچ بھجّ نہ سکنگے
بٹن جوڑ جوڑ انی ہوئی بطخ دے پر
توں کدے سوچیا وی نہیں ہونا کہ مکلاوا
داج دے بھانڈیاں دی چھنک وچ
جھانجر دی چپّ دا بے کفن سڑنا ہے
جاں رشتیاں دے سیک وچ، رنگاں دا تڑک جانا ہے-
سریندر کور نوں مڑ کدے نہیں دسدی
حادثیاں دی اڈیک وچ بیٹھی چھندو
اس قدر اسر جاندی ہے ، محض گھٹناواں دی دیوار
اصل وچ مکلاوا کدے نہ آؤن والی سمجھ ہے-کہ کس طرحاں
کوئی وی پنڈ
ہولی ہولی بدل جاندا ہے دان آباد وچ
مکلاوا دراصل ریجھاں دا پگھل کے
منجیاں، پیڑھیاں بہاریاں وچ وٹنا ہے

ہے تاں بڑا عجیب کہ تلیاں 'تے پالے سچ نوں
ایویں کچی جہی مہندی نال جھڑک دینا
جاں چھڑ گئے میلے دے ویران پڑ، دی
بھاں بھاں نوں ساہاں 'چ پرو لینا
جاں واہے ہوئے کھیتاں 'چ دفن
ہزاراں وار مدھیاں پگڈنڈھیاں نوں یاد کرنا-
ہن جدوں کہ کنڈھے تے ہی ڈبّ گئی ہے بٹناں والی بطخ
اجے وی حادثیاں دی جھاک وچ بیٹھی ہے چھندو
محض گھٹناواں دی دیوار دے اس پار
جو کدی کسے توں ٹپّ نہیں ہوئی۔
ہے تاں بڑا عجیب کہ میں جو کجھ نہیں لگدا تیرا
دوار دے ایدھر وی تے اودھر وی، مریاں ہوئیاں
تے مرن جا رہیاں بطخاں نوں چکی پھردا ہاں۔

جانداں-اوہنوں اکا ہی بھانؤندا نہیں ہونا
میرے اندر مرے ہوئے بھنگڑے دی لاش نوں تکنا،
پنڈ توں شہر -شہر توں دیش
تے دیسوں ن دیسی ہو گئی میری پیاس دے بنیرے تے سکنے پئی
الغوزے دی کلی اوس نوں جاپدی ہونی ایں
کسے تڑکے ریکارڈ تے گھرکدی سوئی وانگ
اوہنوں نت دے شرابی باپ دیاں پھوہڑاں 'چ جھؤں گئی انکھ وانگ
ہوروں جیہا لگدا ہوؤُ
میرے دیدیاں وچ بندو جنا رہِ گیا
دسحدے تکّ پھیلے ہوئے کھیتاں دا بمب

جانداں-اوہ ڈری ہرنی جہی بڑا کجھ کریگی
چوچیاں دا کھڈا کھولن لگیاں کمب جایا کریگی، ایہہ سوچ
کتے نکلدیاں ہی چوچے باغاں دینیاں نہ سکھ جان
اتے چڑھ جان نہ آؤندے تیوہاراں دی نظر

شاید اوہ توڑ کے سارا گہارا کلی کلی پاتھی نوں بھنیگی
متاں لبھّ جائے بے دھیانی وچ لتھّ کے گواچی تنّ-نگی مندری۔
اوہ عالی بھولی تاں بھالیگی گرم ٹھوٹھیاں
انچاہے گربھ وانگ ٹھہر گئی
میری گھراں نوں مکان سمجھن دی اویڑی بدھ دا
کوئی پاہر کرن لئی-

افسوس ہے-ہن کوئی وی چبھی تھیا نہیں سکیگی
اوہدے دودھ دے چھنے 'چ ڈبّ گیا
میرا بھورا جنا عکس

افسوس ہے-ہن کدے نہیں پرتنگے
ڈوراں سنے اڈ گئے پالتو کبوتر،
اتے افسوس ہے
افسوس دی بھاشا صرف استادی ہے
پھر وی
کسے سہیلی دے مانئیے تے جد کدی اکھڑ جاؤ
کڑیاں چوں اوہدا بول-میں آپے ہی بجھّ لوانگا
اگلی گیت دی سطر، جانی کہ
بہت لوڑیندا ہے ماما اس ویانہدڑ نوں
اس نازک جہے ویلے

پھر وی-اوہ پکّ جانے
کہ نازک ویلا نہی، انسان ہندا ہے
میں جتھے سہِ لئی ہے آکڑ گئی بھنگڑے دی لاش
پنڈ چوں منفی ہو ہو کے بچی خانا بدوشی-
اتے جھلّ سکیا ہاں بندو 'چ سمٹ سمٹ گئی
وراٹتا دی جمبش،
چلو میں رانجھا نہ ہو سکن دا گناہ گار صحیح
اینا نہیں گیا گزریا کہ لکھ نہ سکاں
تیرے شگناں اتے بولن لئی پریوار ولوں سکھیا،
جتھے جندیاں نوں پیندے ہن برہوں دے غوطے
جاں سورگاں 'چ بیٹھا بابا پھلّ ورساؤندا ہے
جاں اکی بسترے، کوتر سو بھانڈا
ٹوماں وچ بدلیا روہی دا اصیل وگھا
ایویں کجھ وی نہ دے سکنا-دینا محاورے وچ بدل جاندا ہے۔
اوہ پکّ جانے، ہمیشہ وانگ ہی سریلا ہووےگا
ستگورو رام داس دا سوہی راگ اننداں دے ویلے۔
اوہ پکّ جانے، بڑی مدت توں سکھیا ہے
قبراں دا پتھر تیسرے دن پاٹ جانا
تے سکھیا ہویا ہے بھنگڑے نے مڑ سالم ثبوتا باہر آؤنا
اوہ پکّ جانے براتی کر ہی دینگے میرے نچدے دے سر توں وارنے۔

جانداں-ڈھول تے شہنائی دی اجوڑ سر، اسپشٹ ہی صحیح
کسے لاڑے دی مٹھّ وچ پھڑی ہوئی کرپان
اس نوں خوب سمجھیگی

جے دیش دی سرکھیا ایہو ہندی ہے
کہ بے-زمیری زندگی لئی شرط بن جاوے
اکھ دی پتلی 'چ ہاں توں بنا کوئی وی شبد
اشلیل ہووے
تے من بدکار گھڑیاں ساہمنے ڈنڈوت 'چ جھکیا رہے
تاں سانوں دیش دی سرکھیا توں خطرہ ہے

اسیں تاں دیش نوں سمجھے ساں گھر ورگی پوتر شے
جدھے وچ حسڑ نہیں ہندا
منکھ ورھدے میہاں دی گونج وانگ گلیاں 'چ وہندا ہے
کنک دیاں بلیاں دے وانگ کھیتیں جھومدا ہے
اتے اسمان دی وشالتا نوں ارتھ دندا ہے

اسیں تاں دیش نوں سمجھے ساں جپھی ورگے اک احساس دا ناں
اسیں تاں دیش نوں سمجھے ساں کم ورگا نشہ کوئی
اسیں تاں دیش نوں سمجھے ساں قربانی جہی وفا
پر جے دیش
روح دی وگار دا کوئی کارخانہ ہے
پر جے دیش الو بنن دا پریوگ گھر ہے
تاں سانوں اوس توں خطرہ ہے
جے دیش دا امن ایہہ ہندے
کہ قرضے دے پہاڑاں توں رڑدیاں پتھراں وانگ ٹٹدی رہے ہوند ساڈی
کہ تنخواہاں دے منہ تے تھکدا رہے
قیمتاں دا بے شرم ہاسہ
کہ اپنے لہو وچ نہاؤنا ہی تیرتھ دا پنّ ہووے
تاں سانوں امن توں خطرہ ہے

جے دیش دی سرکھئتا ایہو ہندی ہے
کہ ہر ہڑتال نوں پھیہ کے امن نوں رنگ چڑھنا ہے
کہ سورمگتی بسّ حداں تے مر پروان چڑھنی ہے
کلا دا پھلّ بسّ راجے دی کھڑکی وچ کھڑنا ہے
عقل نے حکم دے کھوہے 'تے گڑ کے دھرت سنجنی ہے
کرت نے راج محلاں دے دریں کھرکا ہی بننا ہے
تاں سانوں دیش دی سرکھئتا توں خطرہ ہے

تیتھوں بناں میں بہت کھچا کھچ رہندا ہاں
ایہہ دنیاں سارے دھکم دھکے دے سنے
بے-گھرے پاش دیاں بروہاں لنگھ آؤندی ہے

تیتھوں بناں میں سارے دا سارا جھکھڑ ہندا ہاں
جوار-بھاٹا اتے بھچال ہندا ہاں۔

تیتھوں بناں
میننوں روز ملن آؤندے نے آئینسٹائین تے لینن
میرے نال بڑیاں گلاں کردے ہن
جنہاں 'چ تیرا اکا ہی ذکر نہیں ہندا
مسلاً سماں اک ایسا پرندہ ہے
جہڑا کہ پنڈ تے تحصیل دے وچالے اڈدا رہندا ہے
تے کدے نہیں ہمبھدا،
تارے میڈھیاں وچّ گندے جان
جاں میڈھیاں تاریاں وچّ-اکو گلّ ہے،
مسلاً بندے دا اک ہور ناں مینشوک ہے
تے بندے دا اصلا ہر دم وچ وچالا لبھنا ہے-
پر ہائِ ہائِ
وچ وچکارلا راہ کدے نہیں ہندا۔
انجھ ایہناں ساریاں گلاں 'چوں تیرا ذکر غائب رہندا ہے۔

تیتھوں بناں میرے بٹوئے 'چ سدا ہی ہٹلر دا پھوٹو پریڈ کردا ہے
اس پھوٹو دی پٹھّ-پٹی 'چ
اپنے پنڈ دی ساری روہی تے بنجر دی پٹوار ہندی ہے
جدھے وچ میتھوں نکی دے ویاہ 'چ گہنے پئے دو کلیاں توں سوا
بچدی بھوئیں وی کیول جرمناں لئی ہی ہندی ہے

تیتھوں بناں، میں سدھارتھ نہیں-بدھ ہندا ہاں
تے اپنا راہل
جیہنے کدی نہیں جمنا
کپلوستو دا اتر-ادھیکاری نہیں
اک بھکھشو ہندا ہے

تیتھوں بناں میرے گھر دا فرش-اتھری سیج نہیں
اٹاں دا اک سماج ہندا ہے۔
تیتھوں-بناں، سرپنچ تے اوہدے جتی چٹّ
ساڈے گپت میل دے سوہیئے نہیں
سریمان بی.ڈی.او. دے کرمچاری ہندے ہن۔
تیتھوں بناں اوتار سنگھ سندھو محض پاش
تے پاش توں سوا کجھ نہیں ہندا

تیتھوں بناں دھرتی دی گوروتا
بھگت رہی دنیا دی تقدیر ہندی ہے
جاں میرے جسم نوں جھریٹ کے لنگھدے اہادسے
میرے بھوکھ ہندے ہن

پر کندر! بلدا جیون متھے لگدا ہے
تیتھوں بناں میں ہندا ہی نہیں۔

جدوں میں لڑکھڑاؤندا این تیرے قدماں 'چ ڈگیا ساں
توں تاں بدھ بن گیا
پر میں اجے وی زخمی پراں 'چ ڈول رہا ہاں
میں مانسروور توں بہت دور کسے سکے ہوئے باغوں بول رہا ہاں
میں ہن تیننوں نہیں
کلنگا دے میدان اندر
آخری ساہاں تے پئے سینک نوں کہندا ہاں
اس طرحاں کیوں ہے
کہ گیان ساڈے گلاں 'چ پئے رسے دا وٹّ ہی ہے
سینکا، کیوں بھلا مکتی دا راہ
تیری تے میری آخری ہچکی دے ہی بوہے 'چوں لنگھدا ہے

گیا دے بوہڑ ولّ نوں تر گئیاں پیڑاں نوں کی پتہ نہیں
کہ وقت میریاں اکھاں 'چ بڈھا ہو رہا ہے
اوہناں وچ مل ہی جانی ہے
یشودھرا دی پیڑ تاں کسے دن آ کے
پھیلدا میرے لئی ہی رہنا ہے ہمالیا پہاڑ ہر گھڑی
ہے سینک، توں تاں تکیا اے ! ایہناں دریاواں دے کدی آر تے کدی پار پھیلدے،
سنگڑدے ہوئے دیس نوں-
تے دور چاننی رات دے تیجے پہر جہی مانسروور نوں
کدی وی پتہ نہ لگا-آدمی کیوں تے کویں
کدی دراوڑ تے کدی آریہ بنیا
اوہ کدی جان نہ سکی کہ
قرآن شریف دیاں آئتاں اتے ویداں وچوں کویتا دے چھند
کیوں دھوآں بن کے آدمی دیاں ناساں تے اکھاں نوں'چڑھے ؟
تے مانسروور دا'چڈیا ہویا پانی
کدی نہیں پرتیا-ایہناں کنڈھیاں اتے آدمی دی پتّ لٹدے
گیان دی وتھا دسن لئی۔
سینکا، مانسروور نوں بھلا کی پتہ ہووےگا
میں اس دے واشپ دا قطرہ
ہوا دی بانہہ 'چ پائی ایتکیں عامَ جہی تفریح تے
واپس کیوں نہیں مڑیا

مانسروور کوئی ابدالی تے نہیں
تے نہ میں صابر وانگ دھمکی جیہا سندیش لے کے آیا ساں
پر اک گلّ دساں ؟-شاہ مہمان نواز کتے وی ہووے
صرف اک بیمیانی لشکدی ہوئی چپّ
اوہدے سنواد خاطر شبد بن جاندی رہی ہے-
تے میرے پراں اندر
پہلن ماں دیاں ددھیاں چوں سمدا امرت
کدی وی ستاں وچوں کسے رنگ دی چھاں 'چ نہیں گھلیا
تے سینک جاندے ؟
بھاشا اشکتی دی وجہ نال کس قدر بدمعاش ہے
ایہہ زخم لئی اتہاس ناں دا شبد ورتدی ہے
زخم در زخم دی پیڑا لئی سبھیتا۔
ایہہ شاید اڈدیاں پرندیاں نوں ہنس
اتے موتی نوں مٹر، مونگ جاں چاول سمجھدی ہے۔
ایہنوں بسّ ایہہ پتہ ہے-مانسروور دیش ناں دی مورکھتا نوں گھڑن لئی
ندیاں وہاؤندی ہے
ایہنوں بسّ ایہہ پتہ ہے-ویداں تے آئتاں دی کویتا دھوآں ہندی ہے
ایہدے بھانے تاں مانسروور کیول جھیل ہے، سناٹا ہے
ایہدے بھانے تاں ہرولبھ جاں تانسین جاں غلام علی دا
شبداں نوں امورت کرکے دھنیاں وچ بدل دینا سنگیت ہے
ایہدے بھانے آ رہی موت دی آہٹ 'چ ہنس گاؤن لگدے ہن-
سینکا انجھ تاں ہوروں جیہا لگدی-
سہک رہے آدمی نوں
ہنس دا کہنا،
پر اوہ بدمعاشی بسّ بھاشا دی ہے کیول کہ کویتا دھوآں بن جاندی ہے
تے بندہ اننھا ہو کے نچھدا ہویا پریڈاں کردا-حکم بجاؤندا
اتے بہادری دے تغمے لین لئی
اپنی دھڑکناں توں خفا ہوئی ہکّ نوں شیطان موہرے کردا ہے
اتے شیطان اس وچ سونے دیاں میکھاں نوں گڈّ کے
سونے نوں اناج، انّ نوں وودکا وچ بدلن دے طریقے دسدا ہے
اتے پھر وودکا انسان نوں گدڑ
تے پھر لومبڑ تے پھر بگھیاڑ
اتے بگھیاڑاں نوں سماج کر دندی ہے۔

سینکا، دسّ بھلا اک ہنس کنج آکھے
کہ ٹالسٹائے بہت پچھڑ کے آیا سی
اتے اصلی کہانی
حل واہندے کرسان دی روٹی چکن توں بہت پہلاں دی شروع سی…
ہے سینک، جے ذرا اٹھیں
تاں اس بدمعاش بھاشا نوں کلنگا دی ہی رنبھومی 'چ مردی چھڈّ کے
کپل وستو دے سدھارتھ تکّ چلیئے
تے شنکرچاریا نوں ملدے ہوئے
اس ایسٹ انڈیا کمپنی نوں سارا ہی گیان واپس کر دیئیے
توں مگروں دھرتی دے کسے وی ننگے ٹکڑے اتے جا وسیں
ساگر نوں ایہہ دسے بناں، کہ اصل وچ اتہاس تاں اوہیؤ ہی ہے
اتے میں مانسروور توں تیرے لئی ندیاں ہتھ سندیش گھلیا کراں گا
جپسیاں دے گیتاں ورگے،
رمتیاں اکھاں 'چوں کردے رہن والے ربتا دے بور جہے،
جھرنے دی رمز نال دے سندیش
سینکا جے ذرا اٹھیں
سینکا جے ذرا اٹھیں…!

داہڑی 'چ سکّ گئے ہنجھو دے ماتم وچ
آؤ دو گھڑی لئی مون کھڑ جائیے
تے ذرا سوچیئے
اس بڈھے نے زندگی نوں
گڑ دی روڑی ورگی کلپیا ہوؤُ
پر عمر بھر نظراں وچوں
گنڈھے دے بمب نوں توڑ نہیں سکیا

سوچیئے'چمکیلے دن دی مسکنی بارے
جو روز اس دا ویٹیا لہو لے کے
پولے جہے اتر جاندا رہا رات دے تہہ خانے وچ
آؤ اس اتہاس بارے سوچیئے
جس نے اس سازش نوں سمیں دا نام دتا

راجدھانی توں بہت دور دم توڑ گئے
کمزور ہؤکے دی یاد وچ
آؤ سر جھکائیے
تے پل دی پل وشواس کر لئیے
کہ مردے ہؤکے نوں
ساڈے قومی جھنڈے نال
انتاں دا آیا ہوئےگا پیار

ایہہ سبھ کجھ ساڈے ہی سمیاں 'چ ہونا سی
کہ سمے نے کھڑ جانا سی ہمبھی ہوئی جوگ وانگ
تے کچیاں کندھاں اتے لمکدے کلنڈراں نے
پردھان منتری دی فوٹو بن کے رہِ جانا سی

دھپّ نال تڑکے ہوئے کندھاں دے لیاں
تے دھونئیں نوں ترسے چلھیاں نے
ساڈے ای ویلیاں دا گیت بننا سی

غریب دی دھی وانگ ودھ رہا
اس دیش دے سنمان دا بوٹا
ساڈے روز گھٹدے کداں دیاں موراں 'تے ہی اگنا سی
شاندار ایٹمی تجربے دی مٹی
ساڈی روح 'چ پسرے ریگستان چوں ہی اڈنی سی

میرے تہاڈے دلاں دی ہی سڑک دے متھے تے جمنا سی
روٹی منگن آئے ادھیاپکاں دی پڑپڑی دا لہو
دسہرے دے میدان اندر
کھسی ہوئی سیتا نہیں، بسّ تیل دی کینی منگدے ہوئے
راون ساڈے ہی بڑھیا نے بننا سی
بے پتی وقت دی ساڈے ہی وقتاں وچ ہونی سی
ہٹلر دی دھی نے زندگی دیاں پیلیاں دی ماں بنکے
خود ہٹلر دا ڈرنا
ساڈے ہی متھیاں 'چ گڈنا سی

ایہہ شرم ناک حادثہ ساڈے ہی نال ہونا سی
کہ دنیاں دے سبھ توں پوتر حرفاں نے
بن جانا سی سنگھاسن دے پوڈے-
مارکس دا شیر ورگا سر
دلی دیاں بھول-بھلائیاں وچ میانکدا پھردا
اسیں ہی تکنا سی
میرے یارو، ایہہ کفر ساڈے ہی سمیاں 'چ ہونا سی

بڑی واری، ہی پکے پلاں تے
لڑائیاں ہوئیاں
جبر دیاں چھویاں دے ایپر
گھنڈ ناں مڑ سکے
میرے یارو، اپنی کلے جین دی خواہش کوئی پتل دی مندری ہے
جو ہر گھڑی گھسی جا رہی ہے
نہ اس نے یار دی نشانی بننا ہے
نہ اوکھے ویلیاں وچ رقم بننا ہے

میرے یارو ساڈے وقت دا اتہاس
بسّ اینا نہ رہِ جاوے
کہ اسیں ہولی ہولی مرن نوں ہی
جینا سمجھ بیٹھے ساں
کہ ساڈے سمیں گھڑیاں نال نہیں
ہڈاں دے کھرن نال منے گئے

ایہہ گورو ساڈے ہی وقتاں دا ہونا ہے
کہ اوہناں نفرت نتار لئی
گزردے گندھلے سمندراں چوں
کہ اوہناں ونھ سٹیا پلپلی محبت دا تندوآ
اوہ تر کے جا کھڑے ہوئے
حسن دیاں سردلاں اتے
ایہہ گورو ساڈے ہی سمیاں دا ہووےگا
ایہہ گورو ساڈے ہی سمیاں دا ہونا ہے۔

اک
اے سیت دیگچی، تینوں تے
تیرے وچ ابل رہے وقتاں نوں سلام !
اے رڑھدے پرندے، تینوں تے،
تیرے وچ جام ہوئے امبر نوں سلام !
ہے جوگی مچدیاں وناں دے
تیرے سلھابے ہوئے جت ست نوں
تے تیرے راکھ ہو گئے ربّ-دوہاں نوں نمسکار !

نمسکار، میلے دے وچ وٹرے کھڑے جواک نوں
جسدی ہے ضد مصالے دے رانگھلے گھوڑے لئی
تے گینڈے دی بے سری شہنائی لئی۔
سلام-لوئیاں مچھاں تے عادتاً پھر رہے
جاندار ہتھ نوں۔
پیارے کامریڈ، میری بندنا ہے
اپنے دوہاں دے جسم ‘چ
پل پل واپر رہے شمشان نوں۔

کامریڈ، ایہہ برجوازی-جاندیں ؟
شراب وانگ پرانی ہو گئی ہے
تے اسیں ماس دے ٹکڑے وانگ۔
کامریڈ، مدھ ورگ اج وی بھگوڑا ہے-
شنگھرش توں نہیں، ایہہ پاگل خانیوں بھجّ نکلیا
مجرم ہے اتے سدھانت
کدے تاں گھردیاں، کدے پولیس وانگ
ایہدا پچھا کردے پئے ہن۔
کامریڈ کھما کرنا، اسنوں گاہل دینی ٹھیک نہیں
جو کیول خود دی پچھے رہِ گئی گونج ہے
ایہہ بہت کھوں-کھار اتفاق ہے ساتھی
کہ مہان اینگلز دی مالکی-ٹبر تے ریاست
آپاں کٹھیاں پڑھی سی۔
توں اس دن کردی جاندی مالکی تے تھکیا
ٹبر نوں وداع آکھ کے
ریاست نوں سجن چلا گیا۔
اتے میں گھر دیاں کھناں 'چوں کردے گھن دا
راج ستا وانگ مقابلہ کردیاں
شبد ٹبر 'چوں ارتھاں نوں نکل جان توں ولدا رہا۔

ایہہ بہت کھوں-کھار اتفاق ہے ساتھی
کہ مہان اینگلز نوں پڑھدیاں
جد اتفاق دی مہتتا دا ذکر آیا
ادوں توں بھاشا اتے دماغ مولن وچ
سند دا یوگدان سوچدے ہوئے
گمّ سنم تر گیا سیں
کمریوں باہر، جتھے رات تے سویر
دھرت دے الٹ سریاں تے کھلو کے
لڑ رہے سن، کچی عمر دے عاشقاں وانگ
اک ہون دے لوبھ وچ !
انجھ تاں ہر چیز سدھانتک طور تے صحیح سی
صحیح سی، تیرا کلیاں چھڈّ جانا مینوں
اتفاق بارے پڑھن لئی
تیرا سنگھرش وچ کدنا
تے میرا پٹھّ دے جانا
توں نہیں سمجھ سکدا کامریڈ
سبھّ کجھ صحیح سی

دو
اپنے نکی عمرے ڈکے گڈّ کے
سرجے ہوئے جنگل
جاگدیاں سفنیاں وچ پھیل پھیل سنگھنے ہو گئے
تے اوہناں جنگلاں چوں کدی کدی
تیرے فائراں دی آواز
ایتھے پہنچدی رہی ہے۔
میں اس نوں ماں دے گونگے ہؤکیاں ‘چ
بھر کے سندا رہا ہاں
پر اوہ چندری فائراں دی آواز
کدی وی میچ نہیں آئی
اپنی گڈو دے کملیاں گیتاں نوں۔

کامریڈ، ایہہ گڈو بڑی کرانتی ورودھی نکلی ہے
نری ورگ دشمن۔
ایہہ میریاں علمدار کتاباں ہیٹھ
گیٹے لکا دندی ہے،
لکھ سمجھان تے وی سماج دے بھوکھ توں
ایہہ تھال کھیڈن لئی بہتا فکر رکھدی ہے
اوہدا لینن نوں گنجا پھڑن والا کہنا
تے ماؤ دا شرمے تھانیدار جہے
لعنتی نال بھرم کھانا
بھلا توں آپ سوچ
کنا اسیہہ ہے !

تیرے مگروں میں گیا تاں کتے نہیں
توں اپنی دور اندیشی نال
جسنوں بے سہارا چھڈّ گیا سیں ٹٹدے ساہاں 'چ
میں اوس بدنصیب گھر دے
اگھر ہون دے سفر وچ شامل رہا ہاں۔
تیرے مگروں میں کامریڈ
گھر دے ٹٹن نوں
گھراں دا پھیلنا سمجھن دی مشق کردا
میہاں وانگ برسیا ہاں
سنگڑدیاں جا رہیاں چھتاں دے اتے
پھیلدے جا رہے وہڑیاں وچ۔
میں جیون وچ دوڑدا پھریا ہاں
اس جنے دے ترسیویں نال
جس نوں پتہ ہووے
اپنے اگلے پل ہی انھے ہو جان دا۔
کامریڈ، ایوں دوڑدے شخص نوں
دوڑاک جاں بھگوڑا آکھن 'چ ذرا سودھا تاں ہے
آؤنا جاں جانا ہریک دوڑ دا پر
مینیپھیسٹو اکا نہیں ہندا

تنّ
کامریڈ، تیرے لئی سٹیٹ صرف اک کھرلی ہے
پنج رومن اٹاں دی
جتھے تینوں چار سنگا ساہن پلدا دس رہا ہے۔
میرے ولّ دیکھ، سدھاتاں دی آوارہ دستاویز نوں
میرے لئی ہن عدالت شبد جاں پریبھاشا نہیں رہی
بانس دے سوئے وانگ میرے وچ دی اگّ آؤندا ہے
ہر پیشی دا دن-
شاید میں اپنے انسان ہون دا
اجے وی وشواشی ہندا
جے کتے باہرلے پلاڑ دے شندیش جہی عجیب
اک آواز دے وچلے ہنیرے دی
میں ساں ساں نہ سنی ہندی
"پا. . .ش.بنام. . . .. سٹے. . . .ا. . . .ٹ"
کامریڈ کی سچ منّ سکدیں
کہ اس آواز نوں سنن توں بعد
نہ کوئی پاش رہِ سکدا ہے، نہ سٹیٹ۔
کاش، میں مانی نہ ہندی-سرے دی خوفناک نرلیپتا
جو فائیلاں چندے نائب کورٹ دے
منہ تے ٹپکدی سی
کاش، مینوں اس طرحاں دی نیند دا اندازہ نہ ہندا
جدھے وچ لنچ توں پہلاں تے مگروں
ججّ تردے نے۔

جنہاں نے ویکھیا ہویا دوآبے وچ
فساداں بعد بچیا-تلون ناں دا پنڈ
اوہ میرا دل سمجھ سکدے نے
جتھے میں کدی اک چنڈی گڑھ اسارنا چاہیا سی۔

پیارے کامریڈ، ہن بے ارتھ ہن میرے لئی
تیرے خفیہ راتاں دے سکول۔
میں دھرتی دی تپدی لوح ہیٹھ
تکیا ہے بلدا اکے ٹکّ میکیاولی دا سوا
میں سٹیٹ نوں تکیا ہے لوکاں آسرے لڑدیاں
کدے لوکاں نال، کدے لوکاں لئی ۔
میں ویکھے نے ارسطو تے سٹالن
صدیاں لمے یدھ لڑدے
کیول ایہہ پریبھاشت کرن لئی
کہ آدمی کس قسم دا پشو ہے۔

پشو نوں بھلّ کے دیکھیں جے کامریڈ
بڑیاں گلاں نوں آپ اسمان حالاں نہیں جاندا
جنہاں توں واقف ہے صرف آدمی دا لہو۔
آدمی دے لہو وچ بندوق دا پرچھاواں ڈبّ جاندا ہے
سنجھ دے گھسمسے 'چ جیکن
ہمبھے جٹّ دے شرابی گون ڈبّ جاندے
تے ایہہ جو بحث خاطر بحثدے پئے نے ایویں
دھرتیاں، تارے، سمندر
اورجا لہراں تے چن-ایہناں دے مفت دے رولے 'چ گھریا
آدمی دا سورما لہو
سرے دا سہنشیل سروتا ہے
کامریڈ، سٹالن تیرا بہت بڑبولا سی
نہیں سی جاندا کہ آدمی دے لہو وچ
صحیح اتہاس دا صحیح بدل وی ہندا ہے۔
جس نوں اوہ صحیح اتہاس کہندا سی
صرف اتفاق دے گھمدے ہوئے پکھے دا
موہرے آ گیا، کھنبھاں چوں اک کھنبھ سی۔
کسے وی اج دی گچی تے ہتھ دھر کے
وقت نوں پھڑن دا اعلان
تینوں کنج لگدی کامریڈ ؟
تے شبد سٹیٹ وچ دوہاں چوں تینوں
کہڑی ٹ پسند ہے کامریڈ ؟
افلاطون دا گن راج
ارسطو دا راج-دھرم
تے ٹراسٹکی دی پڑپڑی 'چ کھبھی کامنٹرن دی کہاڑی
کامریڈ، تینوں تناں دی کوئی سکیری دسدی ؟
منکھ دا گرم لہو ٹھنڈے فرش تے پھیلن نال. . . ؟
تے نسل وچ سدھار دا بہانہ
تینوں کس طرحاں لگدا ہے کامریڈ ؟

اس چار سنگے ساہن نے تاں سدا ہی
ہریاول'چٹی ہے منکھ دی آتما چوں
منکھ دی آتما نوں ساریاں جگاں ‘چ
اس پریت دی آؤندی رہی ہے پون۔
میں اس پریت روح دا شلا کٹدے تپی دیکھے ہن۔
جنہاں نوں ہولی ہولی تپ کرن دا ای بھس ہو جاندے
اتے وسّ کرن دی منشا
وسر جاندی ہے پچھلے جنم وانگ۔
میں نہیں سمجھدا ساتھی ہن کدی
دھاریگی اگلا جنم وی
ایہہ پریت ہون دی عادی ہو گئی آتما۔
میں نہیں سمجھدا ساتھی
تیرے لئی وی شلا ہی کٹنا
کدوں تکّ وقت کٹی نہیں بندا

کامریڈ کی بنیگا اس دن
جے کدی راج ستا کھوہن دی حسرت نوں
انجھ تکنا پیا،
جویں کوئی بردھ جوڑی ہار گئے انگاں 'چوں
لوچے چندرماں پھڑنا
جو مکلاوے دے پہلے تڑکے اندر است ہویا سی

چار
تینوں پتہ نہیں ہے کامریڈ
توں شبداں نوں کی کر دتا ہے
اوہناں وچ لپٹیاں سنویدناواں نے
تیرا دسّ کی لیا سی
کیوں اوہناں نوں اپھسرشاہ دلالاں دی
تقدیر بخشی توں
کامریڈ کیوں جماعتی گھرنا دے گپھے
اوہناں دا داج ہو نبڑے ؟

صرف توں اپنی سہولیئت لئی
شبداں نوں چھانگنا سکھ لیا ہے
جویں بنا کڈھاؤن لئی کوئی پٹواری نوں ملدے۔
توں اوہناں نوں اس طرحاں کدی نہیں تکیا
جویں آنڈیاں وچ مچل رہے چوچے ہون،
جویں مینہاں 'چ چوندی سانولی دوپہر اندر
دھپّ گھلی ہووے۔
میں شبداں نوں جھلیا ہے، اوہناں دیاں تکھیاں نوکاں سنے
کسے وی موسم دی کروپی توں بھجدیاں نوں
میں اپنے لہو دے وچ شرن دتی ہے۔
گورو گوبند سنگھ نہیں-
ایہناں نوں کویتا دی سنجوء پہنا کے تورن بعد
بڑا بڑا چر رویا ہاں۔

شبد جد کٹے ہوئے تیری تقریر دے
متیاں دی دھپّ 'چ سڑدے ہن
میری کویتا دی چھاں
اوہناں دی موت سنگ لڑدی ہوئی
اپنے جسے دی نزاکت کھو بہندی ہے۔

میں جس نال راکھشی دھاڑاں دے گھیرے توڑ سکدا ساں
توں اس دیاں کانیاں بھنّ کے
کائر آلوچکاں لئی موج دی دعوت بنا چھڈدا ایں کامریڈ۔
بنے تاں بنے خفیہ پولیس دے ودواناں لئی
کامریڈ تیرے لئی کیوں بندی ہے
شیکھی-کوی دی ہار

کامریڈ ، توں ہار گیاں نوں نفرت کرنی سکھی ہے
اوہناں نوں توں جاندا وی نہیں
جو کیول جت نہیں سکے

پنج
اخبار تینوں کدی کدی ملدی ہے، کامریڈ ؟
توں ایہناں ٹکڑ بوچ خبراں دا اکا سچ نہ منی
پروں جو ڈبّ کے مری سی پنڈ دے چھپڑ 'چ

اوہ ماں نہیں سی
ایویں نیلی چھت 'چوں اٹّ اکھڑ کے جا پئی سی
ماں تاں پہلے چھاپے 'تے ہی
گورکی دے ناول وچ ترن دی کوشش کردی ہوئی
پولیس دی پہنچ توں بھجّ نکلی سی۔
اوہ ہن وی تاں کدے ناول دے کناریاں نوں
گھوردی ہے
تے کدی اپنی اسیس وانگ ہی کھرن لگدی ہے۔

تے پچھے جس شاعر دے
سرکھات پارٹی وچ رلن دی خبر سی
اوہ میں نہیں ساں باہرلی کندھ نال دی ڈیک سی
جس توں بریاں روحاں پلسیاں دی وردی پا کے
اترنا تے چڑھنا سکھ گئیاں سن۔
میں تاں اس خبر دے چھپن توں بڑا ہی پہلاں
جد شبداں 'چ رات اتر رہی سی
تے نھیرے دے سپّ ناواں نوں کنڈل مار رہے سن
میں شبد پارٹی دی بچی کھچی سنویدنا چرا کے
تلک گیا ساں چوری جہے
منکھ دی کاواں رولی وچ۔
جدوں میرے ہی قدم سن رہے سن مینوں
پریم کویتاواں وانگ
میں اوس ڈبّ رہی سنویدنا نوں چوکسی نال
کاواں دے آنڈیاں وچ رکھ آیا ساں
انج میں سادھو سنگھ تے زیروی کول
کئی وار خبراں دا گلہ کیتٔے۔
اوہناں دا کہنا ہے کہ قبراں دا ادھ رنگ
اوہناں نوں اپنے پیریں ترن نہیں دندا
تیرے تکّ پہنچن لئی
اوہ ساڈی موت دی بساکھی منگدیاں ہن۔
ایہناں دا سچ مندے تاں
اسیں تینوں کئی وار رو ہٹے ہندے،
میں ہر وار جھپٹ ہی خبر پڑھکے
ماں نوں کہندا ہاں
اوہ توں نہیں، کوئی ہور تیرے ناں دا یودھا سی
ماں نوں ویاکرن دی بریکی دا پتہ نہیں نہ
بڈھاپے دی سرد معصومیت وچ ٹھردی ہوئی
اوہ خاص نام نوں عامَ، تے عامَ نوں کٹھّ واچک
سمجھ لیندی ہے۔
اوہدے بھانے جدوں وی ناں تے گولی'چلدی ہے
کوئی جاتی جاں کسے بھاوَ دا قتل ہندے۔
کامریڈ، ماں اوسے طرحاں جھلی جہی ہے
آپاں دوویں تے خبراں اس نوں بدل نہیں سکے
توں ہن وی جد گھر آویں
اوہ تینوں پچھڑ کے آؤن لئی
گھر دی کسے وی شے نال
جاں پورے گھر نال کٹیگی تے مگروں
تیرے منہ وچ سکا ہویا دودھ تنّ دیویگی

چھ
گھر اتے خبراں دے باو جود
میں حاضر ہاں کامریڈ
جویں کوئی اعلیٰ جھاکدا ہے، ڈھٹھے کھوہ دے ملبے 'چوں
سڑے ہوئے پریم پتر وچ جویں کوئی حرف بچ جاندے
جویں پردیس کھٹن گئے دی
بند بکسے دے وچ مڑدی ہے لاش
جویں چر دے گواچے پتّ دی صندوق 'چوں تڑاگی لبھے
گربھ دے گرن تے جیوں
کسے دے من 'چ کنوار پرط آوے
جاں گیت نہ منہ تے آئے-گیت دا جیوں
بھاوَ تر آوے۔

میں کجھ ایسے طرحاں بچ آیا
مایادھاریاں دی پولیس توں
اپنے مدھ ورگی میسنے دمبھ نال
کتھے ہے لال پستول تیرا کامریڈ
ایہنوں میری برزوآ اداسی تے عظمہ

کوی ہاں نہ ؟
میرے سینے 'چ ہر اک دشا پچھم ہے
جدھے وچ ڈبّ جاندے نے بڑبولے سورج
ایوں ہی کدی کدی جد بہتا بولے
پتہ نہیں لگدا کدوں بے وقت چھپ جاندے
جماعتی نفرت دا سورج
تے میرا وقت دی بڈھی ہوئی مسکان نوں
بھیچن تے چتّ کردے
چاہن لگدا ہاں پل دی پل
اچانک آئے کتوں اوہ نیوٹن دا درویش ڈائمنڈ
پھر سٹے اک وار بلدی مومبتی
میرے ذہن دی کھلھی دراز وچ
ایس توں پہلاں کہ میرے ذہن وچ موجود
کلّ ادھوریاں اطلاحاں
کسے سدھانت 'چ وٹن، اوہناں نوں ساڑ دئے۔
اوہناں دے نہ سڑن وچ بہت خطرہ ہے۔

کوی ہاں ناں ؟
بناں کارن توں گھر آؤندا ہے دل
انج بھلا کی ہے
گنگے پتھراں وچ جذب ہو رہی شام
گدھے دے ساز وچ ہلدیاں اٹاں دا رگڑ سنگیت-
کرن توں کھنجھ گئے پتجھڑی پتیاں تے
ٹکی ہوئی بھوسلی دھپّ
جاں بھلا کی ہے ؟
کچھڑ دھرتی دے ایہہ گوبھلا سنسار
چتّ بھلوان دیاں اکھاں 'چ گھمدے پڑ ورگا
جو کھاہمکھاہ سم آؤندے
میریاں ماروتھلی نگاہاں وچ
سوچیئے تاں کی ہے کامریڈ !
انج بھلا کی ہے کامریڈ !