آؤ نی بھینوں رل گاویئے گھوڑیاں،
جنج تاں ہوئی اے تیار وے ہاں۔
موت کڑی نوں پرناون چلیا،
بھگت سنگھ سردار وے ہاں۔
فانسی دی ٹوپی والا مکٹ بنا کے،
سہرا تاں بدھا جھالردار وے ہاں۔
بھارت ماتا اتوں چندہ چا کیتا،
پانی تاں پیتا اتوں وار وے ہاں۔
ہنجھوآں دے پانی نال بھر کے گھڑولی،
لہو دی راکھی مولی تار وے ہاں۔
خونی مہندی چا تینوں لائی فرنگیاں،
ہتھکڑیاں دا گانا تیار وے ہاں۔
فانسی دے تختے نوں کھارا بنا کے،
بیٹھا تاں چونکڑی مار وے ہاں۔
واگ-پھڑائی وے تیتھوں بھیناں نے منگنی،
بھیناں دا رکھیں ویرا بھار وے ہاں۔
ماتمی واجے وجدے بوہے بھارت دے،
مارو دا راگ اچار وے ہاں۔
بابل گاندھی دھرمی کاج رچایا،
لگن-مہورت وچار وے ہاں۔
ہری کرشن تیرا بنیا وے سانڈھو،
ڈھکے تسیں اکے وار وے ہاں۔
راجگرو تے سکھدیو سہبالڑے،
تریا ایں توں تاں وچکار وے ہاں۔
پینتی کروڑ تیرے جاننجی وے لاڑیا،
پیدل تے کئی اسوار وے ہاں۔
کالیاں پشاکاں پا کے جنج ہے تر پئی،
'طاہر' وی ہویا اے تیار وے ہاں۔

(ہری کرشن=ہری کرشن نے لاہور وچّ یونیورسٹی
کانووکیشن سمیں انگریز گورنر اتے گولی چلا کے
بھگت سنگھ توں پہلاں شہیدی پراپت کیتی سی ۔ کہندے
ہن، بھگت سنگھ دے پہلے شہیدی دوس، 23 مارچ
1932 نوں ایہہ دوس مناؤن دی انگریز دی مناہی دی
پرواہ نہ کردیاں طاہر نے ٹانگے اتے چڑھ کے اپنی
ایہہ رچنا بھرے بازار گائی سی)

آوو نی سئیؤ رل گاوو گھوڑیاں جنج تے ہوئی ہے تیار وے ہاں ۔

بابل دھرمی گاندھی کاج رچایا شبھ مہورت سوہنے وار وے ہاں ۔
موت کڑی نوں ویاہن چلیا بھگت سنگھ سردار وے ہاں ۔
آوو نی سئیؤ رل گاوو گھوڑیاں جنج تے ہوئی ہے تیار وے ہاں ۔

ہتھکڑی دا گانا فرنگیاں بدھا لاڑے نوں شنگار وے ہاں ۔
گھوڑی تے مہندی تینوں لائی فرنگیاں گل پھانسی دا سوہنا ہار وے ہاں ۔
آوو نی سئیؤ رل گاوو گھوڑیاں جنج تے ہوئی ہے تیار وے ہاں ۔

ماتا پیاری اج ہنجھوآں دا پانی پیتا تیرے اتوں وار وے ہاں ۔
بھین پیاری دیاں بھریاں نے اکھاں ڈلھ ڈلھ پیندا وچوں نیر وے ہاں ۔
آوو نی سئیؤ رل گاوو گھوڑیاں جنج تے ہوئی ہے تیار وے ہاں ۔

راجگرو سکھدیو وی تر پئے یاراں دے جہڑے یار وے ہاں ۔
شمع وطن دے تنّ پروانے چلے سدن ڈولا مار وے ہاں ۔
آوو نی سئیؤ رل گاوو گھوڑیاں جنج تے ہوئی ہے تیار وے ہاں ۔

ستلج دے کنڈھے تیری ویدی بنائی لہراں نے کیتا ہے شنگار وے ہاں ۔
چالی کروڑ تیری جنج وے لاڑیا کئی پیدل تے کئی اسوار وے ہاں ۔
آوو نی سئیؤ رل گاوو گھوڑیاں جنج تے ہوئی ہے تیار وے ہاں ۔

کھڑ کھڑ سونہدے غم نہ کوئی متھے تے لالی بے شمار وے ہاں ۔
قوم لئی مٹن دا شوق دل وچّ رہا روحاں تے ٹھاٹھاں مار وے ہاں ۔
آوو نی سئیؤ رل گاوو گھوڑیاں جنج تے ہوئی ہے تیار وے ہاں ۔

جد تکّ چمکن چن تے تارے جد تکّ رہے سنسار وے ہاں ۔
اس شہید دا نام چمکے سورج دی مارے چمکار وے ہاں ۔
آوو نی سئیؤ رل گاوو گھوڑیاں جنج تے ہوئی ہے تیار وے ہاں ۔

رسی پھانسی دی شیر نے چمکے دتا سولی نوں شنگار وے ہاں ۔
بلکاری امر ہویا دیش تے مٹکے بھگت سنگھ سردار وے ہاں ۔
آوو نی سئیؤ رل گاوو گھوڑیاں جنج تے ہوئی ہے تیار وے ہاں ۔

دتا وار جوانی نوں
کون بھلّ سکدا ہے تیری اس قربانی نوں ۔

مہما شیر دی گاوانگے
ویر سوہنے بھگت سنگھ جی کتھا تیری سناواںگے ۔

اکھیاں وچّ پھردے نے
جدوں تیری یاد آوے آنسو اکھاں وچوں گردے نے ۔

ایسا کرم کمایا توں
دیش دی آزادی بدلے گل پھانسی نوں پایا توں ۔

باگے وچّ عاری اے
اپنے دیش بدلے باجی زندگی دی ماری اے ۔

سوہنی جندڑی گوائی توں
شمع جو آزادی دی جند دے کے جگائی توں ۔

توں سی قوم دا دیوانہ
ہسّ ہسّ بنھ لیا سی ہتھکڑیاں دا توں گانا ۔

شیرا ! جگرا دکھایا توں
اسمبلی 'چ بمب مارکے غیراں نوں ڈرایا توں ۔

ہر گورا گھبرایا سی
ساتھیا ! فرنگیاں نوں کلّ بخت توں پایا سی ۔

تیرا موت نوں گل لانا
سبق سکھایا جگّ نوں وطناں توں مر جانا ۔

قومی شمع اتے مر ہی گیا
لاج والے سہرے بنھکے گھوڑی موت دی چڑھ ہی گیا ۔

کون تیتھوں بلکاری بھلا
نام تیرا دنیاں 'تے سدا چن وانگوں چمکیگا ۔

جد دیش دے سوہنے شیر نوں دتا گوریاں حکم سنا ۔
"تیرے گل وچّ پھانسی پاونی تیرے زرم دی ایہو سزا ۔"
اگوں شیر بھگت سنگھ بولیا،"مینوں دیش توں مرن دا چاء ۔
میں ہسکے اپنی جان نوں دینا قوم دی خاطر لا ۔
جے ہے کل نوں مینوں مارنا دیوو اج ہی مار مکا ۔
میری موت نے سارے دیش نوں دینی مرن دی جاچ سکھا ۔
اسیں دے کے جنداں سوہنیاں لینا دیش آزاد کرا ۔
اساں قوم دی خاطر ہسکے لینا اپنا آپ جلا ۔"

بھگت سنگھ نوں جیل وچّ پانا

جد پھانسی دا حکم سنا کے دتا شیر نوں پنجرے وچّ پا ۔
اج سنکے پربت ڈولدے رہے پتھر نیر وحہ ۔
جد بھارت ماتا سن لیا رہی رو رو حالَ سنا ۔
"میرا جگر دا ٹوٹا چھڈکے رہا دنیاں وچوں جا ۔
ہائِ ! تارہ میری اکھ دا کہڑا ویری رہا بجھا ۔
وے لوکو میرے لال نوں کوئی لؤ بلکاری بچا ۔"

پھانسی دا تختہ

جد پھانسی چڑھن نوں بھگت سنگھ کھڑا تختے اتے جا ۔
ڈٹھا ماتا پیاری ساہمنے رہی بھین بھی نیر وحہ ۔
رو رو کے کہندی ویر نوں "نہ چنا چھڈکے جاہ ۔
وے توں موت پیاری کر لئی اج سارے پیار بھلا ۔
ادھواٹے چھڈکے ٹر پیا مینوں باغاں پھڑن دا چاء ۔
اس بھیڑی موت نوں آکھدے نہ توں اتنی کاہلی پا ۔
میں ویر گھوڑی 'تے دیکھنا سوہنے سیہرے سیس سجا ۔
اج تڑپھن ریجھاں میریاں کن دتی اگّ جلا ۔
تیرے اس وچھوڑے ویر وے دتا مینوں مار مکا ۔
تیری صورتَ کتھوں لبھساں مینوں کاری دے بتا ۔"

کیہنوں تیرے جنی قوم سی پیاری،
دیکھی تیری وے شہیدی میں نیاری،
جاواں تیرے میں وچاراں اتوں واری،
ہند دیش دی کھڑائی پھلواڑی ۔

ہسّ ہسّ جندڑی وار دتی قوم شمع دا ہے سی توں پروانا،
کون بھلاوے احسان بھلا تیرا دیش دے لیکھے لکھ جاناں،
کیتی پھانسی آزادی لئی پیاری،
کیہنوں تیرے جنی قوم سی پیاری ۔

گوریاں ظلم کمایا سی گل وچّ پھانسی پا دتی،
دیش آزاد کرایا توں سوہنی جان گوا دتی،
روندی رہِ گئی سی مات پیاری،
کیہنوں تیرے جنی قوم سی پیاری ۔

بھارت ماتا دی وگڑی آپ مٹکے توں بنا دتی،
نیند سدا دی سوں کے توں ستی ہوئی قوم جگا دتی،
تیری مہما بلکاری ہے نیاری،
کیہنوں تیرے جنی قوم سی پیاری ۔

ساڈے ویر بھگت سنگھ صاحب نے لیا دل وچّ متا پکا ۔
میں دیش آزاد کراونا کوئی ہور نہیں دل وچّ چاء ۔
بن گیا دیوانہ دیش دا نہیں کیتی کوئی پرواہ ۔
ساڈے سوہنے دیش دے ویر نے دتی سر دی باجی لا ۔
اس ساڈے دیش دے چور نے دتا گبھرو قید کرا ۔
گیا جکڑیا وچّ پنجرے رہے ظالم ظلم کما ۔
وس چلیا وچّ جیل دے دکھ دیش دا کٹّ لیا ۔
ساڈے دیش دے ویر نوں دتا پھانسی دا حکم سنا ۔
اوہدی ہونے والی نعر جی پئی تکدی اس دا راہ ۔
کسے جاندے جاندے راہی نے دتی اسنوں خبر پہنچا ۔
اوہ روندی تے کرلانودی، "ربا دتا قہر کما ۔
ربا ! میں کی تیرا وگاڑیا کہڑے جنم دا بدلہ لیا ؟
کوئی دیکھی نہ خوشی جگّ دی اجے پورا نہ ہویا چاء ۔
داتا ایڈا ظلم کماونا توں چنگا بے پرواہ" ۔

جا ملی دروغے جیل نوں لئی ملاقات کرا ۔
کہندی: "ایہہ کی ظلم کما لیا تسیں پے گئے کہڑے راہ ؟
کندھاں میرے دیش دیاں روندیاں رہیاں چھم چھم نیر وحہ ۔
کدی سہرا بنھکے آوسی پئی تکنی آں تیرا راہ ۔
میریاں سدھراں ہالی ادھوریاں میرا پورا نہ ہویا چاء ۔
کجھ ترس کر میرے حالَ 'تے مینوں ہانیاں نال لے جاہ ۔
میں کدے دی ترلے پانودی میرے دل دے شہنشاہ" ۔

کیہا ویر بھگت سنگھ صاحب نے، "نہ توں بھولیئے نیر وحہ ۔
میں دیش توں تن من واریا پورا ہو گیا میرا چاء ۔
میں بنکے مالی دیش دا کئی دتے نے بوٹے لا ۔
پھل کھانگے بچے دیش دے اسیں دتا فرض نبھاء ۔
اسیں امر شہیدی پا کے لینا جیون سفل بنا ۔
ساڈا دیش آزاد ہو جاونا کوئی ہور نہ دل وچّ چاء ۔
کل گھوڑی اتے چڑھ جاونا میرا ہونا ای کل ویاہ ۔
میرے تیتی کروڑ براتیاں آؤنی برات سجاء ۔
میریاں بھیناں گھوڑیاں گاندیاں بڑا باغ پھڑائی دا چاء ۔
توں بھی گیت خوشی دے گا کے لئیں اپنا دل پرچہ" ۔

سماں ہو گیا سماپت ملن دا دتا ظالم بگل وجا ۔
ساتھی وچھڑے جنم جنم دے دتا ظالم وچھوڑا پا ۔
سوہنے دیش دے ویر شیر نوں دتا پھانسی دے تختے چڑھا ۔
ایہناں ظالماں ظلم کما لیا دتی جگدی جوت بجھا ۔
ساڈے دیش دے امر شہید دے رہے لوک نے گھوڑیاں گا ۔

ڈرے ن کچھ بھی جہاں کی چلا چلی سے ہم۔
گرا کے بھاگے ن بم بھی اسیمبلی سے ہم۔
اڑائے پھرتا تھا ہمکو کھیالے-مستقبل،
کہ بیٹھ سکتے ن تھے دل کی بیکلی سے ہم۔
ہم انکلاب کی کربانگہ پے چڑھتے ہیں،
کہ پیار کرتے ہیں ایسے مہابلی سے ہم۔
جو جی میں آئے تیرے، شوق سے سنائے جا،
کہ طیش کھاتے نہیں ہیں کٹی-جلی سے ہم۔
ن ہو تو چیں-ب-جبیں، توریوں پے ڈال ن بل،
چلے-چلے او ستمگر، تیری گلی سے ہم۔

-اگیات
15 جون 1929، بندے ماترم (اردو پتر)-لاہور

سختیؤں سے باز آ او آکمے بیدادگر،
دردے-دل اس ترہ دردے-لا-دوا ہو جائیگا ۔
بائیسے-نازے-وطن ہیں دتّ، بھگت سنہ اور داس،
انکے دم سے نکھلے-آزادی ہرا ہو جائیگا ۔
تو نہیں سنتا اگر فریاد مزلوما، ن سن،
مت سمجھ یہ بھی بہرہ خدا ہو جائیگا ۔
جوم ہے کہ تیرا کچھ نہیں سکتے بگاڑ،
جیل میں گر مر بھی گئے تو کیا ہو جائیگا ۔
یاد رکھ مہنگی پڑیگی انکی قربانی تجھے،
سر زمینے-ہند میں محشر بپا ہو جائیگا ۔
جاں-ب-ہک ہو جائینگے شدت سے بھوکھ-او-پیاس کی،
او ستمگر جیل خانہ کربلا ہو جائیگا ۔
خاک میں مل جائیگا اس بات سے تیرا وقار،
اور سر اکوا میں نیچا تیرا ہو جائیگا ۔

-اگیات
18 اگست 1929، بندے ماترم( اردو پتر)-لاہور

بھگت سنگھ داس نوں نمسکار ہے ۔
بھکھ ہڑتال جنہاں دی اپار ہے ۔
تواریخ دنیاں دی توڑ ڈاری ہے ۔
قوم نالوں سانوں جند نہ پیاری ہے ۔

مورچہ ظلم دا ضرور توڑنا ۔
لگّ جاوے جند نہ سرڑ چھوڑنا ۔
راج قیدی ویراں نوں کیوں دکھ بھاری ہے ۔
قوم نالوں سانوں جند نہ پیاری ہے ۔

سوہن سنگھ دھنّ، ناتھ جو سچندرے ۔
قوم پچھے دیکھو سکّ ہوئے پنجرے ۔
بھکھ ہڑتال ایہناں کئیاں دھاری ہے ۔
قوم نالوں سانوں جند نہ پیاری ہے ۔

شاباشے جو ہند دی پاناما سنگتے ۔
واہوا ہڑتال کیتی ہے بلند تے ۔
درد بھری آہ ساریاں نے ماری ہے ۔
قوم نالوں سانوں جند نہ پیاری ہے ۔

بھگت سنگھ، دتّ مشہور کیا ہے ۔
لکھ کے حوال دل لوس لیا ہے ۔
اسیں اج ساریاں پرن دھاری ہے ۔
قوم نالوں سانوں جند نہ پیاری ہے ۔

دسمبر 1929-ہندوستان غدر
(سانپھرانسسکو، امریکہ توں غدر
پارٹی دوارا پرکاشت ماسک پتر)

ویکھو ہند اندر جا کے حالَ اپنا،
دانے دانے نوں ترسدے پھرن ہندی ۔
لین لئی انعام کئی قوم گھاتک،
پیراں ظالماں دیاں 'تے گرن ہندی ۔
دکھ بھوگدے دیکھو یتیم بندے،
جگاہ جگاہ پھردے وانگوں ہرن ہندی ۔
ساری دنیاں توں ماڑے کہانودے ہاں،
ساڈے پاس نہیں چونکہ نشان ساڈا ۔
ہر اک چیز لے گئے انگلستان اندر،
کیتا ظالماں ہند ویران ساڈا ۔

کرن واسطے ملک آزاد اپنا،
بھگت دت جہے جہلیں پئے ہوئے نے ۔
اٹھو ہندیو پئے کیوں گھوک ستے،
جسے تساں دے کتھے نوں گئے ہوئے نے ۔
پڑھکے کارنامے دیکھو پچھلیاں دے،
خاطر ملک کہڑے دکھ سہے ہوئے نے ۔
دیش گھاتکو آؤ ہن سمجھ جاوو،
کافی تساں انعام ہن لئے ہوئے نے ۔
ہن تاں ظالماں ظلم دی بسّ وی کر،
کافی لے لیا ہے امتحان ساڈا ۔
لٹ پٹ کے لے گئے دیش ساڈا،
کیتا ظالماں ہند ویران ساڈا ۔

دسمبر 1929-ہندوستان غدر
(سانپھرانسسکو، امریکہ توں غدر
پارٹی دوارا پرکاشت ماسک پتر)

بم چکھ ہے اپنی شاہے رعیت پناہ سے
اتنی سی بات پر کہ ادھر کلّ ادھر ہے آج ۔
انکی طرف سے دار-او-رسن، ہے ادھر سے بم
بھارت میں یہ کشاکشے باہم دگر ہے آج ۔
اس ملک میں نہیں کوئی رہرو مگر ہر ایک
رہزن بشانے راہ بری راہ بر ہے آج ۔
انکی ادھر زبیننے-حکومت پے ہے شکن
انجام سے نڈر جسے دیکھو ادھر ہے آج ۔

2 مارچ 1930-ویر بھارت
(لاہور توں چھپن والا روزانہ اخبار)

زندہ باش اے انکلاب ! اے شعلہ-اے-فانوس-اے-ہند
گرمییاں جس کی فروغ-اے-منکل-اے-جاں ہو گئیں
بستییوں پر چھا رہی تھیں موت کی خاموشییاں
تو نے سر اپنا جو پھونکا مہشرستاں ہو گئیں
جتنی بوندیں تھیں شہیدان-اے-وطن کے خون کی
قصر-اے-آزادی کی آرائش کا ساماں ہو گئیں
مرحبا اے نو-گرفتاران-اے-بے داد-اے-فرنگ
جن کی زنجیریں خروش-افزا-اے-زنداں ہو گئیں
زندگی ان کی ہے دیں ان کا ہے دنیا ان کی ہے
جن کی جانیں قوم کی عزت پے قرباں ہو گئیں

2 مارچ 1930-ویر بھارت
(لاہور توں چھپن والا روزانہ اخبار)

آزاد ہوگا اب تو ہندوستاں ہمارا،
بے دار ہو رہا ہے ہر نوجواں ہمارا۔
آزاد ہوگا ہوگا اب تو ہندوستاں ہمارا،
ہے خیرخواہے-بھارت کھردو-کلاں ہمارا۔
وے سختییاں قفس کی، بے آب و-دانا مرنا،
قیدی کا پھر بھی کہنا، ہندوستاں ہمارا۔
اک قتلے-سانڈرس پر، اتنی سزائیں انکو،
روتا ہے لاجپت کو، ہندوستاں ہمارا۔
بیڑا اٹھا لیا ہے، آزادییوں کا ہمنے،
جنت نشاں بنیگا ہندوستاں ہمارا۔
سوزے-سخن سے اپنے، مجنوں ہمیں بنا دے،
بچوں کی ہو زباں پر، ہندوستاں ہمارا۔
اک بار پھر سے نغمہ 'انور' ہمیں سنا دے،
'ہندی ہیں ہم، وطن ہے ہندوستاں ہمارا۔'

7 مارچ 1930-تھڑتھل
(لاہور توں پرکاشت تنّ روزہ پتر)

مرد-اے-میداں چل دیا سردار، تیئیس مارچ کو ۔
مان کر فانسی گلے کا ہار، تیئیس مارچ کو۔
آسماں نے ایک طوفان ورپا کر دیا،
جیل کی بنی خونی دیوار، تیئیس مارچ کو۔
شام کا تھا وقت قاتل نے چراغ گل کر دیا،
اف ! ستم، افسوس، ہا ! دیدار، تیئیس مارچ کو۔
طالب-اے-دیدار آئے آخری دیدار کو،
ہو سکی راضی ن پر سرکار، تیئیس مارچ کو۔
بس، زباں خاموش، ارادہ کہنے کا کچھ بھی ن کر،
لے ہاتھ میں قاتل کھڑا تلوار، تیئیس مارچ کو۔
اے قلم ! تو کچھ بھی ن لکھ سر سے قلم ہو جائیگی،
گر شہیدوں کا لکھا اظہار، تیئیس مارچ کو۔
جب خدا پوچھیگا پھر جلاد کیا دیگا جواب،
کیا غضب کیا ہے تونے سرکار، تیئیس مارچ کو۔
کینور قاتل نے ہائِ ! اپنے دل کو کر لی تھی،
خون سے تو رنگ ہی لی تلوار، تیئیس مارچ کو۔
ہنستے ہنستے جان دیتے دیکھ کر 'کندن' انہیں،
پست ہمت ہو گئی سرکار، تیئیس مارچ کو۔

(مارچ (آخری ہفتہ) 1931)

داغ دشمن کا قلعہ جائینگے، مرتے مرتے ۔
زندہ دل سب کو بنا جائینگے، مرتے مرتے ۔
ہم مرینگے بھی تو دنیا میں زندگی کے لیے،
سب کو مر مٹنا سکھا جائینگے، مرتے مرتے ۔
سر بھگت سنگھ کا جدا ہو گیا تو کیا ہیا،
قوم کے دل کو ملا جائینگے، مرتے مرتے ۔
خنجر-اے-ظلم گلا کاٹ دے پرواہ نہیں،
دکھ غیروں کا مٹا جائینگے، مرتے مرتے ۔
کیا جلائیگا تو کمزور جلانے والے،
آہ سے تجھکو جلا جائینگے، مرتے مرتے ۔
یہ ن سمجھو کہ بھگت فانسی پے لٹکایا گیا،
سینکڑوں بھگت بنا جائینگے، مرتے مرتے ۔

(مارچ (آخری ہفتہ) 1931)

(اس رچنا 'تے کم جاری ہے)