کی بولاں تے کی نہ بولاں میں
کنج بھیت دلے دا کھولھاں میں
کس اگے دکھڑا پھولاں میں
لے آندا نکّ وچ ساہ میاں-
ایتھے بولن دی نہیں جا میاں ۔

اسیں گھر گئے کالیاں لہراں وچ
جھکھڑاں وچ، کالیاں قہراں وچ
نہ آر کتے، نہ پار کتے
سانوں دسدا نہ کوئی راہ میاں-
ایتھے بولن دی نہیں جا میاں ۔

ایتھے پنچھی چہک نہ سکدے نے
پھلّ-بوٹے ٹہک نہ سکدے نے
ایتھے پہرہ چندری پتجھڑ دا
ایتھے بلبل سکے نہ گا میاں-
ایتھے بولن دی نہیں جا میاں ۔

ایہہ نگری جم-جنداراں دی
معصوم، بے دوشے-ماراں دی
ایتھے رات نوں رات نہ کہہ سکیئے
نہ کر سکیئے اسیں 'ہاہ' میاں-
ایتھے بولن دی نہیں جا میاں ۔

ایتھے آکھن، دین قبول کرو
نہیں چھریاں ہیٹھاں سیس دھرو
نت حکم چگتے چاڑھ رہے
اسیں کر نہیں سکدے نانہہ میاں-
ایتھے بولن دی نہیں جا میاں ۔

میرے دل وچ اٹھدی ہوک جہی
اک چیک جہی، اک کوک جہی
کدے اٹھ پیندی، کدے دب جاندی
پر کڈھ نہ سکدی ساہ میاں-
ایتھے بولن دی نہیں جا میاں ۔
(24 دسمبر 1990)

میں مخبر نہیں ساں
میں تاں تنّ ورھے دی بچی ساں
ساڈھے تنّ دی ہووانگی
بڑی حد چار دی
اے. بی. سی. پڑھ رہی ساں
. ا. . س.
تنّ کہ چار انکل آئے
پہلاں میرے دادے نوں ماریا
پھیر میری دادی نوں
پھیر میرے ڈیڈی نوں ماریا
پھیر میری ممی نوں
پھیر میرے وڈے ویرے نوں ماریا
پھیر چھوٹے نوں
تے پھیر اوہ مینوں مارن لگے ۔

میں آکھیا، انکل !
مینوں کیوں ماردے ہو ؟
آکھن لگے، توں مخبر ہیں !
میں آکھیا، انکل !
مخبر کسنوں کہندے ہن ؟
اتر وچ اوہناں میرے
چوداں گولیاں ماریاں
پر مینوں اجے وی پتہ نہیں
مخبر کسنوں کہندے ہن ۔
(30 جنوری 1988)

چنگی ندیئے نی-
ہولی ہولی آئیں
کسیاں وچوں کھالاں وچوں
لش لش کردی آئیں
کرناں بھردیئے نی
لش لش کردی جائیں
سنیاں سنیاں روہیاں دے وچ
ساوے کھیت اگائیں
لمیئیں لنجھیئے نی
ساوے کھیت اگائیں
سنکھ، کوڈیاں، پتھر، کنکر
سبھو روڑ لیائیں
جھلّ مٹیارے نی
سبھو روڑ لیائیں
شوکن تیریاں جھلیاں لہراں
نچدی نچدی آئیں
بانکیئے نعرے نی
نچدی نچدی جائیں
کنڈھیاں اتے لوکی وسدے
چھلک نہ کدھرے جائیں
جوبن متیئے نی
چھلک نہ کدھرے جائیں
چنگیئے ندیئے نی
ہولی ہولی جائیں

بہت غلط کیتا اسیں
جہڑا زار نوں ماریا
کیونکہ پھیر آپ سانوں
زار بننا پے گیا۔

زار چاہندے سن
سورج جے چڑھن
سانوں پچھ پچھ چڑھن،
پھیر اسیں آئے
سورجاں نوں آکھیا
پچھ پچھ چڑھو
کنا کو چمکنا ہے
پچھ پچھ چمکو۔
زار دی تلوار
قتل گاہاں دا شنگار
کھونٹی اتے ننگی
اسیں کھونٹی اتوں لاہی
تے بھارت دی دلہن وانگ
لال سوہے رنگاں نال
قتل گاہ شنگاری۔
بہت غلط کیتا اسیں
جہڑاں زار نوں ماریا
کیونکہ پھیر آپ سانوں
زار بننا پے گیا۔

زار چلے گئے
تاجاں وچ جڑے
ہیرے اداس ہو گئے
سانوں اہنا ہیریاں دا
دل دھراؤنا پے گیا
تاج تاں ہن سن نہیں
اسیں اہنا ہیریاں نوں
جتیاں 'تے جڑ لیا۔
ہؤمیں-ہنکار
نہیں، پنجے ہی وکار
سوگوار بیٹھے سن
چلے گئے زار،
اسیں اہنا پنجاں دے ہی
ہنجھوآں نوں پونجھیا
گلے نال لایا
تے پھیر اپنے خون دیاں
ناڑاں وچ پا لیا۔
بہت غلط کیتا اسیں
جہڑا زار نوں ماریا
کیونکپھیر آپ سانوں
زار بننا پے گیا

بابیہا
امرت ویلے بولیا۔
اس سنسار دے
کی ہن کارے
گھرنا، دویتاں،
کینے، ساڑے،
میرا نرم کالجا ڈولیا؛
بابیہا
امرت ویلے بولیا۔

لکھ سنگل
تیرے چار چپھیرے
پونجیواد نے
لا لئے ڈیرے
ایہہ سچ جان لے بھولیا؛
بابیہا
امرت ویلے بولیا۔

سامراج دا
دینت چنگھاڑے
ملک-ملک وچ
پیر پسارے
جبھاڑا مگرمچھ نے کھولھیا؛
بابیہا
امرت ویلے بولیا۔

کوڑ ہے راجا
کوڑ سلاہیئے
کوڑ ہی کوڑ ہے
چارے پاسے
انمنواں، انتولیا؛
بابیہا
امرت ویلے بولیا۔

اس دنیاں دے
کرتی سارے
''اک ہو جاون''
آکھ رشی نے
در عقلاں دا کھولھیا؛
بابیہا
امرت ویلے بولیا۔
(28 مارچ 2008-کودھرے دا مہاں گیت)

دھوڑ دا کنکا کہے
سورج ہاں میں
مہاں ساگر وانگ
قطرہ کھولدا
پرتدی پاسہ ہے دھرتی
جنم لیندے نے طوفان
دھون اچی کرکے تردا ہے منکھ
سمیں نوں آؤندی تریلی
ہلّ جاندا ہے جہان۔
گلاں وچوں لاہ کے سٹن
طوق-قوماں
اگّ دے چھہندے بھمبوکے
آسمان
روندیاں اکھاں 'چ سورج چمکدے
انھیں رعیت
لبھدی پھردی گیان
عامَ بندے نوں ملے پیغمبری
گیان واناں دے نے
ٹٹّ جاندے گمان۔
ہڑبڑا کے اٹھدے ہن شہنشاہ
نیند لوٹو ورگ دی
ہندی حرام
کمب جاندے نے مہلاں دے ستون
کمب جاندے نے
چنگیزاں دے نظام
دھوڑ-کنکے اٹھدے بنکے ہنیری
اپنے ہتھیں سمیں دی
پھڑدے لگام۔
(4 جون 2007-کودھرے دا مہانگیت)

ادھی ادھی راتیں دیوا جگدا
دیوا جگدا ہو؛
سورج مگروں چانن کردا
سماں نہ سکے کھلو۔
ادھی ادھی راتیں سندیاں وڑکاں
سندیاں وڑکاں ہو؛
سجناں دے راہ وچ جندڑی چھڑکا
کنیاں کنیاں ہو۔
ادھی ادھی راتیں بھونکن کتے
بھونکن کتے ہو؛
''آن جگائن راتیں ستے''
نینداں دیون کھو۔
ادھیں ادھیں راتیں آؤندیاں واجاں
آؤندیاں واجاں ہو؛
سچ دے بول سناؤندیاں واجاں
''جاگدے رہنا وو!''
ادھی ادھی راتیں وگدے پانی
وگدے پانی ہو؛
جنہاں نے لگی توڑ نبھانی
تردے رہندے اوہ۔
('پتجھڑے پرانے)

تیرا لٹیا شہر بھمبور
سسیئے بے خبرے۔
ایہہ نہیں ہوت،
کچاویاں والے،
ایہہ ڈاکو نے ہور،
سسیئے بے خبرے۔
گھر چٹڑے وچّ
کالیاں کھیڈاں
کھیڈ رہے نے چور
سسیئے بے خبرے۔
جاگ نی سسیئے
نینداں متیئے
سر 'تے آ گئی بھور
سسیئے بے خبرے۔
ایہہ نادر-ابدالی
اج دے
شکلاں بھاویں ہور،
سسیئے بے خبرے۔
سماں ہے جاندا
دھوڑاں پٹدا
نال ملا لے تور،
سسیئے بے خبرے۔
تیرا لٹیا شہر بھمبور
سسیئے بے خبرے۔
(11 اگست 2008-کودھرے دا مہانگیت)

سلھیاں سلھیاں دھرتیاں، پنڈوں باہروار۔
ہالیاں نے حل جوڑ لئے، لیکن لگے سیاڑ۔
دانہ دانہ کیریا، لے کے ربّ دا ناں۔
پھٹن توئیاں موتیا، نظریں پین مساں۔
توئیاں ودھ کے ہو گئیاں انگل دو دو چار۔
ہریاں جھلکاں پیندیاں پھر گئی جویں بہار۔

کنیاں ورھیاں انبروں، سورج ڈولھی دھپّ۔
سنجھاں وارن لالیاں، راتاں نھیرے گھپّ۔
چنے دتی چاننی تاریاں دتی لوء۔
موتی دتے تریل نے، لوں لوں وچ پرو۔
پہُ-پھٹالے ددھیا دھوون آکے مکھ۔
سون-سویراں سچیاں پچھن آ کے دکھ۔
سیت پھراٹے پون دے جھلاں دیندے آن۔
گوڈے گوڈے پیلیاں جھوم ہلورے کھان۔
گوڈے گوڈے پیلیاں، ہور نسارے لین۔
لکاں نوں جد چھنہدیاں بور تدوں آ پین۔

پکن دی رت آ گئی، لیندی نگھے ساہ۔
رنگ وٹایا پیلیاں، پیلی پیلی بھاہ۔
تریاں دے وچ بھر گئے دانے موتیاں وانگ۔
دلاں دلاں 'چوں لنگھ گئی خوشیاں دی اک کانگ۔
کھڑکن سٹے جھولدے پون-ہلوراں نال۔
ٹسری ٹسری پیلیاں پک پک ہوئیاں لال۔
بھریاں بھریاں پیلیاں لکوں مچ مچ پین۔
ساگر ٹھاٹھاں ماردے ہو ہو کے بے-چین۔

سن ککڑ دی بانگ نوں جاگ پئے کرسان۔
ہتھی دندل-داتیاں، کھیتاں دے ول جان۔
چڑی چوکدی ٹاہنیئیں، نیناں وچ خمار۔
ساں ساں کردی سراں توں اڈ جاندی کوئی ڈار۔
راہاں دے وچ پھٹیا سچا سچا نور۔
پیراں دے وچ اڈدی نکی نکی دھوڑ۔
کھیتیں پئیاں داتیاں پہُ-پھٹن دے نال۔
وڈھاں دے وچ وچھ گئی ستھریاں دی پال۔
سون-سنہری کرچیاں دے وڈھاں وچکار۔
پھلھیاں تھلے ٹٹدے نویں فصل دے بھار۔

الر پئیاں ترانگلاں، نھمی پورے دی وا۔
پچھم دے ول رمکیا کھلواڑے دا ساہ۔
پنگ سنہری اڈدے جھلے ہو ہو جان۔
چمکن توڑی-تیلیاں، کرناں دا پرمان۔

چھجاں اتوں جھار کے دھڑاں اڈائیاں جان۔
مینہہ سونے دا وسدا، جیوے کلّ جہان۔
لگے بوہل انّ دے، پڑ نوں لگے بھاگ۔
دن کھلواڑے چڑھ گیا، آساں پئیاں جاگ۔

بوہل دے وچ تکڑی، ہو گئے پورے تول۔
دل کرتاں دا پھٹیا، بول نی دھرتی بول!
بول نی دھرتی: پیلیاں پئے اگاؤندے ہور۔
بنی بنائی سانبھ کے ونڈیاں پاؤندے ہور!

بول نی دھرتی سچیئے: لکے گھراں وچ چور!
گھر دے مالک جاگ پئے- جاگ پئے اج خور!
بول نی انکھاں والیئے: ہن نہیں چلنے زور!
ہن نہیں چلنے زور وے- دیکھ سمیں دی تور!

('پتجھڑے پرانے)

راجیا راج کریندیا!
تیرے محلاں 'تے پے گئی رات۔
نواں نور ہے سٹدا
جھگیاں اندر جھات۔

راجیا راج کریندیا!
تیرے چارے پاسے نھیر۔
تیرے دکھن پھاہیاں گڈیاں،
تیرے اتر جیلھاں ڈھیر۔
تیرے پچھم کنڈے کھلرے،
تیرا پورب بناں سویر۔

راجیا راج کریندیا!
تیرے ظلماں دا ایہہ حالَ:
گیاراں ورھے دے بال نوں
قید چھیالی سال۔

راجیا راج کریندیا!
تیرا تخت رہا ہے ڈول۔
جد ظلماں نے پیڑی لوکتا
اتے شاعر سکے نہ بول۔

راجیا راج کریندیا!
تیری نگری 'چ وسدے چور۔
جتھے بھکھاں کھان کسان نوں،
اتے کنکاں نوں کھاندے ڈھور۔

راجیا راج کریندیا!
تیری دیکھ لئی جمہور؛
جتھے اج وی حق دے واسطے
سولی چڑھن منصور۔

راجیا راج کریندیا!
تیرا تک لیا نواں قنون۔
جہڑا دھنیاں نوں آکھے پین لئی
مزدوراں دا خون۔
جہڑا ملکیت نوں آکھدا:
تینوں کوئی نہ سکدا مار۔
اتے حل نوں آکھے گھور کے:
تیرے کجھ نہیں لگدے سیاڑ۔
جو منکھتا دی 'کلھ' نوں
رہا دھنیاں ہتھ پھڑا۔
جو دن دھولے وچ کرت نوں
رہا چوراں ہتھ لٹا۔

راجیا راج کریندیا!
تینوں لکھ مرکن دا مان۔
تینوں لکھ غرب انگریز دا،
تیرے پکھ وچ لکھ دھن وان؛
پر ہن جاگے ہوئے لوک توں
تیری لک نہیں سکدی جان۔

راجیا راج کریندیا!
تینوں کسے نہ دینی اوٹ۔
توں جہناں نوں پربت جانیا،
ایہہ ہن ریتے دے کوٹ۔

راجیا راج کریندیا!
اج دھن دا ختم نزام۔
اج اڈن پھریرے رتڑے
وچ چین اتے وتنام۔
اج تری مشالاں بال کے
کتے مسّ-پھٹیاں دی لام۔
کتے ریل-مزوراں دی بھکھ نے،
کیتا ریل دا پہیہ جام۔
اج پڑھاکو سراں 'چوں
کوئی علم پیا ہے جاگ۔
اج اڈّ پئے وارث 'کلھ' دے،
ہتھ پھڑ کے سمیں دی واگ۔
اج ہریاں فصلاں گاؤندیاں
تلنگانا دے گیت۔
اج مڑ مڑ جیؤندے ہو رہے،
کشن-گڑھی گبھریٹ۔

راجیا راج کریندیا!
تینوں کوی کہے للکار:
تینوں بھرم ہے تپ تے تیز دا،
تیری نگری 'چ مارو مار۔

راجیا راج کریندیا!
تینوں کوی کہے للکار:
تیرے دھولر تریڑاں کھا رہے
سن لوکاں دی ونگار۔

('پتجھڑے پرانے)

کہن، ''دیوے جگن نہ سپاں دے کول''
پر، لکے سپاں نوں دیوے لین ٹول،
کم سپاں دا سدا ہے ڈنگنا،
کم ڈنڈے دا ہے سریاں بھننا،
دیکھ لئی تیری ولاویں تور ہے-
تیری نگری وچ ہنیرا گھور ہے۔

دیکھ لئی تیری آزادی ''کہن'' دی
ولگناں دے وچ ول کے رہن دی،
لہو ڈلہے بن لیاندی دیکھ لئی،
دیکھ لئی ارتھی نیاں دی، دیکھ لئی،
کھنبھ لا کے کاں نہ بندا مور ہے-
تیری نگری وچ ہنیرا گھور ہے۔

کوٹ ریتے دے اسارن والیا
ہوا وچ تلواراں مارن والیا
سورجاں نوں داغ لاون والیا
گل سمیں دے پھاہیاں پاون والیا
تیری اپنی عمر کچی ڈور ہے
تیری نگری وچ ہنیرا گھور ہے۔

ہن تیری چترائی پگ سکنی نہیں،
ہتھاں اتے سرہوں اگ سکنی نہیں،
دھند مایہ دی نے ہن رہنا نہیں،
لوکتا نے جبر ہن سہنا نہیں،
دھرت توں آکاش تیکر شور ہے-
تیری نگری وچ ہنیرا گھور ہے۔

ساڈی نگری جنداں گٹکن نکیاں،
تیری نگری ہون چھریاں تکھیاں،
ساڈی منزل ہے بھوکھاں توں پرے،
تیری منزل جگڑے بیتے ہوئے،
راہ ساڈا ہور، تیرا ہور ہے-
تیری نگری وچ ہنیرا گھور ہے۔

(کجھ انش-پتجھڑے پرانے)

او سمیں دے حاکماں!
ہو رہیاں اج ہونیاں. ان-ہونیاں،
دیکھ قدرت دا نزام-
چڑھ رہی ہے اک سویر،
ڈھل رہی ہے اک شام۔

جاگ پئیاں کلیاں دیاں اکھیاں،
سون لگیاں دھولراں دیاں قسمتاں،
پٹدا ہے قبر اپنی آپ ہی، بڈھا نزام۔

دیکھ، سوہے چانناں وچ آ رہا:
جس دے پیراں وچ بیائیاں پاٹیاں،
دھوڑ جس دے گوڈیاں تک چڑھ رہی،
جس دے گل وچ مہکدے سوہے گلاب-
سجرے زخماں دے ہار۔

جس دے ہتھاں وچ اٹن کرت دے،
جس دے پیراں ہیٹھ دھرتی لپھ کے پدھر ہو رہی،
جس نے سر 'تے پہنیا کنڈیاں دا تاج،
دیکھ، سوہے چانناں وچ آ رہا:
اون والی کلھ دا کوئی تاجدار۔

او سمیں دے حاکما!
اکھیاں تے چا۔
دیکھ، ڈونگھے نھیریاں وچ جا رہا:
جس دے پیریں جتیاں مخمل دیاں،
گوڈیاں تک جس نوں دھرتی پھڑ رہی،
جس دے گل وچ دمکدے لعلاں دے ہار،
جس نوں دھوکھا دے گئیاں،
ہتھ-ریکھاں راج دیاں، دھن دیاں،
جسدے پیراں ہیٹھ دھرتی تھکدی تے ڈولدی،
جسدے سر توں ڈگ رہا ہے ہیریاں، لعلاں دا تاج،
دیکھ، ڈونگھے نھیریاں وچ جا رہا:
بیت چکی کلھ دا کوئی تاجدار۔

او سمیں دے حاکما!
ہو رہیاں اج ہونیاں، ان-ہونیاں،
دیکھ قدرت دا نزام-
چڑھ رہی ہے اک سویر،
ڈھل رہی ہے اک شام۔

(پتجھڑے پرانے)

ٹیسی اتے پجیا
اج پاپاں دا راج۔
دن دھولے ہے لٹدی
گٔو غریب دی لاج۔

اہلے بہہ کے دھرم دے
پلدا ہے وبھچار۔
کھلّ بھیڈاں دی چٹڑی
پا بیٹھے بگھیاڑ۔

پنچھی اڈیا دھرم دا،
حاکم بنے جلاد۔
ہتھیں پھڑیاں کاتیاں،
کون سنے فریاد؟

ٹوٹے ٹوٹے دھرتیاں،
ٹکڑے ٹکڑے دیس۔
کھنڈیاں پنڈیاں بولیاں،
لیراں لیراں ویس۔

رات ہنیری، سنگھنی،
ہتھ نہ لبھے ہتھ۔
کٹھے ہو کے تاریاں
جوڑ لئی پر ستھّ۔

سدا نہ رہندے پاپ نے،
سدا نہ رہندی رات۔
ہون گھٹاں لکھ کالیاں،
لکدی نہ پربھات۔

پہُ-پھٹالے ددھیا
پل پل ہندے لال۔
پل پل جاگن دھرتیاں
چنگے شگناں نال۔

کون سمیں دی تور نوں
ہے روکن دے تلّ؟
ہک پتھر دی چیر کے
اگن سوہے پھلّ۔

کون ہوا دے ویگ نوں
سکدا اے کھلھیار؟
کون، جو موڑے وہن توں
شہہ-دریا دی دھار؟

ہونی واجاں ماردی:
''لوکا، پگّ سنبھال!
چڑیاں دا ہے ٹاکرا
اج بازاں دے نال۔''

سوتی نویں منکھ نے
ایکے دی تلوار۔
رات ہنیری وچ جیوں
بجلی دا چمکار۔

رات ہنیری مکنی،
مکن لگی تانگھ۔
ہونی اج منکھ دی
چڑھدے سورج وانگ۔

(پتجھڑے پرانے)

چن دا وی پندھ ن کوئی دور ہے،
پہنچنا منزل 'تے جد منظور ہے۔

ایہہ ہے میرے عشقَ دی اکو چنگ،
ایہہ جو لکھاں سورجاں دا نور ہے۔

عشقَ نوں فتویٰ کراہیئے ہون دا،
خوب تیرے شہر دا دستور ہے۔

گونج اٹھی حق دی آواز پھر،
شور جس دا ولگناں توں دور ہے۔

کمب اٹھی ہے تری سولی دی دیہہ،
آ رہا کوئی جھولدا منصور ہے۔

تھکّ گئے جلاد؟ مڑ گئے گھنڈ؟ بسّ؟
ایہہ تاں سر-لتھاں دا پہلا پور ہے۔

انت اس مجنوں دی لیلیٰ ہوئگی،
رتّ دا کاسہ جدھا بھرپور ہے۔

(12 مارچ 1959-برہڑے)

جھوٹا جیہا ہے کھادھا،
محلاں-مناریاں نے،
اج بدلیا ہے پاسہ،
چھناں تے ڈھاریاں نے۔

چھندی ہی جا رہی ہے،
مسیا دی رات کالی،
سنھے نے تیر لکھاں،
رل کے ستاریاں نے۔

لاہیا ہے گھنڈ مکھوں،
پورب دی وہٹڑی نے،
سمیاں دے دیور ٹمبے،
رنگلے نظاریاں نے۔

بھنوراں دے پانیاں وچ،
ٹھیلھی اسیں ہے بیڑی،
پھڑ-پھڑ بتھیرا رکھیا،
بھاویں کناریاں نے۔

ٹہکے گلاب وانگوں
کھڑ-کھڑ کے سوہے ہونا،
سانوں سکھایا، ساتھی،
بھکھدے انگاریاں نے۔

ساڈے تاں راہ روشن،
ساڈے تاں لمے جیرے،
سانوں ہے کی ستاؤنا،
حسناں دے لاریاں نے۔

ہے عشقَ! تیری خاطر،
بن گئے اسیں کہانی،
راتاں نوں جس نوں سنیا،
حس-حس کے تاریاں نے۔

ہے عشقَ! تیری خاطر،
بن گئے اسیں کہانی،
مکن نہ جس نوں دتا،
جگّ دے ہنگاریاں نے۔

(فروری 1957-برہڑے)

(اس رچنا تے کم جاری ہے)