دنیاں ہور پاسے جیون بھالدی اے،
ہویا موت دے وچوں وکاس ساڈا۔
پنے پنے 'تے خون دے چنہ لگے،
ذرا پھول کے دیکھ اتہاس ساڈا۔

ساڈے نال بھلیا کاہنوں کریں سودا،
گھاٹا کھائینگا ایس وپار وچوں۔
اوہنوں تیغ دی دھار کی آکھدی اے
جیہدا جنم ہی تیغ دی دھار وچوں۔

اسیں اوہی ہاں 'منوں' توں اج تیکر
ظلم زور اگے جہڑے اڑے ہوئے ہاں۔
دنیاں آکھدی اے قتل گاہ جس نوں،
اسیں اوس سکول وچ پڑھے ہوئے ہاں۔
بند دل دیاں حصرتاں بند لے کے،
کئی وار ادھ-کھڑے ہی جھڑے ہوئے ہاں۔

کھاد ہڈیاں دی پا کے لہو پانی،
بوٹا پیاری آزادی دا لاؤن والے۔
اسیں اوہ پھلّ ہاں بھٹھیاں وچ پے کے،
سارے جگّ 'تے مہک کھنڈاؤن والے۔
ہیٹھاں غرض کے دھرت کمبا دیئیے،
اتے بجلیاں تائیں تڑپھاؤن والے۔

ایہہ مچلدی ریجھ نہیں بند ہونی،
بھاویں دلاں دیاں دھڑکناں بند ہوون۔
'بھارت دیش ساڈا' 'عرشی' کہانگے ایہہ،
بھاویں پھانسیاں دے گلیں تند ہوون۔

(ایہہ نظم اوہناں 1942 وچ بنگال
توں جلاوطن کیتے جان ویلے لکھی)

لوں لوں دے وچ میں
للکار پیدا کراں گا۔
قلم دی میں جیبھ 'چوں
تلوار پیدا کراں گا۔
جنہاں سیزاں دے لئی
معصوم کلیاں ٹٹدیاں
اوہناں سیزاں ہیٹھ میں
انگیار پیدا کراں گا۔

('للکار' دے پہلے انک دے پہلے صفے توں)

میں اوہ شاعر ہاں دنیاں انھیر ہو جائے،
نویں چاڑھنے چن جے بھلّ جاں میں۔
حضرت نوح دا مات طوفان پے جائے،
جھکھڑ بن کے کدے جے جھلّ جاں میں۔
ساڑ سٹاں ایہہ دھرتی دا تلّ سارا،
کتے بن ہنجھو جیکر ڈلھ جاں میں۔
دنیاں ناں منصور دا بھلّ جاوے،
جیکر قلم دی نوک 'تے تلّ جاں میں۔
پر کی کراں! غلاماں دا شاعر ہاں میں،
گلاں دل دیاں نہیں ہاں کہہ سکدا۔
پھر وی عادت توں ذرا مجبور ہاں میں،
دڑ وٹّ کے چپّ نہیں رہِ سکدا۔

اے صیاد! میں وی تاں ہے زمانہ دیکھیا۔
پلاں وچ سبھ ہو رہا اپنا بیگانہ دیکھیا۔

بجلیاں بے تاب سن، جنہاں نوں جالن دے لئی،
اوہناں تنکیاں دا میں بنا کے آشیانہ دیکھیا۔

سن کے جس نوں 'مشکلاں' میرے تے عاشق ہو گئیاں،
ایہو جیہا کئی وار گا کے میں ترانہ دیکھیا۔

سیکھاں دیاں مزبوتیاں تو توں ڈراؤناں اے پیا،
جتھے ایہہ بنیا پنجرہ، میں کارخانہ دیکھیا۔

توں تاں اس غلیل دے مینوں ڈراوے دے رہیں،
میں تیر تے بندوق دا ہو کے نشانہ دیکھیا۔

اس زندگی دے ہندیاں، دس کس طرحاں میں جھک سکاں،
کئیاں دا مرنو بعد وی میں آکڑ جانا دیکھیا۔

میری بربادی میرے لئی کوئی انوکھی شے نہیں،
ہر سال ہندا آپ میں گلشن ویرانہ دیکھیا۔

بے ہوشی توں پچھوں کی ہوؤُ؟ ایہدی کوئی پرواہ نہیں،
ہوش دے ہندیاں وی میں بن کے دیوانہ دیکھیا۔

کی ہویا؟ جے پی کے میں دو کو جھوٹے کھا گیا؟
ایتھے میں کئی سوفیاں دا لڑ-کھڑانا دیکھیا۔

مستی میری دی آپ وی مینوں کوئی وی تھاہ نہیں،
جدھر وی نظراں بھوں گئیاں اودھر میخانا دیکھیا۔

پھلّ اپنی ہکّ چرواؤن پہلاں،
پچھوں کسے دی ہکّ دا ہار بندے۔
سرمہ اپنا آپ پسوا لیندا،
پھیر کسے دے نیناں دی دھار بندے۔
ایتھے جڑی-جگیراں دی پچھ ناہیں،
سر دین والا ہی 'سردار' بندے۔

تینوں چنا ہو گئی غلط فہمی
تینوں پا گیا بھلیکھے وچکار کوئی۔
نہ میں کسے دے نیناں دے تیر کھادھے،
کیتا کسے نے نہیں شکار کوئی۔
پر پھر وی حمیں نئیں بندا میں،
ایہناں نیناں دا نہیں اعتبار کوئی۔

اٹھ! ایہہ سندیش توں، پہنچا دے سارے دیش وچ،
'نوجوان ٹھڈے نہیں کسے دے سہاردے۔
موت دا نہ دل وچ رکھ شیرا ڈر کوئی،
پلدے نے مرد سدا ہیٹھ تلوار دے۔

اوہی ہوئے اگے جیہنے دیش خاتر،
خون اپنے جگر دا پا دینے۔
روشن کرن لئی دیش دے کونیاں نوں،
جیہنے لامبو جوانی نوں لا دینے۔

پتہ نہیں کی دب کے بھلیا اے،
پٹ پٹ مٹی نوں بھرم گوائی جاندے۔
لوکیں بیٹھے نے ہیٹھ پھہاریاں دے،
ایہنوں مڑکا اشنان کرائی جاندے۔

بیڑی کاگتاں دی لیا قلم چپو،
سوخم پیار دی ندی وحہ دیاں میں۔
پجنا چاہیں جے کویتا دے دیش اندر،
اس 'تے چاڑھ کے تینوں پچا دیاں میں۔

بیج دل نے بیجیا نیناں نے پانی پا دتا۔
ایہناں دوہاں دی منھت نے ایہہ پھل سرو نوں لا دتا۔
رکھیں لکا کے ایس توں میلی ہے اکھ سنسار دی۔
ایہہ امانت بھولیئے ہے کسے نگھے پیار دی۔
'قاروں' نے وی نہیں دیکھیاں ایہہ دولتاں ان-ڈٹھیاں۔
ایویں نہ کوئی ٹھگّ لوے کرکے تے گلاں مٹھیآں۔
نیکی جے رکھیں سانبھ کے، تاں بھاگ ایہہ بن جانگے۔
پر جے لامبو لا لیا تاں داغ ایہہ بن جانگے۔
ایہہ مڈھ اگلے یگ دا تے زندگی دا نور نے۔
'عرشی' ستارے ایہناں نوں چمن دے لئی مجبور نے۔

'عرشی' دنیاں توں ودھ سواد آؤندا،
کچے گھڑے 'تے کسے لئی ترن دے وچ۔
اپنے آپ دے لئی جیون نالوں،
بہتا سواد ہے کسے لئی مرن دے وچ۔

تیری سہں جیکر میرے وس ہووے
چنا! چڑھنوں ہی تینوں ہٹا دیواں۔
دھکھدے دل 'چوں آہ دا دھوں کڈھ کے،
تینوں سارے نوں کالا کروا دیواں۔

ایہہ کسے دی یاد 'چ اؤنسیاں نے،
جو پے پے کے تے مٹدیاں نے۔
یا نویں میل وچ ہو پاگل،
ایہہ خوشیاں کدھرے لٹدیاں نے۔
چڑھدی عمر جوانی دیاں،
ایہہ تانگھاں بھریاں آساں نے۔
یا 'آؤن والے' دے سپنے نے،
یا 'بیت گئے' دیاں لاشاں نے۔
ہٹ جو وے کنڈھیو بے-دردو!
کیوں گھٹدے ہو ارماناں نوں۔
جدھر ایہہ جانا چاہندیاں نے،
جان دیؤ ایہناں رکاناں نوں۔

تیرے سبق نوں چھکے 'تے ٹنگ کے تے،
'سجن' پھیر اج ٹھگی کمائی جاندے۔
نکّ-جند 'مردانے' دے آئی ہوئی اے،
'کوڈا' پھیر کڑاہے تپائی جاندے۔
آپے چلن دی جنہاں نوں جاچ دسی،
اجے تیک اوہ چکیاں چلدیاں نے۔
صرف فرق اینیں آٹا پیہن دی تھاں،
اج اوہ ہڈّ مزدوراں دے دلدیاں نے۔
جہڑا رتّ غریباں دی چوسدا اے،
توں نہیں اوس دا، صاف بیان ہووے۔
ٹھر ٹھر کرے نہ کوئی مزدور بچہ،
ڈھڈوں بھکھا نہ کوئی کسان ہووے۔

دنیاں 'تے ٹھنڈھ ورتان لئی،
تویاں 'تے آسن لائے نے۔
چھالے نہیں، شانت سروور 'تے
ایہہ پئے بلبلے آئے نے۔

بھرتی زندگی مردیاں دلاں اندر،
تیرے پریم دے مٹھے ترانیاں نے۔
عاشق سکھ دے سبق پروانیاں توں
تیتھوں سکھیا سبق پروانیاں نے۔

پٹنے شہر دیئے دھرتیئے! ونڈ موتی،
نیں! اج موتیاں والی سرکار آئی۔
پھلّ پھلّ توں پھلّ دے وانن اڑیئے!
تیرے پھلاں 'تے اج بہار آئی۔
پتر 'تیغ' دا ہتھ وچ تیغ لے کے،
کلی جان نال جنگ مچا دئیگا۔
'جان' جان بچائ کے نسّ جاسی،
متھا موت نال جدوں ایہہ لا دئیگا۔
سسی وانن ظالم جابر بھجّ جانے،
ایہدے تیراں دی سنگھنی چھاں اندر۔
گھڑے کی پہاڑ وی رڑھ جانے،
ایہدی 'تیغ' 'چوں پھٹی جھناں اندر۔

تیری بیڑی دے بنے ملاح 'تارو'،
کھلاں رمبیاں نال لہان والے۔
جتھیدار اوہ تیرے کہانودے سی،
ہیٹھاں انجناں دے درڑے جان والے۔
ایپر اج دے بہتے جتھیدار تیرے،
چودھر لئی نے فٹّ ودھائی پھردے۔
پتہ نہیں پردھان 'پر-دھان' ہندے،
ایویں ہی لیبل پردھان دا لائی پھردے۔

(اس رچنا دیاں بہہتیاں رچناواں ادھوریاں ہن،
جیکر کسے پاٹھک نوں کوئی پوری رچنا ملدی ہے تاں کرپا
کرکے سانوں بھیج دیؤ؛ دھنوادی ہووانگے)