ہرندر سنگھ محبوب پنجابی شاعری/کویتا
سورج چھپدے کولے سکھیئے
کو پنچھی کرلایا،
ترکالاں دے دیس اندراں
کون کون نہیں آیا؟
سورج تنھاں 'تے لالی وارے
رات جنہاں دے پلے؛
رنگ نوں رنگ دے دیس اڈاواں
خط کوئی سانوں گھلے۔
کس جوہ وچّ ہن ڈار نوں ملنا
پنچھی جو کرلاندا
پچھم دی رت موہیا اس نوں
مکدی تے پچھتاندا۔
دور سراں دے کنڈھے سکھیئے
ہنجھو جل وچّ رلیا،
کلول ہو کے بھوندے پھرنا
پانیاں دے وچّ مریا۔
سوہنا سننجاں وچّ گوا کے
اگّ گھر میں نہیں جینا،
کنولاں دی جس پیاس بجھائی
میں اس جل نوں پینا۔
دور لالیاں کمب کمب گئیاں
پانی کدے ن رویا،
کونج نوں ڈاروں وچھڑ جان دا
بھرم کیوں سئیے ہویا؟
تیرے وانگ ہوا وچ ول پیندے
اسیں روہیاں دے ولّ چل پیندے
جد تیرا ہوا نوں ناں دسیئے
اوہدی گودی تریل دے پھل پیندے
تینوں ڈھکی دے وچ بھالن لئی،
اسیں نال شیدائیاں رل پیندے
تری صورتَ ساڈے نینیں تک
لک پھلاں تھلے تھل پیندے
ساڈے صبر-حسن دی کانگ چڑھی
لکھ ڈھاباں دے کمب جل پیندے
اسیں نیرھاں نوں مچکوڑدے ہاں
جد روپ تیرے دے چھل پیندے
جد راہ ن سانوں لبھدا کئی
تد سینے ساڈے سلّ پیندے
ساڈی کھیڈ نوں چالو رکھن لئی
تیرے دیوے عنبریں بل پیندے
تیرے وانگ ہوا وچ ول پیندے
اسیں روہیاں دے ولّ چل پیندے
اس روہی چوں آ رہیاں نے
موت مری دیاں واجاں
دور نگارے سورمیاں دے
گونجن سن فریاداں۔
کچے گھراں دے بوہیاں دے اگے
روندیاں ماواں آئیاں
کنکاں پکیاں دی رتے کیوں
درد عمر دے لیائیاں؟
ساڈے وڈے وڈیریاں توں نے
مرگاں نال یرانے
ماواں روہیاں نوں نہ چھڈّ کے
وسنا دیس بیگانے۔
"'مائی کنی پیار دی نکی
نین نمانے دوئے،"
ماں دے ترس دے کھنبھ نتانے
دیکھ بچڑے روئے۔
دور پانیاں نوں کی ہویا،
ہونگر مار بلانا
پشتاں دا اک گیت سامبھیا،
مانجھی نوں بھل جانا
اوہ تارہ برباد ہو گیا
بربادی دیاں سوآں
ایس اجڑدے پنڈ وچ آئیاں
وہڑیاں پھردی روآں
وطن دا پانی کونجاں نوں ن
چہوں کونٹاں چوں تھیائے
تھکیاں عرش دیاں پوناں وچ
راکھ اڈندی جائے
سورج پراں تے پانی لائے
جد پردیسوں چلی،
وطناں دے وچّ رولے مچے
کونج نمانی کلی۔
(1956)
کنت دی تھاہ نہ لے توں سکھیئے
کون کنت ہے میرا؛
جلاں ‘چوں میرا روپ پچھانے
پتھراں اتے وسیرا۔
کیساں نوں دھاہ چڑھی جوانی
جنم میگھ دا ہویا،
پندھ کسے نے کیتا لما،
در وچ آن کھلویا۔
میریاں کلّ راہاں دا بھیتی
دیویاں دا ونجارا،
رہندی عمر دی پونجی لے کے
راہیں بلے پیارا۔
سدّ رزق دی کہڑے ویلے
سنی دلاں دے ماہی ؟
جس راتیں میں بھید چروکا
دسنا سعی شرمائی ۔
رتاں دے بہو قاصد آئے
کی کجھ اسیں گوایا ؟
پتھر کٹدے ماہی دا کو
میت دیس نہیں آیا ۔
چنتا کنت دی بہت سیانی
دور وسے جی میرا ۔
کیس میرے توں بھلّ ن سکیوں
پیار کی جانا تیرا !
ماہی کدے پتھراں نوں توڑے
کدے رنگاں نوں چھوہے ۔
کاگد 'تے اک زلف جاں ڈھلکی
فجر دا ویلا ہوئے ۔
ویلے فجر دے 'واجاں پئیاں،
حکم آئے سرکاروں ۔
مند سپنیاں دے نیناں نوں،
ترے حسن دے باروں ۔
حسن دا سپنا پونجی کسدی ؟
ن کنت ن میری
اس سپنے دی بات سناواں
جس سپنے وچ دیری ۔
کنت میرا دھپاں دا جایا،
کدے کدے چھاں مانی ۔
بھارے بول پتھراں دے سنکے
سنے برکھ دی بانی ۔
مہک چمبیلی آنگن ساڈے
آ کئی نیر چھہائے ۔
سون-صراحی ماہی دی وچ
اساں تاں کنول ترائے ۔
ڈول جان کنول دیاں پتیاں
ماہی دا دل ڈولے ۔
کہڑی رتّ وچ کوئل ہے آئی،
کون ویوگی بولے !
اس باری 'چوں جوہ ماہی دی
تکّ کے جیؤ ڈلانا ۔
اس باری 'چوں پون پئی وگے،
جس ساجن ول جانا ۔
پتی سبز کنول دی ڈھلکی
دودھ-رنگ شرمائی ۔
کی اس پھلّ نوں ہویا سکھیئے ؟
اودریا جیوں ماہی ۔
راتاں دا دل کنت 'تے آیا
تارے وارن آئیاں ۔
راہ وچ چن دیاں گلیاں اندر
کھیڈن لگیاں داعیاں ۔
چھوہ نوں کنت جان نہ جاوے
پھڑیاں چن کلائیاں ۔
کجّ کجّ ترن کنت ول جندو
ریناں نہں دیاں جائیاں ۔
کنت میرا کلّ عالم جانے
توں بس سئیے بھلی ۔
کھیڈ دی عمرہ پائی بجھارت
جوانی دی رتّ ہلی ۔
سنترے دے ہرے ہرے بوٹیاں دے کول وے ۔
پیلی پیلی کنکاں دے دل رہے ڈول وے ۔
ٹاہلیاں دے پتیاں 'چ نھیر آ کے بیٹھیا،
امبراں نے چن خاطر در دتا کھولھ وے ۔
گیروئے دے پانی والا خال پیا وگدا،
چٹالڑے دے کھیتاں 'چ گلال رہا گھول وے ۔
کنڈھڑے تے کوئی پردیسی آ کے بیٹھیا،
سنترے دے بوٹیاں جیوں چپّ تے اڈول وے ۔
اوہدے نیناں وچوں نکل کولا کولا چاننا،
رتیاں اناراں وچوں رہا مینوں ٹول وے ۔
ٹاہلیاں دے آلھے-دوآلے پون پئی سہکدی،
ہائِ نہ اوہنوں چمھدا پردیسیئے دا بول وے ۔
روسا دلے وچّ ن لیاویں میرے ہانیاں،
بند گھڑی لئی اوہنوں آکھ لواں ڈھول وے ۔
پہاڑاں دی ویدنا پوہ دے گگن 'تے
تریلاں دے وہن کونجاں دی واج تے کمبن-
پہاڑاں دے ہنجھو اوشا دی لالی توں
کھچے گئے گگن تے ازلاں دے وانگوں،
پہاڑ کونجاں بن آئے نیند وچّ جندے
کنول بنے تری نیند وچّ راگ دے سنگم ۔
کی سنے ؟ کی دسے ؟ پوہ دی رتے
کس کال دے کناریاں اتے
'ٹک ٹک' کر رہا تیسا پہاڑیاں اتے-
جھولیاں گگناں دیاں ٹسک پئیاں
اوشاواں روندیاں فرہاد دے سر تے-
'ٹک ٹک' لیہندی ہی جاندی ڈونگھ-ڈونگھانیں،
جھیل وچّ کسے نہر دی جاگ کھلھے ۔
تینڈی فجراں 'چ کوکے کول وو،
وڈے پیارے باغاں دے بول وو ۔
تیری اکھیاں تے دعویٰ اے ساڈا کجھ،
ایویں ہنجھو بیگانے ن رول وو ۔
ایویں ڈگیاں عرش توں دو کنیاں،
پئے ڈاڈھے ہی نینداں نوں ہول وو ۔
ساڈے ہتھاں تے کھڑیا اے پھلّ سوہنا،
دور وجدے حشر دے ڈھول وو ۔
بیبا لکھ مذہباں دے کھڑھیاں کیتے،
ہکو سچے صدق دے قول وو ۔
تینڈی فجراں 'چ کوکے کول وو،
وڈے پیارے باغاں دے بول وو ۔
(مئی 1965)
کیڈے چاء نال کرے شنگار وو
ساڈا بیپرواہیاں دا پیار وو !
لامبھے رکھ مذہباں نوں بیلیا
اسیں موجی جھناواں دے ہار وو ۔
گلّ سنے ن سچی سرکار وو
اسیں کھڑے بیلے دے دوار وو ۔
جہڑے کھیڈے جھناواں دے نال ہو،
ساڈے دین مذہب دے یار وو ۔
تینڈے ہتھاں وچ روح دے سورج
ویچیں ن جیویں بازار وو ۔
مدتاں پچھوں واواں نے وگیاں
لٹّ کے ساون دا پیار وو ۔
کیڈے چاء نال کرے شنگار وو
ساڈا بیپرواہیاں دا پیار وو !
(مئی 1965)
سکھر دوپیہرے تپ تپ جاندے،
ڈاچیاں والے پھیرا ن پاندے ۔
اک جنم وچ پھیرا پا کے
لکھ جنم وچ قول نبھاندے ۔
مان لوک-پرلوک دا دے کے
حشراں تیکن جان تپاندے ۔
ستّ اسماناں ذکر اساڈا
اک کنی لئی من ترساندے ۔
پر-ساہاں دے ہو قرضائی
روز حشر دے ملّ ن پاندے ۔
روح ڈاراں دے بن ہم جولی
قسمت والا تیر چھپاندے ۔
پی کے ڈونگھے ساگر پانی
زہر بوند دی منگن جاندے ۔
ہجر دی کھیڈ کھڈاون پچھوں
عرضاں دے در کرم جھکاندے ۔
سورج اپنا پندھ مکاندے،
تنبو پٹّ سوداگر جاندے ۔
گھائل رتّ دی کوک ونھکے،
شبنم دے دربار چڑھاندے ۔
تنبوآں وانگ ولھیٹ کے پینڈے،
فجراں نوں دلگیر بناندے ۔
سکھر دوپیہرے تپ تپ جاندے،
ڈاچیاں والے پھیرا ن پاندے ۔
(جون 1965)
پورن سنگھ دا دیس پنجاب کتھے ؟
اکھاں ڈلھدیاں بیلیاں توں وچھڑکے،
پیا رون آوے دیس پنجاب نوں تکّ کے ۔
دریاواں دے کناریاں اتے
پرانیاں آوازاں دے قافلے لٹے گئے،
پرانیاں بیپرواہیاں دا نام مٹیا؛
ساڈے رانجھن دی واج نوں ماریا،
اگے ودھن دے کھڑسکّ نعریاں ۔
ہاں، کچھّ شہراں نے ملک نوں ملیا،
ٹھیک، پنڈ پنڈ تاراں نے پہنچیاں،
پر نشہ اوہ ٹٹیا ۔
تخت الٹیا موجی فقیراں دی خودی دا--
سوں گیا وجد دا کوکدا قافلہ،
چلا گیا دریاواں نہ' رسّ کے
ساڈے لہو وچ جو گھسمان سی پیندا--
وڈے حکم دی شان سی جتھے
ساڈا اسمان اوہ کچّ وانگ تڑکیا-- !
واہگے توں پار دے دیس نوں
پاک دین دی عجب بے چین تونڑ لگی،
اک دھکھدھکھی کوڑی پیاس وچ
دیس اوہ اونگھے ۔
ایدھر وی حالَ پنجاب دا مندا،
ہول دے کپراں دا نھیرا
خودی دے سارے گمان نوں پی گیا ۔
اپنی رتّ نال کھیڈ کے موت دے ساہمنے
خون شہادت دے دیوے بالنے
لدّ گئے بے پرواہ اوٹھاں دے وانگوں
اپنی شان دیکھن دے ویلے ۔
-- -- -- -- -- -- -- -- --
-- -- -- -- -- -- -- -- --
پورن دے نین تکدے ملکھ ویران ہویا !
میرے یارو !
کنھ پٹیا پورن دے برکھاں نوں ؟
روہیاں دے مرگ کتھے ؟
کیسوآں دا تپدا اسمان
کتھے گاچیا ؟
پنج دریاواں دے گل لگ پورن رونودا !
کتھے گئیاں یودھیاں دے دیس دیاں واراں ؟
کتھے گئے پنج پانیاں کنارے سون والے !
کتھے گئے ہجر دے تھلاں وچ گون والے !
شہراں دے پنجراں 'چ ڈھٹھا پنجاب سارا --
نانہہ اوہ ہانی، نانہہ اوہ پانی
ناہ اوہ فجراں دی وا وچ گون والے !
اودھم تیرے پنجاب دے سبھ باغ اداسے،
انکھ دے سورج چھپے نوں، بیت گئے چماسے-
برج شہیداں دیکھدے، وڈ بلی نراسے
جلھیاں والے باغ دے اوہ شیر پیاسے ۔۔1۔۔
تیری رتّ دے باغ وچّ گلزار ن تیری،
چک سورج فتح دے پائی ن، کئی فجراں پھیری-
تیغاں والے پنجاب وے، سن عرض ایہہ میری،
ہوئی برج شہید دے، سجدے نوں دیری ۔۔2۔۔
تیں باغ چ سورج چھپے جو، کس اگنی لیٹے؟
کس امبر دے وچّ کوکدے، تیغاں دے بیٹے؟
اگّ دے پربت توڑدا، جو کھا پلسیٹے،
اوہ کتھے وان پنجاب دا، جو موتاں میٹے ۔۔3۔۔
اودھم واجاں ماردا، لکھ موتاں لڑیاں،
میں بنھ کے گانا لہو دا، شمشیراں وریاں،
سورج وچوں اڈکے، اوہ پوناں پریاں،
کی کہندیاں میرے باغ نوں، وڈ روہ وچّ سڑیاں؛
سکھر دپہراں اٹھیاں، کلول وسُ-بھریاں،
کپٹی شاہ کبیر دے، سینے تے چڑھیاں
پتھراں ہیٹھاں سوں رہے، اسمان لے کھڑیاں،
مڑ دیس پنجاب دی فجر نے، تن تیغاں جریاں-
میل وچھوڑے والیاں، دو سچیاں گھڑیاں
ترکے ساگر باغ وچ، بس اکھیاں بھریاں-
دھرت شہیداں چمّ کے، کر رتاں ہریاں
آیا گھوڑا پیڑ میں، کس واگاں پھڑیاں ؟
پہریدار پنجاب دا، پنج ندیاں طریاں ۔۔4۔۔
(اس گیت وچّ پچھمی پنجاب دا مسلمان
اپنے دیس نوں ویکھن آئے پیاریاں اگے
سوال کردا ہے، اتے پیارا کسے ویدن
وچّ ڈبی بے پرواہی وچّ جواب دندا جاندا ہے۔)
'چراں پچھوں گھراں نوں آئے
کی حالَ درویشاں دا؟'
'سانوں لگن اپٹھڑی لگی
شوق بیگانے دیساں دا۔'
'وسر گیا بھلدے ہو کاہنوں
اپنا ملک ہمیشاں دا؟'
'کدے وسدیاں ایتھے کیتا
غرب کالیاں کیساں دا۔'
'سر تے مال جان ہے حاضر
کی اعتبار وریساں دا؟'
'بخش دیو جے قول اساڈا
اتھرو درد کلیشاں دا۔'
'حشراں تک عمر دے پتن
ایہہ کی روس ہمیشاں دا؟'
'شہہ دریاواں تے کھڑ کے رونا
دوش کیہا درویشاں دا۔'
'کی اعتبار صبر کیوں ڈولے
پیار دیاں دو بھیساں دا؟'
'جدوں مرید دلاں دے ہوئے
خط ملیا پردیساں دا۔'
(مئی 1965)
ساندل بار دیاں نہراں دے
کنڈھڑے بہنا، رونا ن ہو ۔
دکھاں دیاں ملکھاں دے وڈیاں راٹھاں
پیر ہجر دے دھونا ن ہو ۔
ہسنا اپنے مویاں دے ساہمے
چڑیاں دا دودھ پر چونا ن ہو ۔
دیس بیگانے دی منّ سرداری
بار پرائے 'چ ہونا ن ہو ۔
ہیر دے دیس مجوری تاں کیتی
مہیاں نوں چار حل جونا ن ہو ۔
دھیاں دے ہندیاں ہی گیتاں دی رتّ سی
ماواں نے چکیاں نوں جھونا ن ہو ۔
(مئی، 1965)
ساندل بار دی دھرتی دے جائے،
اپنے دیساں نوں دیکھن آئے ۔
وڈیاں ملکھاں دے راٹھ سنیندے
عرضاں نمانیاں لیائے ۔
وچھڑے برکھاں نوں جفیاں پائیاں
تکنے نوں پنچھی آئے ۔
نہراں دے کنڈھڑے روح پردیسی
لہراں دے من ترہائے ۔
آئے پرے دیاں پوناں دے راجے
ناگاں نے اتھرو وہائے ۔
دلاں دیاں جانیاں دے پتر-دھیاں
ہریاں باغاں 'چ لیائے ۔
لمیاں عمراں دے یار پرانے
ساتھوں کی منگن آئے ؟
(مئی، 1965)
ٹھنڈھی ہوا نے چمھیا دامن
فجراں 'چ وگدا سہاں ۔
کوئل کوکدی امبر دے وچ
ندیاں رہن رواں ۔
تاریاں وچ اوشا دا چکر
پھڑے یگاں دی بانہہ ۔
پتھراں اتے پنچھی چگدا
پیندا نیر سہاں ۔
جند نمانی تے عرشاں کیتی
بھری قہر دی چھاں ۔
پیتا ہیر نے زہر-پیالہ
سکھر دپہراں دے ناں ۔
(1965)
گیت اﷲ دے رمّ جھمّ ستے
دور ندی دے تیر ۔
مون کھلوتا صبر دا جوگی
جھمّ جھمّ رین گمبھیر ۔
کون دیس بؤرانے چلی
ہوئی رین فقیر ؟
میرے اتھرو کلول کلول
کس سورج دی پیڑ ؟
فجراں دے راہی ستھریں ستے
ڈونگھے من دلگیر-
شمشیراں تے نینداں دی اگّ
بلدی رہے اخیر ۔
(جون، 1965)
اوہ دین دنی دے شہنشاہ، اک عرض اساڈی
ہوئے جے عرشاں والڑے، ذرا نظر تساڈی
بھر اتھرو تیں ول ویکھدی، کوئی دھرت دراڈی
ماری اڈدی کونج نے، دھاہ امبر ڈاڈھی ۔۔1۔۔
تتی توی تے بیٹھیا، ایہہ عرض ہے میری
راوی دے ولّ ویکھ کے، توں جاندی ویری
جو اتھرو اساں نوں بخشیا، وچ رمز ڈونگھیری
اس اتھرو نوں پئی ولکدی، اوہ دھرتی تیری ۔۔2۔۔
تتی توی تے گاندیا، ایہہ عرض ہماری
ہسّ خونی شاہ نوں تکیا، جد جاندی واری
میاں میر دے وینہدیاں، ہتھ بنھدے ساری
توں بخشی دکھی مرید نوں، وتھّ بہت پیاری :
صبر شہیداں ڈوب کے، اک تیغ ددھاری-
اس تیغ نوں چمھن واسطے، اساں عرض گزاری ۔۔3۔۔
تتی توی تے بیٹھیا، سن عرض نمانی
دے واجاں وگے نے راویؤں، میری عرض دے پانی
تری راوی وچوں وگے نے، لکھ ساگر جانی
تیرے چھالے چمھ بؤرانڑے، میرے درد دے پانی ۔۔4۔۔
تکّ مسکینڑے اتھرو، کر نظر پیاری
جد رمز الٰہی نال چکّ، اک ساگر بھاری
کیتا نظر اساڈڑی، توں جاندی واری
تاں چوداں طبقاں اندراں، سدّ صدق نے ماری،
خیر لئی اڈے ہتھ سی، جو نال لاچاری
اوہ بجلی بجلی ہو گئے، پی صبر ججھاری
ہتھ اوہ چمھن واسطے، اساں عرض گزاری ۔۔5۔۔
(جون، 1965)
کھلھ زلف دی گئی پرواز وے،
میں ن جھلنے عرش دے ناز وے ۔
آخر نظر دا وی کوئی قہر ہے،
لیہندے لہہ گئے دھرت دے باز وے ۔
کیتی انگ انگ دھاڑوی سورجاں،
میں تاں رہِ گئی نری آواز وے ۔
ساز جسم دا جانیاں مون ہیسی،
کھلھے ازب گھمسان دے راز وے ۔
بھرے شور وچ چپّ-گمبھیر ستی،
توڑ گھتیا زالماں ساز وے ۔
کھلھ زلف دی گئی پرواز وے،
میں ن جھلنے عرش دے ناز وے ۔
(نومبر، 1965)
شہہ دریاواں دے مندڑے حالَ وو،
دکھ دسیئے قہراں دے یار وو ۔
تینڈیاں چھاواں نے راہ نہ دتے،
مینڈے سکھر دپہراں دے یار وو ۔
سانوں کیوں حشراں دے لڑ لایا،
گھڑیاں-پہراں دے یار وو ۔
پتناں تے کھڑے نے دھاڑوی
ڈونگھیاں لہراں دے یار وو ۔
تینوں دیساں دا راہ نہ تھیاوے
مینڈے قولاں دے شاہ سوار وو ۔
بیبا ون تے مجھیاں چار وو ۔
واج مارے بیلے دی نعر وو ۔
پلاں تے پتناں دی بات نہ پچھنی
لمیاں نہراں دے یار وو ۔
(مئی، 1965)
"در کھلھا حشر عذابِ دا وے اڑیا،
برا حالَ ہویا پنجاب دا وے اڑیا ۔"
سدا توں وگدا لہراں دا قافلہ لٹیا
کھیڈاں کھیڈدے تیرے چناب دا وے اڑیا ۔
لہو دے پردے ہیٹھاں سسکدا کدوں دا
ہائِ ! جلوا اس بے-نقاب دا وے اڑیا ۔
تیری دھمال نوں عشقَ سجدہ نہ کیتا
ذرا حالَ تک ادب-اداب دا وے اڑیا ۔
تیرا نور جو سانوں بیہوشیئیں ماردا
اوہ کٹک کتھے بے-حساب دا وے اڑیا ۔
کفر نے جلوا الٰہی توڑیا سارا،
کون کاتب حسن دے باب دا وے اڑیا ؟
سر تے کھڑا مرشد عمل دی داستاں پچھے
بہڑی کر کجھ ساڈے جواب دا وے اڑیا ۔
ساڈے ہی عمل تھل بن ساڑیا سانوں
طبیب نہ بہڑیا ساڈے خواب دا وے اڑیا ۔
آ وی پاؤندا دھمال توں سکھنے آنگنے
کی اعتبار عمر دی آب دا وے اڑیا ۔
(جون، 1965)
جیویں شہر عنایت دا مار نانہہ،
کتے ملیگا جگر دا یار نانہہ ۔
بلہے شاہ دی بد-دعا بھیڑی،
سر سکھر اسمان دا پاڑ نانہہ ۔
رن-سیس شہیداں دا خون لاویں،
توں ایہہ رن دا شاہ-سوار نانہہ ۔
غازی آنودے رناں وچ گانودے،
ربی رحم دا گیت ونگار نانہہ ۔
آکھے دوتیاں لگّ ن یار وے،
لمے دیس وچ جندڑی وار نانہہ ۔
غضب لکھ دریاواں دا توڑدا توں،
دل دے غضب نوں کریں توں پار نانہہ ۔
ایس خاک وچ خون دے کوٹ تیرے،
دوتی جاندے صدق دی وار نانہہ ۔
تپے قہر فقیراں دی اکھ وے ۔
جیویں لاج لاہور دی رکھ وے ۔
نہیں ملک تقدیر دے شان ایسی
شہر وسن دریاواں تے لکھ وے ۔
شالہ رہے عنایت دا در کھلھا
بجلی چمھکے چمکیا ککھّ وے ۔
ایویں کریں ن زور دھگانڑا
تینڈی مہر توں اسیں ن وکھ وے ۔
جیویں رتّ دے موہ دی کانگ ڈکیں
تیر نکلیا زمیں نوں چکھّ وے ۔
کون تڑپیا لہو وچ دھاہ مارن
قبراں اٹھ کے زمیں توں لکھ وے ۔
تپے قہر فقیراں دی اکھ وے ۔
جیویں لاج لاہور دی رکھ وے ۔
خونی بے-دریگ اسمان وچ
تیرے جہی آواز کیوں پھیر نانہہ ؟
حسن دے غضب دا دید ہے کتھے ؟
تیراں 'چ باز، تیغاں 'چ شیر نانہہ ۔
ہندیاں سورجاں شبنم دی اکھ وچ،
کیوں اک وی قطرہ سویر نانہہ ؟
پرچھاویں جھناں دے سمیں توں سکدے،
ہیر نے آونا دوسری ویر نانہہ ۔
کدے تاں آوے دوپہر دا لشکر،
زہر دا پیالہ پین وچ دیر نانہہ ۔
سن نی نعر کواریئے، اک گلّ سناواں
تیرے بتّ نوں دیکھیا، میں وچ ہواواں
کر کر گئے تیں سراں تے، سے بیلے چھاواں
پوناں وانگوں میلھدی، توں کول جھناواں ۔۔1۔۔
تیرا قہر دا بتّ کی، بس کھلیاں واگاں
کالا شاہ ون جھلدا، جیوں شوکر ناگاں
تخت ہزارے رانجھنے، جاں آئیاں جاگاں
تیری رتّ تھل کھلیاں، دریا دیاں واگاں
ماری روہ گھمسان وچ، جل جل کے ناگاں
خنجر سکھر-دوپہر دی، تھل تھل کے راگاں ۔۔2۔۔
سن نی نعر کواریئے، کی عاجز-زوری ؟
آ جا بیلے جھنگ دے، توں کھیڈن ہوری
تیرا وگدا رہے جھناں نی، سے حشراں توڑی
تیرے رانجھن شاہ-سوار دی، کسے واگ نانہہ موڑی ۔۔3۔۔
ساتھوں تاریاں نے منہ موڑیا، رو اؤدھ وہانی
نیناں والیئے بخش دے، فجراں دے پانی،
اسیں مارے ادھی رات نوں، عمراں دے ہانی
دے جا رحم دی کنی نی، درویشاں تانی؛
ہارے پتر صدق دے، اسیں پاپ-کہانی
توں گھنڈ نوں چکّ کے واردے، رشماں دے پانی ۔۔4۔۔
(1965)
پھیر ن شاہ محمد نے آونا،
گیت ن شہہ دریاواں دا گاون ۔
موت دے چڑھے دریا نوں پھیر نہ،
رحم دی واگ پا کسے اٹکاونا ۔
کدے وی لمے پندھ تے گاؤندیاں
پھیر ن غازی رناں ولّ جاونا ۔
پھیر ن تیغاں دے خونی پلاں توں
لنگھدیاں دیس پنجاب نے گاونا ۔
ہول سینے سارا اسمان مچدا
پھیر ن تھلاں دے راہی نوں تھیاونا ۔
جشنے-فنا دی نظر وچ نظر پا
کسے ن کالڑے کیس سکاونا ۔
لہو دے قطرے 'چ راز لے کوئی
کریگی نظر ن عرش دا ساہمنا ۔
چڑھی ہوئی سکھر دے سورج دی اکھ نوں
تیری آذان اوہ وخت ن پاونا ۔
تیغ دے چیکھدے زخم توں لنگھکے
پویگا دیس پنجاب نوں جاونا ۔
(1965)
نوبت وجی جدوں توں، دل دھڑکے میرا۔
تکیا راہ نابود تے، پرچھاواں تیرا۔
نموجھون ہو بیٹھیاں
سر سٹّ رکاناں،
کالے جل چوں اٹھ کے
کرلاؤندیاں جاناں،
ادھی رات نوں کوکیاں
چہوں کنٹ جیراناں؛
سنسا پھڑیا جند نے، نہ ثابت جیرا۔
نوبت وجی جدوں توں، دل دھڑکے میرا۔
پیلے پتر نال ن
میری کھیڈ وہانی،
تھل-ادیان ''چ کتے تاں
میری عرض دے پانی ۔
باز ن نظریں آنودا
ن کوک پرانی،
سنّ-دریا وچ کدوں دا، ڈھیہہ پیا بنیرا،
نوبت وجی جدوں توں، دل دھڑکے میرا ۔
پرسلات توں دسے پئی
ہاں، مجلس کوئی،
ہکّ میلے دی یاد وی
بھر اکھیئیں چوئی،
امباں دی چھاں ہیٹھ سی
کدے جندڑی روئی،
وہِ گیا لہو دے پانیئے، درویش دا ڈیرہ،
نوبت وجی جدوں توں، دل دھڑکے میرا۔
وڈے تڑکے روندیاں
بھر نیر رکاناں،
"باغاں وچّ کھیڈ کے
تر جائیں جواناں"
ٹلے 'تے بہہ دینودے،
میرے یار آذاناں
مان کراں کی یار 'تے، مڑ پائے نہ پھیرا،
نوبت وجی جدوں توں، دل دھڑکے میرا۔
پایا ریت دے بتّ نوں
چہوں کنٹاں گھیرا،
منگدا پیا حساب ہے
اک سجدہ میرا،
بھرے ہوئے دریا جیوں
دل سکدا تیرا،
سندا پیا فقیر نوں، کوئی سخن اچیرا-
نوبت وجی جدوں توں، دل دھڑکے میرا۔
تکیا راہ نابود تے، پرچھاواں تیرا۔
خون لبڑی پرکرما ’تے
قہر رات دا چھایا۔
تخت اکال دے کھنڈر اتے،
کوئی باز کرلایا۔
جو تارے سمیاں توں اگے
وچّ ارداس کھلوئی؛
بھید-بھری کلغی ’تے پیندا،
نظر میری دا سایہ۔
میرا زخم اجنبی ’کلا،
بن چانن بن آساں۔
رو تارے ارداس کریندے،
جھم-جھم پار آگاساں۔
پھڑ کے بانہہ سمیں دی راجے
جچرک پاپ کریندے
خواب بے انت قہر دیاں انیاں
چمھ کرے ارداساں۔
بے-پیر قوماں نوں آکھے،
وگدی-وگدی راوی۔
“بانجھ پلیت نظر دے ہندیاں،
دھرت رہیگی ساوی۔
بتّ-ہجوم بھسم ہو جاسن؛
نالے ہتھ فریبی”
دور بے انت موت دے راہ ’تے،
تھمھ کھڑھا کوئی بھاوی۔
کس دے وین سناں میں دوروں،
کون میرے ول آوے۔
پتھریلے نھیراں نوں لنگھدا،
گھوڑ میرا گھبراوے۔
جد میں اندسّ چھوہ کسے ولّ
رحم دا ہتھ اٹھاواں؛
لگّ فریبی جیبھ کسے نوں،
ہتھ میرا سڑ جاوے۔
اس پاسے ماہی دا آؤنا،
پھیر ملن دی واری۔
صدیاں پچھوں رل نہ جاوے،
فریاداں دی کھاری۔
دلی دے دروازے اتے
سنن لئی کوئی ہونگر؛
آوے باز پھیر اڈّ جاوے،
وقت دی چکّ کٹاری۔
پہن لباس سمیں دے پونے،
ادھی رات نوں وگیں۔
قبراں تھلاں وچّ شمشاناں،
لک-لک ماہی سدیں۔
اک دن دلی دے دروازے
ڈھاہ دیسن فریاد؛
کس اسمان توں ڈردی پونیں
رو دھرتی گل لگیں۔
بے مہار جذبے دیاں کدھروں،
ڈگّ رہیاں آبشاراں۔
کہڑی کنٹ چوں سمجھ ناں پیندی،
حکم دینا سرکاراں۔
میرے لباس تے بن-دسیاں ہی
کتوں پیندیاں چمکاں۔
کہڑے ربّ دی بکل دے وچّ،
دھرتی دیاں پکاراں؟
کوٹ نبھاں دے کھنڈر گھٹے،
جماں جہے کالے پینڈے۔
نینن وٹاؤُ کھڑے نکرمے،
بنگ پتھراں دے سہندے۔
سمیں دی ہونگر چیر نہ ہووے،
بے بس غرق ناں سکاں؛
تدوں تیری کلغی دے سپنے،
ولّ شہیداں ویندے۔
ہن کیوں صدق میرا ازماویں،
نیلے دے اسوارا؟
میں ارداس کراں کس تھاں ’تے،
بلے پیا جگّ سارا!
واٹ میری صدیاں دی ہوئی
تخت اکال ’تے کھنڈر
جھلسے ٹٹے چرکھ سرے ’تے
چاڑھ نواں کوئی تارہ۔
لمی رات! بلدیاں پئیاں،
تاریاں تیک زمیراں۔
راہ وچّ روہ بلی دے پربت،
کننج روکن تقدیراں۔
سچ دیاں صفاں دے اتے
گورو ولی آ بیٹھے؛
دھرتی دس سکے ن، کتھے
رون مسافر حیراں۔
روہیاں دے وچّ لشکر موئے،
ہوا پئی کرلاوے۔
دھوڑ کونپلا دے کناں تکّ،
چھپے فریب لیاوے۔
نینداں سنے معصوم کھپائے،
کوٹ سازشاں ہوئیاں؛
دغیباز سمیاں دے ساہویں،
بول شہید پگاوے۔
رل وچّ دور دیاں پروازاں،
اتھرو گھمن کھارے۔
انسوچے نقطے جو روح وچ،
جھکّ-جھکّ ویکھن تارے۔
بھولے بھاء میں برچھ لگاواں،
دین اسیس پیغمبر؛
کسے شہید دیاں ارداساں،
چوداں طبق کھلھارے۔
بیابان وچّ باز گواچے،
گھور اکلاں چھائیاں۔
کیوں توں صدق میرا ازماویں۔
عمراں اجے نہ آئیاں۔
دیوا بال سکاں ن راتیں
اجڑے ترننجن رلدے؛
گھوڑ تیرے دی ٹاپ سنیندی،
تاریاں شرطاں لائیاں۔
نہ-شکرے بتّ-پوج نگر وچ،
ہاک سنی اک مینوں؛
خاک وشیلی خور دیویگی
بیابان وچّ تینوں۔
ناگاں وانگ سازشاں گھمن،
ہوئِ حیران میں سوچاں؛
جے ناں تیرے مرید،
باز دی نظر دیکھدی کینوں؟
بے پتّ ہوئیاں قوماں دے گھر،
دور فریبی دھر ’تے۔
بدنصیب پیراں دے ہیٹھاں،
خاک وشیلی غرقے۔
منہ-زور سماں ناں کومے!
نگل سکیگا تینوں؛
اپنی پتّ پچھان لویں جے،
لڑ ماہی دا پھڑ کے۔
اجڑے پاک سروور اتے
اتھرو بھرے شہیداں۔
کل طبقاں وچّ راکھ اڈندی
بخشنہار نہ دیداں۔
پلِ-سرات ہے چیک غرقیا
سماں گناہ دا جامہ،
اک پنیت اٹّ دی نیہہ تے
میر نوں اجے امیداں۔
سکھا سنگھ دے جانشین دی دعا
رو بے انت نے سجدے کیتے،
گھائل بیریاں تھلے۔
کاہنونوان دے پھیر المبے،
سیس نمانے جھلے۔
وش-رڑکدی جیبھ نے گھیرے،
قوم دے بھولے نینگر
کہندا: “تیر مرید نوں بخشو،
نال میرے جو چلے۔”
کوی دی دعا
جدوں اکال تخت دے کھنڈر
رو بے انت نے دیکھے ۔
جھک کیتے اسمان نے ساڈے،
تنّ صدیاں دے لیکھے
زور اتھاہ باز دے سینے
چیر مئراجاں اڈے،
صدق شہید دا سانبھ کے رکھیں،
سبک سمیں دیئے ریکھے۔
قوم شہید گورو دے بوہے
کر ستی ارداساں۔
ڈین سرال چور جیوں سرکی
لے کے گھور پیاساں ۔
ہتھ بے انت سمیں دے ڈاڈھے
کوہن کپتیاں ڈیناں،
لہو شہید دا لٹ لٹ
بلیا کال دے کل اگاساں ۔
میرے شہید ماہی دے دن توں
سنیں کپتیئے نعرے ۔
قوم میری دے بچڑے بھولے
ڈونگھی نیند 'چ مارے ۔
جو جرنیل ماہی دے در تے
پہریدار پرانا ۔
مہاںبلی سمیں تے بیٹھا
اوہ اسوار نہ ہارے ۔
نیند 'چ نیند جہے بچڑے کھاویں
سن بے کرک چڑیلے ۔
سماں پرسلات جیوں،
ہیٹھاں دغیباز نیں مھیلے !
سٹّ دیویگا کیٹ جیوں تینوں
قہر بے انت دا جھلے،
توڑ تیرے راج دے بوہے
نرک-نھیر وچ ٹھیلھے ۔
کٹک اکرتگھناں دے دھمکے
ہرمندر دے بوہے ۔
میاں میر دا خون ویٹ کے
کرے سروور سوہے ۔
دور سمیں دے گربھ 'چ ستے
بیج معصوم وناں دے،
لون-حرام دی نظر پیندیاں
گئے پلاں وچ لوہے ۔
نعر سرال سرکدا گھیرا
ہرمندر نوں پایا ۔
رزق فقیراں والا سچا
آ تقدیر جلایا ۔
بتّ-پوجاں دے سینے دے وچ
پھپھیکٹنی ستی،
جس دی وس نوں بھسم کرن لئی
تیر بے انت دا آیا ۔
گھائل ہوئے ہرمندر کولے
کڑاں بے انت نوں پئیاں
تتی توی دے وانگ دپہراں
نال نال بل رہیاں ۔
میاں میر دے سپنے دے وچّ
وگے وگے پئی راوی،
وہن 'چ ہتھ اٹھے، سبھ لہراں
الر بے انت تے پئیاں ۔
دو دیوانیاں دی سچے پاتشاہ سری گورو گوبند
سنگھ جی نال لکھی جنگل وکھے ہوئی وارتالاپ:
کچا کوٹھا وچ وسدا جانی
سدا نہ ماپے نت نہیں جوانی
چلناں اگے، کیوں بھیو گمانی
ہن ہوہُ سیانا، نہیں پگو ندانی۔
(دو دیوانے)
سر لٹکندڑے جڑن بہو، ماہی دے دربار
لکھی جنگل کوکیا: "ہر پاسے دلدار"۔
توڑی چپ دیوانیاں روپ جمالی گھنّ
کچا کوٹھا دیہہ دا، وچ پر دی رمّ جھمّ
جگت اتے برہمنڈ وی، کچا کوٹھا کوڑ
جے جانی دے عشقَ دی، پوے ن اس تے بھور۔
جے ماپے ن سدا نے، سدا ن کالڑے کیس
کیوں توں کریں گمان اوئے، بھلکے سوخم دیس۔
سدّ ایہہ سن دشمیش نے، کیہا: "پریم اوہ ساہ
چھوہ جنوں بتّ جیونے، کرنگے وصل خدا۔
کچا کوٹھا خالصہ، بھر بھر گریگا ہمبھ
دیمک کیڑے سپّ دا، جے ایہہ کریگا سنگ۔
دیوا جگے جے ایس گھر، پون رسک لا انگ
آنگن رہسن پنگردے، وچھڑ لاثانی رنگ۔
پھلدی پھلدی رہیگی، روح ہری ہر ویس
جسنوں تک تک کرنگے، انکر امر ادیس"۔
لکھی جنگل لشکدی، تیغ نال ارمان
ہڑ وسماد دے رکن نہ، ہر پل سر قربان۔
گر دشمیش دی ویدنا، تر کنڈیالے پندھ
ہو ارداس ہے وگدی، لکھی جنگل منجھ۔
کھدرانے دے سیس تے، دھرن پاک گر ہتھ
رحمت-تیغ نے لشک کے، بخشی اسنوں پتّ۔
لکھی جنگل ورھ رہی، اہیؤ امیو بوند
پئی نواجے خالصہ، جھانجیاں دی وچ گونج۔
(الٰہی ندر دے پینڈے وچوں)
| |
