گرداس رام عالم پنجابی شاعری/کویتا
کیوں بئی نہالیا آزادی نہیں ویکھی،
نہ بئی بھراوا نہ کھادھی نہ دیکھی۔
میں جگو توں سنیا امبالے کھڑی سی،
بڑی بھیڑ اسدے دوآلے کھڑی سی۔
آئی نوں تاں بھاویں تیا سال بیتا،
اسیں تاں اجے تکّ درشن نہیں کیتا۔
دلی ’چ آؤندی ہے سردی دی رتے،
تے ہاڑاں ’چ رہندی پہاڑاں دے اتے۔
غریباں نال لگدی لڑی ہوئی آ خبرے،
امیراں دے ہتھیں چڑھی ہوئی آ خبرے۔
اخباراں ’چ پڑھیا جروانی جہی اے،
کوئی سوہنی تاں نہیں ایویں کانی جہی اے۔
منے جے اوہ کہنا اسیں وی منگائیے،
چھناں تے ڈھاریاں ’چ بھنجے سوائیے۔
پر اینا پتہ نہیں کی کھاندی ہندی اے،
کہڑی چیز توں دل چراندی ہندی اے۔
شملے تاں اوس اگے آنڈے ہندے نے،
بئی ساڈی تاں کھرلی ’چ ٹانڈے ہندے نے۔
نی ازادیئے ڈبّ کھڑبیئے نی،
کیوں نہیں دل مظلوماں نوں لاؤن دندی۔
کنّ بند کر لے جے تینوں برا لگدا،
نہ توں رون دیویں نہ توں سون دندی۔
لکھاں لال لے کے منہ وکھائی ساتھوں،
نیڑے اپنے اجے نہیں آؤن دندی۔
آپ خودمختاری دی چکی ہوئیں ایں
سانوں چھپڑ دے وچ وی نہیں نہاؤن دندی۔
تینوں ٹوہ لیا اے توں وڈیاں گھراں دی ایں،
تیرے برلا، ممدوٹ نظام نے پتّ۔
اسیں کسے وی ملک وچ نہیں سنیا،
پیو آزاد تے جیہدے غلام نے پتّ۔
چاہے ثابت کر کہ میں ہندوستان دا نہیں،
لیندا پھیر میں کسے کول ناں کوئی نہیں۔
اک باپ دے اسیں ہاں پتّ سارے،
وکھو وکھرا ساڈا گراں کوئی نہیں۔
دیکھن والا مصور تے کرو غصہ،
اس تصویر دا منہ تے بانہہ کوئی نہیں۔
ہندوستان وچ اک آزاد ہندی،
روڑی سٹن نوں جیہدے کول تھاں کوئی نہیں۔
لمبڑاں دی کندھ ٹپّ کے، منڈا کنڈیاں 'چوں بیر لیایا۔
تلی اتے جان رکھ کے، اوہنے بیری دے پنڈے نوں ہتھ پایا۔
جس ویلے روک نہ سکی، نویں پیراں نوں دیوار پرانی۔
نسّ کے اندر لک گئی، کنڈا مار کے وڈی چدھرانی۔
مچھاں اتے ہتھ پھیر کے، نالے کھنگھیا تے نالے مسکایا۔
لمیں پے گئے پیر سنگھکے، کتا بھونکیا نہ کوئی وی سکاری۔
بٹّ بٹّ جھاکدے رہے، چوکیدار تے لمبڑ پٹواری۔
دوروں وس گھولدے رہے، اوہدے کول نہ کوئی وی آیا۔
لمبڑاں دی کندھ ٹپّ کے، منڈا بیریاں 'چوں بیر لیایا۔
ماہی میرا کالے رنگ دا
ویہڑے وڑدا تے چن چڑھ جاندا
جگّ دی بھلائی واسطے
بیہیاں روٹیاں مرچ نال کھاندا
’کلا اوہ کماؤ گھر ’چوں
چونہ جیاں دی کھچے ہرناڑی،
لون تیل چاہ نہ چکے
اوہدی چار پنج دمڑے دہاڑی
جاکاں نوں پڑھون بدلے،
گھاہ کھوت کے دہاڑی جاندا۔
ماہی میرا کالے رنگ دا
کنکاں دے جھاڑ ودھ گئے،
اہتوں ودھ ودھ گئی مہنگائی۔
اوکھا ہویا ڈھڈّ تورنا،
دسو کتھوں میں بھرا دیاں رجائی۔
اتے لے کے سوندا چادری،
ہیٹھاں بوریاں دے تپڑ وچھاندا۔
ماہی میرا کالے رنگ دا
جدوں میں ویاہی آئی سی،
دو ہزار دا سی ڈھول پتھیرا۔
راج سی فرنگیاں دا،
کدے مکا نہیں سی گھر چوں لویرا۔
دونہ مہرے گارا سٹکے،
گھانی پٹّ کے اٹاں سی لاندا۔
ماہی میرا کالے رنگ دا
مینوں کہندا میرے ہندیاں،
نی توں کیوں تکلیف اٹھاویں۔
ہسّ ہسّ روز دسدا،
گلاں بیٹھ تاریاں دی چھاویں۔
آ جانا راج اپنا،
سانوں 'عالم' اعلان سناندا۔
ماہی میرا کالے رنگ دا
کیتا ہند دا تے گلہ نہیں میں۔
ساڈے پنڈ دی جاں پنچائت آکھے،
کہ وڈے ویر دا چھوٹا بھرا نہیں میں۔
گلاں جے ایہہ ساریاں سچیاں نے
تاں من مار کے پھاہا نہیں وڈھّ ہندا۔
بھاویں پنڈ وچوں آوے اک مرلا،
حصہ اپنا کدے نہیں چھڈّ ہندا۔
ہتھیں چڑھی ہوئیں ایں جنہاں وہلڑاں دے،
اوہ تاں نال چلاکی دے اگے ہوئے نے۔
تینوں لیاؤن اتے جہڑا خرچ ہویا،
دمّ ساڈی کمائی دے وی لگے ہوئے نے۔
پنجابی گیتاں دے شہنشاہ نورپریا،
اکھاں میٹ کے قہر گزار گؤں
ہمدم، شرف، شہید، کھشنید پچھے،
چاترک وانگ اڈاریاں مار گؤں
ساڈے گدھے سیاپیاں وچ بدلے،
ہاسے کھوہ کے غمیاں کھلار گؤں
تیرے ہندیاں سارے پنجاب اندر،
جنا کھنا ہی بھنگڑے پا رہا سی،
شوقن میلے دی جدوں تیار ہوئی،
کینٹھے والا پراہنا وی آ رہا سی۔
مینوں غلا ہے وقت دے حاکماں تے،
جہناں دشمنی خواہ مکھاہ کیتی
تیرے مرے تے مدتاں دین آئے،
تیرے جیؤندے دی نہیں پرواہ کیتی۔
بڑا شور پیندا غریباں دے ویہڑے
ایہہ اج کون آیا سویرے سویرے
نویں ایہدی تھیوری نواں ایہدا خاصہ
ایہہ جندغی دا چاہندا بدل لینا پاسہ
لک لک روندے سیاسی لٹیرے
چھناں تے ڈھاریاں دا دسدا اجالا
عالم ’چ ہے ہن کچھ ہون والا
لکھاں لوک بہندے جڑ کے چپھیرے
کیوں مگھڑ ماری بیٹھا ایں، اٹھ دلت بھراوا چجّ کر لے۔
کم تینوں کرنا پینا اے، چاہے کلّ کر لئی، چاہے اج کر لے۔
تیرے گوانڈھی اگے لنگھ گئے نے، توں پچھے بیٹھا ہسدا ایں۔
توں وی بندیاں ورگا بندہ ایں، جے بندہ ایں تاں لجّ کر لے۔
کم تینوں کرنا پینا اے، چاہے کلّ کر لئی، چاہے اج کر لے۔
جو کرنا سی اوہ کیتا نہیں، جو کیتا تیں کسے کم دا نہیں۔
کر لین دی تیرے چ طاقت ہے، بھاویں نہ -ممکن دا پجّ کر لے۔
کم تینوں کرنا پینا اے، چاہے کلّ کر لئی، چاہے اج کر لے۔
توں کہندا پیر پیغمبر ہی، تیری قسمت آ بدلنگے۔
تیری مدد کسے نے آؤنا نہیں، چاہے کانشی جا چاہے حج کر لے۔
کم تینوں کرنا پینا اے، چاہے کلّ کر لئی، چاہے اج کر لے۔
جن پرش بنائے ڈنگراں توں، پرشاں توں منسٹر کیتے نے۔
تیرا بھیم راؤ بن سرنا نہیں، جتھے جی کردا نٹھ بھجّ کر لے۔
کم تینوں کرنا پینا اے، چاہے کلّ کر لئی، چاہے اج کر لے۔
توڑ جال ایہہ جاتاں پاتاں دے، کندھ ڈھاہ سٹّ رسماں ریتاں دی۔
ہتھاں وچ لے کے راج ستا، کلّ عالم اتے بجّ کر لے۔
کیوں مگھڑ ماری بیٹھا ایں، اٹھ دلت بھراوا چجّ کر لے۔
کم تینوں کرنا پینا اے، چاہے کلّ کر لئی، چاہے اج کر لے۔
آوو اصلی سوشلزم نوں اک ہو کے لے آئیے۔
لٹّ کھسٹّ بے کاری ہتھوں، ‘عالم’ مکت کرائیے۔
پیر پھیر کے لیہاں پرانیاں ’تے۔
رلدے-کھلدے بے گھرے لاوارثاں نوں،
پھڑدے بندیاں وچّ بٹھا گیا اوہ۔
بجھے ہوئے اچھوتاں دے دلاں اندر،
عالم جوت احساس جگا گیا اوہ۔
الیکشن جال ہے ٹاٹیاں برلیاں دا،
جہدے وچّ غریباں نوں سٹدے نے۔
ووٹاں لین مزدور کرسان بن کے،
جدوں جت جاندے ادوں پھٹدے نے۔
ککڑاں وانگ باہروں وکھ-وکھ لڑدے،
اندر سانجھیاں گنتیاں سٹدے نے۔
کوئی پارٹی، کوئی منکھ بھاویں،
آپو اپنے ڈھڈاں لئی پٹدے نے۔
غربت تنگی، بے کاری نہیں رہن دینی،
ایسی ریکھ اندر میخ مارنی اے۔
کہندے ایسے ودھان دے وچّ رہِ کے،
ہن بگھیاڑ نے بکری چارنی اے۔
پنّ پاپ نصیباں دا نشہ دے کے،
کیتا ڈاڈھیاں بھاویں بے ہوش مینوں۔
میرا کون دشمن اتے کون دوست،
ایس گلّ دی ساری اے ہوش مینوں۔
میری لٹّ کے پتّ پتونتیاں نے،
پچھوں آکھیا ازتفروش مینوں۔
میری جھگیاں ڈھاہ کے محل پا لئے،
کر چھڈیا خانہ بدوش مینوں۔
پر میں حوصلہ اجے وی ہاردا نہیں،
ٹوئے پورن لئی ٹبے ڈھاہوانگا میں۔
'عالم' خانابدوشاں دا ’کٹھّ کرکے،
اپنا نواں اتہاس بناوانگا میں۔
جیٹھ ہاڑھ دی گرمی جھلاں، پوہ ماگھ دا پالا۔
بوہل بنے تاں چھیئیں مہینی، چکّ لجاوے لالا۔
لوکی کہندے جنم منکھ دا، ہے درلبھّ ان ملاّ۔
سچ پچھو تاں دنیاں اندر میں تے جم کے بھلا۔
ایہہ کی تھیؤری تے کی اے سدھانت تیرا،
قدم پٹنا پچھے پرتائی جانا۔
نکلی موک تے گٔو دا جایا بننا،
بڑھک مار کے ساہن الائی جانا۔
چپا ٹکّ تے منجی دی تھاں بدلے،
آسا راگ ترکالاں نوں گائی جانا۔
نالے جہل جرمانے توں بچے رہنا،
کمیونسٹ وی نالے کہائی جانا۔
توں نہیں جاندا تھوہڑیاں دناں تیکر،
عالم تیتھوں حساب وی منگنا اے۔
چکّ کے ٹنڈ-پھہڑی راہ ’چوں پرھے ہو جا،
ایتھوں لوکاں دیاں لیڈراں لنگھنا اے۔
میں لے کے کرد کویتا دی، حصہ اپنا وی پاوانگا۔
تسلی رکھ میری سجنی، میں چھیتی پرط آوانگا۔
میرا کم ہے جنتا ‘چ جان پاؤنا
'عالم‘ شاعر ہاں، بھنڈ مراسی، نہیں میں۔
میں شاعر ہاں اک شرینی دا، سنسار نوں خوش نہیں کر سکدا۔
میں لکھدا ہاں مزدوراں لئی، زردار نوں خوش نہیں کر سکدا۔
سچ جھوٹھ تے دشمن دوست نوں، جد لبھّ لیا میریاں نظراں نے،
میری سوچ تے سوجھ جماعتی ہے، گناہ گار نوں خوش نہیں کر سکدا۔
سچ کہن دی میری عادت ہے، میں ول پا کے گلّ کردا نہیں
عاشق ہاں جگ پلٹاؤُ دا، غدار نوں خوش نہیں کر سکدا۔
شاعر اوہی جہان ‘تے ہو سکدا، جو سونا سونے نوں، کچّ نوں کچّ آکھے۔
کرے لوکاں دے دلاں دی ترجمانی، ٹھیک ٹھیک تے کھچّ نوں کھچّ آکھے۔
جو کجھ کہنا اوہ کوھے ندھڑک ہو کے، ٹپّ-ٹپّ آکھے، نچّ-نچّ آکھے۔
'عالم' اوسے دی رہیگی امر کویتا، جو جھوٹھ نوں جھوٹھ، تے سچ نوں سچ آکھے۔
تلوار دا پھٹّ سی ہو سکدا، پھٹّ بول دا سینا اوکھا اے،
سجناں وچ بہکے ساقی توں، دشمن نوں پریہنا اوکھا اے۔
اک لوک سنیہی انکھی نوں، تنگ آ کے بے انصافی توں،
جندگی لئی مرنا مشکل نہیں، پر موت لئی جینا اوکھا اے۔
تیرے ساہویں دیش دیاں، ہور وی سمسیاواں
سبھ توں جو اہم ہین، مصلے محال تنّ۔
بھکھیاں نوں روٹی، اتے وہلیاں نوں کم ملے
سبھ لئی مکان، کوئی اوکھے نہیں سوال تنّ۔
ہر گھر دی انلپی کندھ ہے، اندر ویہڑے کوٹھے گند ہے۔
منجے ہیٹھ الانے سبھ دے، اپر جلّ پرانے سبھ دے۔
ونگ چبے برتن بھانڈے، کوٹھیاں دے وچ پاتھیآں ٹانڈے۔
تیڑ پجامے ہنڈھے ہوئے نے، جھگے سبھ دے گنڈھے ہوئے نے۔
بوہیاں مڈھ سواہ دی ڈھیری، گند بچیاں دا وکھری ڈھیری۔
ڈنگ دے ڈنگ لیاؤن دانے، رلن آوارہ ان پڑھ نیانے۔
بڑھے بڑھیاں کمائیاں کرکے، کدے نہیں سوندے ڈھڈّ نوں بھر کے۔
نہ کوئی اوچ ہے تے نہ کوئی نیچ ایتھے،
چھوت چھات سبھ تیری کمزوری دی اے۔
توں وی ہورناں جیہا انسان ہی ہیں،
مطلب پرستیاں وتکرے پائے ہوئے نے۔
‘عالم‘ مندر مسیتاں دے بور لا کے۔
تیرے جہے وچ بدھو پھسائے ہوئے نے۔
کنکاں، جواراں، چھولے، اج کون کھا گیا اے؟
لکھاں ملاں دا کپڑا، کہڑا کھپا گیا اے؟
ہتھیں بنائے جنھاں مندر بتھیریاں دے،
توڑی، کنالی، آٹا، بھجدے پتھیریاں دے۔
برکھا ‘چ چوندی چھپر، اتھرو میں پوچدا آں۔
بہہ کے جھگی ‘چ رات نوں، میں روز سوچدا آں۔
لوہڑا ربّ دا نہراں بھی میں پٹاں،
جے کر سڑکاں بناواں تے تاں وی میں۔
سو سو لین والے بیٹھن کرسیاں ‘تے،
جیکر ملاں چلاواں تے تاں وی میں۔
اٹاں پتھاں وی میں تے ڈھوواں وی میں،
جیکر کندھاں بناواں تے تاں وی میں۔
رکھاں دھنی نوں لالے پتّ وانگوں،
جیکر پیہواں پکاواں تے تاں وی میں۔
اک در راجے، اک در کامے،
دو دھڑیاں وچ جڑدے جان۔
دسّ دتی گلّ سمیں نے سبھ نوں،
رہن دتا نہیں کوئی انجان۔
عورت ہن پیر دی جتی نہیں، تے مرد سیس دا تاج بھی نہیں۔
عورت ہن گھر دی نوکر نہیں، پتی مالک تے مہاراج بھی نہیں۔
عورت ہن امن دی گھگی نہیں، تے مرد بھی مارو باج نہیں۔
ہر سوجھ وان دیاں نظراں وچ، وڈّ-چھوٹ دا کوئی لحاظ بھی نہیں۔
ساتھی نے دوویں جیون دے، کٹھیاں نے عمر لنگھانی ایں۔
منڈیاں توں دیش دا راجا ایں، کڑیئے توں دیش دی رانی ایں۔
اوہنے کیہا لوکاں دبیا کچلیاں نوں،
مہنتکشو اک ہو جاؤ جہان ساڈا۔
دھوکھے نال براہمن قبضہ کری بیٹھا،
پربت، جنگل، ساگر، سبھ سامان ساڈا!
پھانی، پؤن، زمین، دن، رات ساڈی،
سورج، چند، ستارے، اسمان ساڈا۔
مالک اسیں ہاں ساری سمگری دے،
قسمت، بھاوی تے بھاگ بھگوان ساڈا۔
اک نوں فخر ہے شاہی خزانیاں 'تے،
اک نوں مان ہے ہتھاں دی کرت اتے۔
اک دھر چھڈنی پؤُ ضرور سانوں،
دعوت آئی ہوئی اے دوہاں پاسیاں توں۔
بھیڑے دسن دھناڈھ دے ماہل – پوڑے،
محنت کش دیاں ٹکڑیاں باسیاں توں۔
چاندی سونے دے تھال، گلاس مینوں،
لگدے برے مزدور دے کاسیاں توں۔
آؤندا سمجھ نہیں کجھ ایہناں لیڈراں دا، کئی ترھ دے بھیس وٹاؤندے نے ایہہ۔
صبح ٹوپی، دپہر نوں پگّ چٹی، شامیں نیلیاں بنھ کے آؤندے نے ایہہ۔
پھسے رہے جے ووٹاں دے جال اندر، 'عالم' پندھ غلامی دا مکنا نہیں۔
کوئی میمبر تے کوئی وزیر بن جائے، گارا اپنی گلی دا سکنا نہیں۔
اوئے کویا میری کلاس دیا،
چھڈّ عادت نچن گانے دی۔
جاں بیٹھا رہُ منہ بند کر کے،
جاں گلّ کر کسے ٹکانے دی۔
کی لکھدا، کس لئی لکھدا ایں،
اس گلّ نوں گہہ نال سوچ ذرا۔
تیری لکھت سہائتا کردی اے،
جاں لسے جاں جروانے دی۔
سنیا تے ہے کئی وار میں، کہ اسیں آزاد ہو گئے ہاں۔
جد ویکھدا ہاں گھر ولّ، برباد ہو گئے ہاں۔
چاٹی 'چ چٹی چھٹّ نہیں، کیلے 'تے بوری مجھّ نہیں۔
ہن جین دا کوئی سواد نہیں، تے مرن دا کوئی حج نہیں۔
گھڑیاں 'چ پانی گھٹّ نہیں، چلھے 'چ بلدی اگّ نہیں۔
امی دے لہنگا تیڑ نہیں، باپو دے سر 'تے پگّ نہیں۔
نکی جہی ہے کوٹھڑی، راون جڈا پریوار ہے۔
آٹا نہیں گھر ڈنگ دا، سارا ٹبر بے کار ہے۔
آدمی نوں آدمی، دباوے کوئی ہور نہ۔
کھاوے کوئی ہور نہ، کماوے کوئی ہور نہ۔
ایہہ 'عالم' اساڈا، ساڈے سارے سانجھیوال آ۔
سدھے ترے جانے ساڈی، تکھی تکھی چال آ۔
اٹھ بیٹھا اے محلہ، جاگ چکا اے گراں۔
میرا تے پونجیدار دا، اج کرنگے لوکیں نیاں۔
جاگ پئے اس جگّ دے یودھے، جاگ پئے مزدور
ہن دنیاں دے دکھ، تکلیفاں ہو رہے دورو دور۔
ہن سادھاں تے چوراں دا، ایتھے انصاف ہووےگا۔
تے لوکاں دی کچہری وچ، ایہہ مصلیٰ صاف ہووےگا۔
نالے کرو مول دا لیکھا، تے نالے ویاج نوں سمجھو۔
وقت دے گیت نوں پرکھو، سمیں دے ساز نوں سمجھو۔
اپنے حق تے لڑن مرن نوں، تریا اے انسان۔
سچ دی کہندے جت ہوویگی، کوڑ دی کشتی چتّ ہوویگی،
کسے قیمت توں غلط نہیں ہونا، 'عالم' دا انومان۔
اڈدیاں دھوڑاں، چا چپھیرے، آؤندا اک طوفان۔
میں اک ہتھ پھڑ لئی داتری تے دوجے ہتھ ودان۔
میں کٹھے کر لئے محنتی، کلّ کامے تے کرسان۔
میں سبھے پھاہیا توڑیاں، پھر میں جوڑے لوک مہان۔
میں پؤن نوں گنڈھاں مار کے، کیتے پچھلے ردّ اکھان۔
اوہی اتھے رجّ کھاؤگا، جہڑا کریگا ہتھیں مزدوری۔
شانتی تے سکھ واسطے، نام جپنا سمادھی نہیں ضروری۔
میری کویتا ساتھن میری جندگی دی،
ہے الہام تے بھاویں جنونّ میرا۔
ہر اک لائن وچ بولدی روح میری،
اکھر اکھر دے وچ ہے خون میرا۔
ہر تصویر وچ ہندی میری ہڈّ بیتی،
نرا گنیا ہندا نہیں لون میرا
وکھو وکھرے ہون سرلیکھ بھاویں،
ہندا سبھناں ‘چ اکو مضمون میرا۔
کسے نال نہیں لبے لواب رلدا،
لکھاں وچوں وی جانیا جاناں ہاں میں۔
پینڈو بولی، محاورے منجکی دے،
ہر جگاہ پچھانیا جاناں ہاں میں ۔
(اس رچنا دیاں بہہتیاں رچناواں ادھوریاں ہن،
جیکر کسے پاٹھک نوں کوئی پوری رچنا ملدی ہے تاں کرپا
کرکے سانوں بھیج دیؤ؛ دھنوادی ہووانگے)
| |
