پنجابی غزلاں/کویتا ڈاکٹر جگتار
جھڑدے نہ پتّ ویکھ توں کھڑدے گلاب دیکھ ۔
دے گئی ہیات موت نوں کیسا جواب دیکھ ۔
اندروں فٹی نہ ہووے جاں پہلوں ای کسے پڑھی،
جیکٹ تے ایویں ریجھ نہ اندروں کتاب دیکھ ۔
ہے درد بے حساب تے حالے بڑی ہے رات،
کنی کو رہِ گئی ہے توں اپنی شراب دیکھ ۔
سورج دا رنگ کھر گیا سندھیا دی جھیل وچّ،
درداں دے مہک اٹھے نے ایدھر گلاب دیکھ ۔
طوطا، کدے ہے باگھ تے خرگوش ہے کدے،
اک آدمی دے کول نے کنے نقاب دیکھ ۔
کنے 'یزید' نے کھڑے کنڈھیاں دے ارد گرد،
بنکے 'فرات' رہِ گئے، ستلج چناب دیکھ ۔
'نازم' تے 'پابلو' دے اج گیتاں تے بندھش،
'جگتار' کیسا آ گیا ہے انقلاب دیکھ ۔
(1973)
ہر موڑ 'تے صلےباں، ہر پیر 'تے ہنیرا ۔
پھر وی اسیں رکے نہ، ساڈا وی دیکھ جیرا ۔
پتھر 'تے نقش ہاں میں، مٹی 'تے تاں نہیں ہاں،
جنا کسے مٹایا، ہندا گیا ڈنگھیرا ۔
کنی کو دیر آخر، دھرتی ہنیر جردی،
کنی کو دیر رہندا، خاموش خون میرا ۔
اتہاس دے صفے 'تے، تے وقت دے پراں 'تے،
انگلاں ڈبو لہو وچّ، لکھیا ہے نام تیرا ۔
ہر کال کوٹھڑی وچّ تیرا ہے ذکر اےداں،
غاراں 'چ چاندنی دا، ہووے جویں بسیرا ۔
آ آ کے یاد تیری، جنگل غماں دا چیرے،
جگنوں ہے چیر جاندا، جیوں رات دا ہنیرا ۔
پیراں 'چ بیڑیاں نے، نچدے نے لوک پھر وی،
کیوں ویکھ ویکھ اڈدے، چہرے دا رنگ تیرا ۔
میرے وی پیر چمّ کے، اک دن کہیگی بیڑی،
صد شکر ہے کہ آئٔے، محبوب انت میرا ۔
(1976)
میں شیشہ ہاں جدوں وی مسکراوے مسکراوانگا ۔
ذرا متھے 'تے وٹ ویکھے، اتھانئیں تڑک جاواںگا ۔
میں سنیا ہے کہ تیرے شہر اج کلھ کرفیو لگے،
نتیجہ کجھ وی نکلے، پر میں آوانگا میں آوانگا ۔
جے بن کے برکھ توں اگی تاں تیتھوں جر نہیں ہونا،
جاں بجڑا بن کے تیری ہر لگر تے گھر بناوانگا ۔
کدے جگنوں، کدے تارہ، کدے میں اتھرو بن کے،
ترے ویہڑے، کدے جھمنی تری تے جھلملاوانگا ۔
مری نگری ہے زہریلی تے گھر دی دھرت پتھریلی،
لجا کے رات دی رانی میں کس ویہڑے 'چ لاوانگا ۔
اڈیکانگا میں ساری رات پر جے آ سکی نہ توں،
کی آکھیگی فجر جد ہار کے دیوے بجھاوانگا ۔
جدا ہویا تاں ہووانگا جدا خوشبو طرحاں تیتھوں،
نبھی تاں رنگ وانگوں آخری دم تک نبھاوانگا ۔
محبت نال جد 'جگتار' نوں سدیا بلایا توں،
ہوا رمکن تے اکھ جھمکن توں پہلاں پہنچ جاواںگا ۔
(دسمبر 1978)
باغ اندر سڑ رہی ہر ڈال ہے ۔
پھیر وی رنگاں دی سانوں بھال ہے ۔
ون ہرا ہے پر کویں گزرانگا میں،
اگّ میرے جسم دی وی نال ہے ۔
میرے پچھے آ رہی جو پیر-چاپ،
ایہہ وی تنہائی دی کوئی چال ہے ۔
دھرت پیلی علف-ننگیاں ٹاہنیاں،
پون نوں حالے وی کس دی بھال ہے ۔
الجھیا آدم بھلا سمجھیگا کی،
دھرت ساری دراصل اک جال ہے ۔
مشکلاں دا سلسلہ ٹٹنا نہیں،
پار ون توں، پربتاں دی پال ہے ۔
(1966)
جدوں منہ-زور تے انی ہوا سی ۔
میں دیوے وانگ چوراہے کھڑا سی ۔
مرے چہرے تے کی لکھیا گیا سی،
جدا ہوئے تاں ہر اک پڑھ رہا سی ۔
اوہ بھاویں مونہوں-مونہوں بھریا پیا سی،
پر اسدے دل 'چ تہہ در تہہ خلا سی ۔
میں جسنوں پھڑ کے تیرے شہر پجا،
مری آواز دا ہی اک سرا سی ۔
سدا گمبد 'چوں جیکوں پرتدی ہے،
ترے شہروں میں اےداں پرتیا سی ۔
ترے نیناں 'چ حالے رتجگے نے،
توں مینوں خواب وچ کد ویکھیا سی ؟
درختاں دا ہرا پرشور-لشکر،
ہوا دے نال ہی بس مر گیا سی ۔
اوہ 'چنڈی گڑھ' 'چ پتھر بن گیا ہے،
جو 'راجگمال' وچّ پارے جیہا سی ۔
(1975)
محرم دلاں دے جان توں وی لاڈلے لاہور ۔
ہن ترسدے ہاں جان نوں اس رانگلے لاہور ۔
کیسی ہے دوستی تے ایہہ کیسی ہے دشمنی،
دھوآں چھٹے تاں رو پوے لگ کے گلے لاہور ۔
'مادھو' دے وانگ ہوئےگی حالت 'حسین' دی،
ایدھر ہنیر درد دا پر دل جلے لاہور ۔
پارے دے وانگ تھرکدے لاٹاں جہے بدن،
کی دوستو نکلدے نے ہن دن ڈھلے لاہور ۔
ٹٹنی کدے وی سانجھ نہ لوکاں دے درد دی،
دلی ولے، ولے پیا لکھ واگلے لاہور ۔
گمی، فخر، بشیر، کنجاہی، منیر، اقبال،
وسدے نے یار جس جگہ، پھلے پھلے لاہور ۔
میرا سلام ہے مرا سجدہ ہے بار بار،
قبراں 'چ یار سوں رہے جو رانگلے لاہور ۔
دل توں قریب جان توں پیارا ہے جو اجے،
اوہ دور ہو گیا ہے جا کے لاگلے لاہور ۔
'جگتار' دی دعا ہے تاں توں ربّ ! قبول کر،
دلی 'چ ہووے چاننا دیوا بلے لاہور ۔
(1975)
اس طرحاں دے دوستو سانوں سدا رہبر ملے ۔
ساتھیاں دے تھاں-گتھاں، منزلاں جگہ پنجر ملے ۔
کس طرحاں دا دور ہے، کیسی ہوا موسم کیہا،
جاں ہنیرا آدمی دے دل 'چ جاں کھنڈر ملے ۔
یار نہ دلدار گلیاں، شہر کیسا شہر ہے،
اوپرے چہرے ملے جاں پتھراں دے گھر ملے ۔
سرخ پھلاں دی جنہاں رکھاں نوں چر توں سی امید،
جاں بہار آئی اوہناں نوں تیز تر خنزر ملے ۔
نقش سی تیرے اوہناں 'تے، منزلاں دا جاں پتہ،
خون وچّ بھجے ہوئے راہاں 'چ جو پتھر ملے ۔
سڑ گئے جنگل دی بس کوڑی کسیلی بو ملی،
جاں ملے کجھ راکھ ہوئے، پنچھیاں دے پر ملے ۔
جو سفر کردے ہوا دے نال، پر گھمدا نہیں،
کس طرحاں اوہ آدمی موقع-شناسو گھر ملے ۔
مدتاں توں سوچدا ہاں، خط لکھاں پر دوستا،
میں جو چاہے اوہ کدے اج تیک نہ اکھر ملے ۔
زہر اندر ڈوب کے رنگین موسم تر گؤں،
کی پتہ رنگاں 'چ ڈبا ہن کدوں چیتر ملے ۔
اس جہان اندر کسے نوں یا خدا 'جگتار' وانگ،
نہ جدائی دا خلا نہ درد دا اجگر ملے ۔
(1976)
ہن کسے آؤنا نہیں پاگل نہ ہو ۔
ایویں سردل نال توں سردل نہ ہو ۔
جے نہیں بندا نہ بن میرا توں پر،
زندگی 'چوں اس طرحاں اوجھل نہ ہو ۔
موسمی پنچھی نے سبھ اڈ جانگے،
سون-چڑیاں دے لئی بہبل نہ ہو ۔
بھار بن کے عمر بھر دل 'تے رہیں،
پل کو بھر ہن پلک 'تے بوجھل نہ ہو ۔
ہور وی بجھ جائینگا گھر آن کے،
اس لئی جشناں 'چ توں شامل نہ ہو ۔
خون لوکاں دا ہے ایہہ پانی نہیں ۔
ایس دی سرخی کدے جانی نہیں ۔
تیرے لئی چھنکا کے لنگھے بیڑیاں،
توں ہی ساڈی چال پہچانی نہیں ۔
دشمناں ہتھیار سارے ورتنے،
زندگی نے مار پر کھانی نہیں ۔
دوستو جے مر گئے تاں غم نہیں،
داستاں ساڈی کدے جانی نہیں ۔
قافلے وچ توں نہیں بھاویں رہا،
یاد تیری دل 'چوں پر جانی نہیں ۔
ساڈے دم خم نال ایہہ خم جانگے،
لٹ کسے نے ہور سلجھانی نہیں ۔
تیریاں زلفاں دی چھاں وی ہے عزیز،
پر تھلاں تک نال ایہہ جانی نہیں ۔
بیڑیاں دی چھنک وچ جو رمز ہے،
کون کہندی لوکاں پہچانی نہیں ۔
(1968)
اس نگر وچ دوستی نہ دشمنی دی لوڑ ہے ۔
پتھراں وچ کھوڑ ایتھے شیشیاں وچ جوڑ ہے ۔
میں ہوا دے موڈھیاں 'تے کھڑ پواں لہرا پواں،
بس تہاڈی دھپّ چھاں دی ہی ذرا کو لوڑ ہے ۔
میرے گھر پہنچن توں پہلاں روز ڈبّ جاندا ہے دن،
کوئی وی سورج نہ میرے نال پجدا توڑ ہے ۔
زندگی دی راہ توں مشکل نہیں ہے پلصراط،
ہر قدم اک حادثہ ہے ہر قدم اک موڑ ہے ۔
کجھ پلاں دا نگھّ ہے ایہہ کجھ دناں دی نیڑتا،
اس نوں میری لوڑ اج کلھ مینوں اس دی لوڑ ہے ۔
جھیل ہے، رنگاں دا میلہ ہے، چراغاں دا سماں،
اس سمیں وی ہو رہی محسوس تیری تھوڑ ہے ۔
اڈانگا پے گیا اڈنا کدے جے پر جلا کے ۔
ہنیرا چیر دے اٹکاںگا پر منزل 'تے جا کے ۔
ترے ہتھاں دا ہلیا مور مٹی دا ترے پچھوں،
بہت رویا جو رکھیا سی توں انگیٹھی سجا کے ۔
ایہہ تھاں تھاں چھیک کندھاں دے تے میکھاں دسدیاں نے،
کسے ٹنگیاں سی تصویراں کدے ایتھے لیا کے ۔
نہ ہونی ہو گئی ہووے ہوا دے ہی بھلیکھے،
مڑی ہے پیڑ کس دی میرے دروازے توں آ کے ۔
جاں باری کھولھدا سنسان گلیاں قہر ڈھاون،
ہوا ڈنگے گئے موسم دیاں یاداں لیا کے ۔
تماشہ میرا دکھلا کے تماشہ خود نہ بندی،
ہوا کیوں رو پئی میرے چراگاں نوں بجھا کے ۔
اسیں اک ورق دے ہاں دو صفے کیسا مقدرج،
جدا وی ہاں اکٹھے وی ہاں اس جیون 'چ آ کے ۔
سی میرا برچھ ورگا صبر شیشے وانگ ٹٹا،
میں خود ہی رو پیا اس نوں غزل اپنی سنا کے ۔
نہ رنگاں دی جڑی محفل نہ میلے جگنوناں دے،
بڑا ڈٹھا ترے پچھوں نصیبہ آزما کے ۔
اوہ اپنے گھر 'چ ہی کٹدا جلاوطنی جہے دن،
کسے دن ویکھ جا 'جگتار' اپنے نوں توں آ کے ۔
کوئی مجبوری نہیں جے دل کرے تاں خط لکھیں ۔
رشتیاں دی بھیڑ 'چوں فرصت ملے تاں خط لکھیں ۔
کون جشناں وچّ کسے نوں چتّ دھرے، چیتے کرے،
زندگی وچّ جد کدے تلخی ودھے تاں خط لکھیں ۔
ہے بہاراں دا اجے موسم توں جم جم مان ایہہ،
تیرے آننگن وچّ جدوں پتے جھڑے تاں خط لکھیں ۔
مہکدے مہندی بھرے ہتھاں دی اک وی ریکھ 'چوں،
رنگ جے میری محبت دا دسے تاں خط لکھیں ۔
میری بنجر خاک نوں تاں خواب تک آؤنا نہیں،
جد تری مٹی 'چ کوئی پھلّ کھڑے تاں خط لکھیں ۔
زندگی دے ہر پڑا، ہر موڑ 'تے ہر پیر 'تے،
جد اداسی وچ کدے وی دن دھکھے تاں خط لکھیں ۔
محفلاں وچّ، چار یاری وچّ، کسے اتسوَ 'چ وی،
ذکر میرا جے کسے نوں وی چبھے تاں خط لکھیں ۔
شہر، پربت، وادیاں ویکھے جو میرے نال توں،
کس طرحاں لگے، جے ہن گزرے کدے تاں خط لکھیں ۔
ہے دعا میری کہ ہووے ہر خوشی تینوں نصیب،
سہِ-سبھا وی پر کدے جے اکھ بھرے تاں خط لکھیں ۔
جو ترا تیرتھ، عبادت، دین دنیاں سی کدے،
ہن کدے 'جگتار' اوہ تینوں ملے تاں خط لکھیں ۔
بازار مصر ورگے، کوپھے جیہا نگر ہے ۔
دامن لہو بھرے پر، یوسف 'تے ہر نظر ہے ۔
اک دن حساب منگنا، لوکاں نے اس لہو دا،
طاقت 'چ مست دلی، حالے تاں بے خبر ہے ۔
کوئل دے سر دا لوہا، جگ-بجھ ٹٹہنیاں دی،
ہے درد دی ہی صورتَ، ساڈی ہی کم نظر ہے ۔
مینار ممٹیاں 'تے، بیٹھے نے گدھّ ایتھے،
کیوں موت دا بسیرا، ہر گھر ہے نگر ہے ۔
آخر اداس کیوں نے، راہی وی رہنما وی،
رستہ ہیات دا ہے جو موت دی ڈگر ہے ۔
کدھرے چراغ دسدے نہ باریاں 'چ تارے،
آتھن بجھی بجھی ہے، بے رنگ ہر فجر ہے ۔
نہ جھڑ گئے نوں رو توں نہ بجھ گئے دا غم کر،
'جگتار' سوچ اس دی تیرا جو ہم سفر ہے ۔
لیائے ساں گھراں توں دوریاں اپنے پراں اندر ۔
گوا کے عمر لے جاوانگے کجھ چوغا گھراں اندر ۔
جے جنگاں لگیاں تاں بے کفن سبھ رلنگے لاشے،
کپاہاں ہسدیاں نے جس جگہ تے نگراں اندر ۔
کیوں رل کے اڈن ویلے کوئی شے ہے اٹک جاندی،
کدے تیرے پراں اندر کدے میرے پراں اندر ۔
ایہہ کیسا روشنی دا دور ہے جادوگرو بولو،
ہنیرا پھیلدا جاوے دماغاں تے گھراں اندر ۔
وداع ہو کے کوئی راہاں دیاں دھوڑاں 'چ گمّ ہویا،
کوئی پتھر دی مورت بن گیا آ کے دراں اندر ۔
بڑے ہی لوک نے بھولے جو ہر واری نے پھس جاندے،
سیاست جال لا بیٹھی مسیتاں مندراں اندر ۔
تسیں بولو نہ بولو کجھ کہو یا نہ کہو دل دی،
عبارت ہے کتھا ساری تہاڈے اکھراں اندر ۔
گلاباں وچ نہیں خوشبو نرے ہی رنگ نے اج کلھ،
وفا دی مہک نوں 'جگتار' بھالے پتھراں اندر ۔
جس 'تے چھڈّ آیا ساں دل، سپنے تے ہر منزل دی یاد ۔
داغ بن کے بہہ گئی متھے 'تے اس سردل دی یاد ۔
رات سپنے وچ سی 'شبنم' رو رہی 'جگنوں' اداس،
دن چڑھے نہ ٹیک آوے آ رہی جنگل دی یاد ۔
زندگی تردی تے رکدی سی جاں میرے نال نال،
عمر دا حاصل بنی اس خوبصورت پل دی یاد ۔
اس جنم جاں اس جنم وچ کوئی سی رشتہ ضرور،
آ رہی جو کھنڈراں، سکی ندی تے تھل دی یاد ۔
عمر بھر دے ہجر پچھوں اس طرحاں لگدی ملن،
اک طرف پھلاں دی وادی اک طرف دلدل دی یاد ۔
آ گیا 'جگتار' ایسا زندگی دا ہن مقام،
نہ کتے زلفاں دی چھاں ہے نہ کسے آنچل دی یاد ۔
توں تاں بیٹھ گئی ہیں سورج گھر لے کے ۔
میں کس پاسے جاواں بھجے پر لے کے ۔
آلھنیاں وچ کہڑی گٹھوں شام ڈھلے،
چوغے دی تھاں پرتے پنچھی ڈر لے کے ۔
اکھ چک کے وی اس ونیں نہ ویکھ سکے،
گھروں ترے ساں ڈونگھی نیجھ نظر لے کے ۔
ہر اک شیشہ چنی چنی ہے ہو جاندا،
کس دی مورت بیٹھے شیشہ-گر لے کے ۔
تیرا ہیج-پیاج نہ سارا کھل جاوے،
شیشے سوہیں ہو نہ اکھاں تر لے کے ۔
رکھاں دے پرچھاویں پچھے چھڈّ گئی،
اڈّ گئی ہے نھیری چھاواں پر لے کے ۔
نہ اخباراں نہ موسم دا بھرواسا،
خبرے کس آؤنے کد بری خبر لے کے ۔
ویکھیں تینوں اک دن پتھر کر جاؤ،
مٹی دی جو بازی چلئیں گھر لے کے ۔
نس دن گزرنا پیندے، خونی بازار ایتھے ۔
ساڈے سراں دا ہر اک، ہے طلب غار ایتھے ۔
تلوار تاں اٹھاؤ، دیوار تاں بناؤ،
جھکنے کدے فتح، نہ مٹنے ججھار ایتھے ۔
'سرمد' نوں قتل کرکے، ہر راہ صاف کر کے،
جھنجلائے پھر رہے نے، کیوں تاجدار ایتھے ۔
رکھیا ہے سر سدا ہی، اچا اساں نے بھاویں،
ہر موڑ 'تے صلےباں، ہر پیر دار ایتھے ۔
کد تک رہے گا آخر، خوشبو دے سر 'تے پہرہ ؟
ہوویگی قتل کد تک، آخر بہار ایتھے ؟
چنجھاں 'چ لے ستارے، گدھاں دے پا اشارے،
تاڑیگی باز کد تک، کاواں دی ڈار ایتھے ؟
کمدلاں نوں دل، نپریاں پر دئیں ۔
یا خدا سبھ بیگھراں نوں گھر دئیں ۔
ہر سہاگن دا رہے زندہ سہاگ،
عمر بیتی جا رہی نوں ور دئیں ۔
توتلے بولاں دا راکھا خود بنیں،
خوف ہر قاتل دے سینے بھر دئیں ۔
ہر سپاہی پرط آوے جنگ 'چوں،
خاک چہرے پھر روشن کر دئیں ۔
ساریاں دیشاں نوں بخشیں امن توں،
سبھ غلاماں نوں ستنتر کر دئیں ۔
سبھ مریضاں نوں ملے صبرو-قرار،
مدتاں دے زخم سارے بھر دئیں ۔
بیڑیاں تے جھانجراں توں اس ورھے،
مکت قیدی، قصبیاں نوں کر دئیں ۔
ہر اک ویہڑے 'چ لوء لگے، ہرک آنگن 'چ رنگ اگے ۔
دعا کی ہور کرنی ہے، میری اکو دعا پگے ۔
سحر ٹٹے، بھرم فٹے، ایہہ کس نے آلھنے لٹے،
کرم تیرے گناہ میرے، ہو جاون اس ورھے اگھے ۔
جنہاں متھیاں 'تے کالے لیکھ خنجراں نے لکھے زوریں،
بدل جاون مکدر قاتلاں دی آس نہ پگے ۔
جنہاں کھیتاں 'چ خاکی سور پا کے بہہ گئے گھرنے،
اوہناں وچّ پھیر رنگ اڈن، اوہناں وچّ پھر مہک اگے ۔
کتے لوری، کتے گھوڑی، کتے مرزے دی صد ابھرے،
گراں جو ہو گئے کھولے، جو آننگن ہو گئے لگے ۔
چڑی چوکے، سنے موراں دی رنجھن، فجر جد جاگے،
نہ تھوہراں بیج کے باغیں گلاباں نوں کوئی کھگے ۔
نہ میری پیش ہی جائے، نہ میتھوں ویکھیا جائے ۔
اجڑدے روز ہمسائے، نہ میتھوں ویکھیا جائے ۔
اوہ خنجر نال کردے گفتگو، ارتھاں 'چ اگّ بھرکے،
نہ میتھوں بولیا جائے، نہ میتھوں ویکھیا جائے ۔
ہے جو وی فظر ہن آؤندی، لہو وچ تر بتر آؤندی،
نہ دیکھے بن رہا جائے، نہ میتھوں ویکھیا جائے ۔
کوئی اخبار کی دیکھے، ہے ہر اک ہی خبر وہلی،
کویں ہر حرف کرلائے، نہ میتھوں ویکھیا جائے ۔
روی دے رتھ تے قبضہ، دھومّ-کیتو ہے کری بیٹھا،
ہنیرا اس قدر چھائے، نہ میتھوں ویکھیا جائے ۔
چپھیرے راکھ ہے جاں خاک، ہر بستی 'چ ہے اڈدی،
ایہہ کس نے پورنے پائے، نہ میتھوں ویکھیا جائے ۔
ہے ہر اک حرف وچ گھنڈی، تے ہر معنے 'چ ٹیڈھاپن،
نہ میتھوں واچیا جائے، نہ میتھوں ویکھیا جائے ۔
ایہہ کیسی زندگی ہے جو اسیں قشطاں 'چ جیؤندے ہاں،
نہ اس ول پٹھّ کری جائے، نہ میتھوں ویکھیا جائے ۔
کیسا عجب سواگت میرا ہویا ہے ۔
دیپ بجھا توں تیل بروہیں چویا ہے ۔
قطرہ قطرہ کر کے جہڑا ملیا سی،
اج اک دم دریا وانگوں وکھ ہویا ہے ۔
ہر اک پتہ چھیکو چھیک ہے پھلّ زخمی،
کون خزاواں چیتے کر کے رویا ہے ۔
سورج کولوں اکھ بچا کے تتلی نے،
پھلاں اندر اپنا رنگ لکویا ہے ۔
اس دی اک اکھ بھنورا اک اکھ نیل-کنول،
اک اکھ سرمہ پاؤنا بھلیا ہویا ہے ۔
شام ڈھلے کیوں دل وچ دیوے وانگ بلے،
جس نے مینوں غم دے نھیر ڈبویا ہے ۔
شیشے دے پانی توں اس نے ڈر ڈر کے،
رنگاں اندر اپنا آپ لکویا ہے ۔
کھردا کھردا کھر نہ جائے آخر ایہہ،
پانی تے جو چہرہ بنیا ہویا ہے ۔
ہر اکھر ہے سلا، کاغذ ہے گلہ،
خط لکھدا اوہ خبرے کنا رویا ہے ۔
تل تل پچھے سرک رہے ہاں دوویں ہی،
تیجا کون وچالے آن کھلویا ہے ۔
بڑے سالاں توں اوہ مینا نہیں میرے گراں آئی ۔
پتہ نئیں کس پہاڑ اتے ہے کسے نے پنجرے پائی ۔
کئی واری کئی چڑیاں پہاڑوں ہور وی آئیاں،
کدے پر میریاں رکھاں 'تے مڑ رونق نہیں آئی ۔
اسیں تپدے تھلاں 'چوں بل رہی رتے جدوں گزرے،
نہ کدھرے چھاں ملی رستے 'چ نہ کدھرے گھٹا چھائی ۔
کسے ہارے مسافر وانگ نیویں پا کے اج گزری،
سدا ہی چھیڑ کے جو لنگھدی سی شوخ پروائی ۔
مرے گلدان خالی سن، خزاں جیباں 'چ سی بیٹھی،
ایہہ سبھ کچھ ویکھ کے تتلی میرے گھر وچ نہیں آئی ۔
جو اپنے گھر وچّ رہندی ہے بجھی بتی طرحاں اکثر،
اوہ میرے کالیاں راہاں 'چ آؤندی بنکے رشنائی ۔
سہنسر رنگ لیہندے وچ جڑے، گھر مڑ رہے پنچھی،
اداسی وچ ہے ڈبدی جا رہی پر میری انگنائی ۔
ہوا اس شہر دی کجھ تیز وی، کجھ تلخ رکھی وی،
نہ تینوں ہی سکھا سکی، نہ مینوں ہے راس آئی ۔
نہ مینوں رتجگے دا ارتھ پچھ معصوم بن کے توں،
تیرے نیناں 'چ چغلی کھا رہی راتاں دی کجرائی ۔
زمانہ آئیگا 'جگتار' جد کجھ لوک سمجھنگے،
بلندی تیرے شعراں دی، ترے شعراں دی گہرائی ۔
کدے ایہہ بیوساہی نہ نگر وچ نہ گراں وچ سی ۔
نہ ایسی ماتمی چپ-چاں کدے پہلوں گھراں وچ سی ۔
جدوں دیوار بن کے ساں کھڑے اک دوسرے گرد،
نہ اینا حوصلہ، ہمت، دلیری جابراں وچ سی ۔
لہو بھجی بروہاں 'تے نہیں اخبار سی آؤندی،
محبت جد دلاں وچ سانجھ جاں سارے گھراں وچ سی ۔
شکاری خوف کھاندا سی، سدا ناکام سی پھاندھی،
جدوں رل کے اڈن دی تانگھ ہر اک دے پراں وچ سی ۔
بنا کے شیشیاں دے گھر تے پچھوں ویچنے پتھر،
اجیہی چال پہلوں تاں نہیں شیشاگراں وچ سی ۔
نہ لٹے جان دا اک دوسرے نوں دوش ہن دیوو،
پچھانوں راہماراں دا جو سوہیا رہبراں وچ سی ۔
خدا، مذہب، زباناں دے لئی لڑنا سکھایا کس،
کوئی ایسا تاں پیغمبر نہیں پیغمبراں وچ سی ۔
قدیماں توں رہی دشمن میری تقدیر دی دلی ۔
فرنگی دی رہی دلی، جاں عالم گیر دی دلی ۔
لہو دے نقش فریادی تے گھر ورقے طرحاں ٹکڑے،
رہی 'غالب' دی نہ کدھرے رہی ہے 'میر' دی دلی ۔
سبھا ہی بن گیا اسدا، لہو پینا لہو کرنا،
لہو دے نال ہر اک فیصلہ تہریردی دلی ۔
رہا ہے فاصلہ پرجا تے حاکم وچ ہمیشاں ہی،
نیوٹے دی ہے دشمن، یار ہر اک میر دی دلی ۔
بڑا ہے شور پہلو وچ، میں چاراگر غریباں دی،
تناں نوں پیڑدی دلی مناں نوں چیردی دلی ۔
مسیتاں، مندراں دے سائے، ہیٹھاں قتل کرواوے،
تے دعوہ وی کرے، دلی ہے ہر غمگیر دی دلی ۔
مگر کجھ یار، کجھ دلدار، کجھ غمخار نے اوتھے،
دعا ہے اس لئی اجڑے نہ 'اوشی' پیر دی دلی ۔
ہنیرا ہی ہنیرا سی کتے چانن ذرا نہ سی ۔
خداواں دے نگر وچ سبھ خدا سن پر خدا نہ سی ۔
سی ہر پاسے خلا پر غبارے وچ خلا نہ سی ۔
ستم ایہہ سی غبارے وچ تاں سی باہر ہوا نہ سی ۔
ایہہ کیسا شہر سی جتھے کوئی وی بولدا نہ سی،
ہر اک دی اکھ سی کھلھی کوئی پر دیکھدا نہ سی ۔
بھلیکھے رات بھر پائے کدے پیچھڑ کدے دستک،
اوہ جد آئے، مقدرج جاگیا، میں جاگدا نہ سی ۔
تہاڈا پیر-چنہ ملیا، تاں مینوں مل گئی منزل،
نہیں تاں میری منزل کی کوئی میرا پڑا نہ سی ۔
تہاڈے ہتھ 'چ وی اس وقت پتھر سی نہ سی شیشہ،
میں سبھ کچھ ویکھ کے شیشے طرحاں جد بولدا نہ سی ۔
سڑے تیلے، جھڑے پتے، ڈرے مالی، مرے پنچھی،
ہنیری آؤن توں پہلاں ایہہ نقشہ باغ دا نہ سی ۔
کبوتر جد وی آیا پرط کے مایوس ہی آیا،
کسے وی دیش وچ جیتون دا پتہ ہرا نہ سی ۔
جے گھراں توں تر پئے ہو دوستو !
مشکلاں تے اوکڑاں توں نہ ڈرو ۔
جد رکو نقش بن کے ہی رکو،
جد ترو تاں روشنی وانگو ترو ۔
مر رہی ہے رات تل تل پیر پیر،
پیر نہ چھڈو چلو چلدے چلو ۔
منزلاں تے پہنچنا مشکل نہیں،
رستیاں دے وانگ جیکر نہ پھٹو ۔
پر جے بھجے ہون مشکل اڈنا،
ہے وداع دا وقت اکھاں نہ بھرو ۔
چوغا کھلار کجھ کو پرندے وی پال رکھ ۔
ہے وقت دا تقاضہ موڈھے تے جال رکھ ۔
مٹی دے طوطیاں دی، وی نہ بھیال رکھ،
ہن فصل پک گئی ہے، اسدا خیال رکھ ۔
ہن اس دے ساہمنے توں اپنا سوال رکھ،
دل دا معاملہ ہے اینا نہ ٹال رکھ ۔
رنجش دے نال حالے کجھ کچھ بھیال رکھ،
شیشہ جو تڑک چکے، کجھ چر چھپال رکھ ۔
مجنوں دا دور ہے نہ، فرہاد دا سماں،
اپنا خیال رکھ 'تے اس دا خیال رکھ ۔
اس شہر دی ہوا تے اینا نہ کر وساہ،
پردے ہٹا کے سارے دیوے نہ بال رکھ ۔
موسم ہے جان والا، تیلے ٹکا کتے تاں،
ہن نہ نگاہ اپنی توں ڈال ڈال رکھ ۔
اس نال بیٹھ کے تے گلاں نتار لے سبھ،
چنگے بھلے نہ دل نوں ایویں گندھال رکھ ۔
جد وی ڈگیاں چھتاں ، خستہ گھر باراں دی بات تری ۔
رستے وچّ دیواراں بنیاں، دیواراں دی بات تری ۔
شیشیاں اندر پھلّ کھڑ اٹھے، نچیا خون رگاں اندر،
میخانے وچّ جد جندا-دل میکھاراں دی بات تری ۔
ڈبدے ڈبدے دل سمبھلے نے، بجھدے بجھدے دیپ جگے،
جد وی تیریاں روشن زلفاں، رخساراں دی بات تری ۔
ویکھیئے کس کس دے، دھڑ سر ہے کہڑے سیس وہونے نے،
نگرو نگری، شہرو شہری، پھر داراں دی بات تری ۔
جنگالے ہتھیاراں تائیں، چمکاؤ تیز کرو،
مڑ کھیتاں تے کھلیاناں وچّ حقداراں دی بات تری ۔
کون آیا ہے مقتل اندر، کمبے ہتھ جلاداں دے،
پھر گھر گھر وچّ سر لتھاں، جیداراں دی بات تری ۔
سوچداں ہاں مہک دی لپی 'چ تیرا ناں لکھاں ۔
پر کتے محفوض کوئی تھاں ملے تاں تاں لکھاں ۔
نام تیرا میں لکھاں آغاز وچّ مہندی دے نال،
انت خط وچّ بس لہو دے نال 'تیرا ہاں' لکھاں ۔
ایہہ وی سوچاں، اس نوں پل پل دا لکھاں سارا حوال،
کس طرحاں فجراں تے لنگھن کس طرحاں شاماں لکھاں ۔
پھیر سوچاں، پڑھ کے خط، اینوے نہ ہو جاوے اداس،
اس لئی اسنوں نہ کوئی حادثہ، صدماں لکھاں ۔
اس لئی اج تیک لکھ سکیا نہیں اک حرف وی،
سوچداں ہاں حرف دیون ساتھ تاں میں تاں لکھاں ۔
پھیر سوچاں ساڈا ہن رشتہ ہی کہڑا رہِ گیا،
جے لکھاں تاں کہڑے ناطے خط میں اس دے ناں لکھا ۔
کون ہونی پنچھیاں دی جال لکھ کے تر گیا ۔
کون مہکاں دا مقدرج بھال لکھ کے تر گیا ۔
واک بسمل، ارتھ گھائل، نین بوجھل، من اداس،
توں تاں کورا بن کے اپنا حالَ لکھ کے تر گیا ۔
جے نہ روواں بہن نہ دیوے، جے روواں وہِ ترے،
توں کی نیناں وچ نظر دے نال لکھ کے تر گیا ۔
شام، کھنڈہر، خشک دریا، رل رہے پتے چراغ،
کون پرکرتی نوں میرا حالَ لکھ کے تر گیا ۔
جد کدے فرصت ملے تاں یاد کر لینا تسیں،
گھر دے متھے ایہہ لہو دے نال لکھ کے تر گیا ۔
اجے تائیں تاں میرا سر کتے وی خم نہیں ہویا ۔
تہاڈے وکن دا افسوس ہے پر غم نہیں ہویا ۔
تسیں بخشش دی بارش وچّ وی سرسبز نہ ہوئے،
میں اؤڑاں دے وی موسم وچ کدے بے دم نہیں ہویا ۔
ڈراوا وی، چھلاوا وی، بھلاوا وی بنے رستے،
مری رفتار دا انداز پر مدھم نہیں ہویا ۔
جدا تاں ہو گئے ساں حوصلہ کرکے پر اج تائیں،
ضرورت تیری دا احساس پل بھر کم نہیں ہویا ۔
ایہہ کیسا موم دا رستہ کسے پاسے نہ راہ دیوے،
جکڑ بیٹھا ہے پیراں نوں نرا درگم نہیں ہویا ۔
بڑا چر سوچیا ہووےگا توں، اترا چڑھا بارے،
جدا ہوون دا تیرا فیصلہ اک دم نہیں ہویا ۔
خیر خاہو ! دوستو ! چاراگرو !
رو کے میری واٹ نہ کھوٹی کرو !
پھیر مقتل 'چوں بلاوہ آ گیئے،
جشن کوئی اس خوشی دے پل کرو ۔
اس سمیں ساڈے 'چ جو حاضر نہیں،
جام اسدے نام دا وی اک بھرو ۔
ہو ہی جائیگی ہری ہر اک امید،
برکھ وانگوں پر ذرا دھیرج دھرو ۔
زندگی 'چوں اوہ تاں منفی ہو گیئے،
رقم میرے نام، درد اسدا کرو ۔
کویتاواں
میں اپنا کتلناما پڑھ لیا ہے
ذرا ٹھہرو !
کوئی بستی 'چ تاں باقی نہیں بچیا
درختاں نوں وصیت کر لواں میں ۔
"مرے یارو !
مرے پچھوں
تسیں کشتی وی بننا ہے
تسیں چرخہ وی بننا ہے
تسیں رنگیل-پیڑھا وی
تے پنگھوڑا وی بننا ہے
مگر کرسی نہیں بننا ۔"
"مرے یارو !
مرے پچھوں
تسیں ہر حالَ
ڈگدی چھت دی تھمھی تاں بننا ہے
کسے محتاج دی لاٹھی وی بننا ہے
مگر تلوار دا دستا نہیں بننا"
'مرے یارو !
مرے پچھوں
کسے وی بھیل دا ناوک تاں بن جانا
دروناچاریا دی ڈھال نہ بننا ۔
کسے پورن دیاں مندراں تاں بن جانا
کسے وی رام دے پؤئے نہیں بننا
کسے چروال دی ونجھلی تاں بن جانا
تلک ویلے-
کسے وی راج گھر وچّ
پر شہادت دی کدے انگلی نہیں بننا ۔"
'مرے یارو !
مرے پچھوں
تسیں چھاواں دے روپ اندر
تسیں پوناں دے روپ اندر
تسیں پھلاں، پھلاں، مہکاں دے روپ اندر
دعاواں ہی بنے رہنا
کدے طوفان نہ بننا ؟"
'مرے یارو !
مرے پچھوں
جدوں ایہہ زرد موسم ختم ہو جاوے
جدوں ہر شاخ دا ننگیز لک جاوے
جو ہجرت کر گئے نے
اوہ پرندے پرط کے آون
تسیں اک جشن کرنا
اوس مٹی دا
جو پیلے موسماں وچّ قتل ہو کے وی
جڑھاں اندر سدا محفوض رہندی ہے
نہ مردی ہے
نہ مٹدی ہے
صرف شکلاں بدلدی ہے ۔"
دھیاں پنڈ چلیاں
بار بار مینوں اوہ
تکید کر رہیاں نے
وچو وچ جویں ڈر رہیاں نے
"پاپا گیس یاد نال عوف کر چھڈنی
دودھ نوں فرج وچ پھیر تسیں دھرنا، پہلو ٹھنڈا کرنا
راتیں سون ویلے بتی ویہڑے دی بجھا دینا
پہلاں کوری-ڈور دی جگا دینا
بدلاں دی رتّ اے
ٹی.وی. دی تار پچھوں کڈھ دینی
کپڑا نہ کوئی باہر کلی اتے رہن دینا
دودھ والا، ڈاکیا جاں ہور کوئی آوے پچھوں
پہلاں کندھ اپروں دی ویکھنا
انسوہے بندے نوں ٹٹولنا
پھیر بوہا کھولھنا"
میں کہنا چاہندا ہاں،
"سمبھل کے بس وچ چڑھنا
جتھے کتے بھیڑ ہووے، اتھے نہیؤں کھڑھنا
پنڈ وچ سبھ نوں اداب کہنا
ایویں نہ ابھجّ رہنا"
پر مینوں بولن دا موقع نہیؤں دندیاں
دھیاں پنڈ چلیاں
اک مسافر نوں میں پچھیا 'لمبنی' وچ
''کپل وستو دور ہے کنا کو ایتھوں !''
''کپل وستو !
کپل وستو نال ہی ہے ۔''
''بودھ گییا دور ہے کنا کو ایتھوں ؟''
''جنا کو ایتھوں کپل وستو دور ہے ۔''
''ایہہ تاں ممکن ہی نہیں ؟''
''تیاگ وچ تے موہ 'چ زیادہ
فاصلہ ہندا نہیں،
کپل وستو موہ ہے
تے 'بودھ گییا' تیاگ ہے
فاصلہ تاں موہ اتے نروان وچ ہندے
اس لئی
بودھ گییا تے کپل وستو دے اندر
فاصلہ اکو جیہا ہے ۔''
اوہ پھیرا لا کے
کھیتاں 'چوں ہرا گھاہ لیاؤندا
گھوڑے نوں پاؤندا
تانگے 'چوں کڈھ کے بنسری وجاؤندا
تے اناج نوں سجدہ کرکے
سوں جاندا
اک دن ایسا سیلاب آیا
کہ گھوڑا ڈبّ کے مر گیا
پتہ نہیں بنسری کدھر رڑھ گئی
تے گھاہ سڑ گیا
اجکل اوہ ندی کنارے کھڑو کے
ندی نوں للکاردا ہے تے کہندا ہے
"اجے بانس زندہ ہن
گھاہ دا بیج نہیں مریا"
ہوا جدوں لیاؤندی ہے
کسے بستی چوں
گھوڑیاں دیاں ٹاپاں دی آواز
تاں اوہ کہندا ہے
"کی توں بجھا سکینگی
میرے اندر جی رہی
زندگی دی اگّ"
ساڈی جوہیں مرگ جو آئے،
ساڈیاں جوہاں سکیاں
نہ تڑ گھاہ دی نہ چھٹ پانی،
مارو روہیاں اکیاں
ساڈی جوہیں مرگ جو.......
مرگاں نوں کی سار-خبر کہ،
ایتھے لمیاں اؤڑاں
اؤڑاں نے لے آندیاں ساڈے،
تن-من اندر سوڑاں
اؤڑاں سانوں گیدی کیتا،
اؤڑاں جیبھاں ٹکیاں
ساڈی جوہیں مرگ جو.......
پون وگے تاں دھوڑاں اڈدیاں
رات پوے تاں ٹھاری
سورج چڑھیاں اگاں ورھدیاں
ایہہ جوہ کرماں ہاری
جس رتّ ساڈا تن نہ کردا،
اوہ رتاں نہ ڈھکیاں
ساڈی جوہیں مرگ جو.......
اک دوجے دی چھاں نوں سمجھن،
بھکھے ہرن بروٹے
ریتے نال جاں منہ بھر جاون،
پے جاندے نے جھوٹھے
مرگاں دے نیناں تھیں روہیاں،
شاہ رگ نیڑے ڈھکیاں
ساڈی جوہیں مرگ جو.......
کسنے ساڈیاں جوہاں وچوں،
ندیاں ہین چرائیاں
کس جادوگر ٹونا کیتا،
جوہاں بانجھ بنائیاں
کسنے کیلیاں گھور-گھٹاواں،
آؤندیاں آؤندیاں رکیاں
ساڈی جوہیں مرگ جو.......
آسا-گت آئے مرگاں دا،
کیکوں مان تروڑاں
کس منہ نال کہاں جی آیاں،
کس منہ میں منہ موڑاں
شرموں-شرمیں ساڈیاں رسماں،
نہ رہیاں، نہ مکیاں
ساڈی جوہیں مرگ جو آئے،
ساڈیاں جوہاں سکیاں
(اس رچنا 'تے کم جاری ہے)
| |
