ماں بولی وی، ماں دیس وی ہے
ماں اپنے دیس دا ویس وی ہے

ماں دھرم
دھرم توں پار وی ہے
اقرار لئی
انکار وی ہے
چھاں گوڑھی جگ دی خیر وی ہے
ماں تتی تلخ دپہر وی ہے

اس کرامات نوں سمجھ ذرا
ماں حاضر ناظر آپ خدا

توں تریوں سورج استیا
کوئی گیا ہنیرے ڈولھ

اساں تقویٰ لے کے عشقَ دا
کلّ کالکھ دتی پھول

اساں دیوے بالی چاننی
وچّ گھؤں کے مہکاں سولھ

اساں لوں لوں گیت جگایا
جدھے قسمت ورگے بول

اوہ تارے ساڈی مٹھّ وچّ
ایہہ دیوے ساڈی جھول

کلّ قسمت ساڈے ولّ وے
اک توں نہ ساڈے کول

وے میں بھری سگندھیاں پون،
سجن تیرے بوہے
وے توں اک واری تکّ لے کون،
سجن تیرے بوہے

میری کچڑی پہل وریس
سنگ تیرا چاہے
میرے سچڑے سچڑے انگ
کیس انواہے
ہکّ دھکھے پہلڑی ریجھ
ویس میرے سوہے

میری سفنے-ورگی جند
آس-جہی سوہنی
وے میں اوہ سر آئی نھا
ناؤں جہدا ہونی
مینوں بھلکے دی پربھات
سجن اج چھوہے

میں کھڑی سجن تیرے دوار
جھول تقدیراں
میری رس نہ جائے سگندھ
اڈیک اکھیراں
کہی تتڑی تتڑی 'وا
میرا تن لوہے

وے میں بھری سگندھیاں پون
سجن تیرے بوہے
وے توں اک واری تکّ لے کون
سجن تیرے بوہے
('ادھرینی' وچوں)

اسیں تاں جندیئے دو مٹیاں ہاں
پہلی وار آن ملے ہاں
بھلکے پھیر ملانگے اس دا پتہ نہیں ہے
رات پئی ہے
تارے تارے اک دوجے دے کول نے ڈھکے
اس ویلے اتہاس ن پڑھیئے
لکھ تاریاں وچے میں توں
تارہ تارہ ہو کے جھلمل جوت جگائیے
اک دوجے دی مٹی وچو مہک اگائیے
تے تر جائیے
میں تیرے اتہاس توں متیئے کی لینا اے
تے میرے اتہاس توں تینوں کی ملنا ایں !

میرا نانک اکلا رہِ گیا ہے
بہت دن بیت گئے
سنگت ’چ مردانہ نہیں آیا
مردانہ گورو دا یار سی
اوہدے صدقہ گورو دے آسے-پاسے دوستی دی مہک سی
جدوں رباب چوں سرگم ادے ہندی
گورو دے بول سویری پون وانگوں جاگدے سن
اج وی سنگت ’چ گورو دے بول نے
پر سر نہیں ہے
گورو دا شبد ہے
پر ارتھ گمّ ہو گیا ہے
کیرتن دی بھیڑ ہے
سنگیت دا چہرہ نہیں دسدا
کسے کھونجے ’چ گمّ-صم چپّ پئی رباب
کئی سالاں توں اس دی تار چوں جھنکار نہیں جاگی
کسے عاشق دی محرم چھوہ بناں
ساز ’چوں سرتال دا جادو نہیں اگدا
کوئی جاوو لیاوو ساز دے محرم نوں پاروں موڑ کے
کسے وی ساز بن
آواز دا کجھ بھیت نہیں پایا
میرا نانک اکلا رہِ گیا ہے
بہت دن بیت گئے
سنگت ’چ مردانہ نہیں آیا

کدی بچپن ’چ، اپنے گھر
میں اک تصویر ویکھی سی
گورو نانک دے لاگے یار مردانہ ربابی سی
مینوں تصویر ’چ دنیاں دا سارا ارتھ دسدا سی
ایہہ دنیاں سی-
میرے بچپن جہی سادہ
کسے متر جہی نرچھل
اچنچیتے کسے نرموہ نے
مردانے نوں تصویروں الگ کیتا
یا کہ مردانہ ہی آپے دوڑ کے
تصویر وچوں نکل تریا
ہن جدوں تصویر نوں تکدا ہاں
زندگی دا نگھّ تن ’چوں کھسک جاندا ہے
سلگدی دیہی ’چوں چانن جلاوطن ہندے
دوستی وقتی ضرورت توں سوا کجھ وی نہیں، شاید
شاعری سنگیت دا رشتہ وی من دا وہم ہے
جسنوں چانن سمجھ اپنا کیہا
نکلی اوہو چھایا
میرا نانک اکلا رہِ گیا ہے
بہت دن بیت گئے
سنگت ’چ مردانہ نہیں آیا

دور مردانے دی نگری ’چوں
کدے آواز آؤندی اے:
میں اپنے شہر وچ کلا
مینوں نانک نہیں ملدا
جس جگہ نانک کدی مجھیں چرائیاں سن
اس تھاویں آدمی دی فصل ساری اجڑ چکی ہے
کون اس کھیتی نوں مڑ ہریاں کرے ؟
جس جگہ نانک میرے دیاں یادگاراں نے
اس تھاویں کون اس نوں یاد کردا ہے ؟
میرے سنگیت دے سر بے سرے نے
میں اپنے سفر ’چ ہر تھاں بیتالا ہاں

سفر نوں منزل نہیں
پیاس لئی پانی نہیں
میں اپنے یار دی نگری ’چ بییار پھردا ہاں
بھٹکنا دے دیس وچ
اک-ککڑیاں نوں کون اج مٹھا کرے ؟
کوئی آکھو میرے نانک نوں
میرے شہر آوے، اپنے شہر آوے
کوئی آکھو مینوں مکے اداسی پھیر لے جاوے
کہ میں تئیار ہاں
مڑ دوستی دے سفر تے تر جان لئی
صرف تصویر وچ بہہ جان دا
موقع نہیں آیا

میرا نانک اکلا رہِ گیا ہے
بہت دن بیت گئے
سنگت ’چ مردانہ نہیں آیا

مٹی کہے گھمار نوں
مینوں گھڑا بنا
پانی گود کھڈاؤن لئی
میرے من وچ چاء

مٹی کہے گھمار نوں
آٹے وانگو گنھ
کسے جوگڑی ہو سکاں
بھاویں آوے بھنّ

مٹی آکھے بدلا
واچھڑ مینہہ ورھا
میرے من ’چوں فٹ پؤ
بن کے ہریا گھاہ

چیر کے مینوں لنگھ جا
توں اتھرا دریا
سلّ وڈیرے میں جراں
توں نکڑی پیاس بجھا

مٹی کہے کہاڑیئے
ڈونگھے ٹکّ نہ پا
اندر ستے دو جنے
سپنے سیج وچھا

مٹی آکھے مٹیئے
آ میرے تک آ
میں پنجر بن جانہگی
توں بن جاویں ساہ

دھرتی دے ہیٹھاں
دھول ہے دھرم ہے
اک میری دھی ہے

دھرتی تاں بوجھ ہے
دکھ ہے کوجھ ہے
سہندی ہے دھی
پر کہندی نہ سی ہے

دھول وی تھکیا
تھک کے بہہ گیا
دھرم وی ہاریا
پنکھ لا اڈریا
دھیاں نوں تھکن دی
پنکھ لا اڈن دی
جاچ ہی نہیں ہے

چترمکھ برہما نے
دکھ ساجے سہسبھج
اوہناں سنگ لڑن لئی
دیوی اشٹبھجی ہے
پر دھی تاں ہے منکھ
اوہ وی ادھی مساں پونی
دکھاں سنگ لڑدی نہیں
دکھ چکدی ہے

دھرتی دے ہیٹھاں
دھول سی دھرم سی
ہن میری دھی ہے

کتھے گئیاں بھیناں
کتھے گئیاں ماواں ؟

تھل وچّ سسیاں، جھل وچّ حیراں
سوہنیاں پئیاں وچّ دریاواں

کتھے گئیاں گلیاں اوہ بھلیاں بھلیاں
جس گھر چاہاں آواں جاواں

ہر اک گھر دی خاص نشانی
ہر اک جی دا اپنا ناواں

ہن تاں اکو جہیاں سجیاں نے شکلاں
پتہ ن کہڑے ناؤں بلاواں

بھین کہاں تاں دسنا پیندے
اپنی نیئت دا سرناواں

سبھ جگ ہویا مرد زنانی
باقی سبھ چھاواں پرچھاواں

کتھے گئیاں بھیناں
کتھے گئیاں ماواں ؟

متراں تیکن کویں پچائیے
قصہ دل دلگیراں دا
لکھ بدیاں بدنامیاں تھانیں
لنگھدا راہ فقیراں دا

درویشاں دی جون ہنڈھائی
در در ونڈن خیر گئے
درد دی چٹکی دینی بھل گئے
پھل پایا تقصیراں دا

کندھاں چھاویں گھوک پئے سن
اچن اچانک کوک پئے
کیوں لنگھیا میں ایس گلی ’چوں
پہن کے چولا لیراں دا

سکھساندی ساں شوق شوق وچ
روگ کلہنے لا بیٹھے
کیوں ونڈیا میں متھیوں کڈھ کے
ایہہ چٹکا اکسیراں دا

کھلھی ہوا وچ اساں اڈائے
پنجرے پنجرے جا بیٹھے
دوش اوہناں تدبیراں دا سی
یا ایہناں تقدیراں دا

اس بغلی وچ اوہناں خاطر
اجے وی جگمگ دیوے نے
سانوں جنہاں بجھاؤن لئی سی
لایا زور اخیراں دا

(1)
فوجاں کون دیس توں آئیاں ؟
کہڑے دیس توں قہر لیائیاں،
کتھوں زہر لیائیاں
کس فنیئر دی پھوک کہ
جس نے پکیاں کندھاں ڈھاہیاں

سچ سروور ڈسیا
اگاں پتھراں وچ لائیاں
ہرِ کے مندر وہُ دیاں ندیاں
بکاں بھر ورتائیاں
فوجاں کون دیس توں آئیاں؟

(2)
سمرن باجھوں جاپ رہا سی
اہلے جنم گوایا
کر متا ہے آخر عمرے
اس کافر ربّ نوں دھیایا۔

دلی نے جد امرتسر ’تے
جم کر مغل چڑھایا
ہیور گیور توں وی تکڑا
جد لوہییان دڑایا
میں ربّ نوں بہت دھیایا۔

فوجاں نے جد سونکلش ’تے
تپک تان چلایا
کھکھڑی کھکھڑی ہو کے ڈگا
جد میرے سر دا سایہ
میں ربّ نوں بہت دھیایا۔

سچ تخت جنھے ڈھایا سی
اسے جدوں بنایا
تاں اپرادھی دونا نودا
مینوں نظریں آیا
میں ربّ نوں بہت دھیایا۔

ستگور ایہہ کی کلا وکھائی۔
توں کی بھانا ورتایا
میں پاپی دی سودھ لئی توں
اپنا گھر ڈھٹھایا
میں ربّ نوں بہت دھیایا۔

(3)
شام پئی تاں ستگور بیٹھے
اکو دیوا بال کے
پرکرما ’چوں زخم بلا لئے
ستے ہوئے اٹھال کے

زہری رات غضب دی کالی
کتے کتے کوئی تارہ سی
بھنڑے بول گورو جی بولے
چانن وچ نہال کے

اج دی رات کسے نہیں سونا
حالے دور شہیدی ہے
اجے تاں سورج روشن کرنا
اپنے ہتھیں بال کے

نہ کو بیری ناہِ بیگانہ
ستگور دا سبھ صدقہ ہے
(پر) ویکھو جابر لے نہ جائے
پر-پرتیت ادھال کے

جب لگ جگ وچ رہیئے بندیا
کجھ سنیئے کجھ کہیئے

من دی وتھیا دسیاں باجھوں
تل تل سولاں سہیئے

ہنجھو ڈکیاں وہُ بن جاندے
وہُ وچ گھلدے رہیئے

اپنے سر تے بھار بنے ہاں
اپنے سر توں لہیئے

ادھی توں وی بہتی
اس توں وی بہتی عمرہ بیت گئی ہے
ربّ نے مینوں تے میں ربّ نوں
یاد کدے نہیں کیتا
اس نوں پتہ نہیں کہ میں ہاں
مینوں پتہ نہیں کہ اوہ ہے
کدی کدائیں بھلّ بھلیکھے
اک دوجے نوں ملے سڑک ’تے جھوٹھ وانگراں
اک دوجے نوں پٹھاں دے کے لنگھ جاوانگے
ربّ نے میتھوں کی لینا ایں
تے میں ربّ توں کی لینا ؟

اوس گلی ’چوں لنگھ فقیرا
جتھے بھونکن کتے
کتیاں تائیں مول نہ نندیئے
کتے ساتھوں اتے

کتیاں فقراں سنگ چروکا
ہر موسم ہر رتے
دنیاں سوں گئی تیری خاطر
کتے اجے نہ ستے
ساتھوں اتے

چل ’کلیا
تینوں کسے نہ کھلیا
لوکیں تاں عیش وگتے
پنڈو باہر چھڈن آئے
کتے دھوڑاں لتے
ساتھوں اتے

جس مولٰی نے کمبلی دتی
ہتھیں تیرے اتے
اوسے مولٰی تیرے پچھے
لائے کملے کتے
ساتھوں اتے

اوس گلی چوں لنگھ فقیرا
جتھے بھونکن کتے
کتیاں تائیں مول نہ نندیئے
کتے ساتھوں اتے

نین تاں ونہدے، تن دیاں اہراں
ساڈی مرض بریک

جو تلیاں وچ، چبھکاں مارے
میں پینڈے دی لیک

میں تیری بکّ وچ، دو گھٹّ دھپڑی
کوسی کوسی ڈیک
چنت-اچنتی، ملکھ تہاڈی
اسیں رتا نزدیک

تیری ویدن، عشقاں تیکن
ساڈی رتا ودھیک

جدوں پتی پتنی توں پہلاں
اسیں ملے ساں
اپنے شہر پرائے گھر وچ
دو سورج مل کے بیٹھے ساں
اک دوجے دے چانن دے وچ پگھل گئے ساں
ابل رہے دریاواں وانگوں
اک دوجے وچ اچھل ملے ساں
تیرے میرے اک متھے وچ
تیجی اکھ ادے ہوئی سی
اس دن ساڈا جنم-دوس سی

پھر اک دن توں مینوں بھیج سنیہا
میتھوں میرا سر منگیا سی
مے دتا سی
(اس سر نوں توں دنیاں ساہویں
اپنے دھڑ اتے رکھنا سی)
ڈالی تے دو سورج بیٹھے
اک نوں آپ اڈا دتا سی
اس سنگم ’چوں اک دریا نوں
لنجا بچا پٹّ لیا سی
دریا سنگڑ کے کھوہ ہوئے
اس دن کس دا مرن-دوس سی؟

اس دن توں اج دن تک دوویں
سوے وانگ تردے پھردے ہاں
اگن-برچھ دے ٹاہنا اپر
کدے کوئی پنچھی نہ بیٹھا
اگن-برچھ دی چانن-چھاویں
کوئی مسافر بیٹھ نہ سکے

اج پھر تیرا سنیہا ملیا
مینوں کجھ وی سمجھ ن آیا
دو کھوہاں دی اک دوجے دے
نال گفتگو کیکن ہووے

میں جاں تراں میرے گیت نوں کہنا
ہولی ہولی گائے
چار قدم میرے نال ترے
تے پھر بھاویں مڑ جائے

ساری عمر اس ساتھ نبھایا
اوڑک وار نبھائے
لوک کہے اوہ گیتاں والا
تریا دھر درگاہے

سؤلی گلھ ’تے گورا ہنجھو
تردا تاں رک جائے
پیڑ دے پنڈے چھلتر ولکے
آکھو نہ کرلائے

میں اج درد وہونا ہویا
دنیاں کیوں دکھ پائے
میں جاں تراں میرے گیت نوں کہنا
ہولی ہولی گائے

ستگور مہر کرے
دھی ساڈی پردیسیں جانا
بدل چھاؤں کرے
نیواں نیواں ہو جائے ندیاں دا پانی
لنگھے بناں ترے
جنھیں جنھیں راہیں دھی ساڈی لنگھے
ہوون ہرے بھرے
جس رخ ہیٹھاں دھی ساڈی بیٹھے
پھل دا دان کرے
راہ وچ ہوون چور ن ڈاکو
بندے ہون کھرے
نہ کوئی رچھّ نہ شیر بگھیلا
لومڑ رہن پرے
جنگل وچ جو رات آ جائے
دیوا نظر پئے
سنت جناں دی کٹیا ہووے
سبھ دے کشٹ ہرے
دھیے تینوں ویر نہ بھلے
نہ تینوں ماں بسرے
نت نت تیرے سگن منائیئے
آؤندی رہیں گھرے
ستگور مہر کرے

راتیں تاریاں دے نال
اسیں گلاں کیتیاں
اوہناں سنیاں سنائیاں
اساں جو جو بیتیاں

راتیں کالکھاں ‘چ راہ
بے نشان ہو گئے
ویلے تینڈڑی اڈیک دے
ویران ہو گئے
توں نہ آئیو چناں
تارے مہربان ہو گئے
پائیاں دکھیاں نے
دکھیاں دے نال پریتیاں
راتیں تاریا دے نال
اساں گلاں کیتیاں

ساڈی گل سن امبراں دی
اکھ ڈلھ گئی
تارہ ٹٹا اوہدی اگّ والی
گنڈھ کھلھ گئی
کہندا نکی جہی جند تیری
کویں رل گئی
کویں مٹی تیری مہرے
دیاں بکاں پیتیاں
راتیں تاریاں دے نال
اساں گلاں کیتیاں

ساڈے انگ انگ تاریاں
نے لوآں گندیاں
ہنجھو والیاں نوں لوآں
دیاں لوڑاں ہندیاں
لے کے اگّ اسیں اکھیاں
ن کدے مندیاں
ہنجھو دے کے اساں چنگاں
وہاجھ لیتیاں
راتیں تاریاں دے نال
اسیں گلاں کیتیاں

مانس جنم دوبارہ پاواں
ایس ہی دیس پنجاب ’چ آواں

وڈھی-ٹکی دھرتی تے وڈھے-ٹکے گھر وچّ
وڈھی-ٹکی جات دا میں اکھواواں

برچھ نپترے تے پنچھی چندرا
اہیؤ گیت وگوچے دے گاواں

مسیا دہاڑے ہرِ-سر جاواں
پنیاں نوں عشقَ-جھناں وچّ نھاواں

میں کر کر جتناں ہاری،
راما، نہیں مکدی پھلکاری ۔

لے کے عجب سوغاتاں،
سے رتّ مہینے آئے،
کر عمر دی پردکھنا
سبھ تر گئے بھرے بھرائے،
سانوں کجن مول نہ جڑیا،
ساڈی لجیا نے جھات نہ ماری،
راما نہیں مکدی پھلکاری ۔

جند نکڑی تے ہاڑھ مہینہ،
تن تپے پسینہ چوئے،
اساں مہنگے ملّ دے موتی،
انجھ پتلی دے پٹّ پروئے،
انجھ محنت دے وچ بیتی
ساڈی کھیڈن دی رتّ ساری،
راما نہیں مکدی پھلکاری ۔

مائی نی، کہ امبراں 'چ رہن والیئے
سانوں چن دی گراہی دے دے
مائی نی، کہ امبراں 'چ رہن والیئے
ساڈے لکھ دے نسیبیں تارے

مائی نی، جے پتّ نوں جگایا نیند توں
چن خور کے پیادے چھنا ددھ دا
مائی نی، کہ سوئی 'چ پرو کے چاننی
ساڈے گنڈھ دے نصیب لنگارے

مائی نی، کہ پتّ تیرا ڈور - بوریا
چن منگدا ن کجھ شرماوے ۔

سڑک دے صفے اتے
اک خط میں تیرے نام لکھ کے
کھمبھے تے ٹنگ دتا ہے
تاں کہ توں پڑھ لویں

سڑک دے صفے اتے
جو خط وی لکھیا جاندا ہے
تہہ کرکے جیب وچ نہیں رکھیا جا سکدا
خط کوئی عیسیٰ نہیں
کہ شونکیا صلیب تے لٹک جاوے
ہر صلیب ستھاپتی ہے
اس تے جو وی چڑھدا ہے بونا ہو جاندا ہے
کھمبھا چنگا ہرکارا
اس راہیں ڈاک سہجے ہی پہنچ جاندی ہے
تے فوراً پڑھی جاندی ہے

صاحب دے آئے فرمان
میریئے جندے توں لے پہچان

ڈونگھیاں شاماں آئے سنیہے
بن بولے سمجھان

سیج صاحب دی تیرے جوگی
دیوتے پئے وچھان

پیار دی گلیئے تر پؤ بھلیئے
عشقَ تیرا پروان

لاہ سٹّ لیڑے چوڑے بیڑے
نال ن لے سمیان

صاحب دے قدماں تے دھر دے
کلمکلی جان

سوں جا میرے مالکا وے ورتیا ہنیر
وے کالکھاں چ تاریاں دی ڈبّ گئی سویر۔

وے پسری جہان اتے موت دی ہواڑ
وے کھنڈ گئیاں محفلاں تے چھا گئی اجاڑ۔

ہے کھوہاں وچّ آدمی دی جاگدی سڑھاند
تے سوں گئے نے آدمی توں سکھنے گوانڈھ۔

وے سیت نے مواتے تے غش ہے زمین،
وے سینیاں وچّ سنّ دوویں خون تے سنگین۔

وے زندگی بے ہوش تے خاموش کائنات
وہلا ہوکے سوں گیا اے لوہا اسپات۔

سوں جا انج اکھیاں چوں اکھیاں نہ کیر،
ستاریاں دی سدا نہیں ڈبنی سویر۔

ہمیش نہیں منکھ تے کدنا جنونّ
ہمیش نہیں ڈلنا زمین اتے خون۔

ہمیش نہ وران ہونی اج وانگ رات
سوں جا میرے مالکا وران ہوئی رات۔

نکا جیہا دیوا اندر بلدا
باہر آؤنا چاہے
چپّ دے ویہڑے چانن چڑھیا،
کیکن کوئی بجھائے

چپّ رہاں تاں اندر چانن
چیکے تے چچلائے
جے بولاں راجا جروانا
ڈاڈھے حکم چڑھائے

لوناں تھانی سمدے سمدے
چانن دے ہڑ آئے
جاگ نی مائی متے دلیزوں
باہر پیر ٹکائے

تیری گلی ونجارے آئے
اپنا چانن ٹولدے

سانوں تاں سبھ دیس بیگانے
کوئی ن اپنے کول دے

کالی رات وچ رستے ستے
مونہوں کجھ نہیں بولدے

امبر ٹھنڈے دھرتی تتی
موسم رول گھچول دے

ایس سواہ وچ ایہہ ونجارے
چنگاں پئے پھرولدے

اگی اگی نی پار لوی لوی دھپّ
جویں من وچ مٹھا مٹھا موہ

ہسوں ہسوں نی ویکھ پار دے 'سامان
اوہناں کالکھاں نوں سٹیا ای دھو

سورجے دا مکھ سانوں نظر نہ آوے
وچ پربت رہا اے کھلو

اوس پار دھپڑی تے ایس پار چھاں
ساڈی جندڑی نوں پیندی ؤ کھوہ ۔

ایہو دکھ نی ایس توتاں دے بوٹڑے نوں
کوئی کوئی پتہ پوے رو ۔

راہ وچ آئی رات چاننی
پیر نہ پٹیا جائے
کس ویری نے پوٹا پوٹا
بھوں تے سحر وچھائے ؟

راہاں دے وچ چانن ستا
دھرت سہاگن ہوئی
وصلاں ورگی مٹی تے اج
کہڑا پیر ٹکائے !

بول سجن تیرے خشبوئیاں
پھلّ پتیاں نے گلاں چھوہیاں
ساہ ساڈے دا سواد سنوریا
سواد بدل گئے کوڑے رٹھڑے
بول سجن تیرے مٹھڑے مٹھڑے ۔

تینڈیاں جی سجناں گل-کتھیاں
جھیل کنڈھے جیوں پھجراں لتھیاں
تسیں تاں تر گئے رنگ کے پانی
اک واری وچھڑے پھیر نہ ڈٹھڑے
بول سجن تیرے مٹھڑے مٹھڑے ۔

بول تیرے دے اسیں وجوگی
بڑکاں لے لے عمرہ بھوگی
گیت دیاں لشکوراں پھڑدے
کدی نہ بیٹھے ہو کے نٹھڑے
بول سجن تیرے مٹھڑے مٹھڑے ۔

ایہہ جو سجن تیری برھوں نشانی
اج نبڑی کجھ کلھ نبھ جانی
جو من نوں دتڑے دھرواسے
اوہ نہ کسے بدھ جان نجٹھڑے
بول سجن تیرے مٹھڑے مٹھڑے ۔

('ادھرینی' وچوں)

پراں نوں بنھ کے پربت بے بسی دا
ہواواں نے کیہا پنچھی اڑی جا

کسے ساگر دی ہکّ چمن توں پہلاں،
تھلاں نے پی لیا پانی ندی دا

تیرے کھلے ہوئے در دی شرم سی،
نہیں آزاد ہو جاندا کدی دا

جے فرشاں نوں نہیں ہے عرش معافق،
ایہدے وچّ دوش کی ہے آدمی دا

میری نیکی 'چ تاں کجھ دم نہیں ہے،
بھروسہ ہے مینوں تیری بدی دا

سمندر حسن دا توں جاندا ہاں،
لے میتھوں پیاس دا تبکا لئی جا

جو کرنا ای ظلم کر لے ہنے ای،
بھروسہ کی ہے میری زندگی دا ؟

تیرے بلھاں نوں میں چمدا نہیں ہاں،
میرے بلھاں 'چ ہے کنکا خودی دا

جدوں تکّ دم 'چ دم باقی رہے گا ۔
مرے نیناں 'چ نم باقی رہے گا ۔

ہنے مر جاں رتا وشواش ہووے،
مرے پچھوں ن غم باقی رہے گا ۔

ترے ہنجھو ہنے آ پونجھ دیواں،
نہیں تاں اک جنم باقی رہے گا ۔

میں خوشبو ہاں ن مینوں تیغ پوہے،
سدا زلفاں 'چ خم باقی رہے گا ۔

ملیگی لاش منزل کول میری،
کوئی اک ادھ قدم باقی رہے گا ۔

توں لاساں پا کے میری روح جگائی،
ہمیشاں ایہہ کرم باقی رہے گا ۔

جے مینوں عرش تک کے مسکرا دے،
مینوں تاں وی بھرم باقی رہے گا ۔

میں دھرتی دکھیاری وے بندیا
مینڈا وی کجھ خیال وے
اک کنکا جے اکھیاں نوں چمیں
رو رو ہوئیں بےحال وے
اک کنکا تینڈی سیج وچھاواں
نیند ن بنے بھیال وے
اک کنکا تینڈے شربت گھولاں
سبھ کجھ دئے اگال وے
کیکن جرن بھلا بلھ مینڈے
رت تینڈی دے کھال وے ؟
میں دھرتی دکھیاری وے بندیا
مینڈا وی کجھ خیال وے

ویرا راہیا
جے چلئیں توں دیس بنگالے
اک دو لڑے جھناں ساڈے دے لیندا جائیں

ورھیاں توں ان-ورتے پانی عشقَ جھناں دے
لوکاں بھانے بسّ چلے نے
اس دریا دے کنڈھے اتے وسدے بندے
اپنے آپ توں رسّ چلے نے

میں سنیا ہے دیس بنگالے
تھانیں ساڈے لوکیں لنگھے
ہتھیوں ٹٹے ٹوکے وانگوں
گئے کتردے اوتھوں دے لوکاں نوں
پٹھیاں دتھیاں وانگوں
راہاں اپر لیتھوں پیتھوں مجھّ ماس دی تتی گھانی
سڑکاں اپر ننگی پئی نموشی ساڈی

ویرا راہیا
اوہنیں راہیں ڈلھن دیویں اس دریا نوں
ورھیاں توں ان-ورتے پانی
لگن دیویں اپنے آہرے
آپے لوک پچھان لینگے
عشقَ کدے نہ جان جنگالے
اجے جھناں دے کنڈھے وسن بندے مہر محبت والے

ویرا راہیا
جے چلئیں توں دیس بنگالے
اک دو لڑے جھناں ساڈے دے لیندا جاویں
سانوں اپنے پانی اتے بڑی آس ہے

انج تاں مدت ہوئی خدا مریاں
تیرے میرے وچکار
کجھ وی آ جا نہیں سکدا
نہ کوئی آئت
نہ کوئی گورو دا بول

پر اج جدوں توں دوجی وار
ایشور نوں دھیایا ہے
مر چکے اﷲ دی آئت مڑ زندہ ہے
ایشور دے سرہانے
دھپّ دی تھاں سگرٹ سلگائی توں
تاں مینوں یقین ہویا
تیرے نال گلّ ہو سکدی ہے
توں میتھوں میرا دھرم نہیں پچھینگا

جس کسے نے ایشور نوں
ربّ نوں جاں رضیہ نوں
سگرٹ وانگ پیتا ہے
پی کے سٹّ دتا ہے
اوہ خوش قسمت ہے بند-کھلاس
کسے نے اسدے سر توں
فالتو، انچاہیا بوجھ لاہ دتا ہے

پر ایہہ کیسا ربّ ہے
کیسی ایہہ رضیہ ہے
جسنوں صرف پیتا ہی جا سکدا ہے
سٹن جوگ ٹکڑا کدے نہیں بچدا
ایہہ کیسی دوستی
ناجائز حرکت بن
تن بدن نوں لبڑی ہے
میں بھرے بازار
ایشور نوں ہنجھو وانگ اکھوں سٹّ دتا سی
پر ایہہ ایشور خدا وانگ چیڑھا ہے
مگروں ہی نہیں لہندا
ایشور اک شہر سی
ہلکی جہی دوستی دی دھونی جہی بال کے
مر چکے لاہور دی گلّ اسیں کردے ساں
ایشور دی ہر گلّ-بات
لاہور دی گلی بازار سڑک وانگ چلدی سی

لاہور دی سبھ توں غلیظ
'اچھرا' اک بستی ہے
جتھے میں
کٹے سن اپنی جلاوطنی دے دن
اوس دلدل وچّ سنڈی وانگ میں پلیا
اج وی جد اوس نوں پھیر یاد کردا ہاں
دلدل وچّ بیٹھدا، تردا، خوش ہندا ہاں
ایشور نوں شوق سی سنڈی کول بہن دا
ایشور چلا گیا
آخر اوہ سنڈی نہیں سی
اس نے اڈّ جانا سی
خدا ہووے جاں ایشور
دوہاں دا کم ہے
بندے نوں پٹکے وطنوں سٹّ دینا

عدن دے باغ توں
اچھرا-لاہور توں
ایشور یار توں
جلاوطن ہو کے وی سنڈی دی سنڈی ہاں
جس اکھ 'چوں ڈلھا ہاں
اس نوں بھلّ نہیں سکیا
ایہناں نوں رجّ کے
میں نفرت وی نہیں کر سکدا

اساں تاں رہنا ایں پنجرے پنجرے
مار تے بھاویں مار نہ جندرے

چڑیاں دا چمبا اڈنا چاہے
اڈیئے تاں اڈیئے کہڑی راہے
بابل ہتھیں آپ اڈائے
تاڑ کے پنجرے
مار کے جندرے

پل بھر اڈدے آں ٹاہنیؤں ٹاہنی
ٹاہنیؤں ٹاہنی ہانیؤں ہانی
اوتھے وی آخر گلّ پرانی
ہان نوں پنجرے
جان نوں پنجرے

اپنے 'چوں اپنیاں اکھیاں پٹیاں
پنجرے 'چوں باہر وگاہ کے سٹیاں
چکّ لئیاں لوکاں ڈگیاں تے ٹٹیاں
رکھ لئیاں پنجرے
ڈکّ لئیاں جندرے

پنجرے توں باہر پیر جاں پایا
پنجرہ ہی سانوں لین نوں آیا
پنجرے سنگ پنجرہ ٹکرایا
رنگ وی پنجرے
جنگ وی جندرے

اساں تاں رہنا ایں پنجرے پنجرے
مار تے بھاویں مار نہ جندرے

ساڈے ویہڑے ساڈے ویہڑے آ ماہیا
ایہہ رات سہانی اے ۔

انج تریاں کھشبوئیاں وے جیکن
تیریاں میریاں گلاں
ہکّ وچّ پین اچھال وے ماہیا
ساگر دے وچّ چھلاں
برہوں دی دات وڈیری وے
ساڈی جند نمانی اے

پنیاں دا چانن خاک میری تے
گیت-جہے لکھ دھوڑے
دل ساڈے وچّ درد سچاواں
رنگ ہجر دے گوڑھے
پنیاں 'چ ڈولھ ن بیٹھاں وے
جو تیری نشانی اے

ہجر تیرے دا بال کے دیوا
کلّ عالم رشنائے
ہر مشکل نوں یاد تیری دی
لوء وچّ راہ مل جائے
باجھ تیرے اساں نھیرے دی ہر
لشک سنجانی اے

لکھ داتاں نوں جھول 'چ پا کے
دل ناشکرا روئے
کدی کدی جد پھلّ پنیاں دا
تن من نوں کھشبوئے
اج پنیاں کلھ پنیاں ن،
ایہہ کی رتّ جوانی اے

میرا بچپن اجے نہ آیا
میرا بچپن کد آویگا ؟

جد عمرہ دی جھولی دے وچّ
دو تنّ چار جاں پنج ورھے سن
ماں دے بلھ براناں اتے
کدی نہ اگی ہری کرومل
نین ایس دے بھرے بھرے سن
دن جیوں بجھے بجھے پرچھاویں،
ماں میری دی سگل مشقت-
نیویں نظر، سدا شرماوے
رات سلگدا سنجھا پالا،
میں، میری ماں، دیپ-وہونے،
جیوں نھیرے دی جھمب مار کے
دو بوٹے کملائے ستے ۔

ساڈے ویہڑے مری کہانی
اک سی راجا اک سی رانی
کدی کدی میری ماں آکھے،
"وے میرے دکھ-درد دے ہانی،
میری ہکّ نوں لگّ کے سوں جا
جس تھاؤں تیرا باپ سدھایا-
اس تھاویں کوئی پاپ نہ آوے
میرے بوٹے، گبھرو ہو جا،
تیری چھاویں میں سوں جاواں
کدے کدے بالاں دے کچھڑ
سون نچنت، نکرمن ماواں،
میں اپنی ماتا دا اوہلا،
اسدی چھاں اسدا پرچھاواں
انج تاں ہر ماں سوہنی ہندی،
پر میری ماں ویکھ ویکھ کے-
ہر اکھ سلگے جویں دوپیہری
میں اس دے سنگ تریا جاواں
چپّ سنگھنی، چھاؤں اکہری
نظر نظر میرا مکتب سی،
بول بول سی سنتھا میری
بچپن آؤندا تاں کس راہوں،
ہر راہ سوجھ سمجھ نے گھیری
اک دن ماں نے بات سنائی
کویں اوس نے اپنے ہتھیں-
پتا میرے دی چتا جلائی
پھر کرلائی:
نہیں نہیں میں اپنے ہتھیں
تیرا بچپن آپ جلایا

میرا بچپن ادوں نہ آیا
میرا بچپن کد آویگا ؟

کون ایہہ بولے
ہولے ہولے
اہلے اہلے

کدی تاں جاپے دور دراڈے
کدی سنیندا کولے کولے
اہلے اہلے

پردیساں وچّ ستّ پرایا
میرے دیس دی بولی بولے
اہلے اہلے

جنم جنم دیاں پیچ-پیچیاں
گنڈھاں کھولھے پولے پولے
اہلے اہلے

مینوں جاپے میرا لہو ہی
اوہدیاں ناڑاں پیا پھرولے
اہلے اہلے

اوہ میں دوویں اوہ میں اکو
آدی زمیں وچّ کھیلے ڈولے
اہلے اہلے

اکھیاں 'چ اکھیاں نوں پا

منیاں ایہہ اکھیاں نے ٹونیہاریاں
لیندیاں نے دل بھرما
منیاں ایہہ اکھیاں نے رگّ بھر لیندیاں
لٹّ پٹّ پیندیاں نے راہ
منیاں ایہہ دینو کرن بیدینا
ربّ نوں دین بھلا
منیاں کہ دارو دا پین نہ چنگا
تے اکھیاں 'چ رہندے نشہ
پھیر وی اکھیاں 'چ اکھیاں نوں پا

اکھیاں نوں، جیویں، سار ہجر دی
اکھیاں دے دکھ اسگاہ
اکھیاں دے باجھوں کہڑا محرم
غم دا کون گواہ
اکھیاں 'چ جیویں سوہے سوہے سفنے
اکھیاں 'چ لمے لمے راہ
اکھیاں دے باجھوں سہس ہنیرے
نیرھیاں دا کون وساہ
سجن وے اکھیاں 'چ اکھیاں نوں پا

کدی کدی من پردیسی ہوئے
نما نما سوچے تے نما لوچے
نما نما تردا اے
نمی نمی لوئے

ہاسی تے اداسی
دوویں فکے فکے لگدے
کاہنوں کوئی ہسدا اے
کاہنوں کوئی روئے

نکی نکی عمرہ دے
وڈے وڈے سپنے
ہندے ہندے ہو گئے
سبھے انہوئے

سوہنے سوہنے متراں دے
سچے سچے وعدے
ادھوں گھٹّ جؤندے نے
ادھوں ودھ موئے

اک چن چڑھیا سی
اوہ نہیں دسدا
لکھاں تارے دسدے نے
جہڑے سی لکوئے

پیراں ہیٹھ دھرتی وی
ہولی ہولی سرکے
دھرتی توں پرھاں بندہ
کتھے جا کھلوئی

میں راہاں دی منگدا ہاں خیر

راہ انادی راہ اننتا
راہ نربھؤ نرویر
راہ ستگور جو متاں دیندا
کسے پڑائ نہ ٹھہر

ٹھہر نہ جائیں تخت ہزارے
بھائی کرنگے ویر
جھنگ سیالے ہیر تیری نوں
اج وی کلھ وی زہر

جگّ جیون ڈنڈیاں پگڈنڈیاں
ترن جو پیرو پیر
نہ کوئی ایتھے ساک سریکا
نہ اپنا نہ غیر

توڑ لٹاکے چھڈّ چھڈا کا
نکلیں پہلے پہر
سنگ تیرے چڑیاں چوکن
شام سویر دوپہر

پیڑ تیری تے تردی آؤ
عشقَ جھناں دی لہر
آسے پاسے سدا نتھاویں
درویشاں دا شہر

میں راہاں دی منگدا ہاں خیر

ماں میری ہوئی متریئی

جدوں دا مٹی وچّ جاگ پیا چاننا
لچی لچی اکھے مینوں ویکھدیاں
دوتیاں گوانڈھناں
تڑک تڑک بڑھکدیاں گلی وچّ گلاں
جویں بھٹھی وچّ بھجے مکیئی
ماں میری ہوئی متریئی

دادی دے سوے وانگ روز ماں بلدی اے
لاٹ ادھے منجے توں بابل ولّ چلدی اے
'گھرے تیرے جنگلی جنور
ایہنوں جنگل دے ولّ تور'
راجے نوں آکھے کیکیئی

کھان لئی دتے ہن ٹکر وی گندی اے
پاٹے پرانے نال نواں جھگا مندی اے
لوکاں نوں آکھے بس تھوڑھے ہی دن دی اے
نھاؤنگی میں گنگا
ونڈونگی میں تھیئی

دودھ دی ندی نرے پانی دی ہو گئی
پانی دی دھار وی ریتے وچّ کھو گئی
وچھڑ کے رون والی رکھ کے وی رو پئی
تتی تتی توے توں لاہ کے دین والی
گلّ کرے بیہی تربیہی

ماں میری ہوئی متریئی

کوئی نہیں دسیگا
کجھ نہیں دسنیوگ
کسے دا جیویا
تہاڈا نہیں ہو سکدا

رشی تہاڈے تہہ خانے
انلکھی پوتھی ہے
پوڑی در پوڑی آپ ہی اترنا پیندا
اپنے ہنیرے وچّ
ورقہ ورقہ پوتھی دا
آپے ہی پیندا فرولنا
کرکے وشواس کہ
انلکھے اکھر
چٹے کورے ورقیاں تے
روشن ہو جانگے..!

دھوف وانگ میری دھکھے جوانی
ہنڈھے بن کھشبوآں
سجن میرا پوناں دا بلاّ
منگدا روآں روآں
جے کل عمرہ ہوئِ ہنیرا
سگلی تینڈی ہوآں
چانن وچ ہر پندھ لمیرا
شونق میرا للچائے
نی سئیؤ ! سورج کون بجھائے

امبرا وے ! تیرے تارے ڈوباں
شوہ سمندر کھارے
بھوئیں نی تیرے نین بجھاواں
نندیا دے ونجارے
چن دھوانکھا، دیپ ہساواں
کرن ہنیرا سارے
اک چانن میرے لوں لوں جاگے
اسنوں کون سوائے
نی سئیؤ سورج کون بجھائے

اک سورج بدنامی دا جوبن رنگ بدامی دا
لیڑیاں اہلے سورج تپدا صبح سویرے شامیں دا

اس سورج دی جوت بھلیری من متھے وچ بیٹھ گئی
جگمگ جگمگ جاپے کنکا کنکا اپنی خامی دا

اس سورج دی تپش گھنیری کندھاں کوٹھے تڑک گئے
ورلاں تھانی آئے گوانڈھی لے کے شوق کھنامی دا

رات پئی اساں دیپ بجھائے در دروازے بھیڑ لئے
تاں وی جا چراہے بلیا اک سورج بدنامی دا

اک سورج بدنامی دا جوبن رنگ بدامی دا
لیڑیاں اہلے سورج تپدا صبح سویرے شامیں دا

(اس رچنا 'تے کم جاری ہے)