امرجیت چندن پنجابی شاعری/کویتا
تیہ اوہ بول جسدا کوئی نہ ثانی
کوئی جو مینوں تیہ کردا ہے
جس نوں میری تیہ ہے لگی
پانی وی بن تیہ دے کاہدا پانی
تیہ تاں دل نوں پیندی کھوہ ہے
جس نوں کوئی دل والا بھردا
تیہ اڑدا ٹکیا پنچھی
جسدے پیر نہ تھلے لگدے
تیہ تاں اس پنچھی دا ساہ ہے
تیہ تاں اس دی چھاں ہے کھنبھ ولھیٹ کے بیٹھی
تیہ تاں اوہدا ناں ہے
جس نوں لیاں منہ مٹھا ہووے
مٹھی جسدی اکھاں مند کے چیتے کرداں
تیہ اپنے آپ نہ' گلاں کرنا ہؤمے ہرنا
سجن نوں تکنا ہولے ہولے
تیہ ہوا نوں پائی جپھی
پردیسیاں نتھاویاں دی ایہہ وی کی دیوالی ہے۔
کالی بھجی رات کھڑی دراں 'تے سوالی ہے۔
ساؤُ پت رام جی تاں چلے گئے سی گھر نوں۔
کماؤ پت مڑے نہیں حالے تائیں گھر نوں۔
باراں دے ہزاراں ہوئے، بھلی ساری گنتی۔
نت دیس دور ہندا، ہندی نہیں منتی۔
دیوے کاہتوں بالدے جے بنیرے نہیں گھر دے،
بگانے کورے دل کدے دکھ نہیؤں ہردے۔
پی کے دارو کھیڑدے، جین دا کی پجّ ہے۔
کون جانے کہڑی گھڑی، کلھ ہے نہ اج ہے۔
جتھے میرا واسا اتھے کندھ ہے نہ در ہے۔
ایسے نوں میں جانیا گھروں دور گھر ہے۔
پردیسیاں نتھاویاں دی ایہہ وی کی دیوالی ہے۔
کالی بھجی رات کھڑی دراں 'تے سوالی ہے۔
ایہہ کڑی نھیری توں بہت ڈردی ہے
کہندی ہے
نھیری آئیگی
سارے گند پے جائیگا
املتاس دے سوہنے سوہنے پھل جھڑ جانگے
رکھاں دے ٹاہنے ٹٹّ جانگے
پنکھیرو مر جانگے
ایہہ کڑی نہیں جاندی
نھیری آئیگی
نال ورکھا لیائےگی
سارے ٹھنڈ ورت جائیگی
املتاس دیاں ناڑاں وچّ
نواں تازہ خون دوڑیگا
اگلی رتے
پھلّ ہور سوہنے ہونگے
ہور گوہڑے پیلے
ایہہ کڑی نہیں جاندی
اپنی آس دا آسرا ہندا، دوجے دی کی کرنی آس
دوجے دا دکھ دونا ہندا، اپنا دکھ تاں اپنے پاس
دور دمیلاں ڈھولک وجدا، کھچیا اپنے ول نوں ساز
نیڑے جا کے جد سنیا تاں، اوہ تاں نکلی دل دی واج
سوچ کے دیکھو، ہجر ہی ربّ ہے، ہجر ہے آد-جگاد
ہؤکے وانگو مکدا بندہ، لے کے دل وچ یاد
سورج دا دیوا بلے، ہتھ وچ گگنُ دا تھال
نانک شاعر ایوَ کرت ہے، آرتی سری اکال
ہمشیر ہمسخن بھراوا
آپاں اکو ماں دے پتّ ہاں
اپنا کی ونڈیا ہے
آپاں کجھ نہیں ونڈنا-
وطن دیاں رگاں چ وگدا پانی
روح وچ وسدی ماں دی بولی
پاکپٹن ننکانہ تخت لاہوری
راوی کنڈھے نچدا پورن
ستلج کنڈھے مچدا بھگتا
میاں میر دا سنگ بنیادی
آپ سوالی آپ ہی داتے
بھریاں اکھیں، خالی ہتھیں
کی رکھنا تے کی ونڈنا ہے
ہمشیر ہمسخن بھراوا
ونڈنا تاں ونڈنا کئی کجھ ونڈنا
کی کجھ ونڈنا –
دکھ سکھ ونڈنا
دل دا لہو
نیرھے دے وچ جگدی جوتی
ونڈ کے چھکنا رزق حیاتی
علم کتاباں
قلم تے کاغذ سبھ نوں ونڈنا
ہمشیر ہمسخن بھراوا
آپاں اکو ماں دے پت ہاں
(بریٹیش لائبریری لندن وچ
غدر لہر دیاں مسلاں واچدیاں)
جوگی بیٹھا مٹی پھولے
ایہہ جاندیاں وی
نہیں لبھنے لال گواچے
صدی پرانی کنیاں پشتاں
لیکھے لگیاں
تقدیر نہ بدلی لوکاں دی
پھولے کاغذ دھکھدے اکھر
لال ماتا دے زنجیراں نوں کٹنے نوں
پھردے دیس دیسانتر پیش نہ جاندی
توڑ کے موہ دے سنگل
تر پئے جنگل رستے
ملکو ملک شہر توں شہر
رتن سنگھ سنتوکھ ستنتر
دادا میر قربان الٰہی
رام کرشن رڑھیا جاندا آمو دریا اندر
نہ کاغذ نہ اکھر دسدے
بے وطنے دا دل کنج دھڑکدا
کنج تڑپھدا چیتے کرکے
ماپے پنڈ تے بیلی
کون بھتیجا تانگھ ملن دی لے کے پھانسی چڑھیا
رہندا ستّ سمندراں پار ہے چاچا
تصویر دے پچھے نہرو لکھیا -
ایہہ مورت اس اچے دا سچا پرچھاواں ہے
وطن دی دھرتی اتے پیندا
مورت اندر سنگھ اجیت
بنیا بیٹھا حسن خان ایران دا واسی
کدی تاں بولے فارس ترکی کدے سپینی
پر تکدی اکھ پنجابی ہے
نہرو سرکارے-دربارے کہندا -
اسنوں اپنے گھر جان دا
ماں دے پیریں پے کے مر جان دا حق تاں دیوو
نہ کاغذ نہ اکھر دسدے
کہڑا خیال سی جہڑا ہردم نال اوسدے رہندا سی
کسدے نام سہارے اوہ درد ہجر دا سہندا سی
جوگی بیٹھا مٹی پھولے
ایہہ جاندیاں وی
نہیں لبھنے لال گواچے
صدی پرانی کنیاں پشتاں لیکھے لگیاں
تقدیر نہ بدلی لوکاں دی
گڈی دی باری دے شیشے تے،
میں سر رکھیا ہے
باری ٹھنڈی ٹھار جیوں
برفیلی رتے سجن ہتھ ملایا
جاں پیاری دے ٹھنڈے کنّ نوں
نکّ دی بمبل چھوہوے
جاں تاپ چڑھے 'چ بلدے متھے تے
ماں نے ہتھ رکھیا ہے
سارے جگّ دیاں گڈیاں دا کھڑکا اکو جیہا
آخر دیر سویرے
اکو تھاں تے جا کے مکّ جاندا ہے
ایہہ چہرہ جھٹپٹ پچھانوں
اہنے ہنے ہی روپ بدلنا ہے
ہنھیرے وچّ ایہہ اپنیاں اکھاں
انگلا نال وٹا لیندا ہے
اس توں پچھوں
اپنیاں انگلاں بلھاں نال وٹا لیندا ہے
ایہہ رنگاں دا جادوگر
کئی رنگ کمبا سکدا ہے
(جس وچ کمسن ککی لوئی دا رنگ وی شامل ہے)
ایہہ نینا دا سوداگر
کئی پلکاں دیاں پرتاں سامبھی بیٹھا ہے
ہر پلک سویر دی خدکشی-
روز جسدا آفتاب سودا کرے
ایہہ چہرہ جھٹپٹ پچھانوں
اہنے ہنے ہی روپ بدلنا ہے
یاد رکھو
وقت دا دوجا ایڈیشن کدے پرکاشت نہیں ہندا۔
(فروری 1969-'کون نہیں چاہیگا وچوں')
اوہ آ رہا ہے
اوہ آویگا
اس دے ہتھ بندوق ہوویگی
جس نوں اوہ مدھر-راگنیاں دا ساز کہندا ہے
جلاوطن بولاں نوں اوہناں دا وطن ملیگا
اک نہیں
دو نہیں
کنے ہی وئتناماں وچّ
ایہہ گلّ
اج رات بونے چن نے
تھکی ہوئی پائل نوں دسی
اس وشواس نال-
کہ اوہ اچیاں چمنیاں نوں بونا کر کے چھڈیگا
کہ اس دی پیچھڑ ایہہ سنیہا لے کے
اس دے رشمئی کناں تکّ خود چل کے آئی ہے
کہ اوہ فرشتہ اس پڑائ 'تے ہے
جتھوں نظر دسّ نہیں سکدی
کہ کوئی آؤندا ہے جاں جاندا ہے
تے کسے دی آمد دا بھرم
بندا تے ٹٹدا ہے
(تاں) پائل 'چ چھنکدیاں
الو دیاں اکھاں نے
جھٹ اس باز دا سپنا چتویا
جس دے اک ہتھ تیراں دا گچھا ہے
اک ہتھ ہری-کچوچ کسے رکھ دی ٹاہنی
تے جس دے پراں تے جڑے ہوئے پنجاہ ستارے
پر اسیں
جو اس دی پیڑ دی مٹی چوں اگے پھلّ ہاں
اوہدا انتظار بھلّ بیٹھے
تے بادباناں 'تے خود لکھکے اکھر
سونے دے طوطے پاسوں
ایہہ اکھواؤندے رہے :
"سمندر نچّ رہا ہے،
ایہدے وچّ چھال نہ مارو۔"
ساتھوں چوری
طوطے نے کئی وار لہراں توں پچھیا :
مرغابیاں نوں کسے نے ترنا سکھایا ہے؟
لہراں ہسدیاں تے دسدیاں :
مرغابیاں نوں کس ترنا سکھایا ہے؟
اوہ آویگا
بھوکھ ساڈے قدماں 'چ ہووےگا
سرپھروشی دی تمنا
اگانھ تریگی…
(مئی 1969-'کون نہیں چاہیگا وچوں')
تصویراں 'چ قید پلاں دا کوئی مکتیداتا نہیں
سوکھی طرحاں ماس چنڈھن لئی لنگی کھچّ رہا کتا
انجھ ہی کھچدا رہے گا
بے حیا گولیاں نال ونھیاں کنیاں ننگیاں لاشاں
بیتردد چونڈے جاون لئی انجھ ہی پئیاں رہنگیاں
دل تے رکیا ہتھ
انجھ ہی رکیا رہے گا
تصویراں 'چ قید پلاں دا کوئی مکتیداتا نہیں
کدوں تکّ ایہہ مہاں-ولمب
اشتہار بنیا رہے گا وحشت دا، سیاست دا؟
آخری ساہ اٹکیا ہویا
کیمرے دی ک-لِ-ک وچّ
جاں میرے دستخطاں دے آخری حرف وچّ
جو میں کیتے سن اس اہدِ دے ناں 'تے
کہ موت نوں زندگی دے ہان دی ہون نہیں دینا-
اک دن ایہہ حرف ڈگیگا دودھ دے دند وانن
تے کھبھّ جائیگا موت دے پنڈے وچّ
چند تاں پھر وی چمکیگا-
نیناں وچّ
گیتاں وچّ
لوریاں وچّ…
ساڈے سپنے
وقت دی ککڑی دے پراں ہیٹھ پئے آنڈے
ایہناں خبراں تصویراں تے فلماں نوں آپاں
کسے نہ کسے طرحاں آنڈے بنا لئیے
گول گول، چٹے چٹے
تے کڑک بیٹھی ککڑی دے پراں ہیٹھ رکھ دئیے۔
(اگست 1971-'کون نہیں چاہیگا وچوں')
(ہربھجن تے سریندر نوں)
کون نہیں چاہیگا
اپنے دلداراں دی محفل 'چ بیٹھ
کشمیری چاہ دیاں چسکیاں لینا
بریکھت دیاں کویتاواں پڑھنیاں
تے کویتا نوں زندگی تے زندگی نوں کویتا
بناؤن بارے سوچنا…
کون نہیں چاہیگا
کسے آدواسی کڑی دے ہتھوں مہوئے دی شراب پینی
لور 'چ اپنی پہلی محبت
جاں من-پسند رنگاں دیاں گلاں کرنیاں
جاں اس سادی جہی سچائی بارے
کہ طوائف اکھاں 'چ وی ہنجھو ہندے نے
تے ایہناں ہنجھوآ دا رشتہ
زمین اتے کمبدے پوٹیا نال پائے
پورنیا جیہا ہندا ہے…
کون نہیں چاہیگا
سائیکل تے لمی واٹ
ٹٹی سلیٹ جہے بچپن
تے 'لوہے دے تھن' جہی زندگی بارے گلاں کرنا
بس ہس چھڈنا
تے واٹ دا چھوٹے ہندے جانا…
کون نہیں چاہیگا
اوہناں گھڑیاں اتے فائر کرنے
جو ساڈا نہیں
وقت دے ونجاریاں دا سماں دسدیاں ہن…
کون نہیں چاہیگا
رکے پانیاں جہی ساڈی ایہہ زندگانی
بن جائے پھر ساگر دیاں چھلاں
کون نہیں چاہیگا؟…
(جالندھر جیل، ستمبر 19-'کون نہیں چاہیگا وچوں')
ہنجھوآں-بھجے ماں دے بول-
توں پتّ اداس نہ ہوویں
توں کوئی چور اچکا تاں نہیں
توں اے اک کومنسٹ۔
('کون نہیں چاہیگا وچوں')
(ایہہ کیہے سمیں نے
کہ رکھاں بارے گلّ کرنی وی گناہ ہے-بریکھت)
ویہڑے 'چ اگے
بوہڑ دے نکے بوٹے سنگ میں دنے رات پیاں باتاں پاواں
توں ایں ساڈے سپنے ورگا
جدھی تعبیر بڑی لمیری
کون مانیگا تیریاں ٹھنڈھیاں چھاواں
نہ توں جانے نہ میں جانا
کہڑا پنچھی نال تیرے رل گیت گائیگا
خزاواں تے رتّ بہار دے نغمے
ناں توں جانے نہ میں جانا
تیرے نکے پتراں وچّ دھڑک رہی ہے
آون والے کل دی چھاں
اکلاپے دی دھپّ دا لوہیا
اپنے کل نوں مان رہا میں ایس ہیٹھاں
ایہہ تاں تیتھوں لکیا نہیں ہے
سپنکار کئی اکھیاں
تیرے ورگے میرے ورگے سپنے ان رہیاں ہن
کجھ دینت ایہناں نوں کوہ رہے نے بھرے بازاریں
پر اوہناں دا وسّ نہ چلے
تیرے واننوں جڑھاں ایہناں دیاں مٹی وچّ ہن
جگاں جیڈیاں لمیاں
کوئی ایہناں نوں اکھاڑ نہیں سکدا
آخر مٹی کنا لہو جیر سکیگی
آخر مٹی بول پئی ہے
تیرے ورگا سپنا تکدیاں
میریاں اکھیاں
اک دن سوں جانگیاں
پر ایہہ سپنا جاگدا رہسی
توں ہوئینگا
میں ہووانگا
سبھ ہوونگے
(امرتسر جیل، اکتوبر 1972-
'کون نہیں چاہیگا وچوں')
سانبھ کے رکھی چیز نوں دیکھ لگدا ہے کہ میں
ہاں کہ میرا وی کوئی ہے ۔
سانبھ کے رکھی چیز مینوں چیتے کراؤندی ہے کہ توں
نہیں ایں، تیرا تاں کوئی نہیں ۔
سانبھ کے رکھی چیز مینوں سناؤت کردی ہے --
توں سانبھ کے رکھن والی چیز
نہیں تیرا پکا سرنامہ کوئی نہیں ۔
سانبھ کے رکھی چیز میری چھاتی 'تے پیا مناں-
مونہیں بھار ہے ۔
سانبھ کے رکھی چیز کدے نہ مکن والا ترلا ہے
نہ بھلن دا ۔
سانبھ کے رکھی چیز سمجھاؤندی ہے -- میرے ولّ دیکھ، سبھ
کجھ اتھے رہ جانا ہے ۔
سانبھ کے رکھی چیز سمیں دی ککھّ وچ پئی ہے مڑ جمن
دی اڈیک کردی ۔
سانبھ کے رکھی چیز وہندے پانی 'چ پیا پتھر ہے۔
سانبھ کے رکھی چیز کسے دی گواچی ہوئی چیز ہے ۔
سانبھ کے رکھی چیز کسے دی سٹی ہوئی چیز ہے ۔
سانبھ کے رکھی چیز کسے توں وچھڑی ہوئی چیز ہے ۔
سانبھ کے رکھی چیز دیکھ میں سوچدا ہاں --
ایہہ سانبھ کے رکھن والی چیز نہیں، پر پھیر
وی سامبھی رکھدا ہاں ۔
سانبھ کے رکھی چیز کدے وی کم نہیں آؤندی، پر
ہندی کم دی ہے ۔
سانبھ کے رکھی چیز کدے نہیں ملدی ۔
سکھر دپہرے ، ساہمنی ہوا وچّ سائیکل چلاؤندیاں
تسیں محسوس کردے ہو، سڑک جویں کالی دل-دل ہے
جس وچّ کھبھدا ہی جا رہے، تہاڈا سائیکل
سائیکل چلاؤندیاں
تسیں لکھ لکھ شکر کردے او
تہاڈی قیمت اک سکوٹر جماں پیٹرول الاؤنس نہیں پئی
جاں سینکڑے اخباراں دی ردی دے برابر تسیں تلے نہیں
سائیکل چلاؤندیاں
تسیں کامریڈ ودیا رتن نوں یاد کردے او
جو کمیونسٹ پارٹی دی سٹیج تے سائیکل بارے لکھی
لمبی کوتا سناؤندا ہندا سی
اوہدے دوویں ہتھ نہیں سن
ہن تاں مدت ہو گئی ودیا رتن بارے وی کجھ سنیاں
تے اچانک کھہسر کے لنگھی کار نوں
تسیں گاہل کڈھ سکدے او
طبقاتی نفرت دے تیوہار وجوں
سائیکل چلاؤندیاں، تسیں محسوس کردے ہو تسیں اکلے نہیں ہو،
اس پیاری مات بھومی دے دو کروڑ سائیکل سوار تہاڈے نال ہن
فیکٹریاں دے مزدور، دفتراں دے کلرک بادشاہ
پھیریاں والے، سکولاں کالجاں دے پاڑھے
ہور تاں ہور سائکل چور وی
سائیکل چلاؤندیاں، تسیں جماعتی نفرت ہور تیز کردے او
سائیکل چلاؤندیاں، تسیں اگانھ ودھو ہندے او
پونجیواد دے اس انتم دور وچّ
سائیکل چلاؤندیاں، تسی سوچدے او
پیدل لوک تہاڈے بارے کی سوچدے ہونگے
میں شرمسار ہاں
تیریاں اکھاں 'چ اکھاں پاؤن دی ہمت نہیں
میں نہیں آکھ سکدا
کہ تیریاں نیناں نے، میریاں راتاں دی نیند چوری کر لئی سی
کہ میرے سپناں نوں ملی رکھیا سی، تیریاں یاداں نے
کہ ساری واٹ، میں کلا تیرے نال گلاں رہا کردا
کہ میرا ہر ساہ، ہنگارا سی تیری ہر بات دا
کہ تیرے باجھوں جینا، ہر پل قیامت سی
ایہہ کوئی کہن دیاں گلاں نہیں.
پھیر میں کیوں شرمسار ہاں
تیریاں اکھاں 'چ اکھاں پاؤن دی ہمت نہیں
دگدے کولے نوں تلی ‘تے رکھ کے ویکھو
ممکن ہے تہاڈا ہتھ نہ جلے
سورج جو اسنکھاں ورھیاں توں
روز نیم نال چڑھدا رہا ہے
ممکن ہے کلّ نوں نہ چڑھے
میز جو اس پل تہاڈے ساہمنے ہے
دھرتی دی کشش نال جکڑیا
ممکن ہے اگلے پل
اڈّ کے چھت نال جا لگے |
؟ بیتھوھیاں
بیتھوھیاں ہی صحیح
میری سوچ تاں اس پل
سورج دوآلے گھمنوں منکر ہوئی ہے
تے کھنڈ منڈلاں وچ ٹٹدے تاریاں ‘تے بیٹھ
لیکاں پائیاں ہن
نہیں اسمبھو نہیں
پرکرتی دے حکم نوں کنتو کرنا
تسیں تاں منکھ دے حکم نوں ہی بھانا منی بیٹھے ہو
حکموں باہر ہو تر کے تاں ویکھو
دگدے کولے نوں تلی ‘تے رکھ تاں ویکھو
ہتھ وچ پھلّ پھڑی
پری باغ وچ کھڑی
کون دیسوں آئی ڈاروں بچھڑی
2. کھوپے
بوتے دی بھٹکن کجن خاطر
بندے کھوپا گھڑیا پھلّ ستارے جڑیا
تے اپنے بنھ لئی نام دی پٹی
3. شنگاردانی
وچ متھے ٹکا دھیان دا
گوڑہا رنگ دنداسڑا
تے بہتے مٹھڑے بول۔
4. سرمیدانی
سرمیدانی –
خیال دی اکھ وچ سرمہ
اکھ وچ جاگدا سپنا
5. تھاپی
کاپڑ بیبی دھونودی
تال تھپتال دے نال
نرمل لیڑے پہن کر کھڑدے اوہدے بال
6. درات
رزق چیرے داتری،
کند-مول بند بند کٹدے
پیریں ڈگن بیبی دے ہسدے
7. بدھ وشرام
کس بدھ سپنے کیلیا
کہڑے پئے خیال
ہنے بدھ جی اٹھنا دسنا سارا حالَ
8. صلع
پتھر لگیا دھرم سال
وچھڑے چت وسانودا
دو کر جوڑ دھیان دھر
9. بوتے دیاں جھانجراں
سوچن پئیاں جھانجراں
بوتے نوں نہ لگیاں
عمراں ساڈیاں
10. درپن
اکھ پلکارے بٹن دبایا
فوٹو من وچ اتری
چارے پاسے درپن درپن
11. پینسل
پینسل چھلی
پھلّ بنے
لکھت ایسدی روح
12. اڈیک
ترسن خالی کرسیاں
میز کریندے یاد
ٹکیاں کوہنیاں
13. چڑی
چڑی چنجھ بھری
بجھی ترکھا جس گانودی
ندی دا ودھیا نیر
14. پرواس
اترے آ پردیسی
گھوڑے ڈھو نہ سکدے
فقراں والی پنڈ
15. گڈیا گھوڑا
گڈیا گھوڑا کاٹھ دا
اتے بچہ ہے اسوار
لنگھے دلی دکھن پار
16. مٹھی مہک
محنت سونے رنگلی…
پتّ وچ دھپّ گھل رہی
دگنی ہوئے مٹھاس
17. کھڈونا
لدیا مال کھڈونے…
وڈیاں لئی سنیہڑے
نکیاں لئی خواب
18. کندھ قصیدہ
اک ایسی کندھ اساری
وچ-وچ رکھیاں موریاں
ویکھن نوں دھپّ چال
اتے کندھ قصیدہ کڈھیا
چانن دھاگے نال
19. گھڑا
گھڑے بھجنا اخیر
تویں دل ٹٹنا
20. چھکو
خالی چھکو
رجیا ٹبر
(اس رچنا 'تے کم جاری ہے)
| |
