جتھے وادیاں دھند-دھندلیاں،
رکھ سنگ جہے بن پھلاں،
اٹھ دی پٹھّ توں اچے پربت،
جھر جھر جھرنے وہن تہاں،
اےداں ضداں شیر دہاڑن،
پہاڑی ندیاں گرجدیاں،
جل-جھرنے نے وانگ ایالاں،
پنکھی-نینی جہے سوت تہاں ۔
سدھیاں سکھڑ چٹاناں وچوں،
جیوں راہ پتھراں 'چوں نکلن
گیت گونجدے ٹلیاں وچوں
دھوہ لیندے دل انساناں دے ۔

کنے موڑھ نے پانی ندی پہاڑی دے
نمیؤں بناں چٹاناں ایتھے تڑکدیاں،
کیوں اینے کاہلے ادھر وہندے جاندے او،
بناں تہاڈے جتھے لہراں مچلدیاں ؟
بڑی مصیبت ہیں توں میرے دل پاگل
پیارے نے جو، پیار اوہناں نوں نہیں کردا،
کھچیا جانیں توں تاں ادھر ہی سدا
جدھر کوئی نین نہ تیری راہ تکدا ۔

ندیاں اتے چٹاناں اپر اچا اڈن والے
کہڑے تیرا ونش اکابا کس تھاں توں توں آیا ؟

'انیکاں تیرے پت-پوترے ماتبھومی لئی مر مٹے
دل اوہناں دا کھنبھ اوہناں دے
ساڈے وچوں ہر کوئی لا کے اس دھرتی تے آیا ۔'

دور ہنیرے امبر دے وچّ جھلمل کردے تاریو،
تہاڈا کہڑا ونش اے دسو کس تھاں توں ہو آئے ؟

'انیکاں تیرے ویر سورمے رن کھیتر جو رہِ گئے
چمک اوہناں دی اکھ دی لے کے، ہاں بن روشنی آئے ۔'

میری دھرتی اوتپوت ہے شکتی شانو-شوکت نال،
طرحاں طرحاں دے پنچھی پیارے، جنہاں دے مدھر ترانے نے،
اوہناں دے اتے اڈدے رہندے پنچھی دیوتیاں ورگے،
اوہ عقاب، جنہاں دے بارے بہت گیت افسانے نے ۔

اسے لئی کہ اچے نبھ وچ، اوہناں دی ملدی جھلک رہے،
بنے سنتری رہن، بھیانک در-دن جدوں وی آؤندے نے ۔
دور، پہنچ توں باہر چٹاناں، اچیاں اچیاں دسن جو،
رہن لئی اوہ، امبر چھونہدے، آلھنے اتھے پاؤندے نے ۔

کدے اکلا، بڑی شان نال، جدوں اڈاری بھردا اے،
کھنبھاں نال دھند چیر چیر کے پھر اوہ اگے ودھدا اے'
بھیڑ کدے وی پے جاوے جے، جھنڈ اوہناں دا بن کے لشکر،
نیلے ساگر، مہانساگر دے، اتے اتے اڈدا اے ۔

دور، بہت اچائیاں تے اوہ، دھرت دے اتے اڈدے نے،
بن کے راکھے ایس دھرت نوں، تیز نظر نال تکدے نے،
ڈونگھی بھاری، سر دی کلکاری، سن کے کالے کاں،
بھجّ جاندے نے ڈر کے دور، دل دھکّ دھکّ اوہناں دے کردے نے ۔

جویں اپنے بچپن وچّ میں، چوٹیاں برفاں مڑھیاں نوں،
گھنٹیاں بدھی وینہدا ساں، ویکھ اجے وی سکدا ہاں،
اتھے اپنے کھنبھ پھیلا کے کداں اڈن عقاب،
مجنوں جیہا مست دیوانہ ہو اجے وی سکدا ہاں ۔

دور کدے پہاڑاں اتوں اپنی نظر دوڑاؤندے نے،
ستیپی دے میداناں وچوں کدے اوہ اڈدے جاندے نے ،
سبھ توں ودھ دلیر تے ساہسی پربتواسی جو ہندے،
اوہ عقاب دھرت میری دے، سبھ تھائیں اکھواؤندے نے ۔

برپھ-سفید ساگر دیؤ لہرو دسو تاں ذرا
کس بولی وچّ گلّ کردیاں، مینوں دیو سمجھا ۔

نال چٹاناں تسیں ٹکراکے شور مچاؤ اےداں
پنڈ دی منڈی دے وچ رولا پیندا رہندا جداں ۔

اتھے ویہاں بھاشاواں دا رول گھچولا چلے
اﷲ وی چاہے تاں اوہدے پیندا نہ کجھ پلے ۔

ذرا نہ گرجن ہووے ایسا کدے کدے دن آوے
لہراں ہولی وہن کہ جانو گھاہ کتے لہراوے ۔

کدے کدے ایہہ ساہ تہاڈے چلن تیز تے بھارے گورے
جیوں پتر دے غم وچ سسکے ماں لے لے ہٹکورے ۔

وارث اپنا مر جان تے بڈھا باپ بھرے جیوں آہاں
وہندیاں لہراں وچ ڈولدا، جیوں گھوڑا لبھے راہاں ۔

چھلچھل کردیاں کدے کدے توں اچا شور مچاؤنیں
اپنی بھاشا وچ توں ساگر، دل دی گلّ سناؤنیں ۔

تیرے-میرے دل دی گہرائی وچ اے کوئی بندھن
تاہیؤں سمجھ جاواں میں تیرے سارے روپ جو بدلن ۔

کی کدے نہ میرے دل وچ خون ابالے کھاندا
ٹکراکے کوڑیاں جیون-لہراں سنگ پھر پھرے پچھتاندا ۔

پر مگروں ہولی ہولی شانت توں ہی ہو جاویں
شکتی ہین ہو ڈھالو تٹّ نوں تونہیؤں نہ سہلاویں ؟

تیری گہرائی وچ ساگر تیرے راز چھپے نہ ہوئے ؟
ساڈے دوہاں دے سکھ-دکھ دا روپ نہ اکو ہوئے ؟

پر وکھرا اک، خاص درد جو، میرا، میں سناواں،
پی نہ سکاں ساگر، کھارا، جو میں پینا چاہواں ۔

وڈھیا پیا سر ویکھ رہا ہاں
لہو دیاں ندیاں وہن پئیاں
وڈھو، مارو دا شور مچے
کویں لوکی سوچن چین دیاں ۔

تکھیاں تیز-دھار تلواراں
اچیاں-اچیاں لہراون
راہاں ٹیڈھیاں اوجھڑ اتے
شیر-مرید گجدے جاون ۔

لہو-گڑچّ سر توں ایہہ پچھیا-
" کرپا کر کے دس تاں ایہہ
سورمیاں، سیں گیا کس طرحاں
نال توں ستّ بیگانیاں دے ؟"

" رکھاں بھید نہ کدے لکا کے
حاجی-مرات دا سر ہاں میں
بھٹکیا ساں تاں وڈھیا گیا ہاں
اینا دس رہا ہاں میں ۔

راہ غلط تے چلیا ساں میں
ماریا ہویا گھمنڈ دا ساں…"
بھٹکیا ہویا سر دیکھ رہا ساں
وڈھیا پیا سی جو وچارا ۔

پرکھ پہاڑاں وچ جو جمدے
بے شک دور دراڈے جائیے
ہوئیے زندہ جاں پھر مردہ
آخر مڑ کے ایتھے آئیے ۔

(حاجی-مرات=داگستانی سورما جو
ویری نال رلیا، جو اوہدا سر
وڈھّ لے گئے، پر دل (دھڑ)
داغستان ہی رہِ گیا ۔)

سفید کفن نال، ہنیرے وچ ڈھکے،
پیارے ہمسائیو، قبراں وچ ہو دفن پئے،
تسیں او نیڑے، پھر کی گھر نہ پرتوگے
مڑیا میں گھر، دور دور جا، کتے کتے ۔

میرے پنڈ دے بیلی بہت ہی گھٹّ رہگے،
رشتے دار ہن میرے باہلے رہگے نہ،
وڈے ویر دی بیٹی میری بھتیجی وی،
سواگت کرے، بلائے چاچا قہقے نہ ۔

ہسمکھّ الڑھ بچیئے تیرے تے بیتی کی ؟
لنگھدے جاندے سال جداں ندی وہے،
ختم ہوئی پڑھائی نال دیاں سکھیاں دی
پر توں جتھے ایں اوتھے کجھ نہ کدی بچے ۔

لگا مینوں عجب، بے تکا باہلا ای،
ایتھے نہ کوئی جی سبھ سنسان پیا،
اوتھے جتھے قبر اے میری بیلی دی،
اچانک اوہدا جرنا واجا ٹنک پیا ۔

جویں پرانے ویلیاں وانگوں اوداں ہی،
کھنجڑی اوہدے ساتھی دی وی گونج پئی،
مینوں لگا جداں کسے گوانڈھی دی،
خوشی مناؤندے پئے نے اوہدی شادی دی ۔

نہیں، ایتھے جو رہندے شور مچاؤندے نہیں،
کوئی وی تاں ایتھے دئے جواب نہ،
قبرستان تسادا دا سنسان ای،
انتمگھر اے ایہہ میرے پنڈ واسیاں دا ۔

توں ودھدا جائیں تیریاں حداں پھیل 'گیاں،
تنگ ہندا جاندا تیرا ہر اک کونا اے،
ہے مینوں پتہ کہ اک دن ایسا آئیگا،
جد آخر میں وی ایتھے آ کے سونا اے ۔

لے جان راہاں کتے وی سانوں، آخر تاں،
حشر اے سبھ دا اکو ملدیاں سبھ اتھے،
پر تسادا دے کجھ لوکاں دیاں قبراں،
نظر نہ آؤندیاں مینوں لبھیاں وی کتے ۔

نوجوان وی، بڈھے ویر سپاہی وی،
سون ہنیری قبریں گھر توں دور جا،
پتہ نھی کتھے حسن کتھے محمود اے،
پت-پوترے موئے کدھرے دور جا ۔

تسیں ویرنو کتھے گئے شہید ہو،
نال تہاڈے میل نھی ہونا پتہ ہے ایہہ،
پر تہاڈیاں قبراں وچ تسادا اے،
ملدیاں نہیؤں دکھی کریندا حالَ ایہہ ۔

دور کتے جا گولی وجی سینے تے،
پنڈوں دور، زخمی ہو مر گئے کتے،
قبراں تیریاں قبرستان تسادا دے،
پھیلیاں کنیاں دور دور پرے کتے ۔

ٹھنڈھیاں تھاواں، ہن تاں گرم پردیساں تے،
ورھدی اگّ، جتھے ہم-تپھان چلے،
لوکی اؤندے لے کے پھلّ پیاراں دے،
شردھا والے سیس، اوہ جھکان پئے ۔

کدے کدے لگدی اوہ سورے،
رتی بھوں توں جو مڑ نہ آئے،
مرے نہیں بن سارے سارس،
اڈے گگنیں، اوہناں کھنبھ پھیلائے ۔

اوہناں ہی دناں توں، بیتے یگ توں،
اڈدے گگنیں، واجاں گونجن،
کی ایسے کارن اکھاں چپّ رہکے،
بھارے من نال نیلا نبھ تکن ۔

اج شام جیوں گھرن ہنیرے،
دھند وچ ویکھاں سارس اڈدے،
فوج بنا انساناں وانگوں،
جیوں سن چلدے دھرتی اتے ۔

اڈن، لمیاں منزلاں طے کردے،
تے جیوں بولن ناں کسے دے،
شاید ایسے بولی دے نال،
شبد اساڈی بولی دے ملدے ۔

تھکے تھکے سارس اڈدے جاندے،
دھند وچّ وی، جدوں دن ڈھلدا،
اوہناں دی تکون' چ جو خالی تھاں اے،
میرے لئی اے، مینوں لگدا ۔

سارس-دلرس نال اڈّ جاواںگا،
نیلے-گگنیں، اوہ دن آئیگا،
دھرت تے پچھے رہِ گیاں نوں،
سارساں وانگوں مارانگا واجاں ۔

اک گبھرو دررے دے پچھے
رہندا سی پربت دے اتے
انجیر دا رکھ تے دوجا خنجر
بسّ، ایہی سن اوہدا کلّ زر ۔

اک سی بکری اوہدے کول
روز چراوے جا کے بن
اک دن کسے خان دی بیٹی
وسّ گئی آ کے اوہدے من ۔

اوہ گبھرو سی شیر سیانا
ڈولے لئی کیہا خان نوں جا کے
ہسیا خان گبھرو دی سن کے
دتا جواب صاف الٹا کے ۔

"اک رکھ تے خنجر دا مالک
جاہ، منہ دھو رکھ اپنا جا کے ۔
کڈھیا کر دھار بکری دی
'رام نال اپنے گھر جا کے ۔"

دھی دتی اس خان نے اوہنوں
کول جہدے سن ڈھیراں موہراں ۔
چردیاں رہن چرانداں اندر
بھیڈ بکریاں اجڑ ڈھیراں ۔

غماں وچ ڈبّ گیا اوہ گبھرو
دل دا چورا چورا ہویا ۔
برہ-تڑپ وچ تڑپ کے اوہنے
خنجر ہتھ وچ چکّ لیا ۔

پہلوں اوہنے بکری وڈھی
وڈھّ دتا پھر رکھ اوہ جا کے ۔
جہنوں پیار نال سی لایا
کیتا وڈا سنج سنجا کے ۔

رکھ دا اس کمز بنایا
بنا کے کیتا واجا تیار ۔
بکری دیاں اس لے کے آدراں
اتے چڑھائی تار ۔

واجے دی جیوں تار اس چھیڑی
سر اک ایسا نکلیا
دھرم گرنتھ دا شبد جیوں ہووے
ہووے جیوں کوئی سرگ-کلاگ ۔

ایہہ محبوبہ ہوئے نہ بڈھی
ہے ادوں توں اوہدے کول
کمز تے خنجر دو خزانے
بس ایہی نے جہدے کول ۔

پنڈ سدا ہی دھند 'چ گھریا
اتانہ، چٹاناں اتے
کمز تے خنجر لٹک رہے نے
نالو نال ہی اتھے ۔

پتھر نال پتھر ٹکراؤ-نکلیگی اوہناں وچوں چنگیاڑی ۔
دو چٹاناں نوں ٹکراؤ-نکلیگی اوہناں وچوں چنگیاڑی ۔
تلی نال تلی ٹکراؤ-نکلیگی اوہناں وچوں چنگیاڑی ۔
شبد نال شبد ٹکراؤ-نکلیگی اوہناں وچوں چنگیاڑی ۔
زرنے دے تاراں نوں چھیڑو-نکلیگی اوہناں وچوں چنگیاڑی ۔
وادک، گائک دیاں اکھاں وچ جھاکو، لبھیگی چنگیاڑی ۔

(زرنا=اک ساز)

ساگر اپنی گلّ کہے تسیں دھاری مون رہو
اپنیاں خوشیاں تے نہ اپنے دل دا درد کہو ۔
اوہ مہاں کوی دانتے وی اس رات موک سی رہندا،
کتے پاس جد اوہدے نیلا ساگر کدے سی وہندا ۔
ساگر-تٹگر تے بھیڑ ہووے جاں ہووے سنمسان،
منہ 'چوں شبد نہ اک وی کڈھو ساگر نوں دیو گان ۔
اوہ گلاں دے فن دا ماہر، پشکن وی چپ رہندا،
جد-جد ساگر اپنے دل دی کہندا ۔

'ساگر مینوں ایہہ تاں دسّ دیہہ، کیوں تیرے جل کھارے ؟'
'کیوں جو لوکاں دے ملے نے اس وچ ہنجھو کھارے ۔'
'ساگر مینوں ایہہ تاں دسّ دیہہ، کن روپ سنواریا تیرا ؟'
'مونگیاں اتے موتیاں نے ہی روپ نکھاریا میرا ۔'
'ساگر مینوں ایہہ تاں دسّ دیہہ، کیوں توں اینا بہبل ؟'
'کیونکہ بھنوراں وچ نے ڈگّ گئے کنے ہی سورے بیربل ۔
کجھ نے چاہیا، سپن ویکھیا، مٹھا کر دینے جل کھارا
باقی مونگے لبھن نکلے دل وچ چاء پیارا !'

سر ودوان پتی ہلاوے دکھ وچ ویاکل ہو کے،
کوی، لیکھک سنتاپ بھوگدے دل وچ درد سنجوکے ۔
دکھ ایہناں نوں اہیؤ ہے کہ کاسپی تٹ توں ہٹدا جائے،
ہندی جائے گھٹّ گہرائی ایہہ نیواں ہندا جائے ۔
ایہہ بکواس ہے ساری مینوں کدے کدے انج لگدا،
بڈھا کاسپی گھٹّ ڈونگھا ہو'جے ہو کدے نہیں سکدا،
تچھّ ہو رہے کجھ لوکاں دے دل اہیؤ ہی ڈر مینوں،
باقی سبھ چیزاں توں زیادہ، چنتت ویاکل کردا ۔

لوکاں دے سپنیاں وچوں اہنے جنم لیا ۔
پر نہ کوئی جانے، کدوں کتھے اہنے جنم لیا ۔
جانوں چوڑی چھاتی اندر ایہہ سی پگھلیا،
گرم خون دیاں وہنیاں اندر سی ایہہ ابلیا ۔

ایہہ سی گگن دے تاریاں کولوں دھرت دے اتے آیا ۔
داگستانی پنڈاں دے لوکاں خوب ہی ایہنوں گایا ۔
اس توں پہلاں جدوں کسے نے تینوں ایہہ سنائی ۔
پشتاں سیاں توں لوکاں نے سنیا اتے سنائی ۔

1

میرے لال توں وڈا ہو کے شکتیوان ہو جاوینگا ۔
خونی بگھیاڑاں دے دندوں کڈھ کے ماس لیاوینگا ۔

ہووینگا جد لال توں وڈا، پھرتی ایسی آئیگی،
چیتے دے پنجیاں دے وچوں پنچھی کڈھ لیائےگی ۔

ہووینگا جد لال توں وڈا، فن تینوں سبھ آونگے،
وڈیاں دی گلّ منیگا توں، میت بہت بن جاونگے ۔

ہووینگا جد لال توں وڈا، سمجھدار بن جاوینگا،
تنگ پنگھوڑا ہو جاون تے، لا کے کھنبھ اڈّ جاوینگا ۔

میں ہی جنم اے دتا تینوں، میرا پتّ رہیں گا توں،
جہدا بنینگا توں جوائی، اوہنوں سسّ کہینگا توں ۔

جدوں جوان ہووینگا پترا، سوہنی وہوٹی لیاوینگا،
پیارے دیش، وطن دی خاطر، مدھر ترانے گاوینگا ۔

2

خشک، گرم موسم وچ برکھا - میرے بچے، توں ایں اوہ ۔
برساتی گرمی وچ سورج - میرے بچے، توں ایں اوہ ۔
بلھ شہدوں وی مٹھے مٹھے - میرے بچے، توں ایں اوہ ۔
سیاح انگوراں جہیاں اکھاں - میرے بچے، توں ایں اوہ ۔
ناں وی شہد توں ودھ کے مٹھا - میرے بچے، توں ایں اوہ ۔
چین نیناں نوں جو مکھ دیوے - میرے بچے، توں ایں اوہ ۔
جیوندا دل جو دھڑک رہا اے - میرے بچے، توں ایں اوہ ۔
دھڑکے دل دی چابی وانگوں - میرے بچے، توں ایں اوہ ۔
صندوق جو چاندی نال اے مڑھیا - میرے بچے، توں ایں اوہ ۔
صندوق جو سونے نال اے بھریا - میرے بچے، توں ایں اوہ ۔

3

اجے نرا دھاگے دا گولہ، اک دن گولی بن جاوینگا ۔
توڑینگا توں پربت، پتھر، بھاری ہتھوڑا بن جاوینگا ۔
تیر بنینگا اک دن ایسا، این نشانے جاوینگا ۔
ناچ ہووےگا تیرا دلکش، مدھر ترانے گاوینگا ۔
اپنے ہر اک ہانی نالوں، دوڑاں تیز لگاوینگا ۔
گھڑ دوڑاں وچ ہر اک تائیں، پچھے چھڈّ توں جاوینگا ۔
وادی وچوں تیز دوڑاندا، گھوڑا توں لے جاوینگا ۔
بن کے بدل امبر پہنچے، ایسی دھوڑ اڈاوینگا ۔

1

سون سنہرے، دھاگے دے گولے جیہی - دھی میری اے ۔
چاندی ونے، چمچم کردے، فیتے جیہی - دھی میری اے ۔
اچے پربت اتے جو چمکے، اس چن جیہی - دھی میری اے ۔
پربت اتے جو کدے ٹپے، اس بکری جیہی - دھی میری اے ۔

کائر، بزدل، جاہ دور ہو جا،
ملے نہ کسے کائر تائیں – ایہہ میری دھی ۔
جھینپو بوہے نہ آئیں ساڈے،
ملے نہ کسے وی جھینپو تائیں – ایہہ میری دھی ۔

بسنتی پھلاں جیہی سوہنی - دھی میری اے ۔
بسنتی پھلاں دی مالا جیہی - دھی میری اے ۔
ہرے مخملی گھاہ جیہی کومل - دھی میری اے ۔

اجڑ تنّ بھیڈاں دے بھیجیں،
نہ دھی دے بھروٹے دا وی وال دیاں ۔
تھیلیاں تنّ سونے دیاں بھیجیں،
نہ دھی دی گلھ نوں چھوہن دیاں ۔
تھیلیاں تنّ دے بدلے وچ وی
نہ دھی دی گلھ دا جلال دیاں ۔
کالے کاں نوں دھی نہ دیواں،
نہ دیواں مور دیالو نوں ۔
توں ایں دھیے-تتلی میری
ننھی منی سارس میری ۔

2

مار کے ڈنڈا چیتا سٹے،
دھی اسے نوں دے دیواں ۔
مار کے مکا پتھر بھنے،
دھی اسے نوں دے دیواں ۔
مار کورڑے گڑھاں نوں جتے،
دھی اسے نوں دے دیواں ۔
وانگ پنیر جو چن نوں چیرے،
دھی اسے نوں دے دیواں ۔
روکے ندی دے وہنا نوں جو،
دھی اسے نوں دے دیواں ۔
تارے پھلاں وانگوں توڑے،
دھی اسے نوں دے دیواں ۔
بنھے کھنبھ پون دے جہڑا،
دھی اسے نوں دے دیواں ۔
لال سیب جہیاں گلھاں والی،
توں ایں میری پیاری دھی ۔

3

جدوں کتے وی کھڑدی اے کوئی کلی،
پہلوں اس توں کھڑ جاندی اے میری دھی ۔

ندیاں جد تک اچھلن بھر بھر پانیاں،
اپنی دھی لئی گنداں سندر وینیاں ۔

دھرتی اتے برف اجے تکّ نہیں آئی،
آئے کنے لوک لے کے کڑمائی ۔

کڑمائی میری دھی دی لے کے جو آون
بھریا شہد دا پیپا لے کے اوہ آون ۔
لے آؤن لیلے بھیڈاں بکریاں،
ہے کڑی دا باپ، اسیں ایہہ دسدیاں ۔

بھیجن پتا دے کول، جو گھوڑے ہوا سامان،
کرن پتا دا اےداں، اوہ عزت تے مان ۔



اس توں پہلوں کہ سرگھی ویلے، پنچھی گیت سنائے ۔
کھیتاں بنے میری دھی دا کوئی من پرچائے ۔

اس توں پہلوں، کہ دور دراڈے، کوئی کوئل کوکے جنگلیں ۔
کھیڈے-کدے وچ چرانداں موج کرے اوہ من دی ۔

جد تک نال دیاں مٹیاراں نکلنگیاں سجکے ۔
میری دھی تاں لے آویگی، چشمے توں پانی بھر کے ۔

1

مکھڑے 'تے مسکان لیا کے،
سن، پترا میں گیت سناواں ۔
اک سورمے دا ایہہ قصہ،
سورے پتر تائیں سناواں ۔

مان بڑے نال کھڑگ اپنی،
لکّ دے نال اوہ بنھدا سی ۔
سرپٹ گھوڑے اتے اچھل،
وسّ وچ اوہنوں کردا سی ۔

تیز پہاڑی ندیاں وانگوں،
حداں لنگھدا جاندا سی ۔
اچیاں پربت دیاں قطاراں،
نال کھڑگ دے وڈھدا جاندا سی ۔

صدی پرانے شاہ بلوط نوں،
اکو ہتھ نال اوہ موڑے ۔
اوہو جیہا ہی بنیں سورما،
سنگ سوریاں جا جوڑے ۔

2

(ایہہ گیت اس سمیں دا ہے جدوں اوہ
ویری نال جا رلیا سی)

توں پہاڑاں aتوں، کھڈاں وچ چھالاں ماریاں،
گھبراہٹ کدے وی چھوہی، تیرے من دے تائیں نہ ۔
پر جناں نیواں جا کے، ہن توں ڈگ گیا ایں،
اتھوں کدے وی مڑ کے، گھر نوں واپس آئیں نہ ۔

تیرے پہاڑاں اتے، جد جد وی حملے ہوئے،
راہ تیرا روک نہ سکے، کالے شاہ ہنیرے،
توں بنئیں جا کے آپے، دشمن دا شکار،
کدے نہ مڑ کے آئیں، ایدھر گھر نوں میرے ۔

میں ماں ہاں، میرے دن وی، ہن توں ہوئے کالے،
کڑواہٹ، سنیپن دے پھیلے سنگھنے سائے،
فولادی پنجیاں وچوں، پھانسی پھندیاں وچوں،
کدے نہ کوئی نکلے، واپس گھر نوں آئے ۔

زار، شامیل دے تائیں، نفرت جے کوئی کردے،
سمجھ آ جاوے ایہہ گلّ، ہر اک نوں سبھناں تائیں،
پر توں نرادر کیتٔے، ایہناں پربتاں دا،
ہن کدے وی مڑ کے، توں واپس گھر نہ آئیں ۔

3

(ایہہ گیت اس ویلے دا ہے جدوں اوہ دشمناں
نوں چھڈّ کے آؤن ویلے ماریا گیا)

چلے کھڑگ دے وار بھرپور اوہدے،
سر دھڑ تے نہیں رہا اوہدے،
کوئی جنگ دا بھیڑ جاں جگت بندی،
ہندی کدے نہ سی بناں اوہدے ۔

ایہہ فضول اے سڑک دے کسے کنڈھے،
دفن سر توں بناں اے دھڑ اوہدا ۔
قلعیوں، جنگاں وچ ہتھ تے پئے موڈھے،
کویں چھڈانگے اسیں بھی لڑ اوہدا ۔

پچھو خنجر تے اپنی کھڑگ تائیں،
بھلا حاجی ہن کتے رہا نہینؤں ؟
بھلا مشک بارود دی پربتاں 'چوں،
کتوں آوے جاں اڈدا دھوآں نہینؤں ؟

وانگ گرڑ دے اڈّ کے چوٹیاں تے،
اوہدا ناں گیا انت نوں دھندلایا ۔
ول سبھ شمشیراں کر دین سدھے،
لاہ دینگیاں دھبہ جو خود لایا ۔

پینڈے پین توں پہلاں پاندھی
کی رستے لئی نال وچارے ؟
کجھ پینا، کجھ کھانا لیندا
پر، میرے مہمان پیارے

آ، ساڈے سر متھے اتے،
سبھ کاسے دا فکر ہٹائی
پینا تینوں اسیں دیانگے
کھانا کوئی پربت دی جائی ۔

پینڈے پین توں پہلاں پاندھی
کی رستے لئی نال وچارے ؟
تیز دھار خنجر اک لیندا ۔
پر، میرے مہمان پیارے

سبھ، پربت-راہاں اتے،
تیرے سنمان 'چ نین وچھاؤندے ۔
جے اک خنجر وار کرے تاں
سو خنجر راکھی لئی آؤندے ۔

پینڈے پین توں پہلاں پاندھی
کی رستے لئی نال وچارے ؟
گیت، جو پینڈا سوکھا کر دئے ۔
پر، میرے مہمان پیارے

پربتاں وچ انگنت پئے نے
ساڈے کول وی ادبھت گانے ۔
پر کہڑا ایہہ بوجھ اے بھارا
بے شک تسیں وی نال لے آنے ۔

سپنے بڑی وچتر دنیاں ہندے نے ۔
اج سپنے وچ دیکھاں-میناں مریا ہویا ۔
سکھر دوپیہرے داغستان دی وادی وچ
سینے گولی کھادھی، میں نرجند پیا ۔

کولوں دی رولا پاؤندی اک ندی وہے ۔
اج کسے نوں چیتا، نہ ہی لوڑ میری ۔
جس دھرتی توں جمیا، اج اڈیک رہا،
کد بن جاواں میں اوسے دی اک ڈھیری ۔

میں انتم ساہاں 'تے، کسے نوں پتہ نہیں،
نہ کوئی اج وداع کہن ہی آئیگا ۔
صرف کتے اسمانی چیلھاں چیکدیاں،
ہرنیاں نوں بے بس کتے ہؤکا آئگا ۔

نہ کوئی میری مڑھی تے آ کے روئگا،
کہ تر گیا میں، جد سی جیون دی سکھر دوپہر،
نہ ماں، نہ کوئی بولی، نہ کوئی چنمکھی،
نہ کوئی ہور، تے نہ ہی کوئی وی نوہاگر ۔

میں انجھ پیا نستا ساں دم توڑ رہا،
اچنچیت میرے کنیں کوئی 'واج پئی ۔
دو بندے نیڑے سن آ رہے؛ اوہناں وچ
میری ماں-بولی وچ چرچہ چل رہی ۔

سکھر دوپیہرے داغستان دی وادی وچ،
میں دم توڑاں، پر اوہ گلیں مست، ویلی،
کسے حسن دی کھچر-ودیا دیاں، جاں کوئی
چار-سو-ویہہ دیاں جو کیتی سی کسے علی ۔

ادھ مویا، میں ماں-بولی دی دھنی سنی،
جان پئی؛ تے اس چانن دی آئی گھڑی،
کہ میرے دکھاں دا دارو ماں-بولی،
نہ کوئی وید حکیم، نہ کوئی جادوگری ۔

اکنا دا دکھ ہرن پرائیاں بولیاں وی،
پر میں اوہناں وچ نہیں کجھ گا سکدا ۔
کوچ-تیاری اج کراں جے میں جاناں،
کلّ نوں کال میری بولی نوں کھا سکدا ۔

اس لئی میرے دل وچ سدا ہی کسک رہے ۔
جو کہندے نے نردھن اسنوں کہن دیو ۔
بے شک مہانسبھا دے منچ تے نہ گونجے،
میری ماں-بولی، میرے لئی رہن دیو ۔

کی محمود نوں سمجھن لئی میرے وارث،
اسدے التھے ہی سچ مچ پڑھن پڑھاؤنگے ؟
کی سچ مچ میں ہاں اس انتم ٹولی 'چوں
جو اوار بولی وچ لکھنگے، گاؤنگے ؟

مینوں پیارا جیون تے دنیاں ساری،
اسدی ہر نقر توں میں گھولی واری:
سوویئتاں دی بھومی پر سبھ توں پیاری،
جسنوں ماں-بولی وچ گاواں عمر ساری ۔

سکھالین تے بالٹک تکّ-پھلاں لدی
تے سوتنتر پیاری اس سبھ دھرتی تے،
میں تن، من، دھن، سبھ واراں، جے لوڑ پوے:
قبر بنے پر میری دور نہ آؤل توں ۔

تاں کہ آؤل دے نیڑے میری قبر اتے
کدی کدی پھر لگے سبھا اواراں دی،
جو ماں-بولی وچ یاد کرن ہم وطن رسول-
تسادا دے ہم ذات دا جو بیٹا سی ۔

پہلاں کم تے کم توں بعد آئے آرام ۔
سینا کوچ کرے، پھر دس منٹ لئی وشرام ۔
توں میرے لئی دوویں-کوچیں اتے وشرام
توں میرے لئی دوویں-محنت اتے آرام

توں لوری سیں، جس سی مینوں سہلایا ۔
بیرتا اتے بہار دے سپن 'چ تیری چھایا ۔
پیار میرے دی توں ہانی؛ تے پیار میرا
جنمیا سی جد میں ساں دنیاں تے آیا ۔

بچہ ساں تاں، لگدا سی، توں ماں میری
ہن توں جیوں محبوب؛ تے جد بڈھا ہویا،
تاں توں خیال رکھینگی پیاری دھی وانگوں
چمکینگی بن یاد توں، جد میں نہ رہا ۔

کدی کدی جاپے توں کوئی اپہنچ سکھر
کدی توں جاپیں سہکدا پنچھی، رکھیا گھر ۔
توں کھنبھ بنیں مرے، میں جد اڈنا چاہاں
توں میرا ہتھیار بنیں جد یدھ کراں ۔
سوائے چین دے، کویتا ! توں سبھ کجھ میری،
وفادار پریمی وانگ سیوا کراں تیری ۔

کتھے کم دا انت، تے کتھے شروع آرام ؟
کتھے کوچ تے کتھے دس منٹ دا وشرام ؟
توں میرے لئی دوویں-کوچیں اتے وشرام
توں میرے لئی دوویں-محنت اتے آرام

تیرے باجھوں ایہہ دنیاں ہے، جیوں کوئی گفا ہنیری ۔
چانن جسدی سمجھ نہ آئے، سورج چیز پرائی ۔
جاں آکاش جتھے کوئی تارہ، پائے کدے نہ پھیری ۔
جاں پھر پیار جنھے گلوکڑی، نہ کوئی چمن ہنڈھائی ۔

تیرے باجھوں ایہہ دنیاں، جیوں ساگر بناں نیلتن
ٹھنڈا یکھّ، نہ جہڑا اپنی ازلی چمک دکھاوے ۔
جاں پھر باغ نہ جتھے اگے کوئی پھلّ کوئی گھاہ دا تن
نہ کوئی بنڈا راگ الاپے، نہ کوئی بلبل گاوے ۔

تیرے بن رکھ سدا کھڑوتے، رنڈ-مرنڈ، اداس،
سدا نومبر-کدیبر نہ آئے ہنال، سیال، بہار ۔
لوک تیرے بن نردھن، وحشی، جاپن گھور نراش ۔
تے تیرے بن سکھنا ہووے گیتاں دا سنسار ۔

(شامیل زارشاہی ورودھ داغستان دا ویر یودھا سی،
سرکار نے اسنوں قوماں وچ فٹّ پاؤن والا اعلان دتا،
رسول نے جوش وچ شامیل ورودھ کویتا رچی، ایہہ کویتا
اسے دا پچھتاوا ہے ۔)

پھر اوہ زخم پرانا جہڑا آخر کدی نہ بھریا،
دل میرے 'تے چھری چلاوے، تے اگّ دے وچ بالے ۔
ایہہ سی کتھا کوئی وڈیاں دی، اسنوں میں بچپن توں
جاناں جویں ایہہ انی ہوئی سی اسدے ناں دوآلے ۔

سی ایہہ کتھا جتھے یتھارتھ دے وچ گجھی ہوئی
جسنوں بچپن وچ سندا ساں اکمن، اکچت ہو کے،
جد کہ اسدے حکم 'چ چلدیاں بہادر فوجاں وانگوں
بدل سندھیا دے تردے سن گھراں دے اتے ہو کے ۔

سی ایہہ گیت غماں دا جہڑا ماں گایا کردی سی ۔
اسدیاں نرمل اکھاں وچ ہنجھو دیندے لشکارے ۔
اج تکّ نہیں بھلا سکدا میں کہ پھر کویں اوہناں توں
سندھیا دی وادی وچ بن جاندے سن شبنم-تارے ۔

کندھ نال لگے فریم تے سارے سکلیا نوں سی تکدا
بزرگ بہادر رنجودھا اوہ-فوجی وردی پائی ۔
کھبّ-ہتھا سی اوہ-تے شستر سجے پاسے لٹکے
آپ کھڑا کرپان دی مٹھّ 'تے کھبا ہتھ ٹکائی ۔

یاد ہے مینوں، جد اسنے تصویر توں ہیٹھاں تکدے
دو میرے وڈے ویرے جنگ لئی وداع سی کیتے ۔
تے، تاں جو اسدے ناں اتے ٹینک کوئی بن سکے،
بھین میری نے گانی تے بازوبند سی دے دتے ۔

تے میرے پیو نے وی کجھ چر ہی بس مرن توں پہلاں،
کویتا اس یودھے بارے سی لکھی ۔ پر ہائے، کمبکھتی !
تد تک شامیل بناں قصوروں ایویں گیا کلکھایا
اسدے ناں تے آ گئی جھوٹھی دندکتھا دی سختی ۔

اچنچیت ایہہ سٹّ نہ پیندی تاں پھر ہو سکدا سی
پیو میرا کجھ ہور جیوندا…میں وی دوش-بھیالی پائی:
منّ گیا سبھ کجھ، تے جلدی جہے گیت جھریٹیا میں وی،
دوش-گان وچ طوطی اپنی دی میں 'واج رلائی ۔

وڈ-وڈیرے دی تلوار نوں، جسنے صدی چوتھائی
بن-تھکیاں، جنگ وچ سی دشمن دے آہو لاہے،
میں، بھٹکے نے، منڈپنے والی کویتا وچ لکھیا،
اوہ ہتھیار کہ جسنوں کیول اک غدار ہی پائے ۔

بھاری قدم اوسدے ہن راتاں نوں صاف سنیندے ۔
باری نال لگا دسے جیوں ہی بتی بند ہووے ۔
آؤل اکھولگو دا اوہ رکھئک قہری نظراں والا
گنیب دا بڈھ-سیانا پھر میرے کول آن کھلووے ۔

اوہ آکھے، "جنگاں دے وچ تے مچدے بھامبڑاں دے وچ،
بے حد ڈوہلیا خون سی میں، تے بے حدّ دکھ اٹھایا ۔
انیں گھاؤ سہے بلدے اوہناں وچ جسم میرے نے،
توں، دودھ پیندے بچے، مینوں ویہواں گھاؤ لگایا ۔

خنجراں توں تے گولیاں توں لگے میں زخم سہے سی ۔
پر تیرا ڈنگ سبھناں نالوں تگنی پیڑ پچاوے-
کیونکہ کسے پہاڑی توں ایہہ پہلا زخم سی لگا
ہور کوئی بے عزتی نہ شدت وچ اس تلّ آوے ۔

ہو سکدا ہے اج جہاد دی لوڑ نہ پوے تہانوں ۔
پر کدی ایہناں پربتاں دی اسنے سی کیتی راکھی ۔
ہو سکدا ہے اج میرے شستر ہو گئے پرانے،
پر آزادی دی سیوا کیتی دے ایہہ نے ساکھی ۔

میں لڑیا جنگاں بن-تھکیاں، پربت-جائیت دے ہٹھ نال،
سماں کدی نہ ملیا مینوں گیتاں تے جشناں دا ۔
انجھ ہندا سی کہ تکبازاں نوں کوڑے ساں لاؤندا،
کتھاگھاڑیاں نوں تکّ کے مینوں تاء سی چڑھ جاندا ۔

شاید غلطی 'تے ساں جد اوہناں نال کیتی سختی
اپنا گرم سبھاء قابو رکھن دا نہیں ساں عادی ۔
پر تیرے جہے ہوچھے تکبازاں نوں اج وی دیکھاں
تاں لگے میں aدوں وی نہیں سی غلطی کھادھی ۔"

سویر ہون تکّ کھڑا سرہانے انجھ اوہ دیوے گالھاں،
صاف دکھائی دیوے، بھاویں ادھی رات ہنیرا ۔
پاپاکھے دے اتے چلما کسّ کے بنھیا ہویا
تے مہندی-رنگیدی داہڑے والا اوہ بھرواں چہرہ ۔

میں نرتر ! اسدے ساہویں اتے تہاڈے ساہویں وی
میرے لوکو، میں نہ-مواپھییوگ گناہ ہے کیتا !
نائب امام دا سی اک ڈاڈھا ہنڈھیا ہویا سپاہی
حاجی مرات سی ناں، جسنے بے دعویٰ سی لکھ دتا ۔

اپنے آپ تے شرمندہ، اس مڑن دا فیصلہ کیتا،
پر جا پھسیا وچ دلدل دے، دنڈ پورا اس پایا ۔
میں مڑ جاواں کول امام دے ؟ کیا گلّ ہاسوہینی !
نہ اوہ میرا راہ ہے تے نہ ہی ہن اوہ ہے سماں رہا ۔

بن-سوچے کیتی رچنا اپنی لئی میں شرمندہ،
سخت انیندے جھاگاں راتیں، ایوں اسدا پھل پاواں ۔
میں چاہندا ہاں امام نوں معافی دے لئی عرض گزاراں
پر اسدے لئی، میں نہیں چاہندا، دلدل وچ پھس جاواں ۔

تیغ نال لکھدا ہے جہڑا اوہ نہ رنجش بھلے ۔
کی فائدہ ارجوئییاں دا جد نہ کوئی عرض قبولے ۔
میری کچّ-عمری کویتا نے جو تہمت سی لائی
ساری عمر رہانگا اسدا دل 'تے بوجھ اٹھائی ۔

سکھ !...پر توں اے قوم میری ! میری بھلّ بخشیں مینوں،
بن-سیما آخر جیون بھر پیار کیتا میں تینوں ؟
میری ماں-بھومی ! دیکھیں نہ کوی نوں ایس نظر نال،
جیوں کوئی ماں شرمندہ ہووے پتّ دے برے حشر نال ۔

(سکلیا=جھگی، آؤل=پنڈ)

برخا برسے چھت پر، میں تیرے سپنے دیکھوں
برف گرے پربت پر، میں تیرے سپنے دیکھوں
صبح کی نیل پری، میں تیرے سپنے دیکھوں
کویل دھوم مچایے، میں تیرے سپنے دیکھوں
آیے اور اڑ جایے، میں تیرے سپنے دیکھوں
باغوں میں پتے مہکیں، میں تیرے سپنے دیکھوں
شبنم کے موتی دہکیں، میں تیرے سپنے دیکھوں
اس پیار میں کوئی دھوکھا ہے
تو نعر نہیں کچھ اور ہے شے
ورنہ کیوں ہر ایک سمی
میں تیرے سپنے دیکھوں

آج سے بارہ برس پہلے بڑا بھائی مرا
ستالنگراد کی جنگاہ میں کام آیا تھا
میری ماں اب بھی لییے پھرتی ہے پہلو میں یہ غم
جب سے اب تک ہے وہ تن پے ردا-اے-ماتم
اور اس دکھ سے میری آنکھ کا گوشہ تر ہے
اب میری عمر بڑے بھائی سے کچھ بڑھکر ہے

(ردا-اے-ماتم=شوک دی چادر)

اسنے جب بولنا ن سیکھا تھا
اسکی ہر بات میں سمجھتی تھی
اب وو شاعر بنا ہے نامے-خدا
لیکن افسوس کوئی بات اسکی
میرے پلے ذرا نہیں پڑتی

میرے آبا کے تھے نامہرمے-توکو-زنجیرمے
وو مزامی جو ادا کرتا ہے اب میرا قلم
نوکے-شمشیر پے لکھتے تھے ب-نوکے-شمشیر
روشنائی سے جو میں کرتا ہوں کاغذ پے رقم
سنگو-صحرا پے وو کرتے تھے لہو سے تحریر

(آبا=پرکھے، نامہرمے-توکو-زنجیرمے=قیدیاں دے گل وچ پین
والی ہنسلی اتے بیڑی توں انجان، مزامی=وشے، روشنائی=
سیاہی، سنگو-صحرا=پتھر تے ماروتھل)

مجھے موجزوں پے یقیں نہیں مگر آرزو ہے کہ جب قضاع
مجھے بزمے-دہرے سے لے چلے
تو پھر ایک بار یہ ازن دے
کہ لحد سے لوٹ کے آ سکوں
ترے در پے آ کے سدا کروں
تجھے غم-گسار کی ہو طلب تو ترے ہزور میں جا رہوں
یہ ن ہو تو سوئے-رہے-عدم میں پھر ایک بار روانہ ہوں

(موجزوں=کراماتاں، قضاع=موت، دہر=دنیاں، ازن=اجازت،
لحد=قبر، سوئے-رہے-عدم=پرلوک دے راہ تے)

شہر کا جشنے- سالگرہ ہے، شراب لا
منصب خطاب رتبہ انہیں کیا نہیں ملا
بس نقص ہے تو اتنا کہ مسدوہ نے کوئی
مصرعہ کوئی کتاب کے شایاں نہیں لکھا

(مسدوہ=جسدی تعریف کیتی گئی ہووے، شایاں=یوگ)

جواں مردی اسی رفعت پے پہنچی
جہاں سے بزدلی نے جست کی تھی

(کتبا=قبر تے لگی پٹی، رفعت=اچائی،
جست=چھال مارنا)

تیرگی جال ہے اور بھالا ہے نور
اک شکاری ہے دن، اک شکاری ہے رات
جگ سمندر ہے جسمیں کنارے سے دور
مچھلییوں کی ترہ ابنے-آدمے کی ذات
جگ سمندر ہے، ساحل پے ہیں ماہیگیر
جال تھامے کوئی، کوئی بھالا لییے
میری باری کب آییگی کیا جانییے
دن کے بھالے سے مجھکو کرینگے شکار
رات کے جال میں یا کرینگے اسیر

(تیرگی=ہنیرا، ماہیگیر=مچھیرے، اسیر=قیدی)

گر کسی طور ہر اک الفتے-جاناں کا خیال
شے'ر میں ڈھل کے ثنائ-اے-رخے-جانانا بنے
پھر تو یوں ہو کہ میرے شیرو-سخن کا دفتر
طول میں تولے-شبے-ہجر کا افسانہ بنے
ہے بہت تشنہ مگر نسخہ-اے-الفتا میرا
اس سبب سے کہ ہر اک لمحہ-اے-فرصت میس
دل یہ کہتا ہے کہ ہو کربتے جاناں میں بصر

فنڈوالوں سے گزارش ہے کہ کچھ صدقہ-اے-زرقا
سائلے-مہول-اے-بالا کو ملے بارے-دگر
پوچ لکھتے ہیں جو وو لکھتے ہیں تسلیم مگر
انکی اولاد و ازا کو نہیں اسکی خبر
آل بے ہودہ-نویساں کے لیئے بانے-جوئیے
ٹالسٹای کے گھرانے سے اہم کم تو نہیں

(صدقہ-اے-زرقا=دھن دا دان، سائلے-مہول-اے-بالا=
لوڑوند، بارے-دگر=دوبارہ، پوچ=گھٹیا، ازا=سنتان،
بے ہودہ-نویساں=گھٹیا لیکھک، بانے-جوئیے=بھکھ دا کارن)

ہمنے دیکھا ہے میگساروں کو
پی کے اور جی کے اخرش مرتے
جو نہیں پیتے موت کو انسے
کسنے دیکھا ہے درگزر کرتے

مردے-دانا پی کے احمق سے کبھی بدتر ہوا
اور کبھی برعکس اسکے ہوا، اکثر ہوا

(مردے-دانا=سیانا آدمی، برعکس=الٹ)