چٹھیاں دی وار پیر محمد

1

ربّ بے انت اپار دا، کسے انت ن پایا
تے کہہ کے لفظ اس 'کن' دا، سبھ جگت بنایا
آدم حوا سرج کے، اس آپ لکھایا
کڈھ اوہناں نوں جنتوں وچھوڑا پایا
گھتّ طوفان اس نوح نوں، چا غرق کرایا
ابراہیم خلیل نوں، چا چکھا چڑھایا
اسمٰعیل اس باپ تھیں، سی آپ کہایا
رکھ آرا سر زکریئے، اس چیر وڈھایا
سر یہیئے دا کٹّ کے، وچ تھال ٹکایا
یونس نوں منہ مچھّ دے، اس نوں نگلایا
کیڑے پا عیوب نوں، اس ترس ن آیا
تختوں سٹّ سلیمان نوں، اس بھٹھّ جھکایا
چالی سال یعقوب نے، رو حالَ وننجایا
یوسف جیہے چن نوں، چا کھوہ سٹایا
اس نوں کھوہوں کڈھ کے، پھر قید رکھایا
تے ایسے ہتھ نسار تھیں، اسمان چڑھایا
موسے نوں کوہ طور نے، منہ بھار سٹایا
دند رسول کریم دا، چ بھنّ گوایا
حسن حسین شجادیاں، کربلا کھپایا
پیر محمد آکھدا، واہ بارِ کھدایا
کیتی تیری کھیل دا، کسے انت نہ پایا ۔1۔

2

ربّ سرجیا نبی نوں، دے تاج شہانہ
سبھے یار رسول دے، سبھ سر سلطانہ
اولِ یار صدیق ہے جیندا صدق توانا
پایا فرق پھاروک نے، وچ مسلمانا
دتا ربّ عثمان نوں، سبھ مال خزانہ
علی سی شیر خدائِ دا، واہ شیر جوانا
مارے گھیر اوہ کافراں، لا خوب نشانہ
گئے جہانوں سفر کر، دیکھِ راہ ہکانا
دنیاں جھوٹھو جھوٹھ ہے، سبھ کوڑ بہانہ
پڑھیا لفظ ایہہ موت دا، اساں وچ کرانا ۔2۔

3

کھلکتِ رنگا رنگ دی، سبھ ربّ اپائی
واری آپو اپنی، سبھ موت لنگھائی
لکھی آہی توڑ دی، سبھ ہوندی آئی
اک پیر محمد نام سی، دھنّ جیندی مائی
رسول نگر دا چودھری، بھؤ دشمن کھائی
تے کھیش قبیلہ اپنا، سبھ بھیناں بھائی
اس دی وچ پنجاب دے، سی پھری دہائی
بندہ اوہ اسلام سی، وچ صدق صفائی
مویا مول ن آکھیئے، ناں رہیا جائی
پر اکثر اس جہان تھیں، سبھ موئے بھائی ۔3۔

4

چڑھکے احمد شاہ وی، قندھاروں آیا
اٹکوں لنگھ ارار اس، سبھ دیس کمبایا
سلطان مکرب بادشاہ، گجرات بٹھایا
تے آپوں مڑ کے چلیا، جس راہ سی آیا
ظالم سر پر ماریئے، جس ظلم اٹھایا ۔4۔

5

سنگھ نوں لکھ کر گھلیا، خط رحمت خاں نے
ظلم اٹھایا ایس نے، ہن وچ جہانے
آؤ، اس نوں ماریئے، کسے نال بہانے
لٹیئے مال متاع تے، سبھ ہور خزانے
کیتا قول-قرار ایہہ، میں نال زبانے
مولے شکّ ن پاوساں، میں وچ ایمانے
جے دغا ہووے ایس وچ، تاں قسم کرانے ۔5۔

6

چڑھ کے گجر سنگھ جی، تد پاروں دھائے
چودھر دھر مہاراج نے، ارار لنگھائے
رحمت خان اچانچکّ، آ اٹک بہائے
سلطان مکرب ماریا، سبھ مال لٹائے
پھری دہائی خالصہ، سبھ راج ودھائے
ہدیں آپو اپنی، سبھ ملک دبائے
چنگے چنگے آدمی، سبھ مار کھپائے
قلم وڑی تقدیر دی، اس کون مٹائے 6۔

7

اتے پیر مہمدے، سنگھ دھریا ٹکا
اگے پچھے اوس دے، اوہ چڑھ چڑھ تھکا
جو ملک آہا ایہہ خالصہ، تد کیتا مکہ
چڑھت سنگھ سی سورما، اوہ ڈاڈھا پکا
پر ڈردا مول ن ابھرے، مت رہے ن فکا
کہ جٹّ بھلیرا رجیا، مت کرے پچھکا
اوہ مویا ایسے آرزو، ن ہویا سقا ۔7۔

8

چڑھت سنگھ دی جان سی، جد اڈ اڈانی
رہیا مہاں سنگھ سی، تد بدھ اانی
راج کرن دی آس تے، دیکھ پھردا پانی
سوچیں پئے سی سنگھ دے، جو نمک خوانی ۔8۔

9

دیساں دیس سپاہ دی، گلّ منی پالی
لشکر پھوزاں اوس تھیں، سبھ ہوئے سکھالی
راج کمایا اوس نے، ہو ملکے والی
ایہا دکھایا حونصلہ، جھال کنے ن جھالی ۔9۔

10

جوان ہوئِ مہاں سنگھ نے، جد سرتِ پچھانی
ساڑی ماں اس مار کے، گلّ کری اانی
پھری دہائی اوس دی، سبھ کنٹیں تھانی
ویر اٹھایا ملک دا، اس نال برانیں
ٹکے لئے اس جموؤں، تا لون میانی
پر دینے والا ربّ سی، اس ایویں ٹھانی ۔10۔

11

گجن مہاں سنگھ دے، میدانیں گھوڑے
لشکر فوجاں اوس نے، سنجوآں جوڑے
عاقی کوئی ن چھڈیا، اس سبھے توڑے
فتح ہووے ازگیب دی، اوہ جت ول دوڑے
جیہا کوئی ن جمیاں، منہ اس دا موڑے
پر دھنّ چٹھا جمنہاریئے، ماں جمے تھوڑے
اس دے جیہے آدمی، گھٹ لبھسن لوڑے ۔11۔

12

پیر محمد چلیا، کر سفر تیاری
رستم ماؤں جمیاں، جن دوجی واری
دولت دنیاں دین دی، اوہ آہی ساری
دنیاں نال ن وننجنا، دین آوے کاری
تے دنیاں آخر چھڈنی، پر نال خواری
دنیاں بنے ن کسے دی، نہ رکھدی یاری ۔12۔

13

جے ثانی ہووے زور دا، تاں زور ازمائیے
جے قوت ہووے بھار دی، تاں سر پر چائیے
جد آپوں کم وگاڑیئے، نہ پچھوتائیے
دیکھ پھوس دی چھپری، نہ آتش لائیے
جے ویری سر پر ابھرے، تاں جان بچائیے
گھر موتے دے چلکے، ن آپے جائیے
جیون تھوڑا ڈھونڈیئے، تاں مہرا کھائیے ۔13۔

14

ہویا پیر مہمدے، غلام اگیرے
اس دی کیتی گلّ نوں، کوئی مول ن پھیرے
بادشاہی دے سلسلے، سبھ اس دے ڈیرے
کہندا سی اوہ راجیا، ہو بہو پریرے
جیہا کوئی ن جممیا، جو اس نوں چھیڑے
تے پیا مہاں سنگھ سی، اک اس دے جھیڑے
دہیں راتیں اوس نوں، اوہ لگا ہیرے ۔14۔

15

دولت دنیاں مان دھن، اس آہا واپھر
تے دولت دنیاں دیکھکے، سو آہے چاکر
ملک دبایا اوس نے، لا جہلم تاکر
دولت والا دولتوں، نہ ہندا شاکر
اکثر بہتے ایس تھیں، ہو مردے کافر
پر چنگا جہدا خمیر ہے، اوہ چنگا آخر ۔15۔

16

جد ڈٹھا مہاں سنگھ نے، اس راج ودھندا
کاوڑ کھادھی اوس نے، کر دیدا مندا
مت ایہہ اندر ملک دے، چا لائے ڈنگا
ایہہ وی اک نواب ہے، اس ملکے سندا
سر دا درد پچھانکے، کجھ کریئے دھندا
نہیں تاں مغز دماغ دا، سبھ ہوسی گندہ ۔16۔

17

حیلہ کریئے تدوں، جدوں کجھ جائے کیتا
مت پاڑ اولاّ پاڑیئے، نہ جائے سیتا
کیوں آکل کم وگاڑدا، ہو چپ-چپیتا
تے مت ایہہ دوڑے جنگ، لے ہتھیار پلیتا
جے ملک وننجائیے ہتھ تھیں، نہ جائے لیتا
جنگ پیالہ زہر دا، مت چاہیئے پیتا ۔17۔

18

گھلے مہاں سنگھ نے، کجھ نوکر خاصے
جاؤ تسیں شتاب ہی، گلامے پاسے
منگو ٹکے سبھ اوس تھیں، کسے نال کیاسے
جاں بنھ لیاؤ اوس نوں، کسے نال دلاسے
جٹّ پھٹّ بن بدھیاں نہ آوے راسے
راجے راجیاں لہو دے نت رہن پیاسے
خون کریندے سکیاں کر جانن ہاسے ۔18۔

19

راج پیارے راجیاں، ویر دپریارے
پیندے رتّ اوہ جانیاں، ہو گھورے گھارے
راجے اکثر راجیاں نوں، مارنہارے
خسرو کٹھا پترے، گلّ عالم سارے
ماریا عالم گیر نے، اس بھائیچارے
ڈاڈھے نال مقابلہ، ن آوے وارے
توں آکھ حقیقت اگلی، ہور چھڈ پسارے ۔19۔

20

چاکر مہاں سنگھ دے، جا مئیں اگے
کل حقیقت سنگھ دی سبھ دسن لگے
دیہو حاصل ملک دا، جے چاہو پگے
نہیں تے لڑدا سنگھ ہے، گلّ ہوسی جگے
بولیا-'کرساں جنگ وی، نہ دیساں ٹگے'
سن کے سخن غلام دا دا، منہ ہوئے بگے
تے آہا تدوں غلام وی، اس ساویں سگے
پر دسے پیر محمدا، ہن کچرکُ تگے ۔20۔

21

لکھ جواب غلام وی، خط اوہناں گھلے
'مینتھے آؤ سنگھ جی، جے ہور ن جھلے
گنکے دم محصول دے، میں پاساں پلے
ڈھلّ ن کرنی جنگ دی، جاں زوراں چلے'
کہیا مہاں سنگھ نے، آ لشکر ہلے
مارے ہتھ اوہناں نے، ہو کھڑے اولے ۔21۔

22

لشکر مہاں سنگھ دا، دریائی کانگاں
سید نگر نوں وگیا، کر کوکاں چانگاں
کانے جیوں کر بیلیاں، تؤں گتکے سانگاں
کہیاں ہور کہاڑیاں، ہتھ سوٹے ڈانگاں
لتھے تنبو تانکے، سبھ ٹانگ بٹانگاں
باہر گورو چتاردے، تے اندر بانگاں
پر خون ن کریئے کسے دا، بھٹھ جنگ دیاں تانگھاں ۔22۔

23

لگی سٹّ نگاریاں، پئے مارو وجن
توپاں ہور جمبورچے، جیوں بدل گجن
گھوڑے کرن شتابیاں، اٹھ کٹکوں بھجن
تیغاں بہت پیاسیاں، نہ رتوں رجن
صلح کریندے موت دی، نہ ملدے سجن
پر دشمن دشمن ویکھ کے، نہ پردے کجن ۔23۔

24

کہہ توں پیر محمدا، اک گلّ گیانا
گھوڑے رکھے تھمھ کے، کر زور جواناں
تیغاں وانگوں سوالیاں، دراز زباناں
لوکاں ملن وساہیا، وچ گھتّ میاناں
تے تیر کریندے عاجزی، اسیں پہلے جانا
تے سانگاں کمبن قہر تھیں، وچ ہتھ جواناں
صبر گوایا تپکاں، تد کھولھ دہاناں
پر ہتھ نہ پہنچے کسے دا، سی کوٹ سمیانا ۔24۔

25

دوڑن سدھے جنگ نوں، ہتھ نپّ ہتھیاراں
کہہ توں پیر محمدا، کی حالَ سواراں
جیوں پؤندی وٹّ اچانچکّ، جا وچ اڈاراں
تے چمکے جیوں کر بجلی، سو گلّ تلواراں
وسن تپکاں گولیاں، جیوں عبر بہاراں
پر مارن ہک دوں مورچے، وچ لیل نہاراں ۔25۔

26

لکھیا خط غلام نے، کر دھک تقدیراں
گھلیا مہاں سنگھ نوں، دے طعنے دھیراں
'جو کیتا تدھ ایہہ سنگھ جی، نہ کم امیراں
جے کرنا جنگ مقابلہ، ایہہ لال فقیراں
تے مینتھے آؤ سنگھ جی، جو جنگ تدبیراں
جے زہر کھوائیے زہر تے، نہ کھنڈوں کھیراں' ۔26۔

27

ہویا سال اس جنگ وچ، کر تھکے جنگاں
جاتا مہاں سنگھ نے، ہن کدی ن سنگاں
کھتھا مول ن کوٹ دا، کجھ تیر تفنگاں
تے سدّ کراڑاں افترے، کر رنگ برنگاں
وڑنا کیتا کوٹ وچ، کر گلاں ڈھنگاں
اکثر اوہ تھاں ماریئے، نت جتھے کنگاں
پر ربّ تھیں ایس نفاق دی، بازاری منگاں ۔27۔

28

اوڑک بھلے کھتری، جا سرنگ لوائی
راتو-رات اچانچکّ، چا پئی لکائی
گھر بھیتی نگرے ساڑیا، کر دئی تباہی
گھر بھیتی دہسر ماریا، اس لنک سڑائی
گھر بھیتی بازی ہار سن، سن اکثر بھائی
پر کہو حقیقت اگلی، جیوں گلّ ودھائی ۔28۔

29

جاں فتہ کرائی ربّ نے، اس کوٹے سندی
تے لٹے مال متاع وی، ہور دولت چندی
لائی اگّ چپیتیاں، دے ڈھاہ بلندی
تے پائی دسّ غلام دے، کسے بیٹے سندی
پر وسطی اندر شہر دے، سی چنگی مندی
تے پتر اک غلام دا، پھڑ کھڑیا بندی ۔29۔

30

پر گجر سنگھ غلام دا، اوہ پتر پھڑیا
کرکے قید اسلام گڑھ، جا زوریں وڑیا
پچھے مہاں سنگھ وی، لے لشکر چڑھیا
گجر سنگھ سی سورما، نہ دتسُ لڑیا
مہاں سنگھ لے ڈوگرے، مڑ اوتھے اڑیا
جو ہتھ آیا اوس نوں، پھڑ اوتھوں کھڑیا ۔30۔

31

تے کر کے ڈیرے کوچ، پھر ہوئے روانہ
جاں اک ورھا جاں گھٹ ودھ، کجھ گیا زمانہ
گھلیا مہاں سنگھ نے، اک لکھ پروانہ
'جے چاہیں پتر جیویا، تاں دیہُ کزانا
نہیں تے اسنوں مارساں، میں رکھ نشانہ
جگر کھراسیں اپنا، ہن چھڈ بہانہ
رہِ تابیا دن کٹ توں، او آکل خانا' ۔31۔

32

پڑھ کے خط جواب وی، لکھ گھلے میاں
'جے پیسہ ہک ن داگساں، میں ڈاڈھا حیاں
جے دیویں کاسہ زہر دا، میں کچرکُ پیاں
تدھ پاڑ اولاّ پاڑیا، میں کیکر سیاں
اس نوں بھاویں مار کے، وچ دیہو نیہاں
ماپے رہن سلامتی، سے پتر دھیاں' ۔32۔

33

جاتا مہاں سنگھ نے، ایہہ راس براسا
جے رہیا پتر بدھیا، ایہہ پھیر مواسا
ڈرن ڈراون خوف نوں، ن جانے ماسہ
تے دے کے جوڑی کنگناں، اک گھوڑا خاصہ
پتر اسدا چھڈیا، کر غور دلاسہ
پر دیکھ دلاسہ دشمناں، نہ جانیں ہاسہ
دشمن غور دلاسیوں، چا کرن بناسا
مارن مڑ کے اوس نوں، کر جاون ہاسہ ۔33۔

34

جے مردا شربت پیتیاں، نہ موہرا دیئیے
دیکھ دلاسہ دشمناں، نہ غافل تھیئیے
جو دبکن غور دلاسیوں، چا پاون کئیے
دغا نہ کھائیے دشمناں، جد تک جگ جیئیئے
دشمن اوڑک ماردے، کر ڈاڈھے ہیئے ۔34۔

35

اوڑک چٹھے، سنگھ نے، چا لاوے لائے
تے کرکے دغا نفاق وی، اس سدّ بلائے
میاں خان غلام وی، چڑھ ڈیرے آئے
دے دھرواس وساہ وی، اس کول بہائے
کرکے گلاں چنگیاں، ہتھیار کھلھائے
تے پھڑ کے دوویں سورمیں، چا قید کرائے
جے ڈاڈھے ہوون لالچی، کر لین سوائے ۔35۔

36

جو فرمایا سنگھ نے، نہ اونھاں بھایا
تے بیفرمانی دیکھ کے، اوہ کاوڑ آیا
میاں خان دھر توپ دے، منہ مار اڈایا
دہشت خوف غلام دے، اس دل وچ پایا
تے فاقہ فکر غلام نوں، وچ قید دوایا
رسول نگر کر دیونا، چھٹ قیدوں آیا ۔36۔

37

تے مال متاہیں چٹھیاں، ڈھو منچر سٹے
نگرے ڈیرہ سنگھ دا، تے منچر چٹھے
نگر کھڑایا چٹھیاں، سر کردے نٹھے
تے مل پئے مہاں سنگھ نوں، اوہ نہیؤں نٹھے
تے چڑھدی کنیں دیکھکے، سبھ ہوئے اکٹھے ۔37۔

38

چڑھدے چھ ستّ سورمے، نپ سانگاں بھلے
تے ملکے مارن پاسنے، کر زور اولے
راہی ہک دو آدمی، نہ ٹرن اکلے
تے ٹولی موہیاں کپڑے، لے وڑے نہ ٹلے
تے دیسیں مہاں سنگھ دے، اس گھوڑے گھلے ۔38۔

39

پایا شور جہان وچ، اس دھماں پائیاں
لوکاں اگے سنگھ دے، فریاداں لائیاں
'چھوڑ غلام مہمدے، تدھ لیکاں لائیاں
بھٹھّ اساڈا جیونا، بھٹھّ پئیاں جائیاں
پیو دادے دیاں کھٹیاں، اساں آن گوائیاں
تے وانگوں دلے بھٹی دے، اس بریاں چائیاں
پر کتھے اکبر بادشاہ، جس پھیر مڑائیاں' ۔39۔

40

کاوڑ کھادھی سنگھ نے، سدّ فوجاں تھانے
تے لے کے لشکر اگلے، مڑ منچر دھانے
گردو گردی منچرے، آ تنبو تانے
لتھے لشکر سنگھ دے، کر خوب ٹکانے
لا کے سنگھاں مورچے، دھوہ نیڑے آنے
دارو سکہ منچرے، تے کوٹھیں دانے
تے خوف ن کجھ غلام نوں، اوہ موجاں مانے ۔40۔

41

پائی توپاں تپکاں، جاں دھوناندھاری
گجن ہور جمبورچے، جاں آہی واری
تے کڑکن ڈیرے رہلکے، بھؤ پاون بھاری
تے پائی ڈنڈ نگاریاں، کر مارو ماری
فرش اٹھایا گھوڑیاں، پٹ دھرتی ساری
رنگ وٹایا دہوں نے، وچ گرد غباری
پیا طوفان اک موت دا، گھت قہر قہاری
پر چٹھا نکلیا منچروں، تلواراں ماری
تے وار ن عزرائیل نوں، 'لاحول' پکاری ۔41۔

42

سانگاں سلے دھڑاڑاک، وچ ملکیں گلاں
تے گولے روڑھن زمبوریاں، جیوں نسبت بلاں
تیر مریندے جھپٹ وی، جیوں مارن الھاں
تے تیغاں آکھن بھکھ تھیں، ہائِ ! گوشت دلاں
پھڑ پھڑ کوہن آدمی، جیوں کٹھے پہلاں
گردے منچر رتّ دیاں، ہو گئیاں گہلاں
مویا دیوان ہک سنگھ دا، پے گئیاں دہلاں ۔42۔

43

کرکے ڈیرے کوچ تد، تر پئی لکائی
گئے مکانیں اپنی، سبھ تھانئیں تھانئیں
اگے وانگوں چٹھیاں، پھر دھم دھمائی
تے نت ہمیشہ پانسنے، کر مارن دھائی
دوجی واری اوس دی، مڑ پھری دہائی
خلقت اسدے خوف تھیں، سبھ عاجز آئی
کمبے خلقت خوف تھیں، کی آکھ سنائی ۔43۔

44

کیتی فتہ عظیم وی، اس بہتی تھائیں
دے کے کنڈ اوہ جنگ تھیں، نہ مڑے کدائیں
تے دوہیں راتیں سنگھ وی، نت کرے دوائیں
'ربا، مینوں چٹھیاں، کسے ڈھنگ ملائیں
دیکھاں جنگ بہادراں، لا منچر تائیں' ۔44۔

45

سنی دعا ربّ سنگھ دی، چڑھ چٹھے دھائے
تے کلیاں والے کوٹ تھیں، چا مال دبائے
کہیا مہاں سنگھ نے، اج ربّ ملائے
تے چڑھکے سنگھاں ہتھ وی، اٹھ بھاگیں پائے
ملیا لشکر سنگھ دا، کر ہائے ہائے
تیراں تپکاں نیزیاں، تد مینہہ ورسائے
پر دے کے چالا چٹھیاں، آ پھیر ہٹائے ۔45۔

46

کھا غصہ شیر اوہ پے گیا، کڈھ تیغ میانوں
تے گیا مہاں سنگھ تے، جیوں تیر کمانوں
ماری پھٹّ اس سامھنے، ہتھ دھو کے جانوں
چھڈیا آسن سنگھ نے، چک گیا دھیانوں
مارے گھوڑے سنگھ دے، ترے اوس میدانوں
لشکر نٹھا سنگھ دا، اوہ ایس بہانوں
چڑیاں وانگوں اڈ گئے، اس شیر جوانوں
رہیا نام بہادراں، ٹر گئے جہانوں ۔46۔

47

نٹھا لشکر سنگھ دا، کجھ پیش ن جائے
آندے مال سلامتی، وچ جیہی توائے
پر ہرگز سمجھ غلام نوں، ایہہ مول نہ آئے
جے جاندا اوہ در کیامتے، ہتھ سمبھل پائے
ہو کے چپ چپاتیاں، کوئی روز لنگھائے
راج وراثت اوسدی، جس ربّ وی بھائے
پر ہندی قوت کون ہے، جے زور ن لائے ۔47۔

48

پر جد لائیے زور وی، تد سمبھل لائیے
اول گھروں سنبھال کے، مڑ باہر جائیے
گھر دا فوٹک ماردا، بھؤ جانؤں کھائیے
پاٹا راس ن آنودا، سو رفو کرائیے
عورت چنگی دیکھکے، ن بہت سلاہیئے
چڑھدے چند ہی دیکھ کے، نہ سان چڑھائیئے
تھوڑی ہیاتی سمجھکے، نہ مہرا کھائیے ۔48۔

49

سن رناں دی گلّ توں، نہ مڑنوں ہچوں
تے عورت مندی گھٹ وی، نہ ہوندی رچھوں
ایہہ دوویں چیزاں باز وی، ن آون جچوں
خاصہ حرم غلام دا، سبھ حرماں وچوں
تے لے کے پتر سنگھ نوں، جا ملیا پچھوں
پر پؤندے جنگ مقابلے، ایہہ اوڑک کچھوں ۔49۔

50

کہیا مہاں سنگھ نوں، اس بہتی وارے
جے چٹھا ماندا اج ہے، نہ آوے دارے
سدّ نجومی پنڈتاں، سنگھ پچھے سارے
کہیا دیکھ نجومیاں، ہن چٹھے مارے
کرکے ڈیرہ کوچ وی، چڑھ چلے پارے
ہو کے پاروں ماریو، کر لشکر بھارے
کرکے ڈیرے گاکھڑے، کجھ روز گزارے ۔50۔

51

گھلے گجر سنگھ جی، لکھ چٹھی چیری
جے مینوں چٹھا سنگھ جی ہن دیندا دھیری
زور کریندا ہکّ دا، ہور ناہیں پیری
مینوں ہردم اوس دی، ہے بہت زہیری
کھاون پیون خواب دی، نہ لذت شیریں
پر زہر رلایا اوس نے، وچ کھنڈوں کھیری ۔51۔

52

جے ہن نکل منچروں، اس کیتا کھنہ
تے لڑن لڑائی کھہن دی، میں مول ن مناں
اوہ کھڑ ماریسی بہوتیاں، کر سانجھا بنا
میں پھرساں وچ جہان دے، کر انھا انھا
اوہ سانوں مار وننجاوسن، پھر ہتھیں رناں
ہو اکٹھے منچرے، کر لئیے تھنا ۔52۔

53

گجر سنگھ دے پترے، تد آہی لڑائی
گھلّ پروانہ سنگھ نے، چا صلح کرائی
میری گلّ نبیڑ کے، مڑ کریو کائی
پیو پتر نے فوج وی سرپٹّ ملائی
تھانے چھیڑاں سدکے، کر بہت لکائی
لگی سٹّ نگاریاں، چڑھ کیتی دھائی ۔53۔

54

لشکر مہاں سنگھ دا، جیوں ساون ہاٹھاں
ٹریاں فوجاں جوڑ کے، دریاویں ٹھاٹھاں
راہ چھپایا گرد نے، ن دسن واٹاں
لشکر پار چڑھیندیاں، نہ واری گھاٹاں
نیزے سورج ساہمنے، وچ مارن لاٹاں
ہویا جنگ مقابلہ، وچ سنگھاں راٹھاں ۔54۔

55

توپاں ہور زمبوریاں، چا پائیاں بھنڈاں
تپکاں وسن گولیاں، جیوں ساون فنڈاں
پیا طوفان اک موت دا، سے ہوئیاں رنڈاں
ہندو جرم نہ ساڑدے، چا پھوکن جھنڈاں
مسلم ہویا نہ دبیئے، تد وچ گھمنڈاں
مرن بہادر جنگ تھیں، نہ پھیرن کنڈاں ۔55۔

56

جیوں فرواہاں جھکھڑوں، تؤں تیر شوکاون
تے چامل چایا گھوڑیاں، اوہ گرد اڈاون
بدل ہویا دھوڑ دا، چڑھ ہاٹھاں آون
ورھیا مینہہ تد رتّ دا، جیوں لگا ساون
تیغاں طیش مریندیاں، وچ رتو نھاون
سانگاں وانگُ پرندیاں، بھر چنجو جاون
غازی مرن قبول کر، نہ پیر ہٹاون ۔56۔

57

گھوڑا اندر شام دے، چا سورج پھیرے
لگا ملک مخالفاں، آ پچھوں ہیرے
ظلم اٹھایا رات نے، پے گئے ہنیرے
تھانے لشکر چن دے، آ بہت گھنیرے
وکھو وکھی فلک نوں، چا پاون گھیرے
لشکر مہاں سنگھ دے، آ کیتے ڈیرے ۔57۔

58

چند ولائت دہوں دا، پا بیٹھا تھنا
سورج ویکھ اچانچک، دھروہ چڑھیا کھنہ
کٹھا لشکر چن دا، اس پایا بنا
دہشت پائی چن دی، اٹھ لیہندے بھنا
شور کرارا لشکراں، وچ آیا کنا
چڑھیا مہاں سنگھ سی، اوہ ہولی ونا ۔58۔

59

شہروں باہر بورج سی، اک تیر اڈاری
تے برجے اندر آدمی کجھ آہے کاری
پونجی اک غلام دی، ایہہ آہی بھاری
کیتا حیلہ لشکراں، چڑھ پئی سواری
سانگاں تیراں نیزیاں، نہ آوے واری
برج چھپایا تپکاں وچ دھوناندھاری
چھانی کندھ زمبوریاں کر پوری ساری
گرد اٹھائی لشکراں، پے گئی غباری ۔59۔

60

جد نیڑے ڈھکے برج دے، سبھ جھیراں ہنے
ویکھ جواناں اندروں، دھروہ کڈھے کھنے
کر کے بہت دلیریاں، اٹھ باہر بھنے
پرزے کردا سار وی، تاں پاندا بنے
سچ مچ موت سجاکھیاں، چا کردی انھے ۔60۔

61

فٹّ ن ہووے قطرہ، اوہ کر کر ہٹے
زور کی کرنی تالیا، جاں پئے اپٹھے
کڑیاں وانگُ اسوار وی، چوگردے نٹھے
دوش ن کجھ بہادراں، ہتھیاراں مٹھے ۔61۔

62

تپکاں ہور زنجائلاں، سے شہروں دگن
پھٹّ ن ہووے مول وی، جیوں ڈھیماں لگن
تیغاں ہوئیاں کھنڈھیاں، اوہ وال ن وڈن
دانہ عمر نکھٹیا، تاں کچرکُ تگن ۔62۔

63

مار سپاہ اس برج وچ، مڑ کٹھے سارے
جنگ لڑائی کردیاں، کجھ دہوں گزارے
آہا برج اک ہور وی، اس شہر کنارے
لتھا لشکر اوسدے، ملّ پاسے چارے
کیتے احمد خان نے، کجھ اوتھے کارے
کئی سورمے موت دے، اس گھاٹ اتارے ۔63۔

64

چٹھے علم کمال تھیں، سبھ آہو کھاندے
نیکی کردے دلے دی، اوہ ڈھل ن لاندے
خالی مول ن موڑدے، جو منگن جاندے
پر سنو حقیقت اگلی، جو لوک سناندے
جاں سنگھاں گردے برج دے، چا مارے پھاندے
احمد خاں وچ بندگی، سی باہر باندے ۔64۔

65

گردو گردی منچرے لہہ پئی لکائی
دہوں تے راتیں اتّ دی، نت پوے لڑائی
ہندا جنگ مقابلہ، کجھ پیش ن جائی
مہاں سنگھ غلام نال، نہ پار وسائی
جے ملے غلام ن مارساں، سر پوتھی چائی
تے کہیا پھیر غلام نے، مت ہوئِ خطائی
گھلیا کتبدین نوں، جا مل توں بھائی
جا کر ڈیرے سنگھ دے، اس فتہ بلائی
تے مہاں سنگھ وی اوس نوں، چا کول بہائی ۔65۔

66

غور دلاسہ اگلا، دھرواس دوایا
کہیا آپ غلام وی،-کیوں ملن ن آیا
تے مہاں سنگھ گرنتھ نوں، لے سر تے چایا
دغا ن مولے ایس وچ، ہے قسم کھدایا
پتر مہاں سنگھ نے، اس نال چلایا
جا کے کہیں غلام نوں، تدھ باپ بلایا ۔66۔

67

لڑکے دوویں لشکروں، وچ منچر آون
تے کل حقیقت سنگھ دی، سبھ آکھ سناون
غور دلاسہ اگلا، دھرواس دواون
قسماں کھا کے گرنتھ نوں، لے سر تے چاون
جاتا سمجھ غلام نے، ہن بنیا جاون
تے جوڑی کنگن سنگھ دی، چا ہتھیں پاون
پر آپے جان پچھان کے، چھل لگا کھاون ۔67۔

68

آکل مرن قبول کے، کیوں اوتھے جاندا
راجا ہو کے ملک دا، سر افتر چاندا
کر کے قول قرار وی، پر جائ پھراندا
سونا پتل کٹّ جد، اک بھاؤ وکاندا
تے امباں وچ دھرکونیاں، کجھ فرق ن پاندا
پر دوش ن کجھ غلام نوں، ربّ آپ کراندا ۔68۔

69

میاں وانگُ فقیر وی، چا ویس وٹاوے
تے کر کے گیری کپڑے، گل سیہلی پاوے
پھڑ کے ہتھ کمان وی، وچ ڈیرے آوے
متھے تے دھر تیر اوہ، جا فتہ بلاوے
تے غیرت اجے جوان نوں، نہ دل تھیں جاوے
پھڑ کے مہاں سنگھ وی، اوہنوں کول بہاوے ۔69۔

70

جدوں میاں خاں منچروں، وچ لشکر آیا
گردو گردی لشکرے، آ جھرمٹ پایا
مرن قبولے لوک وی نہ مڑن ہٹایا
یوسف وچ بازار دے، چن اج وکایا
پر ہتھ پڑتھی لوک لے، کر زور لگایا ۔70۔

71

آکھ حقیقت سچ دی، چھڈ ہور کشالا
کہیا سنگھ غلام نوں، 'جے لے توں کاہلا'
کہیا پھیر غلام نے، 'ربّ رکھن والا
پر دتا سانوں سنگھ جی، تدھ دیس نکالا
قسم سگندھاں گھتّ کے، ایہہ کیتو ای چالا
تے میں ہن جانا منچروں، توں بیٹھ سکھالا ۔71۔

72

تے دیو چالی اوٹھ ہن، میں مکے جانا
تے کرکے توسا سفر دا، لد کھانا دانہ'
کہیا مہاں سنگھ نے، 'میں انج پچھاناں-
چلیا ہیں فریاد نوں، توں کول پٹھاناں'
'تے میں ہی آہو آکھیا، جے اﷲ بھانا'،
کیتا سخن غلام نے، ایہہ وانگُ ایانا
دل دا بھیت ن دسیئے، ایہہ خوب پچھانا ۔72۔

73

کالا چھڈّ غلام وی، کیوں اوتھوں بھلے
گھیؤ ڈلھا نہ آکھیئے، وچ تھالی ڈلھے
سے فقراں نے گھیریا، سر جھکھڑ جھلے
تے ثابت رکھے قدم اس، سہِ داؤ اولے ۔73۔

74

چالی اوٹھ دو چھکڑے، لے منچر آیا
جتھے سن زیارتاں، اوہ تاک کھلھایا
اوہ رہیاں مول ن ادھیاں، رو حالَ وننجایا
سانوں ایس جہان تھیں، ہن سفر چلایا
بھار سلیتے کڈھکے، سبھ ساتھ لدایا
تے کرکے تیاری چلیئے، جیوں اﷲ بھایا ۔74۔

75

ٹر پئی نال غلام دے، سبھ چنگی مندی
کھیش قبیلہ اپنا، ہور ساتھی سنگی
تے ساتھ لدایا حاجیاں، کر رنگ برنگی
غافل مول ن جاندے، مت پؤن فرنگی
تے موت نہ دیندی دمّ وی، اک فرصت منگی
اوڑک کڈھے منچروں، اس بھیڑی کنگھی ۔75۔

76

شہروں باہر نکلے، لدّ مال متاہیں
تے لشکر وچوں آدمی، اک گیا تداہیں
کہیا خان مہمدے، اس ویکھ کداہیں
ڈیرے مہاں سنگھ دے، ہن کرن صلاحیں
چٹھے مارو گھیر کے، ہن جاون ناہیں
پر اپنا آپ سنبھال کے، تسیں ٹریو راہیں ۔76۔

77

سن کے خان مہمدے، دل دھوکھا خایا
تے گیا ڈیرے سنگھ دے، ن کسے لکھایا
کیہا مہاں سنگھ نے، 'کیوں کھانو ! آیا'
اگوں خان مہمدے، ایہہ سخن علایہ:
'ماں پیو میرے سنگھ جی، تدھ سفر گھلایا
میں ہن رہیا تدھ کول، کجھ اوہناں گوایا' ۔77۔

78

کہیا مہاں سنگھ نے، 'ہن کیکن جاؤ' ؟
کہیا خان مہمدے، 'ہن جاساں آہو'،
کہیا مہاں سنگھ نے، 'چا گھیرا پاؤ
تے مار دگاڑا اوسنوں، چا تھاؤں لاہو
زندہ کوئی ن چھڈیو، چا جند مکاؤ
جو اگے چڑھ کے گئے ہن، سبھ مار کھپاؤ' ۔78۔

79

اجل پیالہ موت دا، اس اوتھے پیتا
خبر ن کجھ غلام نوں، رہِ گیا چپیتا
اس نوں کاسے موت دے، چا کھیوا کیتا
تے موت جو پاڑن پاڑدی، ن ونجے سیتا ۔79۔

80

پچھے آن غلام دے، اک لال روائی
مڑ کے میاں اوس نال، ایہہ سخن الائی
ٹھاک پچھاہاں لشکراں، ہتھ کوئِ نہ پائی
کہیا اگوں اوس نے، کر کھتر ن کائی
ہو کے پچھوں اوس نے، چا کلا دبائی
تے اگوں ہکو نکلی، چا منہ دے کھائی
زور ن جاندا پیش وی، کجھ نال کزائی ۔80۔

81

کجھ تلواراں ونڈیاں، کر بیرا بیرا
تے رہندی بابت اوسدی، نوں پایا گھیرا
نٹھا کتبدین وی، تاں ویکھ چپھیرا
گیا ڈیرے سنگھ دے، کر زور ودھیرا
تے لوں نہ دیساں پٹکے، میں مولے تیرا ۔81۔

82

سہم پیاں نوں بھنّ کے، نہ دہن وڈیرے
پر ڈاڈھے لیون ڈاڈھ تھیں، کر زور ودھیرے
کیتے گجر سنگھ نے، تد جتن گھنیرے
گھلے مہاں سنگھ دے، آ پہتے نیڑے
کہے زبانی اوس نوں، تسیں سجن میرے
بندہ مول نہ چھوڈساں، کر دشمن جیرے
جے نہ دیسوں ایسنوں، تاں پؤساں کھیڑے ۔82۔

83

سنکے گجر سنگھ نے، ایہہ راکھ براکھا
کڈھ پھڑایا اوس نوں، ہو لوہا لاکھا
کہیا مہاں سنگھ نوں، بھکھ پائیو ساکھا
ہتھ ن مولے اپڑے، تھوہ کوڑی داکھا
پر جد مارے ربّ وی، کون ہوندا راکھا ۔83۔

84

ٹریا کتبدین وی، جا اوتھے کہیا
مینوں دیو ہتھیار جھب، میں مول ن ڈھہیا
ربّ دا دتا کون ہے، جس مول ن سہیا
ککھّ ن اس تھیں سوریا، جس مانا گہیا ۔84۔

85

ویکھ پیغمبر زکریا، ٹک خوفوں ڈریا
لے پناہ اوہ رکھ دی، بھج اوتھے وڑیا
غیرت ویکھو ربّ دی، سر آرا دھریا
سر تے پیر چرایا، ایس سخن ن کریا
ربّ دا دتا سرے تے، دکھ ہڈیں جریا
باجھ پناہے ربّ دی، کوئی مول ن تریا ۔85۔

86

اوڑک غیرت ربّ دی، ایہہ حالَ کرایا
جو مینوں منوں وسارکے، کیوں گیریں دھایا
طرفے مہاں سنگھ دی، اوہ پکڑِ چلایا
جاتا کتبدین نے، ہن مرنا آیا
کرکے حملہ اوس نوں، ہتھ کیسیں پایا
پھڑ پھڑ مارے سورمے، بھؤ مرنوں چایا ۔86۔

87

پر اک اکیلا کی کرے، سو مارے جھٹاں
بدل چڑھیا موت دا، مینہہ تیغاں لتھا
ماریا کتبدین وی، ہور جنگ نکھٹا
تے انج ڈھٹھا چٹھیاں دا، پاسہ پٹھا
جیوں کر زور یزیدیاں، اماماں کٹھا
ساتھ تمامی لشکراں، کر گھیرا مٹھا
موتے کولوں نسّ کے، کوئی مول ن چھٹا ۔87۔

88

ایسے ظالم موت نے، سبھ ملک کھپایا
کٹھا اوہ فرؤن وی، جس ربّ کہایا
کٹھا اوہ شداد وی، جس بھست بنایا
کٹھا اوہ قاروں وی، جس مال ودھایا
کٹھا اوہ سلیمان وی، جس تخت اڈایا
کتھے سکندر بادشاہ، جس ملک نوایا
کی کی کریئے گینتی، کسے انت نہ پایا ۔88۔

89

بہت لٹیا کپڑا، سبھ رنگ برنگا
دولت لٹی ہور وی، کر دیگیں دنگا
بہت کھپائے آدمی، اس بھیڑی کنگا
بوٹا سنگھ غلام دا، اک نوکر چنگا
پھڑ کے طرفے سنگھ دے، کر کھڑیا دنگا
جیوں ہویا تؤں موت دا، اس بھدا انگا ۔89۔

90

دنیاں خواب خیال ہے، اس ایہو بھاوے
جاں ایہہ مکر فریب ہے، جگ مکر پھیلاوے
ہار شنگاراں لائکے، ایہہ آپ وکھاوے
رناں وانگوں ایس دی، ہے ٹور سہاوے
لاڈ دکھا کے چھیکڑے، چا زہر کھواوے ۔90۔

91

جے ربّ دیوے ہوش تاں، اس کول ن بہیئے
گھتّ طلاقاں ایس نوں، ہو کنیں بہیئے
مندا کسے ن آکھیئے، سبھ چنگا کہیئے
اجر دہندا ربّ ہے، سبھ اس تھیں لہیئے
فکر زہیری عارضی، سبھ سر تے سہیئے ۔91۔

92

کتھے ہن اوہ آدمی، جو قدر پچھانن
تے ہن دے ہتھوں دیکھ کے، سو ہجت آنن
............................................ ۔92۔