مڑھکا تے کنک دیوندر ستیارتھی
مڑھکو مڑھکا ہوآنگے
اسیں دھرتی-جائے؛
مڑھکو مڑھکا ہوآنگے
کنکاں-پرنائے !
اودھر ساڈے ڈولیاں نوں کال ونگارے،
ایدھر اڈ اڈ دھوڑ پئی پیراں دی ہارے ۔
کیوں ساڈیاں آندراں مڑ-مڑ کرلان ؟
'منگاں' ساڈے سفنیاں نوں کیوں جھٹھلان ؟
جے بھکھاں ایہہ ودھیاں، کنکاں نہ جمیاں،
واراں 'ہوئے' 'انہوئے' دیاں ہو جاسن لمیاں ۔
کنک بناں ڈھل جانگے شنگار گوری دے،
کنک بناں سک جانگے نوَ-پیار گوری دے ۔
کنک بناں مٹ جائگا سبھ سوے-پرگٹان،
کنک بناں بھل جائگا سبھ گیان دھیان ۔
جے حل انج کھلوتے رہِ گئے دھرتی ہو گئی بانجھ،
مانکھتا دے دس-حدے تے دسنی نہیں کوئی سانجھ ۔
پھیر غلامی غربت دا بس چل پئیگا رتھ،
چووو مڑ-مڑ مڑھکیو ساڈی لجّ تساڈے ہتھ ۔
مڑھکو مڑھکا ہو رہے
اسیں دھرتی-جائے؛
مڑھکو مڑھکا ہو رہے
کنکاں-پرنائے !
اس مڑھکے نوں مان مان کے لنگھ گئے کئی پور،
اس مڑھکے 'چوں نھاتی ساڈی ہر ہبشن ہر حور ۔
اس مڑھکے وچ مڑ مڑ اگھڑے دھرتی دا اتہاس،
اس مڑھکے وچ نچن گوپیاں کانھ رچاوے راس ۔
کھوہو وے ڈونگھیرے کھوہو، ساڈی پریت چروکی،
ہرے ہرے رکھاں دے اتے چتری ہوئی اجوکی ۔
نہرے نی سکھ لدھیئے نہرے، وگدے رہن ایہہ پانی،
مزدوراں دے مڑھکیاں دی توں لمی لیک کہانی ۔
ہسدیئے نی کپاہ دیئے پھٹیئے، پرھے ذرا توں ہوویں،
ماہی مڑھکے وگ پئے نے، سئیے اوہناں کھڑوویں ۔
کنک دیئے نی بلیئے، تینوں خان نصیباں والے،
تیرے دانیاں گٹ گٹ پیتے مڑھکیاں سندے پیالے ۔
لتھّ گیا بھکھاں دا جھورا مڑھکے دے ہڑ اگے،
اک اک مڑھکے دے تبکے 'چوں لکھ لکھ دیوے جگے ۔
مڑھکو مڑھکا ہو گئیے
اسیں دھرتی-جائے؛
مڑھکو مڑھکا ہو گئے
کنکاں-پرنائے !
اس مڑھکے دی گرمی نال زنجیراں ڈھلدیاں جان،
آزادی دیاں لیہاں نوں اس مڑھکے دی پہچان ۔
مڑھکا آکھے- ہلو ! کھلووو نہ وے تسیں اک پل،
مڑھکا آکھے- دانتیؤ ! تسیں ہووو نہ نربل ۔
ہسو نی کنک دیؤ بلیؤ ! تسیں جم جم ہسو،
دھرتی دے سینے دے لکے بھید ادسویں دسو ۔
نویاں کنکاں دی اس رتے نواں ہویا اتہاس،
نویاں کنکاں دی اس واری نواں لہو تے ماس ۔
ہاڑیئے نی جم جم توں آئیں جیویں اگلی رتے؛
توں تے ہاڑیئے، پھیر جگانے، بھاگ اساڈے ستے ۔
کلکتے دے بازاراں 'چوں اجے نہ مکا ریشم-
اوویں کویں ایہہ بچھدا سوندا،
اوویں کویں ایہہ تردا پھردا،
ویاہ رچاندا، سنمے جاندا،
ٹیکسی چڑھدا ۔
پھٹپاتھاں دیاں سوہل ناچیاں،
سکھیاں اودے شنکر دیاں،
اکھاں اگوں لنگھ لنگھ جان،
اک توں پچھیا بنا سیان-
دس کتنے کیڑے نے موئے
تیری ساڑی دے اک وٹّ وچ،
تے انگئے دے خونی پٹ وچ ؟
اسماناں دے جاپانی بم-مار،
پھٹپاتھاں تے بھکھیاں دی ایہہ چیخ پکار؛
پلے نے آدم دے بیٹے،
روٹی دے ٹکڑے نوں سہکدے !
موئے ہوسن لکھاں ہی کوِ
لکھ لکھ کویتا،
جویں موئے ریشم دے کیڑے
کتّ کتّ ریشم؛
کون گنے ہن کتنے کیڑے
زندہ نے تے زندہ رہسن ؟
کلکتے دے بازاراں 'چوں اجے نہ مکا ریشم !
وشے-نچڑیاں لکھاں جنداں
ستّ-انیندیاں پئیاں،
من اوہناں دے ہٹے ہارے
روحاں بسیاں بیہیاں ۔
ادھیاں ہٹیاں نال بھوکھڑ
ادھیاں ہٹیاں چر چر،
ادھے مردے جنگ میدانیں
ادھے مردے گھر گھر ۔
ادھیاں نوں لے ڈبا لوہا
ادھیاں سونا چاندی،
ڈولھ ڈولھ کے لہو تے ویرج
پئی ویرتا ماندی ۔
انھاں بولا یگ خود ستا
ستیاں وید کتیباں،
ربّ دے سندے صرف گھراڑے
حوراں دیاں پنجیباں ۔
الٹی سائنسدان دی محنت
چنتک دی ہشناکی،
ڈگا عمر کھیام فرش تے
نالے اسدا ساقی ۔
تن جنتا دے من جنتا دے
بجھ گئے وانگ چراغاں،
لہو مٹی دے ہوکیاں اندر
میں بس حالے جاگاں ۔
اج اوہ کہانی
میں نہیں سنانی :
اس شہزادے توں
تیں کی اے لینا ؟
اس شہزادی نوں
تیں کی اے دینا ؟
دادا مزدور،
دادی مزدورن؛
پیو مزدور،
ماں مزدورن ۔
چنگا نہیؤں لگدا
مینوں اوہ شاہزادہ،
ستّ ساگر پارلے،
ٹاپو سنہری وچ،
محل سنہری وچ،
سیج سنہری توں،
یگاں دی ستی
شہزادی نوں جگاندا،
یگاں دی ستی ہوئی
بھکھ سلگاندا ۔
پاتھیآں نے گلیاں،
اگّ نہیؤں بلدی،
پیش نہیؤں چلدی،
کھا لتی دھوئیں نے،
ٹٹّ پینے دھوئیں نے !
دسیں دسیں، بھیناں !
اس شہزادے نوں وی،
اس شہزادی نوں وی،
لگی ہوئی بھکھ تاں ؟
"آہو آہو، ویرن !
میرے راجے، ویرن !
ہنے اگّ مچسی،
ہنے روٹی پکسی ۔
نویں کنک دی
نویں نویں بلی وانگ،
نویں مکئیّ دی
نویں نویں چھلی وانگ،
نواں نواں جیون
شروع ہوسی، ویرن !
نویں نویں لہو ہوسن،
نویں نویں مٹی ۔
دادا مزدور،
دادی مزدورن؛
پیو مزدور،
ماں مزدورن ۔
شاہزادہ مزدور،
شہزادی مزدورن؛-
اج اوہ کہانی
میں نہیں سنانی ۔
او ہندوستان !
تیرے حل نے لہو لہان،
او ہندوستان !
تیرے لیڑے لیراں لیراں،
تیرے پیریں ٹٹے چھتر،
تیرا ڈھڈّ قبر صدیاں دی
او ہندوستان !
'بہتا اناج اپجاؤ !'-
ایہہ اشتہار سرکاری،
پر کنکاں دے پیو ان پڑھ
او ہندوستان !
میں کالیداس نوں آکھاں-
اج 'میگھ-دوت' نوں ٹھپّ لے،
دسّ بھکھ نیڑے کہ برہوں ؟
او ہندوستان !
مہانندی پئی دسے-
بندے پورے چھی ویہاں
اج مٹی پھک پھک موئے !
او ہندوستان !
ناچ اجنتا-یگ دے
کیوں نچدا ایں اودے شنکر ؟
اج بھکھا ہے بنگال !
او ہندوستان !
میری اکھ آسام 'چ پہنچی،
میں ویکھے لکھاں پنجر !
اج 'بہو' ناچ وی مویا !
او ہندوستان !
صدیاں دی بڈھی ٹھیری
بے شرم ونجھلی وج وجع،
تیرے بلھاں تے موئی !
او ہندوستان !
تیرا ڈھڈّ قبر صدیاں دی
او ہندوستان !
مڑ ہوسن آزاد ایہہ بیل، ایہہ بیل--
سچ، مڑ ہوسن آزاد ایہہ بیل ؟
لاہ سٹسن مڑ اک دن
صدیاں دیاں پنجالیاں ؟
ہلاں توں کنھیں چھڈاسن ایہہ بیل ؟
بیبے ربّ نوں،
ٹھگّ شتان نوں
ڈھڈاں مار ڈیگسن،
سناں اتے چکّ لیسن ایہہ بیل، ایہہ بیل ؟
مڑ نہ وگسن حل،
نہ پیسن بی،
نہ جمسن پیلیاں؛
کتھے تر جاسن ایہہ بیل، ایہہ بیل ؟
کدیؤ نہ بھلسن سواد پرانے--
کتھے ملسی توڑی،
نیرا،
دانہ،
پٹھے ہرے ہرے ؟
بھکھے بھانے،
منہ مارسن تھاں تھاں ایہہ بیل، ایہہ بیل !
مڑ نہ ورھسن پرانیاں،
نہ چبھسن آراں تکھیاں،
نہ منسن گالھاں، ہلاشیریاں ۔
اپنی خوشی ترسن،
اپنی خوشی بیٹھسن،
اپنی خوشی لیٹسن،
اپنی خوشی سونسن،
انج شانت، سدیوی موت دا
سواگت کردے رہسن ایہہ بیل، ایہہ بیل !
میں آسام 'چوں ہو آیا ہاں-
برہم پتر سی چپّ چپیتا،
چپّ چاپ کنڈھے دیاں جھگیاں،
جندرے وانگ بند سی جیون ۔
آ رہے سن،
جا رہے سن،
سہمیاں سہمیاں پگڈنڈیاں 'تے
سہمے سہمے لوک؛
گھرے ہوئے سن 'کام روپ' 'تے یدھ دے بدل ۔
ایہہ سن بہو ناچ دے دن-
مورچھت ہوئے گھنگرو،
مورچھت ہوئے ڈھول،
مورچھت ہوئے گیت یگاں دے ۔
سکھر پہاڑاں اتوں
چیر چیر کمبدے پرچھاویں،
امڈیا آوے لاواں؛
ہائِ، کتنی نیڑے دسدی
سرحد جیون اتے موت دی ۔
روک جے حالے وی ہے بل !
روک جے حالے وی ہے ساہ !
روک جے حالے ہے آزادی !
شوک-گیت وانگوں کرلاوے بندے ماترم گیت-
دھیما-دھیما، من-ڈوبو، اداس، فریادی؛
پھیر وی بنکم بابے نوں میرا پرنام !
او لہو مٹی دے گیت نوں میرا پرنام !
ادھ-ننگیاں حوا دیاں دھیاں،
ادھ-ننگے آدم دے پتر،
ننگے پیریں تے ننگے سر،
سیاں کوہاں دیاں مزلاں کر کر،
آن کھلوتے سوا لکھ توں اپر،
اس تھڑ-دلی، کنجوس، لہو-پینی نگری دے پھٹپاتھاں 'تے !
گونگے اسماناں ولّ جھاکن،
مڑ مڑ آکھن
لہو پسینہ ڈولھ ڈولھ اساں مار مکائے اپنے جسے،
ساڈے دل نے پھوڑے چراں چراں دے اجے نہ پھسے ۔
اکو گلّ سناون ساڈے جنم جنم دے قصے،
روح توں کتے ودھیرے
ساڈے ڈھڈّ نے بھکھے !
اساں باسمتی اپنے کھیتاں دی منہ نہ لائی،
ارہر وی ساڈے حصے پوری نہ آئی ۔
ساڈے کھلہاناں تے 'بیبے ڈاکواں' لٹّ مچائی،
ساڈے چو چو کے مکھیال لٹیرے کدی نہ تھکے ۔
اج لہو پانیوں پتلا ہویا-
پتا پتر وچ، ماں تے دھی وچ مکی جنم جنم دی سانجھ؛
چولاں دی مٹھّ، بھات دی برکی، کھنی روٹی،
لوڑے ہر کوئی اپنے ڈھڈّ نوں ۔
ماواں نے اج اپنے ہتھیں پتراں دے سنگھ گھٹے،
پیواں نے اج اپنے ہتھیں سدا لئی دے چھڈیاں دھیاں؛
نوں نوں آنیں، دس دس آنیں، ویہہ ویہہ آنیں؛
سو دو سو نہیں تریہ ہزار !
اک اک کنج کوآری،
اک اک سج-مٹیار،
سوے-رکھیا لئی بہو-بازار 'چ لا بیٹھی شنگار !
کویاں اتے کلاکاراں نوں جنسی کون سہاگن نعر ؟
چکسی کون اتنیاں لاشاں ؟
ساڑن لئی نہ ہوسن لکڑاں !
پٹسی کون اتنیاں قبراں ؟
مینوں پوری پہچان ایہناں دے کالے کالے نیناں دی؛
مینوں پوری پہچان ایہناں دے گھنگراں والے والاں دی؛
مینوں رہسن یاد قدیمی گیت ایہناں دے،
مینوں رہسن یاد نشیلے ناچ ایہناں دے ۔
مینوں ایہناں دے اتسوَ، ایہناں دے میلے کدی نہ بھلسن،
میری نبض وچ اج چلدی نبض ایہناں دی؛
میرے جسے وچ اج لشکے بجلی کوئی ایہناں دی ۔
اس لٹی پٹی جنتا دے کول کھلو کے،
اک اک دے موڈھیں ہتھ رکھ کے،
میں تکی کرانتی اکھاں وچ دھکھدی دھکھدی ۔
پتہ نہیں کی کرے کوئی اج ؟ پتہ نہیں !
پتہ نہیں کد مٹیوں سونا اگسی اتھے ؟ پتہ نہیں !
پتہ نہیں اس جنم جنم دی تپدکّ توں کد ملے خلاصی ؟ پتہ نہیں !
ویکھ ویکھ زنجیر ولّ مینوں آوے غصہ،
پتہ نہیں کتنے من لوہا لگا ہوسی اس نوں ؟ پتہ نہیں !
شکر شکر، لکھ شکر ٹٹسی صدیاں دی زنجیر !
لکی ہوئی شکتی پچھاندی دسے جنتا !
نویں اوشا نوں نویں کوی دا لکھ لکھ پرنام !
او لہو مٹی دے گیت، بھکھاں دی رنبھومی نوں وی پرنام !
جویں بکریاں دے تھن آپے
چو چو پین چٹاناں اتے،
آپے چھڑ پئے کئی ساز-
یگ جاوے،
یگ آوے ۔
میں سوچداں-
ایہناں نیہاں 'تے،
ایہناں ہڈاں 'تے،
کھوپریاں 'تے
تھاپی جاسی، رکھی جاسی،
مڑ کس سبھتا دی بنیاد ؟
ناغہ ساقی، ہرو شیما،
سہِ نہ سکے دو پرمانو بمباں دی سٹّ ۔
بمب-ماراں نوں کجھ نہ آکھ،
رو نہ مکی سندرتا نوں ۔
میں سوچداں-
بے-کفنائے پیاراں نوں
مڑ مڑ کردا واں کیوں یاد ؟
ککھّ سمیں دی بربادی توں
ڈر کے کد ہندی اے بانجھ ؟
تکّ آزادی دا ناچ،
اج غلامی بھیس وٹاوے !
میں سوچداں-
ایہہ نویاں زنجیراں،
انی آدم دی اولاد !
تک روشنیاں،
سن ڈھول ڈھمکے میلاں تیک-
'بلیک آؤٹ' دی لاش ایہہ،
نہ ایدھر جھاک؛
ماواں مرے سپاہیاں دیاں
زیباں وچ پیسے چھنکان ۔
میں سوچداں-
حالے تیکن میری
کیوں اوہیؤ فریاد !
ہے مکھیاریؤ،
جم جم ماکھیوں کرو تیار ۔
کیڑیو،
کیڑیؤ،
ریشم کتّ کتّ بھرو بھنڈار؛
بھیڈو، بھیڈ-چال نہ بھلو راہ وچکار ۔
میں سوچداں-
مڑ افیم توں سستا وکسی
نویں منکھ دا نواں مذہب آزاد !
اگے نالوں کتے ودھیرے اگن کنکاں-
نہری اتے برانی؛
اگے نالوں حل نے وگدے
کتے ڈونگھیرے،
دانتیاں دے منہ
کتے تکھیرے ۔
دھرتیئے نی، سمجھا کنک نوں-
جدھکھدھیاں نہ کرے پئی انج،
بھکھیاں نال کی آکھے ہاسہ ؟
منیاں اسیں تے بیل اساڈے
انّ دے کیڑے؛
منیاں عشقَ کنک 'چوں جمدا،
حسن کنک تے پلدا؛
منیاں نویں جوانی
نویاں کنکاں دا اتساہ؛
چپا کو روٹی ویکھ کے
سانوں چڑھدا گٹھّ گٹھّ چا !
ہائِ ! اوہ پتر پرائے،
ہائِ ! اوہ سونے-چاندی جائے؛
ہائِ ! ایہہ کنج کواریاں ساڈیاں،
ہائِ ! ایہہ نویاں کنکاں ساڈیاں !
آ جاسن اوہ پتر پرائے، کھڑسن ملوزوریاں.
ڈولیاں اندر پا کے لاج لجیلیاں کنکاں گوریاں ۔
اگے نالوں کتے ودھیرے چمکن تارے،
اگے نالوں کتے ودھیرے چمکے چن وی ۔
چیر چیر سناٹے نوں پھر،
گیت کسے نے دتا چھوہ-
"چنا وے، تیری میری چاننی،
تاریا وے، تیری میری لو ۔
چن پکاوے روٹیاں،
تارہ کرے رسو ۔
چنے دیاں پکیاں میں کھادھیاں،
تارے دیاں رہِ گئیاں دو !"
دھرتیئے نی، سمجھا کنک نوں-
جدھکھدھیاں نہ کرے پئی انج،
بھکھیاں نال کی آکھے ہاسہ ؟
سوئی جاون مجھیاں، گائیاں،
کتیاں، بلیاں، چوہیاں؛
بھکھیاں بھیڈاں اتے بکریاں،
سپنیاں دو-مونہیاں ۔
کئی تتلیاں، کئی کیڑیاں،
لیکھاں، دھکھاں، جوآں؛
لکھاں پشتاں اتے پیڑھیاں،
سوآں اتے سوآں ۔
کی سمجھے کوئی ارتھ پران دے
لبھیاں کتھے لبھدے ؟
پیدا کر کر سٹی جاون
جی پھبدے انپھبدے ۔
بے شک لتھی جان کھوہنیاں
وشا تاں چڑھدا جاوے،
جویں کویں ایہہ ودھن پھلنگیاں
یدھ نسلاں پیا کھاوے ۔
ایہہ پر تاں وی نہیں کھڑھنگیاں،
ربّ کھلو جاوے تھم زمیناں؛
سدا جمنگیاں، سدا چلنگیاں
تیویاں نہیں مشیناں !
نکے نکے تارے، گوریئے،
نکے نکے ہنجھو،
ساڈے ہنجھوآں وانگ گوریئے،
ایہہ تارے وی ہوسن کھارے ۔
یدھ دا انت نہ پار، گوریئے،
ایہہ نے کلا دے ہنجھو؛
ساڈے ہنجھوآں کولوں، گوریئے،
تارے ہوسن کویں نیارے ؟
لہوآں دے گھلو گھارے، گوریئے،
ایہہ کنکاں دے ہنجھو،
ساڈے ہنجھوآں وانگ، گوریئے،
تارے وی اج ہٹے ہارے ۔
سرگاں تے نرکاں 'چوں لنگھ لنگھ،
ربّ شیطان دوہاں گل لگّ لگّ
میں لبھیا سنسار ۔
پیر بھکھن پئے،
ہتھ بھکھن پئے،
ایہہ کی اگنی پھیپھڑیاں دے اندروار ؟
چڑھیا گردن-توڑن بخار ۔
پتر میرے بھال رہے نے تھرمامیٹر؛
نبض پھڑن دی بھلے سار؛
روگ نے کڈھی پچھلی خار !
سجے کھبے، اگے پچھے،
لہو لہان نے پتر میرے؛
سڑیہاند دا انت نہ پار
دم گھٹے لاشاں وچکار ۔
ادھرلا ربّ ادھر،
ادھرلا ربّ ادھر؛
او پیر پنجال ! پتہ ہے مینوں
برفانی بوہا تیرا
مہینیاں تکّ
بھیڑیا تھیسی ۔
کھیلھن کڑیاں چھتابل دیاں،
پیروں واہنیاں؛
سروں نگھانیاں،
برفاں اتے؛
میری دھی نازلی وی ۔
نازلی، میری ہورانزادی،
نازلی، میری چن-چاننی،
جننجاں دی شوقین؛
ویاہ دا ڈھول سن سن نچے؛
اوہ وی بنسی دلہن اک دن،
کچّ کواریاں مینڈھیاں اسدیاں،
کھل کھل جاسن ۔
چوکیدارا لین لئی سبہانا ساڈا در دے موہرے
کجھ چر ہور کھلوتا ہوسی،
تے داڑھی دے والاں وچوں پھیر اس نے تکیا ہوسی
مڑ کتیج نوں-میری اوس ابابیل نوں ۔
او کتیج ! او ابابیل !
توں سیک کانگڑی،
ایہہ چنار دے پتیاں دی اگّ کدی نہ بجھسی،
سرور جو شاہزادہ !
سرور جو فرشتہ !
دل دریا !
کانگڑی سیکے تیرے نال !
اس دا قرضہ تدھے چکایا !
مڑ مڑ آکھے-
"ایہہ ہوسی گللالا-
پتر سرور جو دا ۔"
برفاں مڑ پگھلسن اک دن،
مڑ کرومبلاں پھٹسن اک دن،
اوہ دانے وی پھٹسن؛
جنہاں نوں کئی ہواواں،
چکّ لے آئیاں دور دور دے کھیتاں وچوں !
چھتابل دا ربّ وی جانے،
او کتیج ! او ابابیل !
توں سیک کانگڑی،
تیرے اس پتر نوں وی تاں میرے وانگوں ہاتو بن کے
آؤنا پیسی پیر پنجالوں پار ۔
(اس رچنا 'تے کم جاری ہے)
| |
