3
پار سبھ ہوئِ اکٹھے، پہنچے دھر سرکارے، آن پکارے ۔
'پیسہ ساتھوں منگے فرنگی، اسیں غریب وچارے، کھیتیاں وارے ۔
جے زور وچ ہے تمھارے، ڈھلّ نہ کرو پیارے، لشکر بھارے ۔
قحط مٹک جب سنی پنتھ نے، غصہ چڑھیا سارے، بھئے تیارے ۔
4
سبھی خالصہ ایکا کر کے، سمن نوں اٹھ دھایا، سوجھا پایا ۔
دلیپ سنگھ کے پاس بیٹھ کے، آنِ دربار لگایا، سوتُ بنایا ۔
انگریز بہادر منگی چھیانی، دینا ناتھ سنایا، جو لکھ آیا ۔
قحط مٹک سب سنیں سورمیں، مچھیں تاؤ چڑھایا، کھڑگُ اٹھایا ۔
5
سبھی خالصہ کٹھا ہوئِ کے، سمادھ سرکار دی آیا، متا متایا ۔
پنجاں سیاں دا کیتا کنکا، اگے آن چڑھایا، بھوگ لوایا ۔
آنِ بھائی ارداسا کر کے، ستگور نام جپایا، سبدُ سنایا ۔
قحط مٹک اب ہوئِ اکتر، گرنتھ صاحب ہتھُ لایا، دھرم بنایا ۔
6
تیز سنگھ نے چکیا بیڑا، جنگی لاٹُ بنایا، بہت ودھایا ۔
وچ پنتھ دے سی سیانا، سبھناں بیٹھ سلاہیا، من چت لایا ۔
چڑِ ہاتھی ڈیرے نوں آیا، کمپو پھتے بلایا، پھیلُ اٹھایا ۔
قحط مٹک تیز سنگھ آکھے، سنمکھ لڑنا آیا، آکھ سنایا ۔
7
لال سنگھ نے چکیا بیڑا، جنگی لاٹُ بنایا، بہت ودھایا ۔
وچ پنتھ دے سی سیانا، سبھناں بیٹھ سلاہیا، من چت لایا ۔
تیغ پھڑی دی ٹیک رکھو جی، نمک مالک دا خایا، سیسُ بکایا ۔
قحط مٹک حکم کوچ دا، ڈیرہ ماجھے پایا، جھنڈا لایا ۔
8
اوتھوں ڈیرہ کوچ کیتو نے، ہری کے پتن پایا، دابا لایا ۔
لال سنگھ نے بھیج سنتری، سبھے میؤ بلایا، پاسِ سدایا ۔
کڑے سوئنے دے دیئے ہتھاں نوں، سرو پاؤ دوایا، گہن پچھایا ۔
قحط مٹک سنگراند پوہ دی، ڈیرہ پار لنگھایا، ملکھ ڈرایا ۔
9
لال سنگھ نے پاس بیٹھکے، سبھ نوں بات اچاری،………
ہلاّ کرکے مارو شہر نوں، مارو گولے بھاری، گرد-غباری ۔
بوڑ سنگھ سردار بولیا، ریت بسے بچاری، لوک بپاری ۔
قحط مٹک پروجُ(فروزپور) گھیریا، گردے فوج اتاری، سبھ سرکاری ۔
10
بیچ امبالے سنا لاٹ نے، سنگھ پار لنگھ آئے، ڈیرے پائے ۔
غصہ کھائکے چڑھے فرنگی، تر پروجُ نوں دھائے، حکم بجائے ۔
لال سنگھ نوں ہوئیاں خبراں، رستے وچ اٹکائے، جدھّ مچائے ۔
قحط مٹک دوویں دل بھارے، ہٹدے نہیں ہٹائے، اگے دھائے ۔
11
ویروار سنگھاں نے اٹھ کے، کاٹھیاں آنِ پوائیاں، پج تکڑائیاں ۔
جل ڈھونڈھن کو چلا خالصہ، عجب پشاکاں پائیاں، ڈھالاں لائیاں ۔
ہتھیں جنہاں دے نیزے سوہن، دھنّ جنیندیاں مائیاں، ایہناں سپاہیاں ۔
قحط مٹک پانی جا لبھا، فوجاں اگوں آئیاں، پین لڑائیاں ۔
12
دوہاں دھراں نے دھریاں توپاں، گولے جنگی پائے، خوب چلا ئے ۔
دوہاں دھراں توں ڈگن سورمے، رن دے وچ سمائے، سرگ سدھائے ۔
کاڑ کاڑ بندوقاں چھٹن، تیغے بہو چمکائے، خوب ٹکائے ۔
چوداں توپاں پہلے ہلے، سنگھ چھڈِ کے دھائے، گھر نوں آئے ۔
13
شکروار دوویں دل بھارے، پھرن وکیل وچارے، وچّ ربارے ۔
بات صلح دی کوئِ نہیں بندی، کوٹ جتن کر ہارے، جنگی بھارے ۔
کر تکڑائیاں بہن سورمے، شستر پہن پیارے، سندر سارے ۔
مہامبھارت رچیا اس جگ وچ، پھرے سینِ وچ سارے، مٹک اچارے ۔
14
وار چھنچھر دوہاں دلاں وچ، خبردار ہو بہندے، چوکس رہندے ۔
کرڑا پہرہ کرنا ڈیرہ، پتھر کلا لے بہندے، دست پھڑیندے ۔
مہرے توپاں دھرن رسالے، پچھے لام لگیندے، نہں اٹکیندے ۔
قحط مٹک سنگرامُ مانڈیا، سارے جگ سنیندے، ڈھول وجیندے ۔
15
ایتوار سندر دن روِ دا، کینی لاٹُ تیاری، بیٹھ اچاری ۔
پہر ٹوپیاں سجے سنتری، جنگی فوج نتاری، جدی اتاری ۔
چڑھے رسالے اور پڑتلاں، گورا بیشماری، گرد غباری ۔
نالِ فرنگی لڑے پنتھ ابِ، سنیگی پرتھمی ساری، مٹک اچاری ۔
16
سوموار گھنٹہ اکُ وجیا، جھٹِ فرنگی آیا، فوج لیایا ۔
بہت پڑتلاں سنگ رجمٹاں، ڈیرہ خوب جمایا، پھیلُ اڈایا ۔
لال گورو کے مارن تیغے، کھپر بہت رڑھایا، ستھرُ پایا ۔
قحط مٹک گولہ پیا ورسے، کچھ سر پیرُ ن آیا، ردھر وگایا ۔
17
جدھّ کردھّ سوں ہوت بھیانک، باتِ کہی نہِ جائی، ہوش بھلائی ۔
چلدیاں توپاں اؤرُ طماچے، کرابین چمکائی، چکمک لائی ۔
ڈگن سورمے سنمکھ ہو کے، سرگ لوک نوں جائی، نہِ اٹکائی ۔
قحط مٹک تلواراں چمکن، پتھر کلا وچ چھائی، جنگ مچائی ۔
18
سنمکھ چڑھ ترے بھے سورے، پھڑِ تیغے ہتھِ آئی، کرن لڑائی ۔
رڑکن تیغاں وچ جنگ دے، اگنِ بان چھٹِ آئی، سدھ بسرائی ۔
گجن سورمے سنمکھ ہو کے، لڑدے شیر سپائی، جنگ مچائی ۔
قحط مٹک دوویں دل رجھے، جوجھے سنگھ سپائی، سنے لکائی ۔
19
دنے سنگھ سبھ خوب لرے ہیں، سماں رات کا آیا، متھا ڈاہیا ۔
گولے پاٹویں مار فرنگی، خوف خالصے پایا، قدم ہٹایا ۔
لڑن پڑتلاں فرانسیس دیاں، تلواریں ہتھ پایا، جپھا لایا ۔
قحط مٹک لال سیہوں نٹھا، کمپو گاہاں لنگھایا، دھروہ کمایا ۔
20
گھوڑ چڑھے سنگھن جو بانکے، دشالے ہنڈھاون، سوئنا پاون ۔
کنیں جنہاں دی موتی لٹکن، طلباں بیٹھ گناون، ڈھال بھراون ۔
کھان خوراکاں پہن پشاکاں، افلاطون کہاون، شیر سداون ۔
قحط مٹک جب وکھت لڑن کا، دوڑ گھراں نوں آون، سری لکاون ۔
21
دوڑدیاں نوں شرم نہ آئی، کیتی جان پیاری، ایہہ وچاری ۔
تول تکڑی لین روپیئے، 'اسیں بندوقچی بھاری، پنج ہزاری ۔'
گھر وچ بیٹھ انعام ودھاون، رن وچ پٹھّ دکھاری، لاج بساری ۔
قحط مٹک لڑ مرن سورمے، ذرا نہ ہٹن پچھاڑی، ہون اگاڑی ۔
22
سوموار گھنٹہ اکُ وجیا، تیز سنگھ چڑھ آیا، فوج لیایا ۔
بہت پڑتلاں سنگ رجمٹاں، ڈیرہ خوب جمایا، پھیل اٹھایا ۔
جنگ دیکھ کے کھلے نچیئے، پچھے نوں ہٹ آیا، خطرہ خایا ۔
قحط مٹک تیز سنگھ ڈریا، کمپو گاہاں لنگھایا، دھروہ کمایا ۔
23
ستلج دے ارار سنگھاں نے، بہہ دربار لگایا، سوت بنایا ۔
'لال سنگھ نوں مار سٹو، ان ڈیرہ سبھ کھہایا، مال لٹایا ۔'
تیجا سنگھ ؤ بوڑ سنگھ نے، منتاں کر چھڈوایا، مسیں بچایا ۔
قحط مٹک سبھِ ہوئِ اکتر، گرنتھ صاحب ہتھ لایا، دھرمُ بنایا ۔
24
پھیر سنگھاں نے ایکا کیتا، بیڑیاں ترت منگاؤ، دیر نہ لاؤ ۔
پل بنھن دی کرو تیاری، فوجاں پار لنگھاؤ، توپ چڑھاؤ ۔
دھرم جدھّ نوں کرو خالصہ، ہٹِ کے پھیر نہ آؤ، مرد سداؤ ۔
قحط مٹک کردے سنگھ باتاں، ڈیرے خوب سجاؤ، بھے اٹھاؤ ۔
25
پل بنھ کے سنگھ پار اترے، فوجاں جائ ٹکائیاں، چھہیاں لائیاں ۔
گولہ بارود دیا سبھناں کو، مسلاں تنّ بنائیاں، پج تکڑائیاں ۔
تیجا سنگھ ؤ لال سنگھ مل، گلاں بیٹھ بنائیاں، سنگ سپاہیاں ۔
قحط مٹک رن شام سنگھ نے، رنگ پشاکاں پائیاں، منسیاں گائیاں ۔
26
دو مہینے رہے اترے، ستلدر دے سرھانے، وڈے سیانے ۔
تیجا سنگھ ؤ لال سنگھ، ہین مصاحب پرانے، کرن بہانے ۔
باہروں گلاں کرن مٹھیآں، اندروں کھوٹ کمانے، کردے بھانے ۔
قحط مٹک رن شام سنگھ(سردار)، سبھی جگ جانے، لاج پچھانے ۔
27
منگلوار سنگراند پھاگ دی، حکم لاٹ نے دینا، چوکس کینہ ۔
پہن بردیاں بنے تلنگے، جڑیاں خوب سکیناں، بہو کربیناں ۔
چڑھے رسالے اور پڑتلاں، گورا مرد نگینہ، کرچ پھڑینا ۔
قحط مٹک مل چڑھے سپاہی، بجدے ترم تپھینا، جنگ مچیناں ۔
28
پہر رات اشنان شام سنگھ، وچ ندی دے وڑیا، جپجی پڑھیا ۔
پنّ دان بہو کیئے مرد نے، دھیان گراں دا دھریا، بھیجلُ تریا ۔
نمسکار کر شستر پہرے، توڑا بندوکی جڑیا، ذرا ن ڈریا ۔
قحط مٹک اب جدھّ دھرم کا، شیام سنگھ رن چڑھیا، کھنڈا پھڑیا ۔
29
دوہیں دھریں طنبور کھڑکدے، جدھّ دی بھئی تیاری، لشکر بھاری ۔
وجن ترمزا اور مرلیاں، شتری رنکے ساری، ادھک پیاری ۔
چڑھے رسالے اور پڑتلاں، گورا بیشماری، گرد غباری ۔
قحط مٹک اب پنتھ کے اپر، جھک رہی نندن ساری، لشکر بھاری ۔
30
دوہیں دھریں طنبور کھڑکدے، لڑدے ندی کنارے، ملکھاں وارے ۔
چلن بندوقاں اور رہکلے، تیغے دمکنِ بھارے، بنے ددھارے ۔
گجن سورمے سنمکھ ہو کے، رن دے وچ پکارے، لینِ ہلارے ۔
قحط مٹک گولہ پیا برسے، وگدے ردھر پرنارے، لینِ ہلارے ۔
31 کنڈلیا
شام سنگھ سردار نے کیا تیرتھ اشنان ۔
گٔوآں ہاتھی منس کے سنمکھ چلا جوان ۔
سنمکھ چلا جوان جدھّ دی بھئی تیاری ۔
انگریز ساتھ جا لڑا سورما آپ دیداری ۔
مٹکا گورے مرد نے، مارے بیچ مدان ۔
پھڑ کھنڈا ہتھ گرجیا، شام سنگھ بلوان ۔
32 سوییا
شام سنگھ سردار نے تیغ پھڑی، انگریز کے سیس پے جائ جڑی ہے ۔
مونڈ کاٹ کے جاٹ نے جھاٹ کیؤ، دمکی دلِ میں رنِ ہوری کری ہے ۔
چمکی چڑھ اوپر گینر کے، تن کاٹ کے بستر ردھر بھری ہے ۔
مٹک رائے جوان مدان لڑا، سرکار کے نمک کی لاج پڑی ہے ۔
33 کنڈلیا
شام سنگھ رنِ جوجھیا، سنمکھ ہو سردار ۔
دیوَ لوک نوں چڑھِ گیا، دل میں پڑی پکار ۔
دل میں پڑی پکار، اپسراں مارگ کھڑیاں ۔
پکڑ جھکڑ بہو وریں، ترت لے مندرِ وڑیاں ۔
قحط مٹک وچ سرگ دے، کردا بہت بلاسُ ۔
سرپتِ بہت سلاہندا شام سنگھ سردار ۔
34 کنڈلیا
لالو دی لالی گئی، تیجو دا گیا تیز ۔
رنِ وچ پٹھ دکھائ کے، موڈھا آئے پھیر ۔
موڈھا آئے پھیرِ، موزی مردار سداون ۔
دشالے ہنڈھائے گیدیاں، پئے مفت گواون ۔
قحط مٹک وچ جگت دے، ہوتی چرچ وچار ۔
'لالو تیجو نٹھّ کے، آئے پیٹھ دکھار ۔'
(اس رچنا دے پہلے دو بند نہیں ملدے)
