مٹھے تاں لگدے مینوں
پھلاں دے ہلارے،
جان میری پر
کسدی !

بھاگ پہلا: رس رنگ چھوہ

ہے اننت ! اک 'چھوہ تہاڈی' نوں
دل منگدا نہں رجدا،
'چھوہ تہاڈی' دا قہر وچھوڑا
سیلے وانگو وجدا،
چشمیں نوں جیوں 'چھوہ غیب' دی
ملی، پیا نت کھیڈے،
'چھوہ اپنی' دی گود کھڈا تؤں-
ماں نوں ایہہ کچھ پھبدا ۔

تیرا تھاؤں کسے ندی دے کنارے
تیرا تھاؤں کسے جنگل بیلے،
تیرے بھاگاں وچ عرشاں تے اڈنا
تے گاندیاں پھرن اکیلے،
تیرا جیون صیغہ تیرے ہی جوگا
توں آپے 'آپے' نال کھیلیں،
توں کویں رولیاں وچ آ کھلوتی
تیرے چار چپھیرے جھمیلے ۔

چڑھ چکّ تے چکّ گھمانیاں،
مہینوال توں صدقے (پئی) جانیاں،
میں تاں بدلاں نوں فرش بنانیاں،
اتے ناچ رنگیلڑے پانیاں،

باجی بجلی دے نال لگانیاں،
کھڑ کھڑ ہسنیاں اونوں شرمانیاں،
تارے کیساں دے وچ گندانیاں،
چند متھے تے چا لٹکانیاں،

نیلے عرشاں تے ٹھمکدی جانیاں،
مینہہ کرناں دا پئی وسانیاں،
'جند-کنیاں' دی لٹّ لٹانیاں،
'عرشی-پینگھ' کمان بنانیاں،

رنگ روپ دے تیر وسانیاں،
نور اکھیاں وچ سمانیاں،
نورو نور ہوندڑی جانیاں،
نور نوریاں نوں پئی لانیاں ۔

عرشی 'چھوہ' تیری دے سوالی
اسیں در تیرے تے آئے،
ڈردے ڈردے، کمبدے کمبدے،
اساں گن گن قدم رکھائے،
ایپر نور چمکدا متھا
اساں جدوں تدھے دا ڈٹھا،
چھوہ بخشن دا شوق تساں وچ
سانوں ڈلھدا نظریں آئے ۔

'اسیں سکدے، تسیں سکدے ناہیں'
اساں ایہہ گل سی صحیح کیتی،-
اک دن سکدیاں لڑ تیرے دی
اساں چھوہ جو پراپت کیتی :
'سکن ساڈا سی کھچّ تساڈی'
سانوں ایہہ گل نظریں آئی،-
تسیں چمبک شہہ کھچاں والے
تساں سکّ اساں دل سیتی ۔

پنیاں نوں شہہ ساگر اچھلے
تانگھ عرش دی کردا،
دور وسیندے سوہنے ولے
امل امل جی بھردا
جیوں جیوں پر اس لگے چاندنی
تؤں تؤں کی اوہ دیکھے ؟
پریتم دا دل پریم ترنگیں
دان اچھالے کردا ۔

سکدا سکدا وچھا چھٹیا
دھا امی ول آیا ۔
امیں اس توں ودھ پیارے
ترٹھ ترٹھ لاڈ لڈایا ۔
سکدی ندی جال جپھراں
جد شہہ ساگر پہنچی
اس توں ودھ پیار وچ پریتم
ملن اگاہاں دھایا ۔

(سجن دے ہتھ لگی ہوئی)

آپے نی اج رات سجن نے
سانوں پھڑ گھٹ رکھیا،
'وصل ماہی دا، مہر ماہی دی'
اج اساں نے لکھیا،-
جندڑی ساڈی انگ سما لئی
ویکھ ویکھ خوش ہووے:
کیوں سہیو ! کوئی سواد سجن نے
چھوہ ساڈی دا بی چکھیا ؟

نیناں دے وچ روں ن سکھاوے،
اسیں نیناں واس وسائے،
تسیں سکھائے ساتھوں بہتے-
'اکھ-پتلی' نے انک سمائے ؟
تسیں اڈار ٹک بہو ن پتلی،
جیوں پنچھی آلھنیوں اڈے :-
نیناں نے اسیں مگر تساڈے
ہن ڈھونڈن باہر گھلائے ۔

منہ اڈی عرشاں ول تکیئے
(اک) بوند ن کوئی پاوے،
جدوں اساں وچ آ گیا کوئی
آ اوہ چھہبر لاوے،-
تدوں اسیں ہو داتے وسیئے
ٹھنڈھ سہاواں والے،-
کدھروں، کون، کدوں، دس سکھیئے !
کت گن اوہ کوئی آوے ؟

تساں توڑیا اسیں ٹٹ پئے
وچھڑ گئے ساں ڈالوں،
تساں سنگھ سینے لا سٹیا
وچھڑ گئے تساں نالوں،
پیراں ہیٹھ لتاڑ لنگھاؤاں
کیتا کھمبھڑی کھمبھڑی،
پر شکرانہ 'چھوہ تہاڈی' دا
اجے ن بھلدا سانوں ۔

تساں چھیڑیا، اسیں چھڑ پئے
بین جویں سر ہوئی،
چھوڑیا تساں اساں چپ کیتی
گنگا ہو جیوں کوئی :-
ہتھ تساڈے جادو وسدا،
چھہیاں جیؤ جیؤ پئیے :-
'شالہ ! کدے وچھوڑ ن سانوں'،
نت نت ایہہ عرضوئی !

ارتھات اوہ 'اچ سندرتا دی پرتیتی' جسدے
آویش وچ کوی توں اچّ کاوی پرکاشدا ہے ۔

کویتا دی سندرتائی اچے نچھتریں وسدی،
اپنے سنگیت لہرے اپنے پرکاش لسدی
اک شام نوں اے اوتھوں ہیٹھاں پلمدی آئی،
رس رنگ نال کمبدی سنگیت تھرتھرائی،-
جیوں تریل تار پروتی جیوں آب موتیاں دی
نظراں دی تار پروتی نازک، سبک سہائی،
کومل گلے دی سر جیوں جھنکار ساز دی جیوں
جھرناٹ روپ والی تارے ڈلھک جیوں چھائی ۔
جیوں مینڈ تھرکے کھچیاں کھچ کھا میں روح جو کمبی،
حسناں دے رنگ لہرے رس جھوم اک جھمائی،
پنچھی اڈار وانگو آپے دے کھنبھ پھڑکے
اک صرور سر نوں آیا اک تار سر جھمائی ۔
پچھیا اساں: 'ہے سوہنی توں آپ سندرتا ہیں،
ہیرے جواہر وانگو ٹکدی ہیں کیوں توں ناہیں ؟
پربت کھڑے سہاوے جھیلاں تے بن سمندر
کایم ایہناں دی شوبھا دایم رہے ہے چھائی ۔'
بولی او تھرراندی لرزے وجود والی :-
'بجلی دی کوند دس توں ٹکدی کویں ٹکائی ؟
لس دیکے کرن سورج لرزے دے دیش جاوے،
سر راگ دی تھراندی کسنے ہے بنھ بہائی ؟
الکا اکاش لشکے چمکار مار کھسکے
جسا دھنکھ اکاشی کسنے ٹکا لیا ای ؟
چندوں رشم جو تلکے تاریوں جو ڈلھک پلمیں
دے کے مٹکا کھسکے ٹکدی نظر ن آئی ؟
چاترک دی پیار چتون کوئل دی کوک کہنی
گمکار دے نساوے،- قابو کدوں ہے آئی ؟
لرزا وطن جنہاں دا لرزا وجود اوہناں دا
چکر اننت اٹکویں اوہناں دی چال پائی،
وتھاں امنویاں وچ سر چیردے تھراندے
جاندے اننت چالیں چمکاں دے ہن او سائیں ۔
چمکار رنگ دینا، رس جھوم وچ جھماناں،
اک جند-چھوہد لانی اٹکن نہیں کتھائیں ۔
لرزا وطن جنہاں دا لرزا وجود اوہناں دا
ریکھا اننت اٹکویں 'لرزے' دے متھے پائی !'

'غیر ہتھ نے کیوں ایہہ سہرا
ہائِ، آن مرے گل پایا ؟
'چھوہ غیری' جیوں وس فنیئر دی،
اس اگّ بھبوکا لایا ۔
کرمو وے ! ایہہ توڑاں سہرا
اتے بھٹھی دے وچ پھوکاں،
چھوہ اترے من ٹھؤرے آوے :
رہے سجن نین سمایا !

مینہہ پے ہٹیاں تار نال اک
تپکا سی لٹکندا،
ڈگدا جاپے پر ن ڈگے
پچھیاں روئِ سنندا :
'عرشاں توں لکھاں ہی ساتھی
کٹھے ہو ساں آئے،
'کت ول لوپ یار او ہوئے
میں لا نیجھ تکندا ۔'

کھڑے پھلّ نوں دھیانی سی اک
دھیان نال پیا بھردا،
اساں پچھیا، "جڑے مناں ! توں،
کیوں پیا اسطے مردا ؟"
کہن لگا : "میں سننیاں چاہاں
اس دے دل دیاں گلاں،
اس لئی اس نوں جیبھ لان دا
جتن پیا ہاں کردا ۔"

یوگی دھیان دھریندا ہٹا
پر پھلّ جیبھ ن پائی،
'جیبھ-چپّ' تاں بول رہی سی
جوگی نوں ن دسائی ۔
کوک کوک سوہنا پیا آکھے :
"تن من میرا کھیڑا،
کھڑن کھڑاون باجھوں سانوں،
ہور سرت نہں کائی ۔"

پھل گلاب توں کسے پچھیا:
'اوے کوملتا دے سائیں !
اس سہنپ، اس سہل سہج نوں
ہے کیوں کنڈیاں بج لائی ؟'
مست الستی سر وچ سوہنے
ہس کیہا: 'خبر نہیں مینوں،
-توڑ نہیں- دی پھٹی بھاویں
میرے مولٰی نے لکھ لائی ۔'

اسیں شکارے ہو گئے تیرے
(پر) بن چپے بن ہانجھی
کوئی ٹھؤر ن تھتا ساڈا
'میں' توں 'میں' گئی واننجی،
ویگ واؤ دے لئی پھر رہے
ایدھر، اودھر گبھے
پر 'رسداتی چھوہ' تہاڈی دے
رسیے ہو گئے ہاں جی ۔

(ہانجھی=مانجھی،ملاح)

سپنے وچ تسیں ملے اسانوں
اساں دھا گلوکڑی پائی
نرا نور تسیں ہتھ ن آئے
ساڈی کمبدی رہی کلائی،

دھا چرناں تے شیش نوایا
ساڈے متھے چھوہ ن پائی،
تسیں اچے اسیں نیویں ساں
ساڈی پیش ن گئیا کائی،

پھر لڑ پھڑنے نوں اٹھ دؤڑے
پر لڑ اوہ 'بجلی لہرا'
اڈدا جاندا، پر اوہ اپنی
چھوہ سانوں گیا لائی:
مٹی چمک پئی ایہہ موئی
تے تسیں لوناں وچ لشکے،-
بجلی کوند گئی تھرراندی
ہن چکاچوندھ ہے چھائی ۔

بھاگ دوجا: پتھر کمبنیاں

اوانتیپرا کی رہِ گیا باقی
دو مندراں دے ڈھیر،
بیت چکی سبھیتا دے کھنڈر
دسدے سمیں دے پھیر،
ساکھی بھر رہے اوس اکھ دی
جس وچ موتیابند
ہنر پچھانن ولوں چھایا
گن دی رہی ن جند ۔
'جوش مذہب' تے 'قدر-ہنر' دی
رہی ن ٹھیک تمیز،
راضی کردے ہوراں تائیں
آپوں بنے مریض ۔
بت پوجا ؟ 'بت' پھیر ہو پئے
'ہنر' ن پرتیا ہائِ !
مر مر کے 'بت' پھیر اگم پئے
گن نوں کون جوائ ؟

مار پئی جد مارتنڈ نوں
پتھر رو کرلانے :-
'پتھر توڑیں ؟ دل پئے ٹٹدے !
-دل کعبہ ربانے-
لائں ہتھوڑا سانوں ؟ پر تک !
-سٹّ پئے "ربّ-گھرب" نوں
گھٹ گھٹ دے وچ وسدا جہڑا !-
توں کنوں ربّ سننجانے ؟'

مارتنڈ نوں مار پیاں
'ہوئی مدت' کہندی لوئی،
پر کمبنی پتھراں وچ ہن تک
سانوں سی صحیح ہوئی:
'ہائِ ہنر تے ہائِ ودیا
ہائِ دیش دی حالت !
ہائِ ہند پھل پھاڑیاں والے !'
ہر شل کہندی روئی ۔

بھاگ تیجا: کشمیر نظارے

جس کنکے بند ہوئیاں تیریاں
روشن چشماں رہیاں،
جس کنکے ہو بڈھی ٹھیری
رہی جوانی چڑھیاں،
جس کنکے پربھ جی کھچ لیتے
سدھاسروں چلِ آئے،-
اس 'اننت کنکے' دی چہیے
اج کچھ ونڈ ونڈئیاں ۔

عرشاں دے وچ 'قدرت دیوی'
سانوں 'نظریں' آئی،
'حسن-منڈل' وچ کھڑی کھیڈدی
خوشیاں چھہبر لائی ۔

دوڑی نے اک مٹھ بھر لیتی
اس وچ کی کی آیا :-
پربت، ٹبے اتے کریوے
وچ میدان سہایا،

چشمے، نالے، ندیاں، جھیلاں
نکے جویں سمندر،
ٹھنڈھیاں چھاواں، مٹھیآں ہواواں،
بن باغاں جہے سندر،

برفاں، مینہہ، دھپاں تے بدل
رتاں میوے پیارے،
عرشی نال نظارے آئے
اس مٹھی وچ سارے ۔

سوہنی نے اسمان کھڑوکے
دھرتی ولّ تکا کے،
ایہہ مٹھی کھہلی تے سٹیا
سبھ کجھ ہیٹھ تکا کے ۔

جس تھاویں دھرتی تے آکے
ایہہ مٹھ ڈگی ساری-
اوس تھاؤں 'کشمیر' بن گیا
ٹکڑی جگ توں نیاری ۔

ہے دھرتی پر 'چھوہ اسمانی'
سندرتا وچ لشکے،
دھرتی دے رس، سواد، نظارے،
'رمز عرش' دی کسکے ۔

(کریوے=اچے ٹبے)

نیویں لکویں تھائیں
قدرت باغ لگایا،
اتے پانی پائِ
اپنی ولوں کجیا،
پردہ پانی پاڑ
-سندرتا ن لک سکی،-
روپ سوایا چاڑھ
نکھر سنور سر کڈھیا،
تختہ پانی صاف
وچھیا ہویا جاپدا،
پریاں جیوں کوہ قاف
کولاں دا وچ ناچ ہے ۔

جیوں ماواں تؤں ٹھنڈھیاں چھاواں
اساں تدھے دیاں ڈٹھیاں،
ٹھنڈھی پیاری گود تدھے دی
چھاواں مٹھیاں مٹھیاں ۔
ماں نوں اپنا بال پیارا
تینوں سبھ کئی پیارا،
جو آوے اس لاڈ لڈاویں
ٹھاریں جندیاں لٹھیاں ۔

جوگی کھڑے چنار، شانتی وس رہی،
نہر وہے وچکار برتی پرواہ جیوں ۔
ہریا بھریا ونّ مخمل گھاہ دا،
چھائ سہج دا رنگ شانتِ ایکانت ہے ۔
پھر آئی آبشار پانی ڈھیہہ پیا
الاپ سنگیت اچار من نوں موہ رہا؛
رنگ بلوری ونّ ڈگدے دا لسے،
پھر کجھ قدماں لنگھ ہیٹھاں جانودا،-
وچ پھہاریاں جائ اپر آنودا
کلا-بعضیاں لائِ اچھلے کھیڈدا؛
لاوے ڈاڈھا زور پہل اچان نوں
پہنچاں مار اچھال پر 'کھچ' روکدی ۔
اچا جاندا 'کھچّ' پھر لے ڈیگدی،
اچھل گرن دا ناچ ہیوے ہو رہا ۔
وچّ وچال عجیب باراں-دریاں ہے،
شام رنگ دا سنگ جستوں بنی ہے ۔
اس دے چار چپھیر پانی کھیڈدا؛
اٹھن ڈگن دا ناچ نالے راگ ہے،
مانوں ساون مینہہ ہیوے پے رہا ۔
او اسمانوں ڈگّ ہیٹھاں آنودا،
ایہہ ہیٹھوں راہ پاڑ اچھل وسدا ۔
اس دی دھنِ سنگیت چمک سہاونی،
بیٹھیاں اس وچکار جھوٹے دینودی،
قدرت مانوں آپ نچ رہی ناچ ہے ۔
ایہہ رنگ راگ اپار دس کے نیر جی،
پھر اگے نوں جائ ہیٹھاں تلکدے ۔

وچ ہنیرے گھوپ رکھیا،
پربت بھار دبایا،
پھر بی ورجیا رہا ن سوہنا
چیر پتھراں آیا،
امل امل پوے ملن نوں :-
ملیاں دیئ حیاتی :
بے پرواہ لٹاوے آپا،
لٹِ لٹِ، بھر بھر آیا ۔

چھمبھ ہارون لہہ لہہ کردا
پربت کچھڑ چایا،-
کیہ توں سچ مچ پانی ہیں
یا نیناں دی اک مایہ ؟
یا کہ فرش زمرد اتے
نیر بلوری آیا ؟
یا اک جھنڈ سبز پریاں دا
وچ اسماناں چھایا،-
نیر بلوری اوہناں سمجھیا
شیشہ کسے وچھایا،
جوبن اپنا انمڈ انمڈ وچ
اس دے چہن تکایا،-
پرتو سبز اوہناں دا اس وچ
دیندا ساوی چھایا ؟
یا پنے نے پنگھر کھادھی
برف وانگ ڈھل آیا ؟
پنہ ہو پانی ہے بھریا
پلٹ اپنی کانیا ؟
یا پرچھاواں ہرے رنگ دا
پینگھ اکاشی پایا ؟
یا 'ہریاول قدرت' نے اک
تیں وچ راز چھپایا،
جی جنت نوں ہرے کرن دا
ایہہ ہے اک کنایا ؟
بھاویں کچھ ہے نیر ہارون
جد توں نظریں آیا،
دھا صرور اکھاں وچ وڑیا
آپا جھوم جھمایا ۔

(راز=بھیت، کنایا=سینت)

ڈل دے سر سرتاج
کھڑا نشاط توں،
پربت گودی وچّ
توں ہیں لیٹیا ۔
ٹلے پہرے-داررے
پچھے کھڑے ہن،
اگے ہے دربار
ڈل دا وچھیا ۔
سجے کھبے راہ
سپھیدے ویڑھیا،
دسدی کھڑی سپاہ
جیوں چبدار ہن ۔

صدیاں دے ہے بڈھے بابے !
کتنے گود کھڈائے ؟
کتنے آئے چھاویں بیٹھے ؟
کتنے پور لنگھائے ؟

نرمل تیرا رنگ
ناؤں اننت ہے،
غیبوں نکلیوں آئِ
وہندا سدا توں،
نرملتا دا دان
دیویں ٹھنڈھیاں،
'اننت' کارویں یاد
انتاں والیاں ۔

-اننت ناگ کول-

"گندھک دے چشمیں ! دسّ ہیٹھوں
توں کیوں باہر آیا ؟"
وٹّ تیؤڑی چشماں آکھے :
"ترس میرے دل پایا،
بھلیاں نے ہن روگ سہیڑے
میں چا لاواں دارو،
'اننت رحم' پتتاں بی اتے
ترٹھدا دھر توں آیا ۔"

اچھابل جد ناد ترا آ
پہلا کنیں پیندا،
بھر صرور سر وچ اک جاندا
جھوم الٰہی لیندا،-
ہیرے ورگی چمک نیر دی
اکھاں نوں مستاندی؛
بیخدیاں دا جھوٹا آوے
چڑھیا ہلارا رہندا ۔

پربت گودوں نیر نکلیا کھیڈدا،
چمکے وانگ بلور جاندا دوڑدا،
وچ پھہاریاں ہوئِ چھہبر لانودا،
نہراں دے وچکار جاندا گانودا،
بوٹیاں پھلاں نال کردا پیار ہے ۔
الٹ-بعضیاں لائِ سوہنے جھرنیوں
اچھلے باغوں باہر ڈگدا گاؤندا :
کردا نہیں آرام تریا جا رہا ۔

پنچھی کئی کلول ایتھے کر گئے،
شاہن-شاہن امیر بولیاں پا گئے،
کنگلے کئی غریب سکھ آ لے گئے،
نہ ٹکیا اے نیر آیا ٹر گیا،
نہ ٹکیا ترے تیر کوئِ بھ آئکے ۔
پلک جھلک دے میل دنیاں ہو رہے،
کھیل اکھاڑا ایہہ کوچ مقام ہے،
چلن دی ایہہ تھاؤں پل بھر اٹکنا ۔
چلو چلی دی سدّ ہیوے آ رہی،
جھلکے سوہنے نینئ دیندی جا رہی ۔

-کسے سندری دے ہتھ لاؤن تے-

تیرے جہیاں کئی ویر آ
ہتھ اسانوں لائے،
پیار لین نوں جی کر آوے
اچھال کلیجہ کھائے،-
پر اوہ پیار سواد ن وسدا
ہور کسے ہتھ اندر،
نور جہاں ! جو چھوہ تیری نے
سانوں لاڈ لڈائے ۔

پرشن-

سنجھ ہوئی پرچھاویں چھپ گئے
کیوں اچھابل توں جاری ؟
نیں سرود کر رہی اویں ہی
تے ٹرنوں وی نہں ہاری،
سیلانی تے پنچھی مالی
ہن سبھ آرام وچ آئے،
سہم سوادلا چھا رہا سارے
تے قدرت ٹک گئی ساری ۔

چشمے دا اتر-

سینے کھچّ جنہاں نے کھادھی
اوہ کر آرام نہیں بہندے ۔
نہں والے نیناں کی نیندر
اوہ دنے رات پئے وہندے ۔
اکو لگن لگی لئی جاندی
ہے ٹور اننت اوہناں دی،-
وسلوں ارے مقام ن کوئی،
سو چال پئے نت رہندے ۔

لٹبؤرا پربت دے ککھوں
توں کھیڈندڑا آیا،
وانگ بلور چمکدا سیتل
نیر چمکدا لیایا،
گیٹیاں نال کھیڈدا نچدا
بوٹیاں دے گل لگدا،
مٹھا ناد کریندا جاندا
رو جدھر دا آیا ۔

ویری ناگ ! تیرا پہلا جھلکا
جد اکھیاں وچ وجدا،
قدرت دے قادر دا جلوا
لے لیندا اک سجدہ،
رنگ فیروزی، جھلک بلوری،
ڈلھک موتیاں والی
روح وچ آ آ جذب ہوئِ
جی ویکھ ویکھ نہیں رجدا ۔

نہ کئی ناد سرود سنیوے
پھر 'سنگیت-رسگیت' چھایا؛
چپّ چان پر روپ ترے وچ
کویتا رنگ جمایا،
سرد سرد پر چھہیاں تینوں
روح صرور وچ آوے،
گہر گمبھیر اڈول سہاوے !
تیں کیہا جوگ کمایا ؟

-عمارتاں تے باغ-

ویری ناگ فیروزی تھیوا
جہانگیر جڑوایا،
پکا حوض محراباں دوالے
دیکے سہج ودھایا ۔
سبھ توں پیارا تھاؤں جگت وچ
دل اوہدے نوں لگا،-
دل توں پیاری نور جہاں دی
ایہہ بھی بھیٹ چڑھایا ۔
باراں دریاں، محل ماڑیاں
حوض کنارے بنیاں،
سبھ ڈھیہہ ڈھیری ہوئیاں، گمیاں
کچھ اگ لگکے سڑیاں،-
باغ سہاوا پاتشاہ دا
میوے ہے پیا ویچے،
جھرنے، باراں دریاں سبھ دیاں
سماں توڑ رہا تنیاں ۔

پہن شنگار سادگی والا
مٹی وچوں سریا،
کچا تال تے گھاہ ادالے
نرمل پانی جھریا،-
جنم ستھان کہن جہلم دا
توں ویدستھاں سوما،
موہ لیا تیری نمرت نے،
تیری ماؤں ویکھ جی ٹھریا ۔

بسمل مارتنڈ دے کنڈھے
ناد وجاندا آیا،
چھوہ قدماں دی جند پاونی
ڈلھدی نال لیایا،
جاگ پئے پتھر او موئے
رل گئے پانی جیوے،
نواں جنم دے 'مٹن صاحب' کر
اجل تھیہ وسایا،-
سہنیاں دے سلطان گورو
جن نانک نام سدایا،
'برہم داس' پنڈت نوں ایتھے
عرشی نور دکھیا،
چشم 'کمالے' دی چا کھہلی
قدرت-وسیا دسیا،
تال وچالے تھڑا بنیا
گر بیٹھ سندیس سنایا ۔
ایوں کشمیر جواکے سوہنا
جا کیلاش نوں چڑھیا،
پر کشمیر آپ ہی مڑکے
وچّ تباہی وڑیا ۔
سنگھ رنجیت مرد دا چیلا
دیکھو بکدا آیا،
مڑ کشمیر جوائی بسمل
مٹن صاحب رنگ کھڑیا،
دھرم سال-چھیمسال باراندریاں
تھڑا وچال پھبایا،
جس تے بیٹھ 'برہم' دا مودھا
ستگور قول کھڑایا ۔
'نانک-چھہک' دا سنگ اجے تک
بغداد سامبھکے رکھیا،
'نانک-چھہک' دا تھڑا بنگلا
کشمیر نے بھنّ گوایا ۔

سدا ستیاں برفاں کدھروں
ہیٹھاں ڈھل ڈھل آئیاں،
سنگ یشب یا ہول-دلیاں،
پانی بن بن دھائیاں،-
ٹھنڈھیاں ٹھار وگن اے دھاراں
کئی کئی ہو اک ہوون،
ناد کرن، سر چھڑے کھرنوی
مستیاں جھوم جھمائیاں ۔

وکھیاں چھاتیاں ہے پربت جی !
تیریاں پھر پھر ڈٹھیاں،
چیڑھاں چشمیں جدھر جاؤ
تربھک تکیندیاں اکھیاں،
ایوں جاپے جیوں واج الٰہی
گر نانک دی آوے؛
نال ایالی گوشٹ کردے
ندراں پا پا مٹھاں ۔

-اکٹوبر وچ-

پہلگام وڑدیاں ایوں جاپے
وسوں دی حد چکی،
'کلّ ولایت شروع ہو گئی
رونق دی حد مکی،
محفل چپّ، راغ شاں شاں دے
سہج نرجنی چھایا،
پھبن قدرتی ٹمب جگاوے:-
"قدرت-رسدرت چکھ بکیں" ۔

پنڈتانی کشمیر
'ستکار-لویکار' دس آنودی،
عزت دار امیر
پہراوا اس سوہنا
وری حیا دے نال
سندرتا اس فب رہی،
پھردی کھلھے حالَ-
سنگ نہیں پھر لاج ہے ۔

تر پھر رہی تصویر
کسے پرانے سمیں دی؛
جد ہوسی کشمیر
سبھی، پربین، ستنترا ۔

ہور اچیرا، ہور اچیرا
چڑھ پھر پدھر آئی،
مخمل گھاہ سہاوی کن من
ٹھنڈھ ٹھنڈھ ہے چھائی،
تپتاں تے گھمساناں چھٹیاں
اچے ہویاں ٹھر گئے
ٹھرن، جڑن، رس-مگن ہون دی
چؤسر وچھی اتھائیں ۔

پری محل توں ہیٹھ ارلے پربتیں،
چشماں نکا صاف، ہیٹھاں جییشٹھا؛
اس توں ہیٹھاں وار سوہنے بنگلے،
آدر کر کشمیر سانوں رکھیا ۔

ڈل جی دے دیدار ہیٹھاں ہونودے،
کھڑے سفیدے صاف جھوماں دے رہے،
کھیتیاں نالے باغ سفیدے ہل رہے،
پیلاں پان چکور، پربت وکھیاں،
'بن پسوآں چہچکّ' راتیں سنیندی ۔
پچھے کھڑے پہاڑ، نرجن سندرتا،
شاں شاں دا سنگیت کنیں آنودا ۔

چند چڑھے پچھوار، اگے پے رہے،
پرچھاویں رمنیک سوہنے سہمویں؛
ایوں جاپے کہ شور اہلے ہو گیا،
اکنت ولایت وچّ آکے ٹک گئے،
ٹھنڈھی وہے سمیر دیندی لوریاں ۔

برفاں نرمی کھائِ ہیٹھاں اتریاں،-
ٹھنڈھک ونڈ ونڈائ لٹائیے اپنی،
بنکے دان-سروپ ایتھے آندیاں،
نرمل نیر انوپ ہوکے وگدیاں ۔
ٹھنڈھی ٹری ہواؤ دریوں اچیوں،
کھیڈندڑی اے واؤ اس توں ہو رہا،
سوہنا نال سہاؤ چھہبر لا رہا ۔

دھرتوں کڈھ سر بارھ چناراں نکلیاں،
چھاواں ٹھنڈھیاں ٹھار ہوئِ کھلوتیاں،
ٹھنڈھیاں چھاواں جان مینہہ جیوں پے رہا،
سہنیاں والی شان ہو رہی دان ہے ۔

ٹھنڈھا ٹھنڈھا نیر ٹھنڈھی چھاؤں ہے،
ٹھنڈھی جھلے سمیر ترے اے ٹھنڈھیاں،
مانوں ٹھنڈھیاں پان تپت مٹان نوں ۔

تپت ہنالے وچ ٹھنڈھا تھاؤں ہے،
بھنی ہے کھشبوئ ٹھنڈھک پے رہی ۔
جھاتی کھڑے پہاڑ پچھوں پا رہے،
اگے کھڑا مدان لوری دے رہا ۔
سکھ دا پڑ اے تھاؤں قدرت سوہنی،
وانگوں پیاری ماؤں بالاں واسطے،
رچیا اتی رمنیک سہاواں والڑا ۔

ولر تیرا کھلھا نظارہ
ویکھ ویکھ دل ٹھریا
کھلھا، وڈا، سوہنا، سچا،
تازہ، ہریا بھریا؛
سندرتا تر رہی تیں اتے
کھل اڈاریاں لیندی
نرجن پھبن کوآری رنگت
رس اننت دا وریا ۔

جکر رلدے سیب تے نشپاتیاں
وچّ گراں کشمیر تیکر رل رہی
سندرتا وچ خاک لیراں پاٹیاں،
جکر پھلّ گلاب ٹٹا ڈھیہہ پوے
مٹی گھٹے وچ ہوئے نمانڑا ۔

تیرا نیر نپنگ
کرشن گنگ تیرا ناؤں،
کچا ساوا رنگ
دھائی آ رہی ۔
سوہنے ہرگوبند
عرشوں آئِ جو،
تنھ دے چرن-اربند
وچ توں لیٹدی،-
ہوئییں 'کرشنا-گنگشنا'
ہن توں سہنیئیں !
چرناں دا ستسنگ
کردی اوہناں دا ۔
اگے ہور ن لنگھ
چرنن کمل توں،
لین ہوئِ وچ رنگ
جاہُ سمائِ توں !
پریتم دی 'چھوہ-انگ'
سجنیئے ! جے ملے،
پھر ن چھوڈیئے سنگ
انک سماویئے ۔

میں رنی میں رنی وے لوکا !
مینہہ کیوں چھہبر لائے:
ٹری ودستھاں ڈل بھر آئے
تے ولر امڈ امڈائے :-
آپا ہیٹھ وچھاکے سہیو !
اساں نواں کشمیر بنایا،
گاؤ سہاگ نی سہیو ! سوہنا
کدے سیر کرن چل آئے ۔

(ودستھاں=جہلم ندی، ڈل
تے ولر=جھیلاں دے ناں)

............................................

کشمیرن اک للی آکھدے
سائیں-اشکں پروتی،
ہو بؤری ننگی پئی پھردی
اندروں باہروں دھوتی ۔
چانچکّ کپڑے پئی منگے
آپا پئی لکاوے،
کسے پچھیا، 'اج کی ہویا ؟'
للی ن ہوٹھ کھلھاوے ۔
'ہوں' کرکے اٹھ گئی سہاوی
مٹھی تیوڑی پائی،
'حسن-احساس' جاگیاں والی
رمز کسے نہ پائی ۔
نگن سندرتا نیانی نیانی
پردہ لوڑ ن رکھدی،
سندرتا مٹیار جدوں ہو
رنگ روپ چڑھ بھکھدی،
'حسن-احساس' جدوں 'آپے' دا
مد بھر آپے تکدی،
آپے تے عاشق ہو آپے
'مد' آپے دا چھکدی،-
تدوں ڈرے مت نظر کسے دی
پیکے میل لگاوے،
نظر دوسری توں شرماوے
'آپا' پئی لکاوے ۔

واہ نشاط ترے فرش سہاوے
مخمل نوں شرماون،
کھڑے کھڑے ہن پھلّ سہاوے
سہنیاں ویکھ لجاون،
نہراں وگن، پھوارے چھٹن
آبشار جھرناون،
پانی کرے کلول مستویں
جھرنے راگ سناون،
جیوں کتھک گاون تے نچن
نال بتاوا لاون ۔
کھڑے چنار دولی سوہنے
ٹھنڈھیاں چھاواں پاون،
جویں پارکھد اندر پوری توں
آئے روپ دکھاون،
کھیڑے سہج سندرتا سارے
ہو کٹھے رنگ لاون ۔
پر نشاط تیرے وچ کجھ کجھ
نظر اداسیاں آون،-
اتنا مال حسن دا پاکے
کیوں دلگیریاں چھاون ؟
سن ایہہ واک باغ جی روئے
جھینی بانِ سناون:
قدرت تے مانکھ دو رچویں
ساز سامان بناون:
کمی نہیں میں رہی کسے گلّ
کھیڑے سہج سہاون،
اکھاں بھی لکھاں آ آ کے
میری قدر کراون،
واہ واہ کرن، کھڑن خوش ہوون،
استتِ میری گاون؛
ایپر نین او نور جہاں دے
جو کھچاں وچ آون،
بؤرے ہو آپے وچ کھچدے
نینیں نین سماون،
نین کٹورے نور-جہاں دے
مد بھر مد بھر لیاون،
نین پیاسے اپنے اس دے
نیناں وچّ سماون،
رج رج پین، مست ہو نھاون،
پیاری جھومّ جھماون،
رنگ رتڑے او نین اوس چھن،
پینگھ چڑھے رنگ لاون،
'حسن-احساس' اپنے جاگن
مد بھر مد برساون؛
کدے نظر بھر ویکھن سانوں
کانبا اک چھڑاون،
چھوہ نیناں دی اوس پلک دی
بجلی دی تھرراون،
رگ ریشے ساڈے وچ پھر کے
بھر دیندی کمپاون،-
اوہ رس بھری لہر سی کھیڑا
اوہ نشاط من بھاون،
اوہ دیندی اک حسن ہلارا
بے معلوم کھڑ-جاون،
پیار-ڈورر اوہ نکی جہی
ستیاں ٹمب جگاون،
پھر نہیں ملی دات او سانوں
پیاری لٹک لگاون ۔
کھیڑے، خوشیاں، پھلّ سہاوے،
پھل، میوے پئے آون،
ڈلھ ڈلھ پوے سندرتا آئی؛
ہے بہار تے ساون،
پر اوہ نظر رنگ وچ رتی
'پیار پلی' جھمکاون،
روح ساڈی نوں کدھروں آکے
کردی نہیں کھڑاون ۔
اس کرکے اک مٹک سہمویں
بے-معلوم 'چھوہ-چھاون'،
کھیڑے ساڈے دے وچ وسدی،
ہندی کسے لکھاون،
پیار-پیڑر دی سوجھی جس دل
سائیں کیتی پاون ۔

-شالامار دی باراندری وچ سویرے سفنے توں اٹھکے-
پانی صاف شفاف بلوری ڈھل رہا؛
پربت وکھیؤں صاف کہ ٹردا آ گیا ۔
بھردا آن تلاؤ کہ چلن پھہارڑے؛
سوہنا آپ سہاؤ کہ بن بن پے رہا ۔

باراندری وچالِ جو ایس تلاؤ دے،
بھر خوشیاں دے نال جو پیاری دے رہی،
اندر پلنگھ ڈہائ کے سوہنا سوں رہا ۔
ٹھنڈھی وگے ہوائ ہمالیی، سوہنی ۔

چلن پھہارے-نادرے قدرتی ہو رہا،
مستی والے سواد کہ بے خود سوں رہا ۔
ابھڑ واہے جاگ اوہ اٹھکے بہہ گیا
'اﷲ میرے بھاگ !' اوہ کہہ کہہ جھک رہا
ہتھاں ونے ویکھ اوہ اپر ویکھدا،
انے سنے دیکھ اوہ منہ ہتھ پھیردا:
اپر چک چک ہتھ اوہ کردا جودڑی:
'اﷲ مینوں رکھ میں عرض گزاردا' ۔
فرامرز دلگیر ایوں ہو ہو ولکدا:
'بخشیں میں تقصیر کہ عرضاں سن لئیں
سہنیاں دے سرتاج وے اﷲ میریا !
خوباں دے مہاراج ! وے سہجاں والیا !
حسناں وچ دیدار حسن ہوئِ پھیلیوں،
کیتے کرم اپار کہ سپنے وچ توں،
جنت دا دیدار میں اج دکھالیا ۔
تیرا شکر ہزار جو مینوں دسیا ۔
اگلا حالَ حوال کہ سفنے وچ توں ۔
خوش ہویا ایہہ ویکھ کہ اگے ذائقے
میرے سوہنے لیکھ او ہسنا والڑے
جاسن میرے نال،-میں جنت وسنا،
کردا شکر ہزار میں ہاں سرکار دا،
پر اک عرض گزار میں مانیں متیا
کردا ہاں دربار جو تیرا سوہنا،
بخشش نال اپار اے کرو قبول جی:

جنت اجے نصیب او میرے ہوئِ نہ،
جنت ایہہ کشمیر کہ مینوں بکھشیؤ
ایتھے پیاری نال کہ سہنیاں رہن دے !
توں لعلاں دا لال کہ لال کمال ہیں
پر اوہ لالا-رخّ میں بخشی رکھنی ۔
حوراں جنت سکھ ن میں ہاں منگدا ۔
سکھ اگاہاں ڈھیر میں سفنے دیکھ لئے ۔
پر سہنیا ! کر میرھ کہ ایے رہن دے
سونہ اﷲ دی کھائِ میں اﷲ آکھدا:

جھاکی پہلی پائِ کے لالا-رخّ دی
روح کھا گئی حلول کہ روح روح جا ملی
سونہ ہے نبی رسول سی میرے وسّ نہ ۔
ہر ہر وچ پرکاش اوہ کہندے ہو رہا'
تیرا کہن نواس ہے ہر اک رنگ تے:
ہندو پتھر وچّ ہے تینوں ویکھدا،
مسلم اکھاں کھچّ اکاشیں تکدا،
قدرت دے وچکار سو رسیے ویکھدے،
وچّ اگّ دیدار توں دیویں گبر نوں ۔
پیراں وچ مرید ہے تینوں ویکھدے
مینوں ملی ن دید کہ کدھروں تدھّ دی ۔
لالا-رخّ دا نور کہ میں جد ویکھیا،
میرا عقل شعور او میں چھڈ نسیا ۔
جھلکا سی دیدار او تیرے نور دا ؟
توں ہیں اس وچکار کہ جلوا تدھّ دا ؟
اوہ سی حسن کہ پیار کہ اوہ کئی سچ سی ؟
اوہ سی روپ انگار کہ جادو سحر سی ؟
اندر جو کمپائ کہ کھادھا میں تدوں،-
اوہ سی جو سی ہائِ اوہ مینوں لے گیا،
آپے توں بی پار کہ کتے اگمّ تھاں
قدماں دی سہں دھار میں اﷲ آکھدا؛
لالا-رخّ دی چھوہ کہ درشن اوسدا،
کنّ-اکھیاں دی ٹوہ کہ اک مٹکڑا،
مسکاہٹ دی لہر کہ ناد آواز دا
کر جاندا ہے قہر کہ سکاں آکھ نہ ۔
آپا جمبش کھائِ کے لہرے لہر ہو
جھرن جھرن جھرنائ کہ تھر تھر تھرکدا
کمب کھائِ وچ رنگ او ڈبدا لہردا،
ایس لہر دے چنگ ہو میں بے بس ہاں ۔
اس جھلکے دا جھسّ جو اس دا سواد ہے،
اﷲ اجے ن کھسّ میں بیبے رانیاں !
دور ولیتوں دھائ کہ ایتھے آ گیاں؛
اے فردوس سو ٹھائں کہ کوسر ایس تھاں ۔
شالہ مار نشاط کہ اچھابل صحیح
چشمہ شاہی جھات ہے باغ ارمّ دی،
لالا-رخّ دے باغ او بلبل سوہنی
سدا رہے دلثاد کہ باغیں بولدی،
سدا رہے رسرنگ او کھڑی پیارڑی،
اچی سرت سونّ کہ لہرے لے رہی،
کدی ن ہوئِ ملول کہ نہ دلگیر ہو،
چڑھیا رہے، چلول کہ رنگ گلزار دا،
کھڑی رہے گلزار جو اسدے روپ دی
مینوں ہوئِ دیدار، او جھلکا روپ دا ۔

اوہ کانبا، اوہ دید کہ 'روح-اچھال' او،
جسدا ہوئِ شہید کہ میں ہاں جیؤ رہا،
جنت ایہہ کشمیر جو ڈٹھا آن میں،
میری کر تقدیر کہ ایتھے میں رہاں ۔

لالا-رخّ توں ہائِ نہ وچھڑاں میں کدے ۔
اے اپبن، اے تھائیں کہ بلبل لال رخ
اس بلبل دے گیت کہ سن سن کھڑاں میں،
سوہنا ایہہ سنگیت تھرراوے دل مرا ۔
بلبل نوں رکھ شاد کہ گاندی ہی رہے،
تھرراندی جیوں راگ تے غمکاں چھیڑدی ۔
کدی ن وچھڑاں ہائِ میں اسدی چھوہ توں ۔
برہا کدی ن پائِ کہ اس دیدار توں ۔
جنت اجے نصیب کہ میرے ہوئِ نہ،
جنت ایہہ کشمیر کہ کھسے ن اجے،
میری لالا-رخّ ن میتھوں وچھڑے،
مینوں لالا-رخّ او بخشی رکھنی ۔
چشمے وہن شفاف او گاندے نچدے
چلن پھہارے صاف کہ راگ الاپدے،
چھاواں دین چنار پنگھوڑے جھوٹدے،
ناکھاں لوچے سیؤ تِ میوے جھومدے،
رس انگور امیؤ او ویلاں توں جھرے،
سورج چندوں نور کہ تاریوں چاننا،
مٹھی پون ٹھرور ہمالے دی جئی،
پنچھی راگ سنان کلولاں کرن تے
پھل او مشک مچان کہ کھلرے مہک آ
رس پیندی وچکار اوہ لال رخ ہئے
مست اپنے پیار کھڑی اک چند جیوں
میں وچ وانن چکور کہ تکاں چند نوں،
اس جھلکے دے لور میں کہکاں بیخدا ۔
جنت اجے نصیب او اﷲ نہ کریں،
جنت اس کشمیر کہ مینوں رکھنا،
بخشی لالا-رخّ جو سدا بہار میں،
بخشیں اچا سکھ مٹکے حسن دا ۔
جس چھوہ دے میں نال کہ ہاں جی اٹھیا
جس چھوہ دے رنگ لال میں ہیواں کھڑ پیا
جس چھوہ دی لے چھوہ میں ستا جاگیا
اس دی چھوہ ہن کھوہ ن کرو اچھوہ جی ۔
اس چھوہ دے پچھوار کہ لککے سہنیاں !
چھوہ اپنی، داتار ! اساں نوں بخشنی ۔'

سہنیاں توں جد وچھڑن لگیئے
دل دلگیری کھاوے،
پر تیتھوں ٹردیاں کشمیرے !
سانوں نہ دکھ آوے،
'مٹک-ہلورا' چھوہ تیری دا
جو روح ساڈی لیتا
کھیڑے والی مستی دے رہا،
نال نال پیا جاوے ۔

وے ماہیا ! گلے تیرے گانیاں
ڈھوواں پانی نوں
! کملانی جانی آں