ککڑ دتی بانگ گوانڈھوں
کانبا چھڑیا 'نھیرے نوں
مندر دا گھڑیال کھڑکیا
دھرتی اکھاں پٹیاں ۔

بوہڑاں اتے مور کوکدے
کل چگردا گونج رہا
کھوہاں اتے ڈول کھڑک پئے
نیندر-پینگھاں ٹٹیاں ۔

ستّ-انیندے نیناں اندر
آس نویں انگڑائی بھردی
امرت-ویلے کرتی-باہاں
نال مدھانی جٹیاں ۔

سرگھی دی مٹیار کڑی نے
امبر-چٹی-چادر اتے،
سورج-مکھیا پھل چتریا
لے کے سوہیاں گٹیاں ۔

کہڑے جادوگر دے ہتھاں
دھوڑے ہر تھاں چانن-چٹے
پورب دے ہن متھے وچوں
نوری-دھاراں پھٹیاں ۔

انگ دھرت دے نکھر آئے
ہور اچیرا سورج ہویا
دھوڑاں-اٹے راہاں اتے
کرناں اس نے سٹیاں ۔
(14-2-59)

نکی جہی اک کویتا ہے،
میرے من دے جو پچھواڑے،
چوراں وانگوں سوہاں لیندی،
گھمدی رہندی ۔
اس نوں لکھن سمیں ہر ویلے،
میری کانی کمب جاندی ہے ۔
دنیاندار گرستھی ہاں میں،
ٹبر میرا وڈا سارا،
ڈردا ہویا اس کولوں میں،
لکدا رہنا ۔
سو ول پا کے،
چپ-چپیتا کنڈی لا کے،
ہو کے اکلوانجھے بہنا ۔
پر ایہہ لہنیداراں وانگوں،
میرا ذرا وساہ نہیں کھاندی ۔
بھاویں کنے پاپڑ ویلاں،
بھاویں کنا دھوکھا دیواں،
پر ایہہ چھڈّ کے میرا بوہا،
اک گھڑی وی دور نہیں جاندی ۔
مینوں ڈر ہے اس کویتا نے،
میری روٹی کھوہ لینی ہے ۔
چھلڑ چار مہینے پچھوں،
جہڑے ملدے،
ہٹ جانے نے ۔

مینوں اس لئی کھرھوے کھرھوے
سولاں ورگے تکھے تکھے
انگیاراں جہے مگھدے ہوئے،
بول نہیں ملدے ۔
میں تے چر توں کولے کولے،
پھلاں ورگے لیرے لیرے،
گیت لکھن دا عادی ہویاں ۔
کدے کدے پر دل کہندا ہے،
"تکڑا ہو کے کڈھ حونصلہ،
ایویں کاہنوں ڈھیری ڈھاہی ۔
کول بلا کے اس کویتا نوں،
جو کہندی ہے بھیٹا کر دے ۔
اپنی کانی دی کل شکتی،
اس دے پیراں اتے دھر دے ۔
کوئی پربت ڈھیہہ نہیں پینا ۔
کسے خلیفے آ کے تینوں
کھا نہیں لینا ۔"
(4-8-63)

آئی رتّ رنگیلی رنگ کھلاردی،
چار-چپھیرے ہریائیاں نے ٹہکیاں ۔
ہسن مڈھاں وچوں کنج کرومبلاں،
بنجر بیابان بہاراں مہکیاں ۔
بوہے اتے کرناں دے دل اپڑے
پیر پیر توں نور پھہارے فٹّ پئے ۔
دھرتی لے انگڑائی اٹھی نیندروں،
چھنڈ آلساں پھیر ارادے جٹّ پئے ۔
دل دے پانی نرمل شیشے وانگراں،
تر گئیاں نے دور وچاراں مندیاں ۔
کیہی گھڑی کہ اج پیاساں بجھیاں،
ویہڑے گدھا پاون اج سگندھیاں ۔
بیٹھ جان جیوں ویہڑے جڑ کے کنجکاں،
اج سدھراں بیٹھ گھوڑی گاؤندیاں ۔
دھرتی-ماتا سو سو شگن منانودی،
اج دلاں نوں جوہاں نے نشیاؤندیاں ۔
مہک پئیاں نے دھوڑاں پھلاں وانگراں،
ہتھ سمیں دے چانن تنداں کتیاں ۔
کھیتاں وچوں ہوئیاں ہیکاں اچیاں،
آساں پائیاں کناں دے وچ نتیاں ۔
دھرتی دا شنگار بہاراں سرگھیاں،
نت نہ کونجاں آن کنارے بہندیاں ۔
آؤ ! بہہ کے گائیے گیت بہار دے،
نت نہ رتاں انج مہکیاں رہندیاں ۔
(17-4-60)

ٹھیک ہی انجان ہاں میں،
ٹھیک ہی نادان ہاں میں،
سمیں دے بیتن تے جہڑا
ہویا نہیں بھورا سیانا ۔
ایس گلّ نوں سوچیا نہیں،
ایس گلّ نوں سمجھیا نہیں،
وہن ساڈے جذبیاں دے،
نت کنڈھے توڑدے نہیں،
نت وگدے شوکدے نہیں ۔
ہڑھاں دے لتھن توں پچھوں،
کنڈھیاں دے وچ وگنا سکھ جاندے ۔
میں تے ایہو سوچیا سی،
میں تے ایہو سمجھیا سی،
چراں پچھوں ملی ایں توں،
ہسّ کے کوئی گلّ کرسیں ۔
نین دوویں مسکرا کے،
زندگانی دے خلا نوں پھیر بھرسیں ۔
غلط سی پر سوچ میری،
تے غلط وشواش سی ۔
میں خزاں وچ مہک سجری،
دی لگائی آس سی ۔
ٹھیک ہی انجان ہاں میں ۔
(27.10.60؟)

دن ڈھلیا، ترکالاں پئیاں،
پھڑ کے ڈانگ، ڈنگوری، سوٹا،
چونک 'چ ڈٹھے تخت-پوش تے،
آ بیٹھے نے بردھ پرانے ۔

گلاں وچوں گلّ تردی ہے،
ہر گلّ پچھے نوں مڑدی ہے ۔

"قتیں سارا لنگھ گیا ہے
ہالی وی بھوں وتّ نہیں آئی ۔"
"پہلوں اؤڑاں ماردیاں نے
جے مینہہ پیندا،
پھر تھمن دا ناں نہیں لیندا ۔"

"لابھ سیاں، بھئی مینوں جاپے
ساڈے نال واہگورو جیکن
غصے ہویا
ساڈے ویلے انج کدے نہ مینہہ پیندے سی ۔"
میں تے کہناں،
"کلجگ آیا
ہر گلّ پٹھی ہی سندے ہاں ۔
الٹی پون سمیں دی وگدی ۔"

"ہور سنی اوں گلّ انوکھی ۔
نمبرداراں دی نونہہ نکی،
گھر دا سیناں پیہناں چھڈّ کے،
دفتر وچ نوکری کردی ۔"

"ساڈے ویلے کدے بھراوا
بھاویں پانی سر توں لنگھے
بھاویں کویں گزارا کردی ۔
پر تریمت پیر اپنے
گھروں باہر نہیں سی دھردی ۔"

"میں تے لکھاں دی اک آکھاں
بندے دے ہی کم کیتیاں
برکت پیندی ۔
تیویں تے گھر دا گہنہ ۔
چاردیواری دے ہی اندر
سوہنی لگدی ۔"

"کل اساڈا نکا جیتا
آکھن لگا،
'ہن بندے نے چہوں سالاں نوں
چن دے اتے چڑھ کے بابا،
اپنا جھنڈا گڈّ دینا ہے'
"انج کدے پر ہو سکدا ہے !
میں تے کہنا،
وچ دفتراں،
وہلے بہہ اخباراں والے
رہن چھڈدے نت ہوائیاں ۔"

"کی کی کہیئے تے کی سنیئے
کل دے جمیاں نوں ہن بھائی،
جے کجھ کہیئے،
گٹھّ گٹھّ لمیاں جیبھاں کڈھ کے،
اگوں وڈھن نوں نے پیندے،
گلّ اساڈی نوں نہیں سہندے ۔"

"ہن تے چپ رہنا ہی چنگا،
اک چپ تے سو سکھاں نے ۔
سبھ لٹا کے چھڈّ چھڈا کے،
اک پاسے ہو بیٹھ گئے ہاں ۔
"ساڈے ولوں چھوکر وادھا
کھیہہ اڈاوے، سر وچ پاوے،
ڈھٹھے کھوہ وچ چھالاں مارے ۔"
(3-11-62)

اج نہ چلے پون سگندھاں ونڈدی،
پھل کھڑن توں پہلاں ہی مرجھا گئے ۔
امبر تے کی کھڑن کپاہ دیاں پھٹیاں،
چار-چپھیرے بدل غم دے چھا گئے ۔

دل دی جوہ وچ اج نہ گونجن ٹلیاں،
اج، حصرتاں گیت ہجر دے گاؤندیاں ۔
ہؤکے بھردی کوئل اڈاری مار گئی،
سجّ-بہاراں تر گئیاں کرلاؤندیاں ۔

پرلے پار پرندے جاپن چہکدے،
ارلے پار نے سننج-مساناں ورتیاں ۔
وانگ بریتے اج چگردا لوسیا،
بل بل اٹھن اج دلاں دیاں دھرتیاں ۔

بنھ صبر دا جاپے یارا ٹٹیا،
ہور نہ جاوے قہر اساتھوں جھلیا ۔
"کہڑا ویری ہتھ بہاراں ساڑدا ؟"
پتن دل دا آن سوالاں ملیا ۔
(20-6-59)

اس ناول نوں پڑھدا پڑھدا
کئی ویراں میں رویا ہاں ۔
اس ناول نوں پڑھکے راتیں
ستا ستا کئی واری میں
لہو-لبڑیاں لوتھاں نوں تکّ کے
ابڑ-واہے اٹھیا ہاں ۔
اک بڈھی ماں مکھ پاتر ہے
اس ناول دی
جس دا پتی تے تنے پتر،
وچ جنگ دے مارے گئے نے ۔
تے اوہ ماتا اچی اچی روون دی تھاں،
اپنے ویہڑے وچ کھلوتی،
کٹھے ہوئے کل لوکاں نوں پچھ رہی ہے،
"دسو، دسو،
میرے پنڈ دے بیبے لوکو،
مینوں دسو،
جس برفیلی تے پتھریلی
دھرتی دی خاطر
میرا پتی تے تنے پتر
مارے گئے نے،
اس دھرتی تے ٹوٹے نالوں
میرے دل دے ٹوٹے
کی اینے ہی سستے سی ؟
کی میں اپنے تنے پتر،
اس مٹی دا مل تارن لئی ہی پالے سی ؟
بولو، بولو، ماں پچھدی ہے،
کیوں نہیں کوئی ہنگارا بھردا ؟
کہڑے دانوَ دا سر پھریا،
جو دھرتی دے سندر ویہڑے
رات براتے، جان بجھ کے،
مارو بمب نت ہی دھردا ؟"
پر اوہ کول کھلوتے لوکیں
نیویں پائی،
بتاں وانگ اڈول کھڑے نے ۔
بڈھی ماں دے ایس پرشن دا،
کوئی وی اتر نہیں دندا !
(18-12-63)

آس متھا اج کیکر چمکیا،
کس طرحاں دی خبر آئی دوستا ۔
چھڑ پئی جھرناٹ، دھرتی ہسدی،
سدھراں نے پیل پائی دوستا ۔
جھومدی ہوئی کلپنا دی ڈال تے،
جند بہہ کے چہچہائی دوستا ۔
بنجراں دی ہک دھڑکی کس طرحاں،
رتّ مڑ کے مسکرائی دوستا ۔
امبراں تے دھوڑیاں کس لالیاں،
زلف دھرتی دی سجائی دوستا ۔
"کون انکھاں ساڈیاں ونگاردا ؟"
تھلاں وچوں واج آئی دوستا ۔
پربتاں دا اج سینہ کمبیاں،
سٹّ ہے فریاد لائی دوستا ۔
پھاندھکاں دے گھریں جا کے ویکھیا،
موت ورگی چپ چھائی دوستا ۔
مہک بھریاں جن بہاراں پھوکیاں
لاٹ ہن ایہہ ڈگمگائی دوستا ۔
زندگی نے اج اکھاں پٹیاں،
نسچیاں نوں جاگ آئی دوستا ۔
(15-2-61)

میرے متر، تے ہمدردی،
چنگا ہویا، توں آیا ایں ۔
چھٹی ویلے دا ہی بیٹھا سوچ رہا ساں،
کالی رات کویں لنگھیگی ۔
کالی رات ہمالہ بن کے،
میرے راہ وچ آن کھلوتی،
جس دیاں اچ ٹیسیاں اتوں
جس دیاں ڈونگھیاں کھڈاں وچ دی،
میرے ورگے کلّ-مکلے بندے دے لئی،
پار لنگھنا ڈاڈھا اوکھا ۔
دن دا کی ہے،
دن تاں سہرا،
اک دوجے نوں ٹچر کردے،
آپو وچ ہنگارے بھردے،
اوکھا سوکھا لنگھ جاندا ہے ۔
پر ایہہ رات بھیانک ڈاڈھی،
بھوتاں دے پرچھاویں وانگوں،
میرے پچھے لگی پھردی ۔
میرے وانگوں ایہنوں وی کوئی،
ساتھی ہمدردی نہیں ملدا ۔
جس دے کول بیٹھ دو گھڑیاں،
سارا حالَ سناوے دل دا ۔
ایسے لئی ایہہ دن ڈھلدے ہی،
سو ول پا کے،
میرے بوہے آن کھلوندی ۔
مینوں اس توں ڈر لگدا ہے
مینوں اس توں بھے آؤندا ہے ۔
ویکھ بھیانک شکل ایس دی،
میرے انگ ٹھنڈے ہو جاندے ۔
توں آیا ایں ۔
جی آیاں نوں ۔
گلاں کہندے، گلاں سندے،
دو پل سوکھے لنگھ جاونگے ۔
رتّ-پینے اس اکلاپے توں
اکھ بچا کے، جان چھڈا کے،
لمی اک جھکانی دے کے،
بہہ کے کٹھے ہسّ لوانگے ۔

درد پرانے، روگ اولے،
اک دوجے نوں دسّ لوانگے ۔
تیرے آیاں ایس رات دی،
حالت ڈاڈھی مندی دسدی ۔
اج وچاری میرے در تے،
کھڑی رہیگی منگتے وانگوں ۔
اج ایس نوں میرے ورگے ہور کسے دا،
ہے بوہا کھڑکاؤنا پیناں ۔
کلّ تیک تاں جویں کویں وی،
ایہنوں جھٹّ لنگھاؤنا پیناں ۔
(22-3-63)

کنڈیاں دی جیوں تکھی نوکے،
تڑپھن تریل دیاں دو بونداں،
انج اڈیکاں دی میں سولی،
جند پیاری تولاں ہو ۔

جند-ونجھلی دے سیک ترسدے
بلھاں دی چھوہ نگھی نوں،
امبر اتے تارے سسکن،
بھلے چاء کلولاں ہو ۔

سینے سامبھے پھٹّ ڈونگھیرے،
بلھیں کتھا پیاراں دی،
جھڑ جھڑ پیندے ہنجھو میرے
جیوں توتاں توں گولھاں ہو ۔

پیڑ میری وی وانگ مہک دے
گھلدی جاوے وچ ہوا دے،
لوں لوں دسے درد کہانی
پھر وی بھیت نہ کھولھاں ہو ۔

ہجر-تھلاں دے ریتے پھکے،
بیلے چیرے راتاں نوں،
امبر دی ہن محفل وچوں
نین-شربتی ٹولاں ہو ۔

پھٹّ ہجر دے، درد جگر دے
دین گواہی سدکاں دی،
اٹھے چیس ورولے وانگوں
دو اکھر نہ بولاں ہو ۔

بھاگاں والا کہڑا رستہ ؟
جدھر دی توں ترکے آؤنا
اس رستے تے اس جندڑی دا
کنکا کنکا ڈولھاں ہو ۔
(18-1-59)

ایہناں دھپّ عینکاں وچ دی،
اس جیون نوں،
توں ویکھن دی عادی ہوئی ۔
ٹھیک ہے ایہناں شیشیاں وچ دی،
اس جیون دے کوجھے کوجھے،
کالے کالے درش چپھیرے،
تینوں نیلے نیلے دسدے ۔
پر تینوں میں اک گلّ دساں،
ایہناں نیلے رنگاں توں وکھرے وی،
اس جیون وچ رنگ انیکاں ۔
تیریاں دھپّ عینکاں تکّ کے،
تیرے اتے
مینوں بڑا ترس ہے آؤندا ۔
تیری حالت ساون دے اس انھے ورگی،
جس نوں اس دھرتی دے اتے
ہریاول ہریاول دسدی ۔
جے توں اپنے چار چپھیرے،
اس جیون دا،
اصلی روپ ویکھنا لوچیں،
تاں تینوں میں،
اینا ہی بس کہہ سکدا ہاں،
اپنیاں کالیاں اکھاں اتے،
دھپّ عینکاں لایا نہ کر ۔
ونّ-سونے، اس جیون دے،
رنگ ویکھن توں
ڈریا تے گھبرایا نہ کر ۔
(22-4-64)

"چارے پاسے سوشلزم دا رولا گولا
جناں کھناں ہی، ہولی ہولی،
ٹھوکر کھا کے،
اس دے ول کھچیندا جاوے ۔"

"ایہہ ہن ساڈے سر دے اتے،
اک ننگی تلوار وانگراں،
دن تے راتیں رہے لٹکدا ۔"

"جہنوں منہ دھونا نہیں آؤندا،
جہڑا نت ہی میل ہنڈھاؤندا،
اوہ وی ایس شبد نوں سن کے،
آکڑ آکڑ کے تردا ہے ۔"

"ٹھیک ہے کہ ایہہ چانن-سوماں
راہ ساڈا رشنا سکدا ہے ۔
بیاباناں دی ہکّ اتے،
ویکھدیاں بس ویکھدیاں ہی،
سوہے پھل کھڑا سکدا ہے ۔"

اس لئی سچ تاں ایہہ ہے یارو،
اج ویلا ہے
بند کمرے وچ کٹھے ہو کے،
سوشلزم تے لوک راج دا متا پکائیے ۔"

"لمے لمے واک بنا کے،
دھندلے دھندلے شبد جوڑ کے،
اصلی منتوَ بھنّ توڑ کے،
ہر اک دھر دے حق بچائیے ۔
تے انج مورکھ لوکاں دیاں
اکھاں دے وچ گھٹا پائیے ۔"
(13-2-64)

دل دریا نے بکل پایا
تیرے تاج-مہلاں نوں
راہاں تے مسکان دھوڑ گئی
تیری نظر سولی ہو ۔

بول تیرے دو مہنگے مہنگے،
جیکن شہد چھتیوں چووے
ستے ستے کھیتاں وچوں
گونج پوے جیوں ٹلی ہو ۔

انگیاراں تے تردی کوئی
لنگھ آئی میں واٹ ہجر دی،
نینیں کھڑیاں سجّ-بہاراں
چھبّ نہ جاوے جھلی ہو ۔

کیہا سی سنسان چگردا
کیہی رت وچھوڑے دی
یاداں دے منہ-زور ورولے
پاؤندے رہے ترتھلی ہو ۔

دن چڑھدے دی لالی وانگوں
سجناں نے سندھور چھڑکیا،
چھیل-جوانی مہکاں ونڈے،
جند-بہاراں ملی ہو ۔

ہن نہ پبّ دھرت تے لگن
مہک مہک چگردا ہویا
پوناں آئیاں دین ودھائی
کانگ نہ جاوے ٹھلی ہو ۔

چن-چاننی امبر دھوتا
تارے، سوہنے لگن وے،
کرناں کتن سوت نورانی
جیکن دودھی-چھلی ہو ۔
(9-12-58)

ایہہ من ڈاڈھا ہی مورکھ تے چنچل ہے ۔
اٹھے پہر ہی اٹھدا بہندا ۔
چنگیاں گلاں سوچن دی تھاں،
آپنیاں بیگانڑیاں دا،
برا بھلا چتودا رہندا ۔
تردے جاندے،
کدے کسے نوں مکے وٹدا ۔
بنا بہانے، کدے کسے نوں گالھاں کڈھدا ۔
سو ویری میں،
اکلوانجھے بہہ کے اس نوں سمجھایا ہے ۔
پر ایہہ مورکھ
بچیاں وانگوں،
اس ویلے تاں سمجھایا، منّ جاندا ہے ۔
پر دوجے پل،
اقراراں نوں وسر بہندا ۔
اک کھوہے دے ڈڈو وانگوں،
اپنے گھر وچّ،
پھنے خاں بن بن کے بہندا ۔
ایس مشینی یگ دے اندر،
وہلا کہڑا ۔
اپنے دھندے چھڈّ کے جہڑا ۔
آ کے اس نوں متاں دیوے ۔
سارے دن دیاں کل کرتوتاں
گن گن دسے ۔
نہ سمجھے پھر ۔
آپے کدھرے ہڈّ گوڈے تڑوا بیٹھیگا ۔
تے ورھیاں دی بنی بنائی،
اپنی پتّ لہا بیٹھیگا ۔
(18-9-64)

عمراں توں وی لمی یارا
مکی کالی رات ہجر دی
دن-چڑھیا اقرار دا ۔
پورب-بوہے نوں کھڑکا کے،
دن دا راجا نکل تریا
'نھیرے نوں ونگاردا ۔
اوہ ! اک پنچھی ٹاہنی اتے
بیٹھا گاوے گیت سریلا
دئے سندیش بہار دا ۔
دل دے ہرمندر وچ گونجے
بانی ورگا بول کسے دا
تپش برہوں دی ٹھاردا ۔
پوناں وچّ ترن کھشبوآں
گھڑی سہانی ہندا جاوے،
سوہا مکھ پیار دا ۔
اکھ امبر دی سوہے ڈورے
ہتھ کسے دا راہاں اتے،
مہکاں پیا کھلاردا ۔
آخر پگے قول عشقَ دے
سورج دھرتی دے سر اتوں
کرناں-موتی واردا ۔
(9-7-59)

ورھیاں پچھوں اج اچانک پھیر ملے ہاں ۔
میرے نال میری پتنی ہے ۔
تیرے نال تیرے بچے نے ۔
اپنی پتنی نال تیری میں
کہڑی جان پچھان کراواں ۔
اجے تیک بچیاں نوں توں وی،
میری بابت کجھ نہیں دسیا ۔
کجھ کجھ دوویں شرمندے ہاں
اک دوجے توں ۔
اک دوجے دی مجبوری دا
پتہ اسانوں ۔
ایسے خاطر اکھ بچا کے،
نیویں پا کے، نظر جھکا کے،
آپاں دوویں لنگھ چلے ساں ۔

اوہ وی دن سن،
کنیاں گھڑیاں
اسیں چرا کے سمیاں کولوں،
کٹھے ہو کے بہہ جاندے ساں ۔
جہڑی گل نہیں آکھن والی
اوہ وی آپاں،
ہسدے ہسدے،
اک دوجے نوں کہہ جاندے ساں ۔
ایہہ وی دن ہے
جس دے کولوں،
اک پل اسیں چرا نہیں سکدے،
ورھیاں پچھوں اج ملن تے،
کھل کے ذرا بلا نہیں سکدے ۔
(5-8-63)

ویکھ وے ڈھولا، ساڈے ویہڑے
رت پراہنی آئی آ ۔
کھولھ کسے سگندھ پوٹلی
پوناں وچ کھنڈائی آ ۔

رنگاں دی گنڈھ سر تے چکی
پجی آتھن بوہے اتے،
پچھم ہتھ ودھا کے دوویں
سر توں گنڈھ لہائی آ ۔

اتر آئی رات دھرت تے
ویکھ کے ڈھولا، ورھیا جادو
دور کسے نے بانس دی پوری
بلھاں نال چھہائی آ ۔

یاد تیری دی گٹی لے کے،
دل دی کوری چادر اتے
کومل ہتھاں نال وے ماہیا
ویل سندھوری پائی آ ۔

کھل گئی پورب دی طاقی،
لشک پیا ویران بریتا،
ویکھ وے دھوڑاں-کجے راہیں
چاندی، چند وچھائی آ ۔

کھیتاں دے وچ رات ٹہلدی،
جیکن جند روپ-نشیائی،
کس نے آ کے رات پری نوں
کستوری سنگھائی آ ۔

ویکھ کے ڈھولا امبر ٹبے
ہسن کنج کپاہ دے ٹینڈے
سن کے ڈھولا ہیک سریلی
جس نے جوہ نشیائی آ ۔
(5-1-60)

تنّ کویتاواں لکھ کے گوری
گھر مڑیا ہاں ۔

اک کویتا ہے میرے پنڈ دے سوہن سنگھ دی،
جس نوں ورثے وچوں گوری
اک فقراں دی پنڈ ملی ہے ۔
ایس پنڈ وچ بجھا ہویا
کجھ قرضہ ہے ۔
ایہہ قرضہ جو ہاڑی ساؤنی
لتھن دی تھاں ویل وانگراں
ہندا جاوے دون سوایا ۔
کوٹھے جڈیاں تنّ دھیاں نے بوہے اتے ۔
اوہناں نوں وی قرض وانگوں،
گٹھّ گٹھّ وار روز دا آوے ۔
تے ہن اس دے سر دے اتے
دن تے راتیں بے دخلی دی
اک ننگی تلوار لٹکدی ۔

دوجی کویتا دے وچ گوری،
اک مائی دی اک کہانی ۔
پرسوں ادھی چھٹی ویلے،
ہتھ وچ لے کے خالی گڑوی
اپنی نونہہ دی خاطر آئی
نونہہ، جس نوں کہ بچہ جنمیں
ساتا ہویا ۔
پر نہیں گھر وچ کوئی لویرا
تے اوہ مائی،
اپنی 'واج چھٹیری کر کے،
بولاں دے وچ ترلا بھر کے
دودھ منگن لئی تر کے آئی ۔
دودھ کہ جو امریکہ دتا،
بھارت دے بچیاں لئی تحفہ ۔

تیجی کویتا بڑی نرالی ۔
جس دے روم روم وچ گوری
بھر دتی ہے میں خوش حالی ۔
اس کویتا وچ سوجھ نروئی،
چھکے ٹنگ کے،
میں صفتاں دے پل بنھے نے ۔
اس وچ پہلے چتراں ورگا،
رنگ نہیں ہے ۔
اس نوں پڑھ کے اےداں جاپے،
بھارت وچ کوئی تنگ نہیں ہے ۔
اس وچ ہر اک گلی موڑ تے،
پنڈاں اندر،
میں بجلی دے لاٹو لائے ۔
بنجر بیاباناں وچ دی، جھمّ جھمّ کردے،
کچے دودھ دے وہن وگائے ۔
ایہہ کویتا میں اگلے ہفتے،
ریڈیو اتے بولن جاناں،
اس کویتا نوں سن کے توں تاں،
اچی اچی ہسّ پئی ایں ۔
میں تے گلّ بھیت دی دسی،
پر توں ہسّ کے اچی اچی،
کندھاں نوں وی دسّ رہی ایں ۔
کندھاں دے وی کنّ ہندے نے ۔
پر میں جتھے بولن جانا،
اتھے جھوٹھ دا ملّ پیندا ہے ۔
سچ کسے نے کی کرنا ہے،
سچ جویں اک سکہ کھوٹا،
جس نوں کوئی قبول نہیں کردا،
سچ بولیاں پیٹ نہیں بھردا ۔
(5-8-62)

میرے بچے،
توں آیا ایں،
جی آیاں نوں ۔
توں ایں اک بھوس دی آس ۔
تیرے بن سی میرا جیون،
ہووے جیکن وچ اجاڑاں برچھ اکلا ۔
جس دے اتے پھلّ نہ کوئی
پھل نہ کوئی ۔
جس دی چھاویں آن کدی نہ بیٹھے راہی
جس دے اتے بیٹھ کدے نہ گاؤن پرندے ۔
جس نے کدے ہوا دی جھولی
اک مٹھّ وی مہک نہ پائی ۔
ورھیاں پچھوں رت پھرے تے،
چانچکّ جس نوں لگّ جاون
پھل گلابی، پتر ساوے ۔
ایکن میری آس دے سومیں
میرے سکھنے جیون اندر،
توں آیا ایں وانگ بہاراں ۔
ستے ہوئے انگاں اندر،
اج لہو دی تیز روانی ۔
بجھیاں ہوئیاں آساں وچوں
پھیر سلگ پئے نے چنگیاڑے ۔
ورھیاں پچھوں رت پھری ہے،
ورھیاں پچھوں آس ہری ہے ۔
تیرے آیاں سوچاں اندر، گھلی رنگینی ۔
تیرے آیاں اس جیون دا زہر وی مٹھا ۔
تیری خاطر، پی جاواںگا،
اس جیون دے گھٹّ کسیلے ۔
چمّ چمّ کے بلھ پیارے،
تیرے دوویں نین کوارے ۔
ویکھ رہا ہاں،
سوچ رہا ہاں ۔
تینوں بھیڑی نظر نہ لگے
تیرے کناں تیک نہ پجن ایٹم دے دھماکے ۔
گندلاں ورگے کولے کولے، لیرے لیرے،
تیرے انگاں اتے،
پے نہ جاون، امبر اتوں
بمباں دے پرچھاویں ۔
میرے بچے
توں آیا ایں ۔
جی آیاں نوں،
توں ایں اک بھوس دی آس ۔
(12-12-61)

رات آئی اے گھپ-ہنیری ۔
چارے پاسے کاواں-رولی ۔
بھکھ دے مارے دیسی کتے،
بھونکن پنڈ دی لیہندی گٹھے ۔
سنے امبر اتے بدل
آن جڑے نے ہولی ہولی،
جیکن کالا دھوآں
اننجن وچوں گیڑے کھاندا
ٹک جاندا اے وچ پلاڑیں ۔

کالی بولی رات ہنیری،
ہر بوہا ہے ملّ کھلوتی،
ہر ویہڑے وچ پیر پسارے ۔
تھکے ٹٹے انگ-کرسانیں
آ ڈگے نے منجیاں اتے ۔
دو گھڑیاں لئی دھرتی اتے
چھا جائیگی چپ چپھیرے ۔
دو گھڑیاں لئی رک جاونگے،
اس جیون دے تردے پہیئے
دن بھر دھرتی-امبر کچھّ کے
تھکّ ٹٹّ کے سوچ-پرندہ،
آ بیٹھا اے من دے ڈھارے ۔
نکے دیوے بیٹھ سرھانے،
دن دا تھکا سوچ رہا ہاں؛
"کس قیمت تے وکّ رہیاں نے اج زمیراں ؟
کنا سستا انساناں دا کھونّ وکیندا !
کیہی اساں کرتے بیجے،
سپنے دل دی دھرتی،
کیہی گھڑی کہ اک وی پھل نہ کھڑیا سوہا ۔
رتاں آئیاں تے تر گئیاں
بند اجے ہے چانن والا بوہا ۔
سوچ رہا ہاں کہ روزگاراں دا کیہا کوہلو،
اٹھے پہر ہی تردے جانا
وٹّ کسیساں،
کھوپیں لگے بلد جویں نے بھاؤندے پھردے ۔
گلاں کردے، باتاں پاؤندے،
سوں چکے نے کلّ گوانڈھی ۔
کیوں نہیں سوندا جھمب مار کے، ہے من میرے ؟
دن چڑھدے نوں کرن لئی نے کم بتھیرے ۔"
(13-12-61)

اج جدوں کہ تیری بابت
اک انوکھی خبر پھیلی
میں بڑا حیران ہویاں
تے کھلوتا سوچدا ہی رہِ گیا ہاں ۔
میں تاں ایہو سمجھدا سی
توں بڑی انبھول تے نادان ہیں ۔
تیرے دل دے ساگریں نہیں،
شوکدے طوفان اٹھے ۔
تے رنگیلے سپنیاں دا
کوئی قاصد بہڑیا نہیں ۔
ایہہ تصور اج مینوں،
شیشیاں دا محل لگا
اک ٹھوکر نال جہڑا،
بس ڈھیری ہو گیا ہے ۔
آپ اپنی سوجھ اتے،
اج مینوں ترس آیا ۔
اج آخر جانیاں ہے،
میں بڑا انبھول تے نادان ہاں ۔
ایس دل دے ورقیاں نوں پڑھن ویلے،
سمیں دی دھارا توں جہڑا،
بہت پچھے رہِ گیا ہاں ۔
(15-10-64)

اس پڑا تے آن کے چر دا کھڑھاں
سوچداں پچھے مڑاں،
سوچداں، اگے ودھاں ۔
اس دچتی وچ میرے نال دے تاں
بہت اگے نکل گئے نے ۔
پچھے مڑنا موت ورگا جاپدا ہے،
اگے ودھنا وی اوکھیرا بھاسدا ہے ۔
سوچدا ہاں ۔
کیوں نہ ایسے رخ ہیٹھاں،
بیٹھ دو گھڑیاں لنگھاواں ۔
اگے پچھے دے جھمیلے چھڈّ سارے،
اج دی اس گھڑی دی ہی قدر پاواں ۔
اس دچتی وچ کھلوتا،
میں سہارے بھالدا ہاں ۔
کئی ڈھچر ڈھونڈدا ہاں ۔
پر ایہہ ظالم سوچ مڑ تنگ کردی،
میرے من دے چین نوں ہے تنگ کردی ۔
"رکھ ہیٹھاں کد بھلا کوئی،
گھر بنا کے بیٹھدا ہے ۔
مورکھ مناں،
رکھ ہیٹھاں ہی بھلا جے بیٹھنا ہے،
ایس لمی سڑک اتے،
رکھ بتھیرے ہور وی نے نظر آؤندے،
چھاں جنہاں دی ایس نالوں،
سنگھنی کجھ جاپدی ہے ۔
کیوں نہیں پھر توں بھلا ہن،
ہور تھوڑھی جرئت کردا ۔
کھچّ دھوہ کے ہی صحیح پر،
کیوں نہیں توں پیر اپنے،
ہور اگے ولّ دھردا ۔
(7-8-64)

چڑھیا سال چھتالیواں سنگراماں والا
جیکن جھکھڑ رات نوں بوہے کھڑکاوے ۔
ستے ہوئے ساغراں نے اگّ اچھالی
کمبی دھرتی، ہلّ گئے امبر دے پاوے ۔

راجا ٹراونکور دا وڈا ہنکاری،
جو جی آوے نت ہی فرمان چڑھاوے ۔
کھیتاں وچوں اگدی پر بھکھ-بیماری،
بے روزگاری جیوندیاں دی رتّ سکاوے ۔

بنھ صبر دا ٹٹیا تے ہوشاں آئیاں
گھر گھر کامیں بیٹھ کے پئے کرن وچاراں ۔
کد تکّ کردے رہنگے حاکم من-آئیاں،
کد تکّ ہؤکے بھردیاں رہسن مٹیاراں ۔

"رکھاں چھاویں بیٹھیاں نہ منزل مکے
چپ کیتیاں ہانیؤں نہ ہون گزارے ۔
آؤ مکائیے چندری رجواڑا-شاہی،
آؤ وکھائیے حاکماں نوں ہتھ کرارے ۔

چھندے جچر جبر دے نہیں بدل کالے،
روشن ہو نہیں سکدے آساں دے تارے ۔
کر نہیں سکدی زندگی ایہہ ہور ترقی،
راہ وچوں جے کٹدے نہیں پتھر بھارے ۔

ہار گئے ہاں چکدے سرکاری چھٹاں،
بہت کیتیاں حاکماں دیاں نت وگاراں ۔
ہاریاں ہوئیاں ہمتاں جاں اٹھ کھلوئیاں،
لایا متھا یودھیاں پھر نال پہاڑاں ۔

ویکھ واپری راج وچ ایہہ گلّ نیاری،
راما سوآمی منتری غصے وچ آیا ۔
"کہڑا جو سرکار نال آ متھا لاوے،
کہڑا، جس نے راج وچ ہے شور مچایا ۔"

جھٹ پٹ تاراں کھڑکیاں تے ہوئی تیاری،
"باغی مار مکا دیؤ،" راجے فرمایا ۔
چڑھ پئے بڑہکاں ماردے افسر سرکاری،
شیر جویں جھنگاڑدا بھکھا ترہایا ۔

'ویالر-پنوپڑا' ساگر دے کنڈھے
گھگّ-وسندے چراں توں دو نگر بھارے ۔
راہیں دھوڑاں اڈاؤندیاں آ گئیاں جیپاں،
فرنی لاگے پہنچ گئے افسر ہنکارے ۔

جھگیاں لاگے کھڑے سن کجھ نڈھے ناراں،
ویکھ اوہناں نوں افسراں ہتھیار سمبھالے ۔
لیٹ گئے پر دھرت تے مزدور ہٹھیلے،
نہ بھورا وی گھابرے، اوہ انکھاں والے ۔

اگے ودھن لگ پئے، اوہ وار بچاؤندے،
پہنچے آخر سوربیر ویری دے نیڑے ۔
ویکھ حوصلے پلسیئے پیراں توں ہلے،
ہتھو ہتھی لگّ پئے جاں ہون نبیڑے ۔

اک در اگّ ورھاؤندیاں پئیاں بندوقاں،
اک در ٹکر لے رہے پر بے-ہتھیارے ۔
دھاڑ پولیس دی وچ سن پورے پنتالی
سارے مکے رہِ گئے بس پنج-پیارے ۔

اوہناں پنجاں بھجّ کے ہی جان بچائی،
جا کے شہر دیوان نوں سبھ حالَ سنایا ۔
خطرہ ہویا راج نوں، پے گئی دہائی،
فوج پولیس دا پنڈ تے پھر کٹک چڑھایا ۔

پہنچے ہتھیں ننگیاں پھڑ کے سنگیناں،
جہڑے آئے ساہمنے سبھ مار مکائے ۔
اک سو سٹھّ پیاریاں جنداں تڑپھائیاں،
چھناں-ڈھارے اک وڈھیوں ساڑ گوائے ۔

پرجا دے رکھوالیاں پھڑ آپ مواتے،
گھگّ-وسیندے پنڈ نوں کیتا ڈھیہہ ڈھیری ۔
گلیاں بھاں بھاں کردیاں، سنسان چپھیرے،
جھلی اتیاچار دی اک لال ہنیری ۔

چھڈّ گھراں نوں تر گئے بچے تے بڈھے،
لے کے جاناں ویالار نگر نوں دھائے ۔
تنّ پاسے اس پنڈ دے پانی ہی پانی،
چوتھی گٹھوں راہ اک اندر نوں آئے ۔

ڈھلیا سورج، چمک پئے امبر دے تارے،
فوج پولیس نے پنڈ نوں آ پایا گھیرا ۔
آکھن جیؤندا اک وی ہن جان نہیں دینا،
آن ملیا بچڑاں نے چار چپھیرا ۔

چلن لگی رات نوں انھے-واہ گولی،
نال کڑاکے کمبدی پئی دھرتی ساری ۔
حاکم پئے سی کھیڈدے لہو-رتی ہولی،
ڈگن لگے سورمیں پھر وارو واری ۔

انت پنڈ دے واسیاں ایہہ متا پکایا،
رات اج دی جاپدی ساڈے تے بھاری ۔
جہڑے نکل سکدے، اوہ نکل جاؤ،
باقی کریئے ٹاکرا، ایہہ گلّ نتاری ۔

دو سو پچھے رہِ گئے، انکھیلے سورے،
باقی تر کے لنگھ گئے پھر ڈھاب ڈونگھیری ۔
کردے رہے اوہ ٹاکرا، بچناں دے پورے،
رکھے اچے حوصلے نہ ڈھاہی ڈھیری ۔

دن چڑھیا تے فوج نے پھر کر کے ہلاّ،
مار مکائے سورمیں یودھے انکھیلے ۔
حقاں خاطر دولیاں سی بازی لائی،
پا گئے انت شہیدیاں اوہ بیر-ہٹھیلے ۔

لیہندی گٹھے، پنڈ دی برچھاں دی چھاویں،
اج تکّ وی پئی اے ہڈیاں دی ڈھیری ۔
جبر-صدق دی جنگ سی اس تھاں تے ہوئی،
اس تھاں دھرتی بیٹیاں سوہی رتّ کیری ۔

سچا کھونّ بہادراں دا جتھے ڈلہے،
اتھوں آخر کھڑدیاں نے سچ بہاراں ۔
اک چنگ 'چوں اچیاں ہندیاں نے لاٹاں،
اک ٹیپے 'چوں مہکدے نے پھل ہزاراں ۔

کر کر حیلے تر گئے لکھاں ہتیارے،
چال سمیں دی کستراں پر روکی جاوے ۔
سنگیناں دی نوک تے پلدی سچیائی،
راتاں چیر ہنیریاں، سرگھی مسکاوے ۔
(30-3-60)

صدیاں دا ایہہ بڈھا بوڑھ،
اس دے انگیں رچیا کوڑھ ۔

ایویں ملی بیٹھا تھاں،
پر نہ دیوے بھورا چھاں ۔

پتہ ویکھن نوں نہ لبھے،
چر دے جھڑ چکے نے سبھے ۔

ہن نہ ہیٹھ مسافر بہن،
سکے ٹاہن کہانی کہن ۔

ہن نہ اتھے کوئلاں گاؤن،
اپر اس دے گرجھاں بھاؤن ۔

ہن نہ ہیٹھاں گدھے پین،
ہن تاں اس تے الو رہن ۔

کدے سماں سی اس دے تھلے،
نچدے گبھرو ہو کے جھلے ۔

اس تھاں آ کے نکے بال،
بھل جاندے سی ہور خیال ۔

گلی ڈنڈا اٹھے پہر،
نہ جانن کی ہندے ویر ۔

پا پینگھاں کڑیاں ہر سال،
جھوٹدیاں سن چاواں نال ۔

پر ہن ہویا بڈھا بوڑھ،
ہلن اس دے سارے جوڑ ۔

جھکھڑ ہتھوں ہڈّ تڑاوے،
وچ ہنیری جھولے کھاوے ۔

ڈردے مارے نکے بال،
بھلے اس دا اج خیال ۔

آکھن "اس تے ڈیناں رہن،
بالاں نوں جو چکن پین ۔

بھوت پریتاں لائے ڈیرے،
اتر ہیٹھاں وچ ہنیرے ۔

راتاں نوں جو لڈی پاؤن،
دن چڑھیا نہ نظریں آؤن ۔"

آکھن "کوئی نہ اتھے جاوے،
جہڑا جاوے جند گواوے ۔"

اس لئی نک منکے بال،
بھلے اس دا اج خیال ۔

ہو چکا اے بڈھا بوڑھ،
ٹٹدے جاندے اس دے جوڑ ۔

لمی آیو بیٹھا بھوگ،
لگے اس نوں مارو روگ ۔

اس نوں مڈھوں ہی الٹائیے،
رکھ نواں ہن اس تھاں لائیے ۔

جگاں تیکر ونڈے چھاواں،
وگن ہیٹھاں شانت ہواواں ۔

پھٹن اس دے پتر سوہے،
مسکاناں دے کھلھن بوہے ۔

جس تے پنچھی نچن گاؤن،
جس تے کڑیاں پینگھاں پاؤن ۔

جس دے ہیٹھ مسافر بہن،
جتھے بھنگڑے گدھے پین ۔

ایہہ تے ہویا بڈھا بوڑھ،
اس دے ہڈیں رچیا کوڑھ ۔
(23-11-60)

اٹھ کھلوتی، ستی سرگھی،
تھالی گھولے رنگ وے ۔

نور-پری توں بدلاں مہندی،
لئی ادھاری منگ وے ۔

سورج رانے اکھ اگھاڑی،
دھرتی لاہی سنگ وے ۔

کرناں آ بوہے کھڑکائے،
ہولی جہی پھر کھنگھ وے ۔

ہویا چار چپھیرے چانن،
رہِ گئے نھیرے دنگ وے ۔

چڑیاں رہیاں چوک ہانیاں،
پنچھی کھولن کھنبھ وے ۔

دہوں-نڈھے نے پھڑ کے سوٹی،
نھیرے دتے جھمب وے ۔

آس میری انگڑائی لیندی،
جاگی موک امنگ وے ۔

گہر-گمبھیر سروور وچوں،
اٹھے جویں ترنگ وے ۔

آ مل سجن چیر ولھکھاں،
پوری ہوئی امنگ وے ۔
(4-2-59)

نین میرے سنیاں راتاں 'چ وی نے جاگدے،
ٹٹدے آکاش اتوں میں ستارے ویکھداں ۔
راخ دی ڈھیری کہانی سپنیاں دی دسدی،
سسکدے ہوئے نت ہی میں چاء کوارے ویکھداں ۔

پون ٹھنڈھی اج انگاں میریاں نوں پچھدی،
رکھ سکے وانگ کیکر زندگی ویران ہے ۔
نور دی کوئی کرن نیڑے نہ میرے ڈھکدی،
چن باجھوں کی بھلا ایہہ سکھنا اسمان ہے ۔

میریاں نظراں 'چ تردی، اج تیکر ایہ گھڑی،
بتّ تیرا نھیریاں واٹاں 'چ کدھرے کھو گیا ۔
ہکّ اندر شوکدے ارمان سوہے سوں گئے،
پیر ہاتھی دا جویں کہ پھلّ سچے کوہ گیا ۔

کدے ایہناں اکھیاں 'چ لشکدی سی سترنگی،
اج ایہہ برسات وانگوں کس طرحاں نے وہندیاں ۔
حسن اتے عشقَ دے متھے سیاہیاں جمیاں،
اج راتاں وی خزاں دی نے کہانی کہندیاں ۔

چھنکدے ہوئے ہاسیاں دی موت ورگی چپ ہے،
چہکدے ہوئے پنچھیاں دے کھنبھ کھوہے گئے نے ۔
سرگھیاں ایہہ کہکشاں، ایہہ پہُ-پھٹالے رنگلے،
سہج دے ایہہ چنہ سارے کنج کوہے گئے نے ۔

کلپناں دے کھنبھ ٹٹے، چلیاں جاں نھیریاں،
ہسدی ہوئی زندگی وی لاش بن کے رہِ گئی ۔
پیر جہڑے منزلاں ول اٹھدے سن ہر سمیں،
اج اوہناں نوں جویں زنجیر کوئی پے گئی ۔

حسن بھکھا، کرت بھکھی، ولکدی ہے زندگی،
سدھراں درویش وانگوں ہتھ اڈی روندیاں ۔
دھرت ساڈی دے چراں توں بلھ سکے ہوئے نے،
امبراں توں خون دیاں نے گھرالاں چوندیاں ۔

پچھدا ہاں میں تہانوں زندگی دے عاشقو،
سکھنے کی آس میری دے بنیرے رہنگے ؟
انج ہی کی پیار دی قتلام ہندی رہیگی ؟
انج ہی کی ایہہ اڈیکاں تے ہنیرے رہنگے ؟
(24-6-59)

پیر اج انسان دے منزل ول اٹھے،
گھٹے امبر-دھرتیاں اس وچ کلاوے ۔
جت رہیاں برہمنڈ نوں سوچاں انسانی،
نیجھ منکھی دوریاں نوں چیری جاوے ۔

اک-در ساگر لوکتا دا ٹھاٹھاں مارے،
اک-در اگّ اچھالدے چنگیز ہلاکو ۔
اک-در ہوئیاں اچیاں امبر ول باہاں،
اک-در ہولی کھیڈدے ہتیارے ڈاکو ۔

امبر اتے شوکدے نے راکٹ، مارو،
اچی ہندی جا رہی بمباں دی ڈھیری ۔
دینت جنگ دے پا رہے نے کیکر کھورو،
کی پتہ کد جھل پئے اک موت-ہنیری ۔

زہر دھوڑدے پئے نے فصلاں دے اتے،
جنگ-باز اج جاپدے ہوئے ہلکائے ۔
امبر اتے گجدے جد بدل مارو،
گیت بھلا پھر پیار دے کوئی کیکر گائے ۔

وچ گداماں سڑدیاں نے اک-در کنکاں،
اک-در بچے ولکدے پھڑ ہتھیں ٹھوٹھے ۔
ایٹم دے اس دور وچ بندہ کرلاوے،
ملدے نہ انسان نوں دو ٹکر جوٹھے ۔

کھاوے سہم بھوش دا، چہرے مرجھائے،
کد تک چھائی رہیگی انج مردیہانی ۔
بھل گئے نے کنجکاں نوں گیت سریلے،
نرک بنا رہی دھرت نوں دینتاں دی ڈھانی ۔

ہالی سانوں بھلیا نہیں ہیروشیما،
پھیر تیسری جنگ دا کوئی بگل وجاوے ۔
کھیت اساڈے منگدے میگھاں توں پانی،
کون ایہناں تے انبروں پیا بمب ورھاوے ۔

ہو نہیں سکدی ہور ہن کوئی انہونی،
کٹھے ہو گئے زندگی دے کل پجاری ۔
بھنّ دیانگے بچڑاں دیاں پاپی باہاں،
گلّ امن دے راکھیاں ایہہ دل وچ دھاری ۔

بول کسے گبھروٹ دا پڑ وچوں گونجے،
ساڑ نہ کوئی سکدا ساڈے کھلواڑے ۔
دانہ دانہ صدق دی دے رہا گواہی،
پے نہیں سکدے بولھ تے دن دیویں دھاڑے ۔

قسماں کھا کے گبھرو پنڈاں دے اٹھے،
اک اساں مٹیار وی رون نہیں دینی ۔
ہو چکی ہے زندگی دی بہت تباہی،
رتّ سچی انسان دی ہن چون نہیں دینی ۔

کون لیریاں گندلاں چمبے وچ ساڑے،
کہڑا پاپی جنگ دا پیا راگ الاپے ؟
بوہڑاں ہیٹھاں بولیاں پاویگی ڈھانی،
پنڈاں وچوں سننگے نہ وین-سیاپے ۔
(21-9-59)

ہور اچا تھال ہویا دھرت توں،
ہور تکھی پیڑ میری ہو گئی ۔
شانت-کرناں نے اکاشیں گھمیاں،
رتّ پھٹاں میریاں 'چوں چوء گئی ۔

ہور چانن تھال وچوں ڈلھیا،
ہور گوری امبراں دی ہکڑی ۔
ہور پینڈے عشقَ دے دشوار نے،
جم گئی بلھاں تے کیہی سکڑی ۔

ہور ہندی رات جاوے چاننی،
ہور 'نھیرے نقش تیرے ہو گئے ۔
سپنیاں دے رنگ سوہے کھر گئے،
پیر کہڑے پھل سوہے کوہ گئے ۔

چار کونٹاں زندگی نے کچھیاں،
اج تیکر نقش تیرے ٹولداں ۔
دور میتھوں نے بہاراں ساویاں،
پتّ-جھڑ راکھ نوں ہی پھولداں ۔

میل تیرا ہی اساڈی زندگی،
چن کولوں نور لے کے کی کراں ۔
آس دا کچا پیالہ ٹٹیا،
رہِ گئیاں نے بس ہتھیں ٹھیکراں ۔

گوڈے گوڈے گھٹے وچ دی،
پولے پولے پیریں تردی،
میرے پنڈ دے چار-چپھیرے،
سنجھ اتری ہے ۔

دن دے تھکے ٹٹے واگی،
(بتھیاں دے نال پیر جنہاں دے پاٹے ہوئے)
گھر آئے نے ۔

اپنے ویہڑے وچ کھلوتا،
اس جیون دی لیلا نوں میں ویکھ رہا ساں ۔
اینے چر نوں بچی میری،
ہتھ وچ نکا بستا لے کے،
گھر نوں آئی ۔
پر اج گلّ عجیب جہی سی ۔
اج پنکی دا سوہا چہرہ،
لتھا ہویا ۔
کول بلا کے پچھن اتے،
نکے نکے ہؤکے بھردی،
میرے کولوں ڈردی ڈردی،
دسن لگی،
اج پتا جی وردی خاطر
مینوں چار چپیڑاں پئیاں ۔
وڈے بھین جی آکھن لگے،
"سنیاں ہے کہ باپو تیرا،
واہوا سوہنی واہی کردا ۔
ہاڑی ساؤنی،
نال روپئیاں جیباں بھردا ۔
پھیر بھلا اوہ اک وردی وی،
تینوں لے کے دے نہیں سکدا ۔"

سن کے بچی دی اس گلّ نوں،
میرے پنڈے 'چوں چنگیاڑے نکلن لگے ۔
پر پھر ڈونگھی سوچ دڑا کے،
بچی نوں گلوکڑی پا کے،
اس دے کوسے ہنجھو پونجھے،
مٹھا جیہا دلاسہ دتا :
پرسوں والا لارا لایا ۔

کوئی نہیں پتر کل سویرے
گوپی شاہ توں جھونے دے میں پیسے لے کے،
تیری وردی لے آوانگا ۔"
پر اندروں میرا دل کمبے،
سوچ رہا ساں جھوٹھ بول کے،
انج کنا چر بچی نوں،
میں ٹال سکانگا ۔
جس جھونے دے پنکی نوں میں،
روز دہاڑی لارے لاؤناں،
اس جھونے دی وٹت ساری،
گوپی شاہ نے، چپ کیتیاں،
پچھلے لہنے دینے دے وچ، کٹّ ہے لینی ۔

گوڈے گوڈے گھٹے وچ دی،
پولے پولے پیریں تردی،
میرے پنڈ دے چار-چپھیرے،
سنجھ اتری ہے ۔
(7-11-62)

پہلی وڈی جنگ سی سر اتے آئی ۔
امریکہ دے ہندیاں بہہ سوچ دڑائی ۔
"گوریاں ساڈے دیش وچّ ہے انی پائی ۔
کہہ کتے، نے درکاردے، نت سانوں بھائی ۔
ایہناں کرکے دیش وچّ کنگالی چھائی ۔
ایہہ کھلّ اساڈی لانہودے پئے وانگ قصائی ۔
اج امبر ہنجھو کیردا، دھرتی کرلائی ۔
لاہ دیئیے اپنی کنڈ توں، ایہہ چھٹّ پرائی ۔"

پھر بہہ کے دیش-پجاریاں، ایہہ متا پکایا ۔
اوہناں ہوکا دتا تھاں تھاں، امبر گنجایا ۔
اوہناں غدر-پارٹی تھاپ کے، ایہہ نعرہ لایا ۔
"جے چاہو سانوں لٹدا، نہ رہے پرایا ۔
تاں ویلا ہتھ وکھاؤن دا، ہے نیڑے آیا ۔"

"ہر تھاں ویکھو بھارتی جاندے درکارے ۔
ایہہ گورے فنیئر وانگراں، مارن پھونکارے ۔
پی پی کے رتّ کسان دی، پھردے ہنکارے ۔
ایہہ عزت لٹن دیش دی، پاپی ہتیارے ۔
سن لوں کنڈے ہو جانودے، اوہ کردے کارے ۔"
ایوں اٹھے سورے نیندروں، مارن للکارے ۔
اوہناں بیٹھ صلاحواں کیتیاں، داء سوچے سارے ۔
اوہ آکھن اسیں وکھاونے دو ہتھ کرارے ۔
اوہ تر پئے اپنے دیش نوں، کرنے لئی چارے ۔

اوہ چیر سمندر آ گئے، لا لمی تاری ۔
اوہ ستا دیش جگاؤن دی، واہ لاون ساری ۔
اوہ وچّ چھاؤنیاں پہنچ کے، سٹن چنگیاڑی ۔
اوہ چیرن راتاں 'نھیریاں تے کرن تیاری ۔
اوہ سنگھ سنگھ تردے راہ نوں، کر کے ہشیاری ۔

اوہ دین سنیہڑے، پنڈ پنڈ، بن دیش-دیوانے ۔
اوہ بمب بناؤندے بیٹھ کے، وچ اصلے-کھانے ۔
اوہ گھمن جنگی-چھاؤنیاں پا لین یرانے ۔
اوہ آکھن اٹھو ہندیو، ہتھ بنھو گانے ۔
اوہ جھلے وانگ ہنیریاں، ہو کے مستانے ۔
اوہ آکھن ویری مارنے، سبھ رڑے میدانے ۔
ایوں گونج غدر دی اٹھ کے، پہنچی اسمانے ۔

پھر بہہ کے اک دن ساریاں، ایہہ بنت بنائی ۔
ہن ویلا نیڑے پجیا، کر دیئیے دھائی ۔
تے کٹھے ہلاّ بولیئے، ایہہ گلّ پکائی ۔
پر چغلی مارن والیاں، جا چغلی لائی ۔
جھٹّ چھاپے مار فرنگیاں، ایہہ لہر دبائی ۔
ایوں رہِ گئی ساری یوجنا، بس دھری دھرائی ۔

پھر اگّ-بھبوکا ہو گئے، گورے جروانے ۔
اوہ لگے کرن تلاشیاں، سبھ لبھّ ٹکانے ۔
اوہ آکھن کر کے جلاوطن، پردیس پچانے ۔
اوہ آکھن سارے غدریئے، پھانسی لٹکانے ۔

پھر مار زنجیراں دیش-بھگت جیلھاں وچّ پائے،
کجھ ڈکے کالی کوٹھڑی، پھانسی لٹکائے ۔
پر نہ سورے موت توں، بھورا گھبرائے،
اوہناں وچ کٹہرے، بول کے، پربت گونجائے ۔
جو لائی چواتی دلاں نوں، اوہ کون بجھائے ۔
اوہ کون جو پھڑ کے بجلیاں، وچّ بکل پائے ۔

اوہ کھڑ کے ججاں ساہمنے، ایوں اچی بولے ۔
اوہناں گورے-شاہی پاپ دے، سبھ پڑدے پھولے ۔
"ایہہ تخت تہاڈا حاکموں، پیا ہیٹھوں ڈولے ۔
ایہہ ندی کنارے رکھڑا، ہن کھاوے جھولے ۔
اساں حق-آزادی واسطے، لہو-رتے ڈولھے ۔
تسیں کیکر پھڑ کے رکھسو، ایہہ اگّ-ورولے ۔"

اوہناں ہسّ ہسّ ڈانگاں کھادھیاں تے ہڈّ تڑائے ۔
اوہناں منی این نہ کسے دی، نہ ترلے پائے ۔
اوہناں ہیر-آزادی واسطے، جیون ہی لائے ۔
ایوں سروآں ورگے گبھرو، زنجیراں کھائے ۔
عمراں جیلھیں لنگھیاں، تے دھولے آئے ۔
اوہناں پا کے خون سریر دا، ایہہ پھلّ کھڑائے،
ایوں نڈھے وار جوانیاں، بابے اکھوائے ۔
(15-3-60)

"مساں مساں ہے موقع آیا،
ہن ویلا ہے رولا پائیے ۔
ہر تھاں گڈّ کے سیہ دے تکلے،
بیج مناں وچ اکّ-دھتورے،
آؤ سوہنی فصل اگائیے ۔"

بھاشا دا اشٹنڈ رچا کے،
ذات دھرم دے جھگڑے پا کے،
نال خوشی دے وسدے ہوئے،
بھارتیاں نوں
آؤ آپو وچ لڑائیے ۔"

"کس نے ساڈے پنڈیاں اتوں،
لاہ کے جھوٹھ فریباں والے،
چٹے کڑتے،
سنتالی توں پہلاں دیاں،
ڈانگاں اتے گولیاں والے،
پھٹّ گننے نے ۔
ہن دی کیتی ہوئی کمائی،
کم آویگی ۔
بناں خرچ توں،
ناستکاں نوں کڈھ کے گالھاں،
آؤ دیش بھگت بن جائیے ۔"

"چر توں شہر دیاں گلیاں،
سنّ-سان نے،
نال لہو دے کھیڈ کے ہولی،
ہر موڑ تے رونق لاؤ ۔
اس موقعے نے نت نہیں آؤنا،
ویلا سمبھلو، لابھ اٹھاؤ ۔"
(30-7-63)

چپّ کالی دا چپھیرے راج ہے ۔
بھرے کوٹھے وچ وی،
کناں اکلا بھاسدا ہاں ۔
چارے پاسے دا ہنیرا
کنج مینوں گھوردا ہے ۔
میرے ساہاں دی مدھم آواز بن،
ہور کوئی آ رہی نہ 'واج ہے ۔

چار قدماں دی چھٹیری وتھّ تے،
میری چھوٹی بچی،
میری بیوی،
نیند مٹھی دے ہلارے لیندیاں ۔
ویکھ دوہاں نوں اس طرحاں ستیاں،
مینوں اپنی ہوند اتے
ترس آؤندا پیا ہے ۔

میری بچی تاں بھلا اک بال ہے ۔
میری بیوی تاں نیانی نہیں ہے ۔
(میں نہیں کہندا کہ،
اوہ سیانی نہیں ہے )
اوہ وی میرے جگر دے،
اس درد توں انجان ہے ۔
سوچدا ہاں !
بال کے بتی جگاواں اوس نوں
تے کھولھ دساں،
"ویکھ میری روح کنج ویران ہے ۔"

کی کراں پر !
نیند آخر نیند ہے ۔
نیند وچوں گھوک ستے،
نوں جگاؤنا پاپ ہے ۔

لاگلی ککر توں الو بولیا ہے ۔
شاید کوئی بے-آراماں چور ہے ۔
ربّ جانے چور جاں کوئی ہور ہے ۔

اجے تیکر بھائی نے وی
سنکھ اٹھ کے پوریا نہیں ۔
نہ کسے ککڑ گوانڈھوں بانگ دتی ۔
خبر نہیں کنی کو ہالی رات ہے،
نیند ہے کہ اج آؤندی جاپدی نہیں ۔
گھوک جد ستی کہ آدم ذات ہے ۔
چپّ کالی دا چپھیرے راج ہے ۔
(8-12-64)