لوح کتھا اوتار سنگھ پاش
بھارت-
میرے ستکار دا سبھ توں مہان شبد
جتھے کتے وی ورتیا جائے
باقی سارے شبد ارتھ-ہین ہو جاندے ہن
اس شبد دے بھاوَ،
کھیتاں دے اوہناں پتراں توں ہن
جہڑے اج وی رکھاں دے پرچھاویاں نال،
وقت مندے ہن۔
اوہناں کول ڈھڈّ توں بناں، کوئی سمسیا نہیں۔
تے اوہ بھکھ لگن تے
اپنے انگ وی چبا سکدے ہن،
اوہناں لئی زندگی اک پرمپرا ہے
تے موت دے ارتھ ہن مکتی۔
جد وی کوئی سمچے بھارت دی
قومی ایکتا دی گلّ کردا ہے-
تاں میرا چتّ کردا ہے
اس دی ٹوپی ہوا 'چ اچھال دیاں۔
اس نوں دساں
کہ بھارت دے ارتھ
کسے دشینت نال سبندھت نہیں
سگوں کھیتاں وچ دائر ہن۔
جتھے انّ اگدا ہے
جتھے سنھاں لگدیاں ہن…
تیرے پرباں دے نشے وچ
اوہ تینوں بے دعویٰ لکھ گئے ہن۔
ماچھیواڑا
اوہناں دے مونہاں تے اگّ آیا ہے۔
تے آئے دن جوآں
اتھے جفرنامے لکھدیاں ہن۔
اوہ نوناں مہینیاں وچ،
دو سو ستر صاحبزادیاں دا اوتار کردے ہن۔
تے کوئی ناں کوئی چمکور لبھّ کے،
اوہناں نوں شہید دا رتبہ دوا دندے ہن۔
اورنگزیب دی شیطان روح نے،
لال قلعے دے سخر
اشوک چکر وچ پرویش کر لیتا ہے
اتے اوہناں نے سانجھے پھرنٹ دے حضور،
دلی دی وفاداری دی سہں کھادھی ہے۔
جے اوہ دکھن نوں جان وی
تاں شوا جی نہیں،
شوا جی گنیشن نوں سنگٹھت کرن جاندے ہن۔
کٹار اوہناں دی وکھی وچ،
سفر دا بھتا بن چبھدی ہے۔
اوہناں ملک بھر دیاں 'چڑیاں' نوں
اشتہاری ملزم قرار دتا ہے۔
پر گورو ! اوہ سنگھ کون ہن ؟
جنہاں بے دعویٰ نہیں لکھیا۔
تے اج وی ہر جیل،
ہر انٹیروگیشن سینٹر نوں،
سرہند دی کندھ،
تے انندپور دا قلعہ کرکے مندے ہن۔
اوہ ہڑھیائی سرسا وچوں ٹبھی مارکے،
تیرے گرنتھ کڈھن گئے ہن۔
ہے گورو ! اوہ سنگھ کون ہن ؟
جنہاں، بے دعویٰ نہیں لکھیا
تسیں لوہے دی کار جھوٹدے ہو۔
میرے کول لوہے دی بندوق ہے۔
میں لوہا کھادھا ہے۔
تسیں لوہے دی گلّ کردے ہو۔
لوہا جد پگھلدا ہے،
تاں بھاپھ نہیں نکلدی۔
جد کٹھالی چکن والیاں دے دلاں 'چوں
بھاپھ نکلدی ہے
تاں لوہا پگھل جاندا ہے۔
پگھلے ہوئے لوہے نوں،
کسے وی آکار وچ،
ڈھالیا جا سکدا ہے۔
کٹھالی وچ ملک دی تقدیر ڈھلی پئی ہندی ہے،
ایہہ میری بندوق،
تہاڈیاں بینکاں دے سیف،
تے پہاڑاں نوں الٹان والیاں مشیناں،
سبھ لوہے دے ہن۔
شہر توں اجاڑ تکّ ہر فرق،
بھین توں ویسوا تک ہر احساس،
مالک توں ماتحت تک ہر رشتہ،
بلّ توں قانون تک ہر سفر،
لوٹو نظام توں انقلاب تک ہر اتہاس،
جنگل، بھوریاں تے جھگیاں توں انٹیروگیشن،
تک ہر مقام، سبھ لوہے دے ہن۔
لوہے نے بڑا چر انتظار کیتا ہے
کہ لوہے تے نربھر لوک
لوہے دآں پتیاں کھا کے،
خدکشی کرنو ہٹّ جان
مشیناں وچ آ کے تومبا تومبا اڈن والے
لاوارثاں دیاں تیویاں
لوہے دیاں کرسیاں تے بیٹھے وارثاں کول،
کپڑے تکّ وی آپ لاہن لئی مجبور نہ ہون۔
پر آخر لوہے نوں
پستولاں، بندوقاں تے بمباں دی
شکل اختیار کرنی پئی ہے۔
تسیں لوہے دی چمک وچ چندھیا کے
اپنی دھی نوں وہوٹی سمجھ سکدے ہو،
(پر) میں لوہے دی اکھ نال
متراں دے مکھوٹے پائی دشمن،
وی پہچان سکدا ہاں۔
کیونکہ
میں لوہا کھادھا ہے۔
تسیں لوہے دی گلّ کردے ہو۔
تساں دے منن جاں ناں منن وچ،
سچ نوں کوئی فرق نہیں پیندا۔
ایہناں دکھدے انگاں تے سچ نے اک جون بھوگی ہے۔
تے ہر سچ جون بھوگن بعد،
یگ وچ بدل جاندا ہے،
تے ایہہ یگ ہن کھیتاں تے ملاں وچ ہی نہیں،
فوج دیاں قطاراں وچ وچر رہا ہے۔
کل جد ایہہ یگ،
لال قلعے اپر سٹیاں دا تاج پہنی،
سمیں دی سلامی لئیگا،
تاں تساں نوں سچ دے اصل ارتھ سمجھ آونگے۔
ہن ساڈی اپدری ذات نوں،
اس یگ دی فطرت تاں بھاویں آکھ سکدے ہو؛
ایہہ کہہ چھڈنا،
کہ جھگیاں 'چ پسریا سچ،
کوئی شے نہیں !
کیڈا کو سچ ہے ؟
تساں دے منن جاں ناں منن وچ،
سچ نوں کوئی فرق نہیں پیندا۔
میں سدھ کر سکدا ہاں-
کہ دو تے دو تنّ ہندے ہن
ورتمان متھہاس ہندا ہے
منکھی شکل چمچے ورگی ہندی ہے۔
تسیں جاندے ہو-
کچہریاں، بسّ اڈیاں تے پارکاں وچ
سو سو دے نوٹ تردے پھردے ہن۔
ڈائریاں لکھدے ، تصویراں لیندے
تے رپورٹاں بھردے ہن،
قانون-رکھیا، کیندر وچ
پتر نوں ماں، تے چڑھایا جاندا ہے۔
کھیتاں وچ 'ڈاکو' دہاڑیاں تے کم کردے ہن۔
منگاں منیاں جان دا اعلان،
بمباں نال کیتا جاندا ہے۔
اپنے لوکاں دے پیار دا ارتھ
'دشمن دیش' دی ایجنٹی ہندا ہے۔
اتے
ودھ توں ودھ غداری دا تغما
وڈے توں وڈا رتبہ ہو سکدا ہے
تاں-
دو تے دو تنّ وی ہو سکدے ہن۔
ورتمان متھہاس ہو سکدا ہے
منکھی شکل وی چمچے ورگی ہو سکدی ہے۔
واشنگٹن !
ایہہ جلاوطن اپرادھیاں دا روا
اج تینوں کلنکت کرن تریا ہے
ایہہ اوہناں ڈاکواں توں وی بدنام
تے بھگوڑی جنڈی ہے
جنہاں تنّ صدیاں، ساڈے کھیتاں دا گربھ پات کیتا۔
اتے ایہہ اوہناں دی ہی لٹّ دا پرمان ہے
کہ میریاں بھیناں اج تقریباً ننگیاں
کالج وچ پڑھن جاندیاں ہن۔
اوہ ساڈے تمبے تک وی کھوہل کے لے گئے ہن۔
واشنگٹن !
ایہناں نے تینوں پلیت کرن دی سونہ کھادھی ہے۔
کوریا، ویتنام جاں اسرائیل تاں
صرف سماچار پتراں دے کالم ہن۔
واشنگٹن، توں تاں جاندا ایں
اسیں کس طرحاں مقدونیہ توں تریا
وحشت دا سمندر روکیا سی۔
ساڈے تاں فقیر وی سنسار جتن تریاں نوں،
دھپّ چھڈکے کھلون دا آدیش کر دندے نے۔
روڈیشیا، ویتنام تے ہر حق دے سنگرام وچ
میرا لہو آباد ہے-
تے ایہہ-لنکن دے قاتل
مڑ حبشیاں دا ویوپار کرن ترے ہن۔
ایہناں دی موت ایہناں نوں ساڈے گھر دیاں بروہاں لنگھا لیائی ہے۔
واشنگٹن !
ایہناں نوں گٔوآں منسا کے بھیج…
جد اک کڑی نے مینوں کیہا،
میں بہت سوہنا ہاں۔
تاں مینوں اوہدیاں اکھاں 'چ نقص جاپیا سی۔
میرے بھانے تاں اوہ سوہنے سن
میرے پنڈ وچ جو ووٹ پھیری تے،
جاں ادگھاٹن دی رسم تے آؤندے ہن۔
اک دن
جٹو دی ہٹی توں مینوں کنسوء ملی
کہ اوہناں دے سر دا سنہری تاج چوری دا ہے…
میں اس دن پنڈ چھڈّ دتا،
میرا وشواس سی جے تاجاں والے چور ہن
تاں پھیر سوہنے ہور ہن…
شہراں وچ میں تھاں تھاں کوجھ دیکھیا،
پرکاشناں وچ، کیپھیاں وچ۔
دفتراں تے تھانیاں وچ
اتے میں دیکھیا، ایہہ کوجھ دی ندی
دلی دے گول پربت وچوں سمدی ہے۔
اتے اس گول پربت وچ سوراخ کرن لئی
میں کوجھ وچ وڑیا،
کوجھ سنگ لڑیا،
تے کئی لہو لہان ورھیاں کولوں لنگھیا۔
تے ہن میں چہرے اتے یدھ دے نشان لے کے،
دو گھڑی لئی پنڈ آیا ہاں۔
تے اہیؤ چالیاں ورھیاں دی کڑی،
اپنے لال نوں بدصورت کہندی ہے۔
تے مینوں پھیر اس دیاں اکھاں 'چ نقص لگدا ہے۔
جدوں میں جنمیا
تاں جیون دی سونہ کھا کے جمیا
تے ہر وار جدوں میں تلک کے ڈگیا،
میری ماں لعنتاں پاندی رہی۔
کوئی صاحباں میرے قاعدے تے غلط پڑھدی رہی،
اکھراں تے ڈولھ کے سیاہی
تختی مٹاؤندی رہی۔
ہر جشن تے
ہار میری کامیابی دے
اس نوں پہنائے گئے
میری گلی دے موڑ تک
آکے اوہ مڑ جاندی رہی۔
میری ماں دا وچن ہے
ہر بول تے مردا رہیں،
تیرے زخمی جسم نوں
بکی بچاؤندی رہیگی،
جد وی میرے سر 'تے
کوئی تلوار لشکی ہے،
میں کیول مسکرایا ہاں
تے مینوں نیند آ جاندی رہی ہے
جد میری بکی نوں،
میری لاش دے ٹکڑے
اٹھا سکن دی سوجھی آ گئی،
اودوں میں مرزا نہیں رہانگا۔
گھنی بدبو وچ کندھاں اتلی الی
اتے چھت نوں لگا مکڑی دا جالا ویکھ کے
معشوق دا چہرہ بہت یاد آؤندا اے۔
ایہہ کیہی محبت ہے دوستو ؟
کوی قاتل ہن، کسان ڈاکو ہن
تازیراتے ہند دا فرمان اے-
کنکاں کھیتاں وچ سڑن دیؤ،
نظماں اتہاس نہ بن جان۔
شبداں دے سنگھ گھٹّ دیؤ۔
کل تکّ ایہہ دلیل بڑی دلچسپ سی،
اس تنّ رنگی جلد اتے
نواں کاغذ چڑھا دئیے-
پر ایوریسٹ تے چڑھنا،
ہن میننوں دلچسپ نہیں لگدا
میں حالات نال سمجھوتہ کرکے،
ساہ گھسیٹنے نہیں چاہندا
میرے یارو !
مینوں اس قتلام وچ شریک ہو جاون دیؤ۔
میں ٹکٹ خرچ کے
تہاڈا جمہوریات دا ناٹک دیکھیا ہے
ہن تاں میرا ناٹک حالَ 'چ بہکے
ہائے ہائے آکھن تے چیکاں مارن دا
حق بندا ہے
تساں وی ٹکٹ دی واری
ٹکے دی چھوٹ نہیں کیتی
تے میں وی اپنی پسند دی بانہہ پھڑکے
گدے پاڑ سٹانگا
تے پردے ساڑ سٹانگا۔
اسیں تاں پنڈاں دے واسی ہاں،
تسیں شہر دے واسی تاں سڑکاں والے ہو۔
تسیں کاس نوں رینگ رینگ کے چلدے ہو ؟
ساڈا من پرچاوا تاں ہٹی بھٹھی ہے۔
تسیں کلباں سنمے والے،
ساتھوں پہلاں بڈھے کیکن ہو جاندے ہو ؟
ساڈی دوڑ تاں کالے مہر دی مٹی تیک
جاں تلسی سود دے ٹونے تکّ ہے،
تسیں تاں کہندے چند دیاں گلاں کردے ہو
تسیں ساتھوں پہلاں کیوں مر جاندے ہو ؟
اسیں کالجے کٹّ کٹّ کے وی سی نہیں کیتی۔
تسیں جو رنگ برنگے جھنڈے چکی پھردے
کھاندے پیندے موت تے چھڑاں چلاؤندے ہو۔
ایہہ بہڑی دھاڑیا کہڑی گلّ دی کردے ہو ؟
دیکھیو ہن،
ایہہ سکی روٹی گنڈھے نال چباون والے۔
تہاڈے شہر دے سڑکاں کمرے نگل جان لئی،
آ پہنچے ہن،
ایہہ تہاڈی ڈائیننگ ٹیبل،
تے ٹریاں تکّ نگل جانگے۔
جد ساڈی روٹی تے ڈاکے پیندے سن،
جد ساڈی عزت نوں سنھاں لگدیاں سن۔
تاں اسیں ان پڑھ پینڈو منہ دے گونگے ساں،
تہاڈی لکچو کافی ہاؤس 'چ کی کردی سی۔
تہانوں پڑھیاں لکھیاں نوں کی ہویا سی۔
اسیں تہاڈی خواہش دا اپمان نہیں کردے،
اسیں تہانوں آدر سہت
سنے تہاڈے ہوند واد دے،
برچھے دی نوک تے ٹنگ کے،
چند اتے اپڑا دیوانگے۔
اسیں تاں صاد مرادے پینڈو بندے ہاں،
ساڈے کول 'اپولو' ہے نہ 'لونا' ہے۔
نیرھیاں، شاہ نیرھیاں راتاں دے وچّ،
جد پل پلاں توں سہمدے ہن، تربھکدے ہن۔
چوباریاں دی روشنی تد،
باریاں 'چوں کدّ کے خدکشی کر لیندی ہے۔
ایہناں شانت راتاں دے گربھ 'چ
جد بغاوت کھولدی ہے،
چاننے، بیچاننے وی قتل ہو سکدا ہاں میں۔
ادھی راتے
میرا کانبا ستّ رجائیاں نال وی نہ رکیا
ستلج میرے بسترے تے لہہ گیا
ستّ رجائیاں، گلیاں،
تاپ اک سو چھ، اک سو ستّ
ہر ساہ مڑھکو مڑھکی
یگ نوں پلٹاؤن وچ مصروف لوک
بخار نال نہیں مردے۔
موت دے کندھے تے جان والیاں لئی
موت توں پچھوں زندگی دا سفر شروع ہندا ہے
مینوں جس سورج دی دھپّ ورجت ہے
میں اس دی چھاں توں وی انکار کر دیوانگا
میرا لہو تے مڑھکا مٹی وچ ڈلھ گیا ہے
میں مٹی وچ دبے جان تے وی اگّ آوانگا
شبداں دی آڑ لے کے
میں جد وی ارتھاں دا دکھانت پروکھا کیتا ہے،
بڑا پچھتایا ہاں،
میں جس دھرتی تے کھڑ کے
دھرتی دے سنگیت دی سہں کھادھی سی
اس دے سنگیت دی سہں کھادھی سی
اس تے کنی وار تلک کے ڈگیا ہاں،
میننوں رنڈ مرنڈے رکھاں دا سراپ لگیا ہے۔
اتے
میں وار وار سولی تے بہشت نوں
دو سونکناں سویکار کیتا ہے،
جنہاں نوں اکو پلنگھ تے حاملا کردے ہوئے
میری دیہہ نگھردی جاندی ہے۔
پر میرا آکار ہور نکھردا ہے،
ٹھیک،
میری قلم کوئی کنّ نہیں ہے،
میں تاں سڑکاں تے تریا ہویا،
ایناں بھر گیا ہاں
کہ میرے اپاہج جسم نوں
چیتا وی نہیں آؤندا
کہ میرا کہڑا انگ ویتنام وچ
تے کہڑا افریقہ دے کسے ماروتھل وچ
رہِ گیا ہے ؟
میں دلی دے کسے قہوہ گھر
وچ بیٹھا ہاں کہ آندھرا دے جنگلاں وچ ؟
وار وار بیتدے ہوئے پلاں سنگ
میں اپنی ہوند نوں ٹونہدا ہاں۔
میریاں چھ نظماں دی ماں،
پچھلے ایتوار میرے ہی پرچھاویں نال
ادھل گئی ہے،
تے میں آوازاں پھڑن دی کوشش وچ
کناں دور نکل آیا ہاں،
میرے نقش تتھّ پتر-دیاں،
لنگھیاں طریقاں ہو کے رہِ گئے ہن،
واری واری نیپولیئن، چنگیز خاں تے سکندر
میرے وچوں دی لنگھ گئے ہن
اسوک تے گوتم بے باک تکّ رہے ہن،
بیپرد پتھر دا سومناتھ
جے میں ایوریسٹ اتے کھلو کے دیکھدا ہاں،
توڑیا پیا تاجمہل،
پتل دا ہرمندر
تے اجنتا کھنڈر کھنڈر
تاں میں سوچدا ہاں
قطب دیاں پنج منزلاں جو اجے باقی ہن،
کی خدکشی لئی کافی ہن ؟
پر آخر،
مینوں مننا پیندا ہے،
کہ جس ویلے میں جوپیٹر دے پتر
اتے ارسطو دے چیلے نوں،
دھپّ چھڈّ کے کھلون نوں کیہا سی
تاں میرے تیڑ کیول جانگھیا سی۔
تاں ہی میں
ہن کھبسورت پیڈ لوہ دتے ہن
تے قلم نوں سنگین لا کے
جیل، دیاں کندھاں تے لکھنا لوچدا ہاں
تے ایہہ سدھ کرن وچ رجھیا ہاں
کہ دس-حدے توں پرے وی
پہاڑ ہندے ہن
کھیت ہندے ہن
جنہاں دیاں ڈھلاناں اتے
کرناں وی، قلماں وی،
جڑ سکدیاں ہن۔
تسیں کنجھ کہہ سکدے ہو
کہ ایہہ زہر ہے تے ایہہ زہر نہیں
زہر توں تاں نہ سگرٹ مکت ہے
نہ پان
نہ قانون نہ کرپان
زہر دے لیبل نوں
سیکٹری ایٹ تے لاوو جاں یونیورسٹی تے
زہر زہر ہے
تے زہر نوں زہر کٹدا ہے
بھومی اندولن تاں گھر دی گلّ ہے
ایہہ قانوں سانیال کی شے ہے ؟
جوانی تاں جتندر جاں ببیتا دی
ایہہ اتپلّ دتّ کی ہویا ؟
ایہہ ناٹ کلا کیندر کی کردا ؟
زہر تاں کیٹس نے کھادھا سی
ایہہ درشن کھٹکڑ کی کھاندا ہے ؟
چین نوں آکھو
کہ پرمانو دھماکے نہ کرے
اس طرحاں تاں پوتر ہوا 'چ
زہر پھیلدا ہے
تے-ہاں پولنگ دہاڑے ایتکیں
افیم دی تھاں نگر زہر ونڈے
زہر تاں ودھدا جاندا ہے-
تے نرس !
اس 'پائزن سٹور' نوں
اساں کی پٹھّ دینی ہے ؟
جاؤ اک اک گولی
'پاش' تے 'سنت' (سندھو) نوں دے آؤ
فرنٹیئر نہ صحیح، ٹربیون پڑھو
کلکتہ نہیں، ڈھاکے دی گلّ کرو
اؤرگینائیزر تے پنجاب کیسری
دے کاتر لیاوو
تے مینوں دسو
ایہہ الاں کدھر جا رہیاں ہن ؟
کون مریا ہے ؟
سماں کوئی کتا نہیں
کہ سنگلی پھڑ کے جدھر مرضی دھوہ لوو
تسیں کہندے ہو
ماؤ ایہہ کہندا، ماؤ اوہ کہندا ہے
میں پچھدا ہاں، ماؤ کہن والا کون ہے ؟
شبد گروی نہیں
سماں گلّ آپ کردا ہے
پل، گنگے نہیں۔
تسیں ریمبل 'چ بیٹھو
جاں پیالہ چاہ دا ریڑھی توں پیو
سچ بولو جاں جھوٹھ-
کوئی فرق نہیں پیندا،
بھاویں چپّ دی لاش وی چھلھ کے لنگھ جاوو
……………
تے اے حکومت
اپنی پولیس نوں پچھ کے ایہہ دسّ
کہ سیکھاں اندر میں قید ہاں
جاں سیکھاں توں باہر ایہہ سپاہی ؟
سچ اے. آئی. آر. دی رکھیل نہیں
سماں کوئی کتا نہیں
تساں نے جان بجھّ کے ارتھاں دا اپمان کیتا ہے
آوارہ شبداں دا الزام
ہن کس نوں دیووگے ؟
مینوں ایہہ رکھ پچھدے ہن
کہ اس سورج نوں کی کہیئے
جہڑا کہ گرم نہ ہووے
جھدا رنگ لال نہ ہووے۔
میں رکھاں ولّ تکدا ہاں
ہوا دے رنگ گندا ہاں
تے رتّ دا ناپ کردا ہاں
تے میتھوں پھیر سورج نوں بیدوشا آکھ نہیں ہندا۔
میں سرج واسطے
غستاکھ شبداں نوں سئمبر 'چ بٹھاؤندا ہاں،
تسیں سمجھوگے
میں چوٹی 'تے کھڑ کے کھڈّ دے وچ چھال ماری ہے
اصل گلّ ہور ہے
میں تاں کھڈاں دے ارتھ بدلے ہن
ہوا نوں پینگھ منیا ہے
تے پربت نوں پڑلّ دا روپ دتا ہے
میں تساں لئی خدکشی دے ارتھ بدلے ہن
میرے ساتھی
تساں لئی زندگی دے ارتھ بدلنگے
تساں جے مرن لگیاں
زندگی نوں جان وی لیتا
تہاڈی کون منیگا ؟
تہانوں کون بخشیگا
جنہاں نے جان بجھّ کے
ارتھاں دا اپمان کیتا ہے۔
جنہاں نے پتجھڑ دے آخری دن
بکل 'چ سانبھ لئے سن،
تے ہن جے ایہہ بسنت دی گلّ کردے وی ہن
تاں جویں شبداں دے ساہ ٹٹدے ہون،
جویں عملی تروٹیا گیا ہووے-
تے ایہناں دے گوانڈھ
جہڑے شیطان سر پھرے چھوکرے
اتہاس دیاں کندھاں اتے
کجھ لکھن وچ مصروف ہن
اوہناں نوں وہُ جاپدے ہن
جویں کوئی بارویں سال وچ
رشی دی تاڑی بھنگ کر دئے
جویں سہاگ دی سیج تے مہمان سوں جان
ایہناں دے کول اس دا دتا بہت کجھ ہے
ایہہ ڈگریاں دے پھٹّ تے سوں سکدے ہن
تے النکاراں دے اوورکوٹ پہندے ہن
اوہناں لئی زندگی دے ارتھ سفارش ہن
قید نوں اوہ کوکا کولا وانگ پیندے ہن
تے ہر اج نوں کلّ دے وچ بدل کے خوش ہندے ہن
ایہہ رات نوں سون لگے
پجامیاں سلواراں دیاں گنڈھاں ٹوہکے سوندے ہن
تے سویر نوں جد اوہ اٹھدے ہن
تاں بکری وانگ نڈھال
جویں وقت دی لاش مشک گئی ہووے
جویں دہیں بسّ گیا ہووے،
جد ایہہ اپنے آپ نوں
مریا پیا تکدے ہن
تاں زندگی نوں چیتے وچ
لیاؤن لئی تگڑم لڑاؤندے ہن
جویں کوئی انگلاں تے حاصل گندا ہے
جویں کوئی رڑنا سکھنوں پہلاں دی
عمر نوں یاد کردا ہے۔
(پیارے چندن نوں سمرپت)
اک افریکی سر
چی گویرا نوں نمسکار کردا ہے
آرتی کتے وی اتاری جا سکدی ہے
پلاڑ وچ…. پرتھوی 'تے
کیوبا وچ… بنگال وچ۔
سماں ستنتر طور اتے کوئی شے نہیں
سمیں نوں ارتھ دین لئی
پل جیوے جاندے ہن، ورھے بتائے جاندے ہن
بھونڈی تے سریکاکلم وچ فرق کڈھیا جاندا ہے
میں سورج کول مکریا گھاہ کول مکریا،
کرسی کول ، میز کول
تے ایسے لئی میں لان دی دھپّ وچ بہکے
چاہ نہیں پیتی
بند کمرے دیاں دیواراں تے فائر کیتے ہن،
ایہہ بھارت ہے-
جو نکے جہے گلوب اتے ایشیا دی پوچھ بن
کے لٹکیا ہے
جس دی شکل پتنگے ورگی ہے
اتے جو پتنگے وانگ ہی سڑ جان لئی ہاکل باکل ہے
تے ایہہ پنجاب ہے-
جتھے نہ کولے گھاہ دیاں میراں ہن
نہ پھلاں بھرے درخت
چیتر آؤندا ہے، پر اس دا رنگ شوخ نہیں ہندا…
اداس شاماں سنگ ٹکرا کے
زندگی دا سچ کئی وار گزریا ہے
پر ہر وار سہنشیلتا دا مکھوٹا پاؤن توں پہلاں
میں ہر دشا دے دسحدے سنگ ٹکرا گیا ہاں،
چند،جدوں گوا دے رنگین تٹاں 'تے
جاں کشمیر دی سجند وادی وچ
چوپھال نسل پیا ہندا ہے
تاں اودوں اوہ پل ہندے ہن
جدوں میں اچے ہمالے والی
اپنی پتا-بھمی تے بہت مان کردا ہاں
جس سانوں پہاڑی پتھراں وانگ بے انت پیدا کرکے
پتھراں وانگ ہی جیؤن لئی چھڈّ دتا ہے۔
تے اودوں مینوں اوہ ڈھیٹھتائی
جدھا ناں زندگی ہے
رسی ہوئی معشوق وانگ پیاری لگدی ہے
تے مینوں سنگ آؤندی ہے
کہ میں گھوگے دی طرحاں ، بند ہاں
جد مینوں امیبا وانگ پھیلنا لوڑیندا ہے۔
کئی کہندے ہن-
بڑا کجھ ہور آکھن نوں ہے
بہت کجھ اگے طے کرن والا ہے
جویں گلّ شبداں نال نہیں کہی جا سکدی
جویں واٹ قدماں نال نہیں مکدی
کئی کہندے ہن-
ہن کہن لئی کجھ وی باقی نہیں
طے کرن لئی کجھ وی بچیا نہیں
جویں شبد نپنسک ہو گئے ہون
تے میں کہندا ہاں
سفر دی اتہاس دی گلّ نہ کرو
مینوں اگلا قدم دھرن لئی زمین دیوو
میرا اپمان کر دیوو
میں کہڑا مان کردا ہاں
کہ میں انت تیکر سفر کیتا ہے،
سگوں میں تاں اوہناں پیراں دا مجرم ہاں
کہ جنہاں دا 'بھروسہ' میں کسے بے قدرے تھاں تے رول دتا
پراپتیاں دا موسم
آؤن توں پہلاں ہی
میرے رنگ نوں بدرنگ کر دیوو
اک ہوا دا راہ النگھن واسطے
بہت چر مینوں جسم باہاں 'چ گھٹی رکھنا پیندا ہے
اپنی کریا دا مردہ
روز ہی میں چاہندیاں انچاہندیاں
اتہاس دی سردل تے رکھ کے پرط آؤندا ہاں-
ہر دہوں دے انت اتے مفت وک جاندا ہاں میں۔
اپنی قیمت، میری محبوب
اپنی چھاں توں پچھ
کنیاں کرناں تیرے توں مات کھا کے
راکھ ہو چکیاں نے۔
میں وی اپنا خون ڈولھن واسطے
کیہو جیہا کروکھیتر پسند کیتا ہے
میری اکھ دے ہر قدم وچ
میرے سرجک دے انگ کھنڈرے پئے نے
تے میرے اندر انگنت راوناں، دریودھناں دی
لاش جی اٹھی ہے-
تیرا ملّ تیری قدر
اتہاس دے قدماں نوں جاپے جاں نہ جاپے
پر میں لچھمن ریکھا نوں ٹپّ کے
کھلاء وچ لٹک جاواںگا۔
میرے ابھیمان دا ومان
اگلی رتّ وچ میرا گواہ ہووےگا
تے اودوں ہی میریاں املیاں
ہمتاں دی قیمت پے سکیگی۔
مینوں تیری شوخی دے حداں النگھن دا
تاں کوئی غم نہیں
میں تاں اس جوبنائی وادی 'چ
تیرے حداں بنائی جان توں قطرہ رہا ہاں۔
میری محبوب
اس سورج نوں مٹھی وچ پھڑنا لوچ نہ
میں ایہدے وچ سڑن نوں
لکھاں جنم لینے نے۔
(مریئم کسلر پی. ایچ. ڈی. دے ناں)
گوری نسل دی گوری کڑیئے
توں ساڈے کلچر دا کھوج دا سانگ رہن دے
ادھی دلی ہی انجھ ہی ہپیاں لئی منظور شدہ ہے۔
تیری دھرتی دے سائے تاں
ملو ملی دے پروفیسر، پنڈ سیوک وی بن سکدے ہن۔
توں اپنے ڈالر نہ کھوٹے ہوون دیویں
جو کرنا نسچنت کری جا
کلچر دی گلّ،
ہن تاں جناں، پریاں دیاں باتاں دی گلّ ہے
تیہاں وچوں پچی راتاں چن نہیں چڑھدا
جد چڑھدا ہے
داغاں بھریا ہندا۔
ہن تاں بدل دھونئیں دے ہن
ہن تاں اناں مینہہ نہیں پیندا۔
ہن نہ ساڈی بیہی دے وچّ
گوڈے گوڈے ہڑ آؤندا ہے،
ہن تاں موچیانا چھپڑ
کدے وی روہی تکّ نہیں چڑھیا،
ن ہی ویئیں چھمبھ دے نال کدی رلدی ہے۔
ہن تاں ویروار دے دن وی
کانی گدڑی دے ویاہ توں ودھ کجھ نہیں ہندا
ہن تاں سرہوں دے کھیتیں اینے پھلّ نہیں پیندے۔
ہن تاں رنگ بسنتی پنڈ دے چھیمبے کولوں مکّ گیا ہے۔
ہن تاں گنے وی فکے ہندے جاندے ہن
ہن تاں میرا بھارت مٹی دی چڑیا ہے
ہن تاں ساڈے وڈیرے دے کینٹھے توں
گروآں پیراں دے شستر تکّ
لندن دے اجائب گھراں دی ملکیت ہن۔
ہر مندر وچ سومناتھ بیپرد کھڑا ہے۔
ہن تاں ایتھے تریڑیا ہویا تاج محل ہے
پتل دا دربار صاحب ہے۔
کھنڈر کھنڈر پئی اجنتا۔
انڈیا گیٹ دیاں اٹاں تے
گنتی ودھدی جاندی کم آئے لوکاں دی
قطب مینار دیاں وی چھ منزلاں باقی ہن
(بھاویں آتمگھات لئی کافی ہن)
میں بھکھے مردے لوکاں دا
بھکھا مردا کلاکار ہاں۔
توں میری جیون-ساتھی بن کے کی لینا ہے ؟
میں ماں-پے دی سونہ کھاندا ہاں-
تیری قوم دی قشط تارنے لئی
گھر وچ کجھ نہیں بچیا۔
ہن وقت آ گیا ہے-
کہ آپو وچلے رشتے دا اقبال کریئے
تے وچاراں دی لڑائی
مچھردانی وچوں باہر ہو کے لڑیئے
تے ہر اک دے گلے دی شرم
ننگے منہ تے ذریعے۔
وقت آ گیا ہے
کہ اس کڑی نوں،
جو معشوقہ بنن توں پہلاں ہی
پتنی بن گئی، بھین کہہ دیئیے
لہو دے رشتے دا پنگل بدلیئے
تے متراں دی نویں پہچان گھڑیئے
آپے اپنے لہو دے دریا نوں تریئے
سورج نوں خنامی توں بچاؤن لئی
ہو سکے تاں رات بھر
آپ بلیئے
ہن چاندنی نہیں
چاندنی دی مٹی بولدی ہے۔
صرف فرض ترے جاندے ہن
حقیقتاں دی ٹھنڈ وچ ٹھٹھردے ہوئے…
میں اپنے نونہاں نال
کندھاں دی جیبھ وڈھّ سٹی ہے
تے ہن اوہناں کول صرف کنّ ہن
پوست دے پھلّ اج وی ہسدے ہن
تے میں اوہناں نوں سوہے رنگ دی
اہمیت دا بھاشن دندا ہاں…
ظاہر ہے کہ گورو نے بے دعویٰ پاڑ دتا سی
پر شبداں دے سفر نوں
کوئی کی کر سکدا ہے ؟
اوہ بے دعوے دے اتہاس نوں نہیں پاڑ سکے سن۔
رکھ شانت ہن، ہوا پہاڑاں وچ اٹک گئی ہے
فائر دا شبد
صرف سائیکل دا پٹاکا بولن ورگا ہے
ہور، اجے ہور سڑک ہنگھارا منگدی ہے۔
قدماں نال بھاویں ترو بھاویں منو
سفر دا ناں کم ورگا ہے
جس 'چ پھٹے ہوئے دودھ وانگ پنّ تے پاپ وکھ ہو سکدے ہن۔
کورس وچ کیٹس دے پریم پتراں دی پریکھیا ہے
پر روزگار دفتر وچّ
اوہ صرف جفرنامے دی ڈویزن پچھدے ہن۔
چن 'کالے مہر' وانگ ستا ہے
میں ودھدا ہاں قدماں دی آہٹ توں سچیت
رات شاید محمد غوری دی قبر ہے
جس اتے شیرے پنجاب دا گھوڑا ہنکدا ہے۔
ودھن والے بہت اگے چلے جاندے ہن
اوہ وقت نوں نہیں پچھدے
وقت اوہناں نوں پچھ کے گزردا ہے۔
صرف وودھ بھارتی سنن دی خاطر
پستول دی لاگت کھنجھائی نہیں جا سکدی۔
پان کھانا ضروری نہیں
صرف سگرٹ نال وی کم چل سکدا اے۔
میں جتھے جمیا ہاں
اتھے صرف چاقو اگدے ہن، جاں لنگ انگ
اگّ توں گھر لوہ کے روشنی دا کم لیا جاندا ہے۔
جاں مہاتما لوکاں دے بول سسکدے ہن…
پر اپیلاں مینوں کارگر نہیں ہندیاں
کیونکہ میں جاندا ہاں
جماعتاں صرف ڈیسکاں تے ہی نہیں
باہر بازاراں وچ وی ہندیاں ہن
رات نوں رشماں نال نہیں
صرف سورج نال دھوتا جا سکدا ہے۔
اس لئی ہن چاندنی نہیں
چاندنی دی مٹی بولدی ہے،
اتے فرض ترے جاندے ہن
ترے جاندے ہن
جد عملی توں افیم چھٹدی ہے
تاں ادھی ادھی راتے جا چھپڑ 'چ وڑدا ہے
کھوہ 'چ ایتر کے وی پنڈا سڑدا ہے،
پل پل پچھوں جنگل پانی جاندا ہے
اپنے اندر مرے پئے شیر دی بڑی بو آؤندی ہے
عملی بیڑا لا کے
مردہ شیر نوں دو ساہ ہور دواؤنا چاہندا ہے
پر مریا ہویا شیر کدوں دم پھڑدا ہے
عملی توں جد افیم چھٹدی ہے…
اس وار پاپ دی جنجھ بڑی دوروں آئی ہے
پر اساں بے رنگ موڑ دینی ہے
ماسکو جاں واشنگٹن دی موہر وی نہیں تکنی،
زوری دا دان کی
اساں اڈیاں ہوئیاں تلیاں تے وی تھکّ دینا ہے
تلخیاں نے سانوں بے لحاظ کر دتا ہے
انکھ نے سانوں وحشی بنا دتا ہے…
گاڈی تلوار نوں بابا جی
(بھاویں اساں کوڈے راکھش توں کھوہی سی)
جد دا تیرا سپرش ہویا ہے
شہر شہر وچ سچا سودا کردی ہے
جیل جیل وچ چکی اس توں ڈر کے پھردی ہے
تے اسیں سمیں دے پتھر وچ
اس تلوار نال انصاف دا پنجہ کھرچ دتا ہے
بابا توں تاں جانی جان ایں
اسیں تیتھوں کدے نابر نہیں
اسیں بھاگو دے بھوج نوں ٹھکرا دتا ہے
اسیں تلونڈی دا موہ چھڈّ کے
جھگیا، چھپراں تے جنگلاں وچ نکل آئے ہاں
صرف اک انہونی کرن لگے ہاں
ایہہ سجناں، بھومیاں دی فوج
ہتھاں وچ ایتکیں مشین گناں لے کے نکل آئی ہے
ہن لکچر دا امرت کارگر نہیں ہونا
تے تیتھوں کدے نابر نہیں توں جانی جان ایں…
اسیں لوہے دے پانی دی برکھا کرن لگے ہاں
تے تیتھوں کدے نابر نہیں توں جانی جان ایں…
مشوکاں نوں خط لکھن والیو۔
جے تہاڈی قلم دی نوک بانجھ ہے
تاں کاغذاں دا گربھ پات نہ کرو۔
تاریاں ولّ تکّ کے کرانتی لیاؤن دی
نصیحت دین والیو۔
کرانتی جد آئی تاں
تہانوں وی تارے دکھا دئیگی۔
بندوقاں والیو !
جاں تاں بندوق دا منہ دشمن ولّ کر دیو
تے جاں اپنے آپ ولّ
کرانتی کوئی دعوت نہیں، نمائش نہیں
میدان وچ وگدا دریا نہیں
ورگاں دا، رچیاں دا درندانا بھڑنا ہے
مارنا ہے، مرنا ہے
تے موت نوں ختم کرنا ہے۔
اج وارث شاہ دی لاش
کنڈیالی تھوہر بن کے
سماج دے پنڈے تے اگّ آئی ہے-
اس نوں کہو کہ
ایہہ یگ وارث دا یگ نہیں
ویتنام دا یگ ہے
ہر کھیڑے وچ حقاں دے سنگرام دا یگ ہے۔
تسیں اتر ہو نہ دکھن
تیر نہ تلوار
تے ایہہ جو سلھ والی کچی کندھ ہے
تسیں اس وچلیاں دو موریاں ہو
جنھاں وچ کندھ وچلا شیطان
اپنا ڈیفینس تکدا ہے…
تسیں کنک دے وڈھّ وچ
کرے ہوئے چھولے ہو
تے مٹی نے تہاڈا وی حساب کرنا ہے۔
ساڈے لئی تاں تسیں اک ٹھوہکر وی نہیں شاید
تہانوں اپنی ہوند دا کوئی وہم ہے۔
میں دسدا ہاں تسیں کی ہو ؟
تسیں ککر دے بیء ہو ؟
جاں ٹٹیا ہویا ٹوکرا،
جو کجھ وی چکن توں اسمرتھ ہے
تسیں ایہہ ایئرگن
موڈھے 'تے لٹکائی پھردے ہو
تسیں قتل نہیں کر سکدے
صرف ستّ-اکونجا دے مدعی ہو سکدے ہو۔
تہانوں ہمیشہ پتہ ہندا ہے
تساں کس بوہے 'چوں دھسّ دیکے آ وڑنا ہے
تے آؤ تہانوں دسیئے اوہ بوہا
جتھوں تہانوں بہڑی دھاڑیا کردیاں نوں
اسیں وفا کرن والے ہاں-
تسیں جو بات پتھر جگّ توں اپولو جگّ تیک
بے روک پائی ہے-چاہندیاں انچاہندیاں
اسیں ہنگارا بھریا ہے،
تے ہن اسیں پتھر جگّ 'چوں ہی اٹھ کے
اپنی بات پاؤن لگے ہاں-
تسیں جس دے عادی ہو-
ایہہ سفنیاں بھری اوہ رات نہیں
ایہہ رات ہنیرے دا خون کرکے آئی
پورب ولّ نوں تری جاندی وحشی کڑی ہے
تے دیکھو ! اسیں کڑی دا
لنگ تبدیل کرن لگے ہاں۔
ایہہ یاری اوہ یاری نہیں
جہڑی تسیں صدیاں توں نبھاؤندے آئے ہو
اس نال اسیں
تہاڈے دلاں وچلا دمبھ مننا ہے-
تے جہڑا بتّ اسیں
شہر دے چونک وچ لاؤن لگے ہاں
ایہہ پریم سنگھ دا بھرا کھیم سنگھ نہیں
ناں ایہہ گنگا رام ہے، ناں جمنا داس
ایہہ تاں اوہ بتّ ہے،
جس نوں تسیں اپنے بھانے
روز قتل کردے ہو…
دشمن تاں ہر حیلے گمراہ کردا ہے
دشمن دا کوئی کدوں وساہ کردا ہے
تسیں یار بن کے سدا سانوں پلیت کیتا ہے
تے پھٹے منہ ، ساڈے
جنہاں ہن تک معاف کیتا ہے…
کدی رہنما بن کے سانوں قتل گاہ چھڈّ آئے
کدی جھنڈے دا رنگ دسّ کے
ساڈے الھڑ گیتاں نوں ناپاک کیتا
تے کدی روبل چتھّ کے، ساتھوں تھکّ دے رنگ گنوائے
تسیں چھلیڈے نہیں تاں کی 'بلا' ہو ؟
تے ایس توں پہلاں کہ تسیں سر توں ٹپّ جاندے
تہانوں بودی توں پھڑ لیا ہے اسیں،
ہن تسیں اک ور منگن لئی کہنا ہے
تے اسیں تہاڈی موت منگنی ہے
تسیں حیران ہندے ہو
تے میرے کولوں میرے صدق دا سببّ پچھدے ہو ؟
میرا ہن کہن نہیں بندا-
بھلا کوئی کاس نوں ماروتھلاں دے وچ سڑدا ہے
تے کاہتوں پھڑکے تیسا پربتاں
'چوں نہر کڈھدا ہے ؟
تسیں بے دھڑک ہوکے آوو
تے اک بے وفا معشوق دے وانگو
محبت دا سانوں انجام دے جاوو
دیکھو-تہاڈے 'دلفریب' حسن نوں نہاردے ہویاں
میں 216 گھنٹے جاگ کے کٹے ہن
تے بجلی دی ننگی تار اتے ہتھ رکھیا ہے
تے سیرے 'چ لپٹے انگ
کیڑیاں دے بھون اتے سٹّ چھڈے ہن
تہاڈے چتّ 'چ ہووےگا
ہن میں گڑگڑاوانگا
اسیں منگتے نہیں-
سانوں تاں اینوے مر جان دا ٹھرک ہندا ہے
اسیں اکھاں 'چ اکھاں پا کے تکدے ہاں
اسیں معشوق دے پیریں نہیں ڈگدے
تسیں حیران نہ ہووو
میرا تاں کہن نہیں بندا،
کہ اوہ رتّ آؤن والی ہے
جہدے وچ سرفروشی دے رکھاں نوں پھلّ پیندے ہن
تہاڈی چرکھڑی دے ارتھ وی پنجے جاندے ہن
اداس باجرہ، سر سٹی کھڑا ہے
تارے وی گلّ نہیں کردے
رات نوں کی ہویا ہے
اے رات توں میرے لئی اداس نہ ہو
توں میری دیندار نہیں
رہن دے انجھ نہ سوچ
اگالی کردے پشو کنھے چپّ ہن
تے، پنڈ دی نگھی فضا کنی شانت ہے
رہن دے توں انجھ نہ سوچ، رات، توں میریاں اکھاں 'چ تکّ
ایہناں اس بانکے یار نوں ہن کدی نہیں تکنا
جدھی اج اخباراں نے گلّ کیتی ہے
رات ! تیرا اودن دا اوہ، روں کتھے ہے ؟
جد اوہ پہاڑی چوء دے پانی وانگ
کاہلا کاہلا آیا سی
چن دے لوئے پہلاں اسیں پڑھے
پھر چوراں وانگ بحث کیتی
تے پھر جھگڑ پئے ساں،
رات توں ادوں تاں خوش سیں،
جد اسیں لڑدے ساں
توں ہن کیوں اداس ایں
جد اسیں وچھڑ گئے ہاں…
رات تینو تر گئے دی سونہ
تیرا ایہہ بندا نہیں
میں تیرا دیندار ہاں
توں میری دیندار نہیں۔
رات، توں مینوں ودھائی دے
میں ایہناں کھیتاں نوں ودھائی دیندا ہاں
کھیتاں نوں سبھ پتہ ہے
منکھ دا لہو کتھے ڈلھدا ہے
تے لہو دا ملّ کی ہندا ہے
ایہہ کھیت سبھ جاندے ہن۔
اس لئی اے رات
توں میریاں اکھاں 'چ تکّ
میں بھوکھ دیاں اکھاں 'چ تکدا ہاں۔
چاندنی میتھوں بڑا پرہیز کردی ہے
خود کمائی رات ساہویں ہون دی
جرئت میں کر سکدا نہیں
روز میری اوڑنی وچ
چھیک ودھ جاندا ہے اک۔
بھاویں کرناں دی کچہری
حالے میری گلّ تک وی تری نہیں
شام دا تے اپنے پنڈ دا جد وی
غم سانجھا ہون دی گلّ سوچدا ہاں
کھلھ جاندا ہاں جویں
میں جو وی زندگی دا پل بچایا ہے
اوہدے ہر حق لئی ودروہ کراں گا
میں نت منصور نہیں بننا
میں سولی نہیں چڑھانگا
میں اپنی شانت سیما وچ
کھورو پا دیاںگا
میں اپنی لیک نوں
پوناں دے وچ الجھا دیاںگا
اسیں جمنا نہیں سی
اسیں لڑنا نہیں سی
اسیں تاں بہہ کے ہیمکنٹ دے اتے
بھگتی کرنی سی
پر جد ستلج دے پانی وچوں بھاپھ اٹھی
پر جد قاضی نزرل اسلام دی جیبھ رکی
جد کڑیاں دے کول جم کارٹر تکیا۔
تے منڈیاں کول تکیا 'جیمز بانڈ'
تاں میں کہہ اٹھیا چل بئی سنت (سندھو)
ہیٹھاں دھرتی 'تے چلیئے
پاپاں دا تاں بھار ودھدا جاندا ہے
تے اسیں ہن آئے ہاں
ایہہ لؤ اساڈا ظفرنامہ
سانوں ساڈے حصے دی کٹار دے دیوو
اساڈا پیٹ حاضر ہے…
