Kashmiri Poetry/Vaakh Lalla Arifa/Lalleshwari/Lal Ded

للّ عارفہ

للّ عارفہ/للیشوری/للّ دید/ماں (1320؟-1392؟) دا جنم پنڈ دھاندربن، تحصیل پندھور (کشمیر) دے اک پنڈت گھرانے وچّ ہویا ۔ اوہ بچپن توں ہی براہمنی سوچ، رنگ-نسل، جات-پات تے مذہبی رسماں نوں نہیں مندی سی ۔ اسدے ماپیاں نے اسدا ویاہ اک کٹڑ براہمن پریوار وچ کر دتا، جتھے اسنوں انتاں دا ظلم جھلنا پیا ۔ اخیر اوہ گرہستی چھڈّ یوگنی بن گئی ۔ اسنے وجد دی اوستھا وچ تن دے لیڑے پھاڑ دتے اتے نچن-گاؤن لگی ۔ شو بھگت سدھ مول، سید علی شاہ ہمدانی اتے ہور سنتاں-درویشاں دی سنگت نے اسنوں ہندو-مسلماناں دی روحانی پرچارک بنا دتا ۔ للیشوری شو یوگنی وی سی تے مسلم صوفی وی ۔ اسدیاں رچناواں نوں واخ کیہا جاندا ہے ۔

للیشوری/للّ دید/ماں کشمیری کویتا/واخ
بھاگ-پہلا انووادک کرمجیت سنگھ گٹھوالا

1. لل کھڑی کپاہ دا فٹّ سوہنا

لل کھڑی کپاہ دا فٹّ سوہنا
پھر ویلنے بیجوں جدا کیتا
پینجے پنجی ہزاراں وار مڑکے
بنی روں اس صاف صفحہ کیتا
کتن والی نے چرخے دے تکلے تے
پھر دھاگہ مہین کتایا سی
جلاہے چاڑھ کے کھڈی تے اوہی دھاگہ
اوہدا کپڑا سادہ بنایا سی

2. دھوبی لے کے کپڑا گھاٹ گیا

دھوبی لے کے کپڑا گھاٹ گیا
صابن اوس نے اوس تے لا دتا
بے ترس ہو اوس انگنت واری
مینوں پتھر دے اتے پٹکہ دتا
درزی پھڑ قینچی ٹکڑے کر دتے
سوئیاں چبھ پوشاک تیار ہوئی
للی جھلّ کے ایڈ مصیبتاں نوں
پرم-پرکھ دے گلے دا ہار ہوئی

3. لاہیوندا سودا اک میں کیتا

لاہیوندا سودا اک میں کیتا
سائیں اپنے تائیں رجھاونے دا
سیوا پریم تے بھگتی نال کیتی
ویلا نہیں سی ایہہ کھنجھاونے دا
میں ویکھیا میرے سر اتے
سائیں سچڑا مست سی ناچ دے وچ
میری سیوا نوں اوہ پھل لگا
بھگت رہندے جیہدی آس دے وچ

4. لگاتار ابھیاس میں رہی کردی

لگاتار ابھیاس میں رہی کردی
سنسے دور ہوئے پھل پا لیا
دیہہ کرکے من دی کرم-بھومی
اس وچوں سبھ لبھّ لبھا لیا
من دے سبھ کھونجے نورو-نور ہوئے
سچ ملیا خوشی اننت ہوئی
سچا سکھ ملیا سبھ جان لیا
سارے پاسے بسنت بسنت ہوئی

5. جھوٹھ بولنا دغا فریب کرنا

جھوٹھ بولنا دغا فریب کرنا
میں سارے ہی چھڈّ وکار دتے
من اپنے نوں سمجھا لیا میں
بچ ایہناں توں ماڑے ایہہ کتے
میں بندیاں وچ نہیں فرق کردی
مینوں بندے نے اک سامان سارے
سبھ نال ملاں سبھ نال کھاواں
دوئی-تیئی والے مٹ گئے پاڑے

6. جیہدے سر بنے اوہی جاندا اے

جیہدے سر بنے اوہی جاندا اے
کون جاندا پیڑاں پرائیاں نوں
غم دے کپڑے سمجھ کے لئی پھراں
تن اپنے پیڑاں سجائیاں نوں
گھرو-گھر جاواں درو-در جاواں
سبھناں تائیں سنیہا پچاونے نوں
کئی وار جاپے میں رہی 'کلی
ساتھی کوئی نہیں ساتھ نبھاونے نوں

بھاگ-دوجا

1. شو تینوں ٹک-ٹک ویکھ رہا اے

شو تینوں ٹک-ٹک ویکھ رہا اے
مورکھ، توں کیوں ہندو تے مسلمان 'چ
فرق کرنا ایں
تینوں اپنے آپ دی سدھ نہیں ہے
جے مکتی چاہندا ایں تاں
منکھ نوں ونڈن دی تھاں
اپنے آپ نوں پچھان

2. جے توں عقل مند ایں

جے توں عقل مند ایں
تاں باہر دی دنیاں ولّ جان دی تھاں
اندر دی دنیاں دی کھوج کر ۔

3. گورو نے مینوں اکو گلّ کہی

گورو نے مینوں اکو گلّ کہی
باہر توں اندر پرویش کر
اسے گلّ نے للّ دی کایا کلپ کر دتی
تے اوہ مستی وچّ نچن لگی ۔

4. اوہو پتھر

اوہو پتھر رستے وچّ
تے اوہو دیوار وچ
اوہو پتھر مندر وچّ
اوہو چکی دے پڑ بن کے گھمدا
شو تکّ پجنا بڑا ہے اوکھا
اس لئی راہ پچھ گورو کولوں ۔

5. پاکھنڈی سادھو

پاکھنڈی سادھو
توں کی ننگیاں رہن دا ناٹک کردا ایں
تینوں پتہ نہیں پئی تیرتھاں تے نہاؤن دے بدلے
جے توں اک واری وی ایشور نوں ڈھونڈن دا جتن کردا
تاں توں اوہ نوں اپنے کول پانودا ۔

6. للّ ماں-اپنے بارے

من دی میل نوں ساڑیا
ریجھاں تے تانگھاں دا گل گھٹیا
تاں کتے سدھ ہویا للّ ناں ۔

7. میں عملاں دے سنگھرش وچ

میں عملاں دے سنگھرش وچ تھکّ گئی ہاں
میرے عملاں دا سفر لمیرا ہے
سولاں مینوں لہو لہان کر دتا ہے
میں سفر وچ وکھ وکھ طرحاں دے لوک ویکھے
ساری حقیقت نوں غور نال ویکھیا
مینوں میرے گورو مہاراج دے درشن ہوئے
اس سمجھایا میں سمجھ گئی
کہ سارے اک نے
دوئی (دشمنی) دا کوئی مصلیٰ نہیں
اوہ اک ہے تے اس دی بنائی سرشٹی
اس دا ہی روپ ہے ۔

8. چوری

توں اٹن (بارامولا) وچ چوری کرکے
مٹن وچ چوری دا مال چھپانا ایں
میرے لوکاں نوں پرم گیان دا بھاشن دے کے
اوہناں نوں ٹھگناں ایں
تیرے جہے لوک/دنیاں وچ
کجھ حاصل نہیں کر سکدے ۔
تیرے ورگے لوک
بے نام آؤندے تے بے نام جاندے نے ۔

9. مندر وچ توں جہڑا دیوتا رکھیا

مندر وچ توں جہڑا دیوتا رکھیا اے
اوہ پتھر دا بنیا ہویا اے
جس نے دیوتیاں نوں رکھیا اے
اوہ وی پتھر دا ہی ہے
اتوں ہیٹھاں تک اوہ جڑیا ہویا ہے
اوہ نہ بولدا ہے
نہ حرکت کردا ہے
اوہ مورکھ پنڈت
توں کس نوں پوجنا ایں
تینوں پتہ ہے کہ بھگوان اس وچ
ٹکیا ہویا اے
پر نہیں
توں اپنے من نوں پرماتما نال جوڑ
ایہہ ہی سچی پوجا ہے ۔

10. میں سپی راہیں آئی

میں سپی راہیں آئی ساں
پر اسے راہیں مڑی نہیں
من روپی پلّ (راہ) ولّ جاندیاں
ادھواٹے دن ڈھل گیا
میں کھیسے وچ ہتھ پایا
تاں اتھے کجھ وی نہیں سی ۔

11. ساگر وچ میں کچے دھاگے نال

ساگر وچ میں کچے دھاگے نال بیڑی کھچّ رہی ہاں
کاش ایشور میری سنے تے مینوں پار لگاوے
میری دشا مٹی دے اس کچے بھانڈے وانگر اے
جو پانی چوسدا رہندا ہے
میرا جی بے چین ہے اپنے گھر جان لئی
اپنی آتما نوں پرماتما نال ملان لئی ۔

12. ناری پرتی

اے بندے ! جس ناری نوں توں بازاری بنایا
توں سمجھدا نہیں کہ اوہ ناری
کدے ماں بندی ہے
کدے دھی کدے بھین
کدے پتنی بن کے سرشٹی دی رچنا کردی ہے
ایہہ ناری ایشور دا سروپ ہے
ایہہ عورت شو شکتی ہے
تے ایہدے قدماں ہیٹھ سورگ ہے ۔

13. ناری پرتی

میں وچ بازارے جندرے بغیر دوکان بن گئی ہاں
میرا وجود اک بانجھ دھرتی ہے تیرتھ بغیر
میری ایہہ پیڑا کون جانے ۔

14. کراماتاں نوں نکارنا

وگدی ندی نوں روک لینا
اگّ دے بھامبڑ نوں بجھانا
اسمان تے چلنا
لکڑی دی گاں توں دودھ چونا
ایہہ سبھ مکر فریب دیاں چالاں نے ۔

(اپرلی رچنا دا بھاگ-دوجا جناب خالد حسین
دے لیکھ 'کشمیر دی صوفی پرمپرا' تے آدھارت ہے)