کھلے میدان پروفیسر پورن سنگھ
قادریار دے بینتاں دی طبیعت نوں اکساہٹ دین
دی کتھا سجری تے وچتر ہے ۔قصہ سادہ
جیہا ہے، پر اوہ سادگی اوہناں بینتاں وچ ہے
جہڑی سدا سٹہ ہندی ہے، کسی سہج سبھا دیوی
اویش دا-تے اوہ آویش جہڑا ہر کومل انر
دے کمال حاصل ہون اتے گلے تے ہتھ تے دل وچ
کدی اچنچیت ہی کویاں نوں آؤندا ہے ۔
قادریار دے پورن نوں پڑھ کے جو ولولے میرے دل
وچ جھرمٹ پا آئے ؛ اوہ اک دن وچ انکت
کیتے مڑ پیارے پنجاب نوں دیندا ہاں-تیرے تھیں لے
کے تینوں دیندا ہاں ۔
---پورن سنگھ
بھاگ 1
پورن ناتھ جوگی
پورن بھگت دے جیون دے جھاکے
1. اچھراں ماں، پورن دا بھورے پینا، ماں دا دھیان
پورن دا ماں تھیں وچھوڑا
سورج اچھراں دی گود چڑھدے سار،
جوتش دے وہم نے کھا لیتا،
کئی برساں دا سورج گرہن لگا،
راجے سالواہن نے پتّ بھوریاں چا دتا،
منہ تکنا پتر دا تد راجے،
جد اوہ جوان ہوسی مالک تخت تاج دا ۔
ماں اچھراں صبر کر خیر پتّ دا مناؤندی سی،
آکھے مینوں ٹھنڈی وا آوے پتر رہے بھورے،
میتھیں ودھ، ربّ سچا اوہنوں سمبھالدا اے،
راجا پنڈتاں دے آکھے لگّ کے تے،
معصوم بچے نوں ہنیریاں کوٹھڑیاں پا دتا؛
گٔو پاسنو وچھا وچھوڑیا سو!
اچھراں شکر شکر کردی،
لیندی لکھ لکھ مبارکاں، ہر گھڑی،
تے دم-بدم پتّ اپنا ماں پالدی سی،
ماں پتّ نوں بھلا کون وچھوڑے ؟
2. واتسل پیار دا یوگ
پورن اک پیا بھورے، دوجا اوہو جیہا پورن ماں دے
پیار نے، دھیان-جمن ماں نے اپنی جھولی پا لیا ۔
پتر پا جھولی، ماں دن-رات تھبوکدی، سوالدی بچے نوں،
دیندی لوریاں، ماں-اچھراں بچہ دن رات دھیان وچ پالدی اے ۔
پنگھوڑے دا پورن، ماں جھوٹے جھلانودی اے ۔
کپڑے بچے دے بنا بنا، نام لے لے پورن پہنانودی اے ۔
کدی پا جھولی سوالدی اے، پکھا کرے، ڈولدے نوں ۔
چا کچھڑ، مہلاں وچ اوہ ٹہلاؤندی اے ۔
ماں اچھراں دم-بدم صدقے، پورن-پتّ تھیں صدقے جانؤندی اے ۔
گھڑی گھڑی رکھاں تے لکھاں شگن مناؤندی اے ۔
دن رات پورن پورن کردی، ربّ نوں کوکدی پکاردی اے ۔
اٹھا پلہ اپنا، کڑتے نوں چکّ اتے
پتّ پا جھولی، مڑ کجّ ڈھکّ کے بچے نوں لا چھاتی دودھ بھری، ماں دودھ
پیالدی اے ۔
دودھ پی کے بچہ رجّ مست ہندا،
نسل ہو ماں دی جھول وچ لیٹدا شاہزادہ ۔
خوشی بچہ ہسّ کے ماں ول ویکھدا ہے،
دیکھ خوشی بچہ ماں چکّ دوہاں باہاں وچ الاردی اے ۔
الار الار اوہنوں ہساندی تے نالے آپ اوہ ہسدی اے ۔
پی دودھ بچہ نسل ہو جھولی وچ جد سوندا
ماں اپنے سر نوں اک پاسے چرن ربّ تے سٹ کے
اکھاں نیویاں کر، یوگ نیندر جہی وچ نیجھ لا،
واتسل پیار وچ ڈبی ماں، بچے نوں دیکھدی ہے،
اکھاں کھلیاں ادھیاں جہیاں، کھچیاں کسی اچائی ول،
نرگسی، نرم، ندراں جیون پھہار بچے ستے دے،
انگ انگ اوہ اپنا روح بھردی ہے !
اس جھول وچ اک پیار-پرکاش دی جھڑی لگی،
ماں-سرتِ اِaں بچہ پالدی ہے
اچھراں-مانراں بچہ پالدی ہے
کہ سادھدی ہے اک یوگ پورا ؟
اوہدے سواس وچ پورن، اوہدی اکھ وچ پورن،
صورتَ وچ پورن، دل وچ پورن، پورن، پورن گاؤندی ہے ۔
بھوریاں وچ پیا پورن، اچھراں ماں دا دھیان پالدا،
ماں ربّ دا روپ ہندی، پالدی، جپھر جالدی، جاگدی دن رات ۔
شکر شکر کردی دن رات، میرا بچہ، تیرا بچہ آکھدی ہے ۔
3. ماں-دل
'ماں-دل' وچ پیار ہندا سدا اک بچے دا اپنے ۔
پر 'ماں-دل' سبھ بچیاں نوں دودھ پیان والا ۔
جیون سبھ بچے، ماواں دے، ہر ماں آکھدی،
تتی وا نانہہ لگے کسے نوں، ایہہ جگ-دل ماں دا،
اک نکا جیہا دل جہڑا کل عالم نوں ٹھاردا،
سمادھی ماں دے واتسل-پیارل دی سدا پورن ۔
نروکلپ 'نرچاہ' بے غرض، اچا، وڈا وشال ماں-دل ہے ۔
پیار دی کٹھی پیاردی دن-رات،
میل ساری دھوندی، نت نواں روپ دندی بال نوں ۔
4. ماں دا ہنر
بھاری چترکار ایہہ !
ماں دا دھیان کرنا پیا ہے بچے دے انیک مورتاں تے چھبیاں نال ۔
اوہ بچے دے نقش تے روپ دم-بدم گھڑدی، سنواردی، بناندی، جواندی ۔
پر اوہ بتّ اس تھاں دا ہے کیہا کمال ہے ؟
جد ماں ٹک بنھ کے بچے نوں جھولی اپنی وچ دیکھدی،
ایہہ عرشاں دی کوئی مورت،
اتوں اپروں اتردی ماں دی اکھ وچ،
اوہ مورت نرنکار دی ماں-جوت وچ جاگدی،
ماں دے سمندراں ورگے دل تے،
اک ربّ ورگی اکھ دا جھلکار ہے ۔
5. ماں اچھراں
اچھراں رانی-مانی، اچی، لمی، رانی دھر دی، دیوی سبھا، دیوی سہپن،
اچھے، سبک، عرشی نقش، کنول نینی، کومل بچنی، رانی پوری،
ماں پوری، تیز دا مٹھا، اچا، داتا پربھاو ہے ۔
گمبھیرتا، سیتلتا، ادارتا بخشنا سبھا ہے،
اچی ہور ہوئی ماں بن کے سہج سبھا پتر تھیں وچھڑ کے سکھی،
اندروں آپنیوں یوگ سارا، دھارنا، دھیان تے سمادھیاں ۔
کجھ آئی دھندھلی، دھندھلی آپے دے وسّ نانہہ، پیار دی پیار کھیڈ سی،
اک سربگیتا دا پتر دے حالَ دی ۔
بن دیکھے جاندی، ولّ ہے، بیمار ہے، بن دیکھے دیکھدی، خوش ہے کہ روندا
اس گھڑی
اچھراں رانی، دیوی، ماں یوگنی، بھگت، سورمت ہے ۔
6. ماں دا پیار، یوگ تے چت دے ٹکان دے سادھن
ٹھیک ! ماں دا پیار-یوگر اک سہج-یوگج ہے ۔
من نوں ٹکانا، چتّ نوں سنبھالنا، ایہہ کم تاں بسّ منکھ ہون، سبھی
اسبھی دا فرق ہے، ایہہ کوئی کرامات نہیں ۔
کرامات اک بسّ پیار ہے !
جہڑا دل دی ٹوہ نال سبھ کجھ جاندا ۔
پیار وچ ڈلھنا ماں وانگ، ہاں ! اچھراں-مانراں وانگ ہونا یوگ دا
اندرلا رہسّ ہے،
گھل گھل گھلنا پیار وچ، وچھڑ وچھڑ
ملنا پیار وچ ۔
تے بھنّ-بھنّ آپا، بنانا، مڑ مڑ پیار وچ ۔
تے پیدا کرنا اپنے دھیان دوارا، سمادھیاں دی نیندر دا پتلا
اک بندہ ربّ دے پیار والا، ٹکاؤ والا، دل والا،
سورما؛ اچی جہی، تہلدار ہیرے ورگی کنی تے چمتکار
سفٹک منی جہی روح کوئی ۔
ایہہ تاں یوگ کجھ کم کردا، سنواردا، پر مودھے متھے پے بے ہوش جیہا،
سدھ بدھ وسار؛ ہوند نوں گوانا، ہیرے نوں کٹ کٹ کھوہ جہی
وچ رلانا، مڑ جتھوں جتناں نال لبھیا، ایہہ کجھ یوگ
نہیں ؟ ہوسی، سانوں حالَ اوہ دوجے جوگ دی لوڑ نانہہ،
ماں دے دل دا یوگ دیکھو کیہا ٹھیک اتردا،
ہاں ! ماں دی ندر وچ ڈونگھا کوئی اسرار ہے !
ربّ آپ اتردا ماں دے دل وچ، اوہدی باہاں وچ جھول وچ،
ربّ آپ ماں دی ندر اچی کردا-سدھی،
ماں ربّ دا کوئی ڈاڈھا سوہنا آویش ہے ۔
ماں سہج سبھا یوگی پیار دی،
ربّ دے رچائے جگّ دی پورنتا،
ماں وچ ربّ آپ، ہر بال لئی نت-اوتار ہندا،
ماں دا دل ایوں بسّ ربّ ہے ۔
ماں دی لوری بانی آکاش دی ۔
ماں-دل، ماں-پیار، ماں دیاں چھاواں، ماں دی اسیس،
ایہہ گلاں اچیاں، بے-کیمتیاں، ایہہ ماں ہون دی کلام کمائی ہے ۔
کسے دی گیہل ہونا ایہہ تپ ہے، پر 'ماں ہونا' جیؤندی ہے پوری
پورنتا، سدھی سفل ہے ۔
ماں ہونا اچا سبھ تھیں ودھ ہے ۔
ماں ہون نوں لوچنا ایہہ اچی ارداس ہے، اچا کردی ۔
ٹھیک، ربّ وی ماں-ککھّ آؤندا، پتر ربّ دا جگّ وچ آؤندا،
ایہہ اوہ ویدی ہے جتھوں جگت سارا، روپ رنگ وچ بن بن نکھردا،
ماں ہونا دھی-بھین دا اک دیوی راج ہے،
ایہو دیوی، ایہو کنیاں، ایہو بھوانی، ایہو درگا، ایہو ماں ہے ۔
7. رانی اچھراں
ہاں، رانی اچھراں ماں سی، دیوی، بھوانی،درگا، تپسونی، یوگنی سبھ سی۔
ربّ-اہب ورلی امولک-مانلک سی،
ربّ وانگوں انٹھڈے پورن نوں پالدی،
سوہنی کیہی گلّ ہے ۔
ربّ تاں دسدا، پالدا، رکھدا،
تے بندہ جہڑا پالدا اس دی جھول وچ اج اوہ انڈٹھّ ہے،
ربّ ساہمنے دسدا ۔
8. سالواہن راجا تے لوناں رانی
راجا سالواہن لگا سی اس سمیں،
رانی اچھراں پورن دی ماں نوں چھڈّ،
چھڈّ رانی دی اچی چمکدی ہیرے ورگی شان نوں
کنڈ دے سورج ورگی رانیئت نوں،
اک نویں ویاہی دا محلّ بناؤندا !
لوناں نام سی اوس اگّ دی پتلی دا شوخ، چنچل،
راجا اوس بتّ دا سدا بتخانا ٹولدا !
رہندا سدا اوہ، اوس چھل دے بتّ پاس، اوہدی پوجا دن رات کردا،
نکے نکے دیوے بالدا تے دیوے دی لاٹ وچ دیکھدا
اوس پتھر دے بتّ نوں؛
پتھر پوج پوج، ہولے ہولے، سالواہن دی ہوش گمدی ۔
سچی سہپن، دیوی برکت نوں کنڈ دے سالواہن بتّ وچ ریجھدا !
دن بدن جاندا سی مردا، دل حس رہا سی، دماغ وی ۔
روح سالواہن دے پیندی پئی سی اگّ، ہڈیاں نوں ساڑدی ۔
سالواہن بھلیا کہ نویں جند مڑ آؤندی بتّ دی پوجا تھیں ۔
9. لوناں
لوناں، بسّ پتھر دا بتّ، نرجند، نردل، ہونی دا بتّ سی،
چھل سی جہڑا راجے گھر پایا، اک حیوان سی آپ متی،
کھان جاندی، دوجیاں نوں مارنا، جنداں ویٹنیاں اپنی خوشی لئی،
ربّ دا نہ ڈر، نہ بھے کسے دا، اپنی حیوانی جوانی وچ،
بجر دل، بجر-دماغ، بجر-انگ، اپنا مطلب سادھدی،
اندر دی جوت بجھی ہوئی لوناں دی، مٹی دا کیڑا،
روح سیل پتھر ہویا ہویا،
انی آپ مہاری، خود غرض، ماں ہون دی چاہ کدی اس نوں اٹھ
نہیں سی سکدی ۔
نیناں، بیناں، انگاں دی چترتا، سوہنی وانگ سپّ سی،
قہر سی، ترکھی وانگ تلوار سی،
بھواں چاڑھ، سرمہ پا، اکھاں وچ جد بہندی ۔
قمر پتلی، اچی ابھری بھری چھاتی،
اوہ وگدی سی دن رات وانگ برچھیاں،
ماس کھانی جانور، بے ترس، بے رحم، سوارتھ دی پتلی،
ہنے بنی بتّ-انسان سی، جان انسانی نہیں حالے جاگی سی ۔
بسّ اپنے نیناں 'تے واردی لکھاں جاناں،
اپنے انگاں دے چاء وچ صدقے کردی سبھ کجھ سی،
اپنے منہ تلّ نہ سمجھدی چن سورج نور وی،
رکھ شیشہ ساہمنے پہلاں ایہہ منتر اچاردی،
میرا جیہا سوہنا ہور کوئی نانہہ جگّ تے؛
سہار نہ سکدی کوئی مقابلہ، ریس جہڑا کرے اوہدی اوہ ویری،
ساڑ دیل وچ بھری،
کدی الس، الس ! باہاں چکّ چکّ اکانت وچ،
ادھ کجی، ادھ ننگی، آپے نوں شیشے وچ دیکھدی،
کدی لیٹ جاندی شیشے ساہمنے، اک پاسے سر رکھ
اپنی باہاں دیاں ونگاں تے چوڑیاں تے،
اک لوناں دی لکھ لوناں ہندی، ونّ ونّ دے کپڑے پاندی،
ونّ ونّ دی طرزاں بدلدی، بیٹھن، اٹھن، کھلون تے چلن دیاں
مڑ مڑ چھنکاندی ونگاں، مڑ مڑ اپنیاں وینیاں نوں تکدی،
کدی ہسدی تے شرماندی، نٹی وانگ، دیکھے ملدیاں لالیاں، ہوٹھاں
تے منہ تے اکھاں دیاں اپنیاں ۔
شنگاردی، سنواردی وال اپنے، کھولھ کھولھ، گند گند، سٹدی ادھر
ادھر زلفاں اپنیاں کالیاں،
اکجی ہو ہو بہندی گھڑی گھڑی، پشاکاں بدلدی ہزار، اک دن وچ
چندی لا گھنٹے رنگ اپنے دپٹیاں دا،
تے مڑ مڑ دیکھدی لنہگے دیاں پھبناں،
بسّ گہنے، کپڑے، مڑ مڑ بنناں، ایہہ سروکار ہے،
سو سو گولیاں پاس لوناں دے، سبھ تے ظالم، سبھ نوں تنگ کردی اپنے
سکھ لئی؛ بے صبر؛ چنچل ہر گھڑی،
کدی ناچ ہو رہا ہے نال گولیاں،
دن رات لوناں نوں اک اگّ جہی لگی، نسدی، بھجدی،
تے چاہے انگ انگ نوں کسے ودھیری اگّ نال ٹھارنا،
اگّ کھاندی، اگّ پیندی، پانی نہ لوچدی، ٹھنڈھ دی
اوہنوں لوڑ نانہہ،
تے کھا کھا اگّ دے انگارے کھواہشاں ہور ہور ودھدیاں
دن رات دل اوس دا بلدا اک اچی اچی بھامبڑ،
مڑ ہور اگّ کھان نوں منگدا،
لوناں اگّ دی نعر، کھا کھا شوکدی، شوکھدی حد نانہہ،
تے چھل بل کردی لکھاں اوہ گھڑی گھڑی،
کوڑ کردی کوڑ سوچدی، کوڑ کلجگ دی پتلی !
10. راجا سالواہن دی اخلاقی موت
جیوں جیوں لوناں بدلی، تؤں تؤں راجا سالواہن اک اگّ جہی
سیکدا، امر دے سیالے دا ٹھریا، کنہندا کیہا آرام ہے ۔
لوناں راجے تھیں ودھ کجھ، اوہنوں ہور ہور قابو کردی،
اپنے منہ تے جسے دے لالچ جہے وچ قید رکھیا سی
سالواہن نوں اک جادو جہے وچ،
آدمی دا لیلا، لیلے دا کھوتا، مرد تھیں نیواں نیواں روز حیوان
اوہنوں بناؤندی، آپے جیہا کردی،
فریب لکھاں کردی، وفاداری دیاں گلاں، انیک مڑ مڑ دل ننگا
کھر کر دسدی، 'میں تیری' آکھدی ۔
لوناں نے راجے نوں پورا قابو کیتا،
راجے دے نین نہ رہے، نہ دل رہا، نہ سر رہا اپنا،
لوناں بیٹھی راج کردی، سالواہنی تخت تے،
لوناں زہر سی مٹھا، ماس، ہڈی راجے دا تھوتھا کر رہی سی،
راجا سالواہن بھلیکھے وچ مر گیا، دھرم، کرم، انصاف، قانون
کم، راج، راجنیتی حکم سبھ، اک لوناں لوناں ہو رہیا !!
11. پورن دا جوان ہو بھوریوں باہر آؤنا
پورن، سورج اچھراں ماں دی گود دا،
پورا لسدا ڈلھکدا، بھوریوں باہر نکل، اوہ چڑھ آیا ۔
سبھ نوں اچا دسے، ہتھ دی چھوہ تھیں گگناں اچا،
تے اوہدی پورن جوانی دی بھکھدی لوء سبھ نوں لگدی،
خلق دا دل خشی ہویا، سبھ سر پورن نوں ننودے،
بنان والے قادر دا جلوا بنت وچ دسے،
اکھاں چکاچوندھ ہون، پورن دی جوانی پوری لسدی،
کئی ورھیاں دے جہڑے محل اچھراں دے یوگ دیاں کندراں بنے سن،
اوہ اج خشی دے عرش وچ اٹھ چڑھے،
اچھراں-محلاں دے کندھ کوٹھے، بوہے تے باریاں، وانگ جیندے بندیاں دے
خوشی دیاں ہیکاں لاؤندے ۔
نکا جیہا ساوا گھاہ وی اپنی نکی نکی جنگھاں 'تے کھلو کے، سر
چکّ چکّ دیکھدا
ککھّ گلیاں نوں اج پر لگے، اڈّ اڈّ دیکھدے،
پورن دا پربھاو کوئی کلاوان سی،
خشیاں آپ مہاریاں، تھاں تھاں، گھر-گھر، جھگی-جھگی پھٹدیاں سن،
ربّ یاد آؤندا سی، ربّ چنگا لگدا سی، پیار دیاں کچیچاں
خلق وٹدی،
پورن دیکھ دیکھ نگاہاں خلق دیاں نہ رجدیاں،
اوہدا درشن مڑ مڑ بھکھ لاندا سی؛
خلق ٹٹّ ٹٹّ پیندی ول محلاں؛
پر کوئی کوئی بڈھا آکھدا ربّ مہر کرے،
خشی اتی دی ہے، ایہو جہی خوشی رہندی اے تھوڑا چر،
ایہو جہے سہپن تے چاء نوں دھرت 'تے ہے تھاں گھٹّ،
ویلا منگل دا، اکتھنیی اج، مڑ ہتھ نہیں آؤنا،
ربّ مہر کرے، کوئی وگھن نہ پوے، پورن دے راج تلک لین وچ ۔
12. راجا سالواہن تے پورن پتّ راجا
بیٹھ اچھراں دے محل، ماں، پیو، پتّ تنیں،
مٹھیآں گلاں وچ لگے ہی سن،
کہ راجا سالواہن پتّ نوں جھولی لے آکھدا،
ماں اپنی دا پتّ توں بچہ، ایہہ رانی، دیوی اچھراں ماں تیری، پر
پہلے دیر نہ لا، جاہ مل پترا ! لوناں ماں متیئی نوں توں،
جس دی گود حالے سکھنی، بچہ اوہ آکھدی پورن پتّ میرا،
ایہہ میرے دل دی چاہ پترا، اٹھ، جاہ لوناں رانی دے محل نوں ۔
13. اچھرا رانی دا توخلا تے ڈر اندر ہی اندر
اچھراں ماں آکھے دل اپنے وچ، ایہہ راجا کی پیا آکھدا،
دل میرا ڈردا،
کنول پھلاں نوں آکھدا ٹر جاؤ، وڑو اگّ بلدی وچ،
انگوراں پکیاں نوں بھیجدا وانگ دانیاں مکّ تے باجرہ،
بھندی سڑدی ریت اس بھٹھّ دی وچ،
پنچھیاں نوں بھیجدا بلارا دے کے، جالاں تنیاں وچ،
ایہہ راجا کی پیا آکھدا ہے،
میرا دل سہمدا، گھٹدا، میں اوکھی جہی ہو گئی ۔
پر اچھراں ماں سی، وڈے دل والی،
اتھے سمندراں دے سمندر بھرے پئے سن،
وچن موڑنا اوس ویلے کجھ ایوگ دسے،
پر راجے دا آکھنا لگا بہوں ماڑا،
آکھدی اس وچ لوناں دی ہی کجھ چال ہے،
ایہہ راجا بولدا وانگ طوطے، سکھیا سکھایا لوناں دا !
رانی ماں آکھدی، جاہ بچہ، ربّ کڈی،
مل لوناں، اوہ تیری مہتاری ہے ۔
14. پورن جاندا ہے محل لوناں نوں
بچن پالدا ماں تے باپ دا پورن،
پورن اٹھ گیا ولّ محل لوناں
جویں جویں کھڑیا اک فقیر ہووے ۔
جوانی اک اجیہی ربّ دا پیار ہے !
جوانی تے پھیر پورن، سونے نوں سہاگا سی ۔
موج اپنی وچ بھریا ربّ تے ڈر تے یاد وچ،
خوشی خشی چڑھدا پوڑیاں لوناں دے محل دیاں،
پورن جانودا چڑھیا، جاندا وانگ خوشبو دے سی ۔
15. پورن دے دل نوں محلاں چڑھدے سار کجھ ہندا
پر جویں جویں چڑھدا جائے زینہ،
پورن دا چاء مردا، دل کملاؤندا،
وانگ پھلّ دے دھپّ لگیاں، اپنی ڈنڈی 'تے آپ مہارا،
کانبا انگاں نوں آنؤندا، منہ پیلا جیہا پیندا، ہونٹھ چٹے،
تے آکھدا ایہہ کی ہے، محل ماں دا، ماں بلاؤندی، اڈیکدی دیکھنا
مینوں کئی سالاں دی ۔
پر میرے دل 'تے ایوں دسدا جِaں دو پربت کالے دوہاں
پاسوں ٹر آ کے مینوں وچ دبن لگے ہن، تے ہنے جیندیاں
ایہناں مینوں گھٹّ مارنا ۔
ایہہ کی پیا ہونودا، دل میرا سڑدا، اگّ جہی لگدی، سر
دکھدا، دل پیا ہسدا، جی مرن نوں کردا ہے،
چل پورنا ! مڑ چلیئے اچھراں ماں دے دل دے باغ نوں، اوہ
کیہا ٹھنڈا، کیہا چنگا، حلقہ، خوشی دینا والا ۔
ایوں گلاں جہیاں کردا، آپ نال گھٹیا جیہا، بؤرانا جیہا
پورن محلاں اپر جا چڑھیا ۔
16. لوناں تے پورن
پورن دیکھ لوناں نوں سٹّ وجی،
پہلی وار اوہدا دل کیتا سوہنی چیز کسے 'تے قربان ہون نوں ۔
پہلی وار آیا اک کنکا پیار دا تے لوناں حیوان
موئی-جیوی کجھ ادھ وچکار جہے وچ، ادھی اج انسان ہوئی،
پورن نوں تکدی اے، کمبدی اے، آپا واردی اے،
پر چپّ کھڑی، اوہدی چپّ مڑ مڑ پکاردی اے،
بولدی مونہوں کجھ نہی، جویں پیار وچ اج مر گئی ہے، آپا
ظالم اوہ بھلّ گئی اے، پر اوہدے دل وچوں چیر چیر، سنیہے
مرد تیویں دے آپے وچ پیار دے نکلدے دسدے ہن ۔
محل وچ دوویں کلے کھڑو، رانی لوناں تے پورن؛ اوہدے ساہمنے، پورن
دیاں اکھاں ہٹھاہاں تکن، لوناں کجھ شرماؤندی ہے، کجھ زور
نال اکھاں چکّ چکّ پورن نوں دیکھدی اے، ویلا ایوں ہے دل دیاں
دسن دا، ایہہ شرماں کیوں موقع وننجاندیاں ہن ۔
پر ہمت پیندی نہیں، پورن اک ربّ دی جوت وانگ بلدا ۔
نیڑے آ نہ سکے کوئی نیواں پیار اتھے،
اس دے جسم وچ سی اک گگنی اچائی،
ڈردی سی لوناں ادب اس سہپن دے توڑنے تھیں،
رہِ رہِ ترسے آکھن نوں، پر آکھ کجھ نہ سکدی سی ۔
چپّ کھڑے دولیوں کوئی گھڑیاں بیتیاں،
لوناں ادھی چھپاندی گلّ ساری، ادھی دسدی اے ۔
17. لوناں دے ادھے چھپائے، ادھے لکائے ولولے
لوناں مونہوں تاں چپّ سی، کدی کوئی کوئی اکھر بولدا، پر اوہدے
جسم دا پرزہ، پرزہ پکاردا سی،
ایہہ ولولے لکا کے سارے اس نے، پر اک وچلا جد بولے، سارا
مطلب اوہ اپنا لکا لکا دسدی سی، بانی بتاویاں دی سی،
ہتھ پیر اوہدے، نین، متھا سبھ ایوں بولدے سی :
میں تیری مینوں کر-چیری، میں تاں تیرے روپ نے آن جوائی آں وے ۔
مینوں پا ڈولی، لاڈ لڈا، میں ساری، مینوں پا باہیں،
کھچّ ساری اپنے ول واری تے کھڈا عمراں ساریاں وے !
میرے متھے نں تکّ، ایہہ دھڑکدا ہے، لوچے لیٹنا چھاتیاں وے !
اتے ڈھوھاں میں بے ہوش ہو، پھیلائی باہاں توں اپنیاں، مینوں مڑ مڑ
سنبھال واری ۔
مینوں رجّ کے گل لگّ لین دیویں،
مینوں مڑ مڑ مل باہیں پسار واری ۔
اچا کر او اچیا مست جوانا،
میں کھلی ہٹھاہاں، اڈیکاں تیریاں وے ۔
مینوں پین دیویں ڈیک لا کے اپنا مکھ چند واری ۔
گھٹ، گل لا، چا مینوں، سنبھال مینوں،
میں تاں ڈھٹھیاں ڈھٹھیاں نکاریا وے ۔
پورنا ! رکھ لاج میری، کر پیار زوری، پا پا ٹھنڈھیاں وے ۔
چوری پیار دا ڈوگھا کوئی سواد ہے وے، جہڑامیں سکھاساں،
توں اج خیر پا سہنیاں، دانیا، مولیا وے ۔
میں تاں کھڑی خیر منگدی، بردی، نکاریاں، ہاریاں وے ۔
18. پورن دا پہلا بچن لوناں نوں
پورن گھوردا، متھے ڈاڈھے کرڑے وٹ پا کے،
دھیرج دھار کے بولدا بچن کرڑے،
میں پتّ تیرا، پتّ پا جھولی، دل اپنا توں رنج رجھا مائی ۔
کر پیار مینوں، پیار ربّ مائی، جھول اپنی نہ سمجھ توں خالی،
ایہہ اکھاں ہتھاں آپنیاں نال میں کڈھ دیساں،
ایہہ جسم ہتھیں اپنے نال میں ٹک دیساں،
جے کدی میں تیرے تے اچھراں وچ بھیت جاناں،
دیکھ ! میں پتّ مائی، توں ماں میری، دھیان کدھر نسیا اج مائی ؟
کر جے لوڑ تینوں اچھراں ماں دی گود سکھنی،
سارا، سارا توں بنا اپنا پتّ مینوں،
رکھ محلیں سدا مینوں توں اپنے،
میں پتّ تیرا، توں سدا میری ماں مائی ۔
ایہہ پیار جہڑا جاگیا ای،
ایہنوں دل لا دیکھ مائی، ایہہ عرش دی دات بوہا تیرا کھٹکھٹاؤندی ہے،
بوہا کھولھ مائی، برکت ربّ دی کوکدی آؤندی اے ۔
کہڑے پاسے ہوش پیار تیز دا اک چکر کھا کے، گئے اڈّ اج مائی ۔
موڑ واگاں من دیاں نوں، دیکھ پیار سچا، ربّ انسانی کھڑھا ساہمنے۔
اکھاں کھولھ، پچھان مائی، ویلا، گھڑی دیکھ سنجانن مائی ۔
19. لوناں مڑ اوہو سر چھیڑدی ہے
کجھ بے ہوش ہوئی، بے بس ہوئی، لاچار جہی، ماڑے کرماں دی گھمن
گھیریاں وچ :
پورنا ! چھڈّ گلاں، گھٹّ پا گلّ ونگنیاں وے ۔
ہون ہوٹھاں وچ ہونٹھ گڈے تیرے، میرے،
تے نیناں وچ نین گڈیاں وے،
ایہہ لچھدی چھاتیاں میریاں وے، گھٹّ لا چھائی اپنیاں وے ۔
تے رکھ کھڑی کھڑی، بدھی بدھائی سدا اپنیاں جپھیاں وے ۔
جکڑیں جکڑیں، میریاں کلائیاں وے، بندیاں، بندیاں تیریاں وے ۔
دیکھ ! ایہہ رنگیلڑیاں پلنگھڑیاں میریاں وے ۔
بہہ ایتھے، توں، ایتھے، ہباں میریاں تیریاں وے ۔
ہتھ میرے ہتھ دیویں، میں ٹھنڈھیاں کرنیاں ایہہ چھاتیاں تتیاں وے ۔
پورنا ! نہ جین جوگی رہی ہن میں
تیرے روپ نے مینوں ماریا ای،
کر باہڑیں، ویدا توں ! چھڈّ گلاں
سنبھال میں نعر، نازک، کمزور تے پتلیاں وے ۔
20. پورن دا دوجا بچن
آ دیکھ مائی ! میں پتّ کھڑھا،
لوچدا چرناں 'تے سیس رکھنا
تے منگدا میں اسیس تیری،
دیکھ ! سورج ڈبسی مار اک ڈھاہ مائی،
ڈھہسیں چھت آکاش دا کاڑ کاڑ مائی،
پرلو آن نہ جان کے توں،
مرسی سارا جگّ چھریاں کھا مائی،
خیال سدھا کر مائی، سدھا رام رام مائی ۔
ڈنگا اوہو ہی ماردا ڈنگ مائی ۔
امرت اج ربّ پاندا تیرے پیالے،
زہر بنا کے نہ توں گھٹّ بھر مائی !
21. لوناں دا پاغلپن
لوناں کدی پیر پکڑے، مڑ مڑ ڈگے،
کدی نراس ہووے، کدی غصہ، کدی تلوار دا تیز دکھاؤندی اے،
پر پانی ابلدے دیاں چھنکاں ٹھنڈے، اچے برف دے پربتاں دا نہ
کجھ وگاڑ سکن ۔
آخر جدوں اوہ پوری بے ہوش ہوئی،
رتا رہی نہ اس نوں خبر کائی،
دوڑی دند نپیڑ اوہ ول پورن،
لیا پکڑ باہاں اپنیاں وچ،
تے پاگل جہے زور وچ سٹیا،
پورن کول وچھے اک پلنگھ 'تے ۔
تدوں نسیا نسیا پورن مسیں ہتھ چھڈا،
پچھے تکیا نانہہ، گیا دوڑ پورن،
آکھدا، ماں اج کیہی پاگل ۔
لوناں پورن پورن، آکھدی رہِ گئی،
پیار دا کنکا دل وچوں کھسکیا،
اس ویلے جس ویلے گیا پورن،
پیار جنا اٹھیا سی، اوہ ویر وچ بدلیا ۔
بدلہ تے ایرکھا تے حسد دی اگّ بل اٹھی،
آکھدی مارانگی پتّ اچھراں دا اس موتے جہڑی موت کسے کدے نہ
سنی اج تکّ ۔
22. لوناں دا منصوبہ
آخر کون جانے گلّ اوہ جہڑیاں،لوناں کیتیاں دیویاں حصیاں وچ،
لوناں منصوبہ پکایا کنج گوشے؛ دتا ثبوت سارا،
آکھے پتّ تیرا کام دا پتلا بگھیاڑ بھارا،
میرا ست اوس کل بھنن کرن دی کیتی،
مسیں لڑ میں اپنا آپ بچایا،
اپنی چھاتی 'تے لگے نکھ دسے، منہ دسیا نہوندراں نال بھریا،
وال بھریا، وال کھلیر دسے،
راجے سالواہن نوں پورا یقین کرایا ۔
صبر ہویا راجے سالواہن نوں تدوں،
مسیں مسیں روندیاں، بھبکدیاں رات بیتی،
تے سویر سار بلایا پتّ پورن وانگ بھاریا ملزماں دے ۔
آکھے ڈکرے کراں گا پترا ! اج تیرے،
جس باہر نکلدیاں ہی جگّ سارے نوں داغ لایا ۔
23. پورن ملزم
پورن چپّ کھڑا جویں پربت بھارا،
کل ماں سی پاگل، اج پیو پاگل، گلّ کرن دا نہ تھاں سی کوئی،
ماڑا جیہا اوہ فکر کردا، ماں اپنی دا،
اوہدا کی حوال ہوسی، کہندا نج میں جمدا، نہ دکھ ہندا، ایہہ ماں
نال کی ظلم ہون لگا ؟
سالواہن نے حکم دتا، لے جاؤ ایہنوں اوہ حلال خورو، انگ انگ
پچھو ایہدے، مارو ایہنوں اس موتے ۔
24. ماں اچھراں دی کوک کچہری راجا سالواہن وچ
ماں-اچھراں، قہر بھری، کرلاؤندی آئی؛ چیر، پھاڑ، راج دے سطر سارے،
تے کھلھے دربار وچ وانگ دیوی کوپوان ہو، ایوں کڑکدی وانگ
بجلیاں دے :
سڑن کوٹھڑے سالواہنا!
سڑن تخت تے تاج محل سارے،
سڑے راج تیرا، حکم تیرا، سڑن تیریاں ایہہ محفلاں وے ۔
ماریں گٔو ورگا چٹا دودھ پتّ میرا، بیدوش بیلوس، بے زبان بچہ،
ظالماں ! تخت 'تے بہہ توں ظلم کماویں، یاد نہیں تینوں، ایہہ تخت
ربّ سچے دا، کدی نانہہ تیرا،
توں اوہدا چاکر تکڑی تولن والا، تولیں بہہ اس اچی تھاں 'تے کوڑ،
کپٹ سارا،
حکم لوناں اس تتڑی دا منیں، تکے اتے نانہہ اکھ کھولھ کے-ربّ
کی آکھدا !
تیرا کی احوال ہوسی، مر کے سالواہنا؟
کی موت تھیں پار دے دیس دا جینا تینوں بھلّ گیا ؟
ربّ بھلّ گیوں جیہا وہلا، جس ایہہ تخت، تاج تے
راج تے حکم دتا ؟
تینوں کیہی وا وگی، کی ہو گیا سداء راجا ۔
سچے راجے توں بھلّ گیوں، بنیوں آپ توں حکم دین والا،
تکّ تکّ ربّ ول، اٹھ جاگ سالواہنا ۔
پتّ بیلوس، بیدوش، بے زبان ہے وے،
تیرے بھاگ ہر گئے ۔
ایہہ وزیر امیر تیرے، کیہے چنے توں ہن،
تری بھیڑی ہاں نوں ہاں آکھن، تیری نانہہ ایہناں دی آخر نانہہ ہے،
وزیر، امیر اوہ جہڑے یاد کراؤن وقت قہر دے،
ربّ ہے، تے ایہہ تخت راج اس دا،
ایہہ تخت 'تے سدا ورتے حکم ربّ دا،
اتھے قانون ن چلن بندیاں گندیاں دے ۔
کیہی مار وگی تینوں سالواہنا !
ایہہ راج گیا، گیا ڈبیا، مکیا اج تھیں او سالواہنا ۔
اس راج اج ربّ بھلایا ہے،
ایہہ راج رڑھ گیا سارا،
واگاں سونپیاں نعر نوں سالواہنا ۔
کیہی اگّ بالی اس تتڑی نے،
لوناں ساڑیا ہے چک راج سارا،
او بھلیا بھلیا سالواہنا !
رووینگا ایہہ وکھت وہا کے تے،
وسّ پے بھوتاں پیا گرجنا ایں،
تینوں ہوش ناہیں، توں مر گیا ہیں وے ۔
25. پورن نوں لے گئے مارنے نوں
کوک اچھراں دی دا کجھ اثر نہ ہویا،
بچہ اوہدا گیا پھڑیا، گئے لے اوہنوں مارنے نوں
ماں-اچھراں گئی نالے، آکھے، کوہو مینوں پہلے او ظالموں ظالموں وے ۔
مٹی زمین سیالکوٹ دی زارو زار رووے،
روون خلکتاں ساریاں لہو اتھرو،
تے جدوں پورن لگّ اچھراں دے گل رویا،
اتھے ٹٹیا کڑ سبھ پتھراں دا،
زمین آسمان رویا اس ویلے، ماں، پتّ نوں وچھڑدیاں دیکھ کے ۔
پتّ کھوہ کے لے گئے ظالم ماں پاسوں،
ماں کھوہ کے لے گئے دوجے پاسے ظالم پتّ پاسوں،
اچھراں محلاں وچ قید کیتی راجے،
ہنیرے جہے وچ پورن ڈبیا وانگ سورج،
ماں رہِ گئی دھرت تے ہنیرے وچ پکڑی،
ہتھاں پیراں جکڑی، روح نوں راہ ملیا نہ نال جان دا ۔
بچہ گیا، اوہ گیا، اچھراں دی کردا جھول خالی،
اچھراں کرلاؤندی، مار ہتھ چھاتی، اپنی چھاتی
مڑ پٹدی کھنوتردی ہے ۔
26. پورن دا کھوہ وچ سٹنا
آخکار حلال خوراں نوں وی ترس آیا،
دل اوہناں دا کمباِ مارنیں تھیں
آخر پتّ پورن ملک دے بادشاہ دا سی
بیدوش ایہہ بچہ کومل، کنور ساڈا، آخر اوہناں وی دل دیاں اکھاں
نال تکیو نے ۔
پورن مونہوں کجھ نہ بولدا سی کجھ، کدھرے، کسے نال،
پر اوہدا انگ، انگ، سارا جسا آکھے،
سچ سچ ہے، کوڑ کوڑ ہے، ربّ سچ ہے، جند روح جس دی دھروں اندروں
سچی، ہور سبھ موت، ہنیرا، اک نانہہ ہے، سچ جتسی بھولیاں
بھالیاں دا سدا ربّ ہے ۔
سٹّ کھوہ وچ گئے جیندے جاگدے نوں،
پنجاب دا یوسف اج کھوہ وچ پا گئے
تے جا دسیا پورن نوں مار آئے،
رل مل ساریاں گواہی دتی، کپڑے لہو نال بھرے نال لے گئے،
کجھ ہور چنہ اوہنوں مارنے دے ۔
27. پورن دے دو باغاں سیالکوٹ والیاں دا حالَ
باغ پورن دا وچھڑ سڑ سکّ گیا،
نہراں باغ دیاں ترہائیاں وانگ مچھیاں، بن پانی منہ اڈدیاں
سن، دسن سبھ لچھدیاں تڑپھدیاں ۔
کھبل گھاہ تے ساول ہریاولا سڑ، منور سبھ خاکو خاک ہوئیاں،
انگور ویلاں تے ہور شگوپھے، پھلاں پھلاں تے برکھ سارے کھڑے وانگ سکیاں
ہڈیاں پنجرے ہوئے جویں تپسویاں دے،
مدت لنگھ گئی تپدیاں دی، نرے پنجرے کھڑے کڑنگ ہو، ہواواں
وگدیاں نال لگّ اوہ کھڑکھڑاندے ۔
پر کسے کسے ڈال دے مڈھ وچوں، کوئی کوئی کونپل منہ کڈھدی سی،
تے کسے کسے ڈالی نال کوئی کوئی پھلّ، وانگ آساں دیاں اکھاں دے نکلدے،
راہ تکدے نال ناؤمیدیاں دے، آہاں بھر آکھن، کی کدی مڑ
اوہ مالک بادشاہ ساڈا، کدی کرسی آن پھیرا ۔
تے باغاں تھیں ودھ اک ہور سوکا، پورن دے وچھوڑے نے پایا سی،
ماں دے دل دا پیار باغ وی بھاں بھاں کردا،
تے ظالم سٹّ پتّ دے کوہے جان نے بے گناہ دی چھاتی دے باغاں نوں
جڑھاں تھیں سی پٹیا،
کھچّ کھچّ، دھرو دھرو، دھریک دھریک آدراں نوں، اک اک کر سارا باغ سی پٹیا،
ماں دی چھاتی دے نکے نکے کھڑے کنولاں نوں، چیر چیر، چنیا،
پیار دیاں کلّ بوٹیاں، چمبا تے گلاب سارا، کھن کھن جڑھ تھیں
کڈھ کڈھ مکایا ظالم سٹّ نے ۔
ماں دے پیار دی ڈونگھی، گھنی چھاواں وچوں، نانک بنپھسے وانگ
کومل پھلاں تے کلیاں نوں کھہرے کھنڈھے چاقوآں نال، کٹّ کٹّ دھپے چکّ
ماریا ۔
جنگلاں ورگا بھریا باغ ماں دے دل دا، جتھے لکھاں سائے تے
آسرے رہن دے، جین دے، وڈے تے گھنے، برکتیلے،
جہڑے اک نوں نہیں، دو نوں نہیں، سارے جگت نوں ٹھارن دے سمرتھّ سن،
جتھے کھلے میدان سن ساوے پنے دی جھال والے، وچ پانی وانگ
ہیریاں دیاں لڑیاں کھیڈدے،
جتھے تھاں تھاں گھلی چاندی دے چشمیں کھلے ملھار سن گاؤندے،
جتھے ناچ سی چنے دی چاننی دا نال نچدیاں پانیاں،
تھائیں تھائیں پھہاراں دی نکی نکی کن من، اتے کھڑے قولاں دے پیندیاں،
اتھے اج اک اگّ پئی بلدی، رڑا پیا تپدا، دھکھدا وانگ ماروتھل دے،
تے پاڑ پاڑ دل دی چھایا تے سایہ ساری، تے توڑ توڑ تنکے
ساری آس دے، ماتا اچھراں دا دل سی مڑ مڑ، روز روز،
نویں تے سجری اک موت مردا ۔
28. گورکھ ناتھ جوگی دا آؤنا پورن دے کھوہ تے
اوہناں دناں وچ، اسے کھوہ تے لتھا آن اتھے اک جھنڈ جوگیاں دا ۔
آکھے کھڑھا کھوہ تے گورکھ ناتھ جوگی، کھوہ وچ کون بولدا توں ہیں ؛
بھوت ہیں پریت ہیں ؟
تے گورکھ مگر کھڑے کل چیلے چاٹکڑے، کئی مندراں والے کجھ سہم تے
کجھ اچرج بھرے ۔
پورن آکھدا میں اک ماں دا پتّ ہاں، نہ بھوت، نہ پریت سجناں،
مینوں ظالم کھوہ وچ سٹّ گئے، انگ میرے پچھّ کے،
میں تاں جیندا جاگدا آدمی ۔
گورکھ نے کڈھیا کھوہ وچوں پورن، زخم کجھ کجھ آٹھرے، پانی
ٹھنڈے دی ملھم نال،
ناتاکت سی پورن، پیلا، چٹا نیلا، کڈھ گورکھ نے سنبھال لیتا،
دارو دتا، اسیس دتی، پورن ساودھان کیتا ۔
کجھ دناں مگروں گورکھ پورن نوں آکھدا، جاہ بچہ ! ہن اساں اتھوں کوچ کرنا،
اج اساں دھیان اپنے وچ تکی ماں تیری، لمی ڈیل تے دیوی کل
نہار اس دی، دھر دی رانی ماں تیری، ہن اکھاں اوہدیاں وچ بس
لوء گھٹدی،
رو رو ونجاؤندی دی کل حالَ اپنا، تیری ماں دنو دن سکدی ہے ۔
پورن، پورن کردی، ساہ لیندی، آہاں بھردی، حالت عجب اوہدی ترسدی ہے،
جاہ بچہ، مل ماں نوں ہرا کر مڑ ماں نوں، ماں تیری، تیرے بناں وانگ
مچھی اک، بن پانی تڑپھدی ہے ۔
پر آکھدا پورن : ناتھ جی ! تسیں جاندے ہو، مویا دا مڑ
آؤنا کئیاں نوں مڑ مارے تے آپ وی نہ چرکال جیونا
ملے، موت اپنی تے ماں دی مڈھوں سڈھوں پھر آننی ہے ۔
ہن ملنا ماں نوں نہیں وڑ اس محل اندر، ملانگے ماں نوں اس
ملک جتھے وچھوڑا مول مڑ نہیں ہے، جتھے نہیں کوئی بے-نیاں،
ظالم، جتھے مہر پیار ہی پیار نوں تولدی ہے ۔
اتھے ہن مڑ انج نہیں جینا، جس وچ راجیاں دے ہتھ ہیٹھ رہن
دی لوڑ ہندی ۔
جتھے بے گناہاں، بے دوسیاں نوں دوش دین، اکھاں دیکھن والیاں تھیں ہون
ہینے، جتھے جانن لوکیں ربّ سچا، سچا ربّ ہے، نیاں ربّ ہے، پیار
ربّ ہے، نہ بھے کھان، نہ ترس آوے ۔
جتھے بھرماں، وہماں، وتھاں، پلاڑاں دے سکھنیپن وچ کل عمر گزرے،
کھان، پین، سینن، رہن وانگ پشواں دے تے کہن اسیں آدمی
انسان تے پا پا بہن کپڑے انسان دے تے مان کرن
انسان ہون دا، پشواں تھیں وی گھٹّ اوہناں دی رہنی ۔
جتھے وانگ چوپایاں منکھ دا کم، دن رات کھرلی وچ گھاہ پٹھا
کھانا، کھانا تے سیننا، مڑ کھانا، کھا کھا بلنا جویں گھاہاں دا ڈھیر ۔
مینوں تاں ڈر لگدا، دسدے ایہناں منکھاں دے گھر وانگ ہنیری قبراں
مردے وچ رہندے اک بھیانک جہے سفنے، دکھ وچ بڑھکدے،
سسکدے، ادھے موئے، ادھے جیندے، بے ہوش، سبھ قیدی ۔
ایسی دنیاں وچ جا، مڑ کی لینا ناتھ جی ۔
مینوں تاں دل دے ہنیریاں تھیں خوف آوے، گھبراہٹ پوے،
مینوں تاں لوء کتے نہیں دسدی، اس بے ہوش جہی حیوان دنیاں وچ ۔
دسو تسیں مینوں، ربّ ملائے تسیں جوگ اپنے دا راہ تے بھیت سائیں ؟
اوہ لوء دسو کنج تے کتھے پھٹدی، جس لگیاں موئے وی اٹھ جیندے ؟
جس آسرے دسے سچ ربّ والا، دوویں کسدا پسدا تے اندسدا
جتھے بھلکا، اج تے کل بس اک ہن ہون، تریکال درشی جوگی
آن ہندے، جتھے موت جوگی جد چاہن مردے، پھر اسے
سریر وچ آن وڑدے، مڑ جیندے، مڑ اڈدے، اچھیادھاری ہون ۔
جس لوء وچ دسدے روح، دیوی دیوتیاں دے، ان-دسدے پربھاو
سجھاننن وکھو وکھ وانگ راگ دیاں سراں دے، وانگ بولاں، چھوہاں، ٹھنڈھاں،
مہراں دے ۔
جوت بس اوہ اگمّ والی میرے اندر جگا دیؤ ناتھ جی ۔
دکھلا میرے اندر، اگلا پچھلا دیویں،
موئے دکھا حالَ جؤندے جاگدے، آؤن والے دکھا جہڑے نہیں ہوئے
اجے؛ اج کل بھلکے دی نہ وتھ روھے، ملک اندسدے
دکھا موت دے پارلے کنڈھے دے ۔
تے ہتھ میرے دیویں زور اوہ، جہڑا موئے زندہ کرے، کٹے قید روحاں دیاں بیڑیاں ۔
29. گورکھ ناتھ دا جھنڈ اتریا دیس سندراں دے
گیا نکل جھنڈ اتھوں جوگیاں دا، بغلی پا پورن اس دیش دا
ان ونھیا موتی ۔
گورکھ ناتھ نے موتی اک دن اوہ ونھ دتا، کنّ پاڑے،
مندراں کنّ پائیاں، ببھوت رمائی، جوگی پورا پورن نوں بنا دتا ۔
پورن دا حسن لسیا وانگ پربھات دے جی، کجھ کجیا، کجیا،
نیلی دھونی دی ببھوت جہی وچ، بھبھکاں ماردا، ڈلھکدا،
اک نور چڑھیا ویراگیا تے گیان دا ملیا ملیا،
اوہدے جوگی روپ تے تلھکے روشنی ۔
پورن جوگی سی وانگ موتیاں، ہیریاں، چونیاں، تاریاں، اک حسن ربی، اک
لشک دھیان سدھ فقیر دی سی ۔
30. سندراں رانی دے دیس دا اک ٹلا وس پیا
جھنڈ جوگیاں دا رمدا رمدا، جا پہنچیا دیس رانی سندراں دے ۔
اک نکے جہے ٹلے، شہر تھیں تھوڑھی واٹ تے، جھنڈے لگے لہران ۔
اوہناں جوگیاں دے، کنگنی وجدی، سنگنی وجدی، وجن ناتھاں
دے سنکھ تے دھتے؛
دھوماں دھومّ، گہما گہم ہویا ٹلا جوگیاں دا ۔
31. پورن دی پہلی بھچھیا
پہلی وار چلیا پورن بھچھیا نوں پر گلیاں وچ منگنا،
ورتناں نال تیویاں داتیاں دے اوہنوں اجے سن نہیں آئے ۔
پر پورن دا ایہہ بھچھیا منگن نوں چڑھنا، جوگ مارگ تیاگ دی
سی اک سہپن ڈاڈھی، اک رنگ سی شوخ دا،جہڑا منگ
منگ، دوجیاں، نال دے جوگیاں وچ، پیا پھکا، دیہہ دھوڑ پے
پے اوہ رنگ سی اوہناں دے چہریاں دا ہسیا، ملیا گھسیا ۔
پورن جاندا دوڑدا کسے جوگ ویراگ تیاگ دے آدرش جوش وچ،
لاپرواہ مست المست آلکھّ آلکھّ کردا جوگی جانودا بھچھیا نوں ۔
ٹھہردا نہیں مول جوگی سدھا تیر وگیا جاؤندا، مگر وگدی
تیویاں دی اک ساری گلی، اک جوگی نواں آیا ہے ۔
منگن دا ولّ نہ اس نوں آؤندا نیں اڑیؤ، ایہہ تاں پاتشاہ
کسے دا پتّ نواں جوگی بن آیا ہے ۔
ٹھہرے نانہہ ایہہ جوگی، بھچھیا پاوے کون ؟
مگر نسدا سارا شہر سندراں دا نکل ٹریا، کڑیاں چڑیاں،
سج-ویاہیاں، نسّ نسّ مگر جاندیاں، نکے نکے بچے
آکھن کھلو جوگیا، ٹھہر جوگیا، دے درشن جوگیا ۔
ماواں آکھن دل سڑے ساڈا، دیکھو ایہہ جوگی، کیہا سوہنا پتّ کسے
ماں دا، ایہنوں کیوں ویراگ آیا، وہوٹی چنگی نہ ملی،
جاں باپ ماریا، ایہہ ببھوتاں وچ آن کیوں رلیا، ایہہ پتّ
کسے پاتشاہ دا ؟
اوہ ماں کی کردی جس دا ایہہ جوان پتر جوگی جا بنیا ؟
32. سندراں رانی دے محل تے پورن کھڑھا
عجب جوگی دی لٹک سی،اکھاں ہٹھاہاں نوں، دل اسماناں وچ
پھردا، جوگی کھڑھا سندراں رانی دے محل تے ۔
سندراں کھولھ اپنیاں باریاں، دیکھ پورن، بے ہوش ہوئی ۔
ایہہ کنواری، نڈھی، رانی دیس دی اڈیکدی جس نوں سی، اوہ آیا،
اک پلکارے وچ کجھ ہویا جویں صدیاں دی وچھڑی ملی سی ۔
کڈھ موتیاں دا تھال بھریا، پایا جا پورن دی بغلیاں،
لے کے بھچھیا رانی سندراں دی، پورن ٹر گیا ٹلے نوں،
تے جا گورکھ ناتھ اگے موتیاں دا ڈھیر لایا ۔
گورکھ ناتھ آکھے، پورن ناتھ جی ! ایہہ کی لیائے ہو ؟ موتی نہ بھکھّ ساڈا،
موتی بھکھ لاہن اکھیاں دی، موتی نہ بھرن پیٹ سکھنے جی ۔
سادھاں نوں کی لوڑ اکھیاں دے بھوگ دی، ناتھا ! اساں تاں سکا مسا کھا،
ٹھنڈھا پانی پی جینا، جوگیاں دا الپ اہار بس منگنا سی ۔
گیا پورن پچھے اوہنیں پیریں، دتے موڑ موتی، ایہہ نہیں جوگی کھا
سکدے رانیئے ! دیہہ بھچھیا،
سکی مسیع روٹی پہنچا، بیٹھے جوگی کلّ بھکھے ۔
33. سندراں رانی آؤندی درشناں نوں
پورن نال چل،رانی سندراں آپ آئی، پکوا سبھ پکوان، جوگیاں
تے رجّ رجّ بھوگ لگائے منڈلیاں ۔
دیکھ حسن پری رانی سندراں دا جوگ بھلے ٹلے تے بیٹھے جنے جوگی،
منتر دی تھاں مڑ مڑ اچارن 'سندراں' 'سندراں'، ڈولیا اک
نانہہ گورکھ ناتھ پکا تے اک پورن ناتھ نواں جوگی ۔
پر رانی دا پیار، چاء، تے ارداس سچی رانی دا روح منگدا
پورن دا سایہ ۔
رانی دی ارداس سچی دا پربھاو پیا سچا، گورکھ ناتھ خوشی ہو
آکھدا، ترٹھا ! منگ رانیئے ! جو ور منگنا ؟
سندراں-جیندراں ترٹھے تسیں ناتھ بھارے، تد دیو چیز جہڑی میرا روح ٹولدا،
ٹولدا آیا راہیں لمی، لمی عمراں، جنماں، میں تاں منگتی
سچے پیار دی ہاں ۔
ایہہ جگت سارا مینوں کھان دوڑدا، میں اکلی ہاں، میں اپنا ربّ
منگدی ہاں، اپنے صدق ایمان، پیار سچا، مینوں میرے دل وچ
پوجا دی تھاں بخشو، مینوں اک مندر اسار دیو ۔
دیو اک دیوتا ستھاپ تسیں، ربّ میرا، میریاں بھلاں بخشن والا،
میریاں نکیاں نکیاں پھلّ پتر دیاں بھیٹاں لین والا !
رانیئے ! ایہہ توں کی منگیا ہے ؟ ربّ دا ملن کٹھن دھیا !
جوگ کھیڈ کئی جنماں لمیاں دی دھیا، اوکھا ربّ دا پان دھیا،
جوگ نہیں زنانی جات دی کمان دی چیز دھیا،
ایہہ راہ کٹھن ہے رانیئے نی ۔
جوگ دی دھارنا بہت اوکھی، ایہہ چیز نہیں دین دی دھیا؛
ایہہ تاں کرنی کرم دی کھیڈ دھیا؛ جہڑا کرے سو لئے دھیا ۔
اسمرتھ ہاں، بچہ ! بن کمائی کرڑی دے جوگ دین دے،
توں منگ اوہ چیز جہڑی دین جوگی تے میں دین جوگا ۔
34. رانی سندراں ور منگدی
ناتھ جی !جوگ دی میں بھکھی نانہہ، بھوگ دی وی بس نہ لوڑ مینوں،
دنیاں رجّ دیکھی،
میں تاں ٹیک اک اپنے صدق دی ٹولدی ہاں، میں تاں اک بانسری دی
دھنی دی چاہ والی، جس نال میری سر ملے تے میں روح دا گیت
گاواں ۔
میں آپ والا، جوگ والا، دھرم تے کرم، تے ربّ نانہہ چاہندی ہاں،
اوہ ربّ مرداں دا، اساں تیویاں نوں نہ کائی لوڑ اوہدی؛
میں تاں اس اننت پلاڑ دی ڈراؤنی اکلّ وچاپنے جیہا چاہاں
بس اک ساتھی؛
جہڑا میرے نال گلاں کرے، جہڑا ہسے میرے نال،میں حساں جس نال،
کھیڈ کھڈاوے، میں تاں بادشاہ ٹولدی اپنے دل دے تخت دا ۔
میں تاں اوہ ربّ ٹولدی جس نوں دیکھاں، سنگھاں، ہتھ لاواں، پیواں کھاواں،
جیواں، تھیواں جس نال نال؛
جس نوں پوجاں، پیاراں، ستکاراں تے جہڑا ربّ وانگو قبولے میرے دل
دے وارنے تے کیڑ لوے میری ہر دکھ سکھ وچ، میری روح دیاں
ترٹیاں ثبوتیاں نوں جانن والا،
موت ویلے، موت تھیں پرے، جس دی باہاں دی لمک پہنچے مینوں سمبھالدی ۔
تے جیندی نوں جگاندا ربّ ربی لوء نوں آپے وچ دساندا،
دنیاں والے خصم نرا نہ ٹولاں میں، اوہ لکھاں آن میرے قدماں دی
مٹی چمدے، چاہن میننوں میرے تخت تے تاج لئی؛
میں لوچاں اپنا صاحب، میں تاں منگدی اضل تھیں بجھے جس نال سنجوگ میرے،
جس نوں میرا دل جاندا ۔
ناتھ جی ! کسے شاستر دا گھڑیا گھوایا بتّ میں نہ منگدی، نہ منگاں
آپ والیاں اچیاں سمادھیاں-
جے ترٹھے ہو ناتھ جی ! دیؤ پورن ایہہ ساہمنے بیٹھا،
ایہہ میرا ہے دھر تھیں تے میں اس دی، اڈیکدی ہن تک ساں میں پورن نوں،
پورن میرا ربّ ہے، میرا صدق جاندا ۔
ناتھ جی ! لاہ دیؤ چن تسیں ہن اپنے گگن والا،
دیؤ میننوں رکھ میرے سر تے،
جے میں وی رات چاننی، پاگل جہی پھراں جھمدی، الٰہی جہے
پیار وچ، جوگ تھیں اچی، میں جانا ناتھ جی، بھوگ تھیں اچی
خوشی رس روح دا، روح نوں روح ملدا، جویں دو دیویاں دی
روشنی سوخم جہی ملدی ۔
میں ٹراں، پھراں وانگ رات دے، چکی چکی چن اپنے نوں سدا عید جہی
مناندی، وارنے جاندی، پانی وار وار پیندی، سبھ چیزاں
نال اچی خوشی جھات جھات کردی ۔
35. گورکھ ناتھ ترٹھدا
سندراں ! ٹھیک ہے، پیار دا وی جوگ ہے، پرنیدھان-پرنیدھان دھیان ہونا ۔
جاہ ! دتا پورن، تیرا پیار پوربلے کرم دا، جاہ، لے جا توں
پورن اج تھیں تیرا،
پورن اج تھیں تیرا، پورن ناتھ جی ! اٹھو بیٹا !
جاؤ سندراں نال، ایہہ پوربلے کرم دے بھوگ بیٹا،
تساں ایہہ بھوگنیں، ایہہ وچن ساڈا تساں پالنا ۔
36. سندراں لے چلی پورن نوں کھارے پا
چلی سندراں لے پورن، پا آکاش بھاگ والی ٹوکری،
سر رکھ چلی، اوہ کھارے وچ پا پورن،
سر تے چکیا پورن، متھا نوایا گورکھ ناتھ نوں، دھوڑ ملی ٹلے
دی متھے تے، بردی پورن دی بن رانی سندراں، لکھ شکر مناؤندی
چلی ۔
پورن حیران جیہا دیکھدا ایہہ کی کھیڈ کرماں دی، کیہا چکر آن وجیا ؟
میں بنیا نری اک جڑھ جہی پرتما، کھاریاں وچ پیا،
چونکیاں تے رکھیا، دوجے دے ہتھ وچ، پوجا کراندا، کھڑکدیاں
ٹلیاں سندا؛
بے بس، بیمرزی، دوجے دا پوجی ہونا وی کہی اک قید جہی ہے ۔
پر دل وچ مندا کہ سندراں دا پیار پربل ہے،
ناتھ جی، نہیں تاں، کدی مینوں وانگ اک نرجند جہی چیز دے ایوں کیوں
دندے ؟
پورن دے دل نوں وی سندراں دا پیار چھنہدا سوادلدا، رساندا،
ٹھاردا، اک کھچّ جہی پیندی، دل سندراں دا ہون نوں کردا،
پر ویراگ تیبر سی، روح کھلھاں ٹولدا، محل بندھن دسدے؛
کھچاں وی زنجیراں دسدیاں، آزادی لوچدا ۔
37. سندراں تے پورن دی وارتالاپ
سندراں ! رانیئے، اچے پیار والیئے اچیئے ۔
ایہہ کی ؟ جیندے نوں مارنا، اپنا بنان لئی،
جیندے نوں بتّ جیہا بنا کے پوجن نوں لوچنا ۔
پیار پانے پنچھیاں اڈدیاں نال، آپ مہارے،
تے چاہنا اوہناں نوں پیارنا پنجریاں وچ پا کے،
دسّ نہ سندراں ! ایہہ کی تے کتھائیں دا پیار ہے ؟
پنچھی ! سہنیئیں ! جنگلاں وچ رہِ خوشی، کھلھ وچ اڈدے، دریاواں
دے جل پیندے ٹھنڈے، اڈاریاں لیندے، ہوا دیاں تاریاں،
ایہہ کھلھ پنچھیاں دی جند ہے، پنجرے پا مر جاندے ۔
سندراں ! ایہو جہیاں نوں پیار کریں، جگر کریں انا وڈا تے
اچا تے طبیعت رکھیں انی سہنیئیں سدھی ۔
تے چاہیں آپنیاں نوں پنجریاں پان نوں،
سندراں ! ایہہ کی ہے ؟ پا، تیری مرضی، رکھ سانوں محلیں، اسیں ہن
بول نہ سکدے؛
پر نہ ایہہ بول ہوسن اساڈے، نہ ایہہ سہنپ ہوسی، نہ ایہہ مٹھت
میری نہ ایہہ لشکا دیوی، نہ جند رہسی سجنیئے ۔
ایوں مارسوں پورن اپنا، آپنیں ہتھیں آپ توں سجنیئیں ۔
پنچھیاں نوں پنجریاں پا کے ۔
دسّ تونہیں سندراں، کھلھ نوں کھوہنا، کی ایہہ پیار ہے ؟ مرضی کسے دی
نوں تھلے جہی دبا کے، کرنا اپنی، ایہہ کیہی پوجا سہنیئیں ؟
توں آپ دسّ خاں، کیہا کروپ جیہا، تنگ جیہا، نیواں جیہا ڈھٹھا ڈھٹھا
جیہا نوان ہے ؟
سندراں آکھدی، میں چاہندی توں ہو نہ کدی اہلے میری اکھ تھیں،
میں چاہندی رکھنا آپ نوں سدا اپنے ساہمنے، پر ٹھکِ آپ
آکھدے پیار ایہہ نہیں جے، میں ہوڑاں مرضی آپ دی،
آپدی مرضی وچ رہنا میرا اوہ پیار ہے جہڑا میں لوچدی ۔
تے جے پیار میرا سچا، میں ہووساں، تھوساں، چلساں، رہساں آپ دی مرضی
وچ ۔
خوش کھشان رہسی ہمیش باغ آپ دا کھڑیا، میں کرساں، کماوساں،
کنج آپ آکھسو، پر صدقے، ہووو نانہہ میری اکھاں تھیں اہلے، نہیں تاں
میں مرساں ۔
ٹھیک ہے سندراں، پر گھر مینوں قبر دسدی، میرا جی جنگلاں وچ لگدا،
کھلھ مینوں بھاندی، کھلھا چھوڑ مینوں اپنی ہتھیں آپ توں سندراں ۔
لمی ندر کر دیکھ سندرے ! محلیں رکھ آخر توں مینوں غلام کرسیں،
اج نہیں تاں کل ضرور سندراں ۔
کھوہ نہ کھلھ میری، پیار تیرا سچا، میں مندا، پر جی
گھبراؤندا، آکاش دی باہاں نوں چھڈّ کے تیری باہیں پینا،
کجھ مینوں قید جہی دسدی، بھلّ ہوسی میری، پر سبھا میرا ساتھ کھلھے
میداناں دے، آکاشاں دے، سمندراں دے، اننت جیہا ہون نوں جی میرا
کردا ۔
ہاری سوہنے جوگیا ! میں ہاری، تیری سندراں،
جوگی جہڑے اک ویری ہوئے، اوہناں نوں پیار اننت دسدا اوکھا،
ایہہ ٹھیک ہے، جوگ دل نوں اننت کر ماردا، سائیں پیار بچاندا،
نیویاں دا پیار ٹھیک ماڑا، پر جوگ نال مر گیاں نوں پیار
اچیاں دا آن بچاؤندا ۔
ٹھیک، میرے سر دے صاحبہ ! میرے روح دے مالکا ! سہنپّ کد کسے دے کھارے
پیندی اوہ جہڑی گگناں وچ وی گھٹدی، کھلھ پوری نہ ہون کرکے ۔
ٹھیک ! سگندھی پھلاں نوں کون بند رکھے تے اوہ کہڑیاں رسیاں ۔
آپ سہنپّ پوری، سہج پوری ربی، آپ پیار روپ، میں کون نکاری
ناچیز، جہڑی تیری مرضی تھیں وکھ ہو ہیا کراں تینوں محلاں وچ
پان دا،
تسیں میرے سچے صاحب، جاؤ جتھے مرضی، میں آکھاں سدا تیری آں ۔
پر جان لگے ہو ہن ایہہ وی یاد رکھنا، تسیں کھلھ چاہندے،
میں کھلھ پیاردی، محل تساں نوں قبراں دسن، مینوں تاں ایہہ
اپنا سریر آپ بناں ہنیری اک قبر دسدی ۔
وچھڑ آپ تھیں جند جہڑی پیار کٹھی تڑپھدی، کدی نانہہ،
کدی نانہہ، کدی نانہہ، اس جسم وچ قید رہسی ۔
جاؤ ! تسیں آزاد، جتھے تساں دی مرضی، جاؤ ! جتھے تسیں سکھی،
پر میرا جی نال نال آوسی، گھمسی آپ دے چار چپھیریاں،
وانگ کوکدی کوئل پیار دی جی ۔
38. پورن دا مڑنا گورکھ ناتھ پاس
مڑ آیا پورن گورکھ ناتھ پاس،
جس نوں دیکھ گورکھ کوپوان ہویا تے کڑا کڑا، کجھ کاڑ کاڑ بولیا ۔
تیرے ٹر آیاں پورن ناتھا، سندراں دے سواس نکلے، اہُ دیکھ تیرے
نال نال آؤندی، وانگ چٹی گھگی، منہ وچ تیرا نام پھڑیا ۔
سندراں میں سی دتی تینوں، تینوں دتا سی سندراں نوں، تسیں دو مل کے
اک پورا روپ ہندے ۔
اچھا ! جو ہونا سی سو ہویا گلے دا کوئی تھاں نہیں،
ہن جاؤ دیکھو ماں اپنی نوں، اوہدا سریر سکیا، نین سکے، دل سکیا،
من سکا سی یاد کر تینوں، ہن اوہدا روح ہے سکن لگا ۔
جاہ بچہ ! مل ماں نوں تے کر روح اوہدا توں سجرا،
رکھیں یاد توں وی نام اس تیبر پیار دا : 'سندراں'
میں دتی ادرش، اروپ 'سندراں' ہن کرامات تینوں،
جو آکھسیں، پورا ہوسی، سکے ہرے ہوسن، واک تیرا سدا سدھ، تیری اکھ
دیاں سینتاں سبھ منسن بدل کالے تے دریا، پربت؛
جدھر جاوسیں خلق، ملک سارے ہرے ہوسن، دودھ دہیں پتر تے برکتاں
پرچھاویں تیرے نال نال ٹرسن،
جاہ کیتا بخششاں بخش کے وڈے ناتھ نے پورن جوگی، ردھی سدھی کرامات
والا ۔
جوگیاں دے جھنڈ نال نہ پھریں پورن ناتھ جی !
جوگی ہور ہندے، آپ دا روح کجھ ہور ہووے؛
پیار-انشر اک ہور چمکدی، جہڑی جوگیاں نوں نہ پسند واری،
یاد رکھیں، ایہہ چمک پیار دی، دل وچ دیکھ دیکھ توں سدا سانبھ رکھیں،
ایہہ نال ہے تیرے دل وچ دھروں آیا ۔
کدی دل تے جھولڑی تیری نہ رکھے خالی،
ایہہ رکھ ربّ نے دتی ہے تینوں !
39. پورن جوگی
مڑ ٹر پیا، بدھا حکم اپنے ناتھ دا، پورن جوگ دا پورا بھانڈا،
تے انڈٹھے نال ٹرے کئی ہور راکھے، کئی دیوی دیوتیاں دا
اس تے
سایہ ۔
پورن اک ٹرے تاں دسے جویں ٹردے لکھاں جوگی، جتھے جا بہے، اوہ جا لسے ۔
اک پربھاو پورن دا اپنا سی، کجھ یوگ دا سی، کجھ ویراگ دا سی،
کجھ گجھے، ان پچھاتے کسے پیار دا سی ۔
پورن جوگ پنتھ نوں کئی گہنے پاؤندا سی تے آپ اک اوپرا، انوکھا،
پیار والا، نرم بال جیہا، سی جوگی پورا،
بخشیا ہویا، بخششاں کرن والا ۔
بدل آئے، جھکے، وسن لگے، پھٹّ جان والے، جے پورن ہسّ آکھے،
کھلھ جاؤ سجنوں ! دھپّ دی لوڑ سانوں ۔
تے تپدی دوپہر جے راہ پوے جوگی، تد بدل کالے تے چٹے پھرن نسدے،
ہو کملے پھڑ پھڑ چھتریاں چھاواں دیاں، پورن جوگی دے پندھ نوں ٹھاردے ۔
بھین جوگی دی سی پرکرتی ہوئی، رکھڑی بنھیں سی پورن دے ہتھ اس آپ
آ تے بھیت اگمّ والے دوہاں دے سینیاں دے کھلھے بھین بھرا وچ سن ۔
40. پورن جوگی دا مڑ سیالکوٹ آؤنا
پورن مڑ آیا سیالکوٹ اندر، وانگ بسنت آیا
اوہ اک اڈارو جیہا کھیڑا، جہڑا سبھ نوں لگدا رہِ رہِ کے چھوہ نال ۔
سکے ہرے ہوئے، مڑ پرانے باغ نکل آئے سن پتیا، شگوفیاں، پھلاں،
پھلاں، جویں ڈبے جزیرے جھٹاپٹی سمندر تھیں نکل آن؛
نہراں پھر وگیاں، بوٹا بوٹا کمبیا پیار چھوہ پا کے، باغ پورن
دا مڑ گاؤندا گلا اپنا سنوار سنوار کے ۔
لوکیں کہن لگے؛ اک جوگی کمال دا کوئی آیا ہے، جوگیاں پھردیاں
جیہا اوہ نہیں جوگی، اوہ نواں، کوئی وکھرا، ادبھت آدمی ہے ۔
دیکھو ظاہر کرامات اس دی باغ وی چرن-چھوہ پا کے سارا ہرا ہو آیا
ہے ۔
پھلاں نال ڈالی ڈالی آن لپھی ۔
سن سن بھجے سارے جوگی دے درشناں نوں لوکائی ٹٹی اتھے جویں مکھوریاں
آن سگندھیاں تے ۔
ٹھیک ! ایہہ ضرور ہے، سدا مکھوری-خلکری پچھانے سادھاں سچیاں نوں ۔
لوکاں دا دل دسدا امدرلی لوء فقیراں دی، بھاویں اوہ اکھاں نال
تکن نہ تکن، بھاویں اوہناں دی عقل جانیں تے چاہے نہ جانیں،
جویں پنکھیرو پچھاندے سبھ تھیں پہلاں پہُ-پھٹالے نوں ۔
جھرمٹ آن پایا جوگی پاس نراں تے ناریاں نے،
تھکے دنیاں تے گھر دے دکھاں تھیں لوکیں ہر طرحاں دی ٹھنڈھ لین آؤندے،
اپنیاں لوڑاں پوریاں کران آدے، تھوڑاں ساریاں دا چاہے بھوگ پان
آدے ۔
جوگی وی دندا سی حب نال، وانگ اک ڈونگھے، ترکھے دریا وگدے دے،
قدم قدم تے لوکاں نوں کرامات دسے، اوہناں ساریاں نوں اوہ اپنے
تھیں کسے اچی شرینی دا لوک دسے ۔
باغ پورن دا بھریا، کنڈھے کنڈھے خوشبو جوگی دی اڈدی مار چھالاں،
کندھاں ترپدی جاندی اڈدی ملکھاں ملکھاں تے ۔
41. لوناں تے راجے سالواہن دا آؤنا
لوناں آکھدی سن خبراں، راجے سالواہن نوں؛ چلو اسیں وی پتّ لئی
عرض کریئے، متے ریکھ وچ میخ کوئی وجدی ہووے !
وانگ منگتیاں ہو نمانے دوویں، راجا تے رانی ننگے پیر آندے ۔
دوروں آؤندا دیکھ راجا تے رانی، پورن اٹھیا آپ مہارا چھڈّ آسن،
آدر دا بھا آیا، کجھ پتا ہون دا، کجھ اوہناں دے ملک دے
راجا ہون دا، ملے جلے آدر تے بھاوَ سن-جنہاں نوں پورن نے
گنیاں نہیں سی، نہ تولیا، سہج سبھا ودھیا، اگے لین نوں !
راجا سالواہن آؤندا، کوئی شان تے سہنپّ اوہدے آؤن دی دسّ رہی،
وڈی چیز دا ڈگنا وی وڈا تے سہنپّ بھریا، سوربیر وڈا راجا
سالواہن، ڈھل رہا وی ڈھلدا سی وانگ سورج،
اوہدا ڈھہن وی سی آکاش اچا ۔
تیز نال چمکے متھا، بڑا پراکرم والا، اتھے مار نہ جھلدا حالے وی کوئی،
ربی، دیوی نشانیاں ۔
راجا سدا ربّ دی مورت ایہہ گلّ ٹھیک، سچ ہے ۔
کجھ آویش ربی راجے وچ سدا وسدا ہے، راجا اوہ جو رئیئتّ دا دل
جتدا تے رئیئتّ جس پر مردی ہے، جس نوں خلق مندی،
ستکاردی ہے، جس وچ بجھی رو وگدی ہے ۔
ایسے راجے وچ ضرور فقیری کوئی انش ہندا، اوہ ہندا ضرور اک طرحاں فقیر،
کجھ اولیا وی ۔
پورن آکھدا، آؤ راجا ! اسیں آ وڑے آپ دے دیس جی،
دسو کہڑی لوڑ نوں آئے آپ دونوں، اسیں تساں دا آؤنا مندے ہاں !
42. سالواہن راجے دا پورن جوگی نوں ستکار دینا
سالواہن کہے، تسیں ناتھ بھارے، تساں اٹھ اساں تے بھار چاڑھے، اسیں غریب
منگتے آپ دے دراں دے ہاں ۔
تسیں ربّ والے سائیں سچے، اسیں کوڑ کپٹ سبھ کماؤندے ہاں ۔
کوئی حکم کرو، ایہہ دیس تساڈا، ایہہ تخت، تاج سبھ آپ دا،
جانوں میں اک گماشتا آپ دا بیٹھا، کوئی کرو حکم، اسیں دوویں
کھڑے آن حاضر آپ دے در تے ہاں ۔
43. پورن دا جواب راجے سالواہن نوں
جوگی آکھدا راجیا !
ناتھ اپنے دے اسیں بالڑے ہاں ۔
چاہ مکی من ٹک گیا،
اسیں گگن ہیٹھ رہن والڑے ہاں ۔
بیل بوٹے ساڈے ہن بھین بھائی،
اسیں جنگلاں دے رہن والڑے ہاں ۔
باہاں اپنی تے اسیں سر رکھدے،
ننگے پتھراں تے سین والڑے ہاں ۔
گھٹّ دے پانی ندی نہر دیوے؛
اسیں کند مول کھان والڑے ہاں ۔
44. سالواہن لوناں ولوں عرض کر پتّ منگدا
آخر ہتھ ول کر لوناں، راجا سالواہن اپنی عرض کردا،
دیوو اک دیوا، جہڑا کرے روشن، وہڑھا آپ دے غلام دا جی
لوناں رانی میری دن رات ہوکے لیندی، آکھدی، لوچدی ترسدی،
ماں ہوواں، بچہ کھڈاواں گود اپنی جی ۔
کرو مہر، تے کرو بخشش اپنے بھرے بھنڈار تھیں جی ۔
45. پورن جوگی دا جواب راجے نوں
راجا ! جو آکھیں کرامات کریئے، بے بس اسیں، مرضی کسے ہور دی
اسیں پالدے ہاں،
بھار لوکاں دے، عرض ساڈی، حکم ناتھ دا ہر تھاں ورتدے ہاں،
جہڑا آس دھار آوے، اوہدا نہچا تارے،
راجا ! ہونودا سدا اوہ ہے جو ناتھ مرضی ۔
تساں دوہاں نوں دیکھ اک دھیان وجدا،
بچہ اک ہویا، تساں خود دوہاں کوہیا سی ۔
دسو خاں ہوئی سی کجھ ایہو جہی گھٹنا ؟
سچ دسیں راجا، در درویش تے لکاء نہیں پھبدا ہے،
فقیراں اگے منتر سچ دا بسّ چلدا ہے ۔
46. لوناں دا پسچاتاپ تے ردن
لوناں دا کڑ ٹٹا، ہتھ جوڑ ٹٹی دھرتی وانگ پھٹی، برساں دی بجھی اوہ
ٹٹی، ڈھیہہ پئی جوگی دے چرناں ۔
چھاتی پھٹی رانی دی، کاڑ کاڑ ہوئی، ماں جاگی لوناں وچ،
پورن پسچاتاپ وچ چیکھی وانگ کسے دیوی دے، اک چیخ نال اوہ
حیوان تھیں انسان ہوئی، جوگی دے گپت پربھاو نال ۔
لوناں آپا لاہ لاہ سٹدی، پردے پھاڑدی، پاڑ پاڑ چیردی سی ۔
اپنا دل کر ننگا، روح کر ننگا دسدی ہے،
صدیاں دی میل روح تے چڑھی اک پلک وچ اتردی ہے، جوگی دے پربھاو
نال ۔
کہندی کوکدی وانگ اک بجلی دے، ساڑدی آپ-مہاری اندروں اٹھی
بجلی نال، سبھ ماڑے خیالاں نوں اک پلک وچ گنگا
نہانودی ہے، پا پربھاو یوگی پورن دا ۔
کہندی، میں ہتیاری، رڑے میدان میں ماڑی،
گلیاں دے ککھّ چنگے، چوہڑے چنڈال چنگے،
میں ماڑے خیالاں، خواہشاں دی ماری ہاں ۔
بخشو جوگی-راجی سچے، میں ہتیاری ہاں ۔
بچہ پورن میرا، میں ماں اس دی، کہایا میں اس نوں،
میں پاپن ہتیاری ہاں ۔
پورن پتّ میرا، سدا نردوش، بیلوس، معصوم، دودھ ورگا چٹا بچھڑا
گٔو دا سی ،
میں آپ جان بجھّ کے تے چن نوں داغ لایا؛
اوہ پتّ میرا، سچا ڈاڈھا، اچا، بلی، جودھا، داتا، سور، بھگت، سچا،
میں آپ تکے اوہدے بلوان پھنگھ کسے اچے چٹے باز دے سن؛
aہ باز کدی نہ سہندا چھٹ چھنک کوئی ۔
اوہ سچا وانگ پربتاں، ہائِ ! مینوں کون بخشے ؟ ناتھ جی پورن نوں بھلنا
اوکھا ۔
جد یاد آوے، نال بھلّ اپنی، اپنی ہتیا یاد آؤندی،
دسدا ہن وی اوہ اپنے چٹے باز پھنگھ پھڑکاندا، چھنکاں آپے
اتے ماڑے خیال دیاں نہ پین دندا، اوہ سدا انبھجا ۔
دسے ہن وی ساہمنے کھڑا، گونجے اوہدی بجلیلی کڑی آواز میرے
کنّ وچ، 'ماں ! میں پتّ تیرا، سدا جھولی اپنی وچ پا مینوں' ۔
پر ہن پورن اک سفنہ ہے تے محل میرا سکھنا ہے،
میں آکھدی مڑ آ بچہ ! مینوں بخش بچہ، مینوں اپنے اندر دے پسچاتاپ
تھیں توں بخشوا بچہ،
ہری کر توں سدا لئی جھول میری، توں تاں آکھدا سیں، میں سدا بھرساں،
ہن آ نہ، ہن آ بچہ، مینوں بخش، بخشوا بچہ !
47. پورن رانی لوناں نوں ور دندا
پورن رانی لوناں دا سر چکّ کے اپنے ہتھاں تے سمبھالدا،
تے ہتھ لگیاں، رانی پچھتاندی نوں اندروں لوء دندا، بخشدا، ربّ دی
برکت بھردا، چھوہ نال چپّ چپّ روح دے دکھ تھیں آرام دندا
راضی کردا، رانی دی روح پلٹدا، شیخ دا، چمکدا ۔
رانی ! سچ آکھیں، پورن پتّ تیرا، تد تیرا ہن تیرا،
اوہ ہن وی بھاویں مر گیا اس آپ دی دنیاں تھیں، آکھے پتّ تیرا،
مویاں جیوندیاں دا بس فرق رتی، وچ اک پردہ، مویاں
جیوندیاں دا سفنہ تے جیؤندے مویاں دا سفنہ ۔
جو ہوونا سی سو ہویا مائی، ہن پورن اوہ نہیں ملنا ہے،
ہاں ! پر لے ایہہ ببھوتی چٹکی ناتھ دی تے کھاویں ایہنوں رکھ صدق،
تیری ککھّ تھیں ہووےگا اک بڑا بیر بچہ ۔
ہن بھلّ پورن، پورن بھلنے وچ ہن سکھ تساڈا ۔
جاؤ ! راجا گھر اپنے تسیں
اس دنیاں وچ قہر، غصے دی کوئی تھاں نہیں، کدھرے، کدی، سدا غصے
قہر تھیں بچنا-بسا، اک ایہہ حیوان ہے چھپیا انسان اندر ۔
اک غصے نے مروایا پتّ تیرا، دوجے نال نہ ماریں رانی اپنی نوں
دیکھیں، نیجھ لا، نیائے ربّ دے اچے آدرش سچ تھیں، اتھے کسے دا،
کدی کجھ وی قصور نانہہ، ایہہ جین-کھیتر اندسدے انیک کھیتراں دا
اک سوئی دے نکے تھیں ودھ نہ پھیلاؤ وچ، جتھے نہ پچھا نہ
اگا، کسے نوں دسے، کئی کرماں خیالاں بیوسیاں، لاچاریاں، روحاں-
رسیاں، دلاں لگیا دی آپ مہاری کجھ گڈ وڈّ ہندی، کدی کدی
اپنے نہیں دوجے دے کرم وی آن مارن ۔
لوناں مائی دا نہ کوئی قصور جانی، راجیا ! نیائے منکھ دے ہتھ نانہہ،
نیائے سچا، سچا ربّ کردا تے سچ جانی، اوہ انا وڈا،
اچا اننت ہے وے کہ اوہدا نیائے بس معافی تے پیار تے برکت ہے ۔
ویر ! اوہ تاں سدا امرتا نال پالدا پاپی، پنی، دھرمی، ادرمی،
اتھے کدی، کسے حالت نہ ہندی ونڈ کانی-پاپی بس اک ہے اوہنوں نہ
پیار کردا ۔اوہ کرم ساڈا، ساڈے ہتھ چھری، اسیں اپنے پیٹ ہاں
آپ ماردے، باقی اک ہور پاپ گھور ہے، اوہدے پیاریاں نوں دکھ
دینا، ہور اس دنیاں تے نہ کوئی پنّ، نہ پاپ ہووے، ایہہ واستو
(سچ مچ) یتھارتھ راجا ! تساں کدی نہ قہر کراونا جی ۔
48. ماں-اچھراں دا آونا
دوروں دیکھیا اک ہور آؤندی، اس ویری ماں-رانی اچھراں سی، اوہدے
کیس کھلرے، وچوں گھٹا اڈے، اوہدے کپڑے پھٹے : پرانے، کجھ
پاگل جہی وانگ فقیرنی دے ۔
نین نہ دیکھن اس دے، پیر وس نانہہ، قدم لڑکھڑاندے، ڈگدی،
ڈھہندی آؤندی سی ۔
سے گولیاں،باندیاں دی مالک اج وانگ گلیاں دے ککھاں دے،
اپنے آپ دے جمے دکھ وچ رلدی ہے ۔
آئی اچھراں وانگ اک ککھّ دے، سن جوگی دیاں کراماتاں تے کجھ
اگمّ دی دھوہ کھا کے، آدراں دیاں رسیاں کھچّ آندیاں ہن ۔
آئی پچھن دکھ سکھ اپنے، کوئی پتہ دسے پورن ہن کتھے ؟
مویاں دا دیش کہڑا ؟ جیؤندے کیوں رہن پچھے ؟
لوکیں آکھدے، پورن بچے دا، باغ مڑ ہرا ہویا، پورن کد ملسی،
نین کد کھلھسن ہن میرے، میں تکساں کد بچے اپنے دے باغ مڑ،
بچہ بیٹھا وچ ہووے ۔
49. رانی اچھراں دا اچا غم
رانی اچھراں بھاویں بے لوڑ سی، نہ منگدی کجھ سی اوہ ربّ پاسوں،
آکھے سدا اوہ ماں، درس کوئی دکھا دیوے، پورن دا اک ویری،
لوے اوہ میریاں لکھاں جاناں، جنماں دے جنم میں وارثاں اوس گھڑی
اک تے پر کتھے ؟ پورن تاں گیا گواچ، پھلّ کھڑ کے حس گیا،
دیوے دی لاٹ اوہ میری بسّ بجھّ گئی، ہن کد جگے، پورن کد
ملدا ۔
ماں اچھراں دا سی دکھ وڈا، دکھ سی مہان اچا، ترکھا، سچ بھریا،
سچ منکھاں والا، انسانی،
اس دکھ نوں دیکھ کے ہر نیک بندہ متھا اس دکھ نوں ٹیکدا،
سادھو سنت سارے اس نوں جاندے سن،
ماں-اچھراں نوں نہ لوڑ کائی اک پورن پتّ دا درس اوہ چاہندی سی…
انی ڈھہندی، ڈگدی لڑکھڑاؤندی آؤندی نوں،
اٹھ پورن نال پیار بھرے ستکار دے، نال موہ دے سمبھالدا ہے ۔
50. پورن تے ماں اچھراں دا ملاپ
نال لگدے ہی ماں چیک اٹھی ۔
نین کھلھ گئے، اکتھنیی خوشی دارو سی اوہدی اکھاں دا ۔
چھاتی ماں دی دودھ نال بھر اٹھی، پھرکی، کمبی،
آکھے ! حیران ہو، سورج چاننا تکّ باراں ورھیاں بعد،
ہیں ! کی میں جیؤندی، کی میں موئی، اس گھڑی، ایہہ جسم میرا ہے کہ
روح نکلیا سریر وچوں مر کے، ایہہ سماں کی ہے، ایہہ دیش کی ہے ؟
ہیں ! ایہہ مر گیاں دا دیش آیا، کہ اج اتھے میرے پورن دا
مینوں ہتھ لگدا ہے ۔
ہیں ! کی ایہہ سماں موت تھیں ادھر دا ہے کہ ادھر دا ہے ؟ میں سگندھی
خوشبو اپنے موئے بچے دی ہن ۔
ہیں ! کی مر کے میلے انج ہندے ؟ کی ربّ دے اس دیش وچ موئے پتّ
تے موئی ماں دے ملن مڑ ہندے ۔
51. پورن پتّ تے اچھراں ماں دی جپھی
جوگی آکھدا :
ماتا تیرا پیار وڈا، تیرے پیار نے مینوں جوالیا ہے ۔
اساں جوگی رمتے، ناتھ دے بالڑے ہاں،
تینوں بھلّ لگی،
پورن دے میلے دا تینوں پیار-سفنہ آیا ماتا ۔
دیکھ سانوں جوگیاں نوں، ایہہ تیرے چت دی مایہ ہے ۔
جدوں واج سنیا، ماں-اچھراں کوک اٹھی، کوک جہڑی چیر نیلان
جا وجی ربّ دے تخت دے چرن نال ۔
آکھے ! جوگی ہو کے جھوٹھ وچن پیا آکھناں ہیں ؟
صدقے، صدقے، شکر، شکر، ربا ! شکر، شکر، داتا ! شکر، شکر،
صدقے، صدقے، واری، واری بچہ ۔
بچہ ! توں میرا، توں پورن، دوڑ، گھٹّ، پا ٹھنڈھی،
میں ربّ تیری، میں گورو تیرا، میں تینوں جایا، میں پنگھوڑے پا تینوں رکھیا، بیبا ۔
بچہ ! میرا، توں پورن، توں پورن، توں پورن ۔
دھا کے، گھٹّ کے، نپیڑ کے وانگ اک بال پنجاں ورھیاں دے، ماں-اچھراں پورن
گل لایا،
پورن لگا گلے آخر ماں-اچھراں دے،
چاروں نین ترم ترم کردے، دوئے دل ہلن اک شکرانے وچ تے باہاں چارے
وانگ کھنبھاں پنکھیروآں دے کمبدیاں سن ۔
ماں-اچھراں دے ہوٹھ جا ستے پورن جوگی دی ببھوتاں ہیٹھ، اپنے پتر دے منہ
اندرے ۔
باہاں پسار دوویں ملے، تے ویلا وقت سبھ بھلے،
اتھے ہی کھڑے کھڑے، پیار سمادھی اکھنڈ وچ ستے، شکر وچ ستے، ربّ دے
دل وچ ستے ۔
پتّ جوگ بھلیا ، ماں دکھ درد سبھ بھلی،
اوہ گبھرو جوان پتر ماں دی جپھی وچ ستا،
بڈھی ماں پئی مڑ پتر اپنے دی جھولی ۔
یوگی-مانی دا بچہ، یوگی راج دھیانی،
یوگ دی تصویر، اک دوجے دی جپھی وچ، پورن یوگ دی، اک بتّ سمادھی
دا جہڑا امر ہویا ۔
ایوں ملے آخر :
ربّ ہے وچھڑے ملان والا ۔
1
اکھراں دے اکھر میرے، نکے نکے ہتھاں وچوں ڈگ ڈگ پیندے،
میرے نکے نکے ہتھ، داتاں وڈیاں، جھناں دے جھناں پئے وگدے ۔
سارے گمّ گمّ جاندے میں تھیں،
سارے مڑ لبھدے نانہہ،
میرے بال-نین بھولے بھالے ڈھونڈ ن سکدے، بھاویں بھالن چار چپھیریاں ۔
ریتاں وچ ڈلہے چمکدے، پھڑن نہیں ہندے،
میرے اکھراں دے دریا نسدے جاندے،
موتیاندے ہڑ ۔
2
مینوں رنگ بنھنا نہیں آؤندا ہالیں،
اوہ رنگ جہڑا کدی کدی،
میرے اندر کنیں کنیں، اچنچیت ورھدا !
ماڑا ماڑا رنگ کجھ گھل گھل سمدا ۔
رمزاں اچیاں، ندان مینڈی عمر ہالیں ۔
الاپ میرا ٹھیک ہے، دھر اندر،
پر دور دور دسدا وانگ اسمان دے،
کھڑھا نکا بچہ دھواگی جہی پائی میں،
پر چار چپھیریاں کمال دا کوئی راگ،
جلاں تے تھلاں تے اسمانی پیا گجدا ۔
3
میرے ہتھ دے بنائے گھر، ٹٹے، بھجے،
نکے نکے ہار میرے بال-پیارے دے،
میرا گیت گمیاں گمیاں، گھتھا گھتھا، دسدا ۔
اک اک سطر وچ، گمے کئی دانے،
پر موتیاں دے ٹٹے ٹٹے ہار ایہہ،
توڑ توڑ، کیر کیر، کھلیر کھلیر،
پیار-دیشر نوں دینودا ۔
زمین تھیں اکاش ولّ بھیجدا ۔
4
پنچھی ہاں مانسروور نوں جان والا،
راہ وچ، پھنگھ اپنے سیڑ سیڑ،
میں کنیاں اڈانودا، پھنگھ پھٹکاؤندا،
گھاہاں تے پھلاں تے، تریل-منیاں سجاؤندا،
پھٹے پھلاں تے پاواں تریل دیاں ڈلیاں،
جھول باغاں دی منیاں دے بھار نال توڑدا ۔
ایہہ کھلھ جہی میری حب دیاں گھڑیاں،
گونداں توڑ توڑ ساریاں میں موجاں ماندا،
میری بے علمی دی وہل دی پوری خوشی ایہہ،
اتھرواں دی مالا انیک میرے گل وچ،
جاندا جاندا پنکھیرو-نینانو وچ لٹکاؤندا ۔
5
دنیاں رنگاں دا اک اچمبھا-چھمبھبھا دسدا،
باغ تے بیابان جنگل سارے میرے کھڈاؤنے ۔
دھندھوکاراں وچ ماں پایا میرا پنگھوڑا
تے تارے سارے مینوں جھات جھات کردے،
ماں ہتھ اپنے نال ہلاندی پنگھوڑا میرا،
دیندی اسگاہ نیلان وچ مٹھیآں مٹھیآں لوریاں ۔
اتھوں دے سفنیاں دے گیت مینوں کجھ کجھ یاد جہے،
اوہ اسماناں تھیں کھوہ کھوہ،
میں کھیڈ وچ تاریاں دا اک مینہہ جیہا پاؤندا ۔
کنی کنی، وکھری وکھری، منی منی
تریل تریل، میں جے، گمّ گمّ جاؤندا ۔
برکھا دی ٹھنڈھ،
اک رنگ بس اک راگ میرا،
ایہہ انوکھیاں جہیاں ٹٹیاں بھجیاں سراں،
بال-دل ثبوت میرا،
میں آپ اک گیت ہاں،
بولی میری ٹٹی بھجی،
بے علم جیہا میں،
پیار دیس سارا قبول کرسی میرا چا،
ایہہ وی اک پاگل جیہا سواد ہے ۔
اک اگّ دے کنکیاں دی پھلجھڑی ہے ۔
میں پتنگ کسے دی
ڈوراں والا کھچدا،
پتنگ پئی چڑھدی،
اچی ہوا وچ،
ایہہ لہرے، ایہہ ٹھہرے،
ٹھہر ٹھہر چڑھدی،
نیلاناں وچ ٹبھی لاندی،
پھڑپھڑاندی، سر چکدی،
اڈدی، اچی اچی،
شوکدی ادھ اسمان وچ-
مڑ مڑ کھچّ پئی پیندی ہے،
چھاتی میری مڑ مڑ گد-گداندی،
جویں کوئی پیارا آن کلیجے لگدا،
پر پتہ نہیں لگدا کون ہے ؟
دل میرا وجدا دھکّ دھکّ،
پیاراں پئیاں ملدیاں،
ہر گھڑی ساہ میرا بلدا، کسے دی یاد وچ،
پر پتہ نہیں لگدا کون ہے ؟
اپنا آپ مینوں مٹھا کھنڈ لگدا،
چار چپھیریں کوئی رونق کمال ہے ۔
دن نوں نور دے پھلّ پئے ورھدے ۔
رات اپنے کالے کیساں وچ
جگنوں انیک لٹکائے آؤندی ۔
دن میرا سنگی،
رات میری سہیلی،
دوروں دوروں چل مینوں ملن آؤندے ۔
جیناں چنگا چنگا لگدا ۔
موت اوپری نانہہ، اک مٹھی نیندر ۔
نہ اکدا، نہ تھکدا، کھچّ پئی پیندی ۔
اکھاں نوں ڈور پا اتے نوں کوئی کھچدا،
اک بولدا جیہا سواد پیا آؤندا،
پر پتہ نہیں لگدا کون ہے ؟
میرا روح جاندا،
میں کسے دا،
جس ہتھ ڈوراں،
اوہ اپنی پتنگ پیا چاڑھدا ۔
1
پربھات نوں سورج دی ٹکی،
اسمان وچ سہاگ-تلکگ لاوندی،
کیہا سوہنا سندھور دا ٹکا چمکدا !
تے شام ویلے سوہنی پربھات دے پیراں نوں،
سہاگ-مہندی لاندی دسدی،
تے جاندی لڑھکدی ہٹھاہاں نوں،
چنیں کرمچی ہواواں وچ اڈدی ۔
تے چا، تے رنگ سبھ منگلاچار دا،
کوئی بھاگاں دی برکھا پئی پیندی ۔
بھاویں پتہ نہیں لگدا،
روح وچ خوشی پئی بھردی،
آپ مہارا دل پیا نچدا،
ایوں پربھاو پیندا،
جویں کوئی گا رہا ہے،
کوئی کھڑھا خوشیاں لٹا رہا ہے ۔
بھاویں پتہ نہیں لگدا ۔
2
پربھات چکی تاریاں دا نیلا نیلا کھارا
اوہ پئی آؤندی،
پھلّ پئے کردے، سوہنی ہنس-چال چلدی،
اک پیر پٹدی ہنھیرے تھیں چانناں،
دوجے وچ ہنیر پئی پاؤندی،
اوہ پربھا جوت سوہنی آؤندی،
اپنے دپٹے نeل ڈھکیا سونے دا سورج،
تے اوہناں برفاں تے ملکڑے اتردی،
سونا کھلیردی، ڈولھدی بے حدّ،
روشنی دے سمندراں نوں پیراں نال ریڑھدی،
اوہ آئی، اوہ گئی،
ایہہ امرتاں دی پتلی ۔
ساوے ساوے گھاہ اتے،
گؤوآں تے مجھیاں دا چرنا ۔
سر اپنے نیویں کیتے،
پشواں دا چپّ چپیتے،
چگنا تے رجنا تے نسنا ۔
دیکھ دیکھ مڑ مڑ لوچاں،
میں مڑ پشو تھینن نوں،
آدمی بن بن تھکیا ۔
ایہناں پشواں دے کیہے نکے نکے کم سارے،
تے سوہنیاں بے-ذمہ واریاں،
گھاہ کھانا، تے دودھ دینا،
کیہا کومل جیہا ہنر ایہناں چپایاں دا ۔
تے خوشی وچ نسنا،
دم اپر نوں موڑ کے،
خوشی دے چکر دے، اتاہاں نوں کددے،
تے نسنا بے تحاشہ اگاہاں نوں ۔
سنناں اتے الارنا جہڑا اگے آئے کوئی ۔
بس ! ایہناں ہی کماں لئی
مالک دے ہتھ دیاں تھاپڑیاں
تے وڈیاں وڈیاں خوشیاں،
لوں کنڈے کرن والے پیار دیاں ۔
مڑ مڑ لوچاں پشو تھینن نوں،
میں آدمی بن بن تھکیا ۔
آپ مہاری جان میری تڑپھدی جے ۔
تڑپھ، تڑپھ، میں رہِ گئی جے ! دن رات تڑپھدی !
انگ انگ پھرکدا،
روم روم کمبدا،
کھنبھ میرے پھڑکدے،
دل میرا دھڑکدا،
کجھ عملی عملی، پیڑ کمال نیں ۔
نہ تیر آؤندا دسیا،
نہ گولی دے سٹّ دی واج نیں،
آپ مہاری میری جند تڑپھدی،
پچھ مینوں سہیلیئے، میرا حالَ نیں !
تڑپھ تڑپھ میں موئی نیں،
مڑ مڑ پھنگھاں دی فر پھراہٹ ۔
تھر تھر کمبدا آکاش دسے
کس دی سدّ دے راگ نیں
دھرت ساری کمبدی،
پتھراں وچ تھرراہٹ جاندی دسدی،
دریاواں وچ اوہو کھڑاک نیں ۔
اک جیون-کمباہٹ نیں
میرا دل جاندا،
سنسار سارا تڑپھدا،
جند تڑپھدی،
ایہہ کنیاں گجھیاں تڑپھاں دی پوری کمباہٹ نیں ۔
روپ نہیں او، رنگ میرا،
نمانی نچیز جنگل دی میں گھگی،
'ہو' 'ہو' بس کرن میں اک سکھیا،
میں ککر ککر اڈدی کملی ۔
پر دیکھ سہیلیئے،
اوہ کیہا سائیں انڈٹھا کوئی،
اس دا پیار، کیا کجھ کمال نیں
آپ مہارا پیار دا ۔
گانی ایہہ تکی آ، گل میرے وچ،
ایہہ گانی آ، اس اچی سرکار دی،
اوہ سائیں مینوں دسے نانہہ،
میری گانی پئی دسدی دل نوں،
میں وی سہاگن نعر نیں ۔
آپ مہاری جان میری تڑپھدی،
چن نوں ویکھ چیکاں نکل جان میریاں،
تے ریت دریاواں اتے، چنے دیاں چاننیاں،
پھلاہیاں دے پھلّ پیلے پیلے، ویکھ سہیلیئے،
میریاں پھرکن کلائیاں ۔
روپ رنگ جنگلاں دے دیکھ منگل، سہیلیئے،
میں تاں مر مر گئیاں ۔
نکی میری جند،
پر دیکھ سہیلیئے ۔
دوویں پھلّ تے کنڈے سبھ سٹّ ماردے،
اگّ تے ہوا ساڑے،
لہر مینوں ڈوبدی،
گولی چلے، تیر مارے،
میں سبھ طرحاں سبھ طرفوں حلال نیں ۔
نکے نکے بچے مارن،
نکیاں نکیاں پریت دیاں ٹھیکریاں،
چن مارے، سور مارے،
گگن مارن نکے نکے تیر نیں،
'ٹنّ'-دل میرے دی آواز ہندی،
جویں وجدے سٹّ کھا کھا گھڑیال نیں،
وانگ وجدے گھڑیال نیں
میرا روم روم کمبے، ایہہ میرا حالَ نیں ۔
دم بدم وجے سٹّ، سہیلیئے
دم بدم اوہو واج نیں،
جان میری آپ مہاری تڑپھدی،
تڑپھ تڑپھ، میں مر گئیاں نیں
انگ انگ پھرکدا،
روم روم کمبدا، وانگ وجدے گھڑیال نیں ۔
پیار دیاں باہاں وچ
سسی ستی بے خبر ہو،
اوہدا روح جاندا،
پیار چھڈّ جائے نانہہ ۔
ایہہ مڈھ قدیم دی خبر
اوہدے روح نوں،
اوہ جانے سورج بھاویں ٹھنڈھا ٹھار ہو جائے،
پیار چھڈّ جائے نانہہ ۔
سسی سٹیا اپنے آپ نوں،
پیار دیاں باہیں وچ،
پیار-باہاں نے گھٹیا سسی نوں،
ٹھنڈھ سی پئی جیہی،
سسی نوں نیندر آ گئی ۔
صدیاں دی ٹردی منزل تے اپڑی،
اوہدا روح جاندا-
پیار چھڈّ جائے نانہہ ۔
سسی نوں پیار-باہیں لگیاں،
چھوہ اوہ سننجان گئی،
سواد اوہی آیا، جہڑا اضل تھیں سی چکھیا،
سننجان کے سسی سیں گئی
پا باہیں گلے پیار دے ۔
پیار-باہاں نے نپیا، گھٹیا، سمبھالیا،
صدق وچ سیں گئی،
اوہدا روح جاندا-
پیار چھڈّ جائے نانہہ ۔
ایہہ بھیڑا جیہا سفنہ،
ستی سسی نوں آیا،
مڑ سفر دا، مڑ ٹر پین دا،
ٹردی جو آئی سی ۔
ستی سسی نوں دل اپنا سکھنا جیہا دسیا،
تے ویکھدی کیہ ہے ؟
ڈاچی اچی کسے دے کچاوے
پا لے گئے، کوئی پنوں نوں اڈا ۔
تکیاں ایہہ ظالم جہیاں ڈاچیاں،
آکاش وچ اڈدیاں ۔
اڈدیاں ڈاچیاں ویکھ سسی اڈّ پئی،
اوہنوں تاریاں وچ دسن اوہ ڈاچیاں جاندیاں،
تے مہاراں ہتھ بلوچاں ظالماں دے،
تے کرلاؤندیاں اوہ اڈدیاں ڈاچیاں،
تے روندیاں اڈیاں دی مار توں ۔
سسی پچھدی اپنے دل کولوں،
کی منزل پیار دی حالے دور ہے ؟
پر اتھے جتھے جا رہیاں اوہ ڈاچیاں،
کی ایہہ راہ دی سراں سی بسّ،
جتھے پنوں ملیا ؟
نیندر سفنے وچ لنگھدی دی رلھ گئی،
'پنوں' 'پنوں' کرلاندی،
سسی اڈی نیندر وچ جاگ کے،
نیلے سکے تھل اسمان وچ
پیاسی، بھکھی پنوں دی،
پنوں پنوں کوکدی اسماناں وچ،
پیر ننگے؛ سر ننگے اڈی اڈی جاؤندی،
تے اگے اگے جاندیاں دسن،
اوہ پنوں دیاں ڈاچیاں،
اڈدیاں جویں پھنگھاں والیاں پریاں،
تاریاں وچ دسن، ڈاچیاں اوہ جاندیاں ۔
ہپھّ ہپھّ دوڑدی ڈھیہہ پئی،
ڈھٹھیاں سپنیں نوں ٹھوکر وجی
جاگ پئی، نیندر وچ جاگ دے سفنے تھیں،
تکیا تے ستی پئی سی، پیار باہیں پا کے،
تے پیار باہاں سی گھٹیا، نپیا،
ٹوہ کے پیار، ستی ستی سننجان کے،
تے مڑ پرتیت ایہہ جان کے،
ٹھیک پہنچی آن منزل پیار تے،
اوہدا روح جاندا-
پیار چھڈّ جائے نانہہ ۔
مڑ پیار نوں ڈاڈھی جپھی پا کے،
گھٹّ کے نپّ کے، تحقیق مڑ کر کے،
سسی پیار-باہاں وچ،
مڑ سیں گئی ۔
پپل ہیٹھ ایہہ دھونی پئی رسدی،
اودا دھواں پیا نکلدا،
اگّ پئی مگھدی ۔
باوریاں والا بیراگی اک بیٹھا
بدن تے سواہ جہی ملی ہوئی،
'رام' 'رام' کردا،
ہتھ وچ ردراکھ دی مالا ۔
میں ساہمنے کھلو گیا،
سر ہوا وچ سٹّ کے، کجھ حیرانی جہی گستاخی وچ،
تے ٹکّ بنننھ کے تکن لگّ پیا،
میرے نین پچھدے-
کی اس نے پیار دے درس نہیں پائے، حالے ؟
نہیں تاں تپ کیوں کردا ایہہ آدمی ؟
خاک سر تے کیوں پائی ہے ؟
تے آپا کیوں ساڑدا-
میں بولیا کجھ نانہہ،
بسّ دیکھ دیکھ پچھدا۔
اوہ بیراگی بلاؤندا رہِ گیا،
'آؤ بیٹھو' آکھدا،
میں نسّ کھلوتا،
'آیا' 'آیا' آکھدا ۔
اگے اک پاسے تکیا گراں وچ،
بیٹھا کمہار تے کول بیٹھی اس دی کمہارن،
کمہار چکّ اتے کاسے پیا گھڑدا،
تے کمہارن مٹی پئی گنھدی،
میں جاندا جاندا رہِ گیا ۔
اٹک گیا میں دوہاں دی میلویں مجوری وچ،
مٹی بیشکلی تکی
تے دیکھیاں اس وچ مورتاں نکلدیاں،
منہ بولدے بھانڈے، کھڑے قطاراں دیاں قطاراں،
کمہار دے ہتھ دی چھوہ نال،
باہر آن مٹی تھیں ہزار روپ ۔
سر ننگا کمہار بیٹھا،
کھدرے دے جھگے وچ
پیر پیا ماردا، ہتھ پیا پھیردا،
تے ٹھپدا، سدھاردا روپ نوں،
کوئی کوی جویں رچنا راگ دی گھڑدا ۔
کمہاراں دا من اڈول جڑیا،
پیالیاں دے ہوٹھاں دیاں ریکھاں وچ،
بھاڈیاں دے مونہاں نوں تکدا، بناندا، بلاندا،
روپ مونہوں بولدا کمہار آکھے ۔
کمہار کسے رنگ وچ جڑیا،
بیٹھا اک سمادھی وچ،
تے سمادھی منور دی روپ پئی پیدا کردی ۔
مینوں ڈلھدے نوں ویکھ کے،
کمہارن سوہنی ہسّ پئی،
اوہنوں دیکھ میرے اوہ کمہار یاد آیا،
جس ایہہ ہسدا برتن بنایا ۔
اوئے ! مجور چنگے لگدے !
نکے نکے خیال ایہناں دے،
اوہناں وچ ڈھلیاں ایہناں دیاں زندگیاں،
سادے سادے چہرے، بے نقاب جہے،
ن چھپدے ن چھپاندے کجھ اپنا ۔
ننگے ننگے دل ایہناں دے،
بھولے بھالے لوک تے آلیاں بھولیاں گلاں ۔
ایہناں دی غریبی نکی،
ایہناں دا سنتوکھ وڈا،
ایہہ ٹھنڈے پانی وانگ
میرے جی نوں ٹھاردے ۔
اوئے ! میں پڑھن پڑھان سارا چھڈیا،
دل میرا آن واہیاں وچ کھبھیا،
پیلیاں میریاں کتاباں ہوئیاں،
جٹّ بوٹ میرے یار وو ۔
لسی دا چھنا دندے،
باجرے دی روٹی،
مکھن دی پنیں دندے،
دودھ دیاں کٹوریاں ۔
ساگ دندے، دانے دندے بھنے؛
مکی، جوار تے چھولیاں ۔
پانی ٹھنڈھا کھوہاں دا دندے،
خوشی دندے پین نوں، جین نوں،
ٹبے ڈھیر سارے ڈھاہ مدان کرن،
ایہہ لوکیں ہن میرے ربّ دیاں پیلیاں ۔
بیج بیجن ایہہ ہل چلان،
گھالاں گھالن پوریاں ۔
کھان تھوڑھا، پہنن موٹا سوٹا،
ویکھن مڑ مڑ ولّ بدلاں،
ایہہ ہن جگّ دے بھمڈاری،
راجے ہتھ اڈّ اڈّ منگدے اتھوں روٹیاں ۔
مینوں دسدی جھناں دے پارلے کنڈھے،
دور نور وچ ڈبی نکی جہی جھگی،
صرف اوہ تھاں چمکدی،
ہور سبھ جھناں دا پانی تے کنڈھا ہنیرا ہنیرا،
تے ہنیرے وچ چمکدی، اوہ اک تارہ،
اک خطی نور دی،
ایہہ سوہنی دا دل ہے ۔
اتھے وسدی سدا دی زندگی،
پنجاب دی بھکدی، کوکدی جوانی ۔
اس جھگی تھیں وارے لکھ لکھ سلطنتاں،
جھناں روہڑ واردا لکھ ویری،
تے رکھدا زنجیراں پا اپنے کنڈھے تے ایہہ جھگی،
ایہہ جھگی سدا وسدی،
دیوا اندر پیا بلدا،
سوہنی دا فقیر-پاتشاہ اتھے وسدا ۔
1
کول ایہہ پپل ہیٹھ
نکی وڈی گھگریاں،
نکیاں نکیاں باہاں،
وڈیاں وڈیاں لجاں،
کڑیاں پنجاب دیاں !
پانی پئیاں بھردیاں ۔
پانی کھوہ وچوں کڈھدیاں،
کجھ ڈولھدیاں کجھ بھردیاں،
کجھ چھٹے مار مار وننجاندیاں،
منہ تے پاندیاں ڈہل ڈہل ہتھاں نال،
پیراں نوں نہالدیاں ۔
آئے گئے کدی کویشر نوں
پانی بکاں نال پیالدیاں ۔
کھوہ تے وی اک جیون رنگ-برنگی ہے،
دو گلاں کرنیاں کرانیاں
دو سننیاں سناؤنیاں،
اوہ اک دوجے دا ہتھ ہٹاؤنا،
گھڑے بھرے بھرے چکنے چکاؤنے،
رل مل گاؤنا، ہیکاں لاؤنیاں ۔
2
پھٹا پھٹ اک جھگا جوبناں نوں کجدا،
عرقاں ننگیاں پئیاں ہندیاں،
تے چھاتی دیاں لیراں ہوا پئی چکدی ؛
ایہہ بھیڑی ہوا کیہی پئی وگدی،
خواہ مخاہ چھیڑدی، تنگ پئی کردی،
مڑ مڑ دسدی لیراں وچوں ننگے ننگے انگ میرے ۔
ستھن سوسی دی میری وچ
لال، لال دھاریاں،
ایہہ پانی دیاں لہراں میری ستھن دے پلے،
لہر لہر ہو میریاں جنگھاں پئی کجدی ۔
پیر ننگے میرے، چٹی دودھ میری پنیاں ۔
چنیں نکی جہی میری سر تے
وال میرے سنجے کھوہ دے پانیاں ۔
وینی میری وچ کچّ دیاں ونگاں،
کناں وچ پاندی سونے دے مچھریالے،
رل مل، رل مل گہنے سارے
میری صفت پئے کردے ۔
3
کھوہ اتے وسدا،
گراں وی اک شہر ہو دسدا،
فقیر سائیں لوک اتھے ملدے،
تے ایہناں کڑیاں دیاں اکھاں وچ
لجاں سٹّ سٹّ پانی اوہ بھردے،
ایہہ میلہ سنجوگی ہندا ۔
4
تکّ تکّ اوہ کھوہ دی رونق تے رنگ سارا
مڑ مڑ تکنا ۔
میلے دی خوشی کٹّ کٹّ دل وچ بھرنا ؛
اچھالناں تے کدناں، ہسنا تے کھیڈنا،
انواہیاں وچ نسنا، تے دوڑنا،
ہپھی ہپھی آنا، مڑ مڑ جانا،
پانی کھوہاں تے پینا بکّ بکّ بھر کے ۔
کرنا کم کوئی نانہہ،
پر وہل وی نہ لگنی،
کم سارے بھارے وڈے وڈے ۔
1
دریا کنارے ریتاں چٹیاں وچ لٹنا ۔
ننگے ہو دھپاں وچ لیٹنا،
تے مار چھالاں دریا وچ نھانا،
ترنا تے ڈبنا تے دھار وچ بہنا ؛
ہتھ پیر مارنا، پانی اچھالنا،
تے چھٹیاں وچ کرناں نوں پکڑنا ۔
مچھیاں اڈدیاں نوں تکنا،
تے تردیاں نوں ہتھاں نال پھڑ پھڑ نسانا ۔
نھا دھو آکھنا-'میرے جیہا کون ہے ؟'
2
مڑ مڑ دریاواں دی چھاتی وچ،
خوشیاں دا منہ تکنا،
نکے نکے، چٹے چٹے، دھوتے دھاتے پتھراں نوں چننا،
پتھراں نوں پوجنا، چمنا، ہیرے موتی خوشی دے ۔
لمیں لمیں گھاہاں دے چٹے چٹے بمبلاں نوں کھوہ کے
اپنی پگڑی وچ ٹنگنا ۔
کدی کسمبھے دا سہرا پائی پھرنا دریا کنارے،
کدی ڈھاک دی لال لال اگّ نوں چا گلے لاؤنا،
کدی توتاں دیاں ٹاہنیاں نوں واج دے بلاؤنا،
اہنھاں نوں جھننا، جگاؤنا، جلاؤنا !
کدی پپلاں تے بوہڑاں نال گجھنا ۔
مڑ مڑ خوشیاں دے منہ چمنے،
چمّ چمّ گھٹّ جہے بھرنے،
'ایہہ مٹھا، ایہہ کھٹا' ایہو پئے کرنا ۔
دوڑ دوڑ برچھاں نوں پلمبنا ۔
پتھراں نوں چکّ ماردے پھرنا،
اک وحشی جہے جوش پیار وچ،
گھاہ نال مل مل رونا ۔
3
نیماں والی گلّ نہ کرنی کائی،
دھرماں کرماں تھیں نسنا،
انیمی رہنا، سوچ ساری ڈوبنا،
ہسنا تے رونا، تے چیکھنا،
تے دریاواں کنارے دوڑدے پھرنا ؛
پاگل جیہا، وحشی ایہہ چاء میرا ؛
آکھے نہیں لگدا، نیم وچ نہ بجھدا ۔
صدقے ! تسیں جaاو، جدھر جانا،
مینوں راہ دی لوڑ ناہیں،
مینوں تاں پتہ نہیں میں کی پیا کردا ۔
بھکھدی اک مالا لعلاں دی،
ہنومان نوں لنکا دے راجے نے بھیٹ کیتی،
لکھاں کروڑاں دی اوہ مالا،
پانی ڈلھکن کمال دے ڈلی ڈلی،
کہیاں چمکدیاں چنیاں !
پر ہنومان نوں تاں کھان دا سواد سی،
بھنّ بھنّ تکدا، ایہناں وچوں کوئی گریاں ؟
گری نہ نکلی کوئی،
توڑ توڑ ویکھدا،
ایہہ کی ؟ ایہناں دے دل نانہہ ؟
چہرے ایہناں دے کیہے سن بھکھدے !
اندر ایہناں دے کدھرے رام نام نانہہ ؟
ایہہ لالی کہی چڑھی سی !
دنگ ہو ہو بھندا تے سٹدا،
منیاں نرجند سن ۔
1
نکی جہی ڈھوک میری،
میریوں پار، اک وگدے کسّ دے کنڈھے،
گوہے دا لپیا صاف ستھرا وہڑھا،
وچ کھڑھا سدھا دھریک دا بوٹا ۔
ویلے سر دھریک میری پھلدی،
اودے اودے پھلّ نازک جہی خوشبو دندے،
میرے ویہڑے دی چھاں پئی مہکدی ۔
2
کندھاں میریاں مٹی نال لمبیاں،
جنہاں راہیں سبھ بوہے بند وی،
ہوا آ جا سکدی،
پرانا کاٹھ کالکھ نال گلیفیا،
تے بوہے تے تھمھ اک عمر دے تھندھے نال پوچے ۔
3
چاننی رات وچ کسّ دی نکی نترے صاف پانی دی روں
کنج میرے ساہمنے رنگ برنگی ریت دے کنکیاں 'تے وگدی
اک پنگھری چاندی دی دھار جان پیندی،
پانیاں تے ککراں تے ریتاں دی چھوہ دی مٹھی مٹھی چھان آؤندی،
تے میں بہہ بہہ، اٹھ اٹھ، ٹہل ٹہل تکدی،
چاننی تے گھلی چاندی دی روء دا آپے وچ کھیڈنا ۔
تے اس وچ اوہ مچھیاں دے پونگراں دا ترنا،
تے اوہ سوخم بریک وال وانگوں لہردے کیس اس وگدی روء دے ۔
4
میری ڈھوک دے کوٹھے اتے،
نیلا تاریاں والا پر کوٹھڑا،
راتیں میں اتے، اننت ہیٹھ،
ڈاہ ستھر اپنا لیٹدی،
رانی جویں جگّ دی ۔
پانی پین نوں نال اک مٹی دا گھڑا،
کانسی دے چھنے نال کجیا،
دل میرا چنگا، اکلّ وچ،
جتھے گھسمان پیا عجب پرکاش دا ۔
5
میں کسے نوں بوہا نہیں کھوہلدی،
لوکیں چائیں چائیں دل میرے وچ آ وڑدے،
تے اک اڈارو جیہا نشہ،
میرے سر دی جھوم جہی،
میرے دل دا سواد جیہا،
مینوں چھڈّ، نسّ، اڈّ ٹردا،
بہوں پیراں دا آنا جانا
دل میرے وچ دھوڑ جہی پاندا،
میں بوہا تاہیں نہ کھوہلاں،
لوکیں نہیں جاندے،
میں جیندی اک عمل جہے 'تے،
لوکیں میرا عمل آن توڑدے ۔
6
جد مٹی پھکدی دنیاں ساری سیندی،
شہراں دے شہر ڈگدے نیندر وچ،
وانگ کسے گڑگڑاندے شرابیئے دے وچ کسے شہر دی موری،
اس ویلے میں اپنی ڈھوک دا جادو اک ویکھدی،
میری ڈھوک زمین تھیں اٹھدی،
چائی جویں پریاں نے آن ایہہ،
ایوں اٹھدی جویں پھنگھاں والی جیندی ایہہ چیز کوئی،
نالے میں اٹھدی ستی ستائی ڈھوک دے چھت اتے،
نالے میرا ککھاں دا ستھر ۔
ایوں ساری ڈھوک میری اک جادو جیہا اٹھدی،
شہراں تھیں اچی اڈدی جویں ایہہ اک بلدا تارہ،
اچا اچا مینوں کھڑدی،
شہراں دے شہر ستھر سارے،
وچھے نرجند جہے دو سمتاں دے نقشے،
بادشاہاں دے محلاں تے میناراں تھیں اپر میری ڈھوک وگدی،
میری ڈھوک اڈدی
میرا پراں والا تارہ !
1
پانی کانسی دے چھنے وچ پا،
لیا مینوں پلاندی،
میری گھر کی چنگی گہل !
اس پانی دا کجھ رنگ اج ہور،
چمک انوکھی، اس چھنے وچوں خوشبو پئی آؤندی ۔
اوہ چل، جا، دور ہو ایہہ پانی گھڑا بھر آندی،
چاندی چشمیاں نچدیاں دا ایہہ پانی،
اوہ چائیں چائیں، بھر بھر آندی،
لال لال، مٹی دا گھڑا ڈبوندی،
تے سومیاں وچ ڈبو رکھدی،
بے ہوش جیہا گھڑا ہندا جاندا،
ہاں چپّ چپّ، نکو نکّ بھریا، ڈبیا گھڑا، مست، اولیا جیہا،
گہل میری چکّ اوہنوں گھر لے آؤندی،
تے راہ سارا گاؤندی جپُ صاحب سارا تے گھر میرے آؤندی،
جویں اک دیویاں دا جھنڈ گاندا آندا،
ڈھکیاں تے ٹبیاں 'تے چڑھ،
ٹھنڈے چشمیاں پانیاں دے سواد وچ،
پانی بھر، گہل میری آؤندی ۔
2
سویر ویلے،پنچھیاں دے کیرتن دی دھنی سن،
سوہنی، جوان، مہندی نال ہتھ پیر رنگی،
دند کھنڈ دے چوڑے والی پیاری جاگدی،
سالو سوہے والی دودھ چون جانودی،
دھار نیلی گٔو کڈھدی ۔
آٹا جد چھاندی،
تے اچاردی لے نال سکھمنی صاحب ساری،
اوہدی چھاننی وچوں،
وانگ کرناں دے مینہہ دے دھاراں جہیاں پیندیاں
آٹا نکل نکل ڈھہندا،
میرا دل پئی ٹھاردی،
اک چانن جیہا گھر وچ ۔
اک تاں بھور اوہ پورب والی زورو زور، شورو شور آؤندی،
پر اک ایہہ دیوی آؤندی سویر سار،
آٹے دی ٹوکری چوڑے والی دے اک ہتھ اتے دھری،
مکھن دی ٹکی کالے کٹورے وچ اک دوجے ہتھ 'تے،
دودھ دا کٹورا اک ہور ہتھ 'تے،
چھاہ دی چاٹی سر 'تے رکھی،
ایوں کئی ہتھاں والی کئی باہاں والی دیوی انپچھاتی
ہر روز نویں جہی آؤندی،
میرے ویہڑے وچ ایوں وڑدی ایہہ گہل میری،
دیوی کسے عرش دی، میں گہل گہل آکھاں،
ایہہ تاں اک پربھات ساری دی ساری میرے چھت ہیٹھ پھٹدی ۔
اگّ چلھے میرے وچ،
پورب دی لالی تھیں ودھ لال پئی مگھدی ۔
3
اس پانی دا پینا، اس روٹی دا کھانا،
بھوگ تھیں، یوگ تھیں ودھ،
ودھ کھان پین تھیں،
بھاری کوئی پوتر، دیوی ایہہ چیز ہے،
سچ صاحباں آکھیا-
انّ دا سواد وی اک نام دا سواد ہے !
ایہہ گراں دے گیتاں دے ٹکڑے،
منگ منگ، کھوہ کھوہ، لڑ لڑ،
پریت-رسریت وچ ڈبو کھاونے !
4
میرے گھر وچ پیندا،
ہن گگناں دا جھاولا،
ایہہ کیہی چنگی ربّ دتی گہل ہے !
سورج دی ٹکی اتے پکاوے ایہہ روٹیاں،
دودھ چووے اس نیلی نیلی گاں دا،
اس گٔو دے گلے وچ لکھ لکھ ٹلیاں،
میری گہل کی پئی کردی ایہہ،
میرے نکے جہے چھت ہیٹھ،
دیوی دیوتیاں دا اکٹھ ہے !
1
جوتاں ہمالے دیاں
برفاں نال لدیاں،
سہنس پہلدار ہیرے،
اس رنگیلی سرکار دے !
ایہہ بلدیاں مشالاں،
ایہہ جوتاں نرنکار دیاں
پھڑیاں بلی-بیراں ہتھ، پراپکار،
یاتروآں نوں توڑ پہنچان لئی ۔
ایہناں جوتاں دیاں لاٹاں ہیٹھ،
اک جیئدان دین والی ٹھنڈھ کمال ہے ۔
سکی موئی لکڑاں نوں ہرے برکھ کرن،
ایہہ بلدیاں لاٹاں پل چھن وچ،
پتھراں تھیں پھاڑے ایہہ جوالا،
ٹھنڈے ٹھار چشمے بمب دے دے اچھلن باہر نوں ۔
دین مویاں نوں جند ایہہ،
جیندیاں نوں سجراپن نرالا،
پھلاں دے جنگلاں دے جنگل بھر بھر ڈھہندے،
ملک سارا، خلق ساری، بھردے ہراپن نال،
دل تے جی ٹھاردے، روح بھردے ربّ نال ۔
2
ایہناں لاٹاں ہیٹھ سورگ ہے،
نہیں، ایہہ سورگ ایہہ آپ لاٹ لاٹ ہو جگ-مگ رہا،
سہنپّ ربانی ساری پھٹدی اتھے،
وانگ اک سہنسر دل کنول پھلّ دے،
تے ڈلھ ڈلھ وگدی سہج ساری آپے تھیں باہر بے بس ہو،
خوش ہو سہنپّ پوری، ساری، آپے تھیں باہر ہو،
بے-لباس، بے-نقاب کھڑی سبھ اوہ آپ ہو ۔
3
ہور کوئی دھرت 'تے تھاں نانہہ،
جہڑا سہارے اسمان دے پرتاپ نوں،
ایہہ ہمالے دیاں جوتاں سہارن،
اس دے پورن کلا اوتار نوں ۔
اچے ایہناں دے شعلے اٹھن،
جا چمن ستھول روپ وچ،
اس اروپ ربّ دے چرن، ایہہ روشنیاں ۔
4
ایہناں جوتاں دا جٹ سارا،
غوری شنکر تھیں لے، بندر پوچھ تے جمنوتری،
کشمیر دے پیر چٹے کیساں والے،
تے کلو کاگان دیاں دھولیاں جوتاں،
ایہہ سبھ اک ڈگی پئی آکاش وچ،
ہے تلوار کسے وریام دی ۔
ہمالہ سارا بس چنہ ہے
پورے اک مرد دے دل دا،
مکمل انسان دا کھچیا ایہہ چنہ ہے،
سچے آدمی پورے دا آکاش وچ ۔
آدمی پورے دا دل،
اچا، سدھا، سدا بیچھتّ ہے،
کھلوندا ٹک کے سمادھی انٹٹّ وچ،
بجراں دا بنیاں اوہ،
بجلیاں سہاردا ۔
پر اوہدے آسن دی دھرت ہیٹھوں،
گنگا انیک وگدیاں،
کنڈ امرتاں دے شور زور کردے ۔
زورو زور، ملو ملی، امرت وگدے
نرم اوہ اتی دا،
لپھان اننت سارا،
کرڑا اوہ، کدی ن مردہ ۔
5
اٹھ پنجاب دے گبھروآ، اٹھ ۔
دھار ایہہ کھنڈا اکال دا،
ہمالہ سارا انگن اپنے وچ ستھاپ توں،
ایہہ جوتاں بلن لٹ لٹ،
تیرے ویہڑے دا سہاگ ہو،
ہاں ! دل اچے دیاں رونقاں، ٹھنڈھکاں، امیریاں، بے انت او ۔
گورو سنبھال سبھ او لنڈیا !
ونڈ نانہہ ایہہ کسے نال،
بیٹھ توں اس اچائی گھر آئی 'تے،
بلدیاں مشالاں ! چکّ، ہتھ لا توں ۔
ودھ، اٹھ، جاگ، ٹر، جا، توں،
کھلوئیں نانہہ، کھلوئیں نانہہ،
مشالچیاں سدا جنج نال ٹرنا،
سنبھال ایہہ مشال توں ۔
دھار ایہہ جوتاں،
کر ایہہ پیار توں،
کھلوئیں نانہہ، کھلوئیں نانہہ،
ودھ، اٹھ، جاگ، ٹر، جاہ توں،
نہ ڈھلّ لا توں، نہ ڈھلّ لا توں ۔
1
وسمادُ ناغے پھرہِ جنت ۔۔ (آسا دی وار)
دنیاں وچ کون
جہڑا اکھ اگھاڑ،
میرے ولّ دیکھ سکے،
میں ننگا جلال ہاں ۔
سورج دیکھ مینوں،
چن وانگ پیلا پیندا،
میں اوہ پرکاش ہاں
جس دا اکو ٹٹا جیہا پھنگھ ایہہ پربھات ہے ۔
میں تاں ربّ بنائی ہاں،
ننگا چانن سارے روپ دا ۔
میرا سہنپّ نہیں قید ہے،
نکّ، منہ تے اکھیاں،
ہتھاں، پیراں، باہاں وچ ؛
میرا اننت سہنپّ
ایہناں حداں تھیں پار ہے ۔
کون آکھے میں نرا
استری دا جامہ،
ٹٹن بھجن والا وانگ کچّ دے ؛
جامے پھاڑے سارے میں،
توڑیاں سبھ نہاراں،
میں تاں نرول روح ہاں سندیہی،
میں ہیرا جہڑا کدی نہ ٹٹدا ۔
میں ننگی،
چانن نوں کہڑا پردہ،
میننوں کندھ کوٹھے دی لوڑ نہیں،
میں کل ہنیرے چیردی ۔
'ایہہ مرد ہے' ایہہ تیمیں،
ایہہ کی کمینہ ہنھیرا ہے دولی دا،
میں آئی سبھ ہنیرا بھجیا ۔
میں دوویں مرد تے تیمیں ہاں،
دل وچ بیٹھی ہاں، جی جیہا ہو کے ۔
تیمیں وچ میں مرد پورا،
مرد وچ میں تیمیں پوری ہاں ۔
میں ہاں دوہاں وچ 'ننگی-انسانیت'
میں ہاں دوہاں وچ "اک-ربانیئت'
2
مینوں آکھن میں ننگی ہاں،
جنک دی سبھا دے سارے 'برہمویتے' ؛
جھلے سارے دیکھن نانہہ،
میں سدا ننگا سچ ہاں ۔
کوڑ کپڑے پاندا،
سبھ کپڑا کوڑ کوڑ ہے،
تیمیں کپڑا، مرد کپڑا،
اگے برہم دے دیش وی،
روح ہی ننگا جاؤندا،
جانن نانہہ، میں موت دی دیوار دے پچھے دی سویر ہاں،
میں کل آن والی ہاں، اج دا گھنڈ لاہ آئی ہاں ۔
جنک دی ساری سبھا ہسدی،
اوہ آکھن میں جھلی،
میں آکھاں-جھلے ۔
سر دے کنڈھے وانگ دھپّ دے،
کھڑی ہو ننگ مننگی میں پکاردی :
"آ کنول ! نکل پردیوں باہر آ،
تھل جلاں دے پردے کر لیراں،
اتے آ کنولا !
اتے تر کنولا !
چکڑاں نوں چیر کنولا !
لہراں نوں پھاڑ کنولا !
بیٹھا ڈنڈی اپنی 'تے،
آ ! سوہنیاں ! آ !
ننگے اکاش طلے،
ننگی میں تینوں اڈیکدی،
پردیوں باہر آویں،
پھاڑیں باہر اننت نوں، ایہہ وی پردہ،
چیریں اندر اننت نوں، ایہہ ہور گھنیں کالے،
تے پھٹ، باہر آ،
ننگی مننگی 'میں' ہو کنولا !
'میں' ساری تینوں اڈیکدی ۔"
کنول ننگی، دھپّ ننگی، جل ننگا،
میں ننگی، اکاش ننگا،
ایہہ روحاں دا دیش ہے،
اتھے ننگا ہونا ہی سوبھدا ۔
ننگا سہنپّ سار، ننگا ربّ اکلا،
کس پاسوں کجنا، اک پورا نکو نکّ بھریا،
ننگا سارا سچ میں،
اگّ دا اک ہڑ ایہہ ۔
اچھل، اچھل، چاء بھرے بھرے وچ،
ناچ جہی کردی نیلی جمنا وگدی،
سجی، شنگاری، وانگ اک اپچھراں دے ۔
کدمب دا بوٹا نال کنارے دے جھومدا،
پا اسے جمنا دے راگ تے ناد-تال نوں،
نال نال تال دے سر بھردا،
کدمب ہیٹھاں دی چھاں وی نچدی،
نکی نکی ہوا چھیڑدی اوہدے پتیاں ۔
چاء سی سبھ نوں راگ دے اننت جہے ہون دا،
ہوا تے بوٹے تے پہاڑ نال نچّ پئے،
سماں سی تال دے بھرن دا،
میں تکیا تھمھ سبھ نچّ پیا،
کھلوتا دسیا کرشن کدمب ہیٹھ،
تے اک دم لئی چپّ ہوئی کرشن دی بانسری ۔
ٹیڈھی جہی چھبِ سی، سجا پیر کھبے تے رکھیا تال تے سر وچ
تے مکٹ ہویا ذرا اک پاسے،
تے میں تکے ہلے مکٹ وچ لٹکدے ہیرے،
اچمبھا میں تکیا، نال ہلے تارے اکاش دے ۔
ہیرے طلے ہلے،
ہیرے اپر ہلّ گئے
ایہہ کیہا منکھ ہے ؟
نکا جیہا، کالا جیہا،
وندراون وچ گٔوآں چران والا ۔
جمنا نوں چھیڑدا،
رکھ منہ اپنے 'تے بانسری ؛
آواز 'تے نچدی لہر لہر جمنا،
کدمب دا بوٹا تے نالے چھایا نچدی،
جھاڑی جھاڑی، کنکا ہلدا ۔
مکٹ جد ہلیا،
تارے سارے اکاش دے ہلّ گئے،
سوہنا کوئی بھیت ہے ربّ دا ۔
1
سہنیاں ! ملّ پا توں اپنا،
ودھ تھیں ودھ ہور ہالیں بہں سارا،
ہور ہالیں بہں سارا،ہور وی ہور،
تیرا ملّ کوئی نانہہ،
توں قیمتاں تھیں پرے،
او یوسپھاں دے یوسپھا !
2
ہنے آیا ہیں توں،
اتوں ہٹھاہاں نوں،
لال لال کنوارے
تیرے ہوٹھ حالے،
کنوارا تیرا دل،
سجرا دماغ وے،
نہ وٹّ دل 'تے،
نہ لیک دماغ 'تے،
جسا تیرا وانگ نویں فٹے پھلّ دے،
حالے نہ گھن لگا،
نہ کیڑا نیڑے ڈھکا،
جہڑا منکھتا نوں چٹّ جاندا،
ہالیں ہڈیاں تیریاں وچ چٹا نور اسمان والا،
خوشبو قادر دے ہتھ دی نویں ہالیں سجری ۔
مٹی گلی گلی، جیون دی سیجل،
تیرے منہ دی رونق اوہ اتاہاں دی،
ایہہ انگار وانگ بھکھدا،
ایہہ بھکھاں، ایہہ لالیاں،
لالا ! سبھ تیریاں،
سبھ توں توں، اک نواں روح ہے :
ان ونڈیا، انبھجیا، انٹٹا ثبوت توں ۔
سستے ملّ نہ وکیں لالا !
دھوڑاں وچ نہ رلائیں آپا،
دل نوں ثبوت رکھیں،
کھنڈ کھنڈ ونڈ نہ اپنا آپ توں،
سہنیاں ! ملّ پا توں اپنا ۔
3
سرو وانگ کھلو توں،
پیراں آپنیاں 'تے،
تے پکا جڑھیں اپنیاں،
دل دے کنگرے 'تے دیکھ تارے لٹکدے،
چند چھپ، کھیڈدا پچھے تیرے قد دے،
تے جگت دی سہپن تیرے دل وچ
ٹبھیاں لا لا، نکھر نکھر، آؤندی ۔
تیرے وچھے اکاش سارے،
تیرے وچ لنگھ گیا کال 'کٹھا جیہا ہندا،
سکڑدا اتہاس سارا،
تیرے سنکلپ دے زور نال،
ہور ہو ٹردا، پلٹدا جویں توں آکھیں ۔
تیری نگاہ دے صدقے لالا !
جہڑی سمندراں نوں اک چلی کر پیندی،
گھول گھول پی جاوے، پیالے اضل دے سکھنے ۔
تیری اک اک ہسی لئی،
لکھ لکھ حسن نکلن پاڑ پاڑ پردے،
سہنیاں ! ملّ پا توں اپنا ۔
4
چھوڑ نسنا تے بھجنا،
چھوڑ پتنگاں دا چاڑھنا،
کھولھ توں اپنے دل دی باری
بیٹھ اس جھروکھے تکنا،
او اچی باری والیا !
جھوم اکھ اپنی وچ،
تے اڈول رہُ چھپیا،
جیون-سروور وچ کمل وانگ کھڑیا،
انگ سارے سانبھ رکھ ؛
کھنڈ کھنڈ ہو نانہہ،
ڈھیہہ ڈھیہہ کھو نانہہ،
سدھا کھلو توں نال ربّ-تھمھ دے،
چاہ نانہہ، چاہن نوں چھڈّ،
وانگ ڈور ٹٹی پتنگ دے،
سہنیاں ! ملّ پا توں اپنا ۔
5
نموجھون تیری بلا ہووے،
مایوس تیری جتی،
نراس تیرے ویری ہون،
چشماں پھٹیا توں ہمیش دی جوانی دا
سدا دی بسنت تیرے پران سہنیاں ۔
توں پھلّ جہڑا کدی نہ ہسدا،
واہگورو دے باغ وچ،
ربّ اپنی ہتھیں آن لایا،
پانی بے انت دا،
رس دیاں کنیاں،
ایہہ شہد دیاں بونداں پیندیاں
سہنیاں ! ملّ پا توں اپنا ۔
6
گندل پانی 'تے بیٹھا جھوم،
پانی جین دا کھچّ دھرت، اکاش تھیں،
روٹی پٹّ مٹی دے ڈھیلے تھیں ؛
پھوڑ پھوڑ دھرتی نوں خواہ توں،
جی توں صدقے، کل جہان تیرے واسطے ؛
ہسّ توں پھلاّ
بیٹھ توں تخت سلیمان 'تے،
بلا دیوَ نوں تے پریاں نوں،
کر اکھ دے اشارے،
ہواواں تیرے حکم چکّ لے جاندیاں ۔
توں کی چاہنا تے منگنا کی ؟
بس کھلنا اپنی ڈنیں 'تے کھلو کے،
ایوں رس وچ بھریا رہُ توں،
ربّ وچ، ربّ نال، ربّ تیرے باہر وی،
ایوں تر، پھر، ہل جل، جی ۔
سبھ کجھ ٹھیک ہے ۔
ہسّ، کھیڈ توں،
تینوں کاہدی لوڑ ؟ چھوڑ چنتا ۔
سن میں تیرے کنّ وچ آکھدا-
کھڑ توں، بھکھّ توں،
پر پتیاں نہ اپنیاں توڑ توں،
توڑ توڑ نہ آپا کھلیر توں
تیری نازک پنکھڑیاں نے کی کم سوارنے ؟
کہڑے تارے نوں توں تھمھ کے رکھنا ؟
ڈگدے لکھاں تارے اک پلک وچ،
دسّ توں کی کرنا ؟
بیٹھ نجٹھّ کے،
سوں تے جاگ تے جی ہسّ ہسّ کے،
سارے ربّ پیا وسنا ۔
سہنیاں ! ملّ پا توں اپنا ۔
7
وڈیاں دی ریت نہیں،
کسے پاسوں منگنا ؛
داتا تیرا تیرے سر 'تے،
بھکھ، پیاس توں سہاریں،
سہنپّ دیکھ رجّ توں،
ہتھ نہ لائیں غرض دی اگّ نوں،
اکھ پٹّ کے نہ تکیں کسے لوڑ نوں،
ممتا دے مارے پھردے لکھ کروڑاں،
آدمی دے لیلے ایہہ ممتا بناؤندی،
منکھاں تھیں جانور بنا گڈے اگے واہندی ۔
سبھ دیاں چھاتیاں تتیاں،
دل ادھ جلے بھنے پھردے،
کوئی وی اتھے ثبوت نانہہ،
کھڑے پھلّ اپنے نوں تڑا نانہہ،
تے نہ کوئی پھلّ کسے دا توڑ توں سکدا ۔
نرالم، نرسنکلپ ہو جی توں،
کھلھا کھڑ تے ہسّ،
تے آپا دسّ دسّ،
کھیڑا کھڑا تھائیں تھائیں توں،
او سہنیاں ! ملّ پا توں اپنا ۔
8
اک ہون دا نہ لائیں چا توں،
اک ہون تھیں دنیاں آپ ہن تنگ ہے !
ایہہ تارے انیک سارے،
باغ باغ، پھلّ پھل ونّ ونّ دے،
اک ہون وچ دسّ توں کی سواد ہے ؟
بہں بہں، ہو ہو،
کیہا سہنپّ ربی پیا نکھردا،
موتیاں دے کنکے،
سمندراں تھیں ودھ دسن،
چمک ایہناں دی ہور ہے،
ڈلیاں ہیریاں دی،
آب آپو اپنی،
او سہنیاں ! ملّ پا توں اپنا ۔
1
مائی !
ڈونگھا سطر گھتّ میر روح لئی،
میرا جسا نہیں، ایہہ روح پورا ۔
گڈوڈ ہویا سروپ میرا،
ایہہ باہاں ایہہ کلائیاں
ایہہ لکے، چھپے جوبناں ۔
او پلکو میریؤ، دو سورج میرے کجّ دیو ۔
او چولیئے ! پھٹ نانہہ، اٹھ نانہہ، ہٹ نانہہ، بجھی سجھی، گھٹی دی
گھٹیندی رہُ توں ۔
سبھ کجھ گوپ دے،
روح سبھ کجنا،
دل نوں چھپا دے،
انگاں نوں لکا دے،
اس پھلّ نوں کدے نہیں کھولھنا،
کلیئے ! چھپ جا چھپ جا،
ساوے گھنگھٹاں ہیٹھ سدا، سدا،
نہینؤں ایہہ کدی دسنا،
کاہنوں پیا دسنا ؟
2
میرے متھے دے چن نے،
اس گگن نہینؤں چڑھنا،
مائی ! کسے انڈٹھے دے نیناں دے گگناں دا ایہہ چن نیں !
میں متھے کسے دے نہینؤں لگنا،
کجّ دے، کجّ دے، کجّ ڈھکّ رکھنا ۔
دل میرا کردا لکّ لکّ رہن نوں،
دل میرا کردا چپّ چپّ بہن نوں ۔
مائی ! میں کلی برفاں دی چھایا دی،
کھڑاں میں پیار ربی چھاواں ہیٹھ،
میں چاننا ایہہ کدی نہیں سہاردی،
باہر نہ کڈھنا، چھاواں دی کلی نوں،
مین اوہ پھلّ جہڑا بھامبڑ بل اٹھسی ۔
3
تاریاں تھیں پیار اپنا میں لکاندی مائی !
چن تھیں اہلے، چھاواں اس دل نوں رکھدی،
ایہناں سجیاں دھپاں دی تاب نہیں،
میں تاں سگندھ تھیں وی پتلی آں،
چن دی دھپّ وی نہ دکھائیں مینوں،
مینوں زندہ چکّ نہ بالنا !
4
میں تاں ٹکی کسے اسمان دی،
جہڑا ندر تھیں سدا اہلے ۔
میں تاں کجی سدا اسگاہ دی،
میں تاں ڈھکی اتھاہ دی،
میرا سطر اننت دا،
ربّ آپے پردے پاؤندا ۔
میں ربّ دے دل دی چیز کوئی،
مینوں چھپا چھپا رکھدا آپے،
اوہ سائیں سارے جگّ دا ۔
لکھاں ورھیاں دی ربّ دی کمائی میں،
ربّ دی بنائی میں، میری آپ اوپری ۔
مینوں کجّ کجّ رکھدا،
میں اس کمال دی کرامات ہاں،
مینوں میری ڈھکی لکی چمک پئی دسدی ۔
5
میں اس سوہنے سلطان گھڑنہار دا بتّ۔
میں اوہدے سواساں نال جیؤندی،
جند میری اس دی اس پائی آپ
کجی، ڈھکی مورت میں اس عالیشان چترکار دی ۔
مینوں سدا اوہلے اوہلے کجّ، ڈھکّ رکھدا،
ہورناں نوں سبھ کھولھ کھولھ رکھدا،
میرے 'تے لیراں جہیاں پا پا کجدا !
اکلا جد اوہ ہووے آپ،
میرے منہ دے ویکھن دی لوڑ نوں،
سبھ جگت ہنیرا گھپّ کردا،
چترفے، مڑ مڑ دیکھ دیکھ، ہور نہ کوئی ہووے،
کرن اک مول نہ اندر آوے،
تد میرا منہ کھولھدا ۔
اپنی ہتھیں میرا گھنگھٹ اوہ ربّ چکدا،
گھنگھٹ، سٹّ سٹّ، چکّ چکّ تکدا ۔
اپنے اندر دی جوتی پا پا تکدا،
میرے نال جھاتیاں لیندا،
کدی ٹکّ بنھ تکدا پیار اوہ،
تے مڑ انیکاں نگاہاں نال تکدا،
بہہ بہہ اٹھ اٹھ کھلو کھلو نسّ نسّ تکدا،
پوربوں تکدا، پچھموں تکدا،
پرکاش اپنا میرے انگ انگ سٹّ کے،
اوہ آپ دیکھدا ۔
6
مائی ! ایہہ پھلّ نہینؤں کھولھنا،
کھلیاں میں بل اٹھساں،
بل اٹھساں نی مائی ! ہوا دے لگدیاں
اک بھامبڑ جہی مچدی میری جوانی،
مینوں کجّ کجّ رکھنا ۔
راوی سوہنی پئی وگدی ۔
مینوں ستلج پیارا ہے،
مینوں بیاس پئی کھچدی،
مینوں جھناں 'وعظاں ماردی،
مینوں جیہلم پیاردا،
اٹک دی لہراں دی ٹھاٹھ میرے بوہے 'تے وجدی ۔
کھاڑ کھاڑ چلن وچ میرے سفنیاں،
پنجاب دے دریا،
پیار اگّ ایہناں نوں لگی ہوئی،
پیارا جپُ صاحب گاؤندے، ٹھنڈے 'تے ٹھاردے، پیاردے ۔
1
وسن تیرے محل تے ماڑیاں،
وسن ہور ودھ خوش تیریاں نکیاں نکیاں جھگیاں ۔
وسن تیرے دیس پردیس سارے،
سکھی سکھی تیرے جائے تے جائیاں ۔
وسن تیرے باغ، تیریاں بہاراں،
پھلن تے پھلن تیریاں پیلیاں ۔
جین تیرے پپل تے امب پیارے،
جین تیریاں سدا ساویاں بوہڑاں،
جین تیرے توت شہتوت سارے،
جین تیریاں بیریاں،
پھلاہیاں جین، ککر جین، جین تیرے جھاڑ تے جھاڑیاں ۔
مٹھے مٹھے بیر تیرے،
مٹھے تیرے چشمیاں دے ہیرے ڈلھکدے پانی،
اچے اچے پربت تیرے،
تیرے جنگل دیودار دے سہاونے ۔
جین لکھاں رنگ تیرے دھرت اکاش دے،
جین تیریاں سوانیاں ۔
جین تیرے مال ڈنگر،
جین جٹیاں دودھ چون والیاں،
جین تیرے بال سارے، مس مس رون والے ؛
بھریاں رہن تیریاں لسی دیاں چاٹیاں،
اپر تردے اوہناں 'تے مکھناں دے پنے ؛
پھرن گھم گھم، سویر سار، لال لال مدھانیاں،
دودھ دہیں عامَ ہووے، ٹھنڈھ ٹھنڈھ پاندیاں ۔
جین تیرے مجور تے مجورنیاں،
جین سارے کم کرن والے،
جین تیرے محل اسارن والے،
نالے اوہ جہڑے اٹاں پھڑان سر 'تے رکھ رکھ کے،
گارا الارن والے اچی اچی گوہاں 'تے ۔
تھنِ لمے ہور لمے، تیرے سوہنے سوہنے سفنے،
تے لمیاں سیال دیاں راتاں پیار والیاں ۔
وڈے وڈے کم کریں چھوٹے چھوٹے ہتھاں نال،
بانھنوں بنھیں اسرار والے،
چن عید دا ہووے صدقے، اک ساری دنیاں واسطے ۔
قدم-قدم میں دیواں تینوں،
او دیس پیارے ! لکھ لکھ مبارکاں ۔
2
مانیں مانیں توں سہنیاں،
پیلی پیلی کھلی سرہوں دی پیلیاں
مانیں توں کھڑکے اپنی بسنت ساری،
مانیں توں چٹی دودھ گرمیاں ۔
مانیں اسماناں آپنیاں وچ،
اوہ گجّ گجّ آن گھنگھور کالے بدل ؛
مانیں تونں ساون اپنا،
سنیں کنیاں دا شور تے اوہ سنیہے جہڑے اسم ناں والے گھلن تینوں
مینہہ پیندے وچ ۔
دوڑ دوڑ پھڑیں بدلاں دیاں شالاں توں،
تے پھڑ پھڑ رکھیں ایہہ سوہنیاں گھنگھوراں،
سیجلاں تے راہ ٹردے جاندے یکا یک بھجنا ۔
مانیں توں مینہہ وسدے وچ،
سجے گھلے، امباں ٹپکدیاں دا چوسنا ۔
مانیں چائیں چائیں، پتراں دے رنگ توں،
توتاں دے پیلے ہوئے پتراں دیاں رونقاں ۔
مانیں مانیں تں اپنا صدق تے سکھی،
مانیں توں اپنا پیار اچا اوہ گراں والا صدقے ۔
گنڈھ پائیں ایہہ توں پیڈی،
رکھیں ٹیک توں ساری اپنی سچی سرکار 'تے ۔
جگائیں جگائیں اوہ لاٹ، وے لالا ۔
بجھن دیئیں نہ جوت جہڑی گراں آن ستھاپی تیرے وچ،
دیکھ جہڑی بل رہی تیرے دریاواں دے دل وچ،
اوہ دیکھ جہڑی چمک رہی ہمالہ دیاں جوتاں وچ،
اوہ دیکھ، کھولھ دل دا بوہا،
جہڑی گراں دی مہر نال،
لٹ لٹ، بل رہی تیرے اپنے اندر ۔
3
بنھیں اپنا آپ توں چرن کملاں نال پیارے،
مرکش اپنے وچ سدا کھلوویں نال پیارے،
وے سہنیاں !
کھڑھا ہو اتھے، موڈھے دھر ڈانگ،
بے-ڈر ہو وڑیں جنگ-گھمسان وے دولیا ۔
جت باجی آسیں سدا بے-خوف، وے دولیا ۔
ستگورو جی سدا تیری کنڈی ۔
اوئے ! کدھرے نہیں لگدی ہوا ٹھنڈھی پنجاب والی ۔
کدھرے دا پانی مینوں نہ ایہو جیہا مٹھا تے معافق ۔
اتھے پردیس جھاگ جد کدی میں مڑیا،
پھیلیا میں اسمان وانگ،
ٹریا سدیوَ باہاں الاردا، کھلاردا،
آپ مہارا چاء پیا چڑھدا،
دل کردا خوشی آ کپڑے پھاڑن نوں،
جسا تتا تتا ہندا،
میں پیر ن رکھاں زمین، اسمان 'تے ۔
اک ویری آیا پردیس تھیں،
دو یار میرے، اک سجے اک کھبے نال سن،
تے اسیں بے پرواہ، دنیاں تھیں بے خبرے ہوئے،
بے ہوش جیہے خوشیاں وچ ؛
خوشی کون دندا ؟ ایہہ پتہ نانہہ کسے نوں ؛
اک دوجے نوں جپھیاں پاندے،
اسیں تنے گئے لنگھدے گلی لاہور دی ۔
ساہمنے اک دھپّ وچ ڈبی، کندھ نال،
کھڑی سی اک جوان کڑی، لمی، اہیرن تھاپیاں گوہے دیاں تھپدی،
سر تھیں پلہ ململ دا پیا اڈدا ہوا وچ،
لہنگا ساوی سوسی دا، مدھم جیہا ساوا،
کجھ ذرا ذرا، کدھروں کدھروں پھٹیا، گنڈھیا ہویا،
پر رنگ پرانا وی پکا سوہنا،
کپڑا گھس جان نال ہور ہور شوکھدا ۔
وچ پیلی پیلی پڑیاں، رنگ گوہڑا پیلا ۔
کنارہ لال رتا کرمچی، ادھی ادھی گراہ دا،
ایہہ لہنگا، چھل چھلے ہو اس اہیرن دے لکّ تھیں ڈھہندا سی،
وانگ اک وگدے چھمبھ دے،
تے وچ چھمبھ دے سورج دی سونے دیاں کرناں دے رنگ کھیڈدے ۔
اتے لہنگے دے جھگا کجھ میلا میلا، ململ دا پتلا،
زنانی دے گل سی،
تے بیٹھی سی تھاپیاں تھپدی ۔
تے بسّ ہنے اٹھی کندھ اتے تھاپی لان نوں ؛
باہاں الاردی اتاہاں نوں، ہتھ سجے اتے تھاپی،
اڈیاں چکّ چکّ کے اٹھدی کندھ نال، تھاپی سمبھالدی،
پلہ ہوا اڈا کے لے گئی،
تے جھگا وی باہاں الارن سمیں، کھچّ کھا نالے پیا اڈدا،
نالے اوہدے جوبناں،
تے اچھلدی اوہ مجوری دے زوش وچ،
مجورن اوہ کسے انڈٹھے پیار دی،
ماں بال بچیاں دی،
بچیاں دی خوشی خاطر گوہے پئی تھپدی ۔
دیکھ اس اہیرن دے باہاں دا الار،
میری طبیعت اچھلی، الری، اتاہاں نوں جویں
بلے نال مار کوئی گیند اچھالدا؛
میں آپ مہارا اٹھیا
لنگھ گیا لٹکدا دوہاں یاراں دی باہاں 'تے،
آپ مہارا کوندا، کجھ چیکھدا، کجھ گاؤندا ۔
2
میں تکی فیتیا کنگریاں تے گوٹیاں،
تے ساڑھیاں تے چولیاں وچ لدی، سجی، پھبی بمبئی ساری،
پر جی میرا گھٹدا گھٹدا، سکدا سکدا گیا اوتھے،
نکا نکا ہونودا ۔
مہاراشٹر وچ،
میں تکیاں سوہنیاں سہاگناں ؛
متھے لال لال ٹکے سہاگ دے ؛
بڑیاں جھولیڑیاں ساڑھیاں؛ برکتیلیاں،
پیر ننگے ٹردیاں،
کیساں دا جوڑا سوہنا، پھر پھل ٹنگے کیوڑے دے ۔
گجرات دیاں سوانیاں تکیاں،
سوہنے گورے رنگ، نقش کمال دے،
کھچویں، بھرویں سہج کمال دی،
مٹھا مٹھا پربھاو اوہناں دا،
بڑیاں ہی نرم نرم ناریاں ۔
مدراس وچ دیکھے اچے اچے تاڑ تے ناریئل دے لمے لمے برچھ،
تے ہیٹھ بیٹھے لوک تکے تامبے دے رنگ دے،
سوہنے ضرور لگے، نین اوہناں دے مست سن،
پر میں کجھ وحشی جیہا،
اوتھوں ہرن وانگوں نسیا ۔
بنگال وچ، میں دیکھیا، جواہرات دیاں گانیاں،
وڈے وڈے لوک تکے، کئی مرگ نینیاں،
گہماں گہم سی، ناٹک چیٹک سی،
چتر بنان دا سامان سارا،
گھر گھر رنگ سن، رساں دے پارکھو،
پڑھے تکے پنڈت گیانی سن،
چتر سن، دھن وان، وڈے ڈونگھے لوک سن ؛
میں اتھے وی دبدا دبدا گیا ساں ۔
تے مڑ مڑ روح میرا آکھے کتھے آ پھسیا،
مچھیاں پھڑن والے دیش میں !
انگریز تکے، امریکن تے جاپانی تکے ؛
سبھ خوشی خوشی وسدے ؛
پر اتھے کوئی ن بردھ دل والا،
ورلا ضرور کوئی ہووے، عامَ کتھائیں نانہہ ۔
گھر گھر کوئی ڈونگھی جہی کھائی سی،
ایہہ کھائی، ماں-پتّ وچ تکی، اتھے،
جنانی-مردنی وچ سی،
کوئی ترپّ نانہہ سکدا اوہ کھائی اندسدی،
کجھ تیاگ تیاگ سی 'دوئے' دا،
ہبھا کجھ، کجھ اپنا آپ غرضی سی، نکی میں دا پواڑا
پیا گھر گھر،
میرا جی کجھ گھبرا گیا،
ایہہ کیہے لوکیں ؟ پیسہ سبھ تھیں ودھ سمبھالدے ۔
پردیس سی سارا،
سچیں، ایہہ گلّ سی،
دل میرا سی دیش اپنا پنجاب نوں لوچدا ۔
ایوں گاندا جاندا ساں لاہور وچ،
دوہاں یاراں دے موڈھیاں 'تے گلی گلی الھردا ؛
آکھاں، ہیکاں لاواں اچیاں ؛
اوئے ! میں تکیا سارا جہان وے،
میں پھر پھر آیا بیگانے دیشاں وچ
دیکھدا میں پھریا سہنپّ، مٹھت تے ملاپ سارا،
پر کدھرے نہیں تکی میں،
ایہہ نمانی جہی اہیرن پنجاب دی ۔
جس نوں تکّ کے میں دریا جیہا ہو گیا،
میں وچ ہڑ آئے کھلھ دے،
خوشی دی کانگ آئی اگمّ دے دیش تھیں،
چھلّ آئی کوئی ڈاڈھی، میں وچ رڑھ گیا ۔
اوئے ! میں سمندر اک وگدا،
ٹھاٹھاں ماردا، ملدا ہر اک نوں،
ڈبدا ڈباندا وچ رنگ اپنے،
میں جاندا، ہاں، میں اک سمندر چاء دا ۔
3
اتھے بابے دے شبد نے
پتھراں نوں پگھالیا،
مردانے دی رباب وجی،
پربتاں سلام کیتا،
بوٹا بوٹا وجد وچ نچیا،
پنجاب دی مٹی دا ذرہ ذرہ کمبیا پیار وچ،
اسے الٰہی سر وچ دریا پئے وگدے ۔
ایہہ نویں سجرے برفانی دریاواں دا دیس ہے ۔
دریا ہو رہنا، دریا ہو جینا، اتھے ایہہ ستگوراں دا آدیش ہے ۔
دریاواں دے میلے اتھے،
دریاواں والے وچھوڑے،
ڈونگھے تے لمے سارے،
وڈے وڈے درد او ۔
اتھے کھل دا میدان ہے،
اتھے پیار تے ہڑھاں دا اویش ہے،
اتھے پہاڑ پیار وچ پگھلدے ۔
اتھے کوئی انپچھاتا جیہا الٰہی سواد ہے ۔
مینوں پنجاب جیہا ملکھ کوئی ہور نانہہ دسدا،
وسدا تے ہسدا کھیڈدا، مجوری کردا پیار دی،
تے کھیڈدا، تے کھلھا کھلھا کولا مولا، عجب فقیراں دا گھر ہے
اتھے کھلھا پیا وسدا ۔
ایہہ گراں والی دھرتی ہے،
اتھے سچا دربار ہے،
اتھے دل پیا جھکدا،
سر پیا ننودا،
اتھے پیاراں ملو ملی پیندیاں،
اتھے حسن دی سرکار دے تنبو آن لگدے،
اتھے گوبند سنگھ پیارا راکھا ساڈا ؛
ایہہ تھاں سچے پاتشاہ دی،
اتھے اس پیارے دا مٹھا مٹھا آسرا ۔
1
آ-ویرا رانجھیا ۔
آ- بھینے ہیرے ۔
سانوں چھوڑ نہ جاوو،
بن تساں اسیں سکھنے ۔
تے دیکھاں مڑ عشقَ دا بیء انگوردا،
ویکھاں نویاں کونپلاں نال لال وو،
تیرے اندر دے لکھ سہنپّ ویکھاں،
تیرے دل دیاں تڑپاں بے شمار وو ۔
اک ہیر اکھر تیری کنیں پیا،
توں ہو گیا ویرا ! شہہ دریا وو،
جہدا نہ آر نہ پار وو ۔
تیرا قدم مٹی پنجاب 'تے مڑ پیندا دیکھاں،
تیرے دل دا اچھالا سناں ۔
"میں لیاساں چن سیال نوں !"
2
جھناں دے کنڈھے کھڑا ویکھاں تینوں،
موڈھے تیرے کملی تے جٹاں والی ڈانگ،
ہتھ وچ بانسری،
تے 'ہیر' 'ہیر' بولے تیری بانسری،
ٹٹے سن تیری بانسری زمین اسمان وو !
تیری بانسری دی سدّ اٹھے،
ہلے سارا جہان وو،
دریا دوڑ آون تے ٹھہر پچھدے تینوں،
'کی بلایا سانوں تیری بانسری ؟'
پنکھیرو جھنڈاں دے جھنڈ آون اڈدے،
نیناں نال سننا چاہوان تیری سدّ،
دھروندی سبھ نوں ایوں تیری بانسری ۔
شیر آون دوڑدے، پیر تیرے چمن،
بھیڈ تے بگھیاڑ سارے بھلّ اپنے ویر آنودے ۔
پہاڑ اٹھے، نچے، اچھلے،
آکھن کوکدے-"کی لوڑ پئی ساڈی تینوں ؟
دسّ ٹر چلیئے جتھے تیری مرضی ۔"
واہ ! واہ ! مست پنجابیا !
بانسری اپنی وچ مست توں،
'ہیر' 'ہیر' بولے تیری بانسری ۔
لوکائیاں آئیاں دسدیاں، اندسدیاں،
بانسری تیری سن رجّ رجّ گئیاں،
جویں آن لکھ ہزار گھڑے والیاں،
بھر بھر جاون ساریاں دریا جھناں دا پانی ۔
سفنے وچ بدھا رانجھا کتھے بولدا،
سبھ ویکھ ویکھ اسیساں دندیاں گئیاں تینوں ۔
تیری بانسری دی سدّ،
اگّ پئی لاوندی ہواواں نوں، چھاواں نوں،
درخت وی اٹھ سارے نچدے،
تیری بانسری، اک من سارا، 'ہیر' 'ہیر' بولدی ۔
آ ہیرے ! دیکھ تیرے پتن آن اج اتریا،
اک پاتشاہ دل دا ؛
جوگیاں والے ریکھ اس دے،
کجھ اگمّ دے لیکھ اس دے،
اک سوہنا ربّ جیہا آدمی ۔
آ، دھیے سیالاں دیئے !
پیراں وچ پنجیباں تیرے،
ستھن تیری اودی، گلبدن بخارے دی،
جھگا تیرا نیلا، اسمان سارا،
جس اتے گوٹا کناری چمکے وانگ بجلیاں،
گلے وچ تیرے کوئی ماں-دتی سوہنی موتیاں دی گانی
تے کلائیاں وچ کرکٹیاں وانگ چمکن جواہرات دیاں پونچیاں ۔
کواریئے، سارا سہج شنگار ہووے،
تے شوبھا پاوے تیری بے خبری دیاں جوانیاں ۔
آ، جھناں دے پتن مڑ بہار کھیڈدی،
تینوں دم بدم رانجھا کوکدا،
رانجھے دی بانسری 'ہیر' 'ہیر' بولدی،
رانجھے دی ہڈی ہڈی 'ہیر' 'ہیر' کھوکدی ۔
آ ہیرے اوہو تیرا چہرہ ہووے ۔
چنا کولوں ستھرا،
تاریاں کولوں ترکھا،
چڑھے اوہو مڑ اک ویر پنجاب 'تے،
سیالاں والا اوہو سہنپّ دا سورج،
جس دی جھناں دی چھاتی حالے تک مورت لٹکدی ۔
تے مڑ اوہ سورج کھچے کل پانیاں،
سبھ نوں سکاوے، لوکائی ساری ترساوے،
اچا ہووے گگنی !
توں دھی پاتشاہاں دی،
اک اسگاہ نیلان ہووے،
اک ہووے اسمان 'تے تیرا جھگا،
عرش تے زمین اکٹھے اک تھاں تیرے روپ وچ
تے کھچی تیرے روپ وچ، جند ساری جان ہووے ؛
دنیاں ساری سٹی، پر پچھے اک کالخ سیاح ہووے ؛
ہووے نرول تیرے مکھڑے 'تے چانن بے انت ۔
ہیر ہووے ساڈے پنجاب دی،
ربّ دی شان ساری آن اتھے اترے،
اک ویری پھر مڑ مڈھوں سڈھوں اوہو دیدار ہووے،
تیرا چہرہ سارا نور-پور-نور ہووے،
نشانیاں سبھ ملن رانجھے نوں ہیر دیاں !
ادھر رانجھے جیہا آدمی،
ستاں پتناں دا تارو،
ستا ہووے بن پچھے آن تیری کشتی،
جتھے کوئی نہیں اوہنوں جاندا،
بے نشان جہ، بے نام جیہا اک آدمی
جھناں دی رمکدی ہوا آوے،
پٹیاں نوں رانجھے دے نرم نرم ہتھاں نال چھیڑے،
کھوہلے تے موڑے، جوڑے تے گھنگھراں نوں نکھیڑے،
کدی سٹے متھے 'تے، کدی ستے ہوئے رانجھے دیاں اکھیاں اتے،
کدی چکّ چکّ کے رکھے انداز نال لال لال بھخدیاں گلھاں 'تے
تے اوہ نشیلی جہی مست ہوا کھلو کھلو تکے،
تے نین بند کر کر تکے، مورت ہویا آدمی،
پچھے کنج قادر دی تصویر چنگی لگدی !
اودھروں ہیر آوے، تکے کھلووے ؛
دند پیڑے اپنے، غصے نال باہروں پیار نال اندروں،
آہا ! اندر تے باہر اس دے،
باغ کھڑیا ہمیش والا،
پھلاں دے پھلّ ویکھن ٹردے،
پھلّ پھلّ اندر کردے ہیر دے،
پھلاں دے مینہہ وچ سوہنی گھر گئی ۔
ہوا نوں جیبھاں لگیاں،
دن دہاڑیں تارے بولدے،
جھناں دی لہر چھال مار آئی aہدی جھول وچ،
وٹا وٹّ، بوٹا بوٹا کوکیا،
بن پنکھیرو اوہدا نام لیندے ۔
جس ہیر دا روح بھریا آپے نال،
صدیاں دی چپّ ٹٹی،
بولیا اوہ بے بس ہو،
رگ رگ ہیر دی چیخدی، پیڑ جہی خوشی وچ !
ہیر نوں ہور کجھ نہ سجھیا،
بسّ اپنی سہنپّ اوہ توڑ توڑ واردی،
اپنے ہوٹھاں 'تے آپ بیٹھ لیراں لیراں ہو اوہ،
رانجھے دے سہنپّ نوں کجدی،
ہائے ! آکھد،ِ ایہہ مال ربّ نانہہ چرا لئے ۔
ہیر مونہوں بولدی-
جاگ وے دلا جاگ !
اتھے گستاخاں نوں سولیاں،
ایہہ انیاں دا دیش ہے،
نسّ، اٹھ، او لال وے ۔
کتھے تیرا گھر وے ؟
اتھے کنج آ گیوں وے ؟
جاگ وے جاگ ربّ جیہا ۔
دسّ توں کون ہیں ؟
آ موڑ بھیجاں تینوں اس امیر ماں-جھول وے، جتھے توں پل رہوں !
لال وے، لال ! ایہہ کہیاں بے پرواہیاں ۔
کس دیوی جایا، پورا کمال تیرے جیہا ؟
اوہ کہڑی عالیشان ککھّ وے ؟
ستا رانجھا جاگیا،
اکھ کھوہل جو ویکھیا، ہیر سی ۔
ہیر بے حد بےحال کھڑی سی،
روح ٹکڑے ٹکڑے کر وار چکی سی،
لیڑے سبھ پیار دی کچیچ وچ لیر لیر کر چکی سی ۔
امیرزادی سیالاں دی غریب ہو کھڑی سی،
کنگال جہی کھڑی سی کسے اچے محل دے درے 'تے ۔
خیر منگدی سی کسے پاسوں، چپّ سی،
جھولی اڈی، بھکھی بھانی کھڑی سی،
کھڑی، کھڑی بتّ ہو ۔
چپّ اوہدی ایوں عرض کرے :-
ستا جے ہیں، تاں ہور سیں،
جے جاگیا ہیں، تاں اٹھ نانہہ،
اٹھیا ہیں، تاں ہلّ نانہہ،
ہلیا ہیں، تاں بہہ نانہہ،
بیٹھیا ہیں، تاں کھلو نانہہ،
کھلوتا ہیں، تاں حلّ نانہہ، چل نانہہ،
بہو سدیوَ میرے ساہمنے ۔
نیناں میری اضل تھیں بھکھیاں،
توں میری روٹی،
او پیار دے چمکدے، ڈلھدے سومیاں !
میں ہوواں توں ہوویں،
ہور نانہہ کوئی جہان ہووے ۔
نین-بدھی، دل بدھی، جسم تے جان-بدھی،
تکاں میں تینوں ساہمنے ۔
اکھاں نہ جھمکن مولوں،
دل دی چال بیملومّ، مدھم،
ساہ دا پتہ نانہہ، آواز ہووے،
ایوں کھڑی ہوواں تیرے ساہمنے ۔
میں تیرے ساہمنے،
تے چارے نین گاندے پیار ہوون ۔
اودھر رانجھا ویکھدے سار آکھدا-
ہیر ایہہ ہے، اس وچ شکّ نہیں،
انڈٹھی نوں پچھاندا، دل دی ڈھو نال ۔
روپ تکے ہیر دا کھڑا ننگا،
تے بجلیاں دے فیتیاں دے پھٹے جہے کپڑے،
لیراں لیراں، چھجّ چھجّ، نور دیاں لمکدیاں ۔
ہوا جھناں دے مست المست جھونکیاں نال،
مڑ مڑ ہلدیاں اوہ ساریاں،
کدی کوئی حصہ ننگا کرن ذرا ذرا،
ادھا دسن، ادھا کجن وانگ موج دریاواں،
اس اگمّ ستوگنی سہنپّ نوں ۔
کھیڑے لے گئے،
کرلاؤندی ہیر سیال نوں،
وچھڑی ہنسنی ہنس تھیں
دوویں کوکدے کرلاؤندے، اسگاہ بنی عقل وچ،
ہنیرا ہویا جگت سارا،
سورج ڈبیا دوہاں لئی،
تارے حصے، چن ڈھیہہ پیا،
ہنیرے دے دو پاٹ ہوئے،
اک وچ ڈھٹھی ہیر، ہتھ پیر ماردی،
دوجے وچ ڈبا رانجھا ترن دی کردا،
پیار نال جہان وو،
پیار تھیں وچھڑ موت اے جہان وو،
آس بچاؤندی دل نوں دھڑکاؤندی چلاؤندی،
نہیں دل ضرور کھلوندا اس تھاں،
اس گھڑی ہی جدوں وچھوڑا لوہار-سٹار ماردا ۔
جگت سارا خالی،
ہنیرا اک ساگر جیہا اننت ہے،
ڈونگھا تے کالا ہڑھاں دے ہڑ وو ۔
کرن اک نہ دسدی، جگت سارے دی مسیا ۔
ہتھ پیر کولا کولا جاپدے،
جسا اک کالخ دا سایہ جیہا ہلدا، جلدا، کمبدا ۔
تے اس پرلے بے انت وچ،
دو برہوں دیاں کوکاں،
پلاڑاں نوں پھاڑدیاں ۔
متے کدھرے پرکاش پھٹے،
وچھڑیاں ڈار دیاں کونجاں نوں ۔
ہیر آکھدی :
رانجھیا ! تیریاں،
دسے ہور نہ کوئی، مینوں،
نین میرے کملے،
باہاں تیریاں، وینیاں، انگلاں،
ہتھ تیرے تے عرقاں موڈھے تیرے، تیریاں،
گردن تیری، مڑ مڑ چکے سر ایہہ،
اٹھا کر اتے پانیاں دیکھے، کدھرے دسیں توں رانجھناں ۔
مڑ دھون ڈگے کالے جلاں 'تے، ہنیریاں اپر تردیاں،
دھون ایہہ تیری کونج دی، صدقے تیریاں،
نین وچھدے ایہہ مڑ مڑ،آکھن اسیں راہ تیرے،
سر پیا آکھدا، فرش تیرا، صدقے تیریاں،
سر تیرا، دھون تیری، نین تیرے، بھروٹیاں،
ایہہ رخسار تیرے، ہوٹھ تیرے، کنّ تے والیاں،
متھا تیرا، چھاتی تیری، تیرا ایہہ جوبنا ؛
پیر تیرے، گوڈے تیرے، تیریاں ایہہ وینیاں،
تیرے ایہہ گٹے تے پسلیاں تیریاں کمریاں،
تیری ایہہ کنڈ ساری، صدقے، صدقے تیریاں ۔
وکھ وکھ تیری، بھوری بھوری، ذرا ذرا، پرزہ پرزہ تیریاں،
وال وال تیری، قطرہ قطرہ، ہر پاسیوں تیریاں ؛
دل تیرا، روح تیرا، جان تیری جندڑیاں،
ہیر تیری، سدا تیری، ساری تیریاں تیری، تیری، سجنیاں ۔
روز ایہہ نماز ہیر دے،
کھیڑیاں دی مسیت وچ،
برہا دی کوک ایہہ،
وار وار سٹدی،
مڑ مڑ گندی سواس رانجھیٹڑے والے،
مڑ مڑ پھکدی پیار نوں ۔
آ،میرے رانجھا ! ہتھ پا کنگناں،
حالے نکاح حق ہونا ضرور ہے ۔
ربّ نوں پکاردی،
کدی روندی، کدی ہسدی،
کدی کپڑے اوہ پھاڑدی،
کدی پہندی بادلا ضری،
تے لا لا گہنے آپ نوں سواردی،
آپ مہاری ہوٹھاں وچ گلاں پئی کردی،
پھوک پھوک ہوٹھاں دی اگّ بالدی،
ہوٹھ پئے بھکدے، ہلدے پاگل جہی ہیر اوہ ۔
کدی سونودی، جاگدی،
ٹھنڈے سواس آن،
کدی لکھ لکھ شکر گزاردی،
کدی گالھیاں کڈھے اوہ سبھ نوں،
کدی اسیساں دیوے وچھڑ جان نوں،
قدم قدم چمدی،
روح پئی پکدی،
پیار ناڑاں پئیاں کھچیندآں،
پیار-الاپ ہون نوں ۔
جدھروں رانجھے دا جھانولا دسے،
اودھروں جے وگے ہوا سوہنی خاص کوئی ہوا نام بھری،
ہیر دی رگ رگ، ناڑ ناڑ وجدی،
دل وچ آپ مہارا راگ ہونودا،
ہیر اس ویلے بھکھدی، اگّ دی دیوی دسدی ۔
پر جے اوہ سوانتی نچھتر دا پرا بند ہووے،
تے ہوا کوئی چلے کسے ہور طرف دی،
پنڈے لگدے ہی اوہدے، ہیر چیخدی،
بے بس ایہہ پکاردی، ایہہ سر اوہ نہیں،
بند ہو، ٹھہر جا، ایہہ میری ہوا نہیں،
تے کوکدی :
مڑ آ اک ویر، پھر صدقے،
توں ہے ہواواں دیئے سردارے ۔
چرن اس دے دھوڑ دی بھری،
آ لگّ متھے میرے،
پا جپھیاں ۔
ایہو چھوہ تیری،
اس رات دی سویر میری،
ایہو اس ہنیر دا چانن میرا،
آ لگّ پنڈے تتے نوں،
آ انگ لا مینوں،
چھیڑ اوہ سر توں اسے پیار والی،
ہور چھیڑ نہ کوئی سر توں، درد اپار نی سہیلیئے ۔
مٹھی تیری چھوہ صدقے،
مٹھا اوہ بول جہڑا توں چھیڑدی،
نکی نکی، رمکدی آ توں،
دل وچ لیا توں رانجھے والا جھانولا،
بن تیرے میں کسدی دا ایمان ٹھیک نہیں بجھدا،
وگی آ، توں، سدھی آ،
ڈر نانہہ، جھلدی آ،
کھلھی آ، توں لگّ چھاتی میریاں،
میں پھلی سرسوں دی واڑی،
سدا اڈیکدی تیری چھیڑ نوں ۔
میں وچھڑی اڈیکدی،
نکیاں نکیاں نشانیاں،
رانجھے دے اوڑک پیار دیاں ۔
میں شگن مناؤندی،
میں بنیرے 'تے بیٹھے کاں نوں مڑ مڑ آکھاں،
اڈ کاواں، تینوں چوریاں پاواں ؛
دسّ نہ اج کون میرے دل-ویہڑے آوسی ۔
میں سنیہے دیندی وگدے جھناں نوں،
میں کبوتراں دے گل دیاں گانیاں وچ، لکھ لکھ چٹھیاں لٹکاؤندی،
تے آکھدی-جاہی اٹھ سجنا ۔
دور جائیں، جتھے سائیں،
دیویں جا ایہہ پاتیاں ۔
کبوتراں دی اڈاری منگاں،
ہرناں تھیں چونکڑیاں،
کھلھ منگاں، کھنبھ منگاں ربّ تھیں،
پیراں تھیں جکڑیاں ۔
باہاں نال مڑ مڑ ہٹاواں میں،
ایہہ انی ہنیریاں،
پچھاڑاں میں کالکھ دیاں لہراں بھر بھر کلاوے،
دنداں نال پاڑاں ایہہ پلاڑ سارا،
تے گنڈھاں توڑاں قسمت والیاں چپھیریاں ۔
لوچاں دل اپنے دے تخت 'تے،
اس پاتشاہ دیاں سواریاں ۔
3
ہیر جد کھیڑیاں نوں ویاہی گئی،
رانجھا مہیاں ہیر دیاں دے گل لگّ رونودا ۔
جانور جاندے رانجھے دے دل نوں،
جہڑا آدمی بن منکھ نہ پچھان سکے ۔
مجھاں دیاں اکھاں وچ اتھرو آئے،
سر سارے اپنے مڑ مڑ اوہ،
رانجھے دیاں باہاں وچ سٹدیاں،
چپ بے زبان اوہ دل دیاں دسدیاں :
بیلے سیالاں دے سکھنے اج تھیں مالکا ۔
گھریں دودھ دہیں سکیا ایہناں سیالاں دے،
کرلاونگے راہ بار دے،
سبھ بوٹے رووسن زار زار،
رانجھے-پیارے دی چھوہ نوں ترسدیاں ۔
گلاں کجھ مہیاں نال کر،
اس طرحاں بے زبان جہیاں،
پتہ نہیں کتھے ٹر گیا رانجھا،
مہیاں کرلاؤندیاں آؤندیاں،
اڑاندیاں پچھے پیار دے ۔
رانجھا آکھدا وڑانگے مڑ ملک کھیڑیاں ؛
تے چنگے چڑھے دن کڈھ آنساں ہیر اپنی اے،
اجے کھلھی پیاری دی مینہڈڑی اے ۔
دھڑی لاہ سٹی، مینہڈی کھوہل دتی،
ہرِ سدا مینڈڑی مینڈڑی مینڈڑی اے ۔
جہڑا ہتھ لائے اوہدا ہتھ سڑسی،
اوہ سالو پیار دا-اگّ اک بھڑکدی اے
شعلہ پیاری دے ہتھ وچ، مہندی نانہہ،
پیر وچ شعلہ بلدا ہیر دے
اگّ بال چپھیرے اندر سطر گھتّ بیٹھی،
ہیر پیارڑی اے ۔
غم لیک چگردے، رکھ ربّ دی اوہنوں،
کنڈی پیر، فقیر، گورو سچا،
ہیر عرش تھیں لتھی کوئی تپسونی اے ۔
کوڑے گھٹّ وانگ وقت لنگھ جاسی،
کھیڑے پیریں پیسن، ڈولا بھجّ جاسی،
سیالاں دی دھی ہے ہیر میری،
کھیڑیاں دی بھین، ہن اوہ فقیرنی اے ۔
جنج چاڑھ کے،
کنگنا بنھ کے، میں جاساں
گجّ وجع کے، سج دھج نال،
پیار-ڈولی وچ پا میں لیاساں،
ایہہ دھراں دے سنجوگ کس موڑنے نی ؟
'ہیر' 'ہیر' میری چار چپھیرے مینوں دسدی اے،
میرے دل وچ ہلدے دل نوں چھوہ چھوہ کے،
اس کنواری دے کناں دے ہلدے جھمکے ۔
پنجیباں دی چھن چھن پیندی میری روح وچ،
اوہدے کپڑیاں دی کھڑاک لگدی میرے دل دیاں کنگریں ۔
اوہدے ہتھ پیر دا پیار-ناچر میں وچ تھم تھم، دھم دھم ہونودا ۔
میں کمب کمب کمبدا،
اوہدی باہاں دی الار،
اوہدیاں ونناں دی چھنکار،
اوہدی چال، اوہدے سر دی سوہنی جھوم جھوم،
اوہدے نیناں دا راگ میں وچ سارا گونجدا ۔
کدی ہتھ میرے ہیر دے ہتھ نال وٹدے ۔
کدی پیر میرے اوہدے پیر ہونودے،
کدی مکھ میرے وچ ہیر دا مکھ دسدا،
میں مڑ مڑ ہیر ہیر ہونودا،
اوہدے گہنے میرے ہتھاں پیراں وچ پئے دسدے ۔
دور گئی ہیر کھیڑیاں دے کول،
پر کدی نیڑے نیڑے دسدی،
بھلیکھا پیا پیندا،
ہیر گئی کھیڑیاں پاس،
جاں میں اٹھ گیا اتھے،
میں تاں ہیر ہیر ہونودا ۔
کدی کدی سبھ کجھ ہیر دا،
من، تن، جان وی، جسم میرا
ہیر دا بن جیوندا،
میں پتہ نہیں کتھے گاچا جیہا ہونودا ؛
ایہہ کی پیار دا گڈوڈ ہونودا ؟
ماس، کنج تے ہڈیاں وی عدل بدل ہونودیاں،
ہیر دیاں ہڈیاں میریاں ہڈیاں نوں وجدیاں،
کھڑک ہندی رل مل جاندیاں،
ایہہ روحانی کھڑاک پیار دا آؤندا ۔
1
ایہہ بے پرواہ جوان پنجاب دے،
موت نوں مخولاں کرن،
مرن تھیں نہیں ڈردے ۔
پیار نال ایہہ کرن غلامی،
جان کوہ اپنی وار دندے :
پر ٹیں نہ منن کسے دی،
کھلو جان ڈانگاں موڈھے 'تے الاردے ۔
منن بس اک اپنی جوانی دے زور نوں
اکھڑکھاند، البیلے، دھر تھیں ستگوراں دے،
آزاد کیتے ایہہ بندے ۔
پنجاب نہ ہندو نہ مسلمان،
پنجاب سارا جیندا گورو دے نام 'تے ۔
جوان کھلھے کھولھے پیاریاں،
آزادی دے پیار وچ،
دنیاں تھیں وہلے،
دین تھیں وی وہلے،
رلے نہ رلیندے کدی ہن ایہہ جوان پنجاب دے ۔
منے نہ منیندے کدی، کدّ کدّ، اچھلدے ڈلھدے،
مرضی دے مالک ایہہ،
دل دے چاء اتے الردے ۔
نکے نکے پیار دے کنکیاں 'تے ریجھن تے پسیجن سارے،
تے وڈیاں وڈیاں گلاں نوں لتّ مار دوڑ جان ۔
ایہناں دا کجھ تھہو نہیں لگدا ۔
ہتھاں وچ گوہلے کیتی کسے وی پاتشاہ نے،
آزادی پئی ٹھاٹھاں ماردی میرے پنجاب وچ ۔
پیار دا نام ایہناں سکھیا،
دل جان وارن ایہہ پیار 'تے،
سچے پنجاب دے واسی دا ایہہ ایمان ہے،
رانجھیٹڑے دے نکے وڈے بھرا سارے،
بیلیاں تے رکھاں وچ کوکاں ماردے ۔
بال ناتھ پچھتایا رانجھے نوں جوگ دے کے ،
ستگوراں دے سکھ نوں پا ہتھ رویا ۔
اس جٹّ-متّ وچ یوراں دا جوگ سی،
دیکھ حیران پشیمان ہویا، بخشیا،
ٹوریا، ٹلے تھیں اسیس دے، ہاریا،
تے مچلا جٹّ آکھے-
مندراں لے اپنیاں موڑ باوا !
تے کنّ میرے مڑ ثبوت کر توں بھلے مانسا
کناں نوں کاہنوں چا پاڑیا ؟
جوگ دی مینوں کی لوڑ سی ؟ ناتھا دسّ خاں ؟
میں سکھیا سی نام پیار دا
تے ہڈاں وچ پیار پیا کھڑکدا،
نام پیا وجدا،
جوگ تیرا ہوڑدا عشقَ تھیں کملیا ۔
موڑ میرے کنّ، لے موڑ اپنیاں مندراں ۔
ایہو جہی جند تے کھلھ دا سبھا،
جہڑا چابک نہیں سہاردا،
کوتل گھوڑے وانگ سنوارے کوئی نت نواں،
تے وہے ایہناں جواناں دی موج نال،
تد تاں پل چھن، رمک رمک ترن ایہہ،
پر پھر وی خطرہ ایہناں دے اتھریپن دا ہردم رہندا ۔
بانکے چھبیلے پنجاب-پیارب دے رہن والے،
پنجابی ماواں دے پتر،
رکھن نہ جان سنبھال ایہہ،
جان وارن نوں ایہہ جاندے،
لہو ویٹن تھیں نہ ڈرن ایہہ،
تے جنگ میدان وچ نسنا نہ ایہہ پچھاندے ۔
کرن کی ایہہ ؟
اوڑک دا روح زور آیا پنجاب وچ،
ستگوراں دے قدماں تے راہاں دے صدقے،
ہڑ آئے ربّ دے پرکاش دے،
تے ٹھلھن نہ ایہہ پنجابی، ایہہ وسّ کس دے ؟
ایہہ جین، تھین زور لا لا، کجھ وسّ نانہہ کسے دے،
پنجاب وچ ستگوراں دی نگاہ وچوں
جیون-بجلیاں دے اسگاہ دریا وگ اٹھے،
جھناں تے راوی تے ستلج تے بیاس تے
جیہلم تے اٹک سبھ بل اٹھے ؛
گورو دا جپُ صاحب گاؤندے ۔
ایوں اتھاہ پرواہ ہویا،
سکا نانہہ رہا کوئی تھاں ۔
ہندو، مسلمان، پنچھی، پشو، آدمی سبھ بھجیا،
ڈبیا امرت اس نگاہ وچ ۔
اتھے جان آئی، روح آیا، ربّ آیا،
گیت اسمانی آیا، دل آیا بخش دا ؛
اتھے چاء دے اسمان ٹٹے،
اتھے حسن خدائی دا اوتار آیا،
اتھے دل چبھویاں مورتاں،
نگاہاں دے تیراں دے مینہہ ۔
اتھے داتے بلکار آئے،
اتھے سائیں دے پیارے آئے،
اس دھرتی وچ کلغی والے دے گھوڑے دے سماں دی ٹاپ لگی،
اتھے ستگوراں، سچے پاتشاہاں دا نواس ہے ۔
2
گاؤ ڈھولے یارو کھلھ وچ بے شکّ ہن،
وجاؤ الغوزے پوٹھوہار دے ۔
بنن بینت، اڈن رنگ گلاب دے،
دل دیاں موجاں ربی جوانیاں، پیڑاں مڈھ قدیم دیاں ۔
ہاں ! ایویں جد دل اکے،
اٹھ ڈانگاں ورساؤ وانگ آندھیاں،
ایہہ تساں دے ڈولیاں نوں ورزش ضرور ہے ۔
کھلھے کھیت تے ہواواں،
واٹاں لمیاں دے سیر،
پیر واہنیاں ٹرنا،
شام ویلے گھر آونا، پنجاہ کوہ مار کے ۔
واہ شیر جوانیئے ! کم کجھ نانہہ،
پینڈا مارنا، ذرا لتاں ہلان نوں ۔
(امرتسر حالَ بازار دا اک جھاکا )
1
روپ رنگ ونّ ونّ دا مینوں حلال پیا کردا،
مٹھی مٹھی گلّ مینوں رسے پئی پاؤندی،
نکی نکی رمکدی ہسی کسے دی زنجیراں پئی سٹدی،
سچیں اوہ زنجیراں دا کھڑاک پیا آؤندا،
میرے بنھن دا سامان ہے ۔
پر مینوں میری کھلھ دا شوق پیا بچاؤندا،
جس نوں رکھے صاحب سچا، اوہنوں کون بنھے ؟
2
رونق بازار دی دھروندی مینوں ۔
آدمیاں دے اکٹھ وچ اک خوشی،
اکٹھ وچ اک جند جہی دسدی،
آدمیاں دا دوڑدا ہڑ پیا وگدا بازار وچ،
رنگاں دا جلو پیا آؤندا،
چہریاں، سراں، ہتھاں، پیراں، لتاں دا اک جھرمٹ پیا پیندا ۔
ایہہ کس پھلّ اتے ایہناں مکھوریاں دی ڈار ہے ؟
3
کسے رومی ٹوپی لال بمبل کالے والی پائی ہے،
ایہہ کوئی ایران دا، ٹرکی دا فوز والا ۔
کسے ململ دا سارا تھان، وانگ چٹیاں لہراں سر 'تے لپیٹیا،
ایہہ کوئی پرانے ویلے دا شریف مسلمان ذمیندار ہے !
کسے دا بنارسی دپٹہ مارے گوٹے دی جھلک،
نواں ماہراج چلیا متھا ٹیکن ستگورو رام داس نوں، دھنّ گورو رام داس نوں !
کدھرے سوہنی سکھ پگڑی سدھی بدھی دسّ آؤندی ۔
4
نویاں نویاں کتریاں تے منیاں داہڑیاں دسدیاں ۔
ہندواں تے مسلماناں دے شریف چہرے، بڈھے تے جوان تے ادھ کھڑ جہے ۔
بازار وچ گڈوڈ آپے وچ چھونہدے، کھڑکدے، لگدے ۔
سوہنے نکّ، قابلی تے چینی، تے ہنی تے ایرانی یونانیں سارے ملے جلے،
سبھ گڈوڈ ہندے اس چلدے سماج وچ ۔
تہمتاں تے پجامیں سارے رنگ رنگ دے، وکھرے، وکھرے ڈھنگ دے ۔
پیر ننگے، جاں گامیں ساہی لال لال جتیاں،
نویاں طلے والیاں ہور ہور دسدیاں،
جھگے میلے تے کورے، دودھ چٹے نین سکھ مایہ لگی ہنے پئے کھڑکدے،
جند جسیاں انیکاں وچ آئی، وانگ جانوراں نسدی تے شوکدی ۔
اوہ تری جاندی اس اکٹھ وچ،
نویں ویاہی نونہہ دھی، بھین کسے دی،
ریشم دے کپڑے، گوٹے نال چمکدے،
سسّ نال چلی ہے زمیندار تکدی،
ہری مندر نوں سیس نوان نوں، شگن منان نوں ۔
5
ٹرن تے ٹہلن تے دوڑن کسے کاہل وچ سبھ طرزاں وچ،
سبھ ویس، بھیس وچ، اک مست الغرضی، بے-پرواہی ٹپکدی ۔
میلے وی سوبھدے غریب، چٹے وی سوبھدے امیر غریباں نال ۔
مسلمان، سکھ، ہندو، کوئی ہووے،
پنجاب-بلیاب دی سچی سج ساری، ایہہ رلی ملی، ملی جلی ۔
6
پنجاب دا مڈھ قدیمی سبھا،
تے چیزاں ویکھن دا چاء،
ایہہ ایہناں دا پرانا، کھلھا دل دریا،
لٹاندے تے گاندے جاندے ایہہ ۔
لا دتے، لا دتے، پیسے دے سیر،
دھیلے دے ڈھیر، پشور دے پیڑے ۔
لا دتے دو آنے سیر،
پیسے دے ڈھیر ۔
قابل دے سردھے،
چیر چیر دھرے، برف دیاں ڈلیاں ۔
آ گیا جے قابل تے قندھار،
پیراں بھار چل امرتسر وچ ؛
کوئٹہ تے ناگپور بوہے آیا اج،
سنگترے، سنگترے،
لال بھکھدے ۔
گچھے قابلی انگوراں دے لٹکن بوہے مہاراج تیرے !
گلابی گنڈیریاں،
برف دیاں ڈلیاں،
دھپّ دیاں پلیاں،
پیسے دیاں چار چار،
لٹّ پا دتے جے،
لا دتے جے ڈھیر،
ڈھیراں دے ڈھیر، گلابی گنڈیریاں ۔
ادھی رات جوان کھڑے،
چھابڑی وچ انگور دھرے،
مڑ مڑ دانے چکّ چکّ، اپنے منہ پا پا ویکھدے،
چکھدے تے آکھدے، مٹھی کھنڈ شراب دے پیالے،
ہوکا دندے تے کھاندے آپ اوہ جاندے جوان ویچدے ۔
7
اوئے دینیاں ! اوئے دینیاں ۔
اٹھ چلیئے گھر، اج نہیوں کجھ وکنا ۔
ٹھہریں بھراوو جادو ماریئے،
لٹّ پا گاویئے، اساں ویچ کے جانا،
دیکھیں ہن لوکیں کنج آن ڈگدے ؛
گنے سہارنی، پونڈے تے کھستے چوپن لوکیں رجّ رجّ :
کاہنوں گھر موڑ لے جاونے ؟
پیسے دے لکھ لکھ،
لا دتے جے،
گنے سہارنی ۔
اہُ گئے لوکیں ہتھو ہتھ لے ۔
وہٹیاں نوں کہندے کیہے سستے اج گنے حالَ بازار وکدے ۔
ضرور مال اپنا نہیں سو،
شرابی ہوسی، ٹوٹ وچ ویچ گیا ؛
ہتھ لجھّ گئے گنے سہارنی اج پیسے دے لکھ لکھ ۔
دوویں بھرا ٹر گرے موجاں ماندے،
ڈولیاں وچ زور، کی گھاٹے نوں گندے ؟
جسے وچ خون گیڑے لاؤندا، ہتھ سجناں دے کماؤندے ۔
ربّ دندا اناں ہور جنے دیندے، ہتھ خالی ہندے ۔
کماؤ ہتھ، حل واہو ہتھ، دین دین سکھے پنجاب دے ۔
دریا مجوری محنت دا وگدا،
سبھ دنیاں اتھے ہتھ پیر دھونودی ۔
محنت اپنی دا فخر ایہناں نوں،
روپئے دبے، روپئے رات رکھیاں دا نہ زوش ایہہ،
جوان اپنے تنے پٹھیاں نوں ہتھ لا لا جوکھدے،
ملدے تے گھلدے، جپھیاں پاندے گئے گھر ادھی رات نوں ۔
اوہ پرانا ادب تے حرص نانہہ !
اوہ پریت دیاں پیڈیاں گنڈھاں ۔
اوہ کڑیاں دے چاء، ترننجناں دے گاون کتھے،
اوہ شریکاں دی آب والی گلّ ساری گئی آئی،
اوہ خاطراں تے سیواواں، قربانیاں تے جرنے، جگرے تے حوصلے،
اوہ روٹیاں تے محفلاں، اوہ ڈونگھی ڈونگھی شرماں، شرافتاں،
اوہ کتھے ؟
اک پڑھے نوجوان نوں میں پچھیا،
اوہ ساڈے ان پڑھاں دا پرانا، گٹھیلا، انٹٹّ جیہا بھائی چارا کتھے ؟
ہت کتھے ؟ پیار کتھے ؟ اوہ ساڈا ہسّ بولنا گواچ گیا کتھے ؟
دل، زور، مٹھت کتھے ؟ اوہ باہاں دا مان، زور سارا ؟
سساں دے اوہ سمندراں ورگے دل کتھے ؟
نونہاں، دھیاں دی اوہ لحاظ دی سبھیتا،
جوائیاں دی پرانی موتیاں ورگی آب کتھے ؟
سج-ویاہیاں دا اوہ آدر، بھا، شنگار تے سمبھار کتھے،
لاڈ تے مراداں ؟
سالو کتھے، باغ تے پھلکاریاں،
اوہ مہندی دا رنگ سہاگ دا،
اوہ ہتھ پیر رنگے، اوہ تلیدار جتیاں ۔
بھراوا ! ایہہ پرانی بڈھی جہی ساڈی سبھیتا،
دریاواں جھناواں دے پھیر والی، دوروں آئی، دور جاندی ؛
برادریاں مل مل جینا کتھے ؟
اوہ صدیاں دی بوہڑ کس وڈھی ،
اوہ پرانا پپل کتھے اڈّ گیا ؟
ہوا آئی، جھکھڑ آیا اوہ کس گیریا ؟
اوہ جنگل ضرور سی، پرانا دد-کڈھیا، گمبھیر سی،
منیاں بھانت بھانت بولیاں تے خیال سی، اسیں انجان سی،
اکو جہے سدھے سادے، کم کرن والے ہڈّ سی،
تے اک ادھ خیال کوئی سنیاں، منیاں اساں لئی بسّ سی،
اسے وچ بہندے، اٹھدے، جیندے، جاگدے، اوہو، اک خیال
ساڈی زند جان سی ۔
وپار اسیں کردے سی سچا ستھرا،
کاہلی وچ امیر ہون نوں ننددے،
اک ربی جوڑ میل جان کلّ دنیاں دی سیوا کردے
ایہہ چاندی دیاں ٹھیکراں کدی نانہہ ساڈا ربّ سی ۔
ولائتاں جاندے، قابل، قندھار، بخارے،
سفر جھاگدے، ظفر جالدے، سفر ساڈا دن رات سی،
سوہنے اینراں دے کم بنے دیس اپنے نوں آؤن دے ۔
پہنن والیاں تے بنان والیاں، دوہاں دے شگن مناندے ؛
دوئے دھراں جینن، ودھن تے تھینن، اسیں روٹیاں پئے کھانودے،
لدے جاندے لدے آؤندے، کیہا سوہنا اوہ وپار سی ؟
سہنیاں ! توں دسّ نہ، اوہ ویلے کیوں لدّ گئے ؟
وہم سن ساڈے ٹھیک، پر تساڈے کی گھٹّ ہن ؟
نام بدلے، روپ بدلے، تکے نیجھ لا، ہین سبھ اوہو جہے
وہم اج وی ؟
آدمی دی پوجا چھڈی، منیاں گناہ سی،
پر ٹھیکریاں دی پوجا اج دی کتھائیں دا پنّ ہے ؟
سیوا کرنی، مجوری-منگنی نانہہ ؛ کجھ جہل سی ؛
پر مردیاں دے جیبے پھولنے کھان پین نوں، کہڑا علم ہے ؟
اسیں غریب ساں، سنتوکھ ساڈا قاتل زہر سی،
کوڑا پاپ کر امیر ہونا، وہلا وہلا، ایہہ بے صبری کد
امرت بنی سی ؟
سہنیاں ! دسّ نہ، اوہ ویلے کدھرے لنگھ گئے ؟
اوہ پپلاں دے پتیاں دی جھوم جھوم،
جہڑی ساڈے گنگے دلاں نوں ولوندردی سی ؛
اوہ کھڑکدے کیوں نموجھون ہو اج،
کوئی ناچ اوہناں دا نانہہ ہن دیکھنے آؤندا،
کی اندر دی خوشی ساری مر گئی ؟
بھٹھّ پئی اج دی سبھیتا،
جہڑی دوڑدی، ہپھدی، دوڑ دوڑ آرام چاہے لینا ؛
اکو واری، اکو دن دوہاں ہتھاں نال ۔
امباں دے بور پئے کردے بے بس ہو،
کوئی سوہنیاں پینگھاں ہن نہ جھوٹدیاں،
ایہہ کی ہے مردہان جہی ؟
اوہ ہن پرانے ویاہ دے رنگ نہیں، ڈھنگ نہیں،
کجھ ادھلن ادھالن جیہا بس لگدا ۔
اوہ جننجاں کتھے ؟ اوہ وہل، اوہ کھلھ، اوہ چاء،
دسو نہ کتھے ٹر گیا سارا ؟
اوہ شگن مناونے،
اوہ ڈھولکیاں دے گیت جہڑے رات دی رگ رگ چھیڑدے،
اوہ کڑیاں کنواریاں دے من دے چاء دے ٹپے،
نکے نکے کوئلاں دیاں بھانت بھانت بولیاں ؛
اوہ راگ نویں نویں، سجرے، سجے سجے، بھجے بھجے، روحاں وچ
جہڑے نکلدے،
اوہ گھوڑیاں، اوہ سہاگ،
اوہ دو دو گلاں تے ہاسے،
اوہ مخولی طبیعتاں خوشی بھرن والیاں،
اوہ داتے، اوہ بھنڈاری : اوہ جاننجی، اوہ مانجی ؛
اوہ جننجاں جگمگ کتھے، کیسر دیا رنگیاں ؟
اوہ لاڑے دا گھوڑی 'تے چڑھنا،
اوہ بھیناں لاڑے دیاں دا گا گا، واگاں دا گندناں،
اوہ گھوڑی چٹی دا ناز تے چاء وچ
لاڑے نوں چکّ موڈھے خوشی تھیناں،
اوہدے گل دیاں گانیاں دا بھیناں نال رل مل گاونا ۔
اوہ نیزے-بعضیاں ویاہاں 'تے،
اوہ رنگ برنگ دیاں چوچلاں،
اوہ کھیڈاں اوہ کوڈیاں، اوہ کھلھے کھیتاں وچ دوڑاں خوشی دیاں ۔
اوہ دریاواں دا نہان جانا ڈھولکیاں وجدے،
اوہ سینچیاں اوہ کشتیاں اکھاڑے تے کبڈیاں ۔
سبھ جین دا چاء ہون دا مان، تھینن دا نشہ کتھے ؟
اوہ پیاری بسنت دیاں پھلاں دیاں ہولیاں،
باغ، باغ، بھر پچکاریاں، روپاں دا کھیڈنا ۔
اوہ لوہڑیاں دی لکڑاں دی منگ بوہے بوہے،
اوہ کڑیاں دا جڑنا اگّ دے چپھیرے تے گدھے پا پا گاؤنا ۔
وہم جے اڈے تاں اڈے صدقے،
وہماں دا اڈنا ضرور سی،
پر ساڈیاں ساریاں خوشیاں نالے گئیاں،
جند کتھے ٹر گئی، نالے روح کتھے ٹر گیا ؟
اوکھا ہو جنداں پھسنیاں نوں کڈھنا ؛
کنڈے نالوں پھلّ نوں توڑنا، پھلّ نوں مارنا ہے ۔
دسّ نہ، ایہہ کی ہویا ؟
کس لئی سبھ کجھ کھویا ؟
دوائی کھا مریض ہی مویا، ساڈے ہتھ کی آیا ؟
دل ساڈے سکھنے، لاٹ بجھ گئی ہے ۔
آ پنجاب-پیارب توں مڑ آ !
آ سکھ-پنجاب توں گھر آ !
تیرے توت دسن مڑ ساوے،
مڑ آون بوٹیا نال تیریاں دوستیاں ۔
تیرے پپلاں ہیٹھ ہون مڑ میلے،
تیرے امباں 'تے پینگھاں الردیاں ۔
کڑیاں، نڈھے مڑ کھیڈن اجھکّ ہو کے،
رل مل اوہناں چنے دیاں چاننیاں،
کرکلیاں پان رل مل کے، کھیڈن چھپن لکیاں ۔
اوہو راتاں مڑ آون، نرویر، نردویکھ، پوتر، ابوجھ، بائلم،
نشپاپ سوہنیاں سوادلیاں ؛
اوہو گدھے اوہ دھوڑاں دا اٹھاؤنا رل مل،
اپر چن، ہیٹھ چنیاں، بنے تے بنیاں،
نچّ نچّ، دھم دھم، تھم تھم، آخر آون مڑ اوہو ۔
کھچاں کھلیاں پرانیاں ۔
ترننجناں وچ مڑ گان کڑیاں،
آپے جہیاں سبھ اک تھاں اکٹھیاں،
اک چاہ والیاں، دلاں دے بھیت سانجھے والیاں،
تے مڑ باغ گونجن ایہناں کوئلاں دیاں تیکھن بولیاں،
تے طوطیاں پچھے نسن، تاڑی ماردیاں اوہناں نوں ٹہنی ٹہنی
اڈانودیاں ۔
سوہنیاں چھاتیاں مڑ ابھرن، دھڑکن، کمبن، اوہناں گجھے پیاراں اندسیاں ۔
کندھاں ساریاں ڈھاہوو ہن، بوہے سارے کھوہل دیوو،
ملو بسنت نوں پا پا جپھیاں ۔
بولنا تاں گھٹّ ہووے، نسنا حدوں ودھ ہووے
بھاء ہون، چاء ہون، مڑ اوہو پرانے،
کھلھ ہووے، ڈلھ ہووے،
اک دوجے پچھے مرنا،
گھر، گھر اکٹھ ہووے،
اوہو پرانیاں ملتاں،
گہم گہم ہووے، چہل بحل، گورو دیاں برکتاں ۔
سہاگ، بھاگ، جرنا، نو چلنا، اوہو پرانی دھارنا ۔
دودھ دہیں امتّ ہون،
سبھ کجّ کجّ، ڈھکّ ڈھکّ، رکھنا ۔
مرن جین سبھ سانجھے ہون،
درد جی دا ہووے دل وچ،
درد، دکھ سبھ کسے دے، ہون اپنے ؛
جات پات چھڈنا ۔
دل دریا ہون ربّ دی جوت والے،
ربّ والی دئیا ہووے، ربّ ورگا بخشنا
بھلّ چک برد دریا سبھ دی،
ربّ پاسوں ڈرنا،
سبھ دے کرم کھوٹے کھرے، جان اپنے ۔
بھلنا، بخشنا، یاد کرنا ربّ دیاں مہراں ۔
کوئی نہ حساب ہووے،
پیار ہی پیار چکھنا،
روپ ہی روپ تکنا،
سگندھی جہی لکھنا ہر تھاں اچی،
اچی سدا ہووے ؛ پیار-گگنا اڈنا ۔
دھی بھین دا آدر ہووے،
نال محبتاں پالنا ۔
بچے بچی دی غور ہووے،
گراں والے سانچے ڈھالنا ۔
دن دن، رات رات، جاگ جاگ،
'اگے' اپر آپا گالنا ۔
نیناں وچ جل ہووے، سدا سیجل جہی،
ہسّ ملنا، ملاؤنا ۔
دل وچ درد ہووے،
اک پیڑ جہی وچ جیونا ۔
لہراں وانگ گچھے ہوئیے،
تے لہراں وانگ آویئے ؛
ملیئے، لڑیئے، پچھاڑیئے،
اٹھیئے، جتیئے، ہاریئے، گھلیئے، لتاڑیئے،
پر گھڑی گھڑی، سدا سدا، پانی پانی ہوویئے،
مڑ آپے وچ پیار پیار، ٹھنڈھ ٹھنڈھ ڈھوویئے،
اک دوجے دے بال وچ ۔
آ ! پنجاب، توں مڑ آ ! کھڑے کھڑے متھے لا،
کروڑاں پنجاب آ ! اک آ، ہزار آ ۔
دل دے وچکار آ ! روح دی کھلھی ٹنکار آ ۔
بھوریاں دی گنجار آ ! پھلاں دی گلزار آ ۔
دھر دی پھنکار آ ! آ پیار پنجاب صدقے،
توں مڑ، پھر آ ۔
1
آ-پیار- پنجاب توں مڑ آ ۔
سوہنی جہی مڑ کڈھ اک ہور توں ۔
کری بخارے دے دیس دے مڑ چاکر،
پیار اپنے دا مڑ اک واری ملّ دسیں ۔
سلطنتاں نوں توں وار دسّ پیار دی چھنکار توں ۔
دنیاں دیاں وڈیائیاں ساڑ توں،
سادے ملدے سوہنے شنگار توں ۔
دین نوں وی توں سٹّ پرے، دئیا پیار والی دھار توں ۔
آپا مڑ مڑ وار توں،
ننگا ہو توں کنگال بھاویں،
بھروسہ رکھ توں مڑ اوس پیار توں ۔
لٹا گجّ وجع کے گھر بار توں ۔
ہار، جان جان توں،
سوہنی مڑ آئی تیری، دیکھ چھان چھان توں ۔
مڑ آ ! پیار-پنجاب توں،
تیری گلی مڑ آئے کوئی ڈاڈھے بنجارے پیار دے ۔
سوہنی تیری نوں دیکھن اوہ گلی گلی پکاردے،
بن دیکھے تیری سوہنی، اوہناں دا حالَ ہنے ہنے ہی مہینوال والا،
کنڈھی جھناں 'تے مڑ اوہ پھیرے پاندے،
تیرے مڑ آؤن دی آس وچ ۔
کڈھ مڑ توں جیندا، جاگدا، ہلدا، چلدا، بولدا،
بتّ اسے پیار دا،
دسّ مڑ توں جھلکا اوس گجرات دا
اپنے بتخانے نوں توں ہن ۔
ہبھّ کسے نوں پیار دے دے سدیا،
سبھ آن وسے اتھے، چین، ایران تھیں،
سبھ نوں پیاریا تے بخشیا،
امرت اوہ روپ والے پلا پلا کے ۔
سوہنی-بتی تیرا قومی نشان ہے،
اساں لیراں تے چیتھڑیاں دے وہماں نوں کد سلام کرنا ؟
سوہنی مڑ کڈھ توں، دسّ خاں اک واری،
تے دیکھ مڑ توں ساڈی پھر آئی شان نوں ۔
دھون نیویں ساڈی،
دل وچ،
مہیں مڑ چارانگے تیریاں،
بھاویں پاتشاہاں دے پتّ اسیں،
پھرانگے بیلیاں تیریاں وچ،
واجاں ماردے اسے کلغیاں والے سردار نوں اسیں ۔
دھوڑ بے شک پوے منہ 'تے،
پانی وگے بے شک پھٹی جتی میری وچ،
پر تارے لٹکنگے میرے سر وچ،
اک مٹھی سدا دی لوء مینوں دینودے ۔
سوہنے اچے پیار وچ آ،
سمبھالئیے مڑ پرانیاں کمائیاں نوں،
دل بھیٹ کریئے، مڑ تیریاں جائیاں نوں ۔
آن اتھے تیرے سوہنی-بتی نوں جہڑا نانہہ پوجے،
وڈا کافر اوہ، بھاویں مسلمان ہووے،
گواہی دواساں میں اوہنوں حضرت بکمال دی ۔
ایوں بن تن کے نکل مڑ توں،
چار چار سورجاں اٹھ اٹھ چناں نال جڑیا،
اوہ جنگلاں تے باغاں تے بیلیاں دیا مالکا
سوہنی تے ہیر جہیاں دیا خالکا ۔
تیرے درشناں نوں جہان آؤنا،
توں سانوں چھڈّ کے کہڑے راہ گیا ؟
مڑ آ ! پنجاب توں مڑ آ،
تیرے روپ پیار نوں اڈیکدے ملک سارے،
تیرے وکھریپن، تیرے اتھریپن دی چاہ ہارے ۔
توں دوڑدا دوڑدا آئیں پیارا ۔
ہنیرا گھپّ سارا توں ہٹائیں پیارا ۔
کریں ستھرا پڑ پیاراں والا،
وجن مڑ دل دیاں ڈھمبک ڈھیریاں ۔
گگناں دی ڈاچی 'تے چڑھ آ پیارا ۔
ٹلیاں تے ڈاچی دے گل لٹکدیاں ۔
آ ٹلیاں دے رنگ وچ گاؤندا ۔
آ چاننی دی نیلی گھوڑی 'چڑھ آ،
سہنیاں ! روال نال چلدی تری تیری ۔
آ، اک اقبال دا روپ توں ۔
آ، تارے کھلاردا، ادھی ادھی رات نوں ۔
بوہے ٹھکور ساڈے مڑ توں، آ، واجاں ماردا ۔
"اوہ تینوں پیار کردا"
مڑ آکھیں ویرا !
مڑ آکھیں اک ویری ہور،
مڑ مڑ کنیں میرے پا ویرا-
اوہ تینوں پیار کردا"
میں تاں بوہے باریاں کھولھ کھڑی،
سارے روح دیاں،لکھاں باریاں والا روح میرا،
تے رکھ سر اپنا ہر باری وچ،
کنّ باہر نوں لا،
لکھاں کناں نال میں سننا چاہاں-
"اوہ تینوں پیار کردا"
جاویں نہ تاولا لنگھ ویرا ۔
کھلوویں اس گلیں، اتھے میں سنن دی چاہ رہندی،
چلیں نہ چلن وانگ، ہولی ہولی گاندا جاویں،
مڑ مڑ اوہ توں اپنا مٹھا بول-
"اوہ تینوں پیار کردا"
گاویں نہ ہور گیت کوئی،
چھیڑیں نہ ہور سر کوئی،
بسّ ! ایہو اکا،
مڑ مڑ کنیں پا میری-
"اوہ تینوں پیار کردا"
توں آکھیں-"اوہ تینوں پیار کردا"
اوہ آکھدا-"کدی نانہہ" ۔
صدیاں پچھے آوے اک دن، اک گھڑی کدی،
پل دی پل، کھلووے ساہمنے،
ہسے اک ڈونگھے ارتھ والی ہسی نکی جہی ؛
ہسے، آکھے کجھ نانہہ،
تکے اوہ، میں تکاں اتوں،
میں شرماں دی ماری،
منہ اپنا ہیٹھاں نوں کر،
تے نیناں نوں اچا جیہا کھچّ میں دیکھاں اس ولّ،
اوہ ٹر جاندا ہسی دی چھوہ دا پرکاش جیہا سٹّ کے،
اوہ جاندا پلک دی پلک وچ،
پچھے مڑ تکدا مینوں کھڑیا،
میں کھڑی، اکھاں میریاں دوڑدیاں،
کھڑی سجی، گھلی، رنگی،
میں چپّ، اندر ناچ کرے، اک مان میں وچ-
"اوہ تینوں پیار کردا"
پر اوہ کدی نہ آکھدا ۔
او کڑیو ! سہیلیؤ ! آؤ نہ،
مڑ مڑ، دوڑ دوڑ آوو،
آکھو گھڑی گھڑی، پل پل، چھن چھن-
"اوہ تینوں پیار کردا"
میرا دل نکا جیہا،
ایہہ مڑ مڑ بے صبرا دھڑکے، سسکے ؛
جد ایہہ آساں بنھن والا آواز آدا،
ایہہ دل سی جاندا، ہندا جھٹّ دے جھٹّ اکاش وچ ؛
سہیلیؤ ! مینوں تڑپھدی جند نوں نہ چھڈیؤ، اڑیؤ ۔
مینوں گھڑی گھڑی خبر دینی جے-
"اوہ تینوں پیار کردا"
ایہہ خبر ہی میری جند جے،
ایہہ خبر ہی میرے دن تے رات دی روشنی،
ایہہ آس میری، ایہہ میری مراد جے،
ایہو خبر سکھ دی سنانی،
تے جیندو نوں اس سہیلپنے نال پالنا-
"اوہ تینوں پیار کردا"
او پنڈتو ! او پروہتو ! ملاں ملانیوں !
دین ایمان دا ہور بھید نہ سکھنا میں،
نہ تساں مینوں وہز کر کر دسنا،
چوری چوری مینوں تساں آن دسنا-
"اوہ تینوں پیار کردا"
آویں توں ربا میریا،
وہلا وہلا آویں،
تاولا تاولا،
تے سٹیں پرے ہتھ میرے وچوں کھوہ کے،
ایہہ گھنٹیاں، ٹلیاں،
جہڑیاں میں ہتھ وچ پھڑیاں، تیری پوجا لئی،
تے آویں بجھاویں آپ توں اپنے ہتھ نال،
ایہہ دیوے تھال وچ پائے میں،
تیری آرتی کرن نوں ۔
تے پکڑیں ہتھ میرے،
سمبھالیں مینوں تیرے درشن دی خوشی وچ ڈگدی نوں،
تے رکھیں دوویں ہتھ اپنے میرے پیلے پیلے منہ 'تے،
تے چکیں چکیں ربا اپنے ہتھیں،
میرا مکھ اتاہاں نوں،
اوہناں آپ کیتیاں ہنیریاں وچ،
اس ہنیرے گھپ وچ دسیں،
چکّ میرے نیناں اتاہاں نوں، دسّ ربا ۔
اپنی جھولی وچ بٹھا کے ربا مینوں،
اپنا مکھڑا چوری چوریاں،
تے ایوں پڑھائیں ربا !
اپنی ان پڑھ جہی، جھلی جہی بردیاں،
اوہ دھر اندر دی بھیت والی ودیا سچ دی ۔
ہاں، ربا ! اتھے میرے نیناں وچ عید دا چن چاڑھ کے،
دسیں ودیا دی اودیا، اتھے،
تے چانن سارے دا گھپّ ہنیرا تے ہنیرے دا چانن دسیں،
دسیں، سبھ کجھ نہ کجھ دسدا ہور ۔
1
لوکیں کہن ربّ سبھ وچ ہے، سبھ کجھ اوہو،
ہر تھاں ہے، ہر شے ہے، جدھر دیکھو، ربّ ہی ربّ،
پر میریاں اکھیاں حالے،
کجھ ٹھیک سجاکھیاں نہیں جاپدیاں،
مینوں ربّ ایوں ہر تھاں نہیں دسدا ۔
کدی کسے چنگی گھڑی، کسے چھن پل،
پتہ نہیں کدے بے بس جیہا سماں سوانتی نچھتر دا کیئی،
کجھ پتہ نہیں، آوے اج نہ آوے سدیا،
جد کدھرے کسے رنگ وچ ڈبّ،
جے اکھ میری وجے جا کدی، گلّ وسّ دی نانہہ،
بھاویں وجے جا کسے پہاڑ دے برفانی کنگرے 'تے،
اوہو دسے اس نچھتر وچ کدی ربّ دی شوبھا وچ جھلکدی،
اس پہاڑ دی ڈلھدی کنگری وڑے دل میرے وچ وانگ سادھ تے
فقیر دے، ہو جیندی جاگدی، منکھ ورگی،
تاں بے ہوش دنیاں تے دین تھیں ہو میں کوکاں- اوہ ربّ ۔
لوں لوں ٹھنڈھا ہندا ویکھ کے،
نشہ اٹٹّ آوے، نیناں تھیں امرت بوند پئی وسدی،
سہنپّ دا مینہہ وسے چار چپھیریں ۔
دل خوش کیتا برفانی جوت نے،
پر اوہ سوانتی نچھتر، پتہ نہیں کس دے وسّ ہے ؟
ایوں کدی کدی میں ربّ دیکھدا، کدھرے کدھرے ۔
2
کدی کسے طرحاں کوئی زنانی دسے جاندی،
ایویں تاں روز لکھاں زنانیاں،
پر کدی کوئی، مڑ جد اوہو ویلا آؤندا،
ویلا جہڑا مینوں انج آؤندا،
جویں دنیاں والیا نوں کوئی ہیرا لبھن دا، بھار والا،
کوئی متر ملن دا، اک ویری جیون سارے وچ،
کنگال نوں جویں اچانک تخت ملن دا ۔
ایوں جد بھارا سماں سنجوگ دا آؤندا،
کوئی لکھاں وچوں ہی اک کوئی،
لکھاں جہی دسدی، پر ہور جہی، وکھری سبھ تھاں، اوہ گھڑی لئی،
اچمبھا جیہا، اروپ کوئی، روپ اوہدے وچ جھلکاں ماردے ۔
اوہ زنانی، نیناں راہیں پاندی میرے روح وچ،
اوہ چیز جس لئی میں صدیاں رلیا،
جس نوں میں ٹولدا آیا کئی جنماں دے راہیں،
پر کدی نہ ملی سی جہڑی،
اوہ آپ مہاری روح میرے وچ جا وسی ربّ دے درشن وانگ
تے مینوں ٹھاریا ۔
اوہو ٹھنڈھ، اوہو سہنپّ، اوہو پیارا ساں،
جہڑا ربّ دیاں چھوہاں وچ ہے ۔
مینوں ملی اوہ کون سی ؟
نام نہ پتہ، پچھاندا میں نہیں ساں،
اوہ گئی مینوں دسدی : ربّ ہے ۔
ربّ ایوں ملدا،
ربّ میں تکیا ۔
3
لوکیں آکھدے ربّ سبھ کجھ ہے، سبھ تھاں ہے، سبھ وچ ہے،
پر میریاں اکھاں حالے ٹھیک نہیں ہن سجاکھیاں ۔
میری ماڑی نکی جہی ندر ہے،
میں تاں صدیاں پچھے،
کدی کدی، ترسدیاں، کسدیاں، تن پھٹیاں، پھرپھرانٹیاں پھٹکدیاں،
پلک ، جھلک، جہی اوہ ربی جھات پائی ہے،
کدی کسے اکھ دی ہسی جہی وچ،
کدی چمکدے کھلھے متھے پیار دے،
کدی کسے سوہنی دی باہاں دی الار وچ،
کدی سادھ دے تیاگ وچ،
کدی راجے دے فوجی سامان وچ،
کدی جنگ دے قتلام دے میدان وچ،
کدی پھلاں 'تے لیٹے کسے جوان وچ،
کدی مسجد، کدی مندر، کدی گھنٹی، کدی آذان وچ،
کدی دکھ وچ، کدی آرام وچ،
کدی دین وچ، کدی لین وچ،
کدی جین وچ، کدی موت مہان وچ ۔
پتہ نہیں کی ہندا ؟
میں تاں کدی، کدی ربّ تکدا !
4
پر حالے میریاں اکھاں پوریاں سجاکھیاں نانہہ،
مینوں ربّ نہ دسدا، ہر تھاں ہر کسے چیز وچ ۔
ربّ مینوں لکھاں پردیاں وچ چھپیا لگدا ۔
کدی کوئی بجلی ذرا کنارہ کوئی چکدی،
کدی کوئی لشک باری جہی کھولھدی،
مینوں تاں ربّ کدی کدی دسدا ؛
میری حالت کجھ ترس یوگ ہے ۔
دیکھیں بچی ! متھا سنتاں نوں ٹیکنا ۔
سنت گئے ہن ٹر اج، پہاڑ ولّ،
جاویں توں وی، نہ پورب، نہ پچھم،
سدھی ٹری جاہ توں وی پہاڑ ولّ،
ادھر گئے نی اوہ سنت
جہڑے منکھ دے روپ تے جامیں وچ،
چھپے لکے ربّ دا نام ہن ۔
ملنگے تاں نہیں تینوں بچی ۔
ڈھونڈیاں کدی نہ ملن اوہ،
پر اس سمت ولّ منہ کریں،
گھاہ اتے ڈھیہہ پئیں توں،
متھا رکھ دیئیں گھاہ 'تے،
ربّ ربّ کردی ۔
منہ بھریں ارداس نال،
دل بھریں پیار نال، چاء نال،
دماغ بھریں اکاش دی اچائی نال،
اکھ وچ تریل مٹھی یاد دی،
دساں پاتشاہیاں دے نام وچ،
پاویں ایوں توں روم روم ۔
پھر ہلیں نانہہ،
رہیں اڈول توں اپروں آئے سواد وچ ۔
سنت آکھدے : ایہہ چپّ جیہا گاندا رس ہی ربّ ہے ۔
اتھے دیکھیں : کھڑے ملنگے،
اس سائیں لوک ستگوراں گھلے سنت سچے ہیرے ۔
تیرے سر تے بچی ! ہتھ سنتاں دا آن وجسی،
اسیس دین،
تے کھڑے دسن کول کول تینوں،
اروپ لوکیں روپ وچ آوسن راہ پان نوں تینوں ۔
متھا چکیں نانہہ، تکیں ہٹھانہ نوں گھاہ 'تے
گھاہ ساوا اتے بھالیں نیجھ لا،
دیکھ سر تیرا ہے سنتاں دے چرن 'تے،
کھڑے ہن تیری کنڈی ہتھ پھیردے ۔
لوکیں کہن مر گیا ہاں میں ۔
میں مویا تاں نہیں ساں،
ایہہ بھلیکھا !
کٹورا لال لال، گراں والا،
جس وچ اوہناں دا امرت نام سی،
ہتھوں میرے ڈھیہہ پیا سی آپ مہارا ۔
کٹورا بھجیا، امرت بھوں 'تے ویٹیا گیا میتھیں،
میرے ہوٹھاں دا کٹورا ڈھیہہ پیا میتھیں،
ہوٹھ میرے بند ہوئے، ٹھیک ہے ۔
پر اک اس مرن دا اچمبھا تکیا،
مٹی کوک پئی اچی اچی،
جہڑا نام سی میرے ہوٹھاں وچ،
تے اتھے ہولے ہولے اک لال اگّ بالدا ۔
لوکیں آکھن میں جی پیا ۔
ہویا کی سی ؟
لہو میرے وچ گھولیا
سوہنے سائیں میرے سچیا،
اک لال لال، بولدا، جیندا گلاں کردا، ہلدا جلدا،
اک گیت سی ۔
اوہ گیت ہڈی ہڈی میری وچ دھسیا،
گاندا گاندا میں وگیا ۔
جاندا میں اگّ وچ، جل وچ،
گھولدا جاندا مڑ سبھ کجھ میں اپنے آپ وچ،
تے جاندا آپا مڑ سبھ کجھ میں سارے جگّ وچ،
اس وچ، اس وچ، ہوا وچ، مٹی وچ، رگ وچ، رنگ وچ،
جین وچ موت وچ ۔
میں تاں ڈلھدا سی جاندا سبھ کسے وچ،
گاندا اوہ گیت جہڑا پیار-وانگ رلایا سائیاں پیاریا،
میری رگ رگ،
تے پوڑیا میرے لوں لوں نوں ۔
اک ویری اچنچیت،
میں ڈھیہہ پئی ساں ۔
ڈھٹھی ساں میں ٹردی ٹردی،
پتہ نہیں کنجھ ہویا، ٹھیڈا جیہا وجا،
میں ڈھٹھی دھیں دے کے،
پر مینوں پڑچھیا،
اس نے اپنی باہاں وچ،
دوروں باہاں کھولھ کے آیا ۔
میں تاں لگّ اوہدی چھاتی پھڑکدی ساں،
وانگ اچنچیت پھڑی کسے حیران پشیمان ہوئی گھگی دے،
تے ڈر گھگی وانگ لگّ اوہدی چھاتی، میرا نکا جیہا سینہ کمبدا،
پھڑکدا، دھڑکدا ۔
میں تاں الجھ گئی اتھے پھڑی جال جہے وچ ۔
میں تاں اک ویری اوہنوں ایوں ملی ساں ۔
ٹر گیا سی اوہ مینوں 'کلی نوں چھڈّ کے ۔
گھوڑے چڑھے نیلے 'تے میں جاندا تکیا اوہ سوار سی ۔
میں سوچاں وچ ڈبی،
پتہ نہیں اوہ پیارا ہن کد مڑسی ؟
مینوں 'کلا اوہ چھڈّ ٹر گیا،
میں نموجھون جہی ہو کے،
سر اپنے گوڈیاں وچ سٹّ بیٹھی نراس جہی،
مینوں چپّ جہی لگّ گئی ۔
گوڈیا وچ پیا سر،
میں کی دیکھدی ؟
اوہ میرا سائیں نیلے گھوڑے والا،
چڑھیا چڑھایا آ رہا ہے نیلے گھوڑے 'تے سوار ہو میرے دل دے شہر نوں ۔
اوہدے سماں دی کھڑاک ہوئی، میرے روح دا اندرلا گیت سی ۔
انے چر وچ اوہ سائیں میرا،
دل میرے وچ وڑ کے، گھوڑے سمیت
میرے کول آن کھڑھا سی ؛
تے مینوں جھون آکھدا ؛
میرے گھر اندر بیٹھیاں،
میرے محل وسدیاں،
ایہہ کاہدی عقل ہے ؟
تے کی سی ایہہ توکھلا ؟
کئی راتاں ہوسن،
کئی مینہہ وسسن مڑ،
پر اوہو جہی رات نہ کوئی،
نہ اوہو جیہا مینہہ مڑ وسسی،
جد اوہ سی میرے کول،
میں ساں اس کول ۔
دل میرے وچ وسدا درشن پورا،
روح میرا مٹھے وچناں نال بھریا ۔
اک اوہ رات سی،
اک اوہ سی اس ویلے مینہہ پیا وسنا ۔
میں کجھ صدیاں دی نیندر وچ،
ٹردی ساں ضرور جاندی،
پر چیتے کجھ نہیں سی ۔
اک گبھرو کیساں والا ملیا،
اوہ تکیا تے تکّ وچ مینوں اک پیالہ دتا پین نوں ۔
میں جی پئی اوہدا امرت دا پیالہ پی کے،
پر میں پچھان نہ سکی، اوہ کون سی ؟
اوہ صدیاں دی نیندر جہی وچ وانگ کسے سفنے لنگھ گیا،
مینوں جیوان والا ۔
1
بسنت آئی سبھ لئی،
میری بسنت کتھے گئی ؟
بیل بیل بوٹا بھریا شگوفیاں،
آڑو دے اودے پھلّ،
ہاڑھیاں دے گلابی چٹے، نال ملے ساوے نویں نکے پتے ۔
پتے ڈالیاں دے کوئی نانہہ، پھلّ پھلّ سارے،
پئے وانگ برف دے پھلّ اوہ ۔
پھلاں دا اکٹھ لگے جویں ٹنگے کسے آن اتھے بدل چٹے، جہڑے
لال کیتے سویر سار دیاں گلابی لالیاں ۔
2
ہواواں نشے پیت،ے بھر بھر پیالیاں،
جھومدیاں نشیلیاں، ٹنگاں اوہناں دیاں لڑکھڑاندیاں ۔
پھلاں نوں چھوہ چھوہ، چمّ چمّ، نسن ادھر ادھر، بے-مہاری البیلیاں،
تے مستی دے جوش وچ پیار دی کچیچ وچ،
اوہ پھلاں دیاں پنکھڑیاں کھوہ کھوہ، جھولاں بھر بھر، ادھر ادھر، ہر تھاں بن مطلب
کھلیردیاں ۔
پھلاں دیاں پھنکنیاں پلاڑ نیلے وچ اڈن جویں پھنگھاں والیاں تتلیاں،
اڈن مست کیتیاں جویں کسے پیار-کٹھے دے دل دیاں اڈارو
جہیاں، اگّ دیاں کنکیاں ۔
مٹھی مٹھی لالیاں،
روح نوں بلاندیاں بھاہاں، بھکھاں تے رونقاں بسنت دیاں،
امباں دے بور، جھو، جو جھو لٹکن تے جھومن جویں سوہنیاں سوانیاں دے
کناں دے لٹکن سر 'تے ناز نال ہلن والے ۔
امباں دے بور دیاں سگندھیاں،
تے آڑو تے شگوفیاں دی مدھم خوشبو دیاں سراں نال ملدیاں،
سپتم تے سرگم انیک سگندھیاں بسنت دیاں دے ؛
مکھوریاں اڈدیاں تے بیٹھیاں تے شہد چوسدیاں،
نال نال گان سگندھیاں وچ تال دندیاں ۔
ایہہ سرگم تے راگ منکھ دے گلے تھیں ہیٹھ ہٹھاہاں دے، جاں بھاویں اس تھیں اتانہ،
پرے دے سرگم وجدے ۔
مکھوریاں تے بھوریاں دا پیار ڈاڈھا،
بوراں تے پھلاں 'تے اوہ سارا بھار اپنی جفی دا پاندے ؛
لپٹ، لپٹ، کومل انگ والے پھلاں نوں تنگ پئے کردے ؛
پیڑ دندے اوہ اسیہہ جہے پیار دی،
بسنت آئی سبھ لئی،
میری بسنت کتھے گئی ؟
3
پینگھاں پئیاں اچیاں امباں 'تے،
کڑیاں بہہ بہہ،اٹھ اٹھ، چھاتیاں ابھار کے چاڑھدیاں ؛
پینگھاں 'تے چڑھیاں سوانیاں تے کڑیاں دا چاء امٹّ ہے،
سچی آزادی ایہناں نوں پینگھ چڑھ آؤندی ۔
تے شگوفیاں طلے بیٹھے لوکیں شربت گھولن پیار دے ۔
تے میلے بسنت وچ بیٹھیاں، سج ویاہیاں جوانی دے آلس وچ،
بیٹھیاں ادھی جاگدیاں، ادھی نندرا والیاں،
ہتھ اوہناں دے نکی نکی لال ڈنی والیاں پکھیاں پشوری،
لال چوڑے والیاں، مہندی رنگے، دوویں ہتھ تے پیر،
سونے دیاں انیک رنگ دے تھیوے والیاں چھاپاں ہتھاں وچ،
مڑ مڑ آپنیاں کولوں جھنڈ کڈھدیاں،
تے بیگانیاں ساہمنے جھنڈ چک چک، رونق میلے دی تکدیاں ۔
تے نکیاں نکیاں پکھیاں بن مطلب اپنے آپ نوں جھولدیاں ۔
ہسن کھیڈن لوکیں سارے،
پھلّ توڑ توڑ سٹن مخولاں، مزاخاں وچ،
پین شربت تے کھڑکلیاں ٹھنڈھی چھاواں ہیٹھ ۔
خوشیاں کیہا چڑھیاں ۔
جیوں جیوں ہسن تے کھیڈن ایہہ
مینوں ڈر جیہا لگدا،
ایہہ خوشی کہی ہے ؟
میرا دل کیوں کمبدا ؟
کی ایہہ نویاں جوانی دیاں خوشیاں ؟
جاں ایہہ نویں ویاہ دی ؟
کی بھیت اس خوشی دا ہے شربت دا پینا ؟
کی بسنت رتّ دا ایہہ چاء آن لگا ہے ؟
کی موت مگروں مڑ آ ایہہ وچھڑیاں دے نویں میلے ہن ؟
بسنت آئی سبھ لئی،
میری بسنت کتھے گئی ہے ؟
کڑیاں دا ترننجن دا ترننجن سی، جاندا، گاندا،
میں پتہ نہیں کیوں، ٹر پیا نال نال، پچھے پچھے ۔
اوہناں دے گلے دیاں ناڑاں نیلیاں اٹھدیاں،
اوہناں دیاں چٹیاں چٹیاں لمیاں لمیاں،
ہنس-گردناں، سر نال ہلدیاں ۔
کوئی کوئی پچھے مڑ مڑ دیکھدی،
ایہہ کون ہے جو پچھے لگا آؤندا ؟
تے کوئی دیکھ مینوں ہسدی،
کیہا جوان جیہا بےوقوف ہے ۔
اساں ساریاں کولوں سوہنا ایہہ،
کیا پچھے پچھے کھچی آؤندا ؟
پتہ نہیں کیوں میں مگر مگر ٹری جاندا ؟
اوہ مڑ مڑ تکن، مڑ مڑ ہسن
اوہناں دیاں ہنس-گردناں دے موڑ توڑ چنگے لگدے ۔
جویں نیلے سرب پانی دے سر وچ،
کوئی نکے نکے گیٹے مار اوہدا پانی ہلاوے،
تویں ایہناں کڑیاں المستاں دے ڈار دی گلّ ۔
ایہناں دیاں گاندیاں ہسدیاں تے اکھاں،
کدے سن سٹدیاں میرے ٹھہرے دل 'تے ۔
دل میرے ہولے ہولے ہولیا،
روی نکی نکی پئی میرے پانیاں،
پئی ضرور سی، میں وی ساں نواں،
تے اوہ ساریاں نویاں،
پچھے پچھے لگّ گیا ۔
دل کجھ کجھ ڈولدا،
نظر میں کئی ویری ہٹھاہاں کیتی،
پر آپ مہاریاں مڑ مڑ اپر اٹھن میریاں اکھیاں
پلکاں دے پردے چک چک، مڑ مڑ ویکھن اوہ بے-مہاریاں ۔
کنّ میرے بھر گئے، اوہناں ترننجناں دیاں ملویاں سراں دی گونج نال
میں کجھ وگڑ گیا،
آکھاں-اہاں کہی انوکھی،کھچنی سوہنی کوئی چیز ہے ۔
بھاویں من میرا چنگی طرحاں جاندا، ان پڑھ جہیاں کڑیاں
گراں کسے دیاں،
تے آکھاں ایہناں پچھے ہولے ہولے جانا کیہا سوہنا ۔
گلاں جد ایوں ہوئیاں،
کڑیاں چھائیں مائیں سن،
اوہ کھڑے ساہمنے سائیں میرے دل دے،
ہسدے تے کھیڈدے تے آکھدے :
کیہا بھلا نکا ساڈا بچڑا ۔
دیکھے، منے، ہور کوئی نہیں،
اسیں کھڑے، اسیں کھڑے،
ہر کھچّ وچ اسیں تینوں کھچدے،
کدی نہ بھلنا ۔
سہنپّ نہ سوہنی کوئی،
زنانی نہ مرد کوئی،
ایہہ بیل نہ بوٹے جہڑے تینوں کھچدے،
ایہہ میں کھڑھا، ایہہ میں کھڑیا ۔
ہسّ تینوں میں بلاؤندا اچائی نوں،
تھئیں تھائیں کھڑھا، راہیں راہیں کھڑھا،
چراہیاں تے، جنگلاں میداناں وچ،
چھپا کھلوتا تے ساہمنے کھڑھا تینوں سدا سددا ۔
کھچّ کوئی چیز نانہہ،
سہنپّ کوئی پھڑن والی، گل لان والی شے نانہہ،
ایہہ تاں سوخم جیہا اروپ جیہا میں ہاں ۔
دیکھ مینوں، میں تینوں سدا کھچّ پاؤندا ۔
رس میں تیرا، تیرا روح رس نال بھردا،
رس تیرے نیناں تھیں ڈلھدا بس ایہہ سہنپّ ہے ۔
توں مڑ مڑ بھلدا، سوہنا کوئی ہور ہے،
میں مڑ مڑ دسدا، ولاں نال، چھلاں نال، ساہمنے،
دیکھ بچہ ! ایہہ میں تینوں سددا اچائی نوں ۔
ہر گھڑی، ہر پل چھن نواں،
اوہ رنگ تے نہار دے رس بدلدا ۔
نواں نواں، سوہنا سوہنا اوپرا جیہا سدا،
اگ تھیں ودھ سوادلا، انپچھاتا جیہا دسدا ۔
ہر پل چھن اوہدی خوشبو وکھری،
ہور ہور ہندا میرا جانی،
تے کوئی وی نہ آکھ سکدا-"میں اوہنوں جاندا"
چاننی جے کدی کسے خاص نازک گھڑی
اوہدا گورا بدن چھوہ جاندی،
اوہ پنڈا پیارے دا زخمو سخت ہندا،
تے دوجی کسے گھڑی اوہ سہندا وانگ برکھ دے تپدی، کڑکدی،
دوپہر ساری تپدی،
جہڑی اوہدے چاننی دے زخم بھردی ۔
بادشاہ جے کوئی آوے درشناں
اوہ گھبرا کے نسدا، کاہلا جیہا پے کے،
بادشاہ لگے اوہنوں وانگ دوائی دی کڑتن دے ۔
پتہ نہیں کدی کیوں پاتشاہاں نوں خیر نہ پاندا اوہ،
پر اک منگتے رلدے رلدے لئی ننگے پیریں دوڑدا ۔
رس ویٹدا اوہ ننگے پنڈے غریباں 'تے سبھ جویں اننجائیں،
تے منگتے نوں، ننگے نوں، بھکھے نوں، گوٹا کناری نال سجاندا،
تے اوہنوں سنوار سنوار بادشاہ جیہا ودھاندا اوہ،
تے تکّ تکّ، ہسدا، پیاردا،
گھڑیاں کئی اک سکھنے جہے آدمی نال گزاردا ۔
اوہدا کی تھہو ہے ؟ مرضی دا سائیں،
آزاد اوہ ربّ دا بندہ، سکھالا،
جو من موج آئے کردا،
کوئی نہ آکھ سکے-"میں اوہنوں جاندا ۔"
1
پیارا کولوں لنگھ جاندا میرے،
میں پچھے پچھے جاندی، تاریاں دی چھاواں ڈھونڈدی ۔
پیارا گیا لنگھ، پتہ نہیں کتھے ؟
پر ٹر ٹر، سالاں بدھیاں دے سفر جھاگدی،
تے تکاں صبر جھاگ جھاگ، میں تاں ٹھیک اتھے کھڑی،
جتھوں ٹری ساں،
جتھے پیارا ملیا سی ۔
حیران ہو بہہ جاندی،
تاریاں ولّ تکدی،
مڑ مڑ یاد کردی اس اپنے من دے گگن تے اچلّ دھرو نوں،
اوہ چمکدا سدیوَ اوہو جیہا ۔
2
پیارے پچھے
میں سمندراں وچ چھالاں ماردی،
کانگاں اچھلدیاں تے کشتی نکی چھڈاں اپنی،
اگے ودھاں، چپے مارو مار کردی، تردی جاندی،
پر حیران ہندی سالاں دی محنت پچھوں،
پانی سبھ ہیٹھوں وگ گئے میرے،
سمندراں دے سمندر اگے چلے گئے کتھے،
تے میری کشتی دے پیر پھسے ہن چٹیاں بریتیاں ۔
میں کھا غوطہ جیہا،
دیکھاں دور گیاں کھلریاں سمندراں نوں،
تے مڑ مڑ ہتھ ماراں سر 'تے اپنیاں کوششاں،
تے ہار تھکّ کے آخر،
میں مڑ مڑ تکاں اس اپنے من دے گگن اچلّ دھرو نوں،
اوہ چمکدا سدیوَ اوہو جیہا ۔
3
میں جاواں رنگ برنگی تتلیاں پکڑدی،
تے 'کٹھے کر کر رکھاں اوہناں اڈدیاں سہنپاں نوں ۔
اکٹھے خزانے جد کدی کھوہلاں سالاں مگروں،
میرے ہتھ کجھ نانہہ،
بسّ، پتجھڑ رتّ دے پھٹے تے سکے، پیلے، رتے ٹٹے کجھ پتے ۔
دیکھ دیکھ بھاگ اپنے،
تے خواہشاں تے غرضاں دی اندرلی کالخ اپنی،
مڑ مڑ میں آخر ہار کے تکدی،
اس اپنے من دے گگن دے دھرو نوں،
اوہ چمکدا سدیوَ، اوہو جیہا ۔
میں نشانہ کدے نہیں بنھیا،
نہ نشانہ مار جانا ۔
اوہ آپ نشانہ پھنڈدا،
ہتھ میرے ہن، تیر چلاندا اوہ میرے ہتھاں نال،
میں تاں تیر نوں اوہدے ہتھ دی چھوہ 'تے چھڈدا ۔
میں پیار نہیں کردا ؛
میں پیار کرن نہیں جاندا ؛
پتہ کی ہندا ہے کدی کدی مینوں :
میں تاں ہوا دے موڈھیاں 'تے بیٹھا، اڈیا جاندا ہاں وانگ ہاڑی دے
پھلاں دی پنکھڑیاں دے،
ادھر ادھر، خوشیاں وچ ڈگدا، ڈھہندا ۔
ہندا ہے جو ہندا ہے، اوہ جانے،
میں نشانہ نہیں بنھیا،
نہ نشانہ مار جانا ۔
اوہ آپ نشانے سارے پھنڈدا ۔
عمراں پچھے میں اوہنوں ملیا،
میں آکھیا دند جہے پیہ کے، میں ہن کدی نہ وچھڑساں
کدے نہ چھڈّ کے جاساں اپنی جند جان نوں ۔
میں اس ویری خوب پکّ کیتا سی اپنے آپ نال،
چھوڈ نہ جاساں کدی ہن لال نوں ۔
پر جد اوہ پیارا بولیا،
میں اوہدے ہوٹھاں وچوں ڈھہندے تکے اگّ دے کنوکے ۔
دیکھو ایہدے اگّ دے اوہدے گیت اڈدے ۔
میرا بل چھٹکیا، مرضی مر گئی،
میں اڈّ پیا نالے، بھلّ اس پیارے نوں مڑ اوہدے اگی گیت وچ ۔
آہا ! ٹھیک ملی میں اس نوں،
ایہناں سدا دے وچھوڑیاں وچ ۔
مڑ آ پیارے توں،
رات مڑ میرے ویر پے گئی آ ۔
اوہ سال دے جنگل جہڑے ساڈے میلے دے گیت سن کدی،
اج گڑ بیٹھے ہن، کجھ اپنتّ پرانی اوہ نہیں رہی کدھرے :
سبھ جگت بدل گیا ای،
ہنیرا جیہا چھا گیا ای،
اوہ پرانی-تیرینی کول ہندیاں دی-سانجھ نہیں دسدی ؛
ایوں جاپے جویں مڑ کدی نہ اوہ ویلا عاصی،
مڑ کدی نہ اوہ تھسی جہڑا سی کدی،
جویں مڑ پربھات کدی نہ عاصی ہن،
بسّ، رات اوپری نہ واقف دا ہنیرا،
تے اس وچ کلّ جگت پتہ پتہ ہنیرے دا ہو پیا ڈگدا ۔
مڑ آ پیارے توں،
ہن ڈھلّ ن لاویں، آ جویں توں سدا آؤندا،
پچھوں آ دوہاں ہتھاں نال بند کر نین میرے،
اچنچیت پچھیں "کون ؟"
تے پچھ، پچھ، مڑ پچھ،اتر نہ اڈیکیں توں،
تے لویں ساری پڑچھ مینوں اپنیاں باہاں وچ،
تے دیویں ایہہ خوشی مڑ،
جس نال مڑ کرساں موت نوں فتہ میں ۔
اس موتی اک ونھ کے،
اک کرن جہی تار وچ پرو دتا مینوں ۔
اپنے ہتھیں گلے میرے وچ پایا
عجیب-اہیب موتی ۔
جویں اکھاں نال تارے سوندے، اٹھدے، کھلھدے میٹدے
تویں اوہ موتی لگّ میری چھاتی،
میرے نال نال سوندا جاگدا، ہسدا روندا ۔
پر میں انگہلن، میں مورکھ،
مینوں اوہدی اصل خبر کوئی نانہہ ۔
اک دن ایہہ دھاگہ ٹٹا، موتی ڈگا،
تے میرے گلے وچوں ڈھیہہ پئی طلے دھرا 'تے ۔
میں حیران ہو دیکھدی ہاں،
دوویں زمین اکاش اکٹھے، اکو ویلے دوڑے،
ایہنوں پڑچھن نوں ڈاڈھی ستکار وچ،
ہائے ایہہ طلے کیوں ڈھٹھا ؟
مینوں ایہدی اصلی خبر کوئی نانہہ ۔
سمندر کنارے میں کھڑی اڈیکاں،
پیارے دا جہاز کد آوسی ؟
مینوں اداس کھڑی نوں دیکھ،
سارا سمندر آیا، ڈگیا پیراں وچ،
تے چھوہوے میرے پیر اپنی عیال نال ۔
پر میں ویکھدی دور، اتاہاں نوں،
پیارے دا جہاز کد آوسی ؟
سمندر ولّ میں دھیان نہ کردی،
سمندر میرا کی لگدا ؟
مینوں سمندر دی لوڑ کی ؟
میں دیکھدی دور اگاہاں نوں،
سمندر تھیں پار، پیارے دا جہاز کد آوسی ؟
اوہ آیا جہاز پیارے دا لہراں 'تے ٹردا،
جہاز وچ بیٹھا میرے سر دا سائیں ۔
میں تاں اس اوڑ سمندر نوں پیاریا،
میں تاں سمندر سارے تھیں واری واری،
جس اتے آیا جہاز اوہ پیارے دا ۔
میں تاں گھول گھمائیاں سمندر سارے دے پانیاں
میں اوہدے کیسری-سرری 'تے ہتھ پھیردی ۔
مینوں اوہدی سنگھ-گرجگھ لونء لونء بھاندی ہن، جگراں وچ چبھدی ۔
میں ملو ملی سمندر-سنگھدر نوں پیاردی،
سمندر تاں میرا روح ہے ۔
اوہ آیا جہاز پیارے دا سمندراں 'تے ٹردا ۔
جے توں میرا ہوویں،
میں دیکھاں نت تینوں،
تاں مندر دی نانہہ لوڑ مینوں،
مسجد، گرجا میرا توں ہیں ۔
جے میرا مکھ سورج-مکھی دے پھلّ وانگ پھرے،
ادھر جدھر توں ہوویں،
تے جے روز تیری نگاہاں دی دھپّ وچ نھاواں میں،
جے میرا من خیال تھیں، اچا ہووے،
میرے وچ سچیں ایمان، اسلام، بے اوڑک، ایہہ ؛
بسّ، مینوں دنیاں دین دی لوڑ نہیں ۔
اس ٹٹی بھجی کویتا دی پلاٹ تاں نمانی جہی ہے، پر اس پلاٹ دوارا آئے جذبے
امڈ امڈ نکلے ہن تے اک نکی رنگیل کلی اتے رنگے پھلاں دے ہار ہن ۔ کلی دسدی نہیں،
دسّ کے کرنا کیہ سو ؟ سہنپّ تے جوانی دا دھراں دا میلہ ہے ۔اک نمانی ککھاں دی جھگی اندر،
مندر پیار دا بنیا تے دل دے دریا وگ کھلوتے ؛ جھگی جھگی رڑھ ٹری، ٹھاٹھاں ماردے دریا 'تے
رڑھدی جاندی جھگی، اس وچ اڈول بیٹھی اک کڑی تے اسدے بھاگاں دی اک کہانی ہے ۔کدھرے کدھرے
نکے نکے اکھراں وچ اوہناں ککھاں وچ اڑے وڈے وڈے دلاں وانگ کجھ ارتھ ہن ۔ہاں بسّ ! اک ککھاں
دی جھگی بنائی ہے، وچ اک بولدی گھگی دا آلھنا ہے ۔پنکھیروآں دے نامو نشان نہیں ہندے، اس سسی
پنوں دا نواں ناں کوئی نہیں رکھیا ۔
-پورن سنگھ، گوالیئر
اک جنگلی پھلّ
نیلے نیلے گگناں ہیٹھ،
اک ککھاں دی جھگی
ککھّ پیلے پیلے، نویں چھوائے،
تے ککھاں 'تے پیندیاں جھرمٹ پاندیاں،
بے تاب سورج دیاں کمبدیاں کرناں ؛
ککھّ سبھ سونے دے ۔
اس وچ بیٹھی اک سوہنی سوہل،
مرگ-نینیں، چٹی دودھ کڑی،
پتلی چھنگ، بھر-جوان،
ابوجھ، آپے وچ ڈبی ۔
نین اس دے نشیلے، کجھ لال لال،
ادھ-میٹے، ادھ-کھلھے،
سفنے بھرے، اک اکہِ جوتی دے دو بلدے دیوے ۔
نہار رسیلی، گورا بدن،
گورے گورے انگ کڑی دے،
تے گورے بدن پھلّ گلاب دی بھاہ،
اک بولدی بولدی گلابی بھکھّ،
پربھا-جوتا، اک جنگلی پھلّ وانگ ۔
رس نال جھو جو جھو کردی البیلی :
رس ڈولھدی خوشبو بھری جوانی، مستانی،
ہلاریا وچ وانگ بسنت رسیلی،
اڈول وانگ پورے کھڑے کملاں،
پوری کھڑی، آپا-چاء بھری،
سونے دے ککھاں دی جھگی وچ اوہ ؛
اس وچ ڈلھکے اوہدا اچھوہ سہنپّ،
تے aیس حسن دیاں سوخم چمکاں،
اس ککھاں دی جھگی دے اندر جلو،
تے ککھاں نوں بھگو، باہر چوندیاں،
ضداں سہنپّ لشکاں ماردا ۔
حسناں والی بیٹھی جیویں کسے گگن وچ،
اچی اچی پئی دسدی، دور، اپر ۔
آپ مہاری دل کھچدی انجان،
دلاں نال کھیڈدی، وانگ منیاں اچھالدی ۔
دل کھونہدی کھونہدی،
چھپدی چھپاؤندی،
جاندی کھسکدی دور اپر، اپر، ہور اپر ۔
لکدی درساندی، جاندی اڈدی،
وانگ چاہ امٹّ اوہ،
پرے پرے، اپر اپر، ہتھ نہیں آؤندی ۔
پرتکھ، پر مایہ، سہنپّ اوہ،
بلاوے، مچکاوے، نسّ جاوے پرے پرے،
سوپن سوچھ، جویں چھائی مائیں ہونودی ۔
سوہنی لٹکاں لشکاں والی،
بیٹھی چپّ، پر اوہدا روپ آپ مہارا پیا گاؤندا،
گگناں وچ اک روپ-سر پئی وجدی ۔
اک الاپ کناں وچ آؤندا،
سوہنی دا سندر دیدار پیا پاؤندا :
کومل کمال میں
آتم جمال میں،
گگناں دا لال میں،
ہتھ لایاں پگھلنا ۔
دل نال ٹوہ مینوں،
نین نال چھوہ مینوں،
آس وچ جوہ مینوں،
جاگ آیاں کھسکنا ۔
ہتھ نہ لا مینوں،
انگ نہ چھہا مینوں،
رسیاں نہ پا مینوں،
نیند دا میں سفنہ ۔
ہرآں دی آب میں،
بجلیاں دی تاب میں،
سوالاں دی جواب میں،
آپے وچ وسنا ۔
تاریا دی لٹک میں،
نیناں دی مٹک میں،
منیاں سپھٹک میں،
مڑ مڑ نہالنا ۔
چاء دا ابھار میں،
رس دا چھنکار میں،
نور دی فہار میں،
پیناں تے خیالنا ۔
نیناں نال بولاں میں،
جیبھ نال تولاں میں،
مر مر ہاں مؤلاں میں،
گگن میرا آلھنا ۔
ریکھ ہاں اکاش والی،
روح ہاں پرکاش والی،
مورت ہاں وگاس والی،
خوشیاں نال پالنا ۔
اچیاں دی ہاں چھوہ میں،
دلاں دی مٹھی لوء میں،
ربّ دی ہاں سوٕ میں،
پیار چوگ پاونا ۔
جگراں ڈونگھی کوک میں،
دمدمیں دی بلدی پھوک میں،
اڈدی کومل ملوک میں،
اڈنا تے اڈاونا ۔
2
گوری دی بولی اپنی،
دمکدی، لشکدی، لاٹاں بل بل کردیاں ۔
اک اسگاہ، اتاہ جی،
کتھوں آیا ؟ کتھے ونجھسی ؟
کس نوں پتہ، آپ مہارا
اک اڈدا پنکھیرو پیا کوکدا ۔
کسے ہور دے دیدے کھلھے ۔
اک ہور جی-پنکھیرو اڈدا،
آن اسے ٹاہلے بیٹھیا ۔
اوہناں دیدیاں وچ جھگی،
تے جھگی وچ اس دے دیدے،
اوہناں اکھاں وچ چن چڑھ آیا دن دہاڑی ۔
ہن چڑھے سورج نوں کون تکے ؟
جھگی دے ککھاں وچ اڑ گئے اوہ سفنے بھرے دیوے ۔
جھگی دے چن نوں ویکھ ویکھ،
کجھ ملدے جاندے ہن،
کجھ جڑدے جاندے ہن،
بھری دوپہر اوہناں دیدیاں نوں،
سورج نیلے اکاش وچ ڈبدا ڈبدا دسدا ہے ۔
مڑ مڑ سوہنی دے براگی کیساں دی رات پیندی جاندی ہے ۔
چار چپھیرے ککھاں ہیٹھ تے ککھاں اپر،
ساری جھگی اپر ادھی رات آ چھائی ہے ۔
کڑی کی ؟ اک دیوا بل رہا ہے،
بلدا تے بلاندا ہے،
اک تارہ چمک رہا ہے،
جھمکدیاں اکھاں دے اشارے الٰہی ہن ۔
جھگی جگمگ جگمگ ہو رہی ہے،
اس چن-نہار تھیں اک چاننا پے رہا ہے ۔
مند مند ہسی لشک رہی ہے،
ٹھنڈھ ٹھنڈھ، اک چٹی اگّ برس رہی ہے ۔
روپ انوپ دیکھ دیکھ،
دل سوہنے دا اکٹھا ہندا جاندا ہے ۔
نین بؤرانے ہو مٹدے جاندے،
چھپر ڈھہندے ہن،
دن دہاڑی سوہنا سفنہ ہو رہا ہے ۔
ہولے ہولے، کالی کالی،
ڈونگھی ڈونگھی، نین رات آ رہی ہے ۔
تے اوہناں نیناں وچ، جھگی دے اندر
اک پورنماں دا چن چڑھ رہا ہے
اچا اچا ہندا آؤندا ہے ۔
3
پر سی اوہ اک پرنائی کڑی،
جہدی جوانی سی کوکاں ماردی ۔
چپّ چپیتی،ہسوں ہسوں کردی،
کھلھی پیشانی، پرسنّ بدن،
ہاسے اپنے کیردی چار چپھیرے تکدی ۔
تے اپنے سہل سہپن تھیں بے خبر،
ایہو تاں سی سہپن دی اک-ونھویں دمک ۔
خصم وچاری دا بھنے دانے ویچدا،
ادھ کھڑ، کجھ جھوریاں نچڑیا نمبو ۔
اک دودھ دی کڑاہی، پکوڑیاں تلن دا سامان سارا،
تیل تے سبون، لون رکھے،
آٹا تے دال،
نکی نکیاں ٹوکریاں،
میلے چکڑ وچارے دے کپڑے،
تھندھے تے پرانے-پھٹیانے،
کماؤ تے سود-کھاؤ بچہ،
اک جیون-دوڑن دا ہپھیا، ڈھٹھا پرانا سپاہی ۔
آٹا چٹا چٹا تولے،
سڑک کنارے بیٹھا گنے کوڈیاں تے پیسے،
مڑ مڑ حساباں وچ ڈبا،
عجیب مویا مویا آدمی ۔
اس ہٹی اگوں لنگھدی سڑک،
جہڑی چکر کھا کھا،
پہاڑاں نوں چڑھی جاؤندی ۔
ایہہ سڑج دن رات ٹردی،
نت نویں دنیاں اٹھدی تے سماندی،
آؤندی تے جاؤندی، ڈھولے گاؤندی،
دنیاں دے ہڑھاں دے ہڑ،
وگدے وہندے ٹردے جاندے ۔
تے اس تردی دنیاں وچ،
بیٹھا اچلّ اہلّ اوہ ہٹی والا،
اپنی پھٹی پھہڑی اپر،
مانوں پیسیا تے کوڈیاں دی مورت ؛
روپیاں دی چھن چھن نوں سندا ؛
عجیب کسے سمادھی وچ ایہہ جوگی ۔
ہلے دنیاں ہلے،
مرے دنیاں مرے،
آوے، جاوے لوکائی،
ٹٹے بھجے سبھ خدائی،
پر کدے نہ ہلے،
ایہدی پھٹی پھہڑی ۔
کدی نہ کمبے ایہدی میلی، تھندی تکڑی !
ہٹی 'تے روز گہما گہمی رہندی ۔
کوئی دودھ پیوے آن اتھے،
کوئی تلاوے پکوڑیاں،
کوئی بھنے دانے تلاندا،
کوئی خاہمخاہ گلاں مچکاوے ۔
لون تے سبون گراواں والے لین آؤندے،
آؤن تے جان، کوئی ن ٹکے اتھے،
بس ! کوڈیاں تے پیسے چھناچھن پیندے،
بس ! پیندے تے رہندے، ایہہ دمڑے ہمیش ۔
ایہہ ہٹی اس پہاڑی کھتری دی،
اک آپ دی نکی جہی دنیاں،
پر وسدی تے پیسے روپئے دیاں شکلاں،
اس کھتری دی منّ-جمیاں مورتاں،
روپئے پیسے دیاں پئیاں نچدیاں !
اوہ کڑی !
اس مویاں دے گھمسان وچ،
جنگل تھیں آندے ہرنوٹے وانگ،
کجھ ٹھہرے، کجھ تربھکے، کجھ تکے، کجھ اچھلے،
دیکھ، دیکھ ایہہ نویں روپئے پیسے دی دنیاں !
پر کرے کی ؟ اوہ بدھی پئی، ہلدی !
اوہ جوبن متی، اوہ لٹ لٹ بلدی، تیز مورت
اوہ سہنپّ شاہزادی، اوہ گگن ہنسنی،
سارا کم کاج کردی اس تھندھے تھندھار دا ۔
ایہہ نعر دن رات کردی اتھکّ،
بن منجھن، بن جھنمن،
سارا کم اس ہٹیوان دا ۔
ایہہ سوہنی نازک نعر،
کردی سبھ کم وانگ مٹی لبڑیاں مجورنیاں ۔
4
دن اتھے آ ڈھیہہ ڈھیہہ پیندا،
بے ہوش جیہا ہندا جاندا،
رات وی ترہندی،نسدی تے ڈگدی،
دن رات نوں سمجھ نہیں آؤندی،
انے اوڑک دے حسن دا لوکیں
ہائے ! کی ملّ پاؤندے ؟
چڑھے سورج، دن دہاڑے، اکھاں اگھاڑے،
کئی انھیں پوپڑی مچانودے،
ایہہ ناشکرے بندے دیکھن نانہہ
الکھ نہیں لکھانودے !
حسن کھڑھا ساہمنے مورتیمان، بے ہوش نہیں پچھاندے ۔
انی سہنپّ ٹٹی اتھے !
انی خوشبو انگاں دی آؤندی،
انی جوانی دی پاتشاہی دی رونق،
اناں اقبال پیا حسن دا وسدا ۔
ہائے ! ایہناں مست کالے مرگ نیناں کون دیکھن آؤندا ؟
بسّ، راہ گزرو پہاڑاں نوں جان والے
خچراں کھوتیاں دے تھوری سپاہی،
بسّ، ٹردی رڑھدی جاندی منہ مٹی بھری لوکائی
جہڑی کھلی اکھیاں انھیں ہوئی دھانودی ۔
بسّ، ایہو جیؤندی موئی لوکائی،
وانگ انھے کتیاں ہرناں مگر، نسدی ۔
5
سوہنی نعر پیاری سوے-سنگھاسن بیٹھی،
ککھاں دی جھگی وچ اک اگّ پئی بلدی !
ایہہ نعر قدرت دا اک سریلا گیت،
جنگلاں وچ ڈلھدے وہندے چشمیاں وانگ،
کسے نیناں والے نوں سددی بلاؤندی !
تے سن سدّ اگمّ حسن دی پری نوں
اک ملن کوئی آؤندا !
نیناں دیاں ڈوراں آپے پیچ آن پاؤندے !
تے چائیں چائیں اک چاہ وچ پیاری،
آیاں دا ستکار کرن اٹھدی ۔
اٹھدی کی بہندی ! بہندی کہ وگدی،
وگدی کہ اڈدی، کجھ پتہ پیا نہیں لگدا
آیاں دا ستکار پئی کردی ۔
پیاسے کسے دور تھیں اڈدے آندے نوں کول اپنے بٹھاؤندی،
تے تکے مڑ تکے پچھے کجھ نانہہ ۔
کدی چھناں پانی دا ٹھنڈے دا آندی،
کدی آٹا چھاندی، گنھدی تے گھیؤ کھنڈ ملاؤندی،
چوریاں پئی کٹدی، کٹدی کہ ڈہلدی، کجھ پتہ پیا نہیں لگدا ۔
مڑ مڑ تکدی، تکدی کہ مردی، مردی کہ جیوندی کجھ پتہ
پیا نہیں لگدا ۔
واہ چہل بحل لگی اس اکلی جھگی وچ،
تے نیناں والے دی آپ ساری ضیافت پئی ہندی،
پتہ کے پئی کردی !
6
اس روز اتھے،
جد ہٹی والا، وپاری بھاری پہاڑی، سی گیا کتھے،
نہان چاہے گیا ہووے، چاہے مظاریاں نوں کوسن،
پر جھگی خالی سی، کھالمخالی، اوہ سی نہیں اتھے ۔
اک امیر سجن
دل دا گمبھیر، سدھا ٹرن والا، کوئی اک ہور،
لنگھدا جاندا بھلیمانس، ٹبر سمیت ہٹی پاس آن لتھا ۔
اوہدے آؤن نال کھلبلی ہوئی، نہ گھبراہٹ ۔
دن چڑھے، چوکھی رات گئی ورگی وہل تے اکلّ اس گوری دی نوں
کسے نہ چھیڑیا ؛ کجھ تھوڑھی دور دی واٹ 'تے اہلے اوہ بہہ
گیا، کی دیکھے :
اس پربھا جوت کڑی کول کھڑھا، اندر پسار وچ اک نواں گبھرو
جوان سی ؛
مس بھناں، لماں، لوری ڈیل والا، سوہنا ظالم جوان سی ۔
رنگ عشقَ وچ کھچیا، اوہدی پھٹدی جوانی سی،
تے کیس اوہدے گھنگرالے موڈھیاں 'تے لمکدے ۔
اکھاں نرگسی، بازاں وانگ لیندیاں اڈاریاں،
پورن سہنپّ پاس آن وچریا اکلا اک جوان سی ۔
کڑی دا مڈھ قدیم دا سی کوئی واقف کار ۔
عرشاں دا سی کہ خاکی بندہ،
نہیں، نور تے خاک دی سوہنی اک گوند سی،
اوہدا روپ سورجاں نوں مشکریاں، تاریاں نال مچدا،
تے جوانی-پھنگھاں تے اڈدا اوہ اک گبھرو انسان سی ۔
ریکھاں تے سوہنے سوہنے لیکھ سن،
جوگی سی کہ راجا، کوئی داڈھا بھاگ وان سی ۔
اوہنوں دیکھن سماں سی کھلو گیا،
تکن وچ لوپ ہویا نہیں سی ٹردا،
رنگ کجھ شیام شیام بدلاں دے دیش دا،
لٹک اک نویں تے نرالی سی،
پر ہتھ سن، پیر سن،
دل سی مہان دھڑکدا اس پسار وچ ۔
چپّ چپاتے، چوری چوری،
ویہڑے آن وڑیا سی ۔
جنگل ونوں آیا ہووے،
تے پھلاں دا اتی پیارا سی ۔
ہار پا پیارا گلے،
کھچّ سوہنی گھر آیا سی ۔
کناں وچ پیار دے، چمبا تے چمبیلی لٹکے،
گلے وچ گلباشی دیاں گانیاں،
اک بانکا بلوچ ظالم مڑ آیا سی ۔
کھڑوتا سی مست ہو، ککھّ ککھّ کمبدا سی،
جھگی ساری جھلی، اک جھوٹا پیا دواندا ۔
تھر تھر کمبدی پیار نال،
سوہنی جاگدی جاگدی ستی،
تے ستی ستی جاگدی سی ۔
دیکھدی پئی "پیار" نوں،
دل نوں پکڑ پکڑ بہالدی سی ۔
ویکھدی تے ہسدی، بے ہوش جہی ٹٹی ٹٹی بولدی،
بے سدھ سی، سوہنا آپ آن سہنپّ نوں پیا کھچدا،
کڑی کھچیندی جاندی سی ؟
پر شرماں دی کوئی تھاں نہیں، پوری اکلّ سی :
کھڑکی تے گواچدی، گواچدی گواچدی جاندی سی،
بہبل ہو ہو کتھے پئی جاندی سی ؟
واری واری، صدقے صدقے،
وانگ گھگی گھمن گھیریاں کھاندی سی ۔
سارے انگ تے نین، جی تے، تے جان،
وکھو وکھ، اک، مل مل، وکھرے تے اکٹھے اس پاسوں،
نس نس جاندے سن ۔
بے ہوشی چھاندی سی،
پر غش نہیں آؤندی سی ۔
اک اکہِ خوشی،
اک من دا ہلورا،
اوہدا راکھا سی ۔
دل کڑی دا لہر لہر ہو وگدا سی،
تے لہراں مار چھالاں جا ٹکراندیاں سن اس سوہنے دے دل دیاں
کندھاں نال ۔
تے گبھرو دیاں کندھاں ڈھیہہ ڈھیری ہندیاں دسدیاں سن، پانی پانی
پئیاں ہندیاں سن ۔
تے دل اوہدا وی لہر لہر ہو آندا سی ۔
دل والیاں دیاں لہراں پیچ پیچاں پاندیاں سن،
کڑی ننڈھے وچ، ننڈھا کڑی وچ،
اک اک، تے وکھو وکھ تے دوویں اکٹھے،
اک دوجے وچ گھلدے جاندے سن،
ڈبدے سن تے تردے آندے سن،
تے ڈبّ ڈبّ تے تر تر اس اسگاہ سمندر وچ، وانگ سورج تے چن،
وانگ دن تے رات، مڑ مڑ نکلدے تے لوپ ہندے سن ۔
تے نیلے پانیاں وچوں اک الاپ اٹھدا سی،
تے وانگ دھوپ-دھونئیں دے اکاش وچ گمدا سی،
پر پلاڑ وچ اک تھرتھراندی گونج سی ۔
جوبن، جان، تے روح تے جسم میرا،
قسم ربّ دی اضل تھیں ہویا تیرا ۔
تیرے روپ نوں، ربّ ویاہیاں وے،
دھر درگاہ تھیں چل میں آئیاں وے،
گھول گھمائیاں گھول گھمائیاں وے،
تیرے صدقے صدقے سائیاں وے ۔
سورج ڈبدے نوں سنی سدّ تیری،
مٹھی سر، بریک، بے حدّ تیری،
کھلوویں ! سورجا ! دوڑدی آئیاں وے،
زوراں والیاں کڈھ منگائیاں وے،
گھول گھمائیاں، گھول گھمائیاں وے،
تیرے صدقے صدقے سائیاں وے ۔
نیناں والیا ! نیناں دیا جائیاں میں،
تینڈے لئی جوانی بر آئیاں میں،
تینڈے لئی ہٹی ہٹی وکائیاں میں،
ننگے سر تے پیر اٹھ دھائیاں میں،
گھول گھمائیاں، گھول گھمائیاں میں،
تیرے صدقے صدقے سائیاں میں ۔
آویں ! آویں ! توں ہڑ پیار دا وے،
ترپیں کندھ کوٹھے دل یار دا وے ۔
ڈھاہیں ڈھبے قتل عامَ دا وے،
وگیں وانگ تلوار جین نام دا وے ۔
گھول گھمائیاں، گھول گھمائیاں وے،
تیرے صدقے صدقے سائیاں وے ۔
جند جان گھولیں، میرے نین گھولیں،
گھول اپنے وچ سما مینوں،
تھکی "چاء" دی وچ "آرام" گھولیں
رکھ اپنے وچ تھکا مینوں ۔
گھول گھمائیاں، گھول گھمائیاں وے،
تیرے صدقے صدقے سائیاں وے ۔
7
پر جھگی اج اک مندر پیار دا سی،
دین سی، دھرم سی، ایمان سی اتھے،
پر باہر دنیاں اکھڑکھاندے سی اتھے،
دسدا پسدا ہور کسے نوں کے سی ۔
ایہہ سی، اک "بلوچ ظالم" کھڑھا سی،
تے "نویں اک سسی" چلھے بیٹھی روٹی پکاندی سی ؛
گھیؤ تے پراؤنٹھے نہیں، ج جان گھول رہی سی،
تے مڑ مڑ "بلوچ" ولّ تکدی جاندی سی،
تے نکی نکی ہسی پھلّ-چہرے 'تے لہراندی سی ۔
کون دسے روٹی سی کہ جادو ؟
پھوک پھوک بنجارن پاندی سی ۔
جادوگرنی سی کوئی مصر، یوسف دیش دی،
جاں اک ان پڑھ کڑی پنجاب بے مہار دی ۔
اس گبھرو البیلے نوں بنھ نیناں نال بٹھایا پاس،
پر پتہ نہیں سی لگدا،
کون کس دا مالک سی ؟
پر یارو ! دن دہاڑی دوہاں لئی اک ڈونگھی رات پئی سی ۔
گبھرو دیاں اکھاں مست ہوئیاں،
اس حسن دے اسمان وچ وانگ کونجاں اڈاریاں ماردیاں سن،
تے اپنے چن ونے اوہ اڈدیاں جاندیاں سن،
تے ایہہ اڈدیاں اکھاں،
اپنے پیار پھنگھاں نال چاہن ڈھکنا،
اس اپنے عید دے چن نوں ۔
گوریئے ! نیں گوریئے !
نیناں وچ، آ، لکاواں تینوں،
دل وچ، ٹر آ، چھپاواں تینوں،
من وچ وساواں، آ عید میریئے ۔
گوریئے ! نیں گوریئے !
توڑ گگن سارا لیاواں میں،
اڈّ چناں میریا !
لٹک میرے گگن وچ،
چمک ساری روح ہو،
چمکا مینوں اپنے مکھ نال گوریئے ۔
روح دا اندھیرا مٹ،
دھپّ چڑھے ادھی رات نوں،
برفاں تے چاننی،
آ عید میریئے !
گوریئے ! نیں گوریئے !
تاریاں دی پا، آ، داونی !
موتی لٹکاواں تیرے وال وال پیاریئے !
مکّ گیا جگّ دا سہنپّ سارا،
چڑھ چن عید دے، بھر بھنڈار سارا !
گوریئے ! نیں گوریئے !
اسمان سارے سکھنے،
ہن دھیان کی رکھنے !
آ، میری عید توں،
چا ؛ مینوں آپ تھیں،
لکا، آپے وچ توں،
آپا ہن چکھا مینوں،
ربّ توں دکھا مینوں،
ہسّ پھلّ کھڑا سارے،
آپے وچ ملا سارے،
وٹّ متھے پا توں،
کوڑ واک اﷲ توں،
تیرے بنا رس نہیں،
میریا چناں ! چڑھ آ توں،
چڑھ آ، چڑھ آ توں !
ایوں کوکدا باز پیار دا سی،
تے مست نیناں کھلاردیاں جاندیاں سن
حدوں بے حدّ اپنے کالے بدلاں دے سائے !
دوویں، اک چن، دو پنکھیرو،
چپّ سن کھلوتے اس ککھاں دی جھگی دے اہلے !
8
عجب اک تماشہ سی،
قدرت دا دل-بجھواں نظارہ
اندر پیار وچ گبھرو پیار دا گاہک کھڑا ۔
دو لہردے لہردے روح،
کجھ وگدے، کجھ ٹھہردے ٹھہردے روح،
ملدے تے وچھڑدے سن،
کجھ تریہ جہی سی، کجھ دوڑ جہی لگی چھپسی دھیان نوں،
تے باہر وارے تھوڑھی واٹ 'تے اوہلے سی امیر گاہک کھڑا ۔
باہر کھڑیاں نوں اندر دی کے خبر
بھاویں کھلھا بن کواڑا اک پسار سی ۔
باہر سی امیر کھڑا،
پاس اس دے بچے ولکدے،
روندے روں روں کردے اکھاں ملدے،
تے آکھن "بھکھ لگی ہے"
تے امیر مڑ مڑ آکھے-
"بھینیں ! بچیاں نوں روٹی بنا دیویں آہ ۔"
"کیوں بھائی ؟" "بھینیں ! کجھ روٹی سانوں دیسیں نہ،
اساں اگے جانا ہے دن چڑھ چوکھا آیا ہے،
وہلی وہلی پکا دیسیں نہ،
دسّ نہ بھینیں ! بچے بھکھے ہن ؟"
"نہیں وے بھراوا ۔
میں کوئی روٹی پکان والی مہرن ہاں ؟
ہٹی والا نہیں اتھے،
اتھے روٹی راٹی کوئی نہیں ویرا ۔
مینوں کتھے وہل وے ویرا !"
ہسدی، مست جوان گٹکدی البیلی،
تے ایوں ایہہ کہن باہروار، سٹدی جاندی،
پینگھ اپنی 'چڑھی،
گھکاندی پینگھ، چڑھدی چڑھاندی جاندی،
الردی، الاردی جاندی اکاش نوں،
تے گاندی پئی جاوے، بھلی چا، اپنے وچ،
"مینوں کتھے وہل ویرا !"
اوہ ہسدی دی، اڈدی دی، پینگھاں چڑھدی دی،
موتیاں دی لڑی ٹٹّ ٹٹّ پئی پیندی،
مڑ مڑ وانگ بجلیاں لشکدیاں،
تے ایہناں ڈلھ ڈلھ جاندیاں چمکاں نوں،
چمّ چمّ ہوٹھاں نال چکدا اوہ بانکا جوان سی ۔
9
امیر نوں تانگھ ہوردے دی سی،
سوہنی چڑھی پتنگ سی،
تے نڈھا کھڑا گاہک سی گوڑھ دا، کھڑا اندر،
تے روٹی دا خریددار باہر سی پیا اڈیکدا ۔
نیناں-راتاں، اندھیری وچ،
دن دوپیہری دے جند-جوبن دے رنگ سبھ گبھرو دے دل دے اہلے
سن ۔
باہر دے گاہک نوں نرا چلھا تے پرات دسدی سی،
کے ہٹی والے دی نعر اک روٹی پکا رہی،
اپنے بچیاں نوں دیکھدا سی،
روندے تے بھکھے تے ولوں ولوں کردے،
تے اوہناں نال بیٹھا روٹی دی اڈیک وچ،
بھلیمانس امیر سکھنے دل دا ڈھول وجاؤندا ۔
10
اتنے وچ کھوں کھوں کردا،
کڑبی دا گڈا سر 'تے دھریا،
ہپھیا، تھکیا، ساہو-ساہو،
اک ٹٹی جتی 'تے چڑھیا،
ٹھپّ ٹھپّ کردا سوٹی کھڑکاندا،
جھگی دے پچھواڑے اکھڑکھاندھ،
ہٹی والا آ گیا !
اوہ ! کڑی دا چن-چہرہ،
کجھ کالا کالا پیا ؛
ایہہ کی انوکھی آواز،
ادھی رات دی دوپہر چڑھی وچ،
پورا چن گرہن لگّ گیا !
ہیں ! ایہہ کی ؟
نہ اوہ رنگیلا چھیل گبھرو،
نہ رات اس دے نیناں دی،
نہ رات اس دے سفنے دی،
نہ اوہ سی، نہ اس دا چن عید دا ایہہ !
سبھ چھائیں مائیں، ایہی پر نہیں سی،
سفنہ سی، کہ کجھ ہے سی،
سچ سی اوہ کہ ایہہ ؟
پورنماں دی رات کدھر نسّ گئی ؟
تے ایہہ بلدی دوپہر کہی چڑھ پئی ہے ؟
تے کوڑا کھیل جادو تماشہ سی ؟
اتھے کجھ نہیں ہور سی !
اک بس ان پڑھ کڑی،
مجوری-لبڑی ہٹیوان غریب دی نعر ؟
روٹی بسّ پکا رہی ہے ؟
اگّ لال لال بل رہی ہے ؟
11
ہیں ! ایہہ کی ؟
اس جھگی دے پچھواڑے،
ایہہ کی پربھات-ککڑ بولیا-
کی سوہنی رات کھنڈ گئی ہے ؟
ملے وچھڑ گئے کی ؟
اسمان اک کھڑ کھڑ نال ٹٹّ پئے کی ؟
کاڑ کاڑ ہوئی چھت نیلا ڈھیہہ پیا ؟
پیارے وچھڑ گئے کی ؟
سماں جہڑا کھلوتا سی،
چھان چھان کردا اک چھن کھڑے ٹر پیا کی ؟
12
مکی دی پنڈ پسار آن لاہی،
تے پگڑی سنبھال کے تھندھا تھندھار بولیا-
"نیں گوریئے ایہہ کی ؟
کویلے ایہہ منّ کس واسطے بن رہے ہن ؟
ایہہ کی سماج ہے ؟
وہلی جھگی چھڈّ کے گیا،
ایہہ کی لکّ گیا سنسار ہے ؟
13
کوڈیاں تے پیسیاں دے گنن والیا !
تینوں کی پتہ ؟
چناں اتے چکور دیکھے کی ؟
دیوے اتے پتنگیاں دی گنتی بے شمار ہندی ہے !
پر کی جانے جانور !
اس لئی تاں بسّ،
اوہ روٹی پکان واسطے،
اوہ آٹا چھانن واسطے،
اوہ بھاڈے مانجن واسطے،
اوہ ملّ پرنائی-نارائی،
اک مست مجورن مٹیار ہے !
اس وچارے نوں کی خبر جوبن لاٹاں کی ہن ؟
روپ کی، دل کی، "چاء" کی ہے ؟
کھچّ کی ہے، عشقَ کی ہے ؟
اثار کی ہے، سار کی ہے ؟
اس نوں کی پتہ، کہ جی دا ہڑ کی ہے ؟
تے جسماں دی توڑ پھوڑ اٹھ واہناں کی ہے ؟
تے جل تھل ہو اک ہونا کی ہے ؟
اسماناں دا دوڑنا مکھڑے نوں ویکھن،
تے مکھڑے دا بے انت ہو جانا کی ہے ؟
اسگاہ اتھاہ دا ریکھاں وچ آنا کی ہے ؟
تے ریکھاں لیکھاں نوں میخ مار،
مڑ اسگاہ ہو ٹرنا، ٹرنا کی ہے ؟
دل دے سمندراں دی خبر کی ؟
تے اوہناں سمندراں دے طوفان دے ابھار دا کی پتہ ؟
اس ابھار وچ کشتیاں ہزار نوں موندے منہ مار پاش پاش کرنا،
سفنہ کجھ نہ، مست ہو اچھلنا، آپ متا ہونا کی ہے ؟
ہزاراں پربتاں نوں دور کر،
سدھا ہڑھاں دے ہڑ ہو آنا کی ہے ؟
اک نکے جہے دل وچ اننت نوں وسانا کی ہے ؟
تے اننت ہو مڑ روپ رنگ وچ جانا کی ہے ؟
سہنپّ دی کی خبر، ؟ سوہنے کی ہن !
ربّ ہن، ربتاں ہن،
پیار ہن، مٹھے ہن، کوڑے ہن،
کیہن، جیون ہن، موت ہن،
ایہہ اگمّ دیاں نت نویاں ریکھاں کی ہن ؟
اضل دے فعال کنج پیندے ہن ؟
تے شاہد پکڑیندے تے چور چھٹیندے کنج ہن ؟
14
گن او بھائی ! بیٹھا دن رات کوڈیاں ۔
جے تینوں ہن متّ نہ پھرے، تد مڑ کد پھرسی ؟
ایہہ دیوا عرش دا پا کے وی،
نہیں آئی، مڑ کد آوسی ؟
تیری مدد کون کرسی،
تے کرسی کس طرحاں کوئی ؟
سہنپّ تیرے گھر آئی،
توں اکھ اگھاڑ نہ تکیں،
تاں تیرا کوئی کے کرے بھائی ؟
تیرے پاس اوہ پھلّ، جہڑا ہور کدھرے نانہہ،
توں شکر نہ کریں،
وہلا ہو کے تکیں نانہہ،
تے تکّ تکّ جیویں نانہہ،
تاں توں ہی دسّ تیرا کوئی کرے کی ؟
روح نوں شنگاریں نانہہ،
منٹ منٹ روح نوں ماریں وانگ مکھیاں،
مڑ مڑ تں ڈبیں تینوں تارے کون ؟
15
مڑ بولیا-
جتی لاہ، انتر پسارے وچ پیراں پا،
وانگ کسے اک ملک دے پاتشاہ ۔
"دسّ نہ ! بولنی کیوں نہیں ایں ؟
پھکاں ماریں-ساسیں لمے لویں،
اگّ بالیں، روٹی پکاویں،
کویلے سبھ کم تیرے چپّ چپیتیئے ۔
ایہہ پراؤنٹھے کس لئی ہن ؟"
پیلے ادھ کھڑ چہرے اپر وی نور چڑھ آیا-
لالی دمکی، کلیجہ کمبیا،
لہو اکھاں وچ بھر آیا ۔
لسے لساڑ وچ زور کانگ آئی،
آئی بھاویں غصے نال،
پر کجھ جند مڑ ٹر آئی،
موڑ پیا، ہسدا ہسدا دیوا،
مڑ اک ویر پھر ٹہکیا ۔
"ہائے ! دسّ نہ ۔ کون اتھے آیا ؟
آیا کوئی ضرور ہے،
رونق پسار دی پئی دسدی،
ایہہ جھٹپٹی ہونا-نہ-ہونا کیہ ہے ؟
کجھ اڈّ گیا دسدا ۔
اوہ ٹہنی جتھوں ہنے پنکھیرو اڈے، کجھ کمبدی کجھ کمبدی ہے ۔
نہار تیری گوریئے ! کدھر ٹر گئی ہے ؟
دل میرے وچ کجھ ہندا،
ایہہ جھٹپٹی چپّ کی ہے ؟
ایہہ ہنے کوئی جاپدی سجری جہی کی گھبراہٹ ہے ؟
سوہنی دے بلھ کمبے، کجھ فرقے،
مٹھے مٹھے لال ہونٹھ،
پتیاں غلاب دیاں،
غصہ تاں سارا، زہر پیالہ،
مٹھا گھٹّ کر پی گئی
تے ہسّ ہسّ بولے :
"غصے کیوں ہندے ہو ؟
اوہ چھاواں بیٹھے لوک
منجیاں وان دی 'تے :
اوہناں بھراواں واسطے، میں اگّ بالی،
روٹی پکا رہی ہاں،
اس ویرے دور جانا ہے ۔
دھپّ چڑھ رہی ہے ۔"
تے امیر گاہک ولّ تکّ اچی بولی چلک کے :
"لؤ بھراوو ! روٹیاں ۔
آؤ ! بچیؤ ! کھاؤ،
بڑی دیر ہو گئی ہے ۔"
