کھلے گھنڈ پروفیسر پورن سنگھ
1
مڑ، مڑ، پچھے، اگے، میں ویکھدا،
نام کی چیز ہے ؟ نام مینوں دھروکدا،
میں اپنے نام تے کیوں بولدا ؟
نام کی ہے ؟ ہور کوئی نام ہووے،
فرق کی ہے ؟
میں اچرج ہو ویکھدا نام اپنے نوں،
مڑ، مڑ، ویکھدا ایہہ کی ہے ؟
… … …
سچ کہندا شیکسپیار،
گلاب نوں گلاب گلاب سدو،
بھاویں کنڈا، کنڈا، نام وچ کی ہے ؟
خوشبو پیار دی،
لالی جوانی دی،
بھا عرش دی،
جند بوٹے دی،
دھرت دا سپھنا-بسا، ایہہ گلاب ہے !
میرا، گلاب وانگوں، 'گلاب، گلاب'،
نام وچ کی ہے ؟
میں لکھاں سمندراں دا موتی،
عرشاں دیاں روشنیاں دا قطرہ،
لکھاں نیناں دی جھلک جہی،
سوہنے مونہاں انیکاں دی بجلی،
رونق کسے انڈٹھے اقبال دی،
نام اپنا پچھدا،
کون دسدا ؟
پلاڑ جہی وچ اک وارتھ جہی چیخ ہے ۔
2
ڈھیر چر ہویا،
میں جد بال ساں،
خوشی ساں نویں جمے پھلّ دی،
لالی پورب دی، نیلان اکاش دی،
پرکاش دی، ڈلھکدی ڈلی ساں،
نکا جیہا چن منہ،
ماں دتا نام وی نواں نواں سی،
میں ساں نام تے ریجھدا ۔
سبھ اندر سی میں میری،
نام باہر دا آواز سی،
پیندی چنگی لگدی، روح پچھدی،
باہر کی، اندر تاں سبھ کچھ سی،
باہر کون بلاؤندا ؟
… … …
ریجھدا ساں سن سن نام اوہ،
پیارا وانگ رنگے لال کھڈاؤنے،
تے ناں لوے جے کوئی میرا
جھٹّ بولدا خوش ہو:-
ہاں جی ! ہاں جی ! اگوں ہتھ جوڑدا،
کھلوندا ہتھ بجھے،
جویں وچھا اک گٔو دا رسی بجھیا !
کی نام نال بنھیا ماں میرے اندر دا سورگ سارا،
متے میں اڈ ن جاں، چھڈّ اوہدے پنگھوڑیاں !!
… … …
پر جد اکھاں ویکھن سکھیاں باہر نوں،
تے ہولیں ہولیں نظارہ بھلیا اپنے اندر د
چمتکار دا،
اکّ، تھکّ پچھدیاں-نامیاں وچ کی ہے ؟
مٹھ وچ نپّ، نپّ، مڑ کھوہل، کھوہل آکھن-
دسّ نام، تیرا اس وچ کی ہے ؟
نین میرے مینوں پچھن-"توں کون ؟"
تے میں ویکھ ویکھ ہاردا-وتدا میں کون ؟
میرے جہے سارے دسدے،
پھر وکھرے، وکھرے کیوں،
پھر وکھراپن کی ہے ؟
… … …
3
آدمی سارے اکو جہے،
ساہستّ بھی اک ہے،
نوہاراں ملدیاں، لہو ملدا،
-حیواناں، انساناں دا، پنچھیاں
پھلاں دا، پتیاں، جواہراتاں دا-
پھر اچرج ایہہ رنگ، ہر کوئی وکھرا !!
… … …
باہاں نوں اولارنا میرا سبھ دا اکو،
نیناں دا جھمکنا تکنا اوہ بھی اک ہے،
ہوٹھاں دی لالی اوہو چونیاں والی،
تے کھڑ کھڑ ہسنا میرا، گلاباں دا اک ہے،
دل دی دھڑکّ، کیڑی دی، شیر دی، ہاتھی دی، میری،
پھلّ دے سواساں دی چال میرے سواساں دی چال ہے،
پتھراں وچ، ہیریاں وچ،
جلاں وچ، تھلاں وچ،
میری اپنی ماس ، ہڈ، چمّ دی نہار ہے !
… … …
کی پھنگاں والے اڈدے پنکھیرو وکھ میں تھیں ؟
کی اونھاں دے نام وچ میرا نام نہیں ہے ؟
پر کبوتراں دے نیناں وچ میرے اتھرو،
تے ہنسنی دے دل وچ درد-ورہا میرا ہے،
ڈاراں تھیں وچھڑی کونج دا رونا میرا اپنا،
تے چڑی دی چنجھ وچ،
دسے مینوں اپنا ماں-پیار ہے !
… … …
پوشاکے وکھو وکھ دسدے،
پر دل میرا، جان میری،
آساں نراساں، دھڑک، سہم،
کانبا، اوبھار، اوتار میرا،
سکھ، دکھ، بھکھ ننگ،
موت تے وچھوڑا میرا،
ہائے ! ایہہ سبھ کجھ کننج میرے تھیں وکھ ہے ؟
… … …
ایوں تاں نعر دی نوہار وچ،
مرد ہور، کڑی، منڈا وکھ ہے،
چولا وکھو وکھ ہے،
پر جین مرن میرا سانجھا؛
… … …
میرا نکا جیہا نام مینوں ماردا،
سدکے، مینوں، میرے ناں تھیں چھڈاؤنا !
ایہو بسّ پاپ میرا،
ایہو کرم، میرے ماں پیو نے میرے نال چموڑیا !
ایہہ وہم جے دین والیو !
پھسی میں وہم تھیں کڈھیؤ !
دوڑیؤ ! اس رسی دی پھانسی بنی پئی ہے !
میرا نام مینوں ماردا،
لوکی کھچدے، ٹوردے، بلاندے، ہکدے،
لجاندے اگانھ نوں، پچھانہ نوں،
جدھر اونھاں دی مرضی،
میں کھچی کھچی، دوڑ، دوڑ، اکیا،
ایہہ کی گلّ میرے وچ انہوئی جہی جیوڑی ؟
… … …
4
میں مڑ مڑ پچھدا،
نام کی چیز ہے ؟
کوڑ ماں پیو لائی لیک مینوں،
اوہناں دی کھیڈ ہوئی، ساڈی موت،
ایہہ کی وڑدے سار سانوں ماریا ؟
… … …
جہڑی چیز-'ہے نانہہ'، 'ہوئی نانہہ' ہوسی نانہہ'،
اوس نال جکڑیا !
مینوں نکا کر ماریا !
ساری عمر کھیڈ جہی وچ لنگھی، نام دیاں
بتیاں بالدے، شہر، شہر پھریا،
ملک، ملک گھمیاں، ہفیاں، نام دا
پھریرا اچا اچا لہراندے !
نام اک وہم سی،
عمر ساری وہم دے کم کرکے گمی،
… … …
میں کوئی ہور ہاں،
ہن مینوں اپنی ساری نوہار پوری،
دریاواں، پربتاں، گھاہاں وچ دسدی،
پھلاں وچ لہو میرا،
ہڈیاں میریاں ہمالہ دیاں کڑیاں، سدھیاں
گرینائیٹ (بجر) دے ہڈاں نال وج وج کوکدیاں
-"ایہہ میں ہاں"-
کھلے میداناں دے گھاہ
میرے کیساں دا نام پئے لیندے،
کنیں سنیاں میں سب کنسوآں !
رات دی اکھ وچّ میرا، میرا سفنہ،
اسگاہ نیلان وچّ میرے من-گگناں
دا جھاولا !
میں اناں اننت جیہا دسدا،
سارا جگ میرے سفنے دے پیچ وچّ
جگ تھیں وی ہور کچھ حالے میں کچھ ہور ہاں،
… … …
میرا نکا جیہا نام کیوں رکھیا،
سب تھیں کٹکے، پاڑکے، چیرکے، لیر جہی اکاش
نالوں اس نام دی نکان وچّ مڑ، مڑ،
رکھیا ! مڑ، مڑ ڈھکیا !! ایہہ کی ؟
1
کرم، کرم کوکدے، کون کردا ؟
میں تاں اننت ہاں، جگ سارا، برہمنڈ سارا،
پرتھوی دی چلن دے کرم کرکے
اٹھ مینوں اک چڑی نوں چکّ چکّ ماردے،
ایہہ کی ؟ کرم کون کردا ؟
… … …
میں کی کردا ؟ میں تاں بے ہوش، کال پھڑیا،
بے سدھ جیہا، مینوں تاں تھہو نہیں، میں کی کردا ؟
دریا دی اک لہر ایوں وگدی،،
دوجی اوں وگدی، خبر نہیں پیندی کیوں وگدی،
پون دے ویگ نال اٹھدیاں،
لہراں نوں کی جمیواری ؟
ہوا نال پانی کیوں کمبدا ؟
جے لہراں دی پچھاڑ دی کرم-گنتی،
مترو پانیاں نوں ہٹھاہاں کھچے کون ؟
کون چاہڑدا اوتاہاں نوں،
شکلاں ہر ساننیے لکھ، لکھ وکھریاں !
… … …
مینہہ پیندا، تے بناندا، نکیاں نکیاں،
تلاؤڑیاں،
گلیاں دی نکی نکی سکی ریت تے پانی ٹردے،
تے پانیاں تے مینہہ دیاں کنیاں دا ڈگنا،
تے بونداں دا اپنے وچھائے جلاں تے بدبدے بننا،
گھڑی، گھڑی بننا، بنسنا، مرن جین تاں اکو
گھڑی اکہ جیہا ناچ بدبدیاں دا ۔
اوہ نچنا خوشی وچ، اٹھنا، بھجنا پانیاں
ٹردیاں تے، ہونا-ن-ہونا برابر ہر
پاسیوں،
تے مڑ لکھاں وچ ہر اک وکھرے بدبدے دا
ناچ اپنا،
ایہناں گھڑی دی گھڑی خوشیاں کرن لئی،
اس دکھ-سکھ، جین-مرن، دے ملویں انند
دے کرم لئی وی کدھرے سوہنی جہی پھاسی
کرم دی لٹکی پئی ہے ۔ تے کس
لٹکائی ہے ؟
2
ہییا وڈا لوڑیئے،
میرے متھے کرم لکھنے نہیں سوکھے ۔
میں کی جاندا میں کون ؟
پہلاں تاں مینوں میرا پورا، پورا تھہو دیو،
پھر مینوں 'سیان' دیو،
اکو جہی، اج دی، کلھ دی، بھلکے دی،
میں کی جاندا، میں کی کردا،
سارا ربّ دا حالَ مینوں معلوم نانہہ،
تھوڑھا وی معلوم نانہہ،
کون آکھدا : "میں کردا"
پتہ نہیں کون کردا،
پتہ نہیں، مینوں نہیں، دسے ہور کوئی ہے پتہ جنوں،
ہاں ! کس مینہہ دی کنیاں دی بدبدا-کھیڈدا میں ؟
ہاں ! کس کرتار دی کہڑی لیلہ دا
میں کی کی رنگ ہاں ؟
دسے کون ؟
پتے والا وی پر دسے کننج ؟
ہییا وڈا لوڑیئے،
میرے متھے کرم، دھرم مڑھن، نوں ۔۔
… … …
3
او سانئیں والیو !
آپنوں کرماں دی پئی ہے،
میں کوکدا، دسو کی علاج، سجنوں !
میں اپنا آپ ن جاندا،
دسو مینوں میں کون ہاں ؟
جسم مینوں اننت جیہا دسدا میرا،
نام میرا نکا،
تے نام نے وکھری کیتی اس وڈے جسے دی نکی جہی
کاٹ جہی پئی ہے ۔ کتریاں، کٹیاں سب
نالوں وکھرا جیہا پیا دسدا ۔۔
… … …
کی بسّ ایہہ میں ہاں-
جہڑا اس وکھرے، نکے کٹے جسم نوں توردا ؟
کی اس وچ خاص کوئی بھیت ہے وکھریپن دا ؟
کی اس نہار دا رتا کو، بسّ ! رین کوُ، روا ماتر
وکھرا اک رنگ، بھا، بسّ ! ایہہ وکھ ہے ؟
تے ایہہ میں میری، وکھر سب میرییت (میراپن) ہے ؟
… … …
4
پر ایہہ وی ٹھیک ن دسدی گلّ،
میں تکی ہے،ایہہ وکھری جہی 'میں' میرییت وی،
لکھاں ویری اڈی چھڈّ اس وکھرے نقش تے نقوش تھیں،
میرے تکدے، تکدے نسی پھنگ لا،
اس 'میں میری' نوں چھڈّ کے،
سوہنی چیز جد دسی انوں،
ایہہ میں موئی، اڈی، بھجی، پچھے مڑ مڑ
تکّ کے آکھے :-
"بسّ میں ایہہ ہاں،
جاہ اوہ نہیں،
اتھے رہساں، اوتھے ن مڑاں کدی،
اس وچ سماساں اتھے،
چھڈّ مینوں، چھوڑ، مر توں، جاہ،
ہٹّ، چھڈّ جاہ، مینوں،
میں تاں ایہہ ہاں،
اوہ وہم سی،
میں بسّ ہن اتھے رہساں ۔"
لکھ واری ہوڑیا اس نٹنی جہی نوں،
پر ہر ویر ادھلدی، جد کوئی سوہنا آن
گل لگیا ۔
… … …
دریا وچّ چھالاں مارے،
اگاں وچّ اٹھ نسے ادھی راتیں کالیاں،
سدا آکھے، میں ایہہ نہیں، اوہ ہاں،
سدا ٹردی، نت اٹھ نسدی،
گھڑی گھڑی لچھدی وانگ جل بناں مچھلیاں،
ویکھ ویکھ لشکاں سہنپّ دیاں،
… … …
پھلاں وچ ریجھے ایہہ،
برفاں دی کھل، تے ٹھنڈ تے مردی،
دھپّ لوچے اگّ لوچے، دن لوچے رات وی،
پربتاں دی دوروں دسدی سپیدی لوچے،
سونا لوچے ہیمکھنڈ دا،
لالی منگے، کالی، کالی شام دی،
پاتشاہاں دی بیٹیاں دی نوہاراں دی دید منگے،
کدی وارے گھر باہر، گھمیار دی غریب غریب،
پھلّ انگنیاں دی سہنپّ تے؛
ہوا دی چمدی چھوہ نوں بوچے، دے، دے، چمیاں؛
جلاں دے وہناں دی عاشق مرے، مار، مار، چبیاں،
تاریاں نوں دیوے ادھی رات اٹھ نیناں دیاں ہپیاں،
سورج نوں چکّ ہتھ وچ، گیند، گیند کھیڈدی،
پنے منگے، ہیرے منگے، چونیاں، پنج گیٹڑا ایہہ؛
ریجھے کدے اجنبی کسی دے پیار دے سیوا دے
مٹھے مٹھے گیت ایہہ؛
کدی منگے کنڈیاں دے دتے زخماں دی پیڑ ایہہ،
پھلاں نوں ٹولدی،
کدی سولی سہاردی کنڈے جنی پیڑ نانہہ،
کدی پھلّ-سٹل اتے چیکھدی،
ریجھے کدی کسی دی نکی جہی ادا تے،
تے راجیاں نوں ٹھوکراں ماردی،
ہوٹھاں نال بدھی ہسی دی لہر وچّ ڈبدی
کملی بن پانیاں،
کدی کسی دے نیناں دی ماری فقیر جہی ہونودی،
بردی بندی کسی سوہنے دیدار دی،
تے تختاں تے پیر دھر لنگھدی شوخ جہی ہو کے؛
کدی ہاسے نال پروئی کھڑی،
کدی اتھروآں دی قطار چلدی،
ریجھے اسماناں ول نیجھ لا،
تاریاں نوں تکّ، تکّ، بلدی، سوکھدی ۔
کدی حصے (بجھے) ایہہ کالی رات دی اکلّ وچ،
ایوں لکھ ویری میں تکیا،
ایہہ آپا ٹکّ، ٹکّ، سٹدی،
کنہدی-واریی، واری، گھولی، گھولی، لکھ، لکھ
ویریاں، اک، اک روپ دی کرن تے،
کسی انڈٹھے دے نیناں دی موئی ایہہ،
سادھنی، بیراگنی، یوگنی،
بھوگنی، شوخ چنچل پری ایہہ !!
… … …
5
قدم، قدم، دم بدم،
آپا چھڈّ ایہہ نسدی،
دویاں نوں پیاردی،
آکھدی ہالدی جیبھ نال،
مونہوں نہیں بولدی،
چپّ، بلدی وانگ مندر دی دھوپ دے، اودا، اودا
دھوواں دل تھیں، اٹھدا، اچی جاندی وانگ
ارداس دے ۔
… … …
ایوں سہنپّ دے پیار وچ،
اک اک دم وچ انوں لکھ، لکھ، موتاں، مرن
لکھ، لکھ ہندے ایہدے، پر مرن نانہہ
پچھاندی،
موئی سدا دی، ہر گھڑی،
سدا جیؤندی، مردی نانہہ ۔
میں کدی انوں اس نکی نام-نوہار
وچ نانہہ تکیا،
جد آئی، مڑی پچھے،
جھلکا کسی دے روپ دا وجیا،
مڑ ادھلی، ایہدی کدی خیر نانہہ ۔
… … …
لکھاں بجلیاں پیندیاں اس تے، چپ چپیتیاں
چھپے جے کدی، ایہدا آہلنا ٹولدیاں
ٹول، ٹول، ایہدے آہلنے پھوکدیاں،
اس باولی نوں پتہ نہیں ۔
… … …
6
ایہہ ضرور ہے، بے صبر جہی چیز ایہہ،
اس نکی جی-نوہار نال، وکھراپن جہے
ونّ نال، کسی پکی ریشم دی
رسی نال بدھی ضرور ہے؛
نسّ، نسّ جاندی، مردی، ڈبدی، سڑدی اڈدی،
پر مرے نانہہ، ڈبے نانہہ، سڑے نانہہ، سکے نانہہ،
مڑ مڑ اتھے آؤندی،
جویں پنچھی مڑ مڑ آوے پانیاں تھیں تھکیا،
ساغراں وچ چلدا نکا جو جہاز ہے ۔
… … …
میں حیران دیکھدا،
ایہہ ڈلھنا، وگنا، وہنا،
مرنا چھن چھن دا میری میں دا، اک اچرج
جیہا رنگ ہے ۔
ایہہ سمندراں وچ وہن دا کی بھیت ہے ؟
ایہہ لکھاں دریاواں دی ناتی دھوتی آب ہے،
میری میں تے چڑھیا رنگ ملواں ملواں
لکھاں ہی سہنپاں دا،
اس وچ لکھاں سمندراں دے پانیاں دی ڈلھک
ہر کسی دی ربتا نوں چھونہدی،
اننتتا نوں چمدی دن رات ایہہ ہے،
سب نال لگ، لگ، پیار-جپھیاں
وچ پلدی،
وگ، وگ ٹھہردی، ٹھہر، ٹھہر، وگدی،
نسردی، اچیندی، تھیندی
ایہہ 'نانہہ'، 'نانہہ' ہو کے ۔
ایہہ کی ادبھت جہی کھیڈ ہے ؟
اننت، امت، اتول، امول، اڈول،
اگمّ، اتھاہ، اسگاہ، جیہڑی "اوہ"
ایوں کھیڈ جیہی وچ، انت، مت، تول، مول،
ڈول، گمتا، تھاہتا، گاہتا جہی
'اس' وچ آؤندی، وسدی،ہسدی،
ہوندی، اچرج ہے ۔
… … …
7
کرم مینوں پھڑنگے،
پھڑن ۔
ہتھ مار کرماں دے ہتھ تے،
کھلے میدان، کھلے گھنڈ، میں نسدی ۔
پھڑو ! آؤ لاؤ زور میں نسدی ۔
پر دسو پہلاں میں کتھے ؟ نام میرا کی ہے ؟
اوہ نام لوکی جیہڑا لیندے،
ڈھونڈھ، ڈھونڈھ تھکیا،
جیون-کھیتر وچ کدھرے نانہہ لبھیا ۔
… … …
قرض دینے جنہاں دے،
فرض دینے جنہاں دے،
نسے، دوڑے سن میں آکھیا،
پھڑیا مینوں، زور نال،
سارے آکھن ٹھیک پھڑیا،
تے گھٹ، گھٹ، مٹھاں وچ نپیا،
مٹھّ کھوہلی ساری خالی دی خالی ۔
جپھیاں باہاں دیاں ساریاں دیاں خالی ۔
ہاں، آکھن اوہ گیا کتھے ؟
جس ساڈے فرض دینے انے ڈھیر سارے،
جس ساڈے قرض دینے انے ڈھیر سارے،
اوہ کون سی ؟
چنگی طرحاں نیجھ لا نانہہ تکیا
سی وی کجھ کہ نہیں سی ؟
ٹھیک سنجان ن سکیا ۔
… … …
گایا سی میں بونہ سوہنا،
سونے دے گیت رنگیلے، پھبیلے،
خلق موہت ہو ڈگدی وانگ پتنگیاں،
گیت دے دیوے جو بالے میری سرتِ نے،
دوڑی ساری خلق آئی،
لوکائی کوکدی، گان والا کتھے ؟
کی ایہہ بلدے دیوے پئے گاؤندے ؟
خوشی ہو سارے آکھن ایہہ ویکھو ایہہ ہے ۔
پھڑ، پھڑ، دلاں دیاں مٹھیاں بھردے،
جویں سچ مچّ گان والا لجھیا،
اکھاں کھوہل تکیا، کچھ نہیں سی اوتھے،
مٹھّ کھوہل کھوہل تکدے،
خالی، ساریاں خالی، خالی ۔
… … …
8
اوئے میں اڈارو جیہا رس ہاں،
میں کسی عالی اچی سرکار، دربار دا ڈھاڈی،
پیر، ہتھ، نین، دل، جگر، جان والا پورا،
میرے پچھے کیوں لگے ؟
کرماں دی کھیڈ کسی ہور گلی لوکی کھیڈدے ۔
میں کرماں دی کھیڈ نہیں کھیڈدا،
کرم میرے اوہ اڈدے وانگ ٹڈیاں،
دن دہاڑی ہنیرا پا مینوں ڈراؤندے،
پر چھن، پل وچ، جد میں ڈر ڈر مردا،
"مرد دا چیلا" چھڈدا تلیر اپنے، ادھ
اسماناں وچ اڈدے،
ربّ میرا بھیجدا میہراں دے پنچھی،
اوہ کٹ، کٹ، ٹک، ٹک، میرے کرماں دے ٹڈی-
دل ماردے ۔
ڈھیراں دے ڈھیر ! اوہ طلے پئے لگدے ! موئیاں
ٹڈیاں دے،
اوئے ! تینوں مینوں پتہ کی،
گگناں والے دے چھپے لکے پنچھی آندے، مار مکاندے
کرماں نوں،
میں تاں سدا سندا سوہنی کرماں دی کاٹ نوں، سوہنی
ٹک، ٹک ہوندی جد،
اوئے ! موتاں دا مینہہ کیہا پیندا، موتاں ڈگدیاں
ترم، ترم، موتاں دا مینہہ وسدا، ترم،
ترم، ترم !
1
گھڑتاں، بنتاں، شکلاں، گھاڑاں،
چتر، روپ، رنگ، نوہاراں
انیک سائیں گھڑدا،
گھاڑ دی آواز آوے،
سائیں ہتھوڑا وجدا،
جگت سارا چترشالا، بتشالا ربّ دی،
ایہہ کرتار دی کرتارتا ۔
… … …
بے جان سارے، چتر سارے، بتّ سارے،
ہتھ مالک دا جد لگدا،
دم، جان بھردا، جند چلدی،
اس بتخانے کمال وچ ۔
… … …
اوہدی کوملاں تھیں کومل اونری کرتارتا،
اوہدی واہی لکیراں دا بھیت گوڑہا؛
اگمّ دی قلم نال پاؤندا،
لکیراں دے چکراں وچ سب جگ چمکدا،
اوہدے رنگاں دیاں اڈاریاں، پھلکاریاں ساریاں
ملویں پربھاواں دا سموہ سارا،
سب روپ، رنگ راگ ہے کرتار دا،
اداسی، خوشی، چا، جین، مرن،
تھینن، اتھینن، پرکاش تے ہنیرا دوویں،
اس کرتار دی قلم دی چھوہ دی لمک،
چھٹک، جھجک، اٹھک، وگک، بے پرواہی
جہی، جہی بسّ ہے ۔
ایہو کرتاری چھوہ جین جگ دا سواس ہے ۔
ایہہ وکھری، وکھری نوہار،
ایہہ سب نانا-وکھراپن،
اننت، امر، نکا جیہا رنگ بھاویں، نانا،
نانا جی ہے ۔
ٹھیک ! ایہہ نکی، نکی انہوند جہی، ہوند ہو
دم بھردی ربّ والا، کنہدی اوہدے ہتھ دی
چھوہ دی سار ہاں ۔ رس دی کنی ہاں، مرضی
دی منی ہاں، اوہدے ہتھ دی بنی ہاں،
ہن ابن نہ سکدی ۔
جگو جگ چمک میری، میری کاہدی اوہدی چھوہ دی
کرمات ساری، گگن، گگن چمک سی،
قلم اگمّ دی لکھی لکھی ریکھ میں، ہن کون
میٹسی، کرن وانگوں کمبدی، واہی وانگ تیر میں،
گائی ہوئی سر ہاں رنگیلی سرکار دی، سارا کال
گاؤندا، پرتی دھونی گاؤندی، نام کرتار
دا، سمر، سمر، ہور ہوندی،
سدا بسنت جہی مڑ مڑ رنگدی، رنگاں دی کھیڈ میں،
مڑ مڑ ٹھنڈھدی، مڑ، مڑ تپدی، اکدی
نانہہ، مکدی نانہہ، تھکدی نانہہ، میں کرتار
دی کرتارتا ۔
میں جند ہاں، نرجند ہاں، مٹی ہاں، پتھر ہاں،
ددھ ورگی چاننی، سپھناں ہاں، کی جانا ؟
اوہدے اونر دی پورنتا،
ہتھ کرتار دی چھوہ دی ایکتا،
میں دی انیکتا، نانتا، ثبوت میری میں ہے ۔
… … …
ایہہ نکا نکا نوہاراں دا فرق-
حیواناں وچ، انساناں وچ، نراں تے
ناریاں، جلاں وچ، تھلاں وچ،
ہریاولاں، سوکیاں، تاریاں تے پھلاں
وچ، منکھاں تے پنچھیاں وچ، جڑاں چیتناں
وچ، چراں وچ، اچراں وچ، پرکاشاں
ہنیریاں وچ،
ایہہ نکی نکی املّ، نانا امرتتا،
ایہو تاں کرتار دی کرتارتا دا، سوادلا
نانا، ونپنّ ہے،
ایہو تاں رسیاں دی آس بھاری، نہیں تاں باقی
مرن، مرن ہے،
ایہو تاں رس دا جین بابا، ایہو تاں درشن ہے ۔
بوند بوند لٹکی ہے، چمکی تار، تار نال،
کھچیندی تار کرن ہار، بوند، بوند کھیڈدی،
ایہو تار بنھدی سدیوتا نوں چھن، چھن
دے سفنے وچ، سدیوتا کھیڈدی ۔
ایہو تار پروندی کرتار دی جندتا نوں، انہوئی-
ان ہے-انہوسی نرجند جہی چیز نال،
بس جندتا کھیڈدی، واہ ! واہ ! سائیں کردے-
ایہہ کرتار دی کرتارتا ۔
1
فلسفہ جناں آرٹ روپ ہے،
اوہ کچھ انج ہے، جویں ان پڑھ ذمیندار زمیں
واہندا تے دانے پاندا اپنے گھر، بناں جانے
گلاں باہلیاں،
آپ مہاری اتوں جنی، فلسفہ آپ
مہارا آؤندا جویں نکی اک بتی پھڑی
ہتھ وچّ، لمی ہنیری جنگل-واٹل، ٹری
جاندیاں جاندیاں، آپ مہاری، نپّ، نپّ،
کٹدی ۔
اک ویر جٹّ اک سوچاں-وہناں پے گیا،
حل چھڈیا، پیلیاں وچّ جاگ جہی وچّ
سیں گیا،
اوہ پچھدا بیج کولوں، بیج کیوں اگدا ؟
مٹی وچّ کی ہے ؟ بیج پھڑ سکا ہریانودی، جتھے
کجھ نہیں سی، اتھے سب کچھ ہونودا، زمین
وچّ کون چھپیا، جہڑا کنک دے بوٹے نوں
اچا، اچا کردا، پتر، کڈھ، کڈھ، چتر
جیندا، جیندا کھچدا،
کی ایہہ اوہی بیج ہے ؟
پیا وہن نواں جٹاں دا پتّ ۔
… … …
جٹّ سارے کٹھے ہو آکھدے :-
او ! اعلیٰ سنگھا !
کی ہویا ؟ کوندا نہیں توں ؟
نانہہ حل ماردا ؟
دوجا جٹّ-مچلیا ! روٹی کھاندا، لسی پیندا
سب ساڈے وانگ، پیلی وچّ لیٹ
لیٹ پچھلے دانے سب گندے کردا،
اوئے ! کرت تھیں چھٹنا !
تیجا-کجھا نہ آکھو بھائی ! اعلیٰ سنگھ سادھ
ہو گیا جے !
چوتھا-لیتھا ! ویکھاں سادھ ہو گیا ای،
الی لگے بندے وی سادھ تھیندے ؟
اعلیٰ سنگھ آلس دی الی دا ماریا،
سچ جانیں ! سادھ تاں تیز دھار والی
تلوار ہندے، اوہ تاں کچھ ہور چیز ۔
پنجواں- بھرا ساڈے نوں کوئی من دا روگ لگا ای،
بھراوا دسّ خاں ! دانے اک دی تھاں دو
کننج لگن، تے سوچدیاں اک وی
گنوا لیا ای بھراوا ! اس سال
ہن تیرے گھر دانے مکنے ۔
ایہو نانہہ بس سوچاں دا سٹہ :-
حل واہو، روڑی پاؤ، جاں کھاد بنی ہڈی
پاؤ، لہو پاؤ، پیلی واہو، پسینے
اپنے دا بیج پاؤ، مڑ واہو، بیج
چنگا چنو، مڑ چنو، پھر چنو، ایہہ
سب ٹھیک، اناں تاں اسیں وی سمجھدے ۔
پر سوچاں کی سنواردیاں ۔
پھلاسپھر بولیا :-
ہیں ! کی سارا سال ہی لنگھ گیا،
میں تاں حالے اتھے اپڑیا کہ کھیتی کرنا
ساڈے وسّ دی ہی چیز نانہہ،
حل کاہنوں مارنا ۔ مینہہ پانا جو وسّ
نانہہ، سب کم کسوترے ۔
کم کرنا، نہپھل جیہا دسدا ۔
سارے :- اوئے ! اعلیٰ سنگھا !
بسّ ! اس اؤڑکاں وچ پھسیا پیا ہیں، اساں
کیہا کوئی سوہنی گل سوچدا ۔ کملیا !
چل، اٹھ، حل جوڑ، مینہہ پیسی ن پیسی
سوچدا ۔ نانہہ پیا ۔ اسیں دھرتی پٹّ تیری
پیلی کھوہ-پانی دیانگے، اٹھ کملیا !
حق بلد ۔
… … …
بسّ ٹھیک ! ایوں جد آرٹ (انر) دی کرت
تھیں، سوچ لامبھے نکل جاندی، فلسفہ
بندی، ایہہ پھلسپھا-سوچپھا ماردی،
آرٹ وی اٹھ ماردا جد نرول فلسفہ
بن آؤندا،
اتی چنتن فلسفہ ہے جویں جٹاں بجھیا، بندے نوں
الی لا ماردا،
آدمی کچھ مسھیا، مسھیا ہندا، بدبو آؤندی ۔
دھرم مذہب سارے آرٹ ہو ارمبھدے،
مڑ ہولے ہولے فلسفہ بندے، ماردے،
جیندے دا کم ہے بچنا فلسفے دی مار تھیں،
کرتی کسی سنگ وچ،
ہاں دھرم کرم تھیں بچنا مذہب تھیں وی بچنا
جتھے ربی آویش ہویا، آنا بند ہے ۔
… … …
2
فلسفے تھیں میں اکیا،
تے فلسفے دی نیہہ تے رکھے جہڑے دھرم تے مذہب
جہڑے کرتی نہیں ہن ۔
لوکیں وی سارے اکے پئے ہن،
دھرم اک پھاہی جہی لگی سب دے گلے وچ،
شرم مارے کوندے نہیں ہن،
پر چھڈدے، چھڈی بیٹھے صدیاں دے دھرم سب چوری
چوریاں ۔
اک کوڑ-وہم وچ پھسے نکل ن سکدے،
سچ ایہناں پاسوں کدائیں دا اڈیا،
جویں میں بتالی سال باہد وی نہ-وہم تھیں ن
نکل سکدا،
کوئی بلائے مینوں کنّ وانگ گھوڑی گھوڑے دے کھڑے کر
سندا،
خوش ہندا، ہنکدا کھوتا،
پر افسوس اناں کہ مینوں گھوڑی گھوڑے جنی وی
عقل نہیں آئی ہالیں تکّ،
اوہ تاں بولدے جد مالک سیٹی ماردا،
اوہ ہنہناندے جد سائیں کدی دسدا،
تے میں ہالیں کھوتے دا کھوتا، کوئی پرکھ نانہہ،
سننجان نانہہ ۔
… … …
فلسفے دا کم ہے ٹھگّ لے جانا،
ربّ دے بتخانے تھیں کڈھ کسی گفا جہی
وچ واڑنا،
ایہہ گماندا راہ میرے اصلی میرے وطن دا،
لوکی بھلے پھر ٹولدے صدیاں، راہ ن لبھدا،
پریتم دے دیس دا،
گفا ہنیری وچ گھمنگھیریاں، بھول بھلیاں ۔
ماراں راہ دیاں کھاندے،
بھناندے سر، ڈھہ ڈھہ مردے،
پھر اٹھدے، پھر مارے جاندے،
رنگ ایہہ فلسفہ ۔
… … …
کھلے میداناں دے لوک ہنیری کوٹھڑی پیندے،
aتھے بھوت وسدے،
اوہناں دیاں غلامیاں کردے،
پانی ڈھوندے، لکڑاں کٹدے،
کوٹڑے کھاندے، کجھ بن ن پیندا،
راہ نہیں دسدا باہر آن نوں،
مڑ مڑ 'ربّ' 'ربّ' کردے، متے کچھ بنے،
پر اثر کوئی نہیں،
سواد نہیں آؤندا، رس نہیں آؤندا اناں
وی جناں دو پیسے دی افیم وچ، اک
پیالے شراب وچ،
'ربّ' 'ربّ' کردے بیرسا، باہڑی کدھروں،
کوئی نانہہ،
آخر کھپّ، کھپّ رب تھیں منکردے،
ایہو نانہہ کھیڈ دھرم ادھرم ہون دی،
بناں رس دے جوگ تھیں بھوگ چنگا لگدا،
مڑ مڑ پیالے پی، پی، زنانیاں دے گلے
لگدے، موئے ہوئے موئیاں نوں ماردے، کیڑے
کتورے ودھدے، ہور ہوندے ودھ، غلامی کرن نوں
بھوتاں دی، کرت تھیں چھٹڑ لوکی، مارے فلسفے
ٹھگّ نے ۔
… … …
پر ٹری جاندے لوکی پئے اسی انی ہنیریاں ۔
ہمت کرن اوہ وی اوس وچ، وارتھ ساری
ہمت،
باہر آنے کون، سارے افیم دی،
تے کوٹڑے پیندے ننگے پنڈیاں تے اس ہنیرے دے بھوتاں دے
کرتار نوں بھلّ کے، اوہدے بتشالا، چترشال
تھیں نکل، من دی کوٹھڑی ہنیری وچّ
قید ہو 'میں' 'میں' دی کالی رات
وچ رنہدے،
قدم سب، بسّ، الٹ پیندے، دھیان سارا
الٹا، جوگ، الٹا پیندا، بھوگ وی پٹھا
ہو ماردا، دھرم کھان نوں آؤندا، ربّ
ویری دسدا ؛
جینا مرن تھیں ودھ دکھدائی،
مرن نصیب نہیں ہونودا،
مڑ مڑ ڈگدے منگھڑت فلسفے وچ، الٹی
سب سرشٹی دسدی،
جیون سارا ایہناں من دے جوئے وچّ ہار ہتھ
جھاڑیا ۔
جواریئے، چور سارے، ہار، ہار مردے ۔
… … …
گیتا پڑھن، قرآن پڑھن،
اپنکھد پڑھن، پران سارے،
ہنیرے وچ، ربّ تھیں بھلیاں،
اس کائی بھوت-'میں' نوں پالدے
کیڑے ودھدے، کتورے،
… … …
پیار نال نیوں سارا ٹٹیدا،
سہنپّ نیناں وچ نہیں رنہدی
کرتار دی چھوہ جیہڑی کیئی وچ اوہ پتھریندی،
ہاں میں کہانگا، کرتار دی کنی اننجائی،
وارتھ گمدی،
دل خالی سکھنا سکھنیپن کالے دا دھیان،
آکاش دیاں برتیاں فلسفہ سکھاندا،
من وچ قید لوکی،
من-گھڑت گلاں کد جگا سکن،
ہور ماردیاں، ہور ڈھانہدیاں،
من دیاں چنچلتائیاں تے قیدی سب خوش ہندے،
سمجھن ہنیرے دیاں دیواراں ٹٹیاں،
اوہ ہور ہنیر پاؤندیاں ۔
… … …
3
اؤں آخر پھلسپھا قوماں دی موت ہے،
صدیاں لمی رات پاؤندا،
سارا دھرم کرم ماردا ۔
دھنی سارے پاپ ایہناں دے
پاپ گھور پاپ ہونودے،
موت ہور کی ہے ؟
دکھ ایہہ موت تے ہے ۔
قوماں مر موئیاں،
سواس سارے بے سواد جہے،
دکھی جہے، چتھے (چھتھے) جہے پینا، مرن بسّ ایہہ ہے
میرا، تیرا،
ہور موت کوئی نانہہ،
مویاں مناں نے ایہناں مردیاں نوں کی جواونا ۔
… … …
اوہو دھرم بدھ جی دی اکھ تھیں آیا بچاaندا،
اوہو مناں تھیں آیا ماردا،
اوہو سائیں دی اکھ تھیں مردے جوانودا،
اوہو من تھیں نکلیا کال-سٹّ ماردا ۔
… … …
4
پارس سی بھرا راجپوت اک راجے پاس،
پرتھیراج اوہنوں سددا، آکھدا، پارس دہ مینوں
لوڑ ہے ۔
راجے کڈھ پارس دکھالیا،
سادہ جیہا پتھر سی،
پرتھیراج دی تلوار نوں سجے ہتھ لے پارس
چھہایا،
سونے دی ہوئی، ساری چمکی؛
پرتھیراج خوش ہو منگدا،
پارس دا مالک دندا پارس،
پر پارس پرتھیراج دے ہتھ اوہ کم نانہہ کردا؛
کیئی لوہے آندے، لوہے دے لوہے، پارس پتھر دا
پتھر،
پرتھیراج گھوردا، ایہہ پارس نانہہ،
راجے ہتھ-ناٹک کوئی کیتا؛
مڑ پارس مالک ہتھ سننجان کے مندا،
مڑ سارے دے سارے لوہے اسی پتھر دی چھوہ نال سونا ہندے،
مڑ پرتھیراج ہتھ لیندے،
مڑ پارس رسدا،
… … …
جو گلّ پرتھیراج سی نہیں سمجھیا، اوہ اسیں
صدیاں لمیاں ن سمجھدے،
پر اونر-کمال دا، آرٹ ربّ دا بھیت ایہہ،
پارس دا کمال تاں ربّ دے ہتھ دی چھوہ ہے،
من منکھ دا پارس ٹھیک ہے،
پر بنا اس ہتھ-چھوہ دے پتھر دا پتھر،
ایہہ 'میں' دا بھیت ہے،
اوہ نہیں جو اپنکھد دسدا،
تے اپنکھد برہم 'میں' فلسفے دی
جھات نال ہور کوکدے،
پارس دی 'میں' بولدی نانہہ،
رسدی، منیندی، پر چپ
آکھے کچھ نانہہ، ہوئی جو
کچھ نانہہ،
گیتا دی میں وی بولدی،
بدھ دے بتّ دی میں نانہہ بولدی،
'شبد میں' گورو گرنتھ دی چپ ہے،
اتھے کومل اونراں دے کمال دی نزاکت،
اتھے ادا ہے پیار دی،
اتھے من مر گیا ہے، پارس دی میں وچ،
… … …
بسّ، اناں نکا جیہا بھیت ہے
فلسفے تے آرٹ، من دی ہنیری میں، تے کرتی
میں وچ،
آرٹ-کرت دی ٹوہ جاندی،
پارس کرتار ہتھ دی چھوہ سنجانندا، ایہہ
سروگیتا آرٹ (انر) دی،
بتّ وچ، چتر وچ،
رنگ کسی وچ بیٹھی، ستی، جیندی، جاگدی،
ہلدی پریتم دی بسّ یاد تار ہے ۔
اس کرتار دی چھوہ دا سواد ہے،
پارس ربّ دی کرامات ہے،
ایوں سدا آیا سدیو لئی،
اک رنگ-رس، سواد-سکھد،
ایہہ سدیو دا جین ہے،
آویش ہے ربی، گپت،
بسّ چیز ہے، انیمی،
نیم سارے ڈبدے ۔
بسّ، پیار ہی پیار اک پورا سچ ہے،
ٹھیک ہے ! سب پیر پیغمبر، اؤلیئے،
اک سادی پارس-گلرس سن بھلے،
اوہناں دیاں امتاں رلیاں؛
ڈنکے دی چوٹ وجی،
دمامیں دی سٹّ انندپرے گونجدی،
گورو گوبند سنگھ بچتر ناٹک لکھدے،
درساؤندے سچ، درشن کراؤندے :-
"کوڑ کریا ارجھیو سبھ ہی جگ
سری بھگوان کو بھید ن پائیو،
ساچ کہو سن لیہُ سبھے جن پریم کییو
تن ہی پربھ پائیو"
بازاں والے آکھدے :-
ایہناں راہ-بھلیاں، ربّ بھلیاں
مناں دے دھرم، کرم سب پھوکٹ، ڈھنگ سارے
مسنداں دے، سب ایہہ دکھ، موت-سمپردا جے
میرے سکھو !
"بن کرتار ن کرتم مانو"-
ایہہ موئے "کرتم سچ" پچھاندے؛
فرماؤندے :-
'شبد-اوتار' گورو گرنتھ میں ہاں،
'ربدی یاد' بسّ ماں(ناں) میرا،
یاد کرو، گورو تساں وچ ہے،
کرتار دی کرتارتا دی چھوہ دا رس-روپ
یاد ہے،
رس نام دا کھنک-پیار، بسّ ایہو جین، ایہو
سکھ، ایہو سچ ہے ۔
ہور کوئی نام نانہہ، بسّ اک ایہہ نام ہے،
ایہہ کرتار ہے، اکال ہے،
اکال استت اک نرول سچ ہے،
ہور کوئی ایکتا نانہہ کوئی،
نانتا تے(دے) رنگ وچ اک نام نانا-ایکتا ہے،
ستنام اوہنوں گورو-اوتار آکھدا،
ایکا پہلا لاؤندا اک ہے،
پر گورو گرنتھ سارا اس اک رنگ دی نانتا،
پیار ویکھ، پیار پی، پیار چھوہ،
پیار نوں مل، پیار بھوگ، پیار جوگ،
پیار گیت، پیار نرتی، پیار
رس، بس پیاراں دی نانتا ۔
… … …
5
انگھڑے پتھر وچوں کرن کھا،
پری پھنگاں والی بت بن نکلی،
ایہو دیوی، دیوتا، کردی 'تونہی' 'تونہی'،
سائیں، سائیں کردی، اڈدی،
وکھری نوہار، کرتار دی نویں چھوہ،
ایہو سدیو دا سکھ جنوں سائیں کوکدا،
… … …
1
پنجاب وچ جمنا امل جہی چیز ہے،
اتھے کلغیاں والے دے 'تیر شبد' چمکدے،
اتھے 'نہالی ندراں' دا اوہو پرکاش ہے،
ندراں دسدیاں نیناں وچ خوب، کھبکے،
سکھ کی، جیون کی، سویتنترتا کی ہے ؟
پارسک میں دا سوہنا کمال ہے ۔
-"ربّ دی یاد" تیرا نام ہے،
"ربّ دی یاد" بسّ پیار ہے،
"ربّ دی یاد" پراناں دا پران ہے،
"ربّ دی یاد" سویتنترتا ہے،
"ربّ دی یاد" کرتار ہے،
ایہہ 'پارس-مینس' سب جگ-پرکاش ہے،
ستگوراں، صاحباں، سانئینیاں، سرکاراں،
اس 'پارس-مینس' دی کرت سکھائی،
من-گھڑت نہیں کوئی چیز ایہہ،
صدیاں دی کٹھن مہر-کمائی ہے،
ہور میں "کچھ نہیں" ٹھیک،
ہور میں سدا "ہے نہیں"، ٹھیک،
پر 'پارس-مینس' نے اس 'نہیں' وچ،
"سب کچھ" تے "سدا ہے" جوت جہی، رکھی، اک جی
جیہا بالیا،
ایہہ پارسک میں، دسن، پسن وچ
دوجے پتھراں وانگ نکا جیہا پتھر، پر
سمندراں دے سمندر اس قطرے وچ کمبدے ۔
ایہہ میں انج تے انجھ، آپے وچ کچھ نانہہ، مٹی،
ربّ وچ، کرتار دی چھوہ نال، مہر دی
برکت پا، اننت ہے، جی ہے، جان ہے،
سدیوتا،
ایہہ مے 'ایوں' اک 'کاوی النکار' ہے،
ایہہ میں چپ ہے، پر بولدی، کوکدی، گرجدی
وانگ لکھاں کڑکدیاں بدلاں، ایہہ سموہ
ہے بجلیاں انیکاں دے سہنپاں دا،
لشکاں الٰہی ۔ انیکاں جوانیاں دی
رشمیاں دا سورج چمکدا ۔
ایہہ میں ہلدی نہیں، پر ہلاندی، ہلوندی،
جگت سارا،
کمبدی، کمبادی پلاڑدی نینہیاں نوں،
ایہہ میں جڑ ہے، پر چیتنی می دا اس وچ،
جیوں برفاں دی چٹیائی وچ روپ بھبکدا،
وانگ بدبدے کھن بھنگر ہے،
پر امر ایہو جہی ہور کوئی وسط نہیں،
موت تے جیون دیاں وادیاں، گھاٹیاں، شوکدی
لنگھدی سہج سبھا وانگ ہوا دے، وگدی جل
وانگوں ٹھاٹھاں ماردی موتے دے ادھر ادھر،
چار چپھیریاں، مڑدی دھپّ، چھاں کردی،
جین مرن نوں، سدا-اڈارو جہی، لوپ،
لوپ ہندی،
جھلملا سنسار ایہدا کپڑا،
سب دسن پسن ایہدا گہنا،
بسّ ! ایہہ نکا جیہا جادو رنگ کرتار دا،
… … …
2
ٹھیک، گھمھار اپنے بھاڈیاں وچ وسدا،
ریجھ جہی وچّ آ کے، بتّ بنایا
تے آپ موہت ہو اوہناں وچّ وسدا،
ہونٹھ تکیں نی لال، لال مٹی
دے گھڑے دے ۔
گھڑا-اہا گھمیار دا سفنہ،
صراحی-گردنہی، صراحی دی گردن اوہ جنوں
گھمیار، دن، رات پیاردا،
برتن-مٹی تھیں ہتھ کرتار دا امر
جہیاں شکلاں کڈھدا، ایہہ
برتن، ایہہ قطاراں بھانڈیاں
دیاں کیہیاں سوہنیاں،
خیالاں تھیں چنگیاں،
سفنیاں تھیں مٹھیآں، پیار
دیاں چمیاں،
سمرن دے سواس ایہناں بھاڈیاں
وچ کیہے چلدے،
ایہناں لکھاں چیہریاں وچ اک نوری
چہرا گھمیار دا لشکدا ۔
چھناں-پانی کس وچ پین لگا ہیں سجنا !
چھناں چھن چھن کوکدا، گھمھار دے
دل-لکا گیت، سننج ساری
ماردا ۔
کوزا- ایہہ کوزا ہتھ تیرے سجناں! ٹھنڈے
چشمیاں دی دھار دی سر
پھڑی توں،
ڈوہل پانی بھریا کوزا، جیون
-دھار پئی پیندی، سمرن
وگدا ۔
پتل دے قول کولیاں :-
نکے نکے پتل دے قول کولیاں
کس بنائے، گیا کتھے ٹھٹھیار،
پھلاں دے منہ جہے لگدے،
ٹھٹھیار دا روح چمکدا،
پھلّ ایہہ گلاں کردے ہوٹھاں تیریا دے
نال لگ،
کہ کرتار آپ تینوں چمدا ؟
تھالی کانسی دی :-
ایہہ تھالی تیری سجناں !
کنڈے نکی نکی پہاڑی رمل دی واڑ
وچ گھری تیری وادی دی کھل سجناں !
ایہہ وہڑھا، تیرا گھر، پہرے دینودے؛
کی پیلی تیری واہی، بیجی دی واڑ ایہہ،
کی اندر دی سویتنترتا، چو گردیوں
بجھی پیئی سوبھدی، ڈلھن، ویٹن،
گواچن تھیں بچا جیہا ایہہ کنڈے ایہدے،
کی تیرا دل چمکدا، تے صاف دل تے
پیندے جھاولے آکاش دے ؟
کی سمرن تیرا اس وچ ؟
کی کرتار دتی روٹیاں ؟
کڑچھی :-
کڑچھی سجناں !
کینہ دا ہتھ نکا نکا،
کینہ دی بانہہ گھر تیرے لشکدی،
جویں ہنیرے وچ کرن چمکدی،
جویں سفنے وچ کجی ساری
پیاری دا اک انگ دسدا،
اوہ اک ستسنگ گھمدا،
سیوا ہندی پیار دی،
انّ ربّ دا ورتدا،
کرت ورتدی، پیار ورتدا،
ہتھ نکا نکا سوہنی کرت کردا،
گل دی ویل سونے دی :-
ایہہ، ویل کڑے ! سونے دی مہیل کیئی پائی ہے،
باغاں دے پان دے پتیاں نوں سونے دی
دھرت تے اسی ہی جند، اسی لٹک وچ
کون اگاؤندا !
پھلّ دی سہنپّ اسی طرحاں بلدی،
تیری ویل دے گل وچ باغ لٹکدے،
تے ویل سونے دی لٹکدی تیرے گل پیاریئے ۔
نویں جگنی کسی دی چھاتی تے :-
ٹھیک "جگنی کوکدی"-چھاتی اس ابھری
جوانی دے اماہ نال،
جوانی آ جگنی وچ گیت بھردی،
کڑی کوکدی جگنی چپّ ہے،
جگنی کوکدی، کڑی ساری چپّ ہے ۔
گہنے :-
ایہناں کلائیاں، گلھاں، ہتھاں،
پیراں، کیساں، سواساں وچ گہنے سوبھدے،
کناں وچ مچھریالے لٹکدے، ہلدے،
ساڈے بلہے شاہ نوں وی کیہے چنگے لگدے،
آہ ! ایہناں نڈھیاں دے انگاں دی چھنکار،
چھان چھان بولدے،
ایہناں لال چوڑے والیاں دی بھری گیت
باہاں دی الار ماردی،
کپڑے :-
کپڑے تیرے سوہنیاں ! ایہہ وی اندر دا
راگ باہر پھٹیا،
مینوں واجاں مارکے، ہیکاں لاؤندے؛
کدی کدی ڈورے تھیں وی سوہنے تیرے کپڑے ۔
ایہہ متر تیرے روح دے،
تینوں کجدے، پردے پاؤندے،
انڈٹھّ کردے، بخشدے،
بخشاؤندے تینوں؛
تینوں مڑ مڑ کجدے ۔
… … …
میں بسّ پانیاں دی لیک ہاں، بدلاں دے رنگاں دا
شام دا نچدا،
کمبدا، جلو؛
میں ربّ دے پھنگاں نال سجی،
اڈدی اڈدی ہر گھڑی دی تصویر، جہدا سدا
امٹواں پربھاو ہے ۔
میری جنم گھڑی اج ہے، ہن ہے،، ایہہ پل، چھن ہے،
مینوں تاں جنم دی خوشی ساہ لین نہیں دیندی ۔
پتھر دے ہون، چاہے کاگت دے، پانی دے، ہوا دے،
بدل دے،
مینوں تاں روپ سارے، رنگ سارے، میں میں لگدے،-جنہاں
دے دلاں وچ کرتار دی لک بیٹھی چھوہ ہے،
… … …
پارس میں نوں بھلانا-ہانانا، اس کرتار دی یاد نوں،
پارس میں نوں چھڈنا-ہاننا، اس یار دی پیار چھوہ
دی انگ انگ رمی، رمناں،
پارس میں نوں امیننناں(ا+میں کرنا)-ہاں، اس لیکاں، رنگاں وچ؛
بجھی، کجی، اننت-جینت نوں؛
پارس میں نوں بھننا-ہانا، اس گاندی کرامات دے
بتّ نوں،
ہؤ جی ہؤ، پھلسپھے دا تان ایہہ، بتاں
نوں توڑنا، مومن جیہا تھینن نوں،
ہؤ جی ہؤ، ایہہ مویاں مناں دا کملا
یقین کؤُ،
ہؤ جی ہؤ، ایہہ مویاں مناں دا دھرم
بھرم، یوگ، بھوگ کؤُ،
… … …
خوشبو کرتار دی، اڈدی پر بجھی وچ
پھلّ ہاں، انیکاں سونے دیاں کرناں میرے
aڈدے پیراں وچ،
میں تاں کرتار دی چھان(چھن)، چھان کردی، مہین،
بریک طرب جہڑی کمبدی، کمبدی
میں تاں نکھری نوہار ہاں اپنی وکھری، وکھری
نکّ، کنّ، متھا میرا اپنا، ہتھ، پیر
جسم سارا میں روح ہاں،
میں نویں نکور ہنے آئی، ہنے گیئی، ہنے بنی،
امر اک سدیوتا،
میں تاں بخشی، میں ربّ دی، میں ہاں اپنی-
… … …
میں تاں کمال ہاں نانہہ ہون دا،
ستی ہوواں تاں اوہ،
جاگدی ہوواں، ہور اوہ،
میں تاں پاگل جہی ہوند ہاں ۔
میں جد گھنڈ کھوہل آؤندی، دریا تھمھدے،
جھکدے، متھا ٹیکدے لنگھدے، چن سورج جھک
جھک سلام کرن، ہواواں دوڑ دوڑ چائیں
چائیں جھلن چوریاں ۔ پہاڑ دیکھ
مینوں اچھلدے،
ایوں نکی جہی میں کھلے گھنڈ موہت ہندی سب تے،
موہت کردی آؤندی، تختاں تے بنہدی،
ہسدی، کھیڈدی، گھاہاں تے ریتاں تے سیجا تے
ریجھدی، گٹکدی، مشکدی، نسدی، آندی
جاندی…
پیار والا سدا لکیا بھیت ایہہ، کھلے گھنڈ
دا ویلا کوئی کوئی ورلا، ورلی ورلی
روح کوئی، انیمی جیہا، بھاگ جیہا، کدی
کدی دسدا ۔
انیک ہونا دا ہونا، انگنت میں-آنں دی ممتا،
کرتار دے پیار وچّ بلدیاں،
ایہہ وکھ وکھ، لکھ لکھ، دیویاں دی جگمگ
دا ملواں سہنپّ ہے ۔
کرتار دا کم ہے-انیک کرن، ایہدا روپ-
نانتا،
سہنپّ نوں مڑ مڑ جنم دینا، ہور ہور سوہنا
کوئی ونّ، کوئی رنگ بھرن نور،
دسدی وکھ، وکھ، لکھ، لکھ، نویں جنم، ہر
گھڑی، سواس، سواس، نواں سجرا آدی ہے
ہر گھڑی، ہر پل چھن اک انادِ دا ۔
انیکتا سہنپّ دی جوانی ہے، ایہہ بھر جوانی
دیاں ندراں دا بھرواں، رجواں، کھچواں،
مارواں سواد ہے ۔
ایہہ کرتار دی ایکتا دی مہپھل ہے، راگ دی،
سراں دی نانتا ۔
پتھر دا بتّ، بسّ،
کہ ہور کچھ ؟
ایہہ بدھ جیندا بت لوکی آکھدے،
وڈے وڈے جھکدے، رسیے مندے، گھڑنہار دا ٹکاؤ
اتھے سارا، اوہدا سکھ-رسکھ پتھر وچ
سمایا ہے وانگ راگ دے،
… … …
راگ دی ٹھنڈھی ٹھار رو وگدی،
پتھر وچ دل دی لو نوں ویکھنا ۔
متھا کیہا لسدا،
نروان دے اکہ جہے سکھ وچ،
ایہہ دھیانی-بدھنی جی دی، پدم-آسن بیٹھی
دھیان سدھ مورتی ۔
کیہا شانت جیہا پربھاو ساری دا وانگ چاندنی،
باہاں وچوں وگدا پانی ہویا پرکاش اک، پتھر
نوں موم کر وگدا،
پگھلی جہی عالم گیر کوئی اہنسا، دیا
سنتوکھ، ست، جگ سارا پگھلاندی اس پیار وچ؛
پدم-آسن تے بیٹھا منکھ سارا منکھتا ساری،
ربتا اک پھلّ ورگی کوملتا سروپ ہو ساجی ہے،
… … …
اتھے پتھر نوں کون پچھدا ؟
ہتھ، کنّ، نکّ، متھے دی ڈھک اڈھک، مک امک
ویکھن دی وہل کتھے لگدی ؟
صرور جیہا چڑھدا،
نین منددے جاندے جویں بدھ-بتّ دے،
سکھ لین دنیاں اس در آؤندی ہے،
جین جانن نوں لوچدی،
مورت کون دیکھدا، درشناں نوں لوچدے،
مورتاں اس تھیں لکھ گن ودھ ڈھکیاں سجیاں،
پئیاں ہن گلی، گلی،
اتھے تاں پتھر وچ آویش نوں ٹولدے،
لبھ، لبھ، نیناں نال چمدے ہتھاں نوں پیراں نوں،
بدھ جی دا نروان وچ ٹکے منکھ دے روپ نوں ۔
… … …
بھروٹیا تے کیساں تے بولی سمادھی دی ٹھنڈھی ٹھنڈھی
تریل ہے،
تے پلکاں نال پارکھی موتی ایہہ چن، چن پروندے
دیکھدے سوہنیاں تے مست ہون والے چنگے رس
دی لہراں پیچ کننج پیندے،
اکاش کننج ایہناں باہیں راہیں ہٹھاہاں اتردا،
تے دھرت کننج ایہناں بند نیناں راہیں اتاہاں نوں چڑھدی
کرت دے پارکھی رمزاں گجھیاں چھپیاں نوں ٹولدے
نیناں والے نیناں نال تکدے،
لکیراں تے ریکھاں تے گھوراں تے مند مند نروانی
ہاسے نوں پچھاندے ۔
1
بدھ-آرٹ (ہنر) تھیں پرانا نواں آرٹ وی
پورب دا بہں سارا،
کچھ فلسفے دی گفا دا ہنیر نال لیا ہویا،
کچھ دھیان دی دھند جیہی نال، نال،
حالے پورا ٹھیک نانہہ، ہور، ہور، نواں، نواں
ہوونا،
پچھے دیاں گئیاں گزریاں گلاں دی پرانی
سہنپّ ٹھیک ہے،
پر سچ پرانا مڑ نواں، نواں گھڑنا، اویش نوں
ویکھنا، اویش ربی مڑ لوچنا،
پرانے اتہاس ہنر دیاں ٹھیکریاں نوں
مڑ مڑ جوڑنا، بولی جہی سکھن نوں
تاں ٹھیک ہے،
پر نویں دن دے متھے تے ریکھ نئی، اوپری
جیہڑی حالے پچھے مڑیاں اکھاں، تکی نانہہ،
حالے اکھاں کھوہل تکنا،
آرٹ پورب دا، پچھم دا اک ہو، نواں، نواں
ہونا ۔
… … …
ایلیپھینٹا دی ترے مورتی
2
ایلیپھینٹا دی ترے مورتی
ترے پیاریاں دے اک ہوئے سر ترے،
آرٹ دے پارکھی، اس پتھر دی دھات وچوں نکلے،
سراں دی سوہنی اٹھ، اس ہنیرے وچ چڑھے
ترے سورجاں دے پرکاش وچ، اگمی دسی
پیار-وہنر دی سدیوتا نوں ویکھدا،
دو نکے سراں وچکار ستھت اک وڈے سر نوں
سجاؤندے تول اڈول سارا چھبی پیار
دی گڑونددی سوہنی،
اک ڈاڈھے، اچے، مکٹ-دھاری پربھاو نوں پرکاشدے،
پارکھی مکٹ دے لڑی تریجڑی نوں ویکھ، ویکھ، دھیان
اندر وسے دی اچائیاں دی سیدھاں لاؤندے ۔
پر پارکھی وی فلسفے پرانے وی مانسک جیہی
دھند وچ بیٹھے آکھن : -
سریر تریہاں دے پتھر وچ بڈ گئے، سر
لشکدے، سریر کوڑ دسدے، من دی سچائی
تھاپدے،
پر ٹھیک گلّ ایہہ نہیں، ہالیں سر ترے مکٹدھاری
پریت پروتے، دھیان-سدھن ہو اپجے ہن
اس مورت وچ،
ہالیں سریراں تریہاں نے پیار چمکاں کھا، کھا
جاگنا،
حالے دھیان چیرمیاں اکھاں بند ہن، پیار-
کنیاں کھا، کھا، سب نے سہج وچ کھلھنا،
پتھر دی نیندر برہم میں والی، چھڈ، چھڈ
اڈنا-وچرنا،
اس ترے مورتی نوں حالے گلی، گلی ٹرنا، تے ہاں،
اسی طرحاں پیار-دھیان بجھی-بجھائی،
ستھت ساری پورنتا،
مکٹاں تے روح دی کرن وجی پئی ہے،
حالے روح نے کل سریر ہوونا، چمکنا ۔
حالے سہج یوگی دی پورنتا نے لسنا،
ترے مورتی کلّ لنگھ گیا ہے،
اج ہنے چڑھیا ہے، کلّ نے آونا جس وچ
درشناں دے سموہ نے،
ایلیپھینٹا تے الورا
تھیں نکل ہر گگن چمکنا ۔
… … …
بابا جی آکھدے :-
میری "ربی یاد" دا، سمرن دے مگر مگر،
ایہدے چار چپھیرے، کومل ہنراں دا نویں
ہڑ وگنے،
سمرن دی صدیاں لمی سائیں ہتھ دی گھاڑ
چلدی،
ہتھاں نے چلنا، من نے چلنا، پیراں نے چلنا،
سہج-پھل دل وچّ، اکھ وچّ، سر
وچّ وسنا ۔
میں گھڑے، مینوں مڑ مڑ، جویں سندری ویکھے مڑ
مڑ آرسی، متی اپنے سہنپّ دی،
میں کی ہاں ؟ دسن دی لوڑ نانہہ مینوں،
رستہ آپ سدا دسدا ٹریگا میرا کرت
انر دا،
کرن دا نام ہے، سچی دسن دا، باقی "ہؤمے
جھکھڑ" جان سکھا میریا ۔
… … …
مینوں دسدا، قادر دا پیار چمدا، پانیاں
تھیں، ہواواں تھیں، تریلاں تھیں، پھلاں تھیں ودھ،
چھن پل چھائی مائی، ہون والا بدبدا،
تے کرتار کرے اس بدبدے نوں امر، اک
کرن جہی وچ پرو کے،
جوت اپنے نرنکار دے ہر منکھ-دلکھّ بالنی،
نروان دی سمادھی تاں اس نام-لوم دی
باہرلا، باہروں دسدا بھکھا ہے،
میں تاں کرتار گھڑنہار دے، ہتھوڑے دی نکی
نکی سٹّ دی سدّ نی،
میں تاں ربّ چنے اک شوخ دے رنگ دی شوخی شوخی
بھکھ نی،
میں تاں سائیں دے برش دی کھچی لکیر نی، فقیر نی،
میں اسی لکیر دی جھریٹ دی کومل، کومل،
چھپی، چھپی، نکی، نکی پیڑ نی،
میں اوہدیاں موڑاں، توڑاں وچ مڑ، مڑ جڑی
نیناں دی نیند نی،
میں تاں چکراں تھیں نکلی، سر چکی، تار-کھچی
پھلّ دی سہج دا مان نی،
… … …
میں تاں گیت ہاں ہوا وچ کمبدا، کھڑا تھرراندا
مدھی اسمان نی،
میں تاں لٹکدی چھبی اک دی دیوار نی، میں
تکدی، ہسدی، پیار دی، مڑ مڑ پاندی
اوہو پیار نی ۔
… … …
میں تاں اوہدے در دی لیٹی، لیٹی مہار نی، لیٹی،
وچھی وانگ وچھیاں نیناں دے سدا اونوں
اڈیکدی،
میں تاں اوہدے در دی خالی دل کھلان جہی ہاں،
جہڑی باہاں اڈیاں سدا کھڑی اڈیاں
بھار، بھرن نوں ربّ سارا وچّ پا اپنی
جپھیاں، جدوں کدی، ربّ اپنے گھر
آوسی نی ۔
… … …
میں تاں باہر ویہڑے وچ بیٹھی روشنی، جی آؤ،
جی آؤ آکھدی، ویہڑے اوہدے دے باہر
دا رس ہاں،
میں دروازے دے اندر دی لکھ گہم گہم ہاں،
گہنے پائی، سجی، دھجی، نویں ویاہی،
لاڑی-سہنپّ ہاں، بھیڑاں اندرلیاں وچّ
پھسی کھڑی، میرا منہ نویں جوانی چڑھی دے
پسینے دے موتیاں دی لڑیاں وچّ ادھا
کجیا ۔
… … …
آ تکّ نرنکاری جوت جیہڑی گورو نانک جگائی
آہ ۔
اوہ دھر اندر، دل ہرمندر وچّ، نیلے
پانیاں دیاں لال رنگ مست لہراں
تے جگدی،
سورج روز نکلدا، ایہہ اوہدا گھر ہے ۔
دیوی تے دیوتے انڈٹھے، ادرشٹ دے نیناں دی جوت
لین آؤندے،
دیکھ، دیکھ، اس جوت نال، چھوہ جیوی، چھوہ پیوی،
چھوہ تھیوی، میں اک جوت ہاں ۔
پر خوشی جری نہیں جاندی، میں اگے، پچھے پھردی،
جوتاں جگدیاں تکدی، جگاندی، ہسدی،
کھیڈدی،
آپ مہاری، بؤرانی جی، رانی میں ۔
سہنپّ دے سوہنے ہون دی حد نانہہ،
سوہنے سدا ہور سوہنے ہندے،
جوانی سدا جوان ہندی،
رس رسیندا، ایہو تاں جپ دا جپناں،
منزل مکن دی کوئی گل نانہہ،
نویں نویں نکھردی، نظارہ نواں، سواد نواں،
دیدار نواں نواں ہووندا،
منزل تاں مویاں دی مکدی،
جیندیاں دی تاں سدا تردی،
ترن تاں سواد ہے،
مڑ مڑ پسیجنا، ریجھنا، مڑ مڑ رسینا،
نت نواں سفر بسّ پیار ہے ۔
گھر-پراپت ہونا، منزل دا اپڑنا،
منزل ایوں اپڑیاں دی روز منزل سوادلی،
ٹرنا اوہناں دا اوکھا، جنہاں نوں پتہ نہیں کتھے جانا،
جہڑے حالے گھر دی پراپتی تھیں دور ہن،
در ملیاں نوں کی توکھلا ۔
… … …
گھر والیاں، سائیناں والیاں،
سوہنیاں سہاگناں،
اوہ تاں نت نویں سورج نوں فتح گجاؤندیاں ۔
ہسدیاں کھیڈدیاں، پینگھاں جھوٹدیاں، سب خوشیاں
کنت ملوڑیاں ۔
… … …
گڈریئے دی آواز دی پہچان،
منزل تے اپڑن دا نشان،
چٹیاں بھیڈاں دی ایہہ نام دی پراپتی،
پہاڑاں ہیٹھ بھاویں وچ وادیاں،
بھیڈاں پھرن چردیاں، پھردیاں،
ساوے گھاہ اتے، سر نیویں کیتے،
آپ مہاریاں، دوڑدیاں،
پھلاں نوں پیر لگے، مشکدیاں،
سدّ پوے، دوڑدیاں، آندیاں، "پانی گھاہ متو نے""
جھرمٹ پان وانگ پریاں،
گڈریئے دے اگے پچھے،
"میں" "میں" کردیاں، نکے، نکے بچے تے بچیاں ۔
واہ ! کہیاں سوہنیاں، موہنیاں ۔
1
ٹھیک ! پھلسپھا وی کدی اک انر سی،
اسی طرحاں آرٹ نوں بن سمرن دے جین دے
ایہناں پارکھوآں پھلسپھا مڑ کر مارنا،
آرٹ نوں کھڑ کسی بھیڑی جہی کھل وچ،
وکار کر پھوکنا،
انج ہونا سی-سچیں میں ویکھیا :-
کرتار نے سہنپّ بنا ساری رکھی اک
مٹی دے بتّ دے ساہمنے،
متے دیکھ اننت نانتو نوں بتّ جاگے جند ہو،
پر بتّ حالے نرجند سی،
ربّ ویکھیا-نیکھیا آرٹ، ن پھلسپھا،
ن علم، ن بے علمی،
ن راگ، ن رنگ، اس مٹی
دے ڈھیلے دے اندر کوئی
جند-سٹد ماردی،
ربّ نوں اؤڑک ایہہ بنی سی، تد مڑ سکھیا
ربّ آپ لئی،
استھوں تنگ جیہا ہو کے، کرتار آپ بتّ جیہا
ہو کے، اندر دھر وڑیا، بتّ نوں ہتھ نال
جھنجھوندا ۔
کھا جھنجھوڑا جاگیا، مٹی دا بتّ،
نور دا پتلا، چمکدا ۔
تے جد جاگیا بتّ مٹی دا،
شادیانے چوہاں کونٹاں تے وجے،
تے وجیاں لکھ ڈھمبک ڈھوریاں،
گگن پھلاں دے ہڑ ہو وگے، برکھا
ہوئی چار چپھیریاں،
کرتار دا جگّ پورن ہویا، سنکھ وجے،
دمامیاں تے چوٹ لگی،
سب ساز آن ہوئے اک سر،
جگت سارا پیار-راگر جاگیا،
تاں کرتار آکھیا :-
اس جیندے بتّ نوں میرے
جیندا بس رکھن لئی
سب قدرت دا، تے من دا ساز، رنگ-راج
بخشیا،
… … …
2
تد تھیں جیندے لئی
سب آرٹ دا سامان ہے،
"رسک بیراگ" صاحب آکھدے،
… … …
پر متے کوئی بھلّ وجے !
دھرم، کرم، سادھن، تپ،
دان، اشنان، راگ، رنگ،
ناچ، مجرا، نٹی، ناٹک،
چترکاری، گاین،
بتّ-پوجا، ریکھاں نوں پرکھنا،
متھیاں نوں جوکھنا،
آرٹ، یوگ-پھلسپھا :-
ایہہ کوئی وی سمرتھّ نہیں، انھے نوں اکھ دین،
بولے نوں کنّ دین، لولھے نوں باہاں دین، مردے
نوں زندگی ۔
… … …
ایہہ سب وستو ہن،
نہیں، سامگری،
جہڑی ربّ نے بخشی،
ربی تار وچ لٹکدی جند نوں،
آویش دی نین نوں،
سچی ربّ لئی ایہہ سب کجھ ہے،
بندہ ایویں مردا، لالسا کر کرکے،
بندے دا سب ایہہ دکھ ہے، موت ہے،
ربّ دی سب ایہہ سکھ ہے، جیون سویتنترتا ۔
ایہہ بے ترس جیہا سوخم کوئی بھیت ہے،
من دیاں سوچاں نوں سدا سٹّ ماردا ۔
1
کرت-انرت، نرا، نرول، نرمل، سپھٹکمنی
ورگا، ربی آویش ہے ۔
سنیہے چمکن دم بدم اتھے پریتم-پیارتم دے،
اپنے اندر دے کرتاری رنگاں نوں، سٹے باہر
اننت اکاش aتے، پرکاش لال، لال،
اندر دے پورب دا،
جھلکاں ماردا ایوں کھڑا ساہمنے، نکو-نکو
بھریا، رس دا کنول کٹورا ۔
… … …
میں آپ ہاں اپنی سہنپّ وچ،
پھلّ-ویلل نال لگا جھومدا، رس-تریل ڈوہلدا؛
نیناں نیناں وچ کسی دے گئیاں گڈیاں،
میں لال بھکھ، بھکھ کردا جھجھو جھوں کیتی ندر
ہاں ۔
میں وگدا نرمل نیر ہاں، سب کجھ وسدا میری
ڈونگھی، ڈونگھی چھاتی وچ، میں اک نوں انیک
لہراں وچ اچھالدا،
… … …
دھیان دی سہنپّ نوں میں نین کھوہل ویکھدا
میرے نین اوہ پھلّ دو بنفشہ جنہاں نوں
پیار رشمی کھولھدی،
… … …
بنن، ہون، جین دا کرشما،
تھینن اتھینن جہی وچ ربّ-کرامات ہے،
میں ہیران ہو ہو ویکھدا،
جہڑا کھلے-گھنڈہے وی سدا لکیا،
… … …
2
کرت-انرت پچھدا-
دسّ خاں منکھا !
توں منکھ کنا ہیں ؟
منکھتا کنی کو آئی تیرے وچ ؟
اوہ کی دیکھنا جو روز نین تکدے،
دسّ خاں توں جے بندہ آزاد ہیں ؟
قدرت دے دل وچ کے چھپیا ؟
تیرے دل وچ کے ہے ؟
پر منکھ وانگ دسیں،
جنوں ویکھ کے ہی سوال سارے بند پیندے،
رس چون لگّ جاندا آپ مہارا روم روم تھیں،
نیناں راہیں، ہتھاں راہیں، پیراں راہیں،
تے مڑ پچھکے ہوٹھاں نوں شہد مہر وجدی ۔
دیکھیں گلاں اوہ ن چھیڑیں جہڑیاں چھڑ آپے
جہیاں ہور چھیڑدیاں،
گلاں نال جی-پیٹ نہیں بھردا،
… … …
دیکھنا مننا ہے،
دکھا، جہڑا توں کچھ سنیاں،
تیرے وچ دیکھ اسیں منیئیں ؟
… … …
کرت-اونرت آکھدا-
میں ربّ دے بندے بلدے دیوے دا پرچھاواں ہاں
اوہدے پچھے کھلو جلو ویکھدا، پر اس
بناں میں ہے نہیں ۔
… … …
میں اپنی لکھت آپ پچھان ن سکدا،
پتہ، کون لکھ گیا ہے ؟
آپ لکھ، میں آپ واچدا،
آویش پتہ نہیں کسدا ؟
اوہ لکھدا، قلم لکھدی، میں نہیں لکھدا،
… … …
میں اوہ آویش ہاں،
گاؤندا آؤندا،
ستار بجان والے دی گتّ روکدا،
بجائے اوہ 'آسا' وجے 'سوہنی'،
مڑ وجائے 'آسا' مڑ مڑ وجے 'سوہنی'،
… … …
میں چترکار دا برش آپ پھڑدا، رنگ میں گھولدا،
میلدا،
اصل چتر اوہ جہڑا پریتم جی آئے کھچکے
گئے ہنے چترکار آکھے میں کھچیا ۔
… … …
کرت-اونرت آکھدا-
میرے وسّ کچھ نہیں،
… … …
میں اندر دی سویتنترتا،
آزادی میری پورا بھریا رس ہے جیہڑا گورو
ارجن دیوَ چکھاؤندا،
آزادی میری کھسے،
میرے ہتھ پیر ٹٹدے،
انگ مڑ مڑ جاندے،
گورو فرماؤندا،
… … …
اوہ پھلّ بھاویں ڈنڈی-جکڑیا،
پورا آزاد ہے جہدا منہ تریل نال بھریا،
بول ن سکدا،
دوآ پھنگ کھلیار اڈیا آزاد ہون نوں
سکّ کے ڈھٹھا بھوں تے، مٹی نال رل مٹی
ہویا،
… … …
مویاں لوکاں کی آزادی دا رس چکھناں ؟
رس بھریاں نوں مڑ کس زنجیراں گھتنیاں،
… … …
کرت-اونرت آکھدا :-
میں تاں پیار کردا ایہناں بتاں شتاں نوں
متے کسی دے چرن وچ چھپے اوہدے
چرن ہون،
جہدی تلاش ماردی،
خالی پلاڑاں نوں پھاڑ پھاڑ،
اکھاں ہتھاں وچ پھڑاندی،
تے پھڑا پھڑا مڑ، مڑ ہسدی،
ہونی جیہی ہو کے مرجانی،
کھچکلی مچاؤندی، مزاکھاں کردی ۔
… … …
میں تاں ایہناں چتراں متراں نوں ویکھدا ہاں پوری
نیجھ لا،
متے بے پتے دا کوئی پتہ دے اٹھے،
میں تاں کسی پیاری، مٹھی تان دی ہوائی
لچک نوں اڈیکدا،
… … …
1
میں 'سچیں'، بال دی 'میں' وانگ،
آپا بھلی وچردی،
بل بھردا میں وچ تد ہی،
جد اوہو میں-پناں، میں-ہوناں وسردی،
بے ہوش جہی 'میں' ہوش والی،
ستی، ستی میں، ٹھیک تاں جاگدی،
… … …
جسم جویں نیندر پالدی،
تویں میں دی نیندر اک رسیلی اسچرجتا،
نین ادھے میٹے، ادھے لگن جا رس بھارے چھپراں
ہیٹھ ہیٹھ، آپنیاں، ادھے جا لگدے گگناں
ہیٹھ، ہیٹھ اسدیاں،
… … …
اک سکھ دی لاٹ نکلدی،
اردھ-کمل انوں صاحب آکھدے،
پورب دے سارے فقیر-پارکھی،
ادھ-میٹی اکھ، دھیان
ستھتّ سرتِ نوں پورا پچھاندے ۔
… … …
انند-ساگر دل دیاں کنگریاں تے وجدا،
کنول سارے کھڑدے،تردے، ہسدے،
دھیان دی کھشی-سروگیتا،
مستی پیار دیاں لالیاں
پانیاں تے تردیاں ۔
… … …
رونق اندر دی نیناں نوں مڑ مڑ جوڑدی،
دل جوڑدی، سہنپّ کھلھی پھردی،
ایہہ بجھن کلی-ادھ کھڑی دا آزادی، ایہہ
شرماں ڈونگھیاں رہسی جین، تھینن دا ۔
… … …
بھریاں نکو-نکو میرے نیناں دیاں کٹوریاں،
تے سہنپّ وسے نکا نکا مینہہ ہو کھلھم کھلھیاں،
… … …
ادھے میٹے نین میرے مالک دیاں مچھیاں،
تاریاں لین اوہ شکر شکر کردیاں،
مہر دیاں چھہبراں ۔
تے کھچدا اتاہاں نوں، نال نکیاں نکیاں
ڈوریاں ۔
کھچے نیناں تھیں سواد متھے نوں لپکدا،
سرتِ مگھدی، اٹھدی، سدی ہندی،
چمدی چرن سوہنے سوہنے پیارے دے
2
سرتِ اس کھچے کھچے سواد وچ،
سوے سنگھاسن بیٹھی، لہردی،
ادھ میٹے نین ایہہ،
کھچی، کھچیندی طرب دی تان جہی،
ایہہ تار رباب دی،
مڑ مڑ سائیں کسدا،
مڑ مڑ کسیندی، کمبدی،
ہواواں دے سواس چھیڑن،
دن رات گاندی اٹھ پہری رس دا راگ ایہہ،
ایہہ نشیلی، رنگیلی، بھلی، بھلی سوپن-پھلّ کجی
کجی سرتِ ایہہ،
بجھی، بجھی، کھڑی، کھڑی، ہری، ہری، رسیلی،
سرتِ ایہہ،
سکھ دی انگولی جہی، ہولی جہی، رولی جہی
میں ہندی ۔
… … …
3
ایہہ 'سادھ-میں' پیاری،
چر، اچر ویکھ کھشدے،
… … …
مرگاں دے سنگ ایہدی ننگی-پٹھّ کھرکدے،
چڑیاں ایہدے نیناں تھیں رس-بونداں ٹپکدیاں
پیندیاں، پی، پی، رجدیاں، منہ aپر
چکدیاں تکدیاں، گھٹّ، گھٹّ بھردیاں،
سواد دے، بھرتھری جی وی آکھدے :-
… … …
انوں ادھمیٹی اکھ والی سوہنی رانی نوں،
سب تھاں، سب چا، سب رس ستکاردے،
چگردی چلدا ایہدے پربھاو اک ٹھنڈھ دا،
ایہہ رانی ٹردی سکھ دا مینہہ پانودی،
ایہدی باہاں دے الار تھیں رس-بونداں
ڈھنہدیاں،
ایہدی ہنس-چال، لکھاں نوں مار، مار چلدی ۔
… … …
بدھ-ویلے دی انر دی اکھ ایہہ،
نروان سکھ پائے منکھ دی اکھ،
ایہہ میں دا 'امیں' جیہا سچا سروپ ہے،
… … …
اتھے 'میں' 'میں' ن سوبھدی،
اتھے 'میں' 'میں' نوں ن پالدی،
میں بسّ اک موج اکہ انند دی، نکی نکی
روی، رمکے سمندراں تے، سمندراں دے سمندر
بجھے کھڑے ادھمیٹی اکھ وچ ۔
اننت زور، اننت 'ہے'، اننت رس اتھے سکھوپت
رس ماندا،
بلوان ربّ سارا بے انت، بے نیاز پیارا،
اس ادھکھڑے پھلّ دی گود وچ سارا
سماؤندا ۔
… … …
4
بھلا 'نتشے؛،
بھلا 'اقبال' پنجاب دا،
ہنکار نوں جگانا،
ہے کمزور کرنا بلوان نوں،
ہنکار نوں آکھنا شیر توں،
ایہہ ٹیک ککھّ دی،
… … …
شیر وانگ اٹھانا انوں،
نکے مرگاں نوں مارنا،
مار، مار، کی سرتِ پلدی ؟
ہنکار پلدا، موٹا شریر وانگ،
بکرا کالا ٹھیک ایہہ جمدا ۔
… … …
سرتِ تاں گلاب دی سبک قہر دی، ہسدی آندی،
ہسدی جاندی ڈھنہدی وی سگندھ کھلاردی،
رتّ پینی، ماس کھانی، چیتے دی سرتِ نے، کی
پیار سگندھ پچھاننی،
ہاں سرتِ تلوار ہے، بجلی ہے، بجھی کسی
حکم دی،
… … …
پکی ربیلی، رسیلی، کسی سرتِ دا نام لے، لے
ہنکار دے سنیہے دینے،
ایہہ نگوری بسّ چال ہے
… … …
جے سر تے گورو کھڑا ہے سورماں،
صدق دی مٹھی نیندر سیناں بسّ کمال ہے،
جھول ربّ اڈدا، بچے نوں پیاردا،
ایہہ بال-سرتِ دودھ اپنی چھاتیوں پلا،
پلا، پالدا،
سرتِ پلدی صدیاں لما، گورو-پیار،کھا،کھا،
نری گیت دی پھونکار کی سنواردی ؟
… … …
ستیاں ستیاں آویش کوئی، بسّ بل ہے، جنوں
'نتشے' تے 'اقبال' ونگاردا، اپنے کی
وسّ ہے، سوائے سکے ہنکار دے،
سرتِ ستی وچ آویش آوے،
ایہدا ہڑ، کون ٹھمھدا ؟ کدی کدی گورو دی
شرن ستی سرتِ وچ بل-ہڑ آؤندا ۔
فرانس دی کنواری آرلین دے آویش وانگ،
بھیڈاں چراندی پینڈو-کڑیو، سفنیاں دی سبک جہی
پتلی،
پیلیاں پہاڑیاں وچ پھردی ربّ، ربّ کردی،
ستی، ستی نوں کوئی آکھدا-'اٹھ کاکی ! پھڑ
تلوار، بیر توں، لے ایہہ تلوار میں
دندا، پھڑ، جا، کپڑے جرنیل دے پا توں ۔
مار ویری، دھکّ پچھے، مار جاہ توں، فرانس نوں
اک اؤڑک تھیں بچا توں ۔'
اٹھی ڈردی، ڈردی،
گئی، کڑکی وانگ لکھاں بجلیاں،
فوجاں ساریاں اوہدیاں فرانس دیاں،
تے گئی لڑدی، فتح گجاندی،
… … …
سریر لوکاں بھنیاں اگّ وچ،
آکھیا-اہیا جادوگرنی،
پر اگّ دیاں لاٹاں وچ، اکو اوہو لاٹ بلدی
باقی سب اگاں ہسیاں (بجھیاں) ۔
فتح، فتح، گجاندی گئی ٹر، دیس اس جتھوں
اوہ سدّ آئی سی ۔
… … …
سرتِ اکلی نانہہ کدی،
ہنکار سدا اکلا،
ایہو نشانی، ایہو فرق،
سرتِ نوں سمبھالدے ربّ دے پیارے، انڈٹھے دیساں
وچ رہن اپکاری؛
ٹھیک کوئی ہور لوک جہڑے سرتِ نوں پیاردے،
"اتھے جودھ مہاں بل سور"
اوہناں دی رچھیا سرتِ نوں،
سرتِ کدی اکلی نانہہ،
ایہہ بھیت جاننا :-
سرتِ ربّ دی جوت انسان وچ،
ہنکار بھیڑا حیوان جنگلی،
… … …
5
ہائے ! ٹٹا 'نتشے'
'اقبال' عقلاں وچ پے گمیاں، تواریخ
پڑھ، پڑھ، فلسفہ چھاندے،
گیتا وچ آواز دے کرشن مہاراج پچھوتایا،
اپنکھداں دی برہم-مینم کون سمجھے ؟
کدی 'گیٹے' ورگے 'تھورو' ورگے سادھاں نوں،
'وہٹمین' جہے کویاں نوں بسّ برہم-مینم جہی
دا رس کوئی رتا کو، آؤندا،
ایہہ گلاں ماردیاں،
مویاں نوں آوازاں دین ایہہ سیانے،
اوتھے سرتِ کتھے، ہنکار بولدا،
الٹا اپدیش وجے، ہنکار چیتدا،
ایوں ایہہ آوازے سارے،
سرتِ نوں ہنکار وچ اکلا کرن،
ایہہ سٹہ نکلدا،
ٹھیک ! ایہہ مارنا ہے سرتِ نوں وانگ اک فوج نوں
اگے ودھا کے، پچھا کٹّ ویری ماردے،
ودھدی سرتِ دسدی ضرور ہے،
اتھے ہی تاں، اس وادھے، اس چال وچ، 'نتشے'
'اقبال' نوں سرتِ دی پورنتا دا وہم-
جھاولا پیندا،
آکھن-ایہو ودھنا سب کچھ ہے ۔
… … …
پر اس پاسے ودھنا موت ہے،
… … …
پچھے، اندر، اندر چھپے لکے اننت جی فوج
'متر پیارے' دی،
اس نال، نال، قدم، قدم، دم، بدم،
جڑ جڑ رہنا، ڈھک، ڈھک، نال نال
بہنا،
تے مارچ کرنا پچھا سارا سانبھ کے،
تاں اس مارچ اکلی نال مارچ کرن لکھاں
فوجاں سچی سرکار دیاں،
سردار دا ہو کے چلن دا سارا اننت ایہہ بل
اک، اک سپاہی دا،
سرتِ اکلی نانہہ،
سرتِ اک بھاری فوج ہے،
فوجاں والا پچھے، پچھے
سرتِ اک نانہہ،
تاہیؤں بابا آکھدا-
'اک نہیں، سوا، سوا لکھ ہے،
ایہہ سچا بل ہے سرتِ دا،
ایہہ کدی نانہہ ڈولدا ۔
… … …
6
کماں اوہ مردیاں،
جیہڑیاں دل ودھا، ودھدیاں،
ایہہ 'دل ودھے' دیاں ماراں،
فرشتاں دے دیش نوں بھلّ کے،
سچ دی ٹیک چھڈّ ٹرنا،
آپا جیہا وکھ کر اس کرتار توں،
اونھاں ضرور مرنا،
… … …
مارے کون اونھاں نوں جنہاں نوں سائیں رکھنا،
… … …
سائیں دے چرناں تے خوب گاہڑی نیندر سیں،
قوماں سدا جاگدیاں، اٹھدیاں، ہنکار
دے جگراتے کٹّ ماردیاں،
… … …
جہڑے مارن، سو مرنگے،
حکم پالن جو کرتار دا،
اوہ فتح گجاندے سچ دی،
پھڑائے جو کرتار پھلّ ہتھ بال دے،
پھلّ اوہ ورساؤندا، اوہدا کی ؟
پر آرلین دی کنواری نوں جویں،
سفنے وچ پھڑائے تلوار ساڈے ہتھ جد،
پھر ساڈا کی ؟ جس پھڑائی، اوہ چلاؤندا،
حکم وچّ ورتنا، حکم وچّ بل ہے،
ہتھ، پیر، ڈانگ، توپ، برچھی، بھالا،
تیر کمان کی ؟
… … …
7
اصول جہے من وچّ بہ بنانا
ایہہ ہنکار ہے،
'مارنا نہیں کسے نوں'-ایہہ کی آکھنا،
تے "مارنا ضرور کمزور نوں"-ایہہ کی بھاکھنا،
دکھ دینا یا-سہنا جان جان،
ایہو کافر ہنکار ہے،
من-جمے چوچلے، دھیان سدھ گلّ نانہہ،
بندے حکم دے مونہوں کچھ ن بولدے،
ہتھ، پیر ربّ دے، بم بدم حکم پالدے،
اوہ آپ بے ہوش سارے، نین ادھمیٹے جہے،
جگت-جنداں کران سو کردے،
اوہ aپرلے لوکی تریکال درشی جانن، اصولاں
دا گھڑنا،
گندہ، بندہ، حیوان-وہشین من دی
ترکھی چھری نال گلا کتر،
کتر، لتر، لتر، سٹدا
آکھے ایہہ اصول کائنات دے ۔
من دی انھیں ہنیری وچ بیٹھا درزی،
گھڑدا من-دیاں چترائیاں مڑ، مڑ،
آکھے ایہہ اصول ربّ دے،
جیون ایہہ، نیم ایہہ اٹلویں،
عیسیٰ، بدھ نوں پچھے سٹے،
نقلاں بناوے، اصل نقل دے ساہمنے فکی
فکی دسے، چنچل بھارا من دا ۔
… … …
ایہو جہیاں نقل-گلاں اتھے ن چلن،
ایہہ جیون-کھیتر ربّ دی پیلی،
اتھے بیج اگے جس وچّ ربّ ستا،
… … …
من گھڑت گلاں کوڑے ٹومبو سارے،
سکہ دل دی بستی چلے سچی سرکار دا
… … …
8
سیناں ربّ دے پیار وچّ،
پی پی امرت دیدار دیاں پیالیاں،
جاگنا اتھوں اہنکار ہے،
ہوش پرتنی پاپ ہے،
بے ہوش جیہا لیٹنا صدیاں، چٹی چادر تانکے،
اتھے اوہ بل ہے، جسدی خاک وچّ رلدے پھردے
لکھاں تخت تے تاج،
تے کسی نوں وہل ن اتھے پرتکے ویکھن دی،
اتھے دی تلی خاک سورج متھے لاؤندے،
… … …
پھلّ مالتی نال تاں گلاں کرن ہسّ ہسّ کے،
تلوار دی لشک نوں سلاہن،
بدل دی غرض سن خوش ہون،
ناگ دی پھن نوں موج-راگ وچّ سدھا دیکھ
وگسن،
بجلیاں سوہنیاں لگن، چھپا چھپا رکھن
اپنیاں بغلاں ہیٹھ،
لکان تیہاں اندرلیاں وچّ، بے انت دیاں
غرضاں؛ کڑکاں، کسکاں، لشکاں، جلالیاں؛
… … …
پر ادھ میٹی اکھ والے،
"بے پرواہ ن بولدے"،
کھلوتیاں، رانیاں، موتیاں، ہیریاں، چونیاں دے
ہار لے پوجا نوں،
اوہ ہتھ بدھے غلام چاکر کھڑے، لکھاں ملکاں دے
راجے،
ہنکار دے کٹھے کیتے 'اقبال' دا، سہنپّ دا شوخی
دا ایہہ ملّ پیندا اتھے-بھارے ! بھارے !-
"بے پرواہ ن بولدے"،
… … …
اوئے ! کوڑ دی غرض پچھے،
کسی تخت تاج دے مگر ہو،
سریر نوں موٹا تازہ کرن پچھے،
کسی لٹّ مار دی وہشت وچ،
سرتِ دیوی دا نام لے، لے،
ربّ دے نام دی مالا ہتھاں وچ دسّ دسّ،
اندرو اندر، اندرکھانے چھریاں ہنکار دیاں
نوں کرنا تیز،
ایہہ کی گلّ ہے ؟
اس وچ جیون دا کی اسرار ہے ؟
… … …
چڑھی سرتِ، بھری سرتِ
رنگی سرتِ، سائیں جڑی سرتِ،
ہیں ! انوں موت ڈراؤندی ؟ ہیں !
تے پھر،
موت تھیں بچن لئی :-
ہنکار دی ٹیک دی لوڑ انوں، انوں ؟
تلوار دی تیز دھار دی ٹول انوں، انوں ؟
دنیاں دی چکڑ وچ اس لئی پناہ
دی تلاش ؟
تختاں تے تاجاں دی چمک وچ کچھ اس
لئی رکھیا ؟
بندیاں، گندیاں دے ہڑھاں وچ کچھ دوستی ؟
دنیاں دیاں دھڑے بندیاں دی لوڑ انوں
انوں ؟
بھکھ، ننگ، دکھ، پیڑ دا ڈراوا انوں، انوں ؟
اوئے، کھلے گھنڈ، کھوہل گھنڈ سن توں،
سرتِ بھری اﷲ آپ ہے !
خدا ہے، خالق ہے، کرتار ہے،
سرتِ جڑی آپ ہے ۔
تلوار تے اگّ کہنوں دسنی،
بھکھ، ننگ، غلامی ایہنوں کتھے ہے ؟
جان جتھوں آئی ساری
ایہہ اوہ ہے ۔ایہہ اوہ ہے ۔
… … …
کوئی لالچ نانہہ،
کوئی کانپ نانہہ،
کوئی بھے نانہہ،
رجی سرتِ کھاؤندی،
ن دین دی ایہنوں وہل ہے،
ربّ نوں پچھاندی،
ربّ ہے ۔
9
ترے لوکی نشٹ ساہمنے ہووے ۔
سرتِ اک کانپ نہیں کھاؤندی،
حکم مندی،
اوہناں ادھمیٹی اکھاں دے چھپراں ہیٹھ،
رس بھارے چھپر آپ نیناں دی جوالا سب، سدا
کجدے ۔
… … …
ترے لوکی دی خوشی تے اقبال سارا،
انوں لالچ ن دیوندی،
اننت ہنیرا رات دا،
کی بھیٹا دیوے پہُ پھٹالے نوں ؟
نکی بلدی بتی وچ ہور کچھ ن سماؤندا،
بلن بسّ اوہدا اپنا،
تارہ کوئی نانہہ دوڑدا،
ڈگدے تاریاں نوں ہتھ دین،
حکم کھیڈ ورتدی،
بوٹے سارے پھل دین آپو اپنا، کھڑے اپنی
تھاں تے جتھے کرتار کھلاہردا؛ بھجدے نہ لے
لے پھلاں دیاں ٹوکریاں،
… … …
سیوا دا بھی بھاوَ نہیں سمجھیا جے لوکاں،
کی ادھمیٹی اکھ ہونا
سرتِ نوں چرن-پریت پرونا،
خوش خوش وسنا سیوا دا رہسی نہیں،
خوشی رہنا کی سیوا گھٹّ ہے ؟
بدل جیہا وسنا،
جتھے سائیں آکھے، وسّ ۔
10
پرانے انراں دی اکھ میٹی، کھلھی، ویداں والے
دھیان دی اکھ، ایہہ اکھ نانہہ ۔
شونی دے دھیان وچّ جڑی، میٹی، کھلھی اکھ
وہشی، حیوان اکھ حالے،
یوگ کس گلّ دا ؟
دوجا ہویا کئی نانہہ،
جڑی کس نال ہے ؟
پیار کس چیز دا ؟
بدھ والی، نروان-سکھان رتی اکھ، اس اکھ
وچّ ملی ہے،
دھیان ستھت بودھی ستو دی اکھ، بدھ دیوَ نال
جڑی سدھ ہے،
سکھ-نینکھ لپٹے ہن، دھا وانگ بھوریاں، کرن
کنول گورو نوں، کنولاں دی پتی چٹی وچّ،
ادھے دسدے، ادھ چھپے، رس لین بھورے دو، ایہہ
سہج-یوگ، پیار-یوگر دی دھیانی اکھ ہے،
… … …
منکھ دا دیوتا اتھوں بندا، مستک ہتھ مار
پریتم، حیوان سارا جھاڑیا،
دوی، الوکک ایہہ درشی سارا، پتھراں وچوں،
کڈھ، کڈھ،
منکھ-ماسکھّ نوں لچکاں دتیاں سوہنیاں، ہڈیاں
نوں موڑیا، مٹی آدمی دی گھاڑاں گھڑیاں،
ربّ دا بتّ ستھاپیا ۔
… … …
11
آدمی نوں ہتھ لا پلاسٹک (مومی) بنایا، صدیاں
گھاڑ سمرن دے انر دی،
فرماؤن اس "دھرم سال"
پرتھوی تے ربّ دے چتر ہون-سبن آدمی،
ٹھنڈے، ٹھار ربلین-سکھ-اکھ-سبکھ آدمی،
پھلّ ہون مشکدے-سبکدے آدمی،
بدل ہون مینہہ پان والے-سبلے آدمی،
نیناں چرناں وچّ گڈیاں ہون-سبن آدمی،
دل وچّ شبد-لپٹاں بھری، ہون-سبن آدمی،
سرتِ دی لاٹ چڑھے،
مستک بھرے،
دسویں دوار جگے، اندر ربّ دے،
لاٹاں ایوں جگان ربّ دیاں-سباں آدمی،
ٹک، ٹک، ٹھک، ٹھک،
بتشالا گونجے،
دم بدم واہگورو،
گھڑنہار گھڑے مٹی پلاسٹک (مومی)-سب آدمی،
آکاش بھرے روم روم گیت نال،
ہتھ چلے چھاتیاں تے، دلاں تے،
دماغاں تے گھڑدا کرتار دا،
کرتار دے ہتھوڑے دی آواز آوے،
روم، روم وسے پیار، ہون-سبن آدمی،
بھوگول بھرے، ہوا بھرے،
آکاش بھرے، ہنیرا تے
پرکاش بھرے-نور، نور–سب آدمی،
ربّ چھپے لکے اندر سب دے،
جادو جہے بتّ سارے،
ہلن، جلن،
ایہناں دے نویں گھڑے ہیٹھ ہسن،
بولن تے ہاسے، تے بول بھرن
ساری وہل نوں،
رہے ن خالی تھاں کوئی،
تھاں، تھاں، دل، دل،
جان، جان، دم، دم، صرور، صرور-صبور آدمی ۔
امیر، چپ گاؤندی ادھی میٹی اکھ وچ بھائی
نند لال دی :-
ایہہ نین تکن تینوں ربا !
تینوں ہن تکّ کے ہور کی تکنا ؟
تینتھیں سوہنا، ہن ہور کچھ نانہہ ۔
… … …
گھر چھڈّ آئے اسیں،
گھراں نوں کی مڑنا ؟
تخت، تاج عاشق اکھ تیری تکے نانہہ پرتکے،
سارا اقبال اج اس تکّ وچّ،
تینوں تکّ کے او سوہنیاں دے سہنیاں !
ہن ہور کی تکنا ؟
تیں تھیں سوہنا، ہن ہور کچھ نانہہ ۔
… … …
موتاں سب رہیاں پچھے،
تے حیوان-جینان پچھے پچھے رہا،
منکھ-جینکھّ دی وی وہل نانہہ،
تانگھ کوئی ن کھچے ہٹھاہاں نوں،
توں جے دسیں سدا ساہمنے،
کھچیاں کھچیاں اکھاں وچّ،
سن طرباں تیریاں،
اکھاں میریاں، درشن کھچیاں،
سن سدا ستاراں تیریاں،
تینوں تکّ کے او اچیا بلوان سورمیاں ۔
ہن ہور کی تکنا ؟
تیں تھیں سوہنا، ہن ہور کچھ نانہہ ۔
… … …
نیناں دے نرگساں وچّ بھری تریل مہر دی،
دیدار تیرا آ وسیا،
نرگس دی نیناں ہن ادھ-میٹیاں،
کھوہلے کون ہن، باہر کوئی نہیں وسناں،
تینوں تکّ کے او شہت-بھرے شبد-گورو پوریا،
ہن ہور کی تکنا ؟
تیں تھیں سوہنا، ہن ہور کچھ نانہہ ۔
… … …
سوہنی جہڑی شے ہے،
کوئی کدھرے،
توں راگ مٹھا، نکا ہو،
ہرنیاں دی اکھاں وانگ سب نوں کھچّ کے،
دل-بن وچّ بنھ بہالدا،
چمک ساری جڑدی اتھے رس وچّ،
رنگ سارا جڑدا امن-تیرے جنگ وچّ،
آکاش اتردا، دھرت ساری کمبدی، آ رنگ وچّ،
طنبورا سائیں تیرا جد ادھ-میٹی نیناں
میری وچّ وجدا ۔
تینوں تکّ کے او پیار راگیا !
ہن ہور کی تکنا ؟
تینتھیں سوہنا، ہن ہور کچھ نانہہ ۔
نر-ناری دی کھچّ جہڑی بھاری ساری کھچدی،
سریر سارے ننگ مننگے، باہاں، ٹنگاں ننگیاں،
چھاتیاں جوانی سب ابھریاں، کمبدیاں
کملیاں، جویں سمندر بھارے دیکھ نکے
چن نوں ۔
ایہہ باہاں ہلن،
ایہہ ٹنگاں نچدیاں،
سر ہلن سہسر سارے،
جویں ہوا نال کنول بھارے،
گردناں ہلن جویں کنول ڈنڈیاں
تے ناریاں دیاں باہاں لپٹیاں، نراں دیاں
کمریاں، جویں ویل نال کلیاں
لپٹیاں،
تے ایہہ سب نچن ملویاں، ملویاں، لگّ
سہسر لہر ناچ-تال وچّ،
ننگے، چٹے، ہیریاں دے پانیاں دیاں جھلکاں
نچن پیچ پاندیاں ۔
باہاں ننگیاں، جنگھاں ننگیاں،
ننگیاں، ننگیاں، رل مل نچن، ملویاں،
ملویاں ۔
قہر جیہا مچیا اکاش، پلاڑ کچھ رہا
نانہہ خالی،
اک اک تیمی دیاں لکھ لکھ تیمیاں ۔
لکھاں باہاں، لکھاں ہتھاں، لکھاں جنگھاں، لکھاں
سراں والے نچدے مرد تے تیمیاں، انگ
سارے لہراں ہو،
ملویاں ملویاں،
پلاڑ سارا بھریا،
ہاسے ٹردے ہسدے ملدے لکھاں، لکھاں،
سب ہاسے ملویں، ملویں، کھڑکدے، کھڑکدے،
دسے کچھ نانہہ پر نرتی راگ ہووندا، کھڑکدے
سارے سارے وجدے ۔
… … …
شریر لکھاں تلے تیری بانسری دی واج تے،
کڑے، کسے، لشکن نچدے، نچدے، وانگ وجدیاں
تاراں دے، ستاراں دے،
سب کمبدے سورج دی کھشی-پھلیاں سویر دیاں
کرناں وانگ، سہنسر جھنکاراں، لکھاں
چھنکاراں، چھان، چھان، تان، تان،
جھماں جھم جھم، تھماں، تھماں تھم،
تھر، تھر کمبے اسمان سارا ناچ نال،
کال سارا گونجدا،
ایہہ سہنسر-نرنسر، سہنسر-ناریر دا تیری وجی
بانسری دا ناچ ہے،
نر-ناریاں وانگوں ونہدی ندیاں تیرے سفنے دیاں
سراں دا الاپ ہن،
دل لکھاں دھڑکدے،
نیناں نچدیاں،
ایہہ ساری تھرتھراہٹ پیاری،
تیرے نند لال دی ادھی میٹی اکھ، واری، وچّ
ساری، ناچ ہے ۔
تینوں تکّ کے اوہ نرتی آچاریا !
ہن ہور کی تکنا ؟
تیں تھیں سوہنا، ہن ہور کچھ نانہہ ۔
… … …
منڈل سارے بھرے پئے،
روپ رنگ، ونّ سارا بھرپور ہے،
تارے اپر جڑے چمکدے،
گھاہاں گلے تریل-پھلل لٹکدے،
باغاں دی جھولاں خوشی نے پاڑیاں،
سرب ساری مٹھی اچائی لے تریا،
چمبا کیہا ہسدا، موتی-دندی، دسّ، دسّ کے
پوست دے پھلّ نے بدھی لال پگڑی،
لال چیرے والا دسو کسدا ؟
تیرے نند لال دی ادھی میٹی اکھ وچّ،
حسن-رجسن سارا اج ہے ۔
تینوں تکّ کے اوہ حسن دی چھہبرا !
ہن ہور کی تکنا ؟
تیں تھیں سوہنا، ہن ہور کچھ نانہہ ۔
سورج جے اکھ نوٹے،
جگت مردا، جیون-آسون ٹٹدی،
گورو اوتار سرتِ سورجاں دا سورج،
سہنسر نیناں بلدیاں ۔
دن رات سورج نیناں تکدیاں ۔
منکھ سرتِ جینودی، تکّ، تکّ کے، کنول-نیناں،
سورج-نیناں سدا سدا گڈیاں ۔
… … …
گورو اوتار دی سہج-سرتِ پورنتا،
سرب سفلتا، چرن دھوڑ وچّ ردھیاں سدھیاں،
گورو ندراں دیاں تاراں-سہجاں وچّ چھپی سب
ادبھتتا، اگمتا، اکالتا، مہانکالتا،
اننتتا، اٹلتا، سرب-سدھتا، گوڑھتا،
گوڑھ بھیدتا، سدیوتا، کھلھی-ڈلھی دیدارتا،
نالے سدا-ادرشٹتا ۔
گورو-اوتار غریبی لئی دھروں،
پھرے جگ سارا بن سدھا اک آدمی،
ایہہ رنگ ورتدا،
جوگیاں وچّ جوگی اوہ،
بھوگیاں وچّ بھوگی اوہ،
گرہستھیاں وچّ وڈا گرہستھی پیار داتا
بخشدا،
پتہ بس ودھ گھٹ لگدا، پیار دی انوکھتا
آدمی آدمی سب نوں دسدا ۔
کھاوے، پیوے، سووے، ہووے وانگ آدمی،
غریبی کٹے، امیری پیری سب جھاگدا،
دکھے، دردے، ارداس کرے، روے، ورتے وانگ آدمی،
… … …
دکھ، سکھ، دھپ، چھاں لنگھے ساری،
جراند بھاری، سوھے سب کچھ، مہان آدمی،
… … …
سپاہی اکلا ہنکار دسّ آیا ہاں،
فوج نال ملیاں اوہو سرتِ سکھ دی،
پر سرتِ ساری بجھی حالے حکم-پھردی،
حکم پالدی، حکم حالے ن جاندی،
حکم پیاردی، سکھاردی، حکم پا لسدی،
حکم منگدی، حکم لیندی، حکم دی بندی،
فوجاں سہنسراں دی اکٹھویں سرتِ،
ملویں سرتِ، نال ملی،
وکھری-سرتِ، جرنیل-سرتِ اتے چلدی،
فوجاں لکھاں دی سرتِ اوہ ہلدی،
پر اہل اک ٹکا اوہدا اپنا،
اتھے حکم وسدا،
بھروٹے جہدے دی نکی جہی سینت وچّ
دوویں وسدیاں، پرلیاں، تے امرتتاں ۔
تے اوس کھلھی پیشانی نوں حکم دی خبر ساری،
حکم-سرتِ چمکدی،
اس سرتِ-دیشتِ وچّ،
انڈٹھے لوکاں دی دمبدم چٹھی-پتر، آن، جان،
دمبدم الٰہی ڈاک چلدی ۔
اتھے لکھاں برہمنڈاں، کھنڈاں دی، لوڑ، توڑ، دی
سب-جوڑ ٹھکویں ۔
اتھے متھے سوہنے وچّ سب سیان وسدی، اتھے سب
تران وسدی،
اسدے اشارے دیوی، دیوتے اڈیکدے، اڈدے جویں
ڈار اک لال پراں والیاں چٹیاں
گھگیاں دی کوکدی-گورو-گورو-گورو ۔
… … …
فوجاں حکم لین، دے نانہہ سکدیاں، جرنیل
سرتِ دسدی ؟
خبر ساری والی،
حکم سارے والی،
سرتِ گورو اوتار دی ۔
ایہہ سہنسر نینیں،
سہنسر سیسی،
سہنسر باہوئی،
میہراں نال، سکھ سرتِ پالدی ۔
دن رات ماں-مجوری کردی پوری-پیاردی،
پیار-پہرے دندی،
ستا ہووے سکھ، گورو جاگدا،
بھلا ہووے سکھ، گورو وڑ دل
اوہدے سکھ-پران کسدا،
کھچدا، سکھ نوں پریت-پیڑیت پیڑدا،
گورو آویش دا ہڑ ٹوردا،
سکھ دی روح دے اگے پچھے چڑھی دیوار توڑدا،
باریاں کھوہل اندر وڑدا، ملو ملی،
جورو زوری، جاندا دھسدا،
سکھ نوں پیار دی بہلتا وچّ بیبسّ کردا،
ماردا، پیار ڈوب دینودا ۔
… … …
2
گورو-اوتار اتھاہ ساگر،
چپّ، بے انت، بے نیاز سائیں،
ہسی نرم، نرم، بول مٹھے مٹھے،
چرن کنول دی چھوآں وچّ میہراں وسدیاں،
کیول اک نام دسدا، ستنام آکھدا، بولو
واہگورو ۔
گیتا دی میں آ ایتھے چپّ کھاندی،
اتھے واہگر واہگر دی دھونی اٹھدی،
میں، میں کوئی ن کوکدا،
برہمستا نرول منکھ-روپکھّ بیٹھی چپّ-بولدی،
چپّ-ویکھدی، چپّ-شبدپ گاؤندی،
ستا ساری اتھے،
سب کچھ ایہہ، اتھے
کل ایہہ، اتھے
جز ایہہ، اتھے
سنن بولن والا اک ایہہ،
بولے کیوں ؟ سنن والا کتھے ہور کوئی ؟
درشن، دیکھن والا، دسن والی چیز تے
اچیز واہگورو،
رچن ہار، رچنا، وکھ کچھ نانہہ، سب واہگورو،
گیت گانا بندا، کیرتن سوبھدا، واہگورو
گونج نرول اوہدا نام ہے ۔
اس راگ رنگ وچّ 'میں' 'میں' سب کروپ دسدی،
کروپ ہندی، شرماندی، نسدی، بھیڑی، بھیڑی،
فکی، فکی، پے، پے کے،
اتھے اگمّ دربار اچا،
اتھے سچ-رس ورتدا،
نام رس واہگورو
نیویں نیویں گلّ ہور سب بے ادبی ۔
… … …
3
گیتا بولی میں :-
حیوان-ہنکار تلوں بولیا 'میں' ۔
کون پچھانے کرشن-مینشن ہور، ایہہ اوہ نہیں ہے،
واج اک، کالا-اکھر اک،
دھنی اوہو گونجدی،
تے کال-گرسیا من بولدا ٹھیک اکو ہے،
ارجن دی اسچرجتا بھگتی،
اج-جگ رہی نہیں ہے،
اصلی گلّ اوہ وشال مورت ساری اک نکے
سادھے کالے کرشن وچ بسّ اوہو سچ سارا
باقی فلسفہ، تے اوہو کوڑ دسدا ۔
جادو سر چڑھ بولدا ۔
… … …
کوی اچے لکھ برہم-ستا دی وشال اننت چپّ
وچ رس لین ہو رس پی، پی، کدی، کدی،
کچھ بولدے،
اوہناں دی رسیلی اکھ کچھ دیکھدی،
اوہناں دا دل چنگا کدی ہونودا سب نوں میں میں
آکھدے
ایہہ کویاں، رنگیلیاں، رسیلیاں دی میں، برہم-
ستا دے رس دیاں جھلکاں، جھاولے، ایہہ کی
سنواردے ؟
ایہہ نرے کوی-دلاں تے پین والی پھہار وے ۔
لوکی ہور ہور سمجھدے،
ہنکار اگے ودھدا،
بے بس اوہو ہیکاں لاؤندا،
بے رس ہو ڈگدا، ڈھنہدا،
پر من آکھے ٹھیک کی گیتا کدی کوڑ آکھدی،
کوی-کتھناں وچ وڑ،
رس پین، رس تھین، رسین دا، اندرو اندر
اک سواد ہے،
پر نشے بھرے ویلے دی اک بہک اوہ، جویں خوشی
دی چیخ وجدی، کوی بہک اکاش بانی
نہیں ہے،
گورو ارجن دیوَ نے گرنتھ نہیں چاہڑی ہے، لوکی
اس بہک نوں پھڑ پھڑ کٹدے، نشہ پیناں
نہیں نشے دے اثر نرے تھیں دارو کڈھن
دی کردے،
پر نشہ اثر وچ نہیں ہے،
نشہ آندا سرتِ جد پیالہ اکاشی کدی
کوئی پی لے،
سو کوی رچنا نشے ویلے دی چیز ہے،
ویلے ویلے دی سوبھ ہے؛ انوں ٹھیک پیارنا جد
نشہ کوئی پی لے ۔
… … …
اپنکھداں دی برہم ودیا نوں پرنام ساڈا، برہم-
ستا ساری گورو-اوتار دی سرتِ مورتی،
اوتھوں دوی ودیا منکھ من ولّ کر رخ
ٹری ہے،
اس ویلے منکھ سرتِ،
اننت اسچرج نال بھر اٹھی،
کسی اکہ کھیڑے، آویش دا بھاگ سارا
اگمن ہے ۔
اونوں فلسفہ بناؤنا گیتا دی بھلّ ہے،
ایہہ بھلّ آخر ہن جا وجدی بڈھے اپنکھد
دے سر تے،
… … …
پرکھ سوتک دا اگمّ گیت ہائِ ! کننج گونجدا،
منکھ دا بھریا دل صفت صلاحَ کرتار
وچ پھٹدا،
ہاں، ربّ آپ بولدا،
برہم-گیان نوں پرنام ہے ۔
… … …
پر گورو-اوتار سرتِ
دی اندر تھیں وی اندر،
کسی اتھاہ، اسگاہ،
جیون دی حالت دا سارا
صفت گیت ہے،
گورو پیارے نوں وید رچا گاؤندی،
ایہہ حالت، کوئی اکہ صفت-گیتت دی لکھیتا
تھیں وی سدا پرے دور، تے ہور دور وسدی،
گورو-سرتِ دی صفت
سارے اپنکھد گاؤندے،
ہیکاں بہں ساریاں ہور وچ،
پر نرول سونے دی دھاری ساری وگی ہے ۔
پرکھ-کرتار نام سوہنا،
برہم ودیا گورو چھاتی دبی جواہرات دسی ہے،
… … …
اتھے آن قلم ٹٹدی
لون دی پتلی جانے بھاویں گمکے ساری،
پر آکھے کہ ساگر دی تھاہ کنی ہے،
مڑ کون دسن لون سارا گھلدا،
… … …
ہنکار کی دسے سرتِ کی ؟
سرتِ کی دسے، حکم کی ؟
سپاہی جرنیل ہون تھیں پہلاں ہی حکم کرے وی
تے منے کون ؟ سیانا پھر کرے کیوں ؟
… … …
سچ ہے، پکّ، پکّ،
سکھ-سرتِ، گورو-سرتِ ہونودی،
واہ واہ گورو گوبند سنگھ، آپے گورو چیلا ہے ۔
پت اک دن ضرور پیو بننا،
پر چیلا-سرتِ کچی، ہولے ہولے پکدی،
صاحب آکھدے-تیلے سریوں وچ ہے، پر کچی
پیڑن وچ تیل نہیں،
سو گورو-سرتِ جاندی،
گورو-سرتِ کی ہے ؟
کرتم کی جانے بھیت کرتار دا ؟
… … …
کوی سارے جہان دے،
اسی سرتِ دیاں لشکاں، جھلکے، جھاولے پا،
اونوں گاؤندے،
گیت سب صفت ہے، شبد-روپ دا،
بانی دی سہنپّ دی جھلک پا مست ہون، خوشی
چیکھاں دیوندے ۔
کرتم-گلیم دی آواز ساری انند-چیکھد ہے
پا کے درشن اوس سیبھنگ پیار دا،
'گیٹے' جرمنی دا گاؤندا، مٹھا، اوہ کوی گورو
سرتِ دا،
پھراس دا 'تھورو' پیندا رس گیتا، اپنکھد کاوی دا،
'ایمرسن' تے 'وھٹمین' اسی کاوی رس دے موہے پئے،
ایہناں کویاں وچّ ہن سکھ-سرتاں دیاں دمکاں،
دور کدی کدی ویکھدیاں گورو-سرتِ دے
لشکارے کرارے ۔
… … …
'نتشے' نوں جھلکا ذرا ہور ڈاڈھا وجیا سرتِ
کسی بھاری بلکار دا،
اوہدا آخر پاگل ہونا دسدا،
پر موہت ہویا، سکھ-سرتِ وچّ، گورو-سرتِ
تھیں چلے کسی ہڑ اپر،
سمجھدا، آکھدا، ایہہ ہڑ ساری سرتِ ہے،
بل ہے، روح ہے،
دھرم، کرم ایہی،
پھڑ کہاڑا پرانے بتّ چیردا،
دجا غصے والا پرسرام ہے،
پر اوتار-سرتِ دے درشناں تھیں وانجیا،
آئے آویش نوں ویٹدا،
… … …
پنجاب دا محمد 'اقبال' ساڈا یار،
بیٹھا دیکھ کوئی ہور جھاولا،
ایہدی اکھ وچّ 'نتشے' دا نظارہ وی کھبھدا،
نالے کھبھدی سادھ دی کوملتا،
نالے کسی انڈٹھی تھاں تے اوہدا سکھ-آویش
سارا،
بیٹھا چپّ ہو ! آخر شاعر ہے پنجاب دا،
ایوں اس وانگوں کیوں ہور کوئی مسلمان شاعر
کدی ن کوکیا ۔
کھبدا اوہدا دل وچّ پیار بھرا، بھرا دا،
سیوا دا، پیار دا، بھاوَ واچدا قرآن شریف
وچّ،
منکھ، منکھ دی بربرتا ویکھدا،
نالے ویکھدا سادے سدھے ہوش لوک عرب دے،
بنے سن کیہے سکھ سوہنے رسول دے،
طاقت ویکھدا اک انسان دی،
تے ویکھدا عرب نے دنیاں ساری فتح کیتی،
رسول دا پیار جیہا کھائکے،
ایہہ فوج ویکھدا،
ایہہ جرنیل وی،
پر دھاگے خیالاں دے گنجھل کھاؤندے،
کچھ انوں نرا فلسفہ سٹّ ماردا،
کچھ منکھ-اتہاس دی گواہی کوڑی سچی لگدی،
اتہاس کوڑ سدا سارا، سب گلّ باہر، باہر دی،
گر سکھی وچّ جیہڑی اندر دی گلّ اوہ صاف
نانہہ اوہدے ساہمنے،
حکم کھیڈ دے رنگ اوہدی اکھ دے اوہلے،
سپاہی تے جرنیل نوں بربر جیہا دیکھدا،
ایگو، اہمّ، نوں سرتِ پچھاندا،
چکر کھاندا، کدی ہنکار نوں سدھا کر اونوں
سرتِ آکھدا،
کدی سرتِ نوں آکھے نشیلی اوہ کیوں ہے،
جاگدی، گرجدی شیر وانگوں کیوں نہیں ؟
نالے آکھے مسلمانی کیول پیار ہے،
نالے آکھے سرتِ کھواہشاں دی روٹی کھا پلدی،
ودھاؤ کھواہشاں، ودھو اگے، میں میں آکھدے ۔
ہنکار سرتِ دے بھیت دا پتہ نانہہ،
گلّ کھہل، کھہل ٹھپدا، مکدی نانہہ، وڑدی
مڑ اوتھے، جتھوں اوہ کڈھن دی کردا،
… … …
ٹھیک ایہہ وی کچھ کچھ ہے،
گلاں ایہہ سب کچھ کچھ ہن وی ملویاں،
ملویاں،
عقل ایہناں نوں پورا کھہل ن سکدی، صدق
کھہلدا، سرتِ آپے پچھاندی، کہن دی
لوڑ نانہہ،
کہن کہان دی تھاں نانہہ،
ویلے، ویلے دی کھیڈ کوئی،
ہاں وی، نانہہ وی، گلّ وچوں اسلاں ہور ہے ۔
ہور وی ۔
… … …
4
ہنکار تے سرتِ دی جنم کتھا
پر سرتِ چیز ربی
ہنکار معدے دی اک (؟) حالت جہی،
سونبرن جنوں، ڈارون جنوں جیون میں گاؤندے
اوہ نرا، نرول ٹھیک ہنکار ہے، ایہہ ستھول
جگ ٹھیک اک وشال معدہ جگ دا وڈا
ڈراؤنا ہنکار ہے،
ایہدے دند تے پنجے شیر دے، مڑ مڑ کھان مرگاں
پنچھیاں، زور والا دسدا،
ایہہ سبل برہم ایہناں نوں ماردا،
سبل برہم بسّ مادی، وڈی، موٹی، ڈاڈھی، بھاری،
اک میں ہے،
لوکی انوں کوک، کوک، سمجھن ایہہ بھجن ہے،
برہمستا ایہہ نہیں،
شنکر جی ٹھیک آکھدے ۔
سبل برہم اک مایا ہے، بھلیکھا ہے مرگ ترشناں
وانگ اکھ دی گلت-دید جہی، تریکال
نہ ہی کوئی ہے، نہ کدی ہووسی،
ڈارون تے سونبرن تے ہندو وی ڈھٹھے، بھجے،
گنجھلاں من دیاں وچّ پھسے صدیاں دے
پھیراں وچّ گمے گمے سارے انوں برہم میں میں
کوکدے،
بھلدے ساریاں گلاں ملویاں، ملویاں،
ڈاڈھیاں دے پرچھاویں سچ جادو-سچو دسدے ۔
سبل-برہم نوں چھو چھو، شنکر جی جنوں
آکھدے، ہائِ اونوں ربّ، ربّ کوکدے ۔
ایہو برہم ہے، ایہو ناستکتا،
اس سبل برہم دی میں دی انیکتا، نانتا دی
پوجا نے سارا ہندوستان روڑھیا،
روڑھیا یورپ بھارا بہوں سارا رڑھ گیا،
کون آکھے ہندوستان برہم ودیا دی پوتھی کھولھدا ؟
ایہہ تاں مایا دے رنگاں وچّ یورپ وانگ برہم ٹولدا،
گلاں ہور، ہور ضرور کردا، رہنی ساری یورپ والی
کچھ ڈھٹھے گرے ہنکار چھپے لکے نال
وانگ کائراں، سدھا اپنی رہنی نہیں
دسدا ۔
ایہہ معدے دا بتّ برہم،
اساں دور، دور رکھنا،
ایہہ نام برہم دا لینا تے پیسہ پوجنا، اساں
دور، دور رکھنا،
ایہہ نام لیناں بھراواں دا تے مندا یاراں دا
لگنا اس منمکھتا نوں دور، دور رکھنا،
ہونا کچھ ہور اصلی، تے بروپ جیہا بھر کے ہور
ہو ہو دسنا، ایہہ ڈھٹھان اساں دور، دور رکھنا،
برہم ودیا ایہہ وسط نہیں پچھاندی، سب
وچّ ہے نہیں، ہوئی نانہہ، ہوسی نانہہ،
ہنکار دا جنم اس اندھکار وچّ، وڈا نکا
معدہ مایا جنوں شنکر آکھدے ۔
اساں دور، دور رکھنا،
ہنکار کالا سیاح ہے ۔
… … …
سرتِ دا جنم صدق وچّ،
جتھے ربّ ہی ربّ کل چاننا،
معدہ اوتھے سدا دی 'نہیں' ہے ۔
معدہ اساں نہیں تکنا، دور، دور، پچھے، پچھے،
رکھنا، کنڈ ساڈی تکے اوہ اساں نہیں
تکنا، دور، دور رکھنا ۔
… … …
پر یاد رکھنا،
سوخم جیہا بھیت اتھے وی،
معدے دے اندھکار وچّ،
من وچوں وی اک بروپ جیہا صدق جمدا، جنوں
صدق صدق کر پکاردے،
من دی ہنیری کوٹھڑی وچّ جمیاں صدق نانہہ،
ایہہ بھلّ ہنکار دی ۔
اس صدق دے بروپ نوں،
دور، دور رکھنا ۔
پچھاننا بروپ ہے تے ایہدا گلیاں دا منگنا،
… … …
صدق آؤندا حد کلیجے تیر وجدا،
پل چھن، گھڑی، گھڑی، قدم، قدم،
دم بدم چبھدا، کھوبھدا اپنی ترکھی، ترکھی
انی، آکھدا دسّ، پیڑ ٹھیک ہے ؟
تاں صدق آؤندا ۔
… … …
من میرا ہنیرا گھپ مڑ مڑ کردا،
ہنکار دیو وانگوں ایہہ آن وڑدا،
ماردا وڈے، وڈے، گرج ہنیرے دے،
میریاں نویاں آئیاں نکیاں، نکیاں نور
دیاں رشمیاں نوں،
آکھدا میرا گھر، نکلو، تسیں کتھوں آئیؤ ؟
پر ہور ہور تیر وانگوں ہنکار نوں پروندیاں،
لپٹدیاں گنجھلاں کھا، کھا، سونا ہنیرے دے دل
تے ڈوہلدیاں،
ایہہ کرناں وی تیر ہن کسی ڈاڈھے دی کمان دے،
دیکھ دیکھ امن-جنگ سکھ ریجھدا،
تاں صدق آؤندا ۔
… … …
لکھاں ویری ٹر مارن آؤندے،
سکھ اکلا، ڈردا، سیہمدا،
اوہ ساہمنے نیلے گھوڑے تے چڑھ گورو آؤندا،
لکھاں فوجاں نال نال آؤندیاں، اسمان سارے
بھردے ۔
لکھاں دا مقابلہ اک سکھ کردا، جتدا،
تاں صدق آؤندا ۔
موت آؤندی، ڈراؤندی،
حالے کچا، دل نہیں کردا گورو-دیسو جان نوں،
اگے دی سوہنی گورو-چرنو شرن جین-نوں ہالیں
موت آکھدا،
ایہہ یا ایہہ جنوں پیار کردا، جد دسدا جاؤندا،
مڑ ایہدا نواں-آیاں صدق کمبدا،
کنہدا، گورو ہندا رکھدا،
دیکھ شکّ ایہہ ہنیر مڑ پیندا،
گورو درشن مڑ دینودا، بچاؤندا انوں یا جنوں
ایہہ پیار کردا،
ایہدے اکھاں دے ساہمنے موت ڈردی، نسدی،
اڈدی،
جویں کالا ہرن بھجدا،
تاں صدق آؤندا ۔
… … …
ستا، ستا لگدا،
لوکی بڑے چتر، پنڈت، پڑھے دسدے،
ایہہ نکا نکا لگدا،
لوکی بڑے وڈے، وڈے لگدے،
لوکی بیٹھن کرسیاں، آسناں، سنگھاسناں،
ایہہ گھاہ کھنوتردا،
ایہہ دسے نمانا جیہا آپاں نوں، ہوراں نوں،
گورو کنڈی ہتھ جد رکھدا،
پنڈت-جگتت سارا پنڈتائی بھلدا،
وڈا-جگتا سارا نکا، نکا ہونودا،
ایہدے سن وچن، سادے سادے گیت سارے،
حیران ہو ویکھدا، انپڑھیا کیا بولدا ؟
تاں صدق آؤندا ۔
… … …
ساریاں اؤڑکاں گورو جھاگدا،
کم سارے ایہدے گورو سردا،
سیوا ذمہ واری ساری ایہدی گورو چکدا،
گورو دیندا دیدارے مڑ، مڑ
اگّ، جل، مشکل پئی بھاری تھیں بچانودا،
دن رات سکھ دا کرماتاں نال جڑدا،
دن رات لشکدا،
پھر وی کم پورا ہوئکے ہنیرا من وچّ وڑدا،
کارن کامیابی دے لکھاں ہور ہور دسدا، کرمات
نوں انگولی جہی، سدھارن جہی گلّ
وچ پلٹدا؛ ہویا کی-انج ہی سی ہوونا ؟
گھڑی، گھڑی بھلدا، ہنیرا چکر ماردا،
مڑ، مڑ گورو تھیں منکر نکی نکی گلّ تے
میرا یار ہووندا،
گورو دی میہر انبھجویں،
گورو دا برد پورا، اننت سارا،
وڈی وڈی کرمات کیتی پیار دی،
نکی نکی وی کردا، جویں بچے نال پیو
کھیڈدا، ردھی سدھی دسدا،
تے گھڑی، گھڑی، پل چھن،
سکھ دے صدق نوں اپنے آتم-ماس نال پالدا،
تاں صدق آؤندا ۔
… … …
سوہنی چیزاں دیکھ سکھ بھلدا،
کرمات ساری، گورو دی دمبدم مہر ساری
مہرانوالی سیوا ساری، اک پلک وچّ
بھلدا ۔
نسدا مڑ معدے بھلیکھے ولّ،
مڑ، مڑ بھلدا، لوچدا سندر انگنیاں، سفنے
لیندا اونھاں دے چن مونہاں دے،
گورو لکھ ترکیب کردا،
اگوں، پچھوں، چھپ، چھپ، مایا دی کھچاں دے دھاگے
کٹدا، بھلیکھا توڑدا، بھلاں موڑدا، مار
مار تیر پرکاش دے ۔ مایہ-سہنپّ توڑدا،
روح سکھ دا پھر مہاراں موڑدا، کھا، کھا مایوسیاں،
گورو لکھ ویری ایوں چکڑ پھسے نوں کڈھدا، دھوندا
بھرے انگ سارے، ماں وانگ،
اچا کردا چھپکے اس وچّ تے سکھ سر چکدا
وانگ اچی برف دیاں چوٹیاں،
تے گورو کرن-پھہار سٹدا، سونا سارا پانی
پانی کرکے اس نویں-کنگنے والے دے سر
چھتر رکھدا،
مکٹ بنھدا، آکھدا-تونا کیہا سوہنا اج
او برفاں لدیا ! پربتاں تے سورج دی کرن
تیری برف وچّ کھیڈدی، توں کیہا اچا !
تاں صدق آؤندا ۔
… … …
پھر صدق کنی، کنی بجھدا، کنی، کنی ودھدا،
کیئی ویری نواں انگوریا سڑدا، مڑ بیجدا
گورو مہر کر، مڑ انگوردا، صدیاں دی
کھیڈ لگی، گورو کرت انر ہے ۔
صدیاں لنگھدیاں، دور لنگھدے، اک پوری سکھ-
سرتِ بنان نوں، ہاں ایہہ رین کو، رین کو
ودھدی، بندی،
تاں ایہہ بنی سرت سکھ دی،
لشک ماردی،
جس بجلی دے منہ نوں چمن دوڑدے ایہہ 'نتشے'
تے 'اقبال' تے ایہو جہے سارے ۔
… … …
ایہہ صنعت کی سوکھی !
گورو سرتِ دی کرت دن رات جاگ کے ؟
مسلمان، ہندو، سکھ سچا،
عیسائی، بودھی اکے،
بندہ ہووے ربّ دا، گورو مہر کردا،
پر پچھے کوئی، ایہناں سیانیاں،
کدی ہیرے لبھن گلی گلی،
بھاویں لکھ ویری آکھو-آؤو ہیریو نترو !
کدی سرتِ بولدی اؤں بلاوو تسیں لکھ ویریاں
گھڑی گھڑی،
ہنکار بولسی، ضرور بولسی، عاصی لکھ، لکھ
پوشاکے پا کے ۔
… … …
5
گورو اسے چھپے بھیت دے گھنڈ دے بھیت چکدا،
پر چکے گھنڈ وی، تکن والی اکھ نہیں ۔
ایہہ بھیت نری صدق-پکی اکھ ویکھدی،
… … …
جد گورو-صدق دی اکھ کھوہلدا،
سکھ ایہہ جاندا،
انوں گورو چنگا لگدا،
جنوں گورو آپ پہلے پیاردا،
ایوں تاں اج گورو گرنتھ گھر، گھر براجدا،
پر ورلا کوئی جاندا، گورو-سرتِ کتھے
بولدی،
گورو گرنتھ کننج گھنڈ چکدا، پیراں دے، فقیراں دے،
پیغمبراں دے، رشیاں دے، اوتاراں دے، تے
کننج کھوہلدا آتم-سرتِ بھیت نوں،
پر گورو گرنتھ دے سوہنے ہتھ پیر کنوں دسدے ؟
اوہ رنگیلا گورو مڑ مڑ دسدا، ہائے ! کون
تکدا ؟
ساڈے کنّ وچّ اج خبرے کاگت کھڑکدے،
دیس سارے ہتھ اخبار ہے، دیس سارا من پھسیا،
مڑ ہنیرے روڑھیا،
بابا میہر کرے ۔
گھر، گھر گورو وسدا پنجاب وچّ،
گھر، گھر برکت وسدی،
پر نین ساڈے مڑ من-بند نین ہوئے،
گورو دی میہر ! نین موڑدے !
اتھے اج ظاہرا ظہور ساڈا گورو گرنتھ ہے،
گورو ایہہ آپ جرنیل ہے،
لکھاں فوجاں تابعے اس گورو سورمے،
وکھرا سکھ ہو سکدا نہیں، وکھرا اندھکار
ہنکار ہے ۔
سکھ اتہاس سارا ،
بانی دی ٹیکا
سرتِ دے بھیت دا،
سوہنا دس اوتار ہے ۔
چھبی ساری ملویں، ملویں،
وکھ ویکھنا پاپ ہے،
گورو اتہاس سارا،
گورو-کرت ساری،
گورو-کرنی ملویں، ملویں
بانی دا الاپ ہے،
6
ہن اگے بولنا،
مڑ فلسفہ تولنا،
سکھ-سرتِ دا کم نہیں، بسّ ! بسّ !!
واہ، واہ گاونا ۔
حل پھڑ جوونا،
مئیاں نوں چوونا،
دودھ رڑکنا، پیننا، تھیننا بسّ ! بسّ !! بسّ !!!
سپاہی گورو دا ہووناں، ہووناں،
ہتھ، پیر، نال کم،
سرتِ ٹھنڈھی ٹھار، لپٹی سائیں دے چرن،
تے خوش ہو، چاؤ وچّ، رس وچّ،
حکم کار کماونی،
حکم مننا، ایہہ ارداس سکھ دی،
اٹٹویں کسی سواد دے ہڑ اتے تردے، کدی
کدی ڈبدے،
اپنے سورج دے پرکاش وچّ رڑھنا،
شکر شکر کرنا، گاؤنا دم بدم
واہگورو، بس، بس، بس،
دن رات منگنا-
صدق تے سکھی،
من نیواں، مت اچی،
چڑھدی کلا، نام دا جپنا،
نال اچیائی سارے سکھ اتہاس دی تے چڑھے
دن چڑھنا،
پربتاں تے وسنا، نیویں نیویں گلّ نانہہ،
تے قدم قدم ترنا، سہج اک مٹھے، نکے
پیار وچّ،
ٹرنا، ٹرنا، قدم ملا کے،
اگے لنگھ گئیاں فوجاں نال قدم ملا کے،
ہن دیاں فوجاں دی قطار وچّ ٹھیک قدم
ملواں،
تے قدم سکھ دا پوے پچھے آندیاں فوجاں دے قدم
نال قدم پورا، پورا،
ہاں جی ! قدماں ملا کے، قدماں ملا کے،
ٹرنا، ٹرنا، ٹرنا،
سوا لکھ قدم، اک قدم دا، قدماں ملا کے،
سوا لکھ سواس، اک سواس بھردا، قدماں ملا کے،
سوا لکھ ہتھ، اک ہتھ دا، قدماں ملا کے،
سوا لکھ سر، اک سر دا، قدماں ملا کے،
اک اک گورو دا سکھ، فوجاں !
فوجاں بھاریاں ساریاں، قدماں ملا کے،
ہاں جی ! قدماں ملا کے، قدماں ملا کے،
ٹرنا، ٹرنا، ٹرنا،
ٹرنا، ٹرنا، ٹرنا،
… … …
ایہہ بھیت سکھ-آویش دا،
سکھ-اتہاس دا،
گورو نانک، گورو گوبند سنگھ دی اکالی بانی دا،
ایہہ درشن گر-اوتار سرتِ دا ۔
کچھ کچھ، کسی کسی چھاتی وچّ کدی کدی
بھکھدا،
صدیاں چھپ چھپ رنہدا، مڑ اگھڑدا،
پل چھن لئی بسّ گھنڈ اٹھدا، پھر گھنڈ کڈھدا،
اؤں ہی گورو-اوتار دی سرتِ تے سکھ-سرتِ
کھیڈدی،
اگے، پچھے، اج ، کلھ بھلکے دے
قدماں نال قدماں ملا کے،
ٹرنا، ٹرنا، ٹرنا،
ٹرنا، ٹرنا، ٹرنا، ۔
۔۔اتِ۔۔
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
