کھلے اسمانی رنگ پروفیسر پورن سنگھ
پنجاب بار وچّ اس سیالے مینوں پیاریاں اک تنبو لا کے رہن
دا تھاں دتا-ڈیراا لا لیا کھلھے اکاشاں دے طلے-مٹی گھٹے سمندراں
اپر اک جویں نکی جہی بیڑی جاندی ہے-نہراں نے دریا نیل دے
لاگے لگدی زرخیز وادی دا رنگ جمایا ہے، پر بار دا روح حالے
وی باں-باں کردا اک بیابان ہی ہے-جد میں ایہناں آباد، پر سنے
دیشاں وچ آیا، کپاہ اپنے جوبن وچّ سی تے کنک نویں-نویں
فٹّ رہی سی ۔
خوب اکانت ہے تے بے چین، عقل جال وچّ پھسے بٹیرے وانگ پھڑک-پھڑک
آخر چپّ ہوئی-زبان نے بولنا چھڈیا-تیڈیا مہانتا وچّ کسے سرت
نوں، اتھے اس سمندر دی چپّ وچّ عجب رنگ ساہمنے کھیڈن……رات
دن نویں، جیا جنت نویں دسن لگے-ہمالہ دی چوٹی اپروں تارے تکے
سن-کشمیر دی جھیل-کشتیاں وچّ بہہ زوہرا تے مشتری دے دیدارے
کیتے سن-پر اس روح دی چپّ، ریگستان دی کھل وچھے میدان تھیں مڑ
تکے-جویں اتھے کالی رات نوں تارے چمکدے ہن، ہور کدھرے نہیں چمکدے
-ایہہ ایوں اتھے چمکدے، جویں میرے جیون-مارگ دے ساتھی ہن تے ہنے
بولن لگے ہن-بولے تاں نہیں، پر میرے ہتھ پھڑ کے تے اپنے ہتھ میرے
ہتھاں وچّ دے کے تے نین-نیناں وچّ پروء کے ایوں مینوں دسے، جویں نویں
گیان تے آویش دے دیشاں نوں مینوں لئی جاندے ہن-گگن اک کشتی
دسیا ؛ اس وچّ اسیں سارے بیٹھے کدھرے جا رہے ہاں-نویاں خبراں
دے پربھاو دا کوئی دیش سنسد، ادھر نوں اسیں لنگر چکّ جہاز ٹور
رہے ہاں ۔
اتھے میں تکیا کالی رات تے چٹی پربھات دوویں اک وڈے کمرے وچّ
اکٹھیاں ہو رہیاں ہن-پہُ-پھٹالا اتھے پہاڑاں وانگ نہیں ہندا، رات
تے پہُ-پھٹالا دو بھیناں وانگ، اک کالی تے اک گوری، باہاں وچّ باہاں
پائیاں، اڈدیاں جاندیاں اکٹھیاں دسدیاں ہن ۔کرتار دی رچنا
دے بھید نوں اپنے کالے تے چٹے پراں وچّ پھڑکاندیاں لنگھدیاں ہن ۔کئی
واری تکیا چن ون دی ٹاہنی لٹکیا ہویا ہے تے سورج پورب دے
منارے اپروں اوہنوں اپنی بانہہ لمکا کے اک پھسے ہوئے پتنگ وانگوں کڈھ
کے مڑ اڈاندا ہے ۔
اتھے تکیا-کانیا تے چڑی تے آدمی تے گھگی بلد مل-جل کے جیون
بھڑی کر رہے ہن-دم چل رہے ہن، دل دھڑک رہے ہن-پھنگ پھڑک رہے
ہن، ٹھہرن دا کوئی سماں نہیں، سبھ چل رہے ہن، سبھ کم کر رہے ہن۔
مندا لگا جد تکیا کہ سوہنے پھنناں والی-اہلی روحانی دید والی گھگی
وی چوغا چگن دے کم وچّ لگی ہے، میں اناں شوریلا جیہا اتھے ویکھ-ویکھ
چپّ ہو گیا-اکا گھوڑے تھیں بلد وچّ بدل گیا ہاں ۔
میں تکیا اتھے مٹی وچّ جند ہے، دم ہے-نکے جہے بیج نوں جویں ککڑی
انڈے نوں چھاتی دی گرمائش دے دے چوچا بنا دندی ہے، تویں ایہہ مٹی اپنا
دم پھوک-پھوک بیج نوں جند بخشدی ہے-عجیب اک رنگ ہے، پانی اتھے نرول
اک ارداس ہے ۔
اتھے مینوں پتہ لگا-ہواا پانی-مٹی، پرکاش، چن، سورج، آدمی، جانور،
پنچھی پیار دے بریک ریشمی ڈوریاں نال اک جان وچّ بدھے ہوئے ہن-ککڑ
دی بانگ تے پربھات دے بدلاں دے رنگاں دی سہپن دی دوہاں نوں کوئی ملویں
اکساہٹ ہے-پھلاں دا کھڑنا تے سورج دے کرن دا نت نویں ویاہ دی خوشی
تے چاء وچّ اپنا اک جادوگری اچمبھا ہے ۔کرن پھلّ دے دل وچّ وڑ
کے کجھ آکھ جاندی ہے، سارا دن پھلّ اپنی نکی نمانی کلی وچّ اننت
ہویا آؤندا ہی نہیں ۔
اتھے آ کے محسوس کیتا کہ میں کسے جادو دے دیش وچّ آ وڑیا ہاں، جتھے
بچے پھلّ ہن، برکھ منکھ ہن تے اک اگمی اندسدے پچھے دے جگت دے
ساتھیاں دیاں نویاں جھرناہٹاں تے نویں جھکولیاں تے بےمعالومی اکساہٹاں وچّ
وی وس رہا ہاں-تیں دھرتی اکاش دے ملدے خون وچّ اک مترتا دی گرمائش
ہے-سارے جگت دی اک نبض ہے، وکھرا کجھ نہیں-چوچے دے دل دی دھڑکن، میری
نبض بدل دی، ندی دی، برکھ دی، جتھے ہتھ رکھاں نبض جیون دی تپھوں-تپھوں
کر رہی ہے ۔
ایہناں نظاریاں وچّ طبیعت آپے وچّ دی بند تھیں آزاد ہو اڈدی-کدیی
ڈگدی ہے، کدی پھر اڈدی ہے-پر پرواز اپنے ایہدے پھنناں دا ہندا ہے تے
نکیاں-نکیاں آزادی ولّ مارے ہمبھلیاں دا اپنا رس ہندا ہے-خون وچّ
گیڑے لاؤندا دسدا ہے -پورن سنگھ۔
ڈاک خانا چکّ نن: 29
جڑھانوالا
…اپریل، 1927
رات ہنیری، پنجابی باراں،
تھکیا ساں جو میں پیا
بن ساتھی نیندر دا میں اکیا،
ادھی راتیں اٹھیا تنبو دے باہر کھڑا
کالے اسماناں وچّ بیٹھی اک سوہنی سوانی
اک کمال دی رانی دا سی دیدار کھڑیا
بس ہن ہی ربّ اتھے سی،
ہن ہی اس کمال سہنپّ نوں اپنی ہتھیں سی ربّ نے شنگاریا،
ہنے گیا ہے،
اوہ اس سوانی نوں اپنی ہتھیں پیارے گہنے پا کے
اوہدے کیساں وچّ لٹکائی موتیاں دی مالا جہڑی حالے سی ذرا-
ذرا ہل رہی،
ربّ دے پیاراں دا الٰہی کمب حالے سی لہر رہا سوہنے پیار-
ہل وچّ
میں تکیا،
سوانی دے نین سن انند نال بند ہوئے
اوہدا مکھڑا سی چمکدا،
اوہدے کیساں وچوں سی وگدی ہیریاں دی اک ندی اوہ لشکاں
جواہراتی ماردی،
میں اچرجیا،
ایہہ کون ہے سوانی جہی بھاگ والی
جس نوں سوہنا ربّ ہے بہبل ہویا
پیاردا، سنواردا، شنگاردا ۔
اس بار دا نمانا جیہا ساتھی میرا
نکا ایہہ رات دا دیوا،
ایہہ کالی رات
کجھ ڈراؤندی مینوں اس اکلّ وچّ،
جویں میرے دل-دیوے نوں ہساؤن آؤندی
ڈر نال، سہم نال تریہ کے اپنے دیوے دی کمبدی
ارداس بھری چمکدی چپّ وچّ اک ڈھارس،
شاتی ہنوسلا تے صدق مینوں لبھدا
کرامات جہی دسدی
انی انی ہنھیری کالخ وچّ اک متر دا مکھڑا بلدا
دھرتی اپر سٹ مینوں اچے تارے تکدے میری قسمت ازمائی دی اک
کھیل نوں
تے نال-نال ہو میرا درد ونڈاؤندا میرا رات دا دیوا-
پنجاہ سال بیت گئے میں جاتا ایہہ اکاش ہے،
میں جاتا ایہہ تارے،
مینوں پڑھان والیاں ایہو سبق سکھایا،
بچہ سی تاں بال ہویا تد،
بڈھے نوں وی ہن ایہو پتہ ایہہ گگن ایہہ تارے ۔
پر اج راتیں اچنچیت پتہ لگا
ایہہ پرچھاواں ہے وڈا ہویا سوہنی اک چاننی دا میرے روح اندر
پیار دے تختے 'تے کسے تانی
ہیریاں جڑی چمکدی اوہ 'نکی نیلی چاننی'،
کسے دے بھبکے پیار دا پرکاش والا سفنہ
پیارے دے تہائے یاترا دے جگاں، پچھے
آئی ملن دی رات اک رات بس
تے موتیاں دی آب والی ایہہ اکہِ سندر میرے
پیار دے سفنے نے ہنے ہی ہے کر پیدا دتی
ایہہ ہے ڈونگھے پیاراں دی کرتارتا،
گگناں دا لوء لپیٹ مکیا،
تارے سوہنے سہرے ہو لٹکے اس پیار وچّ،
جگت سارا پرچھاواں ہویا اندر دے کسی چاء دا،
تے میں بس اک کھن لئی سنجوگ ہویا صدیاں دی مراد دا،
تکو نہ رات ہنھیری پتے ہن ہوا نال ہلّ وچّ،
تے کالیاں خوشیاں دل میرے وچّ کلکل کردیاں جاندیاں ۔
پیاراں نال گگن بھرے، تھل بھرے، دریا بھرے وگدے
تے پنجاب دی باراں اپر سونے دے سوہنے لکھ پھنن پھڑکاؤندی اڈدی
آؤندی جاندی اوہ پربھات ہے
تے پیراں دی پھرپھراہٹ تھیں سونے دیاں کلغیاں پیندیاں تے موئے سبھ
جاگدے،
ریت دے کنکیاں نوں اگّ لگدی
مٹی وچّ رنگ رس ڈلھدے
اتر دیاں ہواواں دیاں چمیاں پی-پی
گنگے برکھاں نوں لکھ زباناں لگدیاں
گیت گاؤندے اوہ باہاں ماردے،
سورج دے قدماں ہیٹھ گھاہ آپا وچھاندا
تتر اپنا منہ اپر کر تکدا اس سوہنے جوان دی مٹھی
آواز نوں جہڑا نوراں دے ایہہ ہڑ توردا،
تے مٹھی نکی لہر گراں دے چھپڑ اپر کھلھی آلس-رنگ وچّ
کھیڈدی، تردی،
ہے نمانی گھگیئے ۔
توں انے چاء دے گہراں وچّ کیوں انی اکلی-اکلی پھردی،
ککراں دی کنڈیلی اک ٹیسی 'تے بیٹھی
کدی پیار دی پھنن لائی ہار وانگوں ہیٹھاں دھرت اپر اڈّ لیہندی،
تے اک جوگی-نینی تیرے، لال ڈور، آتما دی جھلک صاف وجدی،
اننجانپن دا کمال تیرے لونء-لونء وچوں جھردا دسدا،
کردا تھاں-تھاں 'تے
لال سوہنے نکے کومل پنجے تیرے،
گھاہ 'تے باجرے گمّ گئے دانیاں نوں موئے پتے تے ککھّ کھلیر-کھلیر
کس اداسی نال ٹولدی
ایدھر اودھر کیتا توں کہی اداس ہو چگدی،
کسے ہور دی خاطر توں اپنا پیٹ بھردی،
تیرے پر کسے اچائی نوں تانگھدے،
کی تیرے روح وچّ کوئی ڈونگھی جیون بھال نہیں وجدی ؟
تیری درد-بھری "کوُ ہو" نوں کوئی نہیں سمجھدا،
انے سوہنے کپڑے پا گھگیئے ۔ کیوں توں اداس ہیں،
تیری چپ چاپ صبر والی کرت وچّ
تیری اس دردمین دی ہار جہی وچّ،
اک بھارے کسے سادھ دا تیاگ ہو وسدا،
تیرے اس آواز وچّ کسے چھپے پاک درد دی عالیشان سہنپّ ہے-
میرے نیناں دے پنچھی پھڑ لئے
اچنچیت ہی پھڑ لئے اس شکاری نے
کسے اگمی پیار وچّ،
تے اوہناں نوں صدق، پیار نال بھر دتا
جویں پرم پیالے ہے ربّ بھردا
اک ننگی نیلی لمی بانہہ دسی پچھمی اکاش وچّ
تے وریام کسے پرکھ دی تکڑی کلائی وچّ
ہل رہا سی اگّ دا کڑا
سنسار سارے 'تے سانیئے وچّ اوہ ہتھ پھر گیا
آسمان سارے کمب گئے جندی اگّ دے
دریا جد ٹٹے اس اپر اک آنپھان
وچّ آن ڈاڈھے زور نال،
آسماناں وچّ چھپیا وریام پرکھ آیا
-پتہ اے-آیا-روح میرے دے پھلّ
نوں بند کر کھڑایا سبھ سنکلپاں نوں مار کے،
پیار جیہا دے کے، خوش کرکے غریب نوں امیر کیتا
اک نکی کسے گجھی اس جھلک نال،
ماں جویں پچھوں آؤندی دوڑدی روندے بچے نوں گود چکدی
روندا بچہ چپّ ہو سکھی ہندا
سارا روح میرا ٹھنڈھا لونء-لونء سی نندرالا ہو سکھ اس وچّ ۔
جانگلیاں دی چھوہر جاندی،
اننجانی تکدی مینوں ہسدی پچھے تکّ- تکّ کے،
ہوا وگدی وانگ آزاد جاندی اوہ
پیلیاں دی گھاہ اپر قدم دھردی،
تے اپنے کالے نیناں دے جادو نال روح جاندی
ہلاندی سارے اک جگت دا
موئی مٹی کوکدی اوہدے سبک ملوک قدماں نوں چمّ کے،
بار دے پھلاں نوں خبر اوہدے کالے کیساں دی خوشبو دی،
نیلے تے لال رنگے بستر واقف
دسدے اوہدی روح دے سہج سہنپّ-اہنکار دے،
کنج دوپہر دیاں وگدیاں ہواواں نال
عالم-خوشی-رنگی وچّ جاندے،
اڈدے اوہدے کپڑے، مجاخاں کردے
ٹپدے، ہسدے-ہنکار بھرے کپڑے ؛
اس مٹی، ریت، کھاد وچّ کیہا کمال
ہے اس کافر اک بتّ دی
سہپن دی شان دا
جویں سفنے وچّ کھڑیا دسے
اسچّ جیہا سچ کنول دا
پھلّ-مکھڑا !
چن چنی سمندر دی لہر جند بے چین،
میرا دل سدا اویں تڑپدا، ہلدا اوازار جیہا
ایہہ کدی نہ اپڑیا پیار دے کنارے دی سلامتی،
جد وانگ لہر دے چٹان کسی 'تے جا کے ٹٹدا
ٹوٹ وچّ پرکاش ہندا اک کھنک کسے
گیان دی ستو گنی شانتی،
پر ایہہ مورکھ سدا ہلدا، ٹٹ-بھجّ جان والا
دل میرا کدی نہیں سکھدا گیان دی سنتھا،
سورج دے رنگے پربھات-بدلت دے پھنن دے رنگ پھڑکدے
لالچ وچّ چھڈّ گھونسلا دل میرا اڈدا
بدل کھچدے پتہ نہیں ماردے امرت پلا کے
کھڑے گھاہ دے بمبلاں اتے اڈدی نمبو رنگی تتلی
کئی ہور گلاں چتاؤندی،
سوانی سوہنی کسی دی ہسی اک اپنی
اس سرب-گیان دین والی مٹک وچّ ماردی،
ایہدے سارے ورت نیم پکے سبھ گوشٹ کیتے کچّ دیاں،
ونناں وانگ سجن مار سوٹی بھندے،
میرے پاسوں ایہہ دل رکنا، بنھنا ہن انیت ہے،
پاغلاں نوں کد تکّ زنجیراں ؟
ہائے کوئی چھپیا گلاب دے پھلّ
وانگ میرے دل دی مخوری کھچدا ۔
دسو مینوں کی لوڑ ہے
دل نوں قابو کرن دے سبق مڑ پڑھنے،
اس پاگل جہے دل دی کھنک جیہی
دھڑک لئی ہور کوئی سدیوَ دا کم ۔
جمدیاں ہی مر گئے سنکلپاں اہدیاں دی
کاہدی پورنتا دی لوڑ ویرو ۔
اس ٹٹ-فٹّ پین والے درد دی کاہدی
منزل تے کاہدا کوئی اپڑنا
اس سدا موئے جہے دا کی جیون لوچنا ۔
ساہمنے اس اچے نیلے اسمان-چھپنن وچّ سی
سورج ڈبّ رہا،
تے پیلیاں دے وچّ دی ساہمنے اونٹھ
'تے چڑھی آ رہی سی گورے بلوچ دی
نویں جوانی چڑھی دیوی اوہ کنیاں ۔
اسماناں وچوں دی دور آؤندی آئی رات تھیں ۔
وچھڑے اک بھلے پرچھاویں وانگ
اونٹھ سی سوچ جہی وچّ
تریا پیا آؤندا
گنتیاں جہیاں وچّ پیا ہولے-ہولے
اپنی کنڈی اپر اس سوہنی ملکہ نوں اچھالدا،
نویں جوانی دے نکے-نکے پٹے ہوا وچّ سن ہلدے،
تے ایہناں جنگلی راہاں اپر سن جیون دے
تیکھن جہے پیاراں دے مینہہ پاؤندے ۔
بلوچن جوان دے لکّ سی اک نیلے رنگ دی
وگدی نیند جہڑی اوہدے گٹیاں
پنیاں تے پیار وچّ آئی جوش-
-لہر سی ماردی،
تے اوہدے اٹھدے جوبناں دے ارد-گرد
کڑتے دا لال رنگ سی پیا کوکدا
اوہ دیوی پیلیاں وچّ دی سی
پئی اونٹھ 'تے لگی لنگھدی آؤندی
اوہدے کیساں 'تے سی است ہندے سورج دا
تاج سوہنا جڑتو سنہری
بس اک آواز سی میں سنیاں
گگناں وچّ دی پکاردا
آؤ اڑیو !
پاؤ جال،
سارے نیلے چھپڑاں نوں چھان سٹو،
سورج گگناں دا ہے جو ڈبّ گیا
گمّ گیا جے اسمانی نرگس
ایہناں نیلے چھپڑاں دے جادو-ملکھ وچّ
پاؤ جال
بچاؤ پرکاش، یارو
دنیاں ہنیر ہو جاوسی
سارا زور لاؤ نہیں اسمان سبھ…
تے میں اک بے ہوش جہی لٹک وچّ
بن سوچے بل اٹھیا
پتہ دے بیٹھا بن پتے آپ نوں، کرلاندے اوہناں گگناں نوں
ڈبّ گئے پرکاش دا،
اوہناں جنگلی وحشی بلوچاں دے گراں
جنہاں دے دروازے تکّ ساہمنے کیہے اچے،
سورج جے جا وڑیا اوہ تکو گگنیؤ ۔
بوہے دے پچھے تکو،
اوہ گواچیا پرکاش جے !
کالے پھنناں والا اوہ اچا اڈن والا پنچھی،
اپنے گیت دی گونج دی خوشی وچّ جہدا روح سی آپ مہارا
تڑپدا پاگل جیہا ہویا ادھی رات دی چن-دوپہر وچّ ڈھونڈے
اوہ، پربھات نوں اپنے کالے پھنن پھڑکاؤندا،
دھر گگناں اپر اڈدا جاندا
نکے پھنناں نال اننت پرکاش نوں جویں اوہ نکے دل وچّ پھڑ سی،
ایہہ پنچھی کہ دل دی نکی لال کلی وچوں
پھٹدا کسے اننت آتما پیار
دا چنہ ہے اک اڈارو دل
اوہ ہنھیرے دی ایکانت وچّ جھیل اپر رمکدی
نکی لہر دے چاندی سر نوں چمدا
پیار وچّ مست ہویا دریا دی ریت نوں
کھلاردا، چنجھاں ماردا،
اپنی روحی سندرتا نوں جاندا،
اہنکار رہت پھلّ-اہنکار وچّ جھومدا،
کہندا اک سکھ وچّ، اچا ہویا مان وچّ-
دھرتِ میری
اکاش میرا
میں اس الٰہی پیار دا-
اڈاری ماردا
پھنن دے گھونسلے وچّ پرتیت کردا کہ
میری نکی جیہی جند وچّ، مدھم جہے
دماں وچّ اکال سبھ وسدا،
اک طلے کھلے آدمی نے اچنچیت بندوق ماری،
مویا !
پھنناں دا گھونسلا بس طلے ڈھٹھا، شکاری دے ہتھ آیا
پنچھی دا بھور سی اڈیا
اپنے سہپن دے وطناں نوں گیا اڈاری ماردا
تاریاں تھیں وی اپر گیا،
اسی طرحاں اڈدا !!!
ایہہ بلد مڑ-مڑ میری ولّ تکدا
تے سر نیواں کر چپّ پنجالی چکدا
بندے دی سیوا وچّ سارا ہڈّ-جوڑ لاؤندا،
گوڈیاں بھار بہہ کے بھری گڈّ موڈھے اپنے 'تے الاردا،
سارا دن محنت کردا
شبد میرا مجوری نہیوں منگدا
کیوں ایہہ بلد مڑ-مڑ میری ولّ تکدا ؟
بلد بیمار نہیں اج جاپدا
حالَ اپنا نہیں دسدا،
……کتھے پیڑ کہی جہی ہونودی،
……اوہدی آپ دارو کردی
کچھ نہیں اوہ کوندا
……اکھ نیویں کیتی مڑ-مڑ میری ولّ تکدا ۔
ہائے نہ مارو
نہ مارنا،
ایہہ گراں دا ایانا چوچا،
اوہ دیکھو اوہ ڈریا نسے،
اوہ چیکھے، ہائے، نہ مارو، نہ مارنا !
بپتا اس اپر ہے پئی،
چوچا تاں نہیں
میں ہاں اس بپتا کال وچّ چیکھدا،
چوچا تے میں دوویں رل مل کے اسیں ہاں رہندے
جیون مارگ وچّ اکو جہے
عقل دے ساتھی اک دوجے نوں ماردے
نین اوہدے میرے نین،
سبھ ہتھ پیر میرے اس دے،
کہڑی گلوں اسیں وکھرے،
ہپھے نوں ویکھو میرے وانگ اوہدا کمبے دل،
ہائے او ربا،
پھڑ لیا چوچا ڈاڈھیاں،
تے پھڑیا چھری ہیٹھ اڈیکے نکا چوچا رام نوں
مارن والے دی اکھ ولّ ٹکّ بنھ تکدا
متے اکھ نال اکھ میل اوہ وی پچھان لوے،
آپے اپر چھری چلدی !!
چوچا مویا
نسدا جہڑا سی نسّ نہ سکیا
……جہڑا سی،
……نہ سکیا،
……مارو،
……مرنا،
…… گراں دا ایانا چوچا !!
باراں وچّ بسنت-بہاراں،
کریر لیہلی-للیی تے دودھک نوں اسمانی رنگ چڑھے،
سبھ کجھ تکیا، پر کسے تکے،
ایہناں لمیاں وچھوڑیاں وچّ سنجوگی چھٹے ؛
لیہلی-للیی دے کھڑے شگوفے
رلدیاں کیساں وچّ ایہدے،
لکھاں موتی کس جانی نے ہن اج پروتے،
بار دیاں تہائیاں دھوڑاں وچّ،
عرشی سفنیاں دے پھلّ-دریا وگ کھلوتے
سکیاں ورانیاں جوگناں دیاں ہڈیاں
تپاں نال سڑ گئے سکے ماس کھڑ آئے،
وال-وال وچّ موتی لٹکے،
سدا سوہاگناں ہو اٹھیاں !!
عجب رنگ جوانیاں پلدے،
باراں وچّ بسنت-بہاراں،
کریر لیہلی-للیی تے دودھک نوں اسمانی رنگ چڑھے،
لیہلی-للیی دے اج کیس لکھاں کھڑے پھلاں نے دھوتے ہن سنوارے گندے،
دھوڑی وچّ رلندیاں دھیاں نے اج ہن پینگھاں پائیاں،
گن-گن جھوٹے دین، پینگھاں چڑھن سوائیاں
اوہناں دیاں کنڈھے ورگیاں باہاں
عجب لٹک وچّ اٹھن
چن نوں پھڑ اوہ جفی مارن،
تے رات ساری سکھ ستیاں ۔
سبھ کراماتاں انیک ویکھیاں
پر نہیں ویکھی ایہہ،
سکیاں ریتاں وچّ پھلّ-نہراں
مٹی وچّ سورگ بلدا
جد ساوی کریر دا رتا کیسر-پھلّ چڑھ اسمانی پھٹدا ۔
گگناں دے پرانے راہ ملے،
دوہیں پاسیں کھڑے،
تارے سارے تیری اضل تھاں اڈیک کردے،
اوہناں دے نیناں دے ہنجھو پچھدے،
کد توں آوسیں او سوہنیا !
پاگل ہوئی رات ڈھونڈدی
دھرتِ ساری چھاندی
آوارہ جہی پھردی بے ہوش ہو ۔
……لاندی جاندی
……اپنی اکھاں میٹ کھلاردی اپنی
……روح نوں
……تے کدی چھوہ لوے،
جیون-پھلّ اپنا پتر-کلی-کلی دے اندر کنا بے چین جے،
تیری درشناں دی تانڈھ وچّ کنی واری کھڑیا، ہسیا
تے مڑ سدا بسنت بناؤندا اپنی سدا اجاڑ جہی تانگھدی،
ساری قدرت ٹولدی
اس کمال نوں،
جہڑا وسدا تیرے پسار وچّ،
او ڈونگھائیاں نوں ہلان والی
انڈٹھے وچّ وگدیئے پیار دی ہوائے
پیلیاں کوکدیاں تینوں کد آوسیں……
مڑ-مڑ پہُ پھٹدی،
لکھ پھلّ-پیالے ہتھ لے منگدی،
وانگ فقیر ہوئی اک رانی دے،
خیر مہر دا کد پاوسیں ؟
سبھ کوئی لوچدا
تیرے اوس اڈدے جاندے سدا لکدے جاندے
اڈول دوی کمال نوں،
تے سبھ نوں ملدا
بسنت وچّ، پھلّ وچّ، پھل وچّ توں کدی-کدی آن کے
کنڈے وی کھڑ پیندے،
……کیسر نکلدا،
پر امرت دی تہائی لوکائی پچھدی
تے اڈیکدی نت نویاں اڈیکاں
کد توں آوسیں او سوہنیا
تینوں ویکھن اندر سبھ باہر ہو گیا ہے
ہتھ-ہتھ وچّ پا کے کد اندر کھڑسیں !
روندا بچہ اک
ہائے چپّ نہیں کردا
کھڈا-کھڈا ہاری میں
انوں چنگا کجھ نہ لگدا
کھڈاؤنے سٹدا زمین 'تے
کھان پین ولوں چیکے، لتاں ماردا،
پرچہ-پرچہ ہاری میں
میرے منہ کڈھ مکّ-وٹاک ماردا ۔
او تکیں نہ، راولا !
پھلّ ہسدا
اوہ تکّ……
او……
……کھیڈدی
اڈول پنچھی آیا اکاش تھیں
سرے دی کیلی لہر نوں چھیڑدا
لہر نچدی پنچھی گاؤندا
تکّ-تکّ چپّ ہویا،
……یاد آیا رویا نہیں
……ڑ رون لگّ پیا،
روندا بچہ اک
ہائے چپّ نہیں کردا
دھمکیاں……
……چھیڑدا،
تکیں نہ پترا !
اوہ مینہہ آیا !
چھم-چھم وگدا
حیران جیہا ہویا،
ٹھنڈھا ساہ لیا
ہن ٹھیک پرچیا
میوہ امب دا میں دتا
پھڑ ہتھ وچّ ہسیا
چوپدا کپڑے لبیڑدا رس جہے وچّ
کی پئیں، میہاں……
روندا بچہ اک
ہائے ! چپّ نہیں کردا
بھلا-بھلا ہاری میں
ایہہ نہیں بھلدا،
منگدا کی
ایہہ وی نہیں دسدا ۔
سوٹی دتی آکھیا-"کٹّ جس تینوں ماریا"
مینوں ہی کٹدا
"اوئی اوئی" چیکھی میں
ہائے کیوں مینوں توں ماردا
ہسّ پیا……
سوہنیاں چیزاں ساریاں
پر سوہنا کوئی نانہہ،
نیناں وچّ رنگ کسے چھپ گئے یار دا
ساریاں چیزاں سوہنیاں اوہدا سمرن کراؤندیاں
سوہنی چیز سوہنی تد،
جے میرا من رسین اس یاد وچّ
اپنے ولّ کھچے سوہنی چیز جہڑی اوہ سوہنی نانہہ
راگ دی کمبدی تان وانگ مینوں جوڑے میرے یار نال
نیناں دے کالے ڈونگھے سراں وچّ نیلے گگن سارے ڈبی جاندے
تے نکے جہے دل وچّ رس اننت مٹے،
جگت سارا سوہنا،
میرے وچھڑے پیار وچّ،
پیار آخر نر ناری نوں ماردا،
پہلے دن دا اوہ پل-چھنی اٹلّ سہاگ کتھے،
اک درد جیہا،
مایوسی آئے گیان دی، دو دل کدی نہ ملدے،
بہتیرا زور لاؤندے، سدا وچھوڑے ۔
گیاناں نے ماریا
نہ جانن وچّ ڈاڈھا سواد لکیا ۔
نیناں سندری دیاں بلاؤندیاں
آوے آخر کوئی کتھے ؟
……وچّ کوئی نانہہ
……اچائی، نیناں دا گگناں نوں چمنا،
……ادھا پھڑکدا آکھدا "آ مل پیاریا"
نور دا جپ وچّ میلے
میلے وچّ کجھ نانہہ ۔
نکا جیہا پھلّ گلاب دا
ایہہ کی ویکھ کھڑیا ؟
ایہدے نین نشیلے کس پیار وچّ ؟
ایہنوں پتہ ہے
ہائے میں کنی ایان ہاں ؛
چن چڑھیا
ایہہ کی سواد ہے
اپنا ہی منہ تکنا اٹھ ادھی رات نوں
نیناں تارے ہندیاں
جد چن اہلے ہندا اکاش تھیں
کس نوں تارے ویکھدے ؟
تاریاں نوں پتہ ہے ؛
ہائے میں کنی ایان ہاں-
کس لئی پانیاں وچوں
باہر آؤندیاں ایہہ کنول کلیاں
کی اوہ کرناں چٹیاں وچّ چھپیا کوئی راگ
ایہناں نوں پتہ ہے،
ہائے میں کنی ایان ہاں،
امب دے بوٹے نوں کی خوشیاں آئیاں
منجری اپر شہد دیاں مکھیاں دا جھرمٹ
بوٹے نوں پھل لگے،
خوشی نال ٹہنیاں متھا ٹیکدیاں
امب دے بوٹے نوں پتہ ہے
ہائے میں کنی ایان ہاں-
پیار دی اکسرتا دی اننت بے صبری تڑپھدی،
باہاں میں الاریاں ادھر
ہائے جفی اوہ آن پائے سہپن ساری جگت دی
اودھر کمبدیاں جوانی چڑھی پھلّ باہاں بسنت دیاں،
پر باہاں نریاں کمبدیاں،
سمندراں دے اوس کنارے،
اس کنارے ہندے بس اشارے اک امٹویں چاہ دے
گگناں دے گگن وچکار کھڑے
نین میرے ترکٹی وچّ جڑے، گگن سارے ٹپ گئے،
انگ-سنگ روح ہویا،
روم-روم خوشیاں
ایہہ آویش آیا متھا پھرکیہ
سارا تان کسے کھچیا
نتان کیتا اننت خوشی دی موت وچّ
جان بے جان ہوئی،
اس موت وچّ ہاں کوئی ملیا
نڈھی اتے ہتھ آیا اکال دا ۔
شاہ-پیار آلس وچّ آ کے
پورن تیاگ وچّ سٹدا سر اپنی ماں دی گود وچّ
تے میں جاندا تکیا،
ادھ-میٹی اکھ وچّ اوہدی یوگ ندرا،
وچھا دوڑیا چکّ تھونی اپنی اچی کردا، کمبدا
گاں ماں چمدی،
جڑدے دوویں اک ارداس وچّ،
کون آکھے صاحا حیوان،
کون آکھے وچھا حیوان،
پل چھن لئی مکمل انسان اوہ ۔
نکا بچہ سوندا دودھ پی کے
ساری جان تان سٹدا
ستا جھنجوڑدا ماں نوں اس ان گائے مہاں کاوی دی انئلاپی
سر نالوں
نین میٹدے سکھ لیندا آرامی
پچھے کوئی ہے اوہدا روح جاندا
ٹٹولدا نہیں پچھاندا "ہو" جھوم بھرے سر نوں اتھے رکھ کے
گیانی کی ٹٹولدے مخول اک من دا جاندے سواہ !
نکا دودھ پیندا بچہ جاندا ربّ نوں
اک حیوان بچہ انسان دا،
جوان اس کڑی دے دیکھو نین بند ہندے،
ساہ ست سارا گیا اک بے ہوش جہے چاء وچّ
پتہ نہیں کس ملنا، اوہ کون ہے،
نواں سر گندیاں، سندھور بھری مانگ سجری
سارا تان چھڈیا،
تے سر رکھیا، دتا ربّ دے بندے دے پیار نوں
تے اوہ مہندی رنگی کڑی سج ویاہی،
موت تھیں پرے دا کوئی رس ماندی،
چھڈّ دندی جان نوں اننت وچّ
سج ویاہی کچھ نہ جاندی
آپے نوں سمبھالدی ربّ دے ایمان وچّ
دیکھ-دیکھ تیاگاں دے سواد نوں
میں آکھیا :
ہائے ! میرا بچپن کتھے گواچ گیا، ہائے لبھّ دوو
میرا اننجانا کنواراپن چنگا یارو، ایہہ گیان ساڑا،
اس گیان وچّ دکھڑے،
علم لے جاؤ،
خالی کرو، تھاں ؛ روح میرا اڈدا
چھنڈ کے سر میں رکھیا ہوا وچّ
کنول پھلّ کھڑیا اسمان وچّ
نیناں دے گگناں نوں چھوہیا،
کھلے ہونٹھ میرے پیندے پیار نوں،
انگ-انگ سوں گیا
پیار گیت ہویا
دم-دم کمب گیا واتسل پیار وچّ،
متھا میرا چمیا، ہائے کس چکیا کمال نوں ۔
گمّ ہواواں اٹھدیاں،
تھرتھل مچاؤندیاں
برکھاں نوں توڑدیاں،
بن سارے کمب جاندے
پنچھی سہمدے،
مانکھّ ڈر چڑھ اچے ہمالہ دیاں چوٹیاں،
طوفان آؤندے برفاں دے،
چٹاناں کڑکدیاں،
پھنن ایہناں دے موڈھیاں کوئی نانہہ، نہ ہتھ نہ پیر
اڈدیاں جاندیاں
ایہہ ہواواں نہیوں چلدیاں
طوفان سارے
کوئی چھپی بانہہ جہڑی سبھ پچھوکڑوں الاردی-
دریا وگدے
کپر پیندے
اوہ قاتل گھمر-گھیر،
ملاح خیر منگدے
کوئی-کوئی سندا
کدی کوئی سنائی نانہہ
پر پانیاں دیاں نہ پیر نہ جنگھاں دسدیاں
طوفان سارے،
کوئی چھپی بانہہ جہڑی سبھ پچھوکڑوں الاردی ۔
میں ساگر تھیں آشنا ہندیاں بھی کاٹھ دی کمزور جہی بیڑی وچّ
دیدار دی لاٹ چھپائی اضل دی منزل نوں جا رہا ہاں-
میرے ہی کیس بکھریئہ بدل اکاشی کھلر رہے ہن، چن-تارے اک
میری ہی لٹ وچّ کجھ لٹکیا کجھ کھسکیا ہیرا ہے-
امیر بادشاہ ساں، پر ہاں میرا ہتھ اس سوانی ولّ اڈیا ہے،
جہڑی روپ دا بھورا خیر پان نوں اوہ اپنے در دے باہر آن کھلی
ہے-
…………ہے پیار دا گیت کسے دے دل وچّ کمبن……تے بیروپاں
نوں روپ آؤن دی اڈیک بس رہی ہون نوں ہی ہے ۔
……….نرم جہے ڈنڈل 'تے لگی اک ڈوڈی گلاب دی ۔
………………
اک سوہنا دیودار سی جھومدا کجھ بدلاں دی غرض نال پیا
گنگناندا تے کہندا "پیارے ! میرا روپ دیکھ سبھ تیرے لئی باہر ہو
پیلاں پاندا-توندا سدا بے نیاز اپنے اندر بیٹھا ہی روپ اپنا
ماندا-میراا تیرا بس ایہہ ویکھ انترا-تونرا آزاد تے میں جیون دی
تانگھ دا انبجھا قیدی ۔"
کسے دی لگاتار پیار-یادر وچّ ایہہ صلہ وی روح ہو چکی
ہے-یاد چیزاں نوں پوتر کردی ہے-نہ دھونا-نانا پوجنا تے نہ ہیرے
جواہراتاں دیاں لشکاں مندراں نوں مندر بنا سکدیاں ہن ۔
عجب کوتک تکیا-اہکیا سہج سبھاء جنگل چیلاں وچّ گیا
تے بنفشاں دے سارے پھلّ ٹر آئے تے آس-پاس جھرمٹ پان لگّ پئے ۔
اس پیاری نے تاں اپنی کھڑکی آرام لئی بند کیتی-پرتی
چن سورج تارے وہیر پا کے اوہدے پاس سطر وچّ جا جمع ہوئے !
0
استری سدا پرکھ نوں ٹولدی وتی تے پرکھ سدا استری نوں ٹولدا
وتیا-پریا آہا میلے اس دھرتی اپر کدی نہ ہوئے !
0
سویر سار پورب ولّ اک میل لمے پراں والا ایہہ پنچھی اکاش
وچّ بینہاتا اڈّ رہا ہے ۔
………………………
پوجا کردا سی-اوہ پستک، اوہ پڑھدا سی سبھ کجھ اڈول پیا
ہے، پر سبھ اک سمرن جیہا ہو رہے ہن !
اوہ کیرتن کرن والا اپنی سارنگی 'تے گز پھیرنوں رہِ
گیا-اپنے ہونٹھ اڈے کھلے، پھلّ پتیاں ہوا نال جدا ہو رہیاں
وانگ دھرے پئے ہن-نین بند ہن-ہتھ گز اتے ہے-گز اتے ہتھ
ہے-پربھاو دے نرول سورج نے اپنیاں کرناں نال کیرتن کرن والے نوں
نور دے ہڑ وچّ پھڑ لیا ہے-راگ چپّ ہے ۔
اوہناں مینوں اپرادھی جان پھڑ لیا ہے-پر میرا دل اسی طرحاں
دھڑک رہا ہے تے میرے نین دیکھ رہے ہن-کل میں سچیں بڑا سوہنا ساں تے
اج اپرادھ کرکے میرا سبھ کجھ اکجھ جیہا ہو گیا، میں اپنی بکل
وچّ ہسّ رہا ہاں، لوکاں نوں کی ہو گیا ہے-
تارے توڑ سٹو-بسٹو اندر خزانہ اک جگمگ ہے-
آپ نوں جو اج دیکھ لیا ہے پرتیت ہندا ہے کہ میں دکھ تے پیڑا
وچّ دی لنگھدا وی جی سکدا ہاں ۔
تد وی ……………
0
دو سنہری پراں والے ہنس، اک پورب ولوں اڈیا تے دوجا پچھوں
جا ڈگیا-دوگیا ہنس ہی سن-سورج "ادے" تے است دے سمیں جہڑے میں
ویکھے سن ۔
جھنڈا جس اپر لال سورج ادے ہو رہا سی، اسماناں وچّ
لہراندا سی میں پچھیا ایہہ مہان قلعہ کس سوربیر دا ہے ؟
ندی وگ رہی ہے
میں پچھیا، کہدی میڈھیں
ایوں کھلھی ہے-تے ہے ؟ انا ویراگ کیہے عشقَ دا ۔
0
سویر سار اک مہوکڑی دا اودا پھلّ ملیا ۔ کہن لگا ،
بھرپور ہے-سبھ کجھ مل رہا ہے-پر میں اس دھرتی اپر کنڈیاں وچّ
کنا اکلا ہاں ۔
اک یاترو ادھی رات نوں اک برف دی……چٹان والے دی ککھاں
دی جھگی اپر…سی-کتاب سرہانے سی-دیوا بجھیا، پر اوہ
ککھاں دی جھگی خالی سی ۔
0
میرے روح وچّ کئی جل اٹھدے ہن تے بنسدے ہن-جہڑے تے میں
آپ کڈھدا ہاں تے لوکاں نوں آکھدا ہاں :
ویکھو اوہ مندر تھیں باہر سٹے موئے فلاں وانگ ہندے ہن، میں کدی وی
دسّ نہیں سکیا، پر سوخم تھیں سوخم اوہ پریتی دے کامبے نکے لامبیاں
وانگ قدرت اسے نال مل کے پرگٹ آپ-مہارے کر دیندی ہے-
اوہ بچہ جو تیر تے کمان اپنی ہتھیں بنا پہلی واری چکدا
ہے، اوہ ایہو پرتیت کردا ہے کہ اجے ہی ہنے آپے نویں کاڈھ کڈھی
ہے ۔
سورج تاں نور دندا جیون صرور دندا-جیونا نوں پالدا، بناں
سورج دھرتی اپنے نکے بچے دی مند ہسی زیادہ چنگی لگدی ہے ۔
0
جد دا اک ربّ دے بندے نے میرا دل ہریمندر بنا دتا ہے- تد
دا میں زنانیاں تے مرداں تھیں ڈردا ہاں-مینوں بس اکو اوہ چنگا
لگدا ہے-میں اک اسے دی جو ہو گئی…اک دوکانداری نوں ہن
میں… ن لئی ۔
0
جد میں چمکدیاں گگناں وچّ ہو بیٹھی-بسٹھی پاپ پنّ تاں من
دیاں رتاں تھیں چھٹّ کجھ نہ رہے ۔
میں بڑی محنت نال چلھا بنایا-اگیا بالی طوا تتا
کیتا نال میرے خاوند نے کھڈی دا گڑھا کھودیا-کھڈیا لائی-تانی
سدھی کیتی تے پتراں میریاں نے پیلی نوں سنوار کے گوڈیا-فسلیا بس
پکے پئے سن-کہ ملک نوں پیار کرن والیاں چوڑ گیا باندر
وانگ میرا بنیا بنایا بیئے دا گھونسلا اک ہتھ مار ونجھا
سٹیا-مینٹیا لاڑی بنی سجی بس مندر نوں لاواں لین چلی ہی ساں کہ
ایہناں پارساواں چوڑ گیا نے مار سٹیا-ہنٹیا میری لوتھ راہ وچّ
پئی ہے تے میری گوری جوانی سڑ رہی جے-
برفانی چوٹیاں تے بدلاں دی دستار کون بنھدا ہے ؟ اوہو ہتھ
میرے سر 'تے چٹا نچھوہے دمالا سجا نہیں رہا ۔
0
ایہہ بمبل دے پگھلی چاندی دے چشمے کتھوں نکل وگّ رہے ہن-میرا
دل وی تاں اسے پربت دی بھکھ دا چھپیا سوما جے ۔
0
میرے اک ہتھ وچّ مٹی نال لبڑیاں جڑھاں جے تے دوجا ہتھ میرا
گگناں دے تارے-پھلّ چوری کر رہا جے-
0
اکاشاں وچّ ویکھو پربھات ویلے اک گھوڑا چمکدا کھڑا ہے، اکاشی
تاریاں دیاں بندیاں جڑ-جڑ اک گھوڑا بنیا جے ۔
…اوہ کوئی آؤندا ہے نیلا گھوڑا اپنا سنم ماردا ہے ۔دھرتِ
اکاش کمبدے ہن-گھوڑا ہنہنایا جے…
آیا جی ! شاہ سوار جس پچھے پنج سوار جاندے تاریاں تھیں
اپر…جا رہی-بردھ چٹی پہاڑی چٹی دستار…تیراں دا ترکش
پچھے سٹیا کمان موڈھے 'تے …تلوار سمیت سندبندھ چٹے گھوڑے 'تے
چڑھیا ۔
"جی آئی" بہبل ہو اک سکھ الڑھ بھولی-بھالی پنجاب دی
کڑی پلہ جیہدا کاہلی وچّ ڈھیہہ پیا-بے ہوش ہو درشن کردی ہے-
"کاکی پانی پیا ۔"
"جی" بے ہوش ہوئی پانی لیا کے پیش کردی ہے، رکاباں 'تے سیس
رکھدی ہے-خوشی نال بے ہوش ہے-ہتھ وچوں کٹورا ڈگّ پیا ہے-آپ
دھرتی 'تے ڈگی پئی ہے ۔
اوہدا ماہی باہروں آؤندا ہے-
"ہیں، میری پیاری ایہہ کی ۔" بے ہوش جگاندا ہے "جی جاگو" کی
کوتک ہے-"ہیں ۔"
لؤ جی-جل لیائی ۔ہاں-میں انا چر لایا تسیں چلے
گئے-پانی پی جاؤ نہ جی-پانی حاضر ہے-آپے بے ہوشی وچّ گلاں
کردی ہے-"جاگو پیاری !کی کھیچل ہے"-"جی۔ٹھہرو۔میں الڑھ نے آپ
دے پنج ساتھیاں نوں جل لجا کے نہیں دتا ۔ہائے ! میں مر ونجھاں ۔"
"جی جل…" اوہدا سائیں اوہنوں چکدا ہے، کیساں 'تے دھول لگی
اتھرواں نال پونجھدا ہے ۔
"پیاری جی"……
"جی پانی-میرے سائیں حضور دی سپاہی"
-میں حضور دی باندی بخشو
نہ میں پانی…
آپ چلے گئے پانی لیائی…
جاوے میں واری میں گھولی…
غریباں 'تے ترس کرن والے…
……………
وچھڑی کونج وانگ کرلا رہی ہے-سائیں اوہدا سمجھدا ہے کہ ہن
ہوش آ رہی ہے-تے کہندا ہے،"جاگو جی ! کی کھیچل ہے-بوہے-باہر کیوں
چپال پئے ہو-کس طرحاں چلے-کیے ہویا دسو نہ" "جی"
… … …
جیون دے پنجرے تاں کالے لوہے دے
در کوئی کھلے نانہہ
پر وچّ اک پیلے کینیری دی آواز سوہنی
بس اک بول-
اوہ ساہمنے چنے دی چاننی
اوہ سورج دی ٹکی ۔
0
لنگھ گئے اساڈے متر
نین مٹکے نال گلاں کر گئے
بھری دنیاں وچّ پیار دی ایکانت
تے چھپا دیکھو گوہڑی رات والا بھری دوپہر
منگتی پیرنی
کپڑے پھٹے
پر لیراں ہوا اچھالدی
چاندی ورگی سوہنی دیاں پنیاں
تے غماں وچّ دیکھو خوشیاں دیاں لشکاں
میں بھلاں
ایہہ تاں بانساں دے پتیاں دا
ہوا نال ہلنا
تے روح دا دیدار ہے
قدرت دیاں ڈونگھیاں چھاواں
مٹھے بولاں والے پیار دے سپنیاں دے ہونٹھ چمّ رہے ہن
بھلا اتے تاں کوئی لہر نہیں سی
ہوا چلی
تے ہوٹھ ایوں
0
میں جاتا اوہ کوئی سوہنی سوانی بلا رہی ہے،
پر جد کھڑکی کھوہلی
تاں ساہمنے پورنما دا چن
0
سبھ اپنے راہیں پئے ہن
چن سورج تے تارے
ایہہ نیلان دے ہیٹھ
میں نرول اکلا ہاں
شاید میں روح ہاں
جتھے تکّ کوئی اپڑ نہیں سکدا
0
اک سوہنی جوان مرادھا
جیوں اپنے ہوٹھاں تھیں چمیاں دا مینہہ پاؤن لگی ہے
بس سارے اپنے پیارے دے ماس نوں چمّ-چمّ روح بنا دتا
0
………اک سنہری کھڑکی
………ایتھے کہ اتھے ؟
0
ربّ دی شان-
سارا نور میرے کپڑے
تے رات ہنھیری میرا ریشمی چوغا
کنّ میرے موڈھے 'تے پرط سٹی
شال دی اک گوٹے والی کنی
0
میرا قدم حلقہ پھلّ،
میری نیناں کونج اڈاریاں وچّ ادھ اسمان گئیاں اچیاں کھچیاں
میری نکی باتی اک مٹی دا برتن جس وچّ
تارے اگّ دیاں چنگاریاں،
وانگ ہیریاں دی بکّ
بھر-بھر پئے پیندے
0
اس ریگستان وچّ میں کون
جس نوں ساہ آؤندا
0
اک لنگھدے اوٹھ دے گل وجدی اک اکلی ٹلی
وجدی جاندی ہے سنسان
تے لنگھدیاں جاندیاں گھڑیاں سبھ خاموش
ایہہ اک ٹلی بولدی کسے الٰہی آواز دے راگ وچّ
تے لگن نیلا اوٹھ پیا رمکے-رمکے ٹردا لنگھیا ۔
(خالصہ سماچار کتک دی 29 سمت نہ: شا: 456
نومبر دی 13 سنّ 1924 ای:)
1
ایہہ دل میرا نکا جیہا چٹا برف رنگ کبوتر ۔
میرے ہتھاں وچّ پھڑیا ایہہ تنگ جیہا رہندا، پھڑکدا، دھڑکدا،
کاہلا پیا پیندا سدیوَ ۔
لوچدا ربّ جی دے انڈٹھے اسماناں نوں ۔
برف پھنناں والا نیلان اننت وچّ خوش !
ایہدے گل وچّ گھنگرو بولدے !
طلے آؤندا بس اپنے چوگ نوں،
لال نین لگے اسماناں وچّ ایہدے،
پھنن کمبدے، ایہدے انگ پھڑکدے !
تے ڈر-ڈر پاؤندا دانے باجرے دے تے ترہکدا متے کوئی پھڑ لوے !
ایہنوں پیار بھی اکاندا پیار تھیں تھکّ اڈدا
اسمان نوں !
اکدا ہتھ میرے دی گرمی تھیں، تپدا نسدا ۔
سہار نہ سکدا دھرت دی گرمی پیار دی، اڈدا، اسمان نوں ؛
تے ہزاراں آوازاں تھر-تھر کمبدیاں ایہدی پھڑکن وچّ
کبوتر دل میرا اڈدا پھردا،
پتہ نہیں اڈن وچّ کی لوچدا،
میرے پیار تھیں مڑ-مڑ اٹھدا سدا گھبراؤندا،
ایہہ کبوتر دل مڑ-مڑ آکھدا تے ہسدا،
ایہہ دھرت ساری جدی تلیؤں سجنا !
سمجھ او سائیں میرا،
میرے دانے اس قادر مہربان کھلارے
ہر تھائیں تھلیں تلیں اوہدی-اوہدا پیار دسدا ۔
سبھ چیزاں میرے قادر نے سنواریاں،
ون ترن اس دا پرکاش کوکدا،
میں تاں ربّ رنگ وچّ اڈنا لوچدا،
میری اڈاری وچّ اک نشہ، اک صرور، گاؤندا ۔
میری پھنن-الار وچّ اوہدے نیلان نوں سواد آؤندا،
میرے گیت وچّ پیار کانبا چھڑدا، اسمان وچّ،
میری پھڑک وچّ جند خود ربّ ڈھونڈدی ۔
2
اڈّ وے دلا،
پھنن چٹے سنوار اپنے،
چتّ چا، جا اک ویر سجن،
اٹھ، اڈّ !
اوہو دور اسگاہ نیلان وچّ چمکدیاں
بابے دیاں اچیاں ماڑیاں !
دیکھیں دور اوہ گیت روپ نانک اٹاریاں،
اوہ محلّ سرکار دے،
اوہ پریاں سئنگنیاں درگاہ دیاں
رتن جڑیاں منہ بولدیاں
گاؤندیاں نانک اٹاریاں،
جتھے سہپن سوہنی پرط ہے وچھدی،
بس اک پرکاش دل کھچواں،
اک راگ جس وچّ ربّ روپ
رنگ پگھل-پگھل روپ انوپ
ہور-ہور سجدا،
جتھے سہپن آپا وار، صدقے ہو-ہو
بہبلتا اننت وچّ اٹھی کدی
اپنے بادشاہ دی چرن دھوڑ نوں،
جویں پریت بے بس، لاچار نعر
اڈی کدی اپنیاں دوہاں باہاں
دی پھرکن وچّ پریتم پیار نوں !
لوچدی اپنی چھاتی دی پھڑکدی
ابھار وچّ کسے پیار
ساکھیاتکار نوں ۔
جتھے بنفشے دے پھلّ وانگ،
اوہ دل میریا
اک نکے جہے تریل موتی دی امرت سہپن نال تیرے جنماں دی بھکھ
مٹنی، ساری پیاس بجھنی اک بوند پی کے،
جتھے گیان سارا "متر پیارے" دا ملنا،
جتھے چاہ نہ اپجدی مڑ کسے گیان دی، ملن دی، اؤڑک سکھ
سبھ علم بس تکّ، تکنا،
عقل کمال بس دو نیناں دا انداز اک،
جتھے روح دا رجّ گورو نانک دی مہر وسدی،
جتھے امل سدا دا وگسنا ! ایوں بسنت آپ مہاری پھلاں نوں
ہساندی، پھلاں دا ہسنا پھلاں دے وس نانہہ !
جتھے گھالاں دی لوڑ نہ،
پریتاں دے درد نہ
گناں دا مینہہ رمجھم-رمجھم ورھدا خوش جیہا ہو،
اک خوشی جیا دان دین والی،
جتھے جیاں دے جی سجدے، گھلدے، پلدے، ودھدے، سدا آزاد ہو کے،
…………
اڈّ وے دلا ہن
چھڈّ چنہ ماتر مورتاں دے دیش نوں،
جتھے دی گلاب دی روح اپنی لپٹ کومل جہی سواساں 'تے اڈدی
اک وراگ جیہا راگ کھن بھجواں،
اتھے اس "بھگتوس" دے دیس وچّ کسے جیؤندی جاگدی سیتا
ورگی مہماں دے باہاں دی الار ہے !
اتھے نرگس دا پھلّ پیلا، اتھے کتھے کسے عاشق دی اکھ اڈیکدی،
اتھے ستار دی طرب، اتھے کسے مہارانی دی شبھ سگن روپ نیناں
دی پیار کرتاری مٹک دا سارا ناٹک اوہ !
اتھے چنہ روپ مورت اوہ آدمی،
اتھے ستی سروپ سوسدھّ ربّ آپ اوہ،
اتھے جوتی اتھے پورن مورت بھگوان اوہ جوت نرنکار،
اتھے نکا جیہا، اکھر واہگورو
"نانک" شبد اک
اتھے اوہو اوہو اوہو "کوٹ برہمنڈ کو ٹھاکر سوامی"
3
نکل وے جندے،
ہن کر ہمبھلا،
چھڈّ-چھڈّ، سٹّ ہتھاں وچوں ہٹھاہاں نوں
چھڈّ امیر ہو کے ایہناں موئے نواناں دے انھے ہنھیریاں نوں،
چھڈّ دل تنگیاں خدغرضیاں آشاں
ترشناں دیاں بدبوآں بدبختیاں،
اوہ جندے
پربتاں دیاں چوٹیاں، بلاؤندیاں،
اوہ اچیاں برف دیاں چوٹیاں
کھڑیاں وانگ دیویاں روح نوں بلاؤندیاں،
اوہ ساہمنے اچیاں چمکدیاں اچائیاں لمیریاں
چھڈّ ایہناں نواناں دے ہسڑاں، جنہاں ایکانت دیاں گفیں ہنھیری
کوٹھڑیاں اتھے جالاں پھسیاں پنچھیاں دیاں گھبراہٹاں آواجاریاں،
بس آپ سہیڑیاں کمینیاں نکیاں کوڑیاں گلاں دے وڈے-
وڈے پواڑے ہور کجھ نہ، اتھے دے دارو دس بیماریاں تھیں وی ودھ
بیماریاں، اتھے ہنھیریاں دے غضب دس اوہناں ہنھیریاں تھیں وی
ودھ ہنھیرے،
چھڈّ جواناں، قبراں جہیاں بنا کی مویاں وانگ رہنا تے ترپت
جیہا ہونا اک بیئلمے مردے جہے خود وچّ ایہہ خدی
دا مارنا خدی خود تھیں ودھ اک رنگ روح دا،
اٹھ، ایہہ یوگ بھوگ دوویں اتھے موت رنگ ہن سیاح کالے، بھیڑے موئے-موئے
بھوتاں دی وسطی ڈراؤنی، کیس کھلاری، دند کڈھی مردہان
گھبراؤندی تے ہسڑاونی،
پھنگاں 'تے اڈنا جینا دسے ربّ میرا،
نویں دھرت اکاش رچنی سجرے سورج سدا مارنا اس مردے معدے نوں
دن رات سٹّ تے گھاڑاں گھڑنیاں ربّ والیاں، لال-لال
گرم کرنا لوہے نوں ساہو ساہ وجانے ودان تے گھڑنا تلوار
دا، تیز دھار دا، چمک دا، بجلیاں دا کرتارنا دل دے
جوش نال…
نکلے وے جندے
ایہناں اوہ میلے دیشاں تھیں،
چل وس
جتھے اچیاں چوٹیاں، تے سبک-سبک سگندھیاں
جتھے اس گلّ تھیں چھٹکارا "ہا کجھ بنیئے"
جتھے پھلّ نکے-نکے ہسدے اچنت جہے دیوتے ۔
جتھے گھاہ خوش جیندے اپنے گھاہ من وچّ، اسے کرتار دی چھوہ پان
دے اچے اہنکار وچّ تیلا جتھے آدمی ربّ دا بچہ، سوہنا
شاہزادہ جتھے کجھ ہور ہون دی تانگھ نہ، جتھے ربّ دا دیدار
ہر اک اکھ وچّ وسدا،
جتھے ذرا-ذرا سورج اک چمکدا،
چل اٹھ جندے !
چل وسیئے اوہناں سوہنیاں اچائیاں 'تے
جتھے چوٹیاں دیاں چوٹیاں اڈدیاں جاندیاں کنول مکھیاں مکھ
سہت بھریاں الردیاں ارانہ نوں وانگ پیار گیت نچدیاں،
نیلا اکاش جتھے ایہناں چٹی چوٹیاں نوں ہور اچا کردا چا-چا
اپنے موڈھیاں 'تے جویں کوئی ویچدا ربّ دیاں محلاں دی
گلیاں وچّ الٰہی باغاں دے پھلّ سجرے ۔
اچائیاں دا ہور اچا ہونا نیلان اننت نوں اپنا گھر جیہا
بنا کے، ایہہ ہے اپراپت دی سدا سہج سبھاء پراپتی،
اندریاں نوں وس کر کی کسے سنوارنا
دسّ جندے جتھے تیرا ساہ گھٹ ایہہ پنڈت مڑ-مڑ ماردے ۔
4
جس گورو نانک تکیا،
جس سنیا نام مہاراج دا
اوہدے اندر اک دے لکھ ہونا لوچدے،
سنجم نوں مارے کاٹھ، اوہ اننت بے بس ہونا لوچے اپنے دلی چاء دا،
اتھے خوشی پھراٹے مارے، وگے وانگ ٹھلھے سمندراں دے،
اتھے اکاش دا فیلاؤ وی نکا جیہا تھاں وسن دی روح لوڑے کوئی
اننت تے ہور وی،
ایہہ کی قبراں دے رہن والے سادھن دسن چپّ ہون دا،
سمندراں دا سارا شبد سنکھ نکا "دھنّ گورو نانک" "دھنّ گورو نانک"
میرے گان نوں،
اک من دی چاء بھری، غرور بھری منچلتا کی سنوار سکے،
لوڑ ہے لکھ مناں دی بہبلتا ۔مینوں اک من دا کھرود
وس نہیں، میرے جوش نوں لکھ مناں دی ساری سرت لوڑ ہے اک
اچی چیک مارن نوں،
اوئے ! پنج اندریاں دا بھوگ دا روگ پھکا، مینوں نام پربھات دے کھچن
نوں لوڑ ہے اننت اندریاں دے بھوگ رس دی ۔
کسے کنیں میرے پایا نام اس اچے نرنکار دا
میں اک آپے دے سہسر آپے ہون لوچدا،
اک جوڑا نیناں دا درشناں دے اسمرتھّ ہے ۔
خوشی میری لونء-لونء کوکدی،
میرا روح آپ مہارا خوشی نشے وچّ بے ہوش جیہا پھردا،
اوئے ! مینوں تھاں کوئی بس نہ،
میری پگڑی اسمان وچّ لٹکدی،
میری قمیض نویں دھوتی سمندر کنارے ریت 'تے سکدی
میرے ہتھ اتے سورج،
میرے بھروٹے وچّ وسیا چن چمکدا،
ہن میں ہسدا،
نکا جیہا آدمی بھیڑا چپّ ہون نوں ترسدا !
گیت نام دا اکاشاں وچّ گونجدا،
"نانک" "نانک" آکھ دیوتیاں دے منہ سکدے،
اس سکے سمادھی، سڑے بندے نوں حالے چاء نہیں چڑھدا تے سر نہیں چکدا،
گورو دی دتی اچی دستار سجا کے، اک ویر اٹھدا ربّ دا
گیت گاؤندا،
دل میرا کردا
کپڑے پھاڑ چیر لیر-لیر کٹّ سٹاں
ہڈّ ماس سارا واراں اوہ سوہنے اک نام تھیں،
دھوڑ وچّ رلاں جتھے کوئی رہندا دھنّ گورو نانک آکھدا،
تے منہ اپنا بھراں ارداس نال
"سائیں والیو !
میری خبر لوو،
حالے بس نہیں
میرا چاء تیبر کرو،
دل دی چاہ اک تلوار ہووے،
پار سدا اگی تیز زوال ہووے،
نیند میری اک بجلیاں دا بدلاں دے وچّ سین ہووے،
تے پھٹے میرا کلیجہ سدا بجلیلے اک چاء وچّ،
میرے چاء دی چمک ہووے وانگ سہنسر بجلیاں ۔
تے پھٹ-پھٹ پھٹے مڑ ایہہ دل میرا،
تیرا عشقَ گاؤندا !
کوئی دن سی جوانی دا رنگ تے یوتی دا پیار کرشمہ کردا سی
کھچّ پاؤندا، پر اک جھٹّ دا جھٹّ سبھ بھلاؤندا
ہن پا کلیجے وچّ اوہ کھچّ جس نال سورج دوڑے میرے
سپنے دے رنگ وچّ تے تارے چمکن میرے نیناں دے آسرے !
(خالصہ سماچار کتک دی 29 سمت 456 نومبر دی 13 سنّ 1924 ای: لیکھ
"سبھ کچھ جیوتّ کو بوہار" وچوں)
میں تکاں !
سدا تکاں ۔
داتا جی نوں مہراں کردا تکاں ۔
روح دا ٹھنڈا ساہ بھر فلّ وانگ چٹک جان والے دیدار کراں ۔
ہور کوئی کم نہ کراں !
مڑ-مڑ داتا جی دے دان گھڑی وچّ کھلوواں ۔
بابا جی نوں تکاں !
سورج سلام کردے نوں سجدے وچّ دیکھاں،
بس دیکھاں، دیکھاں ! ہور کجھ نہ کراں !
……
کوئی نہ ہلاوے مینوں !
یوگ نہیں لوڑ
سمادھیاں نہیں لوڑ
بھوگ نہیں لوڑ
راج نہیں لوڑ
سورگ نہیں لوڑ
ہائے وے مینوں نہ چھیڑو مینوں کجھ نہیں لوڑ !
سادھن نہ دسو مینوں
یتناں دی لوڑ نہیں ۔
مینوں بس کھڑا رہن دیوو !
میں لوچدا مڑ-مڑ داتا جی دی دان گھڑی وچّ کھلوواں ۔
ہائے اوہ گھڑی سچی ہووے ۔
اوہو گھڑی اکال ہے ۔
داتا جی نوں مہراں کردا تکاں !
……………………
شاستر نہ سناوو مینوں !
گھبراہٹ نہ پاوو میننوں !
میں آزاد کھڑا ویکھدا،
جاؤ مینوں اوہ لوڑ نہ جہڑی آپ لوڑدے،
میں تاں نین بھراں دیدار نال،
تے دیکھاں مڑ دیکھاں !
…………………
تکنا، درشن، میرا سادھن-یوگن دھرم، کرم،
مینوں کسے ہور اوپرے جہے دین دی لوڑ نہ،
بہوں ساراں گلاں نہ کرو ۔
میں گھبراؤندا ! چھوڑ جاؤ بخشو ۔
مینوں ہور کجھ لوڑ نہ ۔
میں تکاں-تکاں ! سدا تکاں، مڑ تکاں !
داتا جی نوں مہراں کردا تکاں !
مینوں بابا جی کول کھڑا رہن دیو !
مینوں ہور کجھ لوڑ نہ ۔
جیا دان دین دا درشن لوچدا،
اس گھڑی دی گھڑی بھر عمر لوچدا ۔
اس گھڑی دی سدیوتا میری امرتتا ۔
ویکھنا بس مکتی،
تکنا بس زندگی، پرکاش پیار روشنی ۔
…………
نین میرے کھولھ دوو ۔
دید بخشو دیدار والی،
ویکھاں حضور دے در 'تے آپ نوں دان کردے
جیادان دے اچیا داتیا گورو سورمیاں نوں !
(خالصہ سماچار پوہ دی 3، سمت نہ: 457 دسمبر 1، سنّ 1925 ای:)
جنا اننت اچا اوہ کلغیاں والا گورو، انا کون ہووے جو آکھ
سناوے ستگور میرا ایہہ ؟
عقلاں والے اپنے جیون نوں خطرے دے ماپاں نال تولدے ۔
گگناں نوں کون تولے ؟ کس نال ؟
کوئی پچھے کون ایسا جو آپا وارے،
سروسو وارے، آپ گھل جائے،
ہائے ! مرد دا چیلا جی اٹھے،
اک وچّ سنگتاں جی اٹھن ۔
سنگت وچّ اک جیندا جی جیؤ اٹھے،
اس جیندے بندے دے قدماں دی راگ-چال نوں اڈیکدے چر، اچر
کائنات کھڑی، کرتار، نرنکار آپ اڈیکدے ۔
اس خالص…دے…
دشمیش دا…سروپ…
کلغیاں والا گورو، اوہ سی کرتاری بے صبری اننت وچّ،
تلوار چمکاندا ۔
پتھراں نوں جان رمکدی مردہ پتھراں وچّ تلوار دی نوک کھبھوندا،
انسان دے دل وچّ ربّ اندروں آواز دندا ۔
کجھ ڈر نہیں دھرتی صدیاں دی ستی نوں جگاندا،
نیلے گھوڑے دی سنم دی ٹاپ نال،
سنم دی آواز ہندی اسمان 'تے ۔
دھرتی اڈدی مہان ہو، اچی ہندی عرشاں تھیں مہان اوہ !
ہنھیرے گھپ گھیر نوں دل بلدے دی مشال نال چیردا،
لکھاں چیخ اٹھدے آکھن ست سری اکال اوہ !
اک خیال دی مٹک نال سارا
اگا دھر نال جوڑدا سنسار دا،
تے اپنے دل وچّ وچھڑے ملاندا
ربی ذات نوں ۔
سبھ وار دندا، بولدا نہیں،
اک ماڑے-ماڑے ہتھ پیر نال کم کرن والے مجور،
پاتشاہ دیندا ہر اک نوں پاتشاہیاں کھل دیاں
کرتار جہڑا سبھ نوں کرتار کردا،
گاندا نرنکار پر موہت اوہ اکار 'تے،
آدمی دے منکھ نوں پیاردا، سنواردا،
پگڑی جگھا لاندا، قمر کٹار اوہ،
تے ٹھوک پیٹھ آکھدا :
'جاؤ لڑو-بچے میریو !'
معصوماں نوں آپ بنھدا پگڑیاں،
دیندا کٹاراں، لڑو میدان وچّ،
فتہ گجا دیؤ،
ایوں حکم دندا اپنے پیار نوں،
اپنے تھیں ودھ پیارے اپنے جائے واردا،
نہ گورو نوں سکھ کوئی، نہ دھرم، نہ کرم کوئی، جہڑا سر پرے
کردا کون سمجھے ؟
جد روپ کوکدا سروار نوں، گورو گوبند سنگھ نوں
جہڑا اڈاندا ساری، جہڑی اٹھی نہیں مہاکال توں مہاکال ہے
وار ہمارا،
ایہہ تلوار، موت، ایہہ مٹ جانا نام ہے واہگورو ۔
گورو گوبند سنگھ مہاراج نوں کون سمجھے ؟
اوہ تیبر پیار، زہر دا پیالہ ؛
سبھ نکے موٹے بھلّ دے پتر ڈردے مہاکال تھیں،
جینا چاہن، اوہ چوہے کتردے، ستے لکھاں مر جان
اک رات وچّ،
موئے آکھن جیندیاں دا گیان آوے،
موت دا منہ چمے کون ؟
مہاراج آکھدے مٹھا، کھنڈ مٹھا،
اس بلوان گورو گوبند سنگھ نوں جانے کون ؟
اوہ جاگدا ہے دیوَ، بس آپ جاندا ۔
نہ کوئی ہویا
نہ ہوئے اگے،
انسان سدا آکھیگا واہ واہ گورو گوبند سنگھ
آپے گورو آپے چیلا !
تے سچا گیان ایہہ اوہ تیر کمان والا، مار کے جوالدا، پیدا
کردا مکمل انسان اوہ اپنے اکھ دے جھمکار وچّ،
اک نگاہ نال ساجے اس گپت جگت، درگاہ ربکار والے ۔
ٹھیک ! اوہ ست سری اکال جو بولے سو نہال !
سریر دا جینا کی
جے روح مر گیا ہے !
بھوگ کی، جوگ کی،
جو روح مر گیا ہے !
دبا ہیٹھ جینا-اپھلا
ایہہ دن رات جین چاہ کی،
ڈر کی جے جین چاہ نہیں،
اوہ جین جہڑا ٹک، ماس انمل سرکاؤندے،
اس وچّ آہ کی،
ایوں ہی برہم گیانی یوگی جتی ہندوستان دے،
بکرے نوں سمادھی پاندے،
سواس بند کردے ایوں امر کردے ماس نوں،
بکریاں نوں کون پچھدا
ہمالے جہے پہاڑاں اپر بجر پیندے تے سر پاٹدے، پیندے ڈگدے
بلکار اوہ،
سمندر سکدے پلاں وچّ،
دھرت پاٹدی، ستارے ڈگدے،
کون رکھدا حساب ماڑے بکرے دے ماس دا ۔
ایہہ جینا نہیں جینا ہور ہے،
پر کٹھن گیان مہاراج دا
بکریاں نوں بھی سوجھی
کوئی جمے، کوئی ہووے،
کوئی جیندا، پر کیول
جیندیاں دی اکھ وچّ چاننا،
اس مرن تھیں پار پہلاں
پہنچدے درگاہ پرکاش وچّ،
پر کون پرکھے بچن حضور دے ؟
ڈر-ڈر وڑدے من دیاں گٹھاں وچّ،
اتھے اگے ہنھیرا،
کوکاں ماردے خدا نوں، پر
'کال-کرپان' چلدی،
بچدا کوئی نہ، اوئے کون جانے
کلغیاں والا کے آکھدا ؟
حالے اسیں سارے بکرے،
ماس بولدا ربّ بچا کے بکرے مڑ-مڑ پچھن گورو گوبند سنگھ
کیوں کرپان پکڑی،
گیانی تاں نہیں کسے نوں ماردے،
دسو کون ؟ ہن
بکرے بولدے لنگھدے
گورو اوہ کھڑا ہسدا،
سورج دے پچھے اکاش وچّ،
جت سدا گورو دی،
تے دیکھ جیندے ہتھ جوڑدے تلوار نال کٹی کے 'واہگورو جی کا
خالصہ سری واہگورو جی کی فتہ'
تے گورو گوبند سنگھ مہاراج جواب دندے :
"واہگورو جی کا خالصہ سری واہگورو جی کی فتہ"
میلے ہندے آواز وچّ ۔
ایوں کلغیاں والے نے دنیاں وچّ پرورت ربّ دا راج
اجالیا
ربّ دا نیم نواں انندپور سجیا
نواں قانون ایہہ :
خالصہ جوت اکال دی
گھاٹ گھاٹ جگسی،
ایہہ لاٹ سدا فتہ دی کدی نہ ہارسی،
نام ربّ دا خالصہ،
گورو گوبند سنگھ ساجسی،
ربّ وچّ آپ کھلوسی،
خالصہ سدا فتہ گجائسی،
خالص نام پیار دا،
جان ربّ دی دھڑکسی
قدرت ساجنہار دی،
اک نواں کال ہن وجاسی،
گلی، گلی "ست سری اکال"
او گھر-گھر "اکال" گجسی،
لنڈی-بچی سبھ ہنھیر ۔
بجلی کڑکسی،
دل وچّ خالص جوت جد-جد جگسی،
دھونئیں دا پہاڑ جگت ایہہ چلسی،
پر ستگورو سچا پاتشاہ ! تیرا نام نشان دنوں دن ودھسی ۔
(خالصہ سماچار کتک دی 20 سمت نہ: شا: 456، نومبر 5 سنّ 1925 ای:)
1
دن رات دا ایہہ پینڈا،
چلنا سدا دا ایہہ،
دھر دی میں یاترو ہاں،
منہ تیرتھاں نوں کیتا،
دھر تھیں اٹھ چلی ہاں ۔
2
صدیاں دے دور ہوئے،
پینڈا امک میرا،
منزل نہ کوئی دسے،
تیرتھ اوہ ہے کہڑا ؟
جس لئی اٹھ چلی ہاں ۔
درشن پیار کہڑا ؟
3
ہے پیڑ دل جس دی
کتھے ؟ کوئی ہے جہڑا
دسے جو راہ تسدی،
پچھ-پچھ تھکّ گئی ہاں ۔
4
دل دی آواز میری
سفنے آواز وانگو،
شاید نہ کوئی سندا،
دن رات دی ہے پھیری،
دھر تھیں اٹھ چلی ہاں ۔
5
منزل بڑی ہے ماری،
جاتا میں ایہہ سئیؤ،
پہنچن دی آئی واری،
پر ہائے دور کھڑی ہاں،
ٹردی وی تھکّ پئی ہاں،
6
جوبن امید چڑھیا،
بسنت آن چھائی،
پر موڑ تے جا اپڑی
انا ہی دور دسیا،
جنی چلی ساں آئی ۔
7
بچکی ہے اوہو چکی،
دھر تھیں جو سی چائی،
اوہو گگن ہے موڈھے،
دھر تھیں جو چاء لیائی
اوہو ہی چاء پھراندی ۔
8
سورج تے چن اوہو،
تارے لکھ نین میرے،
چانن اندھیر اوہو،
اوہو ہی کیس میرے،
مڑ-مڑ سواردی ہاں ۔
9
اک قدم وی نہ پٹیا ؟
کھڑی ہاں میں اوہو ۔
پھلّ جھول میری اوہو ۔
ہائے غضب وے لوکو !
اتھے ہی میں کھڑی ہاں ۔
10
نت دا منہ جھاکھرا ایہہ
ہو رہا سویرا،
ایہو سدا اگیرے،
آسا جہی نراسا
نت دا ایہہ دھندھالا ۔
11
اگے ہی اگے ودھدی،
چلدی تے جچدی دھسدی،
ٹھڈے انیک کھاندی،
دسے نہ کجھ دسیوے،
ہووے نہ پہُ-پھٹالا ۔
12
ٹوہ ٹوہ دھرت اگیری،
کجھ پیر ایہہ سنجانن،
میرے تھیں ودھ گیانی
راہ پیر کجھ پچھانن،
لیندے ٹوہ-ٹوہ اجالا ۔
13
قدرت ہے نام میرا
یاترو ہاں "خاص دن دی"
لمی رات لمیری،
ودھدی نہ گھٹدی گنتی
تردی ہی ٹرے جاندی ۔
14
صدیاں دے دور ہوئے،
حالت ترن دی نوں،
ٹرنا اٹر بھاسے،
پتھر ہوئی بنی نوں،
دل آس نہ تھردی
15
ایہہ سماں کدی نہ مکدا،
ہن اسماں آن لگا،
ایہہ کی کڑاکا وجا
دل-دار کھل گیا ہے ؟
زنجیر ٹٹّ گیا ہے ۔
16
اگلا ہنھیرا گھٹیا،
جادو ایہہ کی ہویا ؟
من دا گگن ہے پھٹیا،
روح دا کواڑ کھلھیا،
اندروں کوئی باہر آیا ۔
17
اس دے کھڑی ہاں اگے
چانن دے وچّ کھلوتی،
بھلی میں اپنے نوں
وچّ چاننے پروتی !
چانن دا ہڑ ہے آیا ۔
18
پچھے دا پینڈا مکیا
اگے دی ہو گئی ہاں
مندر ہے اندر کھلھا
وچّ اس دے کھڑی ہاں
ہن ہور ہو رہی ہاں ۔
19
ایہہ درشن ہے پیار دا جی،
مندر ہے جس دا مارا،
اندر میں اس دے اج
………………ہو
ساری سفل گئی ہاں ۔
منماڈ سٹیشن(جتھے حضور صاحب نوں رستہ بھوندا ہے)،اتے دل
نوں کجھ ہویا تے ایہہ عرض پکاریا میں :
اک بال-چیکھ ہے،
ہاں ۔اس وچّ اک نمانی ارداس
چھند جھلملے
1
سوہنیا صاحبہ !
مینوں
ایہہ : یاد کیتا ۔
اچنچیت بند پنچھی
آزاد کیتا ۔
پنجریوں کڈھ،
وچّ کھل
اڈار دتا ؛
نیلے گگن نوں پنچھی پیار دتا ۔
سوہنے گورو نے،
سوہنا وڈیار دتا ۔
چن سور تھیں
ودھ
کھنبھ کھلیار دتا ۔
اوئے !
مینوں لنگھدے جاندے نوں،
اوئے !
کولوں مڑدے آندے نوں،
اوئے !
جند اپنی بھلدے آندے نوں،
اوئے !
پھسڑی جند لکاؤندے نوں،
اک مٹھڑی سدّ بلاؤندے، نی
اک پیاری یاد کرواؤندے، نی
ایہہ گلی !
ماہی یار دی ہاں ۔
ایہہ راہ !
سچی سرکار دی ہاں ۔
اوئے !
سکھ کیوں بھلدے جاندے نی ؟
اوئے !
سکھ کیوں رلدے جاندے نی ؟
جد
در کھلھا دیدار دا ہے ۔
جد
ہڑ آیا ربوار دا ہے ۔
جد
بخشش مینہہ پیا پیندا ہے ۔
جد
"وتسل-پیار" بھر آندا ہے ۔
جد
بہبل ہو-ہو دھاندا ہے،
جد
بنھ پنچھی جند پاندا ہے،
تے
دھرت اکاش گونجاندا ہے،
تے
بال گوپال بلاندا ہے،
اوہ !
اچرج رنگ جماندا ہے،
اوہ
بھید، وتھّ، مٹاندا ہے،
اوہ
نین-امرت چھکاندا ہے،
"توں ہی" "توں ہی" جپاندا ہے،
ربّ-ٹھہرے دل ٹھہراندا ہے،
تے-ربّ ہی ربّ دسّ آندا ہے،
اوہ
مالک سائیں جگّ دا ہے
اوہ
جند-چانن رگ-رگ دا ہے،
اوہ
ہسدا-ہسدا مالک ہے،
تے ستے سدھ اوہ خالق ہے ۔
جاگ منا !
ایہہ گلی !
اس پیار دی ہے !
جاگ منا !
ایہہ دھرتی !
ربّ بلکار دی ہے ۔
اس دھوڑ-
وچّ کنکے پیار دے نی !
اس ببھوت-
وچّ جلڑے ہزار دے نی !
چند تارے بنجارے بہار دے نی
اتھے یوسف ہزار پکار دے نی
تے
طالب دل والے دلدار دے نی
اس
مہراں والی سرکار دے نی
اس
تیراں والے سردار دے نی
دین دنیاں دے اسرار دے نی
جہڑا
گگن-کمان جھکاندا ای،
جہڑا
چاہڑ چلا دل چاندا ای،
اوہ
پتال اکاش تھرراندا ای
اوہ
چاہ، اماہ ورساندا ای
اوہ
پیار-لٹّ پا گاندا ای
اوہ
ٹر دلاں وچّ جاندا ای
اوہ
سبھ کسے ہکّ لاندا ای
اوہ،
سبھ کسے اپناندا ای
بچیاں نال اٹھ کھیڈے اوہ
سلطنتاں نوں ٹھیڈے اوہ :
2
ہسّ کھیڈدی- کھیڈدی کرن آئی،
دل اندرے- اندرے آن دھائی ۔
سورج کمبدا- کمبدا لال چڑھیا،
پرکاش کوکدا- کوکدا ویہڑے وڑیا ۔
کنول کھڑ-کھڑ ہسے دل اکاش جڑیا ؛
نیلا چکر چلنوں رہا من-منڈل مڑیا
ٹھنڈھی 'وا اگمّ تھیں چل آئی ۔
کلغی والیاں والی سگندھ آئی ۔
اٹھ گگن-پرکاش وچّ کوکیا میں،
کہڑا راہ حضور-حضور نوں جی-؟
اڈّ اسگاہ نیلان وچّ کوکیا میں،
کہڑا راہ ہے فیض گنجور نوں جی ؟
اتھوں،
راہ سارے، اوتھے، جاندے نی ۔
جتھے
گورو گھوڑے چڑھ آندے نی ۔
جتھے
پیاراں مڑ-مڑ پاندے نی !
جتھے
ربّ کھڑے دسّ آندے نی !
اتھے
اکاشی نیلے گھوڑے ہن ۔
اتھے
اکالی بانکے جوڑے ہن ۔
اتھے
درویش سچے فقیر کھڑے
اتھے
پر-اپکاری بیر کھڑے
اتھے
نامی دھیانی دھیر کھڑے ۔
اتھے
کوی کویشر ہیر کھڑے ۔
اتھے، جوگی
پیارا، پیارا اوہ !
اوہدے
لڑ سورج دستارا اوہ !
اتھے
کھیر سمندر بھارا اوہ !
اتھے
لہر بحر اسوارا اوہ !
اتھے
بالک چن نوں پاندے نی !
اتھے
محرم دل دے واندے نی !
اتھے
موج، کھیڈ، رم، لیلہ ہے
اتھے
کم-کاج، نہ حیلہ ہے
اتھے
ستّ سمندر آندے نی ۔
اتھے
ہیرے پنے ماندے نی ۔
اتھے
سوہنے-سوہنے چہرے نی ۔
اتھے
دل میرے دے ڈیرے نی ۔
اتھے
مستک چمکن والی نی ۔
اتھے
بھاگ کھلے ہر بالے نی ۔
اتھے
لکھ نیناں دے تارے نی ۔
اتھے
لاٹاں جگ-مگ سارے نی ۔
اتھے
ہر کوئی دل دا پیارا نی ۔
اتھے
انیک دلاں دا سہارا نی ۔
اک دل وچّ لکھ ہزاراں نی ۔
اک نین وچّ لکھ پیارا نی ۔
اتھے
اک گورو، جی پیارا ہے ۔
اتھے
لکھ وچّ، جھلکا سارا ہے ۔
اتھے
چپّ، کل زباناں نی ۔
اتھے
خیال، پھلّ مستانہ نی ۔
اتھے
آتم راج سہانا نی
اتھے
کھلھ، جی جگ جانا نی ۔
3
ہن نہ ہلاؤ اتھوں
جاؤ، جس جانا، جاؤ اتھوں ۔
ریل گڈیئے-جانا ایں، جا اتھوں
بن منزلیئے،
کوکدی دھا اتھوں ۔
سفر کرنا کتھے مر جانیئے نی ۔
دل ٹکیا آن، انجانیئے نی ۔
ہن نہ ہلاؤ سانوں،
ملیاں نہ وچھوڑو سانوں ۔
(خالصہ سماچار پوہ دی 26 سمت نہ: شا: 461، جنوری 9 سنّ 1930 ای:)
اوہ کون ؟
دور پرے، پریڈیوں کوئی آؤندا ۔
اک دھور نور دی اڈدی،
لکھاں فوجاں گھوڑیاں دی ٹاپ آؤندی ۔
اوہ آیا جی،
اوہ کون آؤندا جی،
غریباں دے در 'تے آن کھلا،
پھرنے تھیں تاولا،
کیہا بہبل ہویا،
بیبی کوئی عرشاں دا گبھرو،
گگناں نوں چیردا ؟
اوہ کون آؤندا ؟
گگن گھوڑا ہیٹھ،
سورج ایہدے گھوڑے دی،
واگاں وچّ لمکدا ۔
چن ٹمکدا نیلے گھوڑے دے متھے 'تے
تاریاں دیاں لڑیاں لٹکدیاں
اوہدی کاٹھی دے ہنے تھیں ۔
اوہ کون آؤندا ؟
جی اوہ کون آؤندا ؟
دریا پئے وگدے،
چل بے صبر وچّ،
ادھی رات بوہا کھڑکاؤندا
کوئی
بے نیازی لاڑا
کہدے پیار وچّ وہیراں پاؤندا
اوہ کون آؤندا ؟
جی اوہ کون آؤندا ؟
پنجاب وچّ اک جھونپڑا،
ککھاں دا چھت،
جہڑا دن-رات پرکاش چھاندا،
نکا نیواں بوہا،
گفا وانگ اک اندر،
اتھے اک باغ لہراؤندا ۔
اوہ کون آؤندا ؟
جی اوہ کون آؤندا ؟
عجیب کوئی اکاش اندر،
اک کنول پھلّ دل وچّ،
کھڑا سارا شوخ مست مچیا،
باغ چپ-جھوکاں گاؤندا،
اوہ کون آؤندا ؟
جی اوہ کون آؤندا ؟
اس چھپے دل دی بے-ملومی تانگھ،
پتہ جتھے وجدی ؟
جی آیاں نوں کون آکھے،
اوہ سارا قربانی،
اوہ کون آؤندا ؟
جی اوہ کون آؤندا ؟
باغاں وچّ پھلّ کھڑے،
گگناں وچّ رشمیاں،
ہائے ! کتھے جا کھڑدیاں
چھپے دلاں دیاں تانگھاں،
پتہ نہیں کتھے ؟
دھرتی ہیٹھ دبے دل،
پھلاں وچّ اٹھدے،
پچھدے مڑ-مڑ،
اوہ کون آؤندا ؟
جی اوہ کون آؤندا ؟
صدیاں دل دیاں تانگھاں،
لکدیاں پئیاں
بھلدیاں،
چند سورج بس سبھ بھرماؤندے،
آؤندے جاندے پھلّ کھڑدے کھڑاندے،
اج کاڑ-کاڑ ہوئی
دھرتی پھٹی،
گگن لوپ ہوئے سارے،
سورگ سکھنے !
اکاش سارے نویں،
اک نمانے دل دیاں
تانگھاں جا پہنچیاں :
اوہ کون آؤندا ؟
بھجا کون آؤندا ؟
اج باغاں وچّ ہلارے،
سورج، چند، ہوا تے تارے،
دھرتیاں عرش ہو گئیاں
اک ککھاں دی جھونپڑی وچّ ۔
سمندراں دیاں ٹھاٹھاں،
اک دل دیاں تانگھاں کھڑ پئیاں،
ایہہ، دل دی تانگھ وجی، جی کتھے ؟
عرش کرش ہل گئے ہاں،
جی آیاں نوں کون آکھے،
اوہ سارا قربانی،
اوہ کون آؤندا ؟
بھجا کون آؤندا ؟
(خالصہ سماچار کتک دی 25 سمت نہ: شا: 448، نومبر 9، سنّ 1916 ای:)
1
اٹھ نی سخی،
چل ویکھن چلیئے،
عجب مورتاں آئیاں نی ۔
تھاں-تھاں چھتر لگے ہن بھارے،
اک توں اک سوائیاں نی ۔
عجب مہک ہے پھیلی سارے،
وجن سہج ودھائیاں نی ۔
کنولاں نوں ہن بھورے بھلے،
دندے پھردے دھائیاں نی ۔
پریت مدہوشی چھائی سارے،
لگیاں اچیاں سائیاں نی ۔
آکاش پوتر دھرت پوتر،
چیزاں تیرتھ نہائیاں نی ۔
پیار گگن ہے چھایا اپر،
ساریاں بابل جائیاں نی ۔
2
پا کپڑے چل ویکھن چلیئے،
کون-کون رکھ آئے نی ۔
شوجی نال گورجاں لے کے،
چڑھ کندھی اوہ دھائے نی ۔
نیجھ لائِ کے دیکھو سخیؤ،
وشنوں آن سہائے نی ۔
کنول نین اوہ لچھمی آئی
سہپن-گگنپن رنگائے نی ۔
وینا ہتھ وچّ نارد آئے،
راگ رنگین وجائے نی ۔
دھرو پرہلاد آن بابے گھر،
صفت صلاحاں گائے نی ۔
جلے ہری-ایری تھلے ہری اے،
سوہنے شبد سنائے نی ۔
3
اٹھ نی سخی چل ویکھن چلیئے،
ہور رنگیلا آیا ای ۔
چھائیں مائیں "رام" نام ہے،
"نانک" ناد وجایا ای ۔
لونء-لونء ہسے رگ-رگ ٹپے،
ہور وڈا اک آیا ای ۔
نیناں جھمکن تارے جھمکن،
اے نیناں دی آیا ای ۔
بنسی بین وجائے مٹھی،
"نانک" "نانک" گایا ای ۔
آکھے سبھ توں وڈا بابا
دنیاں تارن آیا ای ۔
بدھ آئے تے جینا آئے،
دھنّ گورو نانک گایا ای ۔
عیسیٰ نال محمد آئے،
"نانک دھنّ" علایہ ای ۔
4
وہڑھا بابے جی دا بھاری،
مٹدی سبھ اسنائی ہے ۔
بھوت بھوکھ تے ورتمان دی،
آئی سبھ لوکائی ہے ۔
روپ نہ ریکھ نہ رنگ نہ صورتَ،
اکو پیار الٰہی ہے ۔
اک سر ہو جد ملدے سارے،
نیناں چھہبر لائی ہے ۔
رسک چپّ دی مٹھّ وچّ بولے،
دھرم سال سبھ بھائی ہے ۔
سبھ بابے دے بابا سبھ دا،
ایہو جوت جگائی ہے ۔
سبھ نے رل کے گیت گاویا،
انہت دھنی اٹھائی ہے ۔
"سبھ توں وڈا ستگور نانک،"
نانک دھنّ کمائی ہے ۔
