میں گھاہ ہاں
میں تہاڈے ہر کیتے کرائے 'تے اگّ آوانگا
بمب سٹّ دیؤ بھاویں وشو-ودیالے 'تے
بنا دیؤ ہر ہوسٹل ملبے دے ڈھیر
سہاگا پھیر دیؤ بے شکّ ساڈیاں جھگیاں 'تے
مینوں کی کروگے ؟
میں تاں گھاہ ہاں، ہر چیز ڈھک لوانگا
ہر ڈھیر 'تے اگّ آوانگا
بنگے نوں ڈھیری کر دیو
سنگرور نوں مٹا دیو
دھوڑ 'چ ملا دیو لدھیانے دا ضلع
میری ہریالی اپنا کم کریگی....
دو سال، دس سال بعد
سواریاں پھر کسے ٹکٹ کٹّ توں پچھنگیاں،
"ایہہ کہڑی تھاں ہے ؟
مینوں برنالے اتار دینا
جتھے ہرے گھاہ دا جنگل ہے ۔"
میں گھاہ ہاں، میں اپنا کم کراں گا
میں تہاڈے ہر کیتے کرائے 'تے اگّ آوانگا
(نوٹ: ایہہ کویتا انگریزی کوی کارل
سینڈبرگ دی کویتا 'گراس' (گھاہ)
دا پنجابی روپانترن ہے)

سالاں بھر تڑپ کے تیرے لئی
مینوں بھلّ گئی ہے چراں توں، اپنی آواز دی پچھان
بھاشا جو میں سکھی سی، منکھ جیہا جاپن لئی
میں اس دے سارے حرف جوڑ کے وی
مساں تیرا نام ہی بن سکیا ۔
میرے لئی ورن اپنی دھنی کھو بیٹھے بڑے چر دے
میں ہن وی لکھدا نہیں-تیرے دھپیلے انگاں دی صرف پرچھائی پھڑدا ہاں
کدی وی اکھر میرے ہتھاں 'چوں
تیری تصویر ہی بن کے نکلدا ہے
توں مینوں حاصل ایں (پر) قدم بھر دی وتھّ نال
شاید ایہہ قدم میری عمر توں ہی نہیں-
میرے کئی جنماں توں وی وڈا ہے-
ایہہ قدم فیلدے ہوئے لگاتار
ملّ لئیگا میری ساری دھرتی نوں
ایہہ قدم ناپ لئیگا مویاں آکاشاں نوں
توں دیش ہی رہیں
میں کدی پرتانگا جیتو دے وانگ تیریاں جوہاں وچ
ایہہ قدم جاں میں
ضرور دوہاں 'چوں کسے نوں قتل ہونا پئیگا

سفنے
ہر کسے نوں نہیں آؤندے
بے جان برود دے کناں 'چ
ستی اگّ نوں سفنے نہیں آؤندے
بدی لئی اٹھی ہوئی ہتھیلی اتلے مڑھکے نوں
سفنے نہیں آؤندے
سفنیاں لئی لازمی ہے
جھالو دلاں دا ہونا
سفنیاں لئی نیند دی نظر
ہونی لازمی ہے
سفنے اس لئی
ہر کسے نوں نہیں آؤندے

توں اس طرحاں کیوں نہیں بن جاندی
جداں منہ-زبانی گیت ہندے ہن
ہر وار تینوں پھٹی وانگ لکھنا کیوں پیندا ہے

منہ زور ترکالاں دے کھڑکے 'چوں
تیرے بولاں نوں نتار سکنا بہت اوکھا ہے
تیرے ٹلی وانگ لہراں 'چ ٹٹدے
سنکھ دی آواز وانگ میں چاہندا ہاں
توں ڈبدے سورج دا غم ونڈاویں
تے ربّ دے ناں وانگ میری روح وچ تردی پھریں

دیکھ میں تاریاں دا ساہمنا کرنا ہے
جویں ہارن بعد کوئی انکھی
ویری دیاں اکھاں 'چ تکدا ہے
میں نکی نکی لوء وچ
کر گئی گانی وانگ
ٹوہ ٹوہ کے اپنا آپ لبھنا ہے

کرت دی لٹّ سبھ توں خطرناک نہیں ہندی
پولیس دی کٹّ سبھ توں خطرناک نہیں ہندی
گداری-لوبھ دی مٹھّ سبھ توں خطرناک نہیں ہندی

بیٹھے ستیاں پھڑے جانا-برا تاں ہے
ڈرو جہی چپّ وچّ مڑھے جانا -برا تاں ہے
سبھ توں خطرناک نہیں ہندا

کپٹ دے شور وچ
صحیح ہندیاں وی دب جانا، برا تاں ہے
کسے جگنوں دی لوء وچ پڑھن لگّ جانا -برا تاں ہے
سبھ توں خطرناک نہیں ہندا ۔

سبھ توں خطرناک ہندا ہے
مردہ سانتی نال بھر جانا،
نہ ہونا تڑپ دا، سبھ سہن کر جانا
گھراں توں نکلنا کم تے
تے کم توں گھر جانا،
سبھ توں خطرناک ہندا ہے
ساڈے سپنیاں دا مر جانا ۔

سبھ توں خطرناک اوہ گھڑی ہندی ہے
تہاڈے گٹّ 'تے چلدی ہوئی وی جو
تہاڈی نظر دے لئی کھڑی ہندی ہے ۔

سبھ توں خطرناک اوہ اکھ ہندی ہے
جو سبھ دیکھدی ہوئی وی ٹھنڈھی یخّ ہندی ہے
جس دی نظر دنیا نوں محبت نال چمنا بھلّ جاندی ہے
جو چیزاں 'چوں اٹھدی انھیپن دی بھاف اتے ڈلھ جاندی ہے
جو نت دسدے دی سادھارنتا نوں پیندی ہوئی
اک منتکہین دہراء دے گدھی-گیڑ وچ ہی رل جاندی ہے ۔

سبھ توں خطرناک اوہ چن ہندا ہے
جو ہر قتل کانڈ دے بعد
سنّ ہوئے وہڑیاں وچّ چڑھدا ہے
پر تہاڈیاں اکھاں نوں مرچاں وانگ نہیں لڑدا ہے ۔

سبھ توں خطرناک اوہ گیت ہندا ہے
تہاڈے کناں تکّ پہنچن لئی
جہڑا کیرنا النگھدا ہے
ڈرے ہوئے لوکاں دے بار موہرے-
جو ویلی دی کھنگھ کھنگھدا ہے ۔

سبھ توں خطرناک اوہ رات ہندی ہے
جو پیندی ہے جیؤندی روح دیاں آکاشاں 'تے
جہدے وچ صرف الو بولدے گدڑ ہوانکدے
چپٹ جاندے سدیوی نھیر بند بوہیاں چگاٹھاں 'تے

سبھ توں خطرناک اوہ دشا ہندی ہے
جہدے وچّ آتما دا سورج ڈبّ جاوے
تے اس دی مری ہوئی دھپّ دی کوئی چھلتر
تہاڈے جسم دے پورب 'چ کھبھّ جاوے ۔
کرت دی لٹّ سبھ توں خطرناک نہیں ہندی
پولیس دی کٹّ سبھ توں خطرناک نہیں ہندی
گداری-لوبھ دی مٹھّ سبھ توں خطرناک نہیں ہندی ۔

دہکدے انگیاراں تے سؤندے رہے نے لوک۔
اس طرحاں وی رات، رشناؤندے رہے نے لوک۔

نہ قتل ہوئے، نہ ہوونگے عشقَ دے گیت ایہہ،
موت دی سردل تے بہہ گاؤندے رہے نے لوک۔

نھیریاں نوں جے بھلیکھا ہے، ہنیرا پاؤن دا،
نھیریاں نوں روک وی، پاؤندے رہے نے لوک۔

زندگی دا جد کدے، اپمان کیتا ہے کسے،
موت بن کے موت دی، آؤندے رہے نے لوک۔

توڑ کے مجبوریاں دے، سنگلاں نوں آدی توں،
ظلم دے گل سنگلی، پاؤندے رہے نے لوک۔

ڈبدا چڑھدا سورج سانوں نت ہی لال سلام کہے
پھڑ لؤ ایہہ تاں نکسلیا ہے کیہی گلّ شریام کہے ۔

کھیتاں وچ چریاں دے دمبے مکیاں واگوں تنے ہوئے
کھڑک کھڑک کے رکھ ٹاہلی دا جوجھن دا پیغام کہے ۔

تومبا تومبا سوہے بدل روہلے اکھر بنے پئے
لوک-یدھ امبر وچ چھپیا، کرانتی دا اعلان کہے ۔

چڑیاں دا جھنڈ اتھرا ہویا، جھپٹ جھپٹ کے مڑ جاوے
دسے جاچ گریلا یدھ دی، یودھیاں نوں پرنام کہے ۔

موسم نوں جیلھاں وچ پاوو، نہیں تاں سبھ کجھ چلیا جے
تڑکا آکھے تکڑے ہووو مڑ اٹھن لئی شام کہے ۔

ذرہ ذرہ کوک رہا ہے کویاں دا کوئی دوش نہیں
کوی تاں سدھے سادے ہندے لکھدے جو سنگرام کہے ۔

میں تاں آپے ہی لنگھ آؤنا ہے پتن جھناں دا یار
تیرے ماس دے لالچ دی خدغرضی نہی ۔

کچے پکے 'تے ہی کر لینا ہے ہر حالَ 'چ اعتبار
جان دا کھو نہیں پرکھن دی سردردی نہیں ۔

جاہ سوں اپنی جھگی وچّ، نہ پتن 'تے ہو خوار
تیری گھمیاری تاں صاحباں دے ورگی نہیں ۔

سدا کھہِ کے طوفاناں سنگ ہی چڑھدا ہے سرے پیار
لہراں توں دبک جانا میری مرضی نہیں ۔

میں تاں ہر رات لہراں نال کردی آئی ہاں کھلھار
میرے مرنے تے صدق دی گلّ مردی نہیں ۔

میرے مہینوال تیری جد جد وی ٹنکیگی ستار
تیری بندی ہاں ڈھلّ ٹھلھ پین توں کردی نہیں ۔

ساڈے لہو نوں عادت ہے
موسم نہیں وینہدا، محفل نہیں وینہدا
زندگی دے جشن وڈھ لیندا ہے
سولی دے گیت چھوہ لیندا ہے

شبد نے کہ پتھراں 'تے وگ وگ کے گھس جاندے ہن
لہو ہے کہ تد وی گاؤندا ہے
ذرا سوچو کہ رسیاں سرد راتاں نوں مناوے کون ؟
نموہے پلاں نوں تلیاں اتے کھڈاوے کون ؟
لہو ہی ہے جو نت دھاراں دے ہوٹھ چمدا ہے
لہو تاریخ دیاں کندھاں نوں النگھ آؤندا ہے
ایہہ جشن ایہہ گیت کسے نوں بڑے…نے
جو کلّ تیک ساڈے لہو دے چپّ دریا 'چ
تیرن دی مشق کردے سن ۔

زندگی !
توں مینوں انج پرچاؤن دی کوشش نہ کر-
ایہہ ورھیاں دے کھڈونے
بہت نازک ہن !
جہنوں وی ہتھ لاواں
ٹکڑیاں وچ کھنڈ جاندا ہے ۔
ہن ایہناں منہ چڑاؤندے ٹکڑیاں نوں
عمر کیکن آکھ دیواں میں،
اڑیئے، کوئی تاں ٹکڑا
سمیں دے پیر وچ وجع کے
فرش نوں لال کر دیوے !

جین دا اک ہور وی ڈھنگ ہندا ہے
بھرے ٹریفک وچّ چوپھال لٹ جانا
اتے سلپّ کر دینا
وقت دا بوجھل پہیہ

مرن دا اک ہور وی ڈھنگ ہندا ہے
موت دے چہرے توں چکّ دینا نقاب
اتے زندگی دی چار سو ویہہ نوں
شریام بے-پرد کر دینا

توں آدمی دی جات نہیں
کجات سی
جس نوں پہلی وار دنیاں 'تے
کسے جاسوس دی ضرورت پئی
توں جسنے پہلی وار
مہاںبلی انسان دا شکار کرن دی سوچی
تیرے اندر کدی سویر نہیں گائی ہونی
توں بہت لمی کالی بولی رات دی اگیتر سنجھ سی
توں دھکھ رہے اسمان نوں موراں 'تے ڈھوء کے
سٹّ گیا ایں بیجاں اندر سوں رہی ہریاول 'تے
دنیاں بھر دے شہیداں دی جری ہوئی پیڑ نال
مساں ہی ادھ-پچدھی منی گئی ہے
تیری کروپ لاش
لاش تیری دا کوجھ بدی نوں اٹھدے
ہر ہتھیار دا دستا ایں توں
جس نوں پہلی وار کسے جاسوس دی ضرورت پئی
………………………………

سماں بڑا کتا ہے میری بلبل
باغاں 'چوں باہر آ
اتے سڑکاں 'تے بھٹکدیاں روحاں ول ویکھ کے
بھونکنا جاں رونا شروع کر
ہن تیرے گیت نوں سن کے
کوئی وی بیمار راضی نہی ہوئےگا
آخر ایہیؤ سی نہ گیت
جو رکھ دیاں ٹاہنیاں 'تے تریل وانگ جم گیا
تے سورج دی معمولی جہی چپر توں جھؤں کے
بھاف بن کے اڈّ گیا

سماں بڑا کتا ہے میری بلبل-
اہنے گھڑی دیاں سوئیاں نوں وڈھّ کھادھا ہے
دیواراں نوں چکّ مارے ہن اتے گملیاں تے موتیا ہے
ایہہ کھورے ہور کی کردا، جے سرکار دے بندے ایس نوں پٹا پا کے
بنگلیاں دے پھاٹکاں 'تے نہ بنھدے
میری بلبل اپنے کم ہن کجھ ہور طرحاں دے ہن
ہن آپاں جین ورگی ہر شرط نوں ہار چکے ہاں
میں ہن بندے دی بجائ گھوڑا بننا چاہندا ہاں
ایہناں انسانی ہڈاں 'تے تاں کاٹھی بہت چبھدی ہے
میری(آں) براچھاں تے کڑیالا پیڑ کردا ہے
میرے انسانی پیر غزل دے پنگل ورگی ٹاپ نہیں کردے
سماں بڑا کتا ہے میری بلبل

ربّ نہ کرے کہ اسیں بھل جائیے
برشی وانگ ہڈاں وچ کھبھے ہوئے سالاں نوں
جد ہر گھڑی کسے بپھرے ہوئے شریک وانگ سر 'تے گڑھکدی رہی
جد دسحدے 'تے تردے رہے
قرضے دی بنی مثل توں نیلامی دے درش
جد اسیں سبک جہیاں دھیاں دیاں
اکھاں 'چ اکھ پاؤنو ڈرے
ربّ نہ کرے کہ بھلّ جائیے
جد اسیں ورتے گئے دھمکیاں نال بھرے بھاشن سنن لئی
ربّ نہ کرے کہ کوئی بھلّ جاوے
کویں دھرتی دیاں معصوم گلھاں نوں لہو ملیا گیا
جد چنے ہوئے ودھائک
اپنی واری لئی کتیاں دے وانگ ہڑدے رہے
اتے سڑکاں 'تے ہڑتالیئے مزدوراں دا شکار کھیڈ ہندا رہا
جد لہو نال گچّ دیدیاں نوں
ٹھٹھ دکھلاؤندے رہے اخباراں دے پنے
تے اسیمبلیاں 'چ ہوئے ٹھاٹھ دے چوہلاں دا ذکر
نگل جاندا رہا
بنگلور وچ ہکاں چھننی ہون دی سرخی
جد ریڈیو ثابت رہا
تے مگرمچھ مکھ منتری
ڈھڈّ 'چ پئیاں لوتھاں نوں پتاں دی تھاں دسدا رہا
جد پنجے گئے شاہکوٹ دیاں چیکاں نوں جام کردا رہا
اک ٹھگنے جہے ڈی ایس پی دا ہاسہ

باغ لوایا بغیچا لوایا وچّ-وچّ پھردے مور
اسیں ہن نہیں چھڈنے اہے فصلاں دے چور،
ہن اساں نہیں چھڈنے...

ککراں وی لنگھ گئی بیریاں وی لنگھ گئی
لنگھنا رہِ گیا خالہ لوکاں نوں ڈر کوئی نہ
ہوؤُ سرکار نوں پالا لوکاں نوں ڈر کوئی نہ...

تکھی نوک دی جتی وی گھس گئی نالے گھس گئیاں کھریاں
بئی مارو-ماری کردیاں یارو فوجاں کدھر نوں تریاں
بئی فوجاں تریاں جنگ جتنے نوں ڈنڈیاں سڑکاں بھریاں
فوجاں جنتا دیاں کدوں موڑیاں مڑیاں ۔
فوجاں جنتا دیاں...

گاں نہی ملدی، وچھا نہیں جھلدی، گاں نوں نیانا پا لؤ
(بئی) ووٹاں لے کے اندرا مکر گئی، پرھے دے وچّ بٹھا لؤ
(بئی) اندرا نے ساڈی گلّ نہیں سننی، ڈانگیں سمّ چڑھا لؤ
(بئی) 'کٹھے ہو کے کریئے ہلاّ، حاکم لمے پا لؤ
ظلم دی جڑھ وڈھنی، داتیاں تیز کرا لؤ
ظلم دی جڑھ وڈھنی...

کر لا، کر لا ظلم حکومتے مار لا ڈاکے دھاڑے
(نی) جاں اتّ چکدے باہلے پاپی جاں اتّ چکدے ماڑے
(نی) تیرے تاں دن لگدے تھوڑھے لچھن دسدے ماڑے
(نی) ظلم تیرے دی قسم پرانی نویں نہ کوئی پواڑے
(نی) چن چن کے انکھیلے یودھے توں جیلھاں وچّ تاڑے
گجدے شیراں نے کدے نہ کڈھنے ہاڑے ۔
گجدے شیراں نے...

ہورناں تاں پا لئے بنگلے کوٹھیاں توں کیوں پا لئی چھنّ او جٹا
اٹھ منہ شاہاں دے بھنّ او جٹا
اٹھ منہ شاہاں دے ...

پالو پال میں ڈیکاں لائیاں اتے دی لنگھ گئی تتری
وڈی حویلی 'چوں کوئی دھاہاں ماردی نکلی
وڈی حویلی چوں ...

تیری میری لگّ گئی ٹکر لگ گئی شرے بازار
توں اپنی دولت توں بڑکیں میرا 'سچ' ہتھیار
مینوں چھڑیا روہ دا کانبا تینوں چڑھے بخار
نالے لینا تینوں متھّ کے نالے تیری سرکار
سانبھ میرا ہن وار اج تائیں توں لٹیا...

جے سویرے نہی تاں ہن شام دینا پئیگا
سورج دے قتلاں نوں وی الجام دینا پئیگا

بھوتری شیتانگی نوں نتھّ پاؤنی پئیگی
ہر چراہے تے بلی شیطان دینا پئیگا

انسانیت دے سفر اتے تردیاں ہویاں
....................................................

توڑ دتے جانگے ہن حوصلے طوفان دے
دیویاں نوں صدق دا پیغام دینا پئیگا

توں غم نہ لایا کر
میں اپنے دوستاں نال بولنا چھڈّ دتا ہے
پتے ؟ اوہ کہندے سی-ہن تیرا گھر پرتنا بہت مشکل ہے
اوہ جھوٹھ کہندے نے ماں، توں مینوں ہن اتھے بالکل نہ جان دئیں
آپاں ببلو نوں وی نہیں جان دیوانگے
اوہ لوک اوہیؤ نے جناں میتھوں وڈے نوں
تیتھوں وچھوڑ دتا سی
توں غم نہ لایا کر
میں اس سالے اشم چیٹرجی نوں مچھاں توں پھڑ کے
تیرے قدماں تے پٹک دیاںگا
توں اہتوں میتھوں وڈے دی لاش منگیں
اوہ بائی دیاں ہڈیاں نوں جادو دا ڈنڈا بنا کے
نویاں منڈیاں دے سر تے گھماؤندے ہن
توں روندی کیوں ایں ماں
میں وڈی بھین نوں وی اس راہوں ہوڑ لیاوانگا
تے پھر اسیں سارے بھین بھرا
اکٹھے ہو کے پہلاں وانگ ٹھہاکے لایا کراںگے
بچپن دے اوہناں دناں وانگ
جد تیریاں اکھاں تے چنی بنھ کے
اسیں منجیاں دے ہیٹھ لک جاندے ساں
تے توں ہتھ ودھا کے ٹونہدی ہوئی
سانوں لبھیا کردی سیں
جاں بالکل اودوں وانگ جد میں پٹھّ اتے
چونڈھی بھرکے دوڑ جاندا ساں
اتے توں غصے وچ میرے پچھے
ویلنا وگاہ کے ماردی-
میں ٹٹیا ہویا ویلنا وکھا وکھا
تینوں بڑا ہی ستاؤندا ساں ۔

بائی دا چیتا تینوں بہت ستاؤندا اے نہ ماں؟
اوہ بڑا ساؤُ سی-اک وار چیتا اے-؟
جد اوہ ٹاہلی چھانگدا ہویا ڈگ پیا سی
بانہہ ٹٹّ جان تے وی ہسدا رہا سی
تاں کہ صدمے نال توں غش نہ کھا جائیں
تے بھین اودوں کنی چھوٹی سی
بالکل گڈی جہی
ہن اوہ شہر جا کے کی کی سکھ گئی ہے
پر توں غم نہ لایا کر ماں
آپاں اوہدے ہتھ پیلے کر دیانگے
پھیر میں تے ببلو
ایسے طرحاں تیری گود 'چ پے کے
پریاں دیاں کہانیاں سنیاں کراںگے
تے ذکر چھیڑیا کراںگے
اس.....تاملک بارے
جو کدی.....تامر لپتی ہویا کردا سی

آپاں ماں- کتے دور چلے جاوانگے
جتھے صرف پنچھی رہندے نے
جتھے اسمان کیول تنبو کو ہی جیڈا نہیں
جتھے درخت لوکاں ورگے نے
لوک درختاں ورگے نہیں
ماں توں غم نہ لا
آپاں پھیر اک وار اوہناں دناں ولّ پرط جاوانگے-
اتھے، جتھوں شہر دا رستہ
اک بہت وڈے جنگل 'چوں دی ہو کے جاندا ہے۔

اوہ رشتے ہور ہندے ہن
جنہاں وچّ بھٹک جاندے ہن دودھ چٹے دن
تے مکھن ورگیاں کولیاں راتاں
جنہاں وچّ ساوا گھاہ لیٹن لئی ہندا ہے
جاں بمباں نال جھلسن لئی
جنہاں وچّ انسان راجا ہندا ہے جاں پشو
آدمی کدے نہیں ہندا

اوہ رشتے ہندے ہن : پتھر 'تے کھروچی ہوئی چہرے دی پہچان
ڈھڈّ دی کنڈی 'چ اڑے ہوئے جنگالے سنگل
چھاتیا تے گرجھاں ورگے جھپٹدے احساس (ارمان)
ٹٹی ہوئی پنجالی وانگ صرف بالن دے کم آؤدیں ہن اوہ رشتے

اوہ رشتے
جنہاں وچّ کوئی بھیڑ کربلاؤندی ہوئی دلدل لگدی ہے
جنہاں وچّ شرارتاں کردے ہوئے بچے نرک دا درش دسدے ہن
جنہاں وچّ اٹھدی جوانی حکومت لئی وی آفت ہندی ہے
تے ماپیاں لئی وی
جہناں وچ گوڈیاں توں اتے
تے گردن توں تھلے ہی ہو جاندا ہے مکمل عورت دا جسم
اوہ رشتے جین جوگی اس پوتر دھرتی 'تے
مارخورے ساہناں دی اڈائی ہوئی دھوڑ ہندے ہن
اوہ رشتے ہور ہندے ہن

ایہہ رشتے ہور ہن، جو بھوگے جاندے ہن، اجے سمجھے نہیں جاندے
ایہہ رشتے سسکدے ہن گھاہ دی پنڈ کھوتن لئی
آڈاں وچّ خرگوش وانگوں لکے ہوئے گھاہیاں
تے ٹوکا پھیردے اس رون حاکے جٹّ دے وچالے
جس دا بار بار رک رہا ہے رگّ
ایہہ رشتے چیکدے ہن
منڈیاں وچّ کنک سٹن آئے
منہ جہے ...بیٹھے اوہناں کساناں وچّ
جو نال دے نوں ایہہ نہیں پچھدے
کہ اگلا ملیاں توں آیا ہے کہ تلونڈیؤں
پر اوہناں وچلی اداس چپّ پچھدی ہے
پڑیاں 'چ وکدی رسد کس طرحاں ڈکار جاندی ہے
بدلاں نوں چھونہدے بوہل... … …

میرا اکو ہی پتّ ہے دھرم-گورو
مرد وچارا سر 'تے نہیں رہا۔
تیرے اس طرحاں گرجن توں بعد
مرد تاں دور دور تک کتے نہیں بچے
ہن صرف تیویاں ہن جاں شاکاہاری دوپائے
جو اوہناں لئی انّ کماؤدے ہن۔
سرب کلا سمرتھّ ایں توں دھرم-گورو!
تیری اک ماڑی جہی تیوڑی وی
چنگے بھلے پریواراں نوں اجڑ بنا دندی
ہر کوئی دوسرے نوں مدھّ کے
اپنی دھون تیجے وچ گھساؤندا ہے
پر میری اکو اک گردن ہے دھرم-گورو !
میرے بچے دی - تے مرد وچارا سر تے نہیں رہا۔

میں تیرے دسے ہوئے ہی اشٹ پوجانگی
میں تیرے پاس کیتے بھجن ہی گاوانگی
میں ہور سارے دھرماں نوں نگونے کیہا کروں
میری پر اکو اک زبان بچی ہے دھرم-گورو !
میرے بچے دی - تے مرد وچارا سر تے نہیں رہا۔

میں پہلاں بہت جھلی رہی ہاں ہن تک
میرے پریوار دا جو دھرم ہندا سی
میرا اس تے وی کدی دھیان نہیں گیا
میں پریوار نوں ہی دھرم منن دا کفر کردی رہی آں
میں کملی سنے سنائے، پتی نوں ربّ کہندی رہی
میرے بھانے تاں گھردیاں جیاں دی مسکان تے گھوری ہی
سرگ نرک رہے-
میں شاید وٹھّ ساں کلیگّ دی، دھرم-گورو!

تیری گجائی ہوئی دھرم دی جیکار نال
میرے 'چوں این اڈ گئی ہے کفر دی دھند
میرا مرجانی دا کوئی اپنا سچ ہن نہ دسو
میں تیرا سچ ہی اکلوتا سچ جچایا کروں ...
میں تیویں مانی تیرے جامباز ششاں دے موہرے ہاں وی کی
کسے وی عمرے تیری تیغ توں گھٹّ سندر رہی ہاں
کسے وی روں 'چ تیرے تیز توں فکی رہی ہاں
میں سی ہی نہیں، بسّ توں ہی توں ایں دھرم-گورو !

میرا اکو ای پتّ ہے دھرم-گورو !
انج بھلا ستّ وی ہندے
اوہناں تیرا کجھ نہیں کر سکنا سی
تیرے بارود وچ ربی مہک ہے
تیرا بارود راتاں نوں رونقاں ونڈدا ہے
تیرا بارود راہوں بھٹکیاں نوں سیدھدا ہے
میں تیری آستک گولی نوں ارگ دیا کرانگی
میرا اکو ای پتّ ہے دھرم-گورو!
تے مرد وچارا سر 'تے نہیں رہا ۔

کھوہ بڑے تھوڑھے بچے نے ہن
پر اوہ کلم-کلے سنے جہے جتھے وی ہن
ہنیرے توں سرکھات نہیں
جو پیاس دے پجّ اتردا ہے اوہناں 'چ
تے موت بھر دیندے
سبھ توں بھولے-بھالے پنچھیاں دے آنڈیاں وچّ

فصلاں لئی بے کار ہون توں بعد
کھوہ بڑے تھوڑھے بچے نے ہن
اوہناں دی خاص لوڑ نہیں بھاگبھری دھرتی نوں
پر ہنیرے نوں اوہناں دی لوڑ ہے
کسے وی گٹکدی اڈان دے ورودھ
ہنیرا اوہناں نوں مورچے لئی ورتدا ہے

کھوہ بے شکّ تھوڑھے نے ہن
سنکھ دی گونج راہیں نت ڈردی نیند وچّ
موت وڈیاؤندے ہوئے بھجناں دی بھال وچّ
تے اتیت گاؤندیاں بڑہکاں وچّ
پر اجے وی کافی نے کھوہ
اوہناں وچّ حلق گیا ہنیرا اجے چنگھاڑدا ہے
دعا لئی اٹھدے ہتھاں دی بکّ جو کھوہ سرجدی ہے
سالم منکھ نوں نگلن لئی
صرف اس وچلا ہی ہنیر کافی ہے
ایہناں کھوہاں دے اندر میلھدا فنیئر ہنیرا
سڑک جاندا ہے، کسے وی ہکّ اندر کھڑدے ہوئے چانن دے ساہ

کھوہ تہانوں جوڑدے ہن موئیاں صدیاں نال
کھوہ تہانوں گونج دے نشے 'تے لا کے
اپنے زخماں نوں گاؤنا سکھاؤندے ہن
کھوہ نہیں چاہندے کہ دھپّ جاوے تہاڈے چیتے 'چوں
کھوپیاں وچ جپن دا درش۔
وستو جاں مشین نہیں
ہن مکمل فلسفہ نے کھوہ
کھوہ تاں چاہندے ہن اوہناں سنگ جڑی ہر بھیانکتا
تہاڈے اندر پچھلکھری گڑدی رہے

کھوہ تہاڈے نال سفر کردے نے بساں وچّ
اوہناں وچلا ہنیرا آدمی دی بھاشا کھوہ کے
صرف ممیاؤنا سکھاؤندا ہے
کھوہ تہاڈیاں چھاتیاں وچّ سرسراؤندے ہن
جنازے توں پرتدے جد تہاڈے وچّ
بچے ہوئے ہون دا شکرانہ گاؤندا ہے۔
بچاء دی آخری جنگ لڑدیاں ہنیرا
بے حدّ خوں-خار ہو چکیا ہے ہن –

بچاء دی آخری جنگ لڑدیاں ہنیرا
ہر شے ونھدے ہوئے
تہاڈی جاگدی ہوئی دنیاں دے آرپار نکلنا چاہندا ہے
تہاڈے بولاں دی لشک 'چ سمن نوں
ہنھیرا اپنے گھرنیاں سمیت بے حدّ ترل ہو چکا ہے ہن
اینے ترل ہنیرے دے خلاف
ہن تسیں پہلاں وانگ نہیں لڑ سکدے
کوئی سہولتی تے انسردے دی ٹھنڈھی جنگ
اینے ترل ہنیرے دے خلاف
تہاڈا سودھامئی وجود بڑا نہ-کافی ہے
اینے ترل ہنیرے دے بالکل گوانڈھ جیندے ہوئے
تسیں نہتھیاں تر نہیں سکدے۔

میں عمر بھر اسدے خلاف سوچیا تے لکھیا
جے اس دے سوگ وچ سارا ہی دیش شامل ہے
تاں اس دیش 'چوں میرا نام کٹّ دیوو

میں خوب جاندا ہاں نیلے ساغراں تکّ پھیلے ہوئے
اس کھیتاں، خاناں، بھٹھیاں دے بھارت نوں -
اوہ ٹھیک اسے دی سادھارن جہی کوئی نقر سی
جتھے پہلی وار
جد دہاڑیدار تے الری چپیڑ مچکوڑی گئی
کسے دے کھردرے بے نام ہتھاں وچ
ٹھیک اوہ وقت سی
جد اس قتل دی سازش رچی گئی
کوئی وی پولیس نہیں لبھّ سکو اس سازش دی تھاں
کیونکہ ٹیوباں کیول راجدھانی وچ جگدیاں ہن
تے کھیتاں، خاناں، بھٹھیاں دا بھارت بہت ہنیرا ہے ۔

تے ٹھیک ایسے سرد ہنیرے وچ سرت سنبھالن تے
جین دے نال نال
جد پہلی وار اس جیون بارے سوچنا شروع کیتا
میں خود نوں اس قتل دی سازش وچ شریک پایا،
جدوں وی ویبھتسی شور دا نپّ کے کھرا
میں لبھنا چاہیا ٹرکدے ہوئے ٹڈے نوں
شامل تکیا ہے، اپنی پوری دنیاں نوں
میں سدا ہی اسنوں قتل کیتا ہے
ہر واقف جنے دی ہکّ 'چوں لبھّ کے
جے اس دے قاتلاں نوں انج ہی سڑکاں تے سجھنا ہے
تاں بندی سزا مینوں وی ملے۔
میں نہیں چاہندا کہ صرف اس بنا تے بچدا رہاں
کہ میرا پتہ نہیں ہے بھجن لال بشنوئی نوں -

اس دا جو وی ناں ہے - گنڈیاں دی سلطنت دا
میں اس دا ناگرک ہون تے تھکدا ہاں۔
میں اس پائلٹ دیاں
میسنیاں اکھاں وچ رڑکدا بھارت ہاں
ہاں، میں بھارت ہاں رڑکدا ہویا اوہدیاں اکھاں وچّ
جے اس دا اپنا کوئی خاندانی بھارت ہے
تاں میرا نام اس 'چوں ہنے کٹّ دیوو۔

بوتے چاردا تیرا سرون ویر
بوتیاں نے چر لیا ہے، بھینے
اوس ہن تینوں ملن نہیں آؤنا

جی تاں بڑا کردا سی
کہ آ کے سسّ تیری توں
لکا کے رکھیا گھیؤ کڈھواواں
جاں سکی کھنڈ دی کولی
اوہدے متھے 'چ چکّ ماراں،
پر نہ مراد بوتیاں دا عجب قصہ ہے
نہ ایہہ آپوں نظر آؤندے نے
نہ اڈدی دھوڑ دسدی ہے
بس بٹاں دے چرن دی آواز سندی ہے
جد اوہ واگیاں دے گیتاں نوں نگھار رہے ہندے ہن

میرے تاں چتّ 'چ سی
کہ بوتیاں لئی میریاں اکھاں وچ
پھیلی ہوئی ہریاول ہی کافی ہے
پر جد اوہناں میرے ہتھ کھادھے
تیرے جوت-وہونے اماں 'تے بابل
میرے وہنگی نہ چکّ سکن بارے
کجھ وی سمجھ نہیں سکے

تے ہن تیرا انجڑی دا چاء
پنڈ دی حد اتلی ککر 'تے ٹنگیا پیا ہے
کسے انورتے کھفن وانگ،
بھینے، صرفے دیاں پیلیاں نوں
مچھرے بوتے لتاڑی جا رہے ہن ۔

تھکے ٹٹے پنڈیاں نوں
لیسلے دل دے سہارے جوڑ لیندے ہاں
پریشانی 'چ زخمی شام دا
بھکھدا ہویا مکھ چمّ لیندے ہاں
اسیں وی ہندے ہاں، اسیں وی ہندے ہاں

جگنوناں وانگ رکھاں وچ پھس کے بھٹک چھڈدے ہاں
اسیں پر بھبک نہیں سکدے
کدے سی-سی نہیں کردے
بے چینی دا اسیں اکّ روز چبدے ہاں
اسیں وی ہندے ہاں، اسیں وی ہندے ہاں

اسیں دھپّ نال گھل گھل کے
دنے جو روز کھپدے ہاں
ہنیرا سو کفر تولے
اساڈی ہوند 'نھیرے 'چ وی ساکار رہندی ہے
اسیں راتاں دی رنگینی دا وی حصہ ونڈاوانگے
اسیں راتیں وی ہندے ہاں
اسیں ہر وقت ہووانگے ۔

کنک دے سٹیاں توں پرھاں
جنرل ڈائر دا مکار چہرہ ہسدا ہے
پنجاں پیاریاں دے گدی نشیناں
اؤرنگزیبی ٹوپی پائی ہے
وساکھی دا میلہ دیکھیگا کون ؟

ایہناں نوں ملو
ایہہ ہن تہاڈے پرکھے
ایہہ ہن اپنی راکھ 'چ جیؤندے نے
جین والیو، تسیں ایہناں نوں کی جاندے ہو ؟

حکومت !
تیری تلوار دا قد بہت نکا ہے
کوی دی قلم توں کیتے نکا،

کویتا کول اپنا بڑا کجھ ہے
تیرے قانون وانگ ہینی نہیں
تیری جیل ہو سکدی ہے کویتا لئی ہزار وار
پر ایہہ کدے نہیں ہونا
کہ کویتا تیری جیل لئی ہووے

بہار دی رتے
کوئی وی چاہندا ہے
پھلّ صرف پھلّ
جاں مہکدار پتے ورغلا جاندے ہن ۔

آؤ اسیں گمراہ ہوئے لوک
سکے سلواڑ دے کپاں 'چوں
تے جلے ہوئے چوڑی-سلوز دی راکھ 'چوں
بے شرم جیہا گیت ڈھونڈیئے ۔

جد ساڈے گیت، پوری جہالت نال پھلاں نہ' اکھ میلنگے
تاں باہر دا گھمنڈی سہج
کی بھنگ نہیں ہووےگا ؟

پر اجے تاں بہار قاتل ہے ۔
سارے چاہندے ہن،
پھلّ صرف پھلّ

ڈومنے وال انگل نہ کرو
جس نوں تسیں کھکھر سمجھدے ہو
اتھے لوکاں دے پرتندھ وسدے ہن

عمر

بندے دا کوئی جین ہے ؟
اپنی عمر کاں جاں سپّ نوں بخشیش دے دیؤ

پھتواشناسی

دوستو جے بھنبھناہٹ تنگ کردی ہووے
تاں اڈا لینا نکّ توں مکھیاں
پر صفائی دا ناں دے کے
پوتر شبد نوں پلیت نہ کرنا

انگاں تے رنگاں وچ
اپنی لگھوتا تے احساس جنا فرق ہے ۔

جو وی سراپی کرن
میرے سنگ گھسر کے لنگھدی ہے
میری آواز توں بے خبر ہے
ہر سلگدی کرن
بھٹک جاندی ہے سمیں دیاں پیڑھیاں اندر
تے وصیت بن کے
ہر سراپی کرن
بے موسمی رتے مر جاندی ہے

سورج تاں کل پھر چڑھنا ہے
میتھوں پھیر مرن دی خاطر
اپنا بچا نہیں ہونا ۔

مینوں اپنے شبد پرو کے رکھنے پیندے ہن
اک پال وچ-
کیونکہ ہر سیما دے
اس پار
دشمن کھڑے ہن ۔
میری چھاں دے گربھ اندر
ناجائز سنبندھ پلدے نے
(ہر کسے کرن توں پہلاں میں
اپنے آپ نوں بنواس کہہ سکداں)
تے میں نت جان بجھّ کے ہنڈیاں انگاں دی سولی اتے چڑھ کے
بھلک لئی طوبیٰ دی بھومی تیار کردا ہاں

توں تاں سگرٹ پی کے
ہتھاں 'چوں مچا دتی-
پیراں تھلے پھسن توں بناں
اوہ انگیارے
بستی نوں جلا وی سکدے ہن
میری چھاتی اپرلے
تیرے نوہاں دے نشان
زخم توں چھٹّ
کاش ! کہ کجھ ہور وی
اکھوا سکن دے یوگ ہندے ۔

کی کوئی فرق کرے
بھاف تے
دھونئیں 'چ

مینوں پتہ ہے
مانتاواں دی کندھ ریتلی دا
ماپیاں دا جھڑکیا
میں رووانگا نہیں، تیرے گلے لگّ کے
یاد تیری جپھی وچ ایوں پھیل جاندی ہے
سنویدنا دی دھند 'چ
کہ پڑھ نہیں ہندیاں
اپنے خلاف چھپدیاں خبراں

مینوں پتہ ہے کہ بھاویں ہٹ گئے ہن چلنوں
ہن گلی والے گول پیسے
پر استاں وانگ اوہ پچھے چھڈّ گئے ہن
اپنی سازش
تے آدمی حالے وی اوڈا ہے
جنا کسے نوں گول پیسے دی گلی 'چوں دسدا ہے ۔

میں جانداں اوہناں نوں، کویں لوڑ پئی توں اوہ
پگھلے موسماں تک نوں وی
ساڈے سر 'تے ہتھیاراں وانگ تان لیندے ہن ۔

میں جانداں اوہناں نوں
کیکن لیریاں سوچاں نوں گھیرا پاؤن لئی
ہزاراں راہاں تھانی آؤندے ہن ۔
اوہناں نوں جاچ ہے،
ساڈے ہی جسماں نوں
ساڈے ورودھ ورتن دی

میں سلام کردا ہاں
منکھ دے محنت کردے رہن نوں
میں سلام کردا ہاں
اون والے خسگوار موسماں نوں
جد سرے چڑھنگے وختاں دے نال پالے ہوئے پیار
زندگی دی دھرت توں
بیتے دا وگیا ہویا لہو
چکّ کے متھیاں 'تے لایا جائیگا۔

میں ایہہ کدے نہیں چاہیا
کہ وودھ بھارتی دی تال 'تے ہوا لہردی ہووے
تے سلکی پردیاں نوں
میتھوں لک لک چھیڑدی ہووے
میں ایہہ کدے نہیں چاہیا
شیشیاں 'چوں چھن کے آؤندی
رنگدار روشنی میرے گیتاں دے ہونٹھ چمیں

میں تاں جد وی کوئی سپنا لیا ہے
روندے شہر نوں دھرواس دندیاں خود نوں تکیا ہے
تے تکیا ہے شہر نوں پڈاں نال ضرب کھاندے
میں تکے نے کمیاں دے جڑے ہوئے ہتھ
مکیاں 'چ وٹدے…

میں کدی کار دے گدیلیاں دی حسرت نہیں کیتی
میرے سپنے کدے
بیڑی دا سوٹا لوچدے ہوئے رکشے والے
کسے دوکان دے پھٹے تے لگی سیج دی
سرحد نہیں ٹپے
میں کویں چاہ سکدا ہاں
وودھ بھارتی دی تال 'تے ہوا لہردی ہووے
میں تکدا ہاں لوآں جھلسے ہوئے چارے دے پٹھے
میں کویں کلپ سکدا ہاں رسیلے نین
میں تکدا ہاں اسمان ولّ اٹھیاں
مینہہ منگدیاں ہوئیاں بجھیاں ہوئیاں اکھاں

مینوں پتہ ہے
ایہہ پیاراں دے سفر
کدے پیراں نال نہیں ہوئے
میں وی کیڈا بے-لحاظ ہاں، یارو
میں اپنے پیار نوں
پیراں اتے ترنا سکھایا ہے

میں اپنے پیراں نوں
کنڈیالے جھاڑاں دے سکولے
پڑھن پایا ہے ۔

مٹی 'چ مٹی ہو چکے
پوروَ سمیں دے راہی-
ساڈے پیراں نوں دھرواس دیندے ہن
اسانوں پیراں دا ارتھ دسدے ہن
کوہلو دے چکر وچ، پیراں دا کوئی ارتھ نہیں
پیراں دا سدھا جیہا بھاوَ-
ٹھڈ ہندا ہے
چھڑ ہندا ہے ۔

جد پیر کٹّ دتے جاندے ہن
تاں باغی سر دے بھار سفر کردے ہن ۔

جد حکومت
منگویں پیراں بھار تردی ہے
تاں سفر نوں کلنک لگدا ہے
جد سر توں پیراں دا کم لے کے
سفر دے ناں توں کلنک دھوتا جاندا ہے
تاں حاکم دے پیر تھڑک جاندے ہن
جد پیراں دی جمبش 'چوں
راگ چھڑدا ہے…
تاں بیڑی لاؤن والیاں دے پیر سنّ ہو جاندے ہن ۔
پیر وچ سینڈل ہووے جاں بوٹ
پیر تاں ماپ دے ہندے ہن
ماس کھواؤن لئی نہیں ہندا
جتی وچ ماس-کھوراں لئی
عقل دی پڑی بند ہندی ہے

چتویا ہے جد حسن نوں
ایس دی مکتی دا وی
میں دھیان دھریا ہے
جوش نوں ہنگارا ملیا
عمل نوں مل گئی چنگ ۔

حسن جد وی اکھاں 'چ پٹھا لٹکیا ہے
روٹی وانگ اس دا آیا خیال
سنگڑیا وستھار من دا
تے ایہہ جیئڑا کھولھ دے وچ قید ہویا
ہر کوئی ہی اس گھڑی
باہر نالوں ٹٹدا ہے
بدل رہے چوگردے کولوں انبھجّ ہو کے رہِ جاندا ہے
کھولھ دے وچ ٹھنڈھ سنگ جم جاندا ہے
خولاں 'چ وڑنا--
آپے ہی کیندرت ہو جانا
مارو وار عمل دا کھا کے
سرگرمی توں ٹٹّ جانا

باراں ورھے تاں حد ہندی ہے ۔
اسیں کتے دی پوچھ چووی سال ونجھلی 'چ پا کے رکھی ہے ۔
جنہاں لاٹھی سہارے ترن والے
اپاہج لوکاں دے متھے 'تے
ماؤنٹبیٹن نے 'آزادی' دا شبد لکھّ دتا سی
اسیں اوہ متھے
اوہناں دیاں لاٹھیاں دے نال پھیہ سٹنے ہن ۔
اساں اس دی پوچھ نو ونجھلی سنے
اس اگّ وچ جھوک دینا ہے ۔
جہڑی اج دیش دے پنجاہ کروڑ
لوکاں دے مناں وچ سلگھ رہی ہے ۔
پوچھ جہڑی آپ تاں سدھی نہ ہو سکی
اہنے ونجھلی نوں وجن جوگی کتھے چھڈیا ہونا ؟

چھپڑ دیئے ٹٹیریئے مندے بول نہ بول
دنیاں تر پئی حق لین توں بیٹھی چکڑ پھول
پنڈ دا گھر-گھر ہویا 'کٹھا
پرھے 'چ وجدا ڈھول گریبو، مذہبی دا
دولت شاہ نال گھول ۔او گبھروآ...

ونگ تڑنگی لکڑی اتے بیٹھا مور
کمی وچارے ٹٹّ-ٹٹّ مردے ہڈیاں لیندے خور
سیٹھ لوک لٹدے نہ رجدے کھوہ-کھوہ منگن ہور
اتھرو تھمھدے نہ جد ماڑیاں دا پیندا زور ۔او گبھروآ...

اچا برج لاہور دا ہیٹھ وگے دریا
آ مزدورا شہر والیا میں تیرا جٹّ بھرا
تینوں لٹدے کاراں والے مینوں پنڈ دے شاہ
آپاں دوویں رل چلیئے سانجھے دشمن پھاہ ۔او گبھروآ...

بھیروں بیٹھا کھوہ تے کھوہ دی کرے تدبیر
چنے آہمو-ساہمنے کانجن سدھی تیر
چکلا چکلی ایں ملے جیوں ملے بھین نوں ویر
جٹّ گادھی 'تے ایں بیٹھا جیوں تختے بہے وزیر
ٹنڈاں دے گل وچّ گانیاں ایہہ کھچّ-کھچّ لیاؤندیاں نیر
آڈوں پانی ایں رڑھے جیوں براہمن کھاوے کھیر
ناقی وچارا ایں پھرے جیوں در-در پھرے فقیر
کیاریاں پانی ایں ونڈ لیا جیوں ویراں ونڈ لیا سیر
کنکاں 'چ باتھو ایں کھڑا جیوں لوکاں وچّ وزیر
باتھو-باتھو جڑ توں وڈھیا اچے ہوئے کسیر
انکھی لوکاں دی ہونی جت اخیر ۔ گبھروآ ...

اکّ دی نہ کھائیے کونبلی سپّ دا نہ کھائیے ماس
اج تکّ سانوں رہے جو لٹدے اوہناں توں کاہدی آس
ہن بھاویں اندرا مڑ کے جم لئے نہیں کرنا وشواس
بتھیرے لٹّ ہو گئے ہن کاہدی دھرواس ۔ او گبھروآ...

آلے-آلے بوہٹیاں بوہٹی-بوہٹی روں
نالے کساناں توں لٹّ ہویا نالے کمیاں توں
اکو تکڑ 'چ بنھ کے اوہناں نے ویچیا دوہاں نوں
منڈیاں دے مالک دا کیوں نہیں کڈھدے دھوں ۔ او گبھروآ...

اوہ گئے ساجن، اوہ گئے لنگھ گئے دریا
تیرے یار شہیدیاں پا گئے تیرا وچے ہی حالے چاء
فوج تاں کہندے جنتا دی نہ کردی کدے پڑا
کھنڈے دا کی رکھنا جے لیا میانے پا ۔ او گبھروآ...

آدمی دے ختم ہون دا فیصلہ
وقت نہی کردا
حالتاں نہی کردیاں
اہ خود کردا ہے
حملہ اتے بچاء
دوویں بندہ خود کردا ہے

پیار بندے نوں دنیاں 'چ
وچرن دے یوگ بناؤندا ہے جاں نہیں
انا ضرور کہ،
اسیں پیار دے بہانے (آسرے)
دنیاں وچ وچر ہی لیندے ہاں

مکتی دا جد کوئی راہ نہ لبھا
میں لکھن بہہ گیا
میں لکھنا چاہندا ہاں برکھ
جاندے ہوئے
کہ لکھنا برکھ ہو گیا
میں لکھنا چاہندا ہاں پانی
آدمی، آدمی میں لکھنا چاہندا ہاں
کسے بچے دا ہتھ
کسے گوری دا مکھ
میں پورے زور نال
شبداں نوں سٹنا چاہندا ہاں آدمی ولّ
ایہہ جاندے ہوئے کہ آدمی نوں کجھ نہیں ہونا
سانوں اجیہے راکھیاں دی لوڑ نہیں
جو ساڈے 'تے اپنے محلاں 'چوں حکومت کرن
سانوں کامیاں نوں اوہناں دیاں داتاں دی لوڑ نہیں
اسیں آپو وچیں سبھ فیصلے کراںگے

آ گئے میرے بیتے ہوئے پلاں دی گواہی دین والے
آ گئے قبراں 'چوں ستے پلاں نوں جگاؤن والے

اوہناں دی عادت ہے، ساگر 'چوں موتی چگ لیاؤنے
اوہناں دا نت کم ہے، تاریاں دا دل پڑھنا

میرے کول کوئی چہرہ
سمبودھن کوئی نہیں
دھرتی دا جھلا عشقَ شاید میرا ہے
تے تاہیؤں جاپدے
میں ہر چیز اتوں ہوا وانگوں سرسرا کے لنگھ جاواںگا
سجنوں میرے لنگھ جان توں مگروں وی
میرے فکر دی بانہہ پھڑی رکھنا

ہزاراں لوک ہن
جنہاں کول روٹی ہے،
چاندنیاں راتاں ہن، کڑیاں ہن
تے 'عقل' ہے
ہزاراں لوک ہن، جنہاں دی جیب 'چ ہر وقت قلم ہندی ہے
تے اسیں ہاں
کہ کویتا لکھدے ہاں ۔

مینہہ منگیاں توں مینہہ نہ ملدا
سکیاں سڑن زمیناں ۔
تیل دے گھاٹے انجن کھڑ گئے
کم نہ آؤن مشیناں۔
توڑی کھاندے ڈھگے ہار گئے
گبھرو لگّ گئے فیماں ۔
(بئی) مڑک تیری نوں کون کھا گیا
چوبر جٹّ شکیناں ۔
(بئی) ہن نہ تیرا کھڑکے چادرا
چمک نہ دئے نگینہ ۔
(بئی) پھردے مگر تکاویاں والے
لک چھپ کٹیں مہینہ ۔
کیوں چوراں وانگ رہیں کمادیں
کرکے محنت زیناں
اک واری اڈ مڑ کے
بن جا کبوتر چینا، اک واری اڈ مڑ کے...

ڈھاہیاں ! ڈھاہیاں ! ڈھاہیاں !
(بئی) جٹاں دے پتّ کنگلے ہو گئے
کچھ نہ کھوہن کمائیاں۔
اگے تا ٹپدے سی سو سو کوٹھے
ہن نہ ٹپیندیاں کھائیاں۔
ماس ماس پٹواریاں کھادھا
پی لئی رتّ سپاہیاں
بئی رہندے کھونہدے قرضے چونڈ لئے
ہڈیاں ریت رلائیاں
(بئی) دلی شہر توں چڑھے شکاری
لے حکماں دیاں پھاہیاں۔
پٹّ دیاں مورنیاں
ہن نہ بچن بچائیاں
پٹّ دیاں مورنیاں...

عاری ! عاری ! عاری !
ہن جگراواں 'چ
نہیؤں لگدی روشنی بھاری
میلیاں تہاراں نوں
یارو کھا گئی ڈین سرکاری
گبھرو گالباں دے
لے گئی نوڑ کے پولیس دی لاری
مہاں سنگھ برج والا
ہویا معاملے بھرن توں عاری
دھن کور دؤدھر دی
ہڈّ رولدی پھرے وچاری
بھجنا کاؤنکیاں دا
پھرے لبھدا کنک ادھاری
سدھواں دے ذیلدار نے
جا کے چغلی تھانے وچ ماری
پھڑ لئے بھرووالیئے
سنّ کر تی مزاری ساری
وگدے حل چھٹّ گئے
ہویا مالوا جین توں عاری
جنتا تاں بھگت لؤ
تیرے وار نی حکومتے بھاری
تومبے اڈ جانگے
جد آئی متراں دی واری۔
تومبے اڈ جانگے...

بلے بلے بئی جھنڈا ساڈا لال رنگ دا
لنگھدی پون سلاما کرکے-بئی جھنڈا ساڈا...

بلے بلے بئی چند دی غریب چاندنی
بھکھے ستیاں دے گل لگّ روئے-بئیے چند دی…

بلے بلے بئی چکّ لے آزادی اپنی
دکھیئے دلاں دے میچ نہ آئی-بئی چکّ…

بلے بلے وے گاندھی سانوں تیری بکری
چونی پؤگی نیانا پاکے-وے گاندھی...

بلے بلے نی پتّ تیرا چند اندرا
ساڈے گھراں 'چ ہنھیرا پاوے، نی پتّ...

بلے بلے بئی ٹونیہاری اندرا نے
لوکی لپ لئے بھڑولے وچ پا کے-بئی ٹونے-ہاری...

بلے بلے بئی نہرو دیئے لاڈلی دھیے
دوجا نکّ نہ لواؤنا پے جے-نی نہرو...

بلے بلے او گاندھی تیرے چیلیاں کولوں
بدلہ بھگت سیہوں دا لینا-گاندھی...

بلے بلے بگانے پت دیکھ لینگے
کلے سنجے تے نہیں چڑھی جوانی-بگانے...

بلے بلے بئی کالے دل کداں ڈھکّ لو
تھوڈا چٹے کھدر دا بانا-بئی کالے...

بلے بلے نی جھوٹھے نعرے اندرا تیرے
روح دی کندھ تے لکھن نہیں دینے-نی جھوٹھے...

ادیبی جد تردا ہے
تاں ٹھیک چنگیز خاں وانگ لگدا ہے
جد اوہ تازہ لاشاں دے ڈھیر 'تے تردا ہے

خان وی اپنے دند نہیں سی صاف کردا
خان وی ڈکار لیندا سی
خان وی انجے ہی اپنیاں جتیاں نہیں سی
لاہندا ہندا
اج ادیبی نے ویہاں کویاں دے منھ سیونتے ہن
اج ادیبی نے سیوں دتے نے
ویہہ کویاں دے منہ،
پر ادیبی ٹائی لاؤندا ہے
جو کم چنگیز خاں نے کدی نہیں سی کیتا
بسّ-صرف ایہی چیز
آبھاس دیندی ہے
سمے دے چھانگے-لمے پینڈے دا
(پرو: رضا برہیلی تہران یونیورسٹی
وچ انگریزی دے ادھیاپک ہن۔ ایران
وچ جمہوری لہر دے ابھار سمیں شاہ
ایران نے ایہناں نوں جیل وچ سٹّ دتا سی۔
ایہہ اوہناں دی کویتا دا انوواد ہے)

میں تسیہے دین والے دا چہرہ
بڑا ہی نیڑیوں تکیا ہے
اوہ چہرہ
میرے اپنے لہو لہان تے پیلے چہرے توں
کئی درجے برے ہالیں سی
لوکاں نوں تسیہے دینا کوئی سوکھا نہیں ۔
اس دا مند مکھڑا تکدیاں
میں بڑی شرم منی

میں کدی کسے دی ہیٹھی نہیں کیتی، جد کہ
اوہ لوک- جو تہانوں پلیت کریا کردے ہن
دباؤندے ہن، کچلدے ہن
اوہناں نوں سبھ توں پہلاں
اندرلا منکھ کچلنا پیندا ہے
(یونان دے قانون ادھیاپک جارج مینگاکف دے
1970 وچّ جیل وچوں لکھے خط دے اک بھاگ دا
انوواد)