کتک کونجاں پریتم سنگھ سفیر
روپ-نگر دی رانی دیاں،
آ رہیاں کنسوآں؛
پتہ نہ لگدا سن سن کے میں،
ہسیا کراں کہ روآں !
جس پیاری نے پیار جگا کے،
لٹ لئی میری ہستی؛
جس نے مٹھے بول سنا کے،
روح نوں دتی مستی؛
سن سن اوہدیاں بے پرواہیاں،
پاگل کیوں نہ ہوآں
روپ-نگر دی......
جنم مرن دے گیڑاں اندر،
لکھ ہشناکاں وریاں؛
پر اکو اک اس تیویں توں،
روح دیاں تپتاں ٹھریاں ۔
کوئی اندرلی ترشنا اپنی،
'پتلی' بن گئی جاپی؛
خیالاں دیاں سوہل پتیاں،
ہوئیاں، ہریاں بھریاں ۔
ہن 'روسے' دی پت-جھڑ توں میں،
کتھے چھپّ کھلوآں ؟
روپ-ٹھغر دی......
جس دے جادوگر ہتھ چمّ کے،
جیون سی ترپتایا؛
اڈدی بدلی دی چھاں واکر،
ٹکے نہ اس دا سایہ ۔
نظراں اندر اچھل پین،
کوئی بھوَ-ساگر طوفانی؛
لہراں شوک رنگین سپنیاں،
ڈسدیاں جان جوانی ۔
متوالے نیناں دے پچھے،
خون جگر دا چوآں !
روپ-نگر دی رانی دیاں،
آ رہیاں کنسوآں،
پتہ نہ لگدا سن سن کے میں،
ہسیا کراں کہ روآں !
اک مٹی دی مٹھی
بھر کے،
نیناں نال نیجھ لا تکی،
نقش گواچے ہوئے نہ دسے،
ہوٹھ ہسا نہ سکی؛
لبھّ لبھّ چمکیلیاں گھنگھرالیاں،
نظر سہک کے تھکی؛
کیر کیر انگلاں چوں بھوں تے،
کوک انت میں اٹھی؛
ہائِ ! نی
اک مٹی دی مٹھی !
اک مٹی دی مٹھی،
سفنے،
سے برہمنڈاں، کل حسناں دے،
اک اک کنکے وچّ سامبھے ہوئے؛
ولاں پھلاں دے، دریاں دے،
ہشناکاں دے، دل پروئے؛
جھل پیندے وچّ سخت ہواں دے،
کدے زمیں تے پھیر سسکدی
آ پیندی اے پٹھی،
کی بولے ؟
اک مٹی دی مٹھی ۔
اک مٹی دی مٹھی،
آوے نی
کوئی جند تینوں جوڑے،
وسیں کسے ستارے اندر،
اڈّ اڈّ کے روح میری لوڑے؛
ہوویں جے سہجاں دا مندر،
پھر نہ اپاشک تھوہڑے؛
نہ پر حسن، نہ عشقَ نیازاں،
زدّ تیکر جند رٹھی،
رلیں پئی،
اک مٹی دی مٹھی ۔
بدلاں دے ول تکدیاں تکدیاں
برہمنڈاں دی کوئی ویکتی،
کسے اچیچے ربّ دی ہستی،
آ کے نچن لگ پئے دل وچّ،
چھیڑے جیون-راگ؛
سواد وے ! جاگ !!
غمیاں، خوشیاں، نال جدائی،
چہوں کونٹاں چوں کسے نال وی
خیال تکّ دی پریت نہ پائی،
ساریاں وچّ جے جیؤندا ہے کوئی،
بخشے اپنا سہاگ،
سواد وے ! جاگ !!
اج تاریاں دیاں پالاں وچوں،
اڈّ اڈّ کے جند جائے اگیرے،
کسے پنکھیرو وانگ اکاشاں
وچّ گھم گھم کے پئی پکارے:
بدل سائیں میرے بھاگ!
سواد وے ! جاگ !!
لکھاں کتک آئے، لنگھ گئے،
لکھاں کونجاں موئیاں،
لکھاں دھرم تے لکھاں قوماں،
تیویؤں پیدا ہوئیاں ۔
لکھاں راتاں پے دھرتی تے،
انت کال وچّ رلیاں ۔
لکھاں 'آدم' بیت چکے نے
لپٹ لپٹ کے نال 'حواواں'،
موتاں جنہاں بھلیاں ۔
لکھاں جھیلاں بھریاں، سکیاں،
لکھاں پربت پاٹے ۔
لکھاں پیر پیغمبر مر گئے،
دنیا رہی ادھ-واٹے ۔
مے' نہیں مندا کہ ایہہ تارے،
ایہہ نو-کھنڈ پرانے،
لکھاں ربّ برباد ہو گئے،
کون اوہناں نوں جانے !
گھاہ دے پتراں جنے وشنوں،
شوجی، برہماں ہوئے؛
کیہڑی کوئی پاروتی،
اج کسنوں کسنوں روئے ۔
ایہناں کھارے ساغراں تھلے
لکھاں راون راجے؛
اوتاراں دیاں مان ویاہیاں،
اپنی اپنی پرتھوی ڈوبی،
انگ ہین ہو، روح ہین ہو،
بے-خود ہو وراجے ۔
دیواں تے دینتاں دیاں فوجاں،
پاشا-زادیاں پریاں،
سیاں کھوہنیاں، چہوں کونٹاں چوں،
کال ندی نوں طریاں ۔
جگاں نے سنگرام مچائے،
پٹّ سبھیتاں سٹیاں؛
تیویاں جمنوں، جنداں مرنوں،
اجے تیک نہ ہٹیاں ۔
مڑ مڑ کتک آؤندے، جاندے،
نویاں جمیاں ہوئیاں کونجاں
اسماناں توں لیہندیاں؛
سوچاں بھریاں، سمجھا بھریاں،
درد ونھیاں،
بھرماں بھرے دلاں دے اندر
اجلیاں آ کے بہندیاں ۔
کہندیاں: لکھاں قیدی مر گئے،
نہ زنجیراں ٹٹیاں،
لوہے-چادراں وچوں جاون،
روز سنگیناں کٹیاں ۔
ربّ دی بھگتی، دیس دی بھگتی،
مہنگیاں مہنگیاں گلاں؛
ڈھاہ نہ سکیاں محل منارے
لہو-پینیاں بے-رہماں دے،
لکھ غریباں دیاں اتھراں،
دے دے جگاں توں چھلاں ۔
ساڈے وانگر آہوزاریاں
کردی، خلقت مردی؛
پشیمانیاں دے وچّ رلدی،
ناکامی نوں جان خدائی
جگ-گردی دی منزل ولے
اک وی قدم ن دھردی ۔
'بدل دین' نوں جانے ایہہ، کوئی
اک بھینکر کارا؛
ادم نوں جو 'گڑ بڑ' جانے،
اس دنیا دا
کون کرے چھٹکارا ؟
مرن والیاں، مر ہے جانا،
ایس 'مرن' نوں،
روک نہ سکیا کوئی؛
پھر جے اک گھمسان مچا کے،
راہ دے روڑے پیس پسا کے،
ایتھے سورگ وس سکے کوئی،
کیوں نہ ہوئے انہوئی ؟
سونا، چاندی، کدے نہ مردے،
مہاں-دیپاں دیاں راجدھانیاں
بندیاں ڈھہندیاں رہندیاں؛
پر دولت، ملکیت خاطر،
مہاں-ساغراں اندر،
پدھراں اتے پہاڑاں اتے،
بناں کسے آشا دے لڑ لڑ،
لوکاں دیاں
خون-پھہاراں وہندیاں ۔
آشا بھری جگ-گردی آوے،
جھلن اوہ ہواواں؛
محنت دی گرمی سانجھی ہوئے،
سانجھیاں سکھ دیاں چھاواں ۔
پیڑاں پے پے جمیاں ہوئیاں،
جنداں ایوں نہ مارو؛
مارو تاں اس خاطر مارو،
کرو سمگرو اک تھاں کٹھی،
سڑدیاں ہڈیاں دی دھرتی تے،
سکھ دا محل اسارو ۔
ٹٹ جاون قیداں، حد بندیاں،
ونڈ رہے نہ کانی،
ہر اک بندہ شاہ دنیا دا،
ہر اک تیویں رانی ۔
کتک دیاں نویا کونجاں،
دل اکساون پئیاں،
سینیاں اندر اتر اتر کے
درد جگاون پئیاں ۔
کاش ! اناں دی بولی وچوں،
نواں جگّ کوئی جاگے؛
سارے بھاگاں والے ہوون،
رہن نہ کوئی نبھاگے ۔
دو پپل دے پتے
توڑے، ہور توڑ کے پروتے،
سر تے بدھے رشی ویاس؛
سرتی کھائے سرگاں وچّ غوطے،
دل وچّ پیا ملن دی آس؛
تر پئے نال اوہ وی……
تر گئے گیان سمندر ستے،
جگّ جگّ جیؤن پپل دے پتے ۔
دو پپل دے پتے
پنگرے ہوئے ہندوستان،
توڑے آن کسے انبھول؛
انج تاں اکو جہے انسان،
ہو پیا دو مذہباں دا گھول؛
ڈلھا خون اک تھاں،……
لوں لوں ہو گئے زمی دے رتے،
کی ٹٹے دو آفت دے پتے ؟
دو پپل دے پتے،
جڑدے کمبدے پریت دے نال،
رل مل جھوم جھوم ہو جھلے؛
دو دل چلدے اکو چال،
ڈگ پئے ماں ٹاہنی توں تھلے؛
نہ کوئی حور چگے
نہ کوئی تمبے تے نہ کوئی کتے،
رلدے دو پپل دے پتے ۔
پاندھی دور دیا !
ٹاہنی وانگوں نہ جھک،
پتھر وانگوں نہ رک،
پتے دے وانگ نہ جھلّ،
تے لہر وانگ نہ ڈلھ،
کوئی نواں جنم لے کے،
کی گھول سکینگا گھلّ ؟
نہ نھیر مچا اینا،
سر چشما نور دیا!
پاندھی دور دیا !
لکھ سورج، چن، تارے،
لبھدے لبھدے ہارے،
نہ ملی ستنترتا،
قیدی ہی رہے سارے،
بھرماں دا بھار نہ چکّ،
فقراں دے نال نہ سکّ،
دل وچّ کوئی پریت جگا،
بندیا دستور دیا !
پاندھی دور دیا !
دنیاں دے اندروار،
کوئی ندی چلے اکسار،
جیون دی حد وچوں
وہِ وہِ جو پہنچے پار،
ہونی نوں ایوں نہ گھور،
ربّ وانگ موت مشہور،
ہسّ کے جگاں نوں لنگھ،
ونجاریا طور دیا !
منہ تے عمر دے لنگھے سالاں،
لائیاں غربت دیاں گرھالاں،
ٹاہنیاں دیاں چھلترھاں وانگوں
پھٹیاں گلھاں،
سہم-پیپڑی ہوٹھاں اتے،
اکھیاں دا چانن ایوں چمکے،
جیکر ڈونگھے کھوہ دا پانی
بھمبر-تارے وانگ جھلملے،
سورج بنسی، چندر بنسی
ایہہ شاہزادہ
آدم دا ایہہ پنڈت پتر،
رشیاں، منیاں، اوتاراں دا
عرباں کھرباں کھوہنیاں دا اج
گھوک نیندرے سر وچ ستا
پاٹ-پٹمبھر گیان ۔
ہتھ وچّ رمبی، موڈھے پٹکہ،
لکڑ وانگ سکیاں ہوئیاں
لوہو-چون رنگیاں بارواں،
گھاہ دیاں تڑھاں واگراں تکھے
نکے نکے بھورے، سر تے وال،
کسے باغ دی آڈ کھوت کے
لے کے اک انگڑائی،
چوہے وانگ ڈکریا ہویا،
ہویا ساودھان،
مدھ-ہند دا عامَ جیہا انسان !
سورج دے چانن نوں جاپے
کھیہہ وچّ اڈدا ایہہ پرمانوں
کالے لیکھ لکھ رہا آپے،
جواہر لال دی آشا ہے
ایہہ ہو جاوے بلوان !
اسدی دیوی ماتا دے ہن
چرن ڈبّ رہے
لنکا بن کے
'ٹراون کور' توں پار؛
ماتا دیاں پنجنیاں تے،
گوڈیاں اتے،
بمبے تے مدراس دیاں
مزدوراں دیاں،
دکھاں بھریاں، بھکھاں بھریاں
لکھ جنداں دا بھار !
"مکن ایہہ ہنیریاں راتاں،
شروع ہون اجلیاں پربھاتاں"،
منتاں کرے ایوں مدراسی،
بمبے دا عربی روح والا
چانن توں بے زار ۔
کاویری تے کرشنا ندی دی چال؛
کلپ رہے لوکاں دی رتوں
کھا کھا جوش ٹپکدے اتھرو
کھارے ساگر نوں سونپن لئی
سینے وچّ سانبھ لے جا رہی
ہردم اپنے نال ۔
ستھلے ہو گئے ہین سوہج توں
نہ ہی کولے، نہ ہی نگھے،
ہاں اوہناں وچّ
پیریں پئیاں زنجیراں نوں، کوئی
جھٹکا دے کے توڑ سٹن دا
مدھم جیہا خیال؛
جتھے جیون دا کیندر ہے
اوس ککھّ چوں، اوس جگہ توں
برف-گوہڑیاں وانگ وسّ کے،
اپنی بے بسی نوں دسّ کے،
پنگھرن جنداں ہاڑ سیال !
کدے کدے کوئی 'تانتیا ٹوپی'،
سینے دے وچّ خنجر گھوپی،
پاوے حالَ پکار !
حشر اوسدے توں سکھیا لے
چرخے دی دے کے گھمکار
کدے کوئی 'گجراتی باوا'،
جان پان دا بنھے دعویٰ،
پر اج تکّ بے ہوش !
حسرت بھرے دل نوں جاپے
آؤندی کوئی نہ ہوش ۔
اک بانہہ ماتا دی الری ہوئی
تلی اوسدی سنگدی، منگدی
اڈی ہوئی،
ہگلیؤں اتے
ہر اک رتے
'برہم پتر' دے پار،
اےنہاں ترکھاونت ناڑاں وچّ
قربانی دا پیار ۔
دوجی بانہہ ماتا دی پسری
پنج دریاں دے پار،
اس پاسے وی ہتھ وچّ جاپے
پیندی جاندی جان؛
پر پنجابی پتراں اتے، اکا نہیں گمان ۔
نقشاں اتے، جنگلی پھلاں دا خمار ۔
ہندوکش توں تبت تیکر 'بیگم پور'، اکسار
سر ماتا دا برفاں بھریا،
اسنے کیتے بھاوَ سمچے سیت ۔
بھارت دے اس چتر نال،
نہ پیندی پوری پریت ۔
تیویناں ساریاں 'بھارت' ہوون،
بندے 'ہندوستان'،
آزادی دی تڑپ اوہناں دے
جیون دی گزران !
ہر کوئی اپنی مشکل جانے
کدے دوئے توں آس نہ رکھے
اپنا آپ مکمل سمجھے
ہون لئی قربان،
ہوئے تد دیوی-ماں دی
ٹھیک طرحاں کلیان ۔
| |
