اوہ ہے دیس مہان
جو اپنے ویلے سر بیجے، واہے کھیت،
سنّ مسان اجاڑاں پھیر بنائے کھیت ۔
مٹھے، ات مٹھے گیتاں دی چھاں ہیٹھاں
حل دی نوک توں بدلے کلراں دی تصویر ۔
محنت توں اپنی بدلے اپنی تقدیر،
ہووے محنت دا پتلا ہر جیو کسان ۔

اوہ ہے دیس مہان
دل وچ ہر دانے دا ہووے پیار اپار،
تارے ڈبن توں پہلاں پہلاں جل-دھار
ہریاں کھیتاں دے وچ درپن روپ پھرے
خوش ہوون فصلاں اپنی ہی صورتَ تے،
ہیرے ونگ ہوون گھر اندروں باہروں صاف،
اک دوجے دی غلطی نوں کر دیون معاف،
جے کھیتاں دے راکھے ایسے ہون جوان،
تاں ہے دیس مہان ۔

اوہ ہے دیس مہان
کچے کھیت نہ ہوون جس دے روز نلام،
سود دیاں لیکاں دے جو نہ ہون غلام،
جس نوں ہوش رہے کلھ پے سکدا اے کال،
جس دی انکھ تریگی اپنا آپ سنبھال،
اوہ ہے دیس مہان
اوہ ہے سورگ سامان ۔

ہمسائے دیساں تے جس تھاں دے بلوان
نسل دیاں غاراں 'چوں چھنکن نہ اپمان؛
اپنے حقاں نوں جو کھوہن نہ دیون ویر،
ہمسایاں نوں اڈدے دیکھ نہ مارن تیر؛
سہنا ظلم وی ہووے جس دی سمجھ 'چ پاپ،
کوئی دوسریاں تے ظلم کرے نہ آپ؛
ہر دل وچ ہووے مانو شکتی دا روپ،
اک بچے وچ نظر نہ آئے کوہج کروپ،
ہر اک واسی آئے ہسدا نظر اروگ،
اس دھرتی دا اے ہر ذرہ پوجن-یوگ؛
جس تھاں دیس-ورودھی اک نہیں انسان،
دھرتی ماتا نوں جو پوجن ربّ سامان،
اوہ ہے دیس مہان ۔

اگّ اس پانی توں بجھ سکی نہیں
صدیاں توں ہے بلدی پئی
مندر 'چ جو ۔
اس توں مگھی اے ہور وی،
سینے دی اگّ،
بدلے دی اگّ ۔
ایس پانی توں ہی رڑھ آیا اے سبھ،
صدر دروازے دے کول،
سینکڑے صدیاں دا پاپ ۔

انصاف دے سومے 'چوں جو،
تیغ دے چشمے 'چوں بلکہ
حکم دے جھرنے 'چوں جو
وگ رہی اے جل دی دھار
داغ کوئی دھو نہیں سکی اجے ۔
داغ دھو سکدی نہیں،
صاف کر سکدی نہیں،
آدمی دے غم دی جو چادر 'چ اے ۔

اڈ رہے نے کلس 'چوں شہلے جہے،
لال پیلا اے بڑے غصے 'چ کلس ۔
صدر دروازے توں اس مندر 'چ پر
سٹ رہے نے دکھ دیاں لاشاں دا تیل،
بھکھ دیاں ہڈیاں دا ڈھیر ۔
جھلس چکے نے پرانے بت جہے،
پگھل چکے نے پرانے رنگ وی،
ہو گئی مدت اوہ تصویراں نہیں،
ناز کر سکدا سی جس تے کوئی دیس !

اس پری دی بادشاہی اے عجیب !
کیوں کوئی کردا اے جرم ؟
کیوں کوئی کردا اے دھوکھا تے فریب ؟
پچھ تک کوئی نہیں ۔
اس دے سائے توں ہے جنگ،
جھگیاں وچ کھیت وچ ۔
پھانسیاں توں قتل ہٹ سکے نہیں،
ہور وی ودھدے گئے ۔

چار پاسے فوج دا پہرہ رہے،
پور پھلاداں دے بوہے سولاں دے نال،
لٹے جاندے نے خزانے پھیر وی !
اس سزا توں کجھ وی رک سکیا نہیں
جو ہٹائے اوہ ودھے ۔
ایسا ایہہ نشتر ہے جس توں ہور وی
ہندے رہندے نے نویں پھوڑے کئی ۔
اگّ اس پانی توں بجھ سکی نہیں
صدیاں توں ہے بلدی پئی
مندر 'چ جو !

پی پی کے روز خون پیاسا رہا اجے
مہنگا ستاریاں توں وی انسان دا لہو !
ہوئی قبول کوئی نہ انسان دی آواز !
اوہو نرک رہا؛
بیڑا منکھتا دا غرق سی، غرق رہا ۔
کوئی آسرا نہیں؛
خلقت دا دکھ ہرن نوں کوئی وی خدا نہیں !

صدیاں توں بعد اج وی بندہ اے جانور !
خلقت دا لال صاف لہو ہن وی رات دن
پیندا اے پر پیاسا اے سونے دا ایہہ خدا !
کھپر پجاریاں دے نکونک بھرے پئے،
چڑھدی اے روز بھیٹ جوانی دی پیر تے،
قربان روز ہندا اے عورت دا جسم وی،
رکھدا اے بلھ خشک ہی ایہہ چمکدا خدا !
صدیاں توں بعد کوئی ترقی نہیں اجے ۔
باہر دا ایہہ وکاس وی خلقت لئی نہیں؛
اس توں ودھی اے ہور وی تنگی جہان دی ۔

ایہہ ایشور پکھنڈ تے قربانیاں پکھنڈ !
ہے آدمی دا اصل 'چ دارو ہی آدمی ۔
سبھ دیوتے فریب نے اک امن توں بناں ۔
تلوار دا ہی راج ہے جد تک جہان تے،
ہردم مصیبتاں ہی نے خلقت دی جان تے ۔
عورت ہے بینصیب ہی بچے جنن لئی !
جد تک ہے جنگ زخمی رہیگی منکھتا ۔
ہووےگا تن منکھ دا بیماریاں دا گھر؛
آویگی سمجھ وی نہ کدی اپنے آپ دی ۔
صدیاں توں بعد جنگ دا ہٹیا ہنیر نہ؛
اوہو نرک رہا !
بیڑا منکھتا دا غرق سی، غرق رہا !
جد تک ہے جنگ-جال 'چ بندہ ہے جانور !

(منشی پریمچند دی پرسدھ کہانی 'کفن' دے ادھار تے کاوَ-ناٹ
دی سنکھیپ کہانی ایہہ ہے : اک پنڈ وچ دو غریب چمار رہندے
سن ۔ پیو دی نونہہ تے پتر دی پتنی کسے بیماری نال گزر
جاندی ہے ۔ پنڈ والے کفن لے آؤن لئی کجھ پیسے چندہ اگراہ
کے اوہناں نوں دندے ہن ۔ راہ وچ اہنا دی گل بات اس طرحاں دی ہے: )

پتا-
پیو، شراب پیو! ہاں پیو، شراب پیو!
مر گئی مرن والی
بھجّ گئی جویں پیالی؛
دو گھڑی تسی تاں جیو؛
پیو، شراب پیو !
پتر-
ملے نے پیسے جو ایہہ کجھ نویں کفن دے لئی
جے کھا لئے تاں خفا ہونگے گراں والے۔
اجاڑ دینگے کلی وی ایہہ گھراں والے ۔
دوار بند نظر آؤنگے یتن دے لئی۔
سڑیگی لاش وچاری پئی کفن دے لئی ۔
پتا-
نہ لیر جس نوں ملی زندگی 'چ تن دے لئی
نویں کفن دی ضرورت کی اس بدن دے لئی ۔
پیو شراب، کرو پوریاں ہضم نالے،
کفن دے واسطے مڑ دینگے گھراں والے ۔
ترس رہی ہے عمر پیٹ بھر کے روٹی نوں،
انند خوب لوو اس کفن دے چندے توں ۔
لکاؤ منہ نہ ذرا ہن کسے وی بندے توں ۔
کھڑانگے ننگی ہی تقدیر اپنی کھوٹی نوں ۔
مر گئی مرن والی،
ہو گئی جگہ خالی
آرام-رات لئی !
بس قبر 'چ پے کے جیو
پیو شراب پیو !
پتر-
ایہہ چندہ پہلاں ہی ملدا دوا ہی کر لیندے،
ایہہ مرن والی جوانی غریب بچ جاندی ۔
اسے چنگاری توں اگنی-امید مچ جاندی ۔
ایہہ پیسے پہلاں ہی دیندے تاں ٹھنڈ توں شاید،
ملوک جند دا کوئی بچا ہی کر لیندے !
گوانڈھیاں دا ہے چندہ کہ بو نکل جائے،
نگر دے رستے 'چوں ایہہ موت-چھوہ نکل جائے !
اسے دا نام ہے جے دوسرے دی ہمدردی،
تاں لگ جائے زمانے نوں موت دی سردی !
ہزار لعنتاں اس بے قرار دھن دے لئی !
ہزار لعنتاں اس بے درد وطن دے لئی
کہ جس 'چ ہندا اے چندہ کسے کفن دے لئی !
مر گئی مرن والی،
زخم سیؤ نہ سیؤ !
پر شراب خوب پیو !
پتا-
جیانگے خوب غلط زندگی دا غم کر کے،
انند جین دا آئیگا پیٹ نوں بھر کے ۔
خیال بھکھ دا پہلاں ہے موت دا مگروں ۔
حیا دی بھکھ نوں بس جر گئی جرن والی !
کفن دا غم نہ کرو،
اج شراب خوب پیو !
ایہہ کہہ کے دوویں ہی پی پی کے ہوئے مستانے،
شراب-کھانے 'چ نچے اوہ خوب دیوانے !
ٹھوٹھیاں چڑھا کے اوہ،
پوریاں نوں کھا کے اوہ،
گیت کوئی گا کے اوہ،
بیہوشیاں دے مہاں-سپنیاں 'چ لیٹ گئے
شراب-کھانے وچ ۔

(قومانتری کوی اقبال دی کویتا دا انوواد)

اٹھو، میری دنیاں دے غریباں نوں جگاؤ؛
دھنیاں دیاں محلاں دے بوہے، کندھاں ہلاؤ ۔
گرما دیو داساں دا لہو سوز-صدق نال؛
سنگ بازاں دے بیتانیاں چڑیاں نوں لڑاؤ ۔
خلقت دی حکومت دا دا سماں آیا اے نیڑے
جو چنہ پرانا نظر آؤندا اے مٹاؤ ۔
جس کھیت 'چوں لبھے ن کساناں نوں ہی روٹی
اس کھیت دے ہر کنک دے سٹے نوں جلاؤ ۔
کیوں ربّ تے لوکاں 'چ رہے پردہ ہی تنیا ؟
ہن گرجے 'چوں گرجے دے مہنتاں نوں اٹھاؤ ۔
کی بتّ دے گیڑے نے تے کی حق نوں سلاماں ؟
چنگا اے شمع مکے تے مندر دی بجھاؤ ۔
میں دودھیا پتھر تے کوئی خوش تاں نہیں ہاں،
گھر مٹی دا میرے لئی کوئی ہور بناؤ ۔

تہذیب نویں کار ہے بس شیشاگراں دی؛
وحشت دا ادب پوربی کویاں نوں سکھاؤ ۔