جےَ میر پروفیسر موہن سنگھ
ٹاپو اتے
ارغوانی شام اتری-
پربتاں دیاں چوٹیاں،
تردیاں بدلوٹیاں،
چردیاں بھیڈاں اتے بکروٹیاں،
وادیاں 'چوں مجھیاں گٔوآں دے وگّ،
لیوے دی اکڑیس وچ متے ہوئے
مڑدے پئے،
نال تٹّ ٹکراندیاں لہراں دی جھگّ،
کنڈھیاں دے نال نال
ناریئل-برچھاں دی پال
دوڑدے گھوڑے دی لہراندی عیال،
جھیلاں دے ٹکویں کٹورے،
ندیاں دی بے چین تور،
تردیاں مرغابیاں
تے چگدے پھردے چکور-
رنگ دتے ارغوانی شام نے
دارو دے مٹ وچ ڈبو،
ڈبدے سورج دی لو
آخری بھڑمچے وانگوں
مچّ کے ہے بجھ گئی،
رات دے چھتے 'چوں کالا شہد چو
نیند نے لوکاں دی اکھیں
پائیاں سیتل سلائیاں،
انّ دے ازلی نشے سیجاں ہنڈھائیاں
گھرنیاں وچ شیر ستے
ٹہنیاں وچ پنکھنو،
جاگدی پئی کیول جگنوں دی اکھ
جاں کوی دی چیتنا ۔
امبراں دی گفا وچوں
کسے راکش نے چلایا
انو-بان،
آدمی دی بھرشٹ بدھی دا کرشمہ،
دھرت دا ست بھنگ ہویا،
کھکھڑی دے وانگ ٹاپو پاٹیا
مٹی، دھونئیں، اگّ دے رلویں ورولے
چوٹی والے جنّ وانگوں
امبراں دے ول اٹھے،
تاریاں دیاں اکھاں وچوں
کوڑا پانی نکلیا،
دھرت دے وڈے لیاٹے
سکیاں پتراں دے وانگ
پانی دی ہک تے ترے،
ڈولے آسن پربتاں دے
یگاں دی ٹٹی سمادھی
ول پتالاں دے رڑھے ۔
اچی کھلی مار راکش ہسیا،
جموں دیاں پربتاں توں
روڑھ کے ہاتھی جویں
ہسدا سی مہرگلّ ۔
ہولی ہولی ٹاپو جاوے نگھردا،
وچّ ساگر دی گفا،
جس دے کالے سنگھنے اندھکار نوں
توڑدی کیول اگن-مچھیاں دی لو ۔
بال چھوٹے تے انجانے
پئے لہراں تے پنگھوڑے جھوٹدے،
ہوٹھاں تے مسکان ستی
سپنیاں دے وچ کوئی سندری وگتی،
جوبناں اتے نہ پردہ
وچ صراحیاں جانودا
لاونی بھردا،
تر رہا کوئی سہل ہتھ،
گھم رہی سوہاگ-نتھاگ،
مست البیلے جوان
لکھ جل-پریاں جگان
اکھیاں نہ کھولھدے، نہ بولدے ۔
چھاتیاں دے ٹوئے وچ نکا قرآن
جاپدی کوئی مسلمان،
کسے گل نکی صلیب،
کسے دے متھے تے ٹکا
دسے دو-جنماں کوئی،
لونی دنیاں وچّ آ کے
پر رہا نہ بھید بھاوَ ۔
چارے پاسے نھیر گھپ
چھا رہی ہے گھور چپ
ٹاپو دے ڈبن دے بعد
ہو گئے جو بھنور پیدا
صرف کنیں پے رہا
اوہناں دا ناد-
جاگو جگ دیؤ امن-پسندو
ہو نہ جائے اخیر
جےَ میر !
سامراج یمراج وچالے
رہی نہ کوئی لکیر
جےَ میر !
ہٹلر، ایٹیلا، چنگیز خاں
جاگے قبراں چیر
جےَ میر !
پربھتا دا مد سر نوں چڑھیا
پتھر ہوئی ضمیر
جےَ میر !
جڑو جگت دے امن-پسندو
بجھے جگ دی دھیر
جےَ میر !
راکش کوئی جھریٹ نہ سٹے
دھرت دا سہل سریر
جےَ میر !
جیون دی ادبھت پھلکاری
ہوئے نہ لیرو لیر
جےَ میر !
مڑ ناڑاں وچ خون نہ سکے
ددھیاں دے وچ شیر
جےَ میر !
مڑ کوئی سیدا لے نہ جاوے
جھنگ سیالوں ہیر
جےَ میر !
مڑ کوئی دریودھن نہ لاہے
بھوں-دروپت دے چیر
جےَ میر !
دھرتی-مانی دے چیر جے لتھے
لاواں پرتاں چیر
جےَ میر !
بھسم کریگا دھرتی ساری
ساگر دا سبھ نیر
جےَ میر !
اٹھو جگ دیؤ امن-پسندو
پہنچو گھتّ وہیر
جےَ میر !
راکش دے منہ کھبی پاؤ
پیراں وچ زنجیر
جےَ میر !
کھسّ لؤ اس دے ہتھاں وچوں
اتّ خونی شمشیر
جےَ میر !
کڈھ لؤ اس دے بھتھے وچوں
کل-چھیدی انو-تیر
جےَ میر !
مڑ کے بن جاوے ایہہ دنیاں
سرگاں دی تصویر
جےَ میر !
وگن دودھ شہد دیاں ندیاں
سکھ دی جھلے سمیر
جےَ میر !
بن جاوے دنیاں اک ٹبر
گاون بھیناں ویر
جےَ میر !
جےَ میر ! !
جےَ میر ! ! !
لوح-گرڑ تے سوار
وشنوں پہنچیا پلاڑ ۔
وچ اگم تے اگوچر
کمبے پنچھی دے لوح-پرہ ۔
لوح-پراں دی گنجار
نال جاگیا پلاڑ ۔
گھلدا رہا اسمان
وچ ساڈے جہان
کئی نبی اوتار ۔
یگاں پچھوں پہلی وار
وچ الکھ تے اپار
گھلیا اساں اوتار ۔
ویہڑے گگناں دے وڑیا
اج دھرتی دا جنیا
انتر-کھنڈی منکھ
انتر-منڈلی بنیا ۔
ان-ونڈیا کھلار،
ان-لیکیا پلاڑ
لکھ ساغراں توں ڈونگھا
جس دا وڈا وستار
لکھ بھو-تھلاں توں چوڑا
بے انت تے اپار
چہن چکر-ہین چپّ
ریکھ بھیکھ-ہین گھپّ
روپ رنگ-ہین بھے
کؤُ کہہ نہ سکت کہہ
لوح-گرڑ اتوں لہہ
ایس یگ دے آدم
پٹیا پہلا قدم ۔
لکھاں ہی سبھتاواں
ڈھاہ کے اسار بیٹھا
کیوں آدمی دا پتر
جت کے وی ہار بیٹھا ؟
گھنڈ کہکشاں دا اس نے
امبر دے اتوں لاہیا
کنڈ چندرما دی تکی
نالے پلاڑ گاہیا ۔
پجا پتال تیکر
لیء لاہ کے پرتھمی دے
لاہے کدی گئے سن
جیوں چیر دروپتی دے ۔
راہ چاننے دے بھاویں
اس نے ہزار کھولھے
پھر وی ہنیریاں وچ
دیندا پھرے گرولے ۔
بھگوان بدھ ورگا
مڑ کوئی آ نہ سکیا
جو دکھ گھٹا تاں سکیا
پر دکھ مٹا نہ سکیا ۔
جمیا جے کوئی باپو
جم پین نال اس دے
کیوں ایٹیلا تے ہٹلر
چنگیز تے ہلاکو ؟
جد وی برچھّ کوئی
چھاں دین جوگا ہویا
ظالم کسے کہاڑے
جند اوس دی نوں کوہیا ۔
لکھ رات آدمی نے
وچ جاگرے لنگھانی
مکن دے وچ نہ آئی
پر بھکھ دی کہانی ۔
ککھاں دے تھلے دبی
مڑ مگھ رہی چنگاری
بھڑمچا بل نہ اٹھے
کریو وے کوئی کاری ۔
چھتہ گگن دا نیلا
وہُ نال پھیر بھریا ۔
ہے نیل-کنٹھ کہڑا
پی جاوے اس نوں جہڑا ؟
میں نہ ہرناکش کوئی
وچ دلیزاں دے جنوں
چکّ کے نر سنگھ پچھے-
دن ہے جاں رات ہے ؟
بھوں تے ہیں جاں گگن تے ؟
باہر جاں اندر ہیں توں ؟
وچ دلیزاں اوہ کھڑووے
جس دا نسچت پتھّ نہیں:
جو کدی تردا کدی ہے اٹکدا
وچ خلاء دے من جدھا ہے لٹکدا
عشقَ تے گھرنا وچالے بھٹکدا ۔
میں تاں ہاں ایسا ستارہ
جس دا نسچت پتھّ ہے
ہردے تے بدھی دے گھوڑے
والا جس دا رتھّ ہے ۔
انو توں برہمنڈ تیکر
کرنی ہے جس یاترا ۔
ادھا پینڈا ہے مکایا
ادھا باقی ہے پیا ۔
بھوت دے کالے ہنیرے
کیتے لیرو لیر نے
پر بھوشّ دے اجلے
اندھکار ہالی چیرنے ۔
متھیا پینڈا میرا
تے متھیا آدرش وی
جس لئی سوچانگا وی
تے کراں گا سنگھرش وی ۔
عشقَ نہ میرا آوارہ
اشٹ توں مڑ جائے جو ۔
میں نہ اوہ مورکھ ستارہ
ٹٹّ کے سڑ جائے جو ۔
ات اچا پربت ابھیمانی
پہن زرا بکتر برفانی
رتناں منیاں دی گل مالا
سندبدھّ ہو نال پرمپرا
نکی جہی جل-دھارا تائیں
ڈونگھے بھورے دے وچ پائیں
اپر سٹّ اتلواں بھار
بیٹھا وڈا آسن مار ۔
"ست پتالیں بھورا میرا
اگڑ پچھڑ ست کوٹھڑیاں-
پہلی کوٹھی شرم دا پہرہ
گھنڈھ کڈھ بیٹھن وہٹڑیاں،
دوجی کوٹھی دھرم دا پہرہ
پتِ پرمیشر گھوٹڑیاں،
تیجی کوٹھی بھرم دا پہرہ
بھرم بھلیکھے کوٹڑیاں،
چوتھی کوٹھی کرم دا پہرہ
لکھیاں جان نہ دھوتڑیاں،
پنجویں کوٹھی زور دا پہرہ
زوروں جورو جوٹڑیاں،
چھیویں کوٹھی سہس سیانپاں
گنددیاں لکھ گوٹڑیاں،
ستویں کوٹھی مد دے مٹکے
بوٹڑیاں تے روٹڑیاں ۔"
اک دن جاگ اٹھی جل-دھارا
چولی وچوں آئی سگندھ
دل-ساگر نے لئے اچھالے
بھورے وچ لٹکندڑے چند-
"ایہہ کیسی کوڑاں دی پال !
ایہہ کیسی بھرماں دی کندھ !
میں تاں لٹبوری مستانی
درگا چنڈی اتے بھوانی
رہِ نہ سکاں ہور میانیں
میں تاں پیناں لمڑے پندھ ۔"
وجا چاننے دا گرج
ڈھٹھے نھیریاں دے برج
بھجے بھوریاں دے بھتّ
ہوئی چیتنا دی جت
ہویا مورچھت پہاڑ،
مار آخری چنگھاڑ
وکھی اس دی نوں پاڑ
وگی زندگی دی دھار ۔
"میں چاننیاں دی پتری
میں نھیرے چھاننیاں
دنے دھپاں پیواں ڈیک لا
راتیں ماناں چاننیاں
میرے متھے چند لٹکندڑے
گل تاریاں گاننیاں،
میریاں بھواں کماناں کسیاں
تے پلکاں کاننیاں،
میرے ہوٹھیں کجے شہد دے
میرے رنگ وچ لاونیاں
میری جیبھ تے جادو نچدے
لکھ ٹونے کامنیاں،
میں جگ وچ پریتاں ونڈنیاں
ٹھنڈاں ورتاونیاں ۔"
ساگر-گوری دی
زمردی گردن دوالے
رنگ-برنگے دیساں دے موتی پرچے
ہیرے، پنے، لال تے پکھراج
پرکرتی دے میناکار دی ادبھت رچنا
ہردیاں دے مانک موتی
"ٹھاہن مول مچانگوا"
اک وی کچّ نہ ۔
اس دیس-مالا دے این وچکار
اک نام رہا لشکاں مار
جس دے کھلے مداناں
درگم پربتی چٹاناں
ادبھت تے رمنیک مکاناں
بھریاں بھکنیاں دوکاناں
نوں مکہ جان کے
گرجھاں دے حاجی پئے آن
ساغراں دے ریتڑاں نوں چھان کے
پد-پرکرماں دی تھاں
پون-پرکرماں کدے
دھرتی دے گربھ نوں
سکے دے بیجاں نال پئے بھردے
پکے تے ہنڈھے ہوئے حاجی
نام دی ٹکڑی دے دوالے گھمدے
ہتھیں ساڑ کے بنائے
ہجر-ال-اسوداں نوں چمدے ۔
سارے چھوٹا حج کرنا لوڑدے
نام دی ٹکڑی نوں لٹن دا
رومی دی گلّ کوئی نہ سندا
ویتنام دے واسی کسے
گنتی وچ نہ
اوہناں دے دلاں نوں جتن دا
وڈا حج کوئی نہ کرنا منگدا
سارے دھرتی نوں چکّ مارن والے
مٹی کھانے راکش
منکھتا دے متھے نوں چمن
والا اج کوئی نہ ۔
(نام=نام-ہار جاں مالا دا کیندری
پتھر، ٹھاہن مول مچانگوا=ایہناں نوں
توڑنا اکا چنگا نہیں، ہجر-ال-اسود=
خانا کعبے دی کندھ وچلا کالے رنگ دا
پتھر جو حاجی چمدے ہن، رومی=مولانا رومی
جنہاں دا شعر؎ ہے:
دل بدست آور کہ ہجے اکبر است
وز ہزاراں کعبہ یک دل بہتر است
بھاوَ؛ دل نوں جتن دی کوشش کرو کیونکہ
ایہہ وڈا حج ہے اتے ہزاراں کائبیاں نالوں
اک دل چنگیرا ہے)
پتجھڑ دی اک شام
سورج دیاں آخری کرناں
پتراں دے مرجھائے ہوٹھیں
رنگلیاں مسکاناں پان ۔
پر اک چھجیا نربل پتہ
مرجھایا تے پیلا
ٹہنی نال چمٹے رہن دا
کردا جاپے حیلہ ۔
وگدی 'وا نے اسدے کنیں
سمے-سنیہا پایا ۔
پتر نوں کندھاڑے چایا ۔
آتھنی رنگاں دی نیں وگدی
وچوں پار لنگھایا ۔
اچھل اچھل کے 'وا دے موڈھے
نکے جہے چھجے پتر نے
کر دتے نے نیلے گھاہ
بھور بھور اپنے کنڈھے وی
سٹی جاندا اے وچ راہ
لمبیاں انگلاں نال جنہاں نوں
رنگ کے سورج دا سنیارا
چاڑھے پیا انوکھی پاہ ۔
راون موڈھے سیتا بیٹھی
پاندی جاوے رام-دہائی
نالے چھاپاں چھلے لاہ لاہ
سٹدی جاوے پیڑ-لبھائی
پر کرتو وچ بجھی 'وا
بھجی جاوے واہو داہ
آتھن دے مسے رنگاں دا دیس چیردی
اودے نیلے پردیساں ول اڈدی جاندی
پتہ نربل اتے نتانا
جین لئی واہ لائی جاندا
انتم ساہ لمکائی جاندا
کردا جاپے وڈّ کہانا ۔
تکّ رہیاں نے میریاں اکھاں
نھیرے وچ گمّ ہندے جاندے
اک یودھے دا امر چلانا ۔
دھرتی دے ہنیرے
اکاش دے چاننے وچالے
جلاہے دی نلی وانگ دوڑدا رہندا
آس اتے نراس دیاں
چٹیاں تے کالیاں تنداں جوڑدا رہندا ۔
کنول دا بوٹا
ادھا چکڑ دے گربھ وچ
ادھا چاننے دی سکھاویں جھول وچ
ادھا ستا ادھا کلول وچ
اکاش تے پتال
دوہاں دشاواں وچ
ہتھ ماردا رہندا
کدی دھرتی دی ہکّ اتے
پربتاں دے وکشتھلاں وچالے سیندا
کدی کہکشاں دے پنگھوڑے پیندا
چانن دے گارے وچ لتاں مار مار
گھانی تیار کردا
مٹی دیاں اٹاں اتے اٹاں جاوے جڑدا-
چاہے سفنیاں دا بھون اسارنا
پلاڑاں دے امک ساغراں اتے
اک پل کھلیارنا
"پلاڑیشورم" کیسا نام ہے ؟
پرسنّ کتنا رام ہے ۔
بانر-سینا دی مریادا نوں ، اگے چاہے تورنا
کھنڈاں نوں جوڑن مگروں
برہمنڈاں نوں لوڑے جوڑنا
وربھنڈاں دے تارے توڑنا
یگاں توں لٹکیا ایہہ ترشنکو
جس دے مستک اتے
اگے ودھن دا سراپ ہے ۔
ایہہ بڈھا اسمان
بردھ جھمنیاں جھمکاندا
اکھاں میچ میچ نیجھ پیا لاندا
اپنے کبّ اتے بانہہ رکھی
کی پیا ٹولدا-
کسے ویکتی نوں ؟
کسے واد نوں ؟
کسے دیس نوں ؟
جاں پھر سمست بھو-کھنڈ نوں ؟
ایہہ بڈھا اسمان
گگناں دے گھمدے چکّ اتے
مڑ چن دی پھانک نوں تیز پیا کردا
کہڑی بھیڈ نوں ذبح کرن لئی ؟
ایہہ بڈھا اسمان
آپ توں اچیرے اسماناں نال
کی گھور مسورے پیا کردا
کدی ہوٹھاں تے رکھے انگلی
کدی کناں تے ہتھ پیا دھردا
کہڑی سازش تے پانا چاہے پردہ ؟
ایہہ بڈھا اسمان
اپنے ہشت-پہلو
سہسراں گھراں والے چھتے نوں
شہد دی تھاں زہر نال پیا بھردا
منہ منہ بھریا تے آفریا
اک ڈنگ نال بھسم کرنا لوڑے
خون دے دے سنجے
نویں آدرشاں، نویں سفنیاں تے نویاں قیمتاں نوں ۔
ہے کوئی نیل-کنٹھ
جو لا کے اکو لمبی-ڈیکی
پی جاوے اس دے زہر نوں ؟
لہہ آ پوڑیاں
بھاویں جھکیاں تے بھاویں سوڑیاں
لہہ آ پوڑیاں ۔
باہر زندگی دا بڑا شور وے
دوڑن اتھرے گھوڑے کروڑ وے
نہ ششکار تے نہ مروڑ وے ۔
مدھیا جائینگا لگا جے پوڑ وے
اندر وڑ کے شہد نچوڑ وے
چھڈّ وہلیاں گندلاں کوڑیاں
لہہ آ پوڑیاں ۔
چڑھ آ پوڑیاں
بھاویں اچیاں تے بھاویں چوڑیاں
چڑھ آ پوڑیاں ۔
نکل آپے 'چوں مار کے چھال وے
اپنی ہؤں نوں کر وشال وے ۔
گاہ دھرت اکاش پتال وے
ہور رتھّ نوں تیز بھجال وے
جو کہ دیش تے کال دیاں گھوڑیاں
چڑھ آ پوڑیاں ۔
لہہ آ پوڑیاں
بھاویں کالیاں تے بھاویں سوڑیاں
لہہ آ پوڑیاں ۔
اندر کنگری باجے انوپ وے
دھکھے سکھد ہنیرے دی دھوپ وے
روپوں ودھ کے سندر 'اروپ' وے
جے توں تکنا لوڑیں سروپ وے
گھڑیاں ورت لے مہنگیاں تھہڑیاں
لہہ آ پوڑیاں ۔
چڑھ آ پوڑیاں
بھاویں اوکھیاں تے بھاویں اؤڑیاں
چڑھ آ پوڑیاں ۔
چکڑ وچ جیویں سو تے لیٹ نہ
وچ جز دے کل نوں لپیٹ نہ
وچ بند دے دریا سمیٹ نہ
ایویں اپنی خدی نوں میٹ نہ
کسے کم نہ روحاں سنگوڑیاں
چڑھ آ پوڑیاں ۔
لہہ وی پوڑیاں
چڑھ وی پوڑیاں
بھاویں جھکیاں تے بھاویں اچیاں
بھاویں کھلھیاں تے بھاویں سوڑیاں ۔
اندر باہر وچ فرق پچھان نہ
چانن اتے ہنیرے نوں چھان نہ
وکھرا بھوت بھوشّ بھوان نہ
ٹوٹے کر کے ویکھ جہان نہ ۔
خوشبو دھرت دے گربھ وچ پلدی
جڑھوں، ٹہنیاں، پھلاں تک چلدی
دیش موکلے انت نوں ملدی ۔
ہؤں تے پر وچ نہیں انجوڑ وے
باطن ہور تے ظاہر نہ ہور وے
دوہاں پاٹیاں وعظاں نوں جوڑ وے
کھنڈت سوچنی لاوے نہ توڑ وے
راہ زندگی دے مڑ کے لوڑ وے
جو کے عقل تے عشقَ دیاں جوڑیاں
لہہ وی پوڑیاں
چڑھ وی پوڑیاں ۔
کئی ہزار ورھے توں بیٹھا
چٹیاں کھنبھاں والا باشا
بھارتیاں دی پتّ دا راکھا
سمیں-برچھ دی ٹہنی اتوں
کس نے آن اڈایا ؟
اک مورکھ ہمسایہ ۔
کئی سہسراں یوجن لمبا
ددھوں چٹا ببر شیر،
پہنچیاں اتے تھنی سٹی
یگاں یگاں توں ہویا ڈھیر
ککر ورگیاں سیت ہواواں
جس دیاں بگیاں ناساں وچوں
مارو شعلے بن بن نکلن ؛
جس دی چٹی دودھ عیال
نت سورج دا چتر چتیرا
رنگے اپنیاں کرناں نال؛
جس دا چوڑا چکلا متھا
ایسپات دی ڈھال
مارو کانیاں بھریا بھتھا
اک اک مچھّ دا وال
اک اک اکھ
بلن مشالاں لکھ؛
جس دے بفرے پنڈے اتے
صدیاں ہوئیاں ڈھیر
بدھ نے انگلاں پھیر
کیہا سیگ تنّ ویر-
شانتی، شانتی، شانتی،
شانتی ہی مہاں کرانتی-
ددھوں چٹے ایس شیر نوں
کس نے آن جگایا ؟
اک مورکھ ہمسایہ ۔
ہمالے دے اتر
یگاں یگاں توں کھیل رہا برہم پتر ۔
اچیاں پربت-دھاراں وچوں
پٹک پٹک سر لنگھدا،
جداں بالک وکش-تھلاں 'چوں
مار دھس دودھ منگدا؛
کوہاں تیکر جس دا کنڈل
ایسپات دا سنگل
بڈھّ-سیانے ناگ وانگراں
متر نوں امیو
تے ویری نوں وہُ
متھے جس دے منی چمکدی
دیکھ کنھے ہتھ پایا ؟
اک لوبھی ہمسایہ ۔
رتھّ کدی نہ اٹکیا اتہاس دا،
اک پہیہ ناس دا، اک آس دا ۔
بھوت دے کالے ہنیرے پاڑدا،
ورتمانی چاننے لتیاڑدا ۔
یگاں توں ایہہ رتھّ چلدا آ رہا،
ول بھوشّ دے نت ودھدا جا رہا ۔
رات دہوں دے گھوڑے رہندے دوڑدے،
جان جیون دی سمگری جوڑدے ۔
کال دا رتھوان ہکی جا رہا،
اک اک گھٹنا نوں ٹکی جا رہا ۔
لکھاں سبھیاچار اگدے نسردے،
پھیر مٹدے ناس ہندے، وسردے ۔
جمنا کنڈھے رتھّ اچانک رکیا،
جانو پینڈا اوس دا اج مکیا ۔
اتریا رتھوان سادر جھکیا،
اک جواہر اوس نے ہے چکیا ۔
بولیا، "چر توں ساں اس نوں بھالدا،
جگ وچ نہ ہور جس دے نال دا ۔
وچ بھوشّ دے بننا اک شانتی-بھونتی،
جس لئی درکار صیغہ ایہہ رتن ۔
اج ایہہ درلبھّ رتن میں پا لیا ۔"
آکھ ایہہ اس رتھّ پھر دوڑا لیا ۔
رتھّ کدی نہ اٹکیا اتہاس دا،
اک پہیہ ناس دا، اک آس دا ۔
کی ہویا جے کال
نسچت پتھّ تے تردیاں
ٹھنڈے ہتھاں نال
ٹیہسی دا پھلّ توڑیا ۔
کی ہویا جے رتّ
کرنو ہٹ گئی یاترا
کی ہویا جے ستّ
ہویا ختم سریر دا ۔
کی ہویا جے اتّ
کومل پتیاں جھڑ گئیاں
جڑن نہ ڈالیں وتّ
ددھا تھنیں نہ آوئی ۔
ایپر پھلّ دی باس
پھیل گئی وچ ایشیا
مہکے دھرت اکاش
امر سگندھاں ہلیاں ۔
چلنہار سریر،
امر اجے پر آتما
خوشبو نوں زنجیر،
پا نہ سکیا کوئی وی ۔
کلھ تے نارد وانگ
راکش آدم-بھکھنے
رچ کے نویں سوانگ
وتّ رہے سی ہابڑے ۔
لال بہادر آن
لا کے بازی جند دی
پھڑ شانتی دی ڈھال
لاج رکھ لئی ہند دی ۔
پاڑے ہند تے پاک
کلہاڑے سامراج دے
سی گئی وڈا چاک
نکی سوئی نمانڑی ۔
ماکھیوں ماجھا دودھ،
شکر کھنڈ نبات گڑ
لال نہ پجن تدھّ
وچ مٹھت تے نمرتا ۔
ہے دل دے پنچھی نے
گگناں تے آلھنا پایا ۔
منکھ بن گیا
چن سورجاں دا ہمسایہ ۔
رہسّ سرگاں دا
آدم دے پتّ نے لبھیا،
نقاب کہکشاں دا
پلٹیا تے مسکایا ۔
جو پھنڈ کے قطب دی
کلی نوں لنگھ گیا اگے
فلک تے دوستو ایہہ
کہڑا شاہسوار آیا ؟
زمیں توں پہنچ گیا
کہڑا ایتھے خم-آشام
خم آسمان دا
جس آن سار الٹایا ؟
شراب رند نے پیتی
ہے کہڑے ٹھیکے توں
کہ دھسّ دے کے بہشتاں
دے وچ لنگھ آیا ؟
ہے چھائی جانودی اج
ستاں اسماناں تے
ہے کس آدرش نے
دھرتی دا خون گرمایا ؟
اساں وی دوستو کجھ تاں
مکائیاں بونداں
کی ہویا زہر جے سارا
نہ ساتھوں پی ہویا ۔
اساں وی اپنے حصے
نے لائے کجھ ٹانکے،
کی ہویا چاک جے سارا
نہ ساتھوں سی ہویا ۔
اساں وی پاڑچھے لاہے
نے اچے پربت دے
جے ساڈے تیشے دا گھنڈ
مڑ گیا تاں کی ہویا ۔
کتے کتے تاں اساڈے
جنوں دی پیڑ وی ہے،
جے سارا تھل ن اسیں
گاہ سکے تاں کی ہویا ۔
حجاب یار دا مکیا
نہ بادشاہ دا عتاب
ہے پھر وی جی لیا یارو
جویں ہے جی ہویا ۔
اساں سی جانیاں
ہوئی ختم پیار دی گلّ ۔
دھڑکدا دل ہے کیوں
پھیر سن کے یار دی گلّ ۔
اجے وی رنگاں سگندھاں
دے وچ ڈبّ جائیے،
جدوں وی یاد پوے
لنگھ چکی بہار دی گلّ ۔
رڑک کے گلاں دے شہہ نوں
نکلیاں دو گلاں،
ہے اک یاد دی گلّ
دوسری ہے دار دی گلّ ۔
ہے مہربانی اوہناں دی
جو بھیج دیندے نے
پیالہ یاد دا چھوہیئے
جدوں وی ہار دی گلّ ۔
اجے وی ملن تاں
گلّ دھیمیں، اکھیاں جھکیاں
دساں میں دوست کی
اوس شرمسار دی گلّ ۔
میں کر کے چمّ دیاں
جتیاں پواواں اس پیریں،
کوئی جے موڑ لیاوے
اوہ پہلی وار دی گلّ ۔
کریئے اسیں علاج کی
اس مہربان دا،
غم ساڈے پیٹے پا گیا
سارے جہان دا ۔
مکیا نہ اک پیالہ وی
کی دھرت وچ نشہ،
اکو ہی ڈیکے پی گئے
مٹّ آسمان دا ۔
آدم دے پتّ نے بدلیا
نہ اپنا سبھاء،
ہو کے مکانی پچھدا
راہ لا مکان دا ۔
پانی 'چوں دھرت پجیا
دھرتوں ہواواں وچ،
ہن پہنچیا پلاڑاں وچ
رتھّ کاروان دا ۔
کی اینا تھہڑا
لنگھ گئی اے رات ہجر دی،
ہندا ہے ہور فائدہ
کی داستان دا ۔
بھارت ہے وانگ مندری
وچ نگ پنجاب دا ۔
بھارت ہے جے شراب
ایہہ نشہ شراب دا ۔
آون نوں تاں جوانیاں
ہر اک تے آؤندیاں
پر ہور ہی حساب ہے
ساڈے شباب دا ۔
گنگا بناوے دیوتے
تے جمن دیویاں
عاشق مگر بنا سکے
پانی چنھاب دا ۔
پنجابیؤ نہ نیویاں
گلاں دی تک رکھو
ہندا کدی نہ آلھنا
جھکا عقاب دا ۔
بھائیاں تے پنڈتاں دیاں
گلاں تے نہ کھپو
کیتا ایہناں نے کم کدوں
سی صواب دا ۔
مٹ جان آپے بولیاں
ورناں دے وتکرے،
مردانے وانگ چھیڑیئے
جے سر رباب دا ۔
اٹھو کہ اٹھ کے دیش دا
منہ متھا ڈولیئے ۔
مڑ کے پنجاب ساجیئے
نانک دے خواب دا ۔
پاتالاں 'چوں لیائیے
مڑ کڈھ کے منی،
اسماناں اتوں لاہیئے
رتن آفتاب دا ۔
پتجھاڑ توں بچائیے
دھرتی پنجاب دی
کھیڑے دے وچ لیائیے
مڑ پھلّ گلاب دا ۔
ہزار آکھیاں گلاں
پر اک کہہ نہ سکے،
ہزار جھاگیاں پیڑاں
پر اک سہِ نہ سکے ۔
چٹان وانگراں کھر کھر کے
مٹ گئے بھاویں،
اسیں سماج دے وہناں
دے وچ وہِ نہ سکے ۔
جے رلدے بھیڑ دے وچ
اک دو بھورے لے مردے،
اسیں آدرش دی چوٹی
توں تھلے لہہ نہ سکے ۔
ہوا دے وانگراں
کھڑکا کے بوہا لنگھدے رہے
اساڈا دوش ہے
بوہے تے بجھّ کے بہہ نہ سکے ۔
سی طوبیٰ پکی مگر
تکّ کے مولیا ون ترن،
اسیں صراحی نوں منہ
لائے باجھ رہِ نہ سکے ۔
چراں توں بھیڑیا ہویا
ہے دل دا بھتّ کھلھیا ۔
اوہناں دی یاد نوں اج
پھیر کدھروں راہ بھلیا ۔
کویں ہے ہار دا کوڑا
تے تیز گھٹ پیتا ؟
ایہہ زہر سی کسے تگڑی
شراب وچ گھلیا ۔
ہے کجھ نہ کجھ اجے
رشتہ پیار دا باقی،
اوہناں دے حصے دا اج
اچھل کے ہے گھٹ ڈلھیا ۔
لگائی پھردے ہاں
ہکّ نال اپنے دل نوں،
کدی سی نیناں دی تکڑی
تے ایہہ رتن تلیا ۔
اجے وی حسن دی نگری
نہ ایتنی بے داد ۔
کدی کدائیں تاں اوہ
بھیج دیندے یاد ۔
پہاڑ رات دا ہر روز
کٹدے ہاں اسیں،
سی اکو وار ہی
پربت نوں کٹیا فرہاد ۔
"رکو نہ بوہے تے آ کے
نہ ایتھے ہور کوئی،
جاں ہے خیال تہاڈا
جاں ہے تہاڈی یاد ۔"
تہاڈی ریسے اساں وی
ہے اک ظلم کیتا،
اجاڑ ہوس نوں کیتا
تہاڈا غم آباد ۔
ہے روٹی ٹک دے جھگڑے
جہان جچّ کیتا،
نہ حسن دا اوہ نظارہ
نہ عشقَ دا اوہ سواد ۔
چھڈو لالا اتے گلاب دی گلّ،
کرو کوہسار تے عقاب دی گلّ ۔
ناڑاں وچ خون ہے جمن لگا،
چھیڑو ٹھیکے اتے شراب دی گلّ ۔
باجھ رندی دے ہن نہیں سرنی،
نچو مچو چھڈو ہجاب دی گلّ ۔
مارو گگناں دے مٹّ تے وٹے،
بہت کر بیٹھے ہاں اداب دی گلّ ۔
دارو وچ شیخ نوں دیؤ غوطے،
سن چکے ہاں بہت جناب دی گلّ ۔
حورو غلمان، کوسرو تسنیم،
ایہہ نری جاپدی کتاب دی گلّ ۔
کوئی تعبیر جاں کرو تدبیر،
نہ کری جاؤ خالی خواب دی گلّ ۔
نیند-پانی ہے ماہتاب دی گلّ،
خون-گرمانی ہے آفتاب دی گلّ ۔
سوار تک امن نوں پوے کرنی،
زین، ہنے اتے رکاب دی گلّ ۔
بیڑا جد ظلم دا بھرن لگے،
آپے چل پیندی انقلاب دی گلّ ۔
بھاویں کافر ہاں پھر بھی مندا ہاں،
روضے محشر اتے حساب دی گلّ ۔
(ڈاکٹر جوزے رزال دی 29 دسمبر 1896 والے
دن لکھی گئی سپینی کویتا دا انوواد، اس
کویتا راہیں اوہناں نے اپنی شہیدی توں 24 گھنٹے
پہلاں اپنے دیش واسیاں نوں انتم الوداع
کہی ۔ اوہناں دی شہیدی توں 50 سال بعد اوہناں
دا دیش پھلپین آزاد ہویا ۔)
دیش میرے الوداع ! ہے دیش میرے الوداع !
میں ہاں تینوں پیار کردا، جداں سورج چند وی !
پوربی ساگر دے وچ جڑیا نگینے وانگ توں،
عدن تیتھوں سدکڑے تے سرگ تیتھوں وارنے !
لے کے اس مجبور تے مایوس جند نوں روز ہی
تیرے چرناں وچ ڈھوآ دھرن لئی جاندا ہاں میں !
ہندی جے ایہہ ودھ تازہ، ودھ ہری تے ودھ بھری
پھیر وی ہے دیش پیارے، ہسّ کے تیتھوں واردا ۔
خندقاں وچ لڑدے، رن تتے دے اندر جوجھدے
ہورناں وی تیتھوں جاناں واریاں، بے شکّ نجھکّ ۔
کنج مرے، کتھے مرے، تھاں تے ودھی دا سوال نہ
پھانسی دے تختے تے یا کہ گھور رن تتے دے وچ،
ویلنے وچ یا تسیہے دے پڑے پچھی دے وانگ-
سبھو کجھ اکو جیہا ہے، وطن جد ونگاردا ۔
مک گئی ہے رات کالی، لگ پئی سرگھی دی لوء،
گھڑی میرے مرن دی، گئی ڈھکّ کے نیڑے کھلو،
پھر وی جے توں لوچدا ایں رنگناں اس پربھات نوں،
ڈوہل میرے خون نوں تے ورت اس سوغات نوں ۔
رنگ لے پربھات دی پہلی کرن نوں سوہنیاں ۔
ایہو میرا سپنا سی جد کہ ساں میں مس-بھنڑا،
ایہو میرا خواب سی جد ہویا ساں میں بھر جوان،
دیکھ لاں اک دن میں تینوں ہیریا پورب دیا،
ہنجھوآں توں مکت اکھیاں، اچا متھا موکلا،
بے فکر، بے داغ جیوں پاسے دا سونا چمکدا ۔
میرے پرانادھار ! میرے پیار ! ہے میرے خیال !
ہن کہ جد میں گمن والا، وچ عدم دے مار چھال،
آخری آواز میری روح دی ہے اتّ مٹھڑے،
ڈگاں تاں جے توں کھلوویں، مراں تاں جے توں جیئیں،
تھلے تیری دھرت ہووے، جگاں تکّ ستا رہاں،
اتے گگناں دا چندوآ، تارے چن نت-ڈٹھڑے ۔
کسے دن، جے اچنچیتی ویکھیں میری گور تے
اچیاں گھاہاں دے وچ جے پھلّ شہرت دا کوئی،
اپنے ہوٹھاں نال چمّ کے، ٹمبیں میری روح نوں،
قبر دی ات سیت تختی وچوں لنگھدا ساہ تیرا،
سہل، نگھا، شعلے ورگا، کر لواں پرتیت میں ۔
آکھ پتلے سہل چن نوں، میرے تے پہرہ دئے،
آکھ سرگھی نوں کہ چھڑکائے اڈندڑے چاننے،
آکھ وا نوں ڈونگھے تے غم ناک ڈسکورے بھرے،
جے کوئی پنچھی اتر تھلے، قبر دی صلع تے بہے،
آکھ اوہنوں گا ترانے، سکھ، امن تے پیار دے ۔
آکھ میہاں نوں کہ شعلے رنگی دھپّ وچ گھلن بعد،
نتھر کے جد مڑن گگنیں، میرا سندیشا لجان،
آکھ متراں نوں میری انیائی اتے وین پان،
نکھریاں شاماں نوں کوئی منگن لگے جد دعا،
توں وی ایہو منگ دعا، میں ربّ وچ جاواں سما ۔
منگ اوہناں لئی دعا، ہونی جنہاں نوں ماریا،
اوہناں لئی جو چرکھڑی تے وانگ روں پنجے گئے،
اوہناں ماواں لئی وی جو چھجیں جھوائیں رنیاں،
اوہناں ودھواواں، یتیماں واسطے وی جوڑ ہتھ،
جبر دے تہہ خانیاں وچ جو تسیہے پا رہے؛
نالے اپنی مکتی تے کلیان لئی وی ہتھ اٹھا ۔
کالیاں راتاں دے وچ چھپدا ہے قبرستان جد،
تے جدوں مردے تے کیول مردے ہی ہن جاگدے،
رکھ پوتر شانتی نوں تے رکھ پوتر بھید نوں،
اس سمیں جو تیرے کنیں بھنک گانے دی پوے،
طرب طنبورے دی جاں بھجناولی دی تک کوئی،
میں ہاں پیارے وطن، میں ہاں گیت تیرے گا رہا ۔
تے جدوں ایہہ گور میری بھلّ جائے پوری طرحاں،
نہ رہے تختی نہ ڈھیری دا ہی رہِ جائے نشان،
اوس دھرتی وچ دھسا کے تکھیاں حلّ-نہندراں،
ایس توں پہلاں کہ میری سواہ کھنڈ جائے کتے-
میری سواہ تے بیل-بوٹے، ونّ-سونے واہ کے،
قیمتی قالین وانگوں، اپنے پیریں لے وچھا ۔
وسمرتی دے آلے وچ جے پھر دیو مینوں ٹکا،
بھورا بھر ارمان وی، نہ ڈر پھیر مینوں رہے گا،
وچّ فضاواں تیریاں تے وچّ تریاں وادیاں،
رتھّ میرے سویمان دا لنگھیگا گھوکر گھتدا،
اک تگڑا ات نروآ، بول تینوں سنیگا،
رنگ، چانن تے سگندھی گیت، سرگوشی تے آہ،
وارو واری نسچے میرے دی کہانی کہنگے ۔
ہے وطن ! ہے اشٹ ! ہے میرے غماں 'چوں وڈے غم !
ہے پرء پھلپین سن لے، میری انتم الوداع،
سونپدا ہاں تینوں اپنا پیار تے پروار وی،
چلیا ہاں میں اتھے جتھے داس تے نہ داستا،
جابراں جروانیاں دے نال نہ کوئی واسطہ،
موت نہ نسچے نوں، تے کھسمانا جتھے ربّ دا ۔
الوداع ہے ماپیو تے الوداع ہے بھائیؤ
آتما میری دے ہے ٹوٹیو، ہمراہیؤ !
ہے پرانے مترو، ہے بچپنے دے ساتھیو !
رل کرو شکرانہ، دن دی کھیڈ توں ملیا ہے ساہ !
نالے تہانوں الوداع، ہے مٹھیو پردیسیؤ !
نالے تہانوں الوداع، جہڑے ہو رچنا پیار دی،
کالجے دے ٹوٹیو، تے اکھیاں دے چاننوں،
الوداع، ہاں الوداع کہ موت ہی آنند ہے ۔
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
