1
ناؤں دمودر ذات گلاٹی، آیا سکّ سیالیں ۔
اپنے من وچ مسلت کیتی، بیٹھ اتھائیں جالیں ۔
وڑیا ونج چوچک دے شہرے، جتھے سیال ابدالی ۔
آکھ دمودر خوش ہوئیسُ، ویکھ اوہناں دی چالی ۔
2
اوتھے کیتا رہن دمودر، اوہ بستی خوش آئی ۔
چوچک نوں جو ونج ملیا سے، نالے کندی تائیں ۔
چوچک بہں دلاسہ کیتا، تاں دلگیری لاہی ۔
آکھ دمودر ہویا دلاسہ، ہٹی اتھے بنائی ۔
3
وچ سیالیں رہے دمودر، خوشی رہے سر تائیں ۔
اکھیں دیکھ تماشہ سارا، لکھ مجھیں، لکھ گائیں ۔
بادشاہی جو اکبر سندی، حیل نہ حجت کائی ۔
پتر چار چوچک گھر ہوئے، دمودر آکھ سنائی ۔
4
بہت خوشی گھر چوچک سندی بہں سو ملے ودھائی ۔
دئے خیرات خوشی ہو چوچک، بہتی خلقت آئی ۔
بہو سکداری چوچک سندی، بھلی گزران لنگھائی ۔
آکھ دمودر وار بڈھے دی، مہری کندی ویائی ۔
5
ہیر چھوہر جمی ہے لوکا، صورتَ نند نہ کائی ۔
پٹّ ولھیٹی، مکھن پالی، کچھڑ کیتی دائی ۔
جو ویکھے سو خوش تھیوے، چہرے بہں سندرائی ۔
آکھ دمودر گھر چوچک دے، ہیر کڑی وتّ جائی ۔
6
وڈی ہوئی ہیر سلیٹی، زمیں پیر نہ لائے ۔
جے کوئی ویکھے ہیرے تائیں، پیر نہ مولے چائے ۔
لنگی منجھ بنھے پنج تانی، اتے پٹّ ہنڈھائے ۔
ویکھ دمودر ہیر دی چالی، قصہ آن بنائے ۔
7
اکھیں ڈٹھا قصہ کیتا، میں تاں گن نہ کوئی ۔
شوق شوق اٹھی ہے مینڈی، تاں دل عمق ہوئی ۔
اساں مونہوں علایہ اوہو، جو کجھ نظر پیو ای ۔
آکھ دمودر اگے قصہ، جو سنے سبھ کوئی ۔

1
اول نام صاحب دا لئیے، جن ایہہ جگت اپایا ۔
زمیں اسمان فلک درُ سیتی، قدرت نال ٹکایا ۔
دور قمر خرشیدو سیتے، کہ ہر جا اکُ سایہ ۔
ناؤں دمودر ذات گلاٹی، جیں ایہہ قصہ چایا ۔

2
وڈا راٹھ زمیں دا خاوند، کیہی صفت اکھائیں ۔
اکبر نال کریندا داعوے، بھئیں نئیں دا سائیں ۔
سونا، رپا، مال، خزینا، ڈھکن ستے پاہیں ۔
چاروں بیٹے چڑھو چڑھندے، گن گن ناؤں سنائیں ۔
خان، پٹھان، سلطان، بہادر کسے بدیندے ناہیں ۔
واہُ دمودر جاون والی، روپ دتوئی سائیں ۔
3
ویکھو قدرت قادر والی، ڈاڈھے ربّ کی بھائی ۔
ہویا حکم حضوروں کوئی، آپے بازی پائی ۔
وار بڈھیندی مہری کندی، ویکھہُ فٹّ ویائی ۔
آکھ دمودر کھان عشقَ دی، گھر چوچکانے لائی ۔
4
گھر چوچک دے بیٹی جمی، ہوئیاں جگّ ودھائیاں ۔
نھاتی دھوتی پٹّ ولھیٹی، کچھڑ کیتی داعیاں ۔
دو ورھیاں دی چھوہر ہوئی، ڈھکّ رہیاں کڑمائیاں ۔
چہوں ورھیاں دی چھوہر ہوئی، گلاں کرے سچیائیاں ۔
5
چھیاں ورھیاں دی چھوہر ہوئی، لگی کرن بھلیائیاں ۔
اٹھاں ورھیاں دی چھوہر ہوئی تاں در در کوکاں پائیاں ۔
دساں ورھیاں دی چھوہر ہوئی چارے نئیں نوائیاں ۔
باراں ورھیاں دی چھوہر ہوئی، تاں رانجھے اکھیاں لائیاں ۔

6
بھائی بابے متا پکایا، ہیر کڑی کہیں ڈیہاں ۔
ہکے تاں دیجے توڑ پٹھاناں، سندھوں پار چڑھیہاں ۔
ہکے دویہاں اکبر غازی، کچھاں آپ کچھیہاں ۔
آکھ دمودر ذات گلاٹی، ایہو متا کریہاں ۔
7
رل سیالاں مسلت کیتی، آکھن چوچک تائیں ۔
ہیر تیرے گھر وڈی ہوئی، کیجے ساک کدائیں ۔
آخر مال پرایا ایہو، رکھیاں بندی ناہیں ۔
آکھ دمودر سبھ سیالاں، ایہو گلّ سنائی ۔
8
بھائی تساں خبر نہ کائی، خط کھیڑیاں دا آیا ۔
کمیں آئِ رتوکے بیٹھے، کہیں آدر دے ن بہایا ۔
کہینئے پچھ کے ونجھ نہ ڈٹھا، خط ن گھنّ پڑھایا ۔
آکھ دمودر جو تساں بھاوے، دوس نہ مینتھے آیا ۔
9
خاناں ! کیہڑی گلّ نہ دیہاں، ایہہ مناسب ناہیں ۔
ہکّ دہُ جوگا سقا وڈا، آوے کم اساہیں ۔
ہکو جیہی عمر نہ کسے، اوسر ہبھسے تائیں ۔
کہے دمودر ڈھلّ نہ کیچے، بنے تہمبل ناہیں ۔
10
اندر خانے راضی ہبھا، ایہو متے پکائے ۔
آیا خان، ستھّ وچ بیٹھا، وڈے روہ الائے ۔
بامھن سدّ سؤنپائے بامھن، خدمت بہں کریائے ۔
آکھ دمودر ڈوماں تائیں، گھر مجمان بنائے ۔
11
اٹھوہارِ گزر گئیاں نیں، چوچک ستھے آیا ۔
کیتو سو فکر، کہ دچے بھائی ؟ تاں سنیار سدایا ۔
راضی تھی، سونا ہتھ لیتا، تاں بہہ ترگ گھڑایا ۔
آکھ دمودر دتی ودھائی، تاں بامھن گل پایا ۔
12
جوڑا گھوڑا دوہاں تائیں، دوہیں تیڑ پہرائے ۔
دے سرپاؤ ودے تے آندے، گلّ چوچک پلو پائے ۔
وننجہُ کھیڑیں ! بہت عاجزی، چوچک آکھ سنائے ۔
آکھ دمودر خان سنائے، سے واری تساں ودھائے ۔
13
ٹرے وداع تھی، کمیں یارو، کرن پسند تداہاں ۔
ہکّ انعام اساں دتا چوچک، دوجا اگوں ونجھ گھناہاں ۔
جے اگوں سن پائے علی، تاں سر خاک اساہاں ۔
کہے دمودر پینڈا مندا، کہہ کہہ گھٹ پیواہاں ۔
14
چلے کمیں اوتھوں بھائی، کیہے قدم اٹھائے ۔
اگے خان ستھّ وچ بیٹھا، دل وچ فکر ہنڈھائے ۔
کمیں ونجھ سیالیں بیٹھے، تن کو خبر سنائے ۔
آکھ دمودر ہویا خشالی، جے اوہ ندریں پائے ۔
15
ہسّ ہسّ خان سنیہے پچھے، خوشی ہویا سر تائیں ۔
بہتے خان سبھ آن کھلوتے بھئیں نئیں دے سائیں ۔
تنیاں تٹّ گئیاں علی دیاں، جسے ماوے ناہیں ۔
کہے دمودر دل وچ کیتو سو، ٹمک ڈھول دھراہیں ۔
16
ٹمک آن دھرایا علی، سبھ بھراؤ سدائے ۔
شادی کیتی دل دی بھاندی، کوٹھے آن لٹائے ۔
کمیں بھیج سدیو نے سکے، آئے خاناں جائے ۔
کھانا کھائِ کریندے مسلت، کیہے متے پکائے ۔
17
آکھے خان سنوں بھراؤ، بیٹھ پسند کریہے ۔
مول تہمل بندا ناہیں، چنگے ہتھ اٹھیہے ۔
چلیئے جھنگ سیالاں والے، روشن ساک کریہے ۔
کہے دمودر ڈھلّ نہ بندی، تیاری ترت کریہے ۔
18
تاں ہبھسے چتّ ایہا آئی، جیوں کر خان سنائے ۔
نکرے، نیلے، ابلق، تازی، گل گجگاہ بنائے ۔
نچ نچ تان پریندے تازی، مخمل ہنے پائے ۔
خان ملوک اکٹھے ہوئے، تاں عالم ویکھن آئے ۔
19
چلے خان بھئیں دے خاوند، کلّ سامان اٹھائے ۔
گھوڑے بخشن کارن لیتے، روکڑ اٹھ لدائے ۔
بھنڈ بھگتیئے تے سرنائیں، کنجریاں ویس بنائے ۔
آکھ دمودر ملکاں خاناں چڑھیا رنگ سوائے ۔
20
کلے، کوتل، ابلق، مشکی، خان ملوک سدائے ۔
بہنگی، استر، سطر سوائی، پورن تان سوائے ۔
اوٹھ، ٹٹو کشمیری، اڑدو، خانا ہتھیار بنائے ۔
آکھ دمودر تس دن دھرتی، بھار ن سر تے چائے ۔
21
تاں سن سنجم کیتا چوچک، جاں سنیا کھیڑے آئے ۔
گھیؤ، گڑ کھنڈ، میدے تے دانے، آن موجود کرائے ۔
دانہ، گھاہ شراب پیائے، ڈھاڈی بھلے سدائے ۔
انواہے بہں لیف تلائی، بھلا دلان پچائے ۔
22
لتھے باگھ بہادر ڈاڈھے، بھئیں نئیں دے سائیں ۔
چھٹی دھنِ جن اندر اکھاڑے، بہں بھیری تے سرنائیں ۔
نچ نچ تان پرین بھگتیئے، کنجریاں گاون گاہی ۔
تاں تاں کھانا چوچک بھیجے، کچا کورا تانہی ۔
23
کھانا کھائِ تیاری کیتی، گھنن ساؤُ آئے ۔
ملن محبت نالے ہسّ کر، ہکے ہکّ ملائے ۔
صورتَ شکل بہت چترائی، ماواں پتر کے جائے ۔
آکھ دمودر چند سورج دو، جن جالی آن پھہائے ۔
24
خیر پچھکے نپّ اٹھائے، رل مل جلے گھراہیں ۔
آن دلانیں لاہے یارو، ویکھے لوک تداہیں ۔
چڑھو چڑھندے وڈے سورمے بھئیں نئیں دے سائیں ۔
آکھ دمودر لے چلے پیالے، ڈھاڈی واراں تائیں ۔
25
دہوں بیتا کھانا کھادھیو نے، وقت رات دا آیا ۔
ہس کھیڈ کر ستے ساؤُ، کوئی نہ مول رنجایا ۔
کر سرپاؤ بیٹھے سبھ ساؤُ، عالم ویکھن آیا ۔
آکھ دمودر وڈے ویلے، راٹھاں ہتھ اٹھایا ۔
26
بھنڈ بھگتیئے اور منگتے، عالم اچھل آئے ۔
دے دے گھوڑے کھیس پٹانگل، اجے دیون نوں سدھرائے ۔
منگتے منگ منگ راضی ہوئے، کر دوائیں منگل گائے ۔
آکھ دمودر 'صحیح سلامت'، سبھّ اسیس سنائے ۔
27
دوجی رات رہن نہیں کیتا، چوچک پلو پایا ۔
سر پر رکھ تیاری کیتی، میل کٹنب بہایا ۔
سچ آکھو کے دچے سکے ؟ چوچک ایہہ پچھایا ۔
آکھ دمودر مل قبیلے، ایہو متا پکایا ۔
28
جنے جنے نوں اک اک 'پگڑی'، منگتے کھیس دوانہے ۔
ہکّ اٹھ تے تازی گھوڑا، کلے آن بنھاہے ۔
سبھ سرپاؤ سنہری دچے، سوبھا جگّ گھناہے ۔
اندر بیٹھ کریندے مسلت، ڈھلّ نہ مول گھتانہے ۔
29
بیٹھے خان زمیں دے خاوند، گل کہن دی ناہیں ۔
گیت، ناچ، بھنڈ، بھگتیئے کردے، بہت سانگ جگ ماہیں ۔
پوے ناچ خوش تھیئے ہبھا، وجن بھیری تے سرنائیں ۔
آکھ دمودر آئے ساؤُ، کھانا کھاون تائیں ۔
30
کھانا کھائِ تیاری کیتی، ہبھ سرپاؤ منگایا ۔
دے دے سیال خوشی بہتیرے، جنے جنے پہرایا ۔
راتیں رکھ سباہیں چلے، عالم ویکھن آیا ۔
آکھ دمودر گل وچ پلو، چوچک خان تد پایا ۔
31
تازی چھوڑ رکھے بھئیں اتے، چوچک آکھ سنایا ۔
کیتے ویر جگت بہتیرے، سبھ کو آن نوایا ۔
دے کر تیغاں گاہ زمیں تے، سبھ کو پیرے لایا ۔
خان سلامت کہیں ن نویاں، ہن ہیرے آن نوایا ۔
32
ہیر مہنڈی ساہبانی، توں مینڈا سر سائیں ۔
تینڈا کیتا میں وڈا ہویا، کیہڑے وات صلاحیں ۔
باجھوں ملّ وکانا تدھ ہتھ، عذر کوئی وی ناہیں ۔
آکھ دمودر ہتھ چوچک دا، پھڑ علی لیا تداہیں ۔
33
لے ودیا گھر چلے کھیڑے، سیال سوں مڑ گھر آئے ۔
بھلا رنگ رہیا دوہاں دھراں دا، گاون ڈوم بہائے ۔
سارے جگّ ودھائی ہوئی، گھر گھر منگل گائے ۔
آکھ دمودر ہت بھانا سبھناں، روشن ساک سوائے ۔
34
ماؤں ہیرے وی شگن کریندی، کڑیاں سبھ سدائے ۔
چول چٹے تے ددھ ماجھا، وچ پتاسے پائے ۔
سبھ کڑیاں نوں کندی آکھے، پہلوں ہیرے دے منہ لائے ۔
آکھ دمودر پہلی گراہی، من سونا نچھ جو پائے ۔
35
تداں کھیڑے گئے گھر اپنے، کل ودھائی تھیندی ۔
نڈھے سبھ سدائے ماؤں چول ددھ لئیندی ۔
دیئ گراہی نینگر نوں پہلے، اپنی اچھّ پجیندی ۔
آکھ دمودر پہلی گراہی، من سونا نچھ کریندی ۔

36
نوواں ورھیاں دی منگی نینگر، عظمت کی رشنائی ۔
تاں چن چن آتن کرے اکٹھا، جیہڑی بھاوس کائی ۔
سرت جمال سنے جو کوئی، سائی آتن آئی ۔
ترے سے سٹھّ سہیلی جوڑی، جیہڑی جیہڑی بھائی ۔
37
کون سرشتا ہیرے کیتا، کیہ کجھ آکھ سنائے ۔
پہلے پہر ہبھو ہی آتن، مکھن روٹی کھائے ۔
دوجے پہر گھندی گھنگنیاں، پینگھاں پینگھن جائے ۔
تیجے پہر بیلے وچ کھیڈے، رینڈی کھکھڑی کھائے ۔
چوتھے پہر دریاوے نھاوے، سارا آتن آئے ۔
38
ایہو جیہیاں گلاں نت سلیٹی، ایوں گزران کریندی ۔
باگھ بہادر چڑھے کمانے، دھوں نہ دھکھن دیندی ۔
بگا شینہ پھرے وچّ جھلاں، پوندی دھروہی جیندی ۔
آکھ دمودر باجھ کمانوں، تیر سیال چلیندی ۔
39
جدے کدے چوچک ہوندی، دھروہی ہور نہ کائی ۔
ہیرے سندی دھروہی پوندی، ساری زمیں نوائی ۔
کٹک سمیت پھرے وچّ جھلاں، مہری زمیں کمبائی ۔
کہے دمودر واہ سلیٹی، دھنّ چوچک دی جائی ۔

40
نورا ناؤں، ذات دا سمبل، اس بیڑا عجب گھڑایا ۔
لڈن ناؤں، ملاح دا نینگر، دوروں سدّ انایا ۔
بیڑی پکڑ حوالے کیتی، لے سرپاؤ بنھایا ۔
اپنے دل بہں خوش ہویا، ہور سبھناں دے چت بھایا ۔
41
ہک دن یارو ذمیندار، بیڑی ویکھن نوں چل آئے ۔
بیڑی ویکھ خوش حالی ہوئے، سبھناں چتّ سوائے ۔
مسلت کر سدوایا لڈن، اسانوں چا دکھلائے ۔
چاڑھ بٹھائ اس بیڑی اتے، تماشہ دیئ دکھائے ۔
42
ہویا روہ صحیح سچ نورا، جاں کہیں ایہہ سنایا ۔
بھیج ڈوم نوں دے کر گالی، وڈے روہ سدایا ۔
کیتوسُ حکم جو ویندا نیہے، موہِ موہِ چا مرایا ۔
سٹاں پئیاں لڈن تائیں، کہیں نہ مول چھڑایا ۔
آکھ دمودر وسّ نہ چلے، جو لڈن غصہ خایا ۔
43
ہوئِ جواب کیتو ای لڈن، تاں مونہوں آکھ سنایا ۔
اوہ دن چتّ نہ کیتو خاناں ! ہتھ کھاڈی گھت سدایا ۔
ہویا بے عزت بنی اساہیں، قبر کنارے آیا ۔
مردی وار بے عزت کیتو، جاں بڈھیپا آیا ۔
44
ایڈی نظر ودھ گئی تیری جھیور، جو میتھوں پچھیں ناہیں ؟
آہے کون چڑھائے بیڑی ؟ ادب نہیں تدھ تائیں ؟
ایڈا غصہ میرے تائیں، جو تیں تھائں مرائیں ۔
آکھ دمودر جے چھوڑاں تینوں، تاں کیوں رووے ناہیں ۔
45
تاں من اندر کیتا لڈن ویکھو ایس وکھاہیں ۔
جے پچھتاؤ لگس بھی وڈا، ہتھ سجے تداں کھائیں ۔
حکمی گھنّ ونجائیوسُ بیڑا، جے ویہل کداہیں پائیں ۔
آکھ دمودر اس جیون کولوں، مرنا بھلا اساہیں ۔
46
ہکّ دہوں لڈن ویہل پئیوئی نورا کہیں سدھایا ۔
بیڑا کپ چلائیوسُ راتیں، ویلا کویں ہی پایا ۔
راتو رات جلیا تھی راہی، وچّ کوکیندا آیا ۔
جو رکھے پچھوں پائِ اسانوں، کوئی راٹھ سوانی جایا ۔
47
تاں سن چپ کریندے ساؤُ، کوئی نہ مونہوں الائے ۔
کیہڑا تاپ وہاجے آپے، ویر نویں سر چائے ۔
نہیں مناسب جو بیڑے بدلے، بھڑ کر منس مرائے ۔
آکھ دمودر نائ نورِ دے، کوئی نہ راہ فرمائے ۔
48
کیتا فکر من اندر لڈن، پچھوتانا تاہیں ۔
ہوئیوسُ چور، نہ رکھیوسُ کسے، مراں کہ مہرا کھائیں ۔
تھکا ہٹا، کوکیندا جھیور، کسے بہایا ناہیں ۔
ڈرور ہو رہیا بیڑی 'تے، کیہڑی طرف تھیوائیں ۔
49
ہٹا ویکھ کریندا نعرے، کسے نہ راہ فرمایا ۔
ہوئیوسُ چور راٹھائن سارے کہیں نہ پچھے پایا ۔
بیڑی چھوڑ جلاں، نسّ ونجھاں، ایہو من مہہ پایا ۔
آکھ دمودر فکر کریندا، سکّ سیالیں آیا ۔
50
کندھی اتے واڑا ڈٹھا، شور وڈا سن پایا ۔
کنی انگل گھتّ کراہیں، لڈن کوک سنایا ۔
کوئی رکھے پچھے پائِ اسانوں، راٹھ سوانی جایا ۔
لڈن کوکے سمبلوں نٹھا، کسے راٹھ نہ پچھے لایا ۔
51
اگے ہیر کٹک سن واڑی، دسے کوک سنایا ۔
سن چمکائل ہوئی سلیٹی، دھیرج نہِ ٹھہرایا ۔
لبھے خبر کوئی دکھیارا، سام اساڈی آیا ۔
آکھ دمودر کڑیاں تائیں، جاں ہیرے فرمایا ۔
52
کڑیاں دھا ہلا چا کیتا، بیڑی نظریں آئی ۔
دوروں ویکھ ہوئیاں اگیرے، ڈٹھی جاں نیڑے آئی ۔
اٹھ نی ہیرے ! ویکھ تماشہ، آکھن دی گل ناہیں ۔
چلیسُ نے ہاتھی وانگوں، چلے کٹک تدائیں ۔

53
'کتّ کوکیندا ؟ آکھ حقیقت، کیہ تدھ ساتھ مرایا ؟
کے کوئی مویا سنیا پچھوں، کے منگو تدھ کھڑایا ؟
توں کت کوکیندا؟ ہیر پچھیندی، کے تدھ کجھ وننجایا ؟'
وڈے روہ پکارے نینگر، بھؤہاں چاڑھ علایہ ۔
54
'سن کڑیئے ! میں تینوں آکھاں، جو میں کوک سنایا ۔
نورا ناؤں، ذات دا سمبل، بیڑا اوس گھڑایا ۔
بالک بدھ سدائیوسُ مینوں پھلّ نہ کدی وگاہیا ۔
وار بڈھے دی بے عزت ہویا، جاں قبر کنارے آیا ۔
تسیں وڈے راٹھ زمیں دے خاوند، میں تکّ تسانوں آیا ۔'
55
'بیڑی بنھ توں ٹانگ اساڈے، تینوں کمی نہ کائی ۔
نورا کون بلائِ سنایا، بیڑی جنھے گھڑائی ۔
بنھسُ ٹانگ، ٹھکیوسُ چپا، ایہہ بڑی میں خوش آئی ۔'
آکھ دمودر کوئی نہ رکھی، بن میں چوچک جائی ۔
56
'صد بھتریا، چاچا، ماما، لجّ کہی گل پائی ۔
دیویں رسی، ونجھ گڈیہیں، رہن کریں اس تھائیں ۔
آون راٹھ، بنھ کھڑسن مینوں، تساڈی رہسی ناہیں ۔
ہیرے خبر کرو بھراواں، راٹھاں، ہکے پیو چوچک تائیں ۔'
57
تاں بھؤہاں چاڑھ بلیندی پھکا، اچے روہ علایہ ۔
'پھٹے نورِ دا پیو دادا، کیوں اتنا ڈر خایا ۔
ماری تھاؤں، نہ ٹلاں کسے، جے کوئی سنیساں آیا ۔
تاں سدی باپ چاچے دے تائیں، جے ہووی اکبر دا جایا' ۔
58
'تاں رسی گھن! تدھے گل لجا، ہور نہ کوئی سدیندی ۔
جیوں جانے تؤں لجّ تدھے گل ہبھا پئیا مینڈی ۔
آئے باجھ نہ رہسن پچھوں، توں تاں گئی کریندی ۔
گھن کڑیئے بیڑی دی رسی، دسے مرضی تینڈی' ۔
59
ٹھوکیوسُ ونجھ، لڈن رسی دتی، بیڑی بدھی تاہیں ۔
بنھ خوش حال ہویا سبھ آتن، ہبھناں بہت رجائیں ۔
جیوں جیوں ویکھن بیڑی ولوں، ہسّ کر نھاون اتھائیں ۔
آکھ دمودر میاں لڈن، کر دھیرج رہیا تداہیں ۔
60
تاں پہلے پہر کل آتن، ساگ مکھن روٹی کھاوے ۔
دوجے پہر پینگھاں تے پینگھن، گھنگنیاں گھن آوے ۔
تیجے پہر بیلے وچ کھیڈے، رینڈی کھکھڑی کھاوے ۔
چؤتھے پہر بیڑی وچ آتن، چھون چنھاؤں وکھاوے ۔
61
ایہہ سرشتا کڑیاں سندا، ایوں گزران کریندی ۔
جتھے سنے کوئی چنگا مندا، دھوں نہ دھکھن دیندی ۔
بلی بہادر آتن سارا، کسے نہ مول بدیندی ۔
آکھ دمودر چنگی مندی، دھروہی ہیر پئیندی ۔
62
تاں بیڑی ویکھ کوئی بکھلانا، کسے مرکھائی چائی ۔
پیٹ پجوتی سول ککیندا، نورِ خان سنائی ۔
"سن خانا ! کت نوں سر بدھی، کت نوں سرے ولائی ۔
بیڑی تینڈی رکھی سیالاں، حکمی پچھے پائی ۔
63
ایہہ سن خان کریندا کاوڑ، تاں کلّ راٹھ سدائے ۔
بیڑی بنھ سیالاں رکھی، لوک سبھے ویکھ کے آئے ۔
چاہو مرن-ولارو لوہا، پیوہُ رتّ ترہائے ۔
کرن تیاری، مرن تکیؤنے، لگے کرن سمباہے ۔
64
تاں سن نورِ خان صحیح سچ، سدّ کر ڈوم چلایا ۔
تاں کاوڑ کر خط لکھے تداہیں، "میں بیڑا سن پایا ۔
بیڑی لڈن بنھ بھیج دیو، چور اساڈا آیا ۔
ہکے تاں فکر کرو اس گلّ دا، نہیں تاں میں بھی آیا ۔"
65
آیا ڈوم جھنگ سیالیں، من میں غصہ خایا ۔
اگے خان ستھّ وچ بیٹھا، کر کلیان سنایا ۔
پچھے خان "کتھے ویسی اگے ؟ پچھوں کدوں آیا ؟
مونہوں ن بولیا مول ڈمیٹا، تاں کڈھ خط وکھایا ۔
66
تاں پڑھ چوچک روس بلیندا، جاں اس انج سنایا ۔
"بھیڈاں سنگ کدوکے جمے ؟ توں نورِ بھیج چلایا" ۔
منہ منہ چھتر کھا کے کمیں، بہں رناں دکھ پایا ۔
آکھ دمودر اوہ ڈمیٹا، منہ چوچکانے آیا ۔
67
ویندا ڈوم گیا چوچک تھے، خاناں نپّ بہایا ۔
کر منہ کالا، پوندے چھتر، ڈوماں زور وکھایا ۔
"ویکھ جنیندی نورِ سندی"، لوکاں آکھ سنایا ۔
آکھ دمودر ڈوم شرمندہ تاں منہ اوندھے آیا ۔
68
تیجی رات مڑ گیا خان تھے، گوئن جند بھریندی ۔
"خاناں حالَ اساڈا ڈٹھو ناہیں؟ جو سر مینڈے تھیندی ۔
رتّ ورتی جسا تھیا، کمیں تساڈا تھیندی ۔
میں مریندا لجّ کہ جاپے، پر امڑ پئی مریندی" ۔
69
ایہہ سن نورا روہ بلیندا، وڈے وین الائے ۔
کلے، کالے، نکرے، نیلے، ابلق، باز پیڑائے ۔
کرو تیاری نہ بہن تحمل، اپنے لوک بلائے ۔
آکھ دمودر ترے سے گھوڑا تے ترے ویہاں آئے ۔
70
علی علی کر وڈے غصے، کیہی رؤنسے آئے ۔
جیوں کر خان چڑھیندے بیڑی، تؤں پینڈا لشکر کھائے ۔
بھڑنے اتے چاؤ کٹک نوں، کو نہیں جو پانی پائے ۔
آکھ دمودر کوہاں چھیاں تے پیون رتّ ترہائے ۔
71
تاں کھلوئی پسند کریندے، مسلت بیٹھ کریہاں ۔
راہ چھوڑ کر پکڑو بیلا، بیڑی کپ چھکیہاں ۔
لڈن بنھ چلاہو مشکیں، بہتی مار کریہاں ۔
آکھ دمودر جے ملن اسانوں، تاں لوہے ہتھ پئیہاں ۔
72
راہ چھوڑ بیلے نوں تھیئے، رویاں اڈے گٹارے ۔
اڈی دھوڑ اکاشیں گئیا، چھپے نے امبر تارے ۔
وجی دھرت تے زمیں بلیندی جھلّ نہ سکے بھارے ۔
لڈن ویکھ ہویا منہ پیلا، آئے بھتے ہارے ۔
73
گھتّ کنّ انگلی لڈن کوکے، حالو حالَ کریندا ۔
"ہیرے وقت آئیوئی اوہو، لجا تدھ پئیندا ۔
تے ملیانی جہناں گھڑایا، بیڑا ہیئی جیندا"
کہے دمودر ہیر سیالیں لڈن انج ککیندا ۔
74
تج کر واڑی، دھاڑ کر دھانی، بیلے آتن ویندا ۔
اٹھی دھوڑ اکاش چھپایا، لڈن اوہناں وکھیندا ۔
"کانواں بھتے ہارے آئے لجا تساں پئیندا ۔
ہیرے صحیح سنجان تنھاں نوں، بیڑا ہیئی جیندا" ۔

75
تاں ہن ہیر تے نالے کڑیاں، گھرو گھری سبھ دھائیاں ۔
بھورے بنھ لیا نے جسے، چوری گھنّ سرواہیاں ۔
نالے ڈھالیں نپّ لئیاں نیں، بھڑنے تے سدھرائیاں ۔
آکھ دمودر ہکسُ گھڑی نوں، بیڑی اتے آئیاں ۔
76
تاں لڈن بولے "سن ہیرے کڑیئے! خبر کرو پیو تائیں ۔
آئے کٹک پرائے-دھیے، ایہناں جھلیسیں ناہیں ۔
بھائی ویر سدا اس ویلے، متّ بیڑا لین تاں تائیں ۔
ہیرے فکر اجیہا کیچے، میں گھر ویندا آہیں" ۔
77
"جاہ دور اکھیں دے اگوں، پہلاں تدھ مریہاں ۔
بھڑنے اتے چاؤ اساں نوں، کیوں کر ویر سدیہاں ۔
ویکھ تماشہ بھڑن اساڈا، کیڑے مار کریہاں ۔
آکھ دمودر وٹّ کچھوٹا، اگوں ہوئِ جھلیہاں" ۔
78
آکھے ہیر "سنو تسی کڑیؤ! مسلت ایہہ کریہے ۔
آئے پتر پرائے سمبل، اگوں ہوئِ جھلیہے ۔
آون گھوڑے ترٹن ولیں، اگوں ہوئِ نپیہے ۔
لڈن دا منہ ساوا پیلا، چلو تاں کھری کریہے ۔

79
آ کھلوتی ہیر فوج گھن، تاں منہ متھا لائے ۔
ادوں ادوں کٹک اکٹھے، دوہاں ندری آئے ۔
ویکھ حیران کھلوتے سمبل، راٹھ بہادر سائے ۔
کہے دمودر ہیر سیالیں، بھڑنے تے سدھرائے ۔
80
نورا ناؤں، ذات دا سمبل، گھوڑی گرم کرائے ۔
اڈی لائِ، آیا ہوئِ ترکھا، ہیرے ناؤں پچھائے ۔
دھروہ میانوں کڈھی مصری، پچھے اتے بھوائے ۔
"کہڑی ہیر تساڈے وچوں، میں نال متھا لائے ۔"
81
تاں کدی وچہہ ہرنی وانگن، جاں اس ایہہ سنایا ۔
"کے توں اننھا ؟کے کپ کڈھیا؟ مینوں سن نہیں پایا؟
میں ہاں ہیر، چوچک دی جائی، آؤ جھلیساں آیا" ۔
کہے دمودر ہیر سیالی، منہ متھا دوہاں لایا ۔
82
تاں دھروہ میانوں مصری کڈھی، سر ہیرے دے لائی ۔
گردی کھائِ گئی ولّ پچھوں، اوہ تاں سٹّ بچائی ۔
تاں دوجی چوٹ ماری پھر نورِ، گھوڑی پچھدوں آئی ۔
"بھجیں ناہیں اگوں جٹا، ہن واری مینڈی آئی" ۔
83
ہیر دھروہ کر ماری مصری، سر نورِ دے سٹی ۔
آئی راس، نہ گئی گھساویں، دھرتی رتّ ورتی ۔
ادھا دھڑ ہنے وچ پھاتھا، ادھا ڈھٹھا دھرتی ۔
آکھ دمودر کیکن دسے جن دھوبی ستھن گھتی ۔
84
تاں ہسی بھجّ اگیرے ہوئی "کیہا قہر کیتوئی ۔
اساں کھلیاں، مندا کیتو، جے کر بھیڑ لئیوئی ۔
ویکھ تماشہ بھچھّ اسانوں، لجھّ کرے سبھ کوئی ۔
عیب تیرا جے ہیرے ہووے، سبھ آتن رنڈا ہوئی" ۔
85
آکھے ہیر "سن ہسی بھینے ! ایہہ گلّ بندی ناہیں ۔
ہوئِ سکدار کھلووے پچھے، لعنت ہے تس تائیں ۔
مرنا جیون وسّ نہ کسے، ہوسی ربّ رزائیں ۔
آکھ دمودر ہسی بھینے، میتھوں مندی نہ کائی" ۔
86
"تیتھوں مندی نہ کائی بھینے ! توں اکھیں ویکھ تماشہ ۔
پتراں نال پرایاں لڑنا، متّ کر جانیں ہاسہ ۔
مرن مریون نال بندے دے، جی دا کی بھرواسا ۔
آکھ دمودر سورمے سوئی، جے لڑدیاں مڑے نہ پاسہ" ۔
87
"شاباش ہسی تیرے تائیں، سخن ایہہ بھلا کیتوئی ۔
آیا سمبل دھائ اساتھے، سائیں ویل دتوئی ۔
کیہی اج تسی ہوسو بھینے، پہلا بھیڑ پئیوئی ۔
آکھ دمودر ہتھ وکھاؤ، جے صفت کرے سبھ کوئی" ۔
88
"ویکھ تماشہ ہیر اساڈا بھیڑ اسانوں آیا ۔
اوہ مرد مہری ذات اساڈی ہوسی جو ربّ بھایا ۔
کرکے ہاٹھ کھلوہو بھینے ! جے تساں لوہا چایا" ۔
آکھ دمودر ویکھو یارو، کڑیاں جنگ مچایا ۔
89
ویکھ کھلوتے ساؤُ سبھے، ایہہ لڑنے نوں سدھرائیاں ۔
اکھیں ڈٹھا ساؤآں سبھنا، کوئی قدم اگیرے آئیاں ۔
چھکّ تلواریں کڑیاں سبھے، ڈھالی آن بھوائیاں ۔
آکھ دمودر ویکھو دل کڑیاں دا، علی علی کر دھائیاں ۔
90
رکھے ہتھ کماناں اتے، راٹھاں بھڑنا چایا ۔
ناؤں تازی گھڑیاں ملتانے، جیوں کرِ ساون آیا ۔
اڈن طرے بھمبیری وانگوں، ساؤآں پرھا بنایا ۔
آکھ دمودر بھڑن سورمے، لوہے نوں ہتھ پایا ۔
91
ڈھالیں رکھ سیالیں سر تے، کیہی رؤنسے گئیاں ۔
وانگوں کوہی سینے پرنے، علی علی کر پئیاں ۔
لڑنے اتے چاؤ سیالیں، ہوئِ اکٹھیاں پئیاں ۔
آکھ دمودر مرن اہولیا، ہوئِ جماتیں سہیاں ۔
92
وگیاں تیغاں، ادوں ادوں، کیہی صفت اکھاہیں ۔
لوتھاں جھڑنے زمیں دے اتے، رتّ لگے جنگھیں باہیں ۔
جوگنیاں رتّ پیون آئیاں، سیس دھڑاں تے ناہیں ۔
آکھ دمودر لال زمیں سبھ، التا جویں وواہیں ۔
93
اجے ادوں ادوں چاؤ بھڑن دا، آتن ٹلدا ناہیں ۔
جیوں کوئی شربت پیوے گھولکے، لوہا کھان تواہیں ۔
مار مار کر بولن سورمے، ہٹے لڑدے تاہیں ۔
آکھ دمودر ہیر سیالیں، باراں کیتے اجائیں ۔
94
کڑیاں اٹھ اجائیں ہوئیاں، پئیاں پھیر توائیں ۔
اجے لڑنے اتے چاؤ اساڈا، براگ لتھوسے ناہیں ۔
علی علی کر لشکر وڑیاں، جاون دیون ناہیں ۔
آکھ دمودر ہٹے ساؤُ، کڑیاں ہٹن ناہیں ۔
95
تاں ٹپ پچھوہاں ہوئے یارو، گھوڑے واگاں چائی ۔
ہو تیر واہ-گیا سبھ لشکر آتن پچھوں دھائی ۔
ہیرے ہوڑا پایا حکمی، اگے ونجھہُ نہ کائی ۔
کہے دمودر ہیر سیالی، مینوں ویکھو آئی ۔
96
نورا آکھے "سنہُ بھراؤ ایہہ نہ کم کریہے ۔
جے مراہاں کڑیاں ہتھوں، سوبھ نہ ایہو پئیہے ۔
لڈن چھوڑ چلو سن بیڑی، ہن لڑنا بھلا سو نیہے ۔
آکھ دمودر نورا آکھے، جو واگاں پچھاں چھکیئیے" ۔
97
"ہیر ونگار سنائے اچا، آکھے نورِ تائیں ۔
آئیوں چل اچیچا مینتھے، ہن پھر وننجے ناہیں ۔
بھڑنے اتے چاؤ اساڈا، اجے میں ہن آئی ۔
آکھ دمودر سنیاں نورِ، تاں دل گھتے ناہیں ۔
98
امبر پاڑ نککھیاں حوراں، ذات سیالیں پریاں ۔
میوہ کھائن، پٹّ ہنڈھائن، نکل جہناں دے گریاں ۔
ویکھو ہیا صحیح سیالیں، مرنوں ذرا نہ ڈریاں ۔
حکمی تیر چلائن اکھیں، بنا کھنبھاں باجھوں سریاں ۔
99
آکھے راٹھ سنو بھراؤ، آکھ سنائیں بھائیاں ۔
نہیں مناسب لڑن اساڈا، ایہہ لڑنے تے سدھرائیاں ۔
وڈے بہادر صحیح سیالیں بھڑنے اتے آئیاں ۔
آکھ دمودر سو کے جاپن، جیں ایہہ پیٹوں جائیاں ۔
100
اڈیاں مار چلائیو لشکر، ہیر پچھوہاں آئی ۔
"مونہیں کرہو کپڑے لتے، سٹّ نہ کرہو کائی ۔
داڑھی والا مڑ کھلوتا، منہ توں لجّ وننجائی ۔"
آکھ دمودر ایہہ سخن کر، پھری چوچک دی جائی ۔

101
مڑ دھرائے سٹے وچ نیں دے، کڑیاں آن دبائیاں ۔
رنی پہر ہکّ سلیٹی، کر ویراگ گلّ لائیاں ۔
کھائِ بھیڑ آئیاں پھر پتن، جتھے ولیں لائیاں ۔
آکھ دمودر کہیں سو خبریں، چوچک جوگ سنائیاں ۔

102
جیوں جیوں سندے، تؤں تؤں جلدے، کے کے آکھ وچارے ۔
جیوں گھٹ ساون بوند بہاراں، تؤں آئے لشکر بھارے ۔
بیلے دے وچ ماون ناہیں، وڈے بہادر سارے ۔
لڑدے ویر ہیر دے تائیں، جیتی امبر تارے ۔

103
بھئیئے مئیے ! کیا کیتو، اساں خبر نہ کائی ۔
اساں سنیاں، سمبل آئے، خبر نہ اساں رائی ۔
گئے کدھر توں دس اساں نوں ویراں گلّ چلائی ۔
دس صحیح سچ، آکھ سویلے، چلیئے کہڑی جائی ۔

104
"سن ویرا خانا! سلطانہ! کسے تساں نوں کوڑ سنایا ۔
بھکھے چاک کداؤں آئے، اوہناں ولیں نوں ہتھ پایا ۔
کڑیاں کڈھے چک کویں ہی، کوئی نظر نہ مینوں آیا ۔
کت نوں آکھاں تساں سنائیں، کچھ اکبر مینتھے دھایا ؟"

105
ہبھے پچھ سیالیں آئے، ہیر اکلی ہوئی ۔
لڈن دے منہ لالی آئی، آ سلام کیتوئی ۔
بھلا تھیا جو کٹک چلایا، تاں دل تازی ہوئی ۔
سوتک لاہ، لڈن چڑھ بیٹھا، دل توں دغا گئیوئی ۔

106
ات بھت جمی، ات بھت منگی، ات بھت کھیڈ-کھڈائی ۔
ات بھت بیڑی، ات بھت بیلا، جمی پلی اتھائیں ۔
اسے رؤنسے ہبھّ حقیقت، دمودر آکھ سنائی ۔
قصہ ایہہ سمپورن ہویا، ہن رانجھے تائیں جمائیں ۔

107
وڈے راٹھ زمیں دے اتے بھئیں نئیں دے سائیں ۔
موزم نام، ذات دا رانجھا، ڈھکن ستے پاہیں ۔
تسدے گھر وچ دھیدو جمیا، روشن روپ تداہیں ۔
واہُ جنیندی دھیدو رانجھا، سے ماواں جگّ وچ ناہیں ۔

108
گھر موزم دے دھیدو جمیا، ہوئی جگّ ودھائی ۔
گھر شدیانے موزم رکھے، عظمت کی رشنائی ۔
دو ورھیاں دا دھیدو ہویا، ڈھکّ رہی کڑمائی ۔
چہوں ورھیاں دا دھیدو ہویا، تاں سورج جھات وکھائی ۔

109
جے چھیاں ورھیاں دا دھیدو ہویا، تاں سبھ کو ویکھن آوے ۔
صورتَ، شکل واہُ تساڈی، تیریاں بختاں نال نہ داعوے ۔
جو ویکھے، وسّ تھیوے سوئی، پھاتھا ٹرن نہ پاوے ۔
آکھ دمودر تز رانجھے دا، بھراواں مول نہ بھاوے ۔

110 جے چھیاں ورھیاں دا پورا ہویا، تاں مئی رانجھے دی اماں ۔
ویر خوشی ہوئے سر تائیں، خاتر ذرا نہ جماں (جمع) ۔
متا کرن بھرا رانجھے دے، اس مار لڑائیے لماں ۔
آکھ دمودر مرے تاں چنگا، تاں خاتر ہووے جماں (جمع) ۔

111
جاں موزم نظر بھلیری ڈٹھی، مول ہی وسے ناہیں ۔
اٹھے پہر چھاتی دے اگے، مول نہ وسے کداہیں ۔
رات دہاں دھیدو نوں ویکھے، جیوں گل سنجھ سباہیں ۔
غالب صحیح شریک رانجھے دے، لوچن مارن تائیں ۔

112
طاہر، ظاہر، جیون، متا کیتا، چھوہر اسیں مریہاں ۔
کلّ عالم ویکھن آئے اس نوں، اسیں کینوں منع کریہاں ۔
مشکل سکداری اساں تائیں، جے اس جیون دیہاں ۔
آکھو بھائی ایویں بندی، ایہہ چھوہر اسیں مریہاں ۔

113
مارن متا پکایا تریہاں مول نہ ڈھلّ کریہاں ۔
ایہہ موزم سن پائی یارو، چونکی اسدی دیہاں ۔
لال وگاڑ لئے متّ کوئی، رو رو ہتھ وٹیہاں ۔
تجیا کھانا، سونا موزم، وساہ نہ ذرا کریہاں ۔

114
تاں من موزم ایہا کیتی، جو دھیدو جوگ منگائیں ۔
مئیؤس ماؤں، متّ میں ونجھاں، کیں دی جھولی پائیں ۔
ویراں مندی نیت کیتی، اسے وگاڑن تائیں ۔
اٹھے پہر موزم دھونئیں وانگوں، دھکھے، سنجھ، سباہیں ۔

115
تاں خان یعقوب وڑائچ وڈا، آہا راٹھ جنایا ۔
کر کر موزم فکر جو کیتا، باہمن ڈوم چلایا ۔
نو نو نیواں ہووے موزم، گلّ وچ پلہ پایا ۔
چوری لوکاں کولوں موزم، بہہ کر خط لکھوایا ۔

116
تاں کمیں اٹھ چلے بھائی، گئے تیجے دن تائیں ۔
جائ ملے یعقوب خان نوں، کری اسیس انھاہیں ۔
لکھیا خط جو موزم سندا، ڈمیٹے دتا تانہیں ۔
آکھ دمودر مونہوں نہ بولے، چٹھی کڈھ پڑھائی ۔

117
پڑھ کر خان فکر دل اندر، مونہوں نہ مول علایہ ۔
کلّ حقیقت کاغذ سندی، تاں پڑھ بوجھے پایا ۔
باہر چھوڑ فکر کر دل نوں، تاں چل اندر آیا ۔
آکھ دمودر سدّ قبیلہ، تاں بہہ خط وچایا ۔

118
"سنہو، سبھ قبیلہ مینڈا، پڑھ کر خط سنائے ۔
کرو پسند بیٹھ کر سبھے، ایہہ کمیں ہزاریوں آئے ۔
کرنا ہووے ساک موزم دے، تاں کمیں آدر نال بہائے ۔
کہو بھائی جو جی تساڈے، دل دی گلّ دسیاہے ۔

119
تاں کلّ قبیلہ سبھ ملایا، "خانا توں سر سائیں ۔
جے کر توں نہ جانیں خانا ! تاں کجھ اسیں اکھاہیں ۔
جاں دھیدو کارن پچارو آئے، تاں ہویا بخت اساہیں ۔
ایہہ ہکّ چھوہر منگے موزم، آکھے تاں سبھ دواہیں ۔

120
دے آدر، گھر رکھے کمیں، رتے پلنگھ بہائے ۔
اٹھوہاری رکھ کریہُ، ترگ یعقوب گھڑائے ۔
پچھ بھراواں تائیں خاناں، لے سونا ترگ بنائے ۔
آکھ دمودر پہرائے کمیں، راضی ہوئِ چلا ئے ۔


(اس رچنا تے کم زاری ہے)