گیت-(طرز انگریزی)

دین دنی دے مالک ! توں کردے بیڑا پار،
برکتاں وسا کے، باغ تے لیا بہار،
پا دے ٹھنڈھ ٹھار ۔ دین دنی…

تارے دے اندر رشنائی تیری،
سورج دے اندر گرمائی تیری،
ساگر دے اندر ڈونگھائی تیری،
آکاشاں تے تیرا کھلار ۔دین دنی…

ہاتھی تے کیڑی وچ اکو سامان،
ہر قطرہ لہو وچ انگنت جان،
ہر جان دے اندر تیرا مکان،
کی کریئے تیرا شمار ؟ دین دنی…

کرتار ! جگت-ادھار پتا !
میں نیچ ادھم اک بال ترا،
کر سکاں کتھن اقبال کویں،
اس الپ عقل دے نال ترا ۔

جد سرت نگاہ دوڑاندی ہے،
چندھیا کے چپ رہِ جاندی ہے،
تک تنیا قدرت جال ترا،
ویراٹ سروپ وشال ترا ۔

اک بیجوں برچھ نکلدے نوں،
پنگردے، پھلدے، پھلدے نوں،
رگ رگ وچ خون اچھلدے نوں،
تک پاوے نظر جمال ترا ۔

گرہ، تارے، بجلی، سورج، چن،
ند، ساگر، پربت، بن اپبن،
برہمنڈ ترے، بھو-کھنڈ ترے،
آکاش ترا، پاتال ترا ۔

توں آدی انت بن، اجر، اٹل،
توں اگم، اگوچر، اتل، اچل،
اج، امر، اروپ، انام، عقل،
انورت، اکھنڈ جلال ترا ۔

ودھِ، نارد، شیش ویاس جہے،
انگرا آدی لکھ ہار گئے،
کجھ حالَ ترا جد کہن لگے،
کر سکے نہ حلّ سوال ترا ۔

توں جھلکیں ہر آئینے وچ،
زرے زرے دے سینے وچ،
سینے دے گپت کھزینے وچ،
دھن مال، امولک لال ترا ۔

کلیاں وچ لک لک وسدا ہیں،
پھل دے چہرے پر ہسدا ہیں،
چڑھ وا دے گھوڑے نسدا ہیں،
واہ رنگبرنگ خیال ترا ۔

سبز دے ناد نہانی وچ،
پنچھی دی لے مستانی وچ،
ندیاں دے شور روانی وچ،
ہے گونج رہا سر تال ترا ۔

سرشٹی رچ دیویں موج لیا،
عر پرلے کریں اک نگاہ پھرا،
ریتا دریا، دریا ریتا،
واہ ندر-نہال ! کمال ترا ۔

ہر مندر جیجیکار ترا،
ہر صورتَ پر جھلکار ترا،
مہکار تری، شنگار ترا،
پرتاپ ترا، اقبال ترا ۔

ہے سندرتا ! ہے جوتی ! ہے شانت بحر دے موتی !
ہے لٹ پٹ کردے تارے ! ہے بزلی دے لشکارے !
ہے گرمی پریم-اگنیم دی ! اچیائی دھرم گگن دی !
آ جا ! میرے وچ آ جا ! وسماد نگر دے راجا !
لوں لوں وچ وس جا میرے، ہردے وچ لا دے ڈیرے !
کر باہاں انک سما لے، ساگر وچ بوند رلا لے ۔
میں توں ہوواں توں میں ہو، میں لہر بناں، توں نیں ہو،
نہ کوئی بھید پچھانے، میں توں نہ دو کر جانے ۔
اک رنگے تے اک رسیے، آ گھل مل کے ہن وسیئے ۔
توں ہر گھٹیا، ہر جائی، میں توں بھی دور ن کائی ؛
پر بند جدوں تک دیدے، مٹدے نہں سہنسے جی دے ۔
اوہلا کر کے اک پاسے، میں توں وچ فرق نہ بھاسے ۔
ایسا مل جائے ٹکانا، مٹ جائے آؤن جانا ۔
کر ہولا وانگ ہواڑاں، عر محکم وانگ پہاڑاں ؛
ہسمکھا انند رسیلا، نرمل، وشال چمکیلا ۔
چھٹ جان تماشے ہاسے، ہووے اکانت سبھ پاسے ،
سنگی نہ ہوون نیڑے، دکھ سکھ نہ جس تھاں چھیڑے ۔
ہووے چوترپھ ہنیرا، اک چانن چمکے تیرا !
اس چانن وچّ سما کے ؛ مٹ جاواں آپ مٹا کے ۔

(ابائیڈ ودھ می)
انگریزی پرارتھنا دا انوواد
(راگ کالنگڑا)
(دھارنا چرکھا کاتو تو بیڑا پار ہے)

ربّ جی ! رہُ میرے نال توں، ربّ جی :
وس کول میرے ہر حالَ توں، ربّ جی :

ہن سننج دا پہرہ چھا رہا، تے ہنیرا ودھ ودھ آ رہا ۔
دل ہندا اے ڈاوانڈول وے، رہُ سائیاں ! میرے کول وے ۔
ساتھی نہ کول کھلون جاں، دردی سبھ اہلے ہون جاں ۔
لک جی پرچاوے جان جاں، سکھ سارے کنڈ ولان جاں ۔
بن بنیاں دا بھائیوال توں،
ربّ جی ! رہُ میرے نال توں ۔

نکا جیہا دہاڑا زند دا، ہے پراہنا ہن گھڑی-بند دا ۔
جائے کاہلی کاہلی مکدا، انت نیڑے آوے ڈھکدا ۔
چوج جگّ دے رنگ وٹا رہے، ٹھاٹھ باٹھ لنگھیندے جا رہے ۔
چوپھیر اداسی چھائی اے، سبھ بنتر فکی پائی اے ۔
اک رسیا جو ہر حالَ توں،
ربّ جی ! رہُ میرے نال توں ۔

گھڑیاں جو بیتن میریاں، نت تانگھن مہراں تیریاں ۔
تدھ باجھوں کون بچا سکے، مینوں پاپ دے راہوں ہٹا سکے ۔
کوئی رہبر ہور نہ سجھدا، توہوں مان سہارا مجھ دا ۔
بھاویں جھکھڑ ہووے جھلیا، بھاویں نمل چانن کھلیا ۔
میرا ہردم رکھ خیال توں،
ربّ جی ! رہُ میرے نال توں ۔

اکھاں مٹدیاں جاندیاں میریاں،تے اڈیکن رشماں تیریاں ۔
کوئی پریم-نشان دکھال دے، وچ کالک بھیج جلال دے ۔
مینوں عرش دے کنگرے چاڑھ لے، بوہے بخشاں دے کھولھ کے واڑ لے ۔
پہُ فٹ پئی سرگ دوار دی، پھوکے جگ دے وہماں نوں ماردی ۔
جیؤن موت، دوہاں وچ ڈھال توں،
ربّ جی ! رہُ میرے نال توں ۔

چانن جی ! تسیں لنگھدے لنگھدے کی اکھیاں نوں کہہ گئے ؟
کھچّ کھچے، کر لمیاں باہیں،(اسیں)پھڑدے پھڑدے رہِ گئے ۔
بھج بھج موئے(تسیں)ہتھ نہ آئے(اسیں)گھٹّ کلیجہ بہہ گئے ۔
ہاڑے ساڈے کھنجھ زبانوں، اکھیاں تھانیں وہِ گئے ۔

اسیں ودھے، تسیں اہلے ہو گئے دے کے پینگھ ہلارا ۔
نورانی جھلکارے دا، اوہ، بھلدا نہیں نظارہ ۔
شمسی رشماں تھیں چندھیا کے، اکھاں بھیڑے بوہے،
بجلی-کوندی دھسی رگ رگ وچ تھرکیا جسا سارا ۔

گونج اٹھی، سر جھمن لگا، عقل ہوئی دیوانیں،
پریم-سرورم جیہا اک آ کے، سرت چڑھی اسمانیں ۔
سپنا سی، جاں ساپرتکھ سی ؟ ایہہ بھی تھہو نہ لگے،
اکھاں وچ، ہاں، بھاہ گلابی، رہِ گئی ٹکی نشانی ۔

(کافی)

پریتم جی ! کیوں ترساندے ہو ؟
پریم کسائے (اسیں) بھج بھج آئیے،
اگوں لک لک جاندے ہو ۔

نین لڑا کے، زند اوا کے،
سینے پریم مواتا لا کے،
لشک دکھا کے، دھہاں پا کے،
ہن کیوں اکھ چراندے ہو ؟

دھس گیا جگر تیر انیالا،
پٹ کھڑنا ہن نہیں سکھالا،
چمبک لوہے نوں دکھلا کے،
اپنا آپ بچاندے ہو ؟

پڑدے نوں ہن پرے ہٹاؤ،
بھر گلوکڑی ٹھنڈھک پاؤ،
کھل کے نوری جھلک دکھاؤ،
کس پاسوں شرماندے ہو ؟

جے کوئی ساتھوں ہوئی کھنامی،
جاں کجھ پریم-لگنیم وچ خامی،
بخشاں دے دروازے تھانیں،
کیوں نہیں پار لنگھادے ہو ؟

(اک جگیاسو دی آتما وچ بیٹھ کے)
ہے میرے اوہ ! کہ جدھا انت نہیں، آد نہیں،
ہے میرے اوہ ! کہ جدھا نام اجے یاد نہیں،
ہے میرے اوہ ! کہ جدھا گھر کتے آباد نہیں،
کون ہیں ؟کی ہیں ؟تے کس تھاں ہیں ؟ذرا دسّ تاں صحیح،
سادھی ؤ چپّ کہی ؟ کھل کے ذرا ہس تاں صحیح ۔

ڈھونڈدے تیرا ٹکانا، ہوئے برباد کئی،
تیرے در لئی کر گئے پھریاد کئی،
تیرے راہاں تے کھلے پھس گئے آزاد کئی،
رڑھ گئے تارو کئی، بھل گئے استاد کئی،
پھکر نے غوطہ لگا تھاہ ن پائی تیری،
اڈّ کے پا ن سکی عقل اچائی تیری،

سینہ ایکانت دا بھی وسدا نہ کدھرے پایا،
تیاگ دے ننگ تے بھی، ڈٹھا نہ تیرا سایہ،
وستیاں وچ بھی نظر جلوا نہ تیرا آیا،
نہ بیابانیں کتے جاپدا تنبو لایا،
دساں ایہہ پین، کہ ہے، ہے، پر اجے دور جہے،
دور جا جا کے بھی سندے ہی گئے ٭دور جہے٭ ۔

دوریاں کچھدے جد کر ن سکے ٹول کتے،
واج آئی، کہ اوہو ! دیکھ ذرا کول کتے،
اپنے اندرے مت، ہووے انبھول کتے،
کیتی پڑچول کتے، ٹول کتے، پھول کتے،
کھوجیاں کھونجاں سبھے، آئی کتوں وا بھی نہیں،
کیسا اندھیر پیا، ہیں بھی تے دسدا بھی نہیں ۔

اڈّ کے ایڈے اڈنبر نوں کدھر جا بیٹھوں ؟
دے کے جھلکارا جیہا، پڑدے کیہے پا بیٹھوں ؟
نیناں وچ تانگھ ٹکا، نین کتے لا بیٹھوں ؟
جیویندیاں پھیر کدی ملنے دی سہں پا بیٹھوں ؟
کنڈی وچ پھاہنا، تے اپر ن اٹھانا، ایہہ کی ؟
ہسدیاں تور کے پھر منہ نہ دکھانا ایہہ کی ؟

ڈاڈھا تڑپھایا جو نکلے تیرے دیدار لئی !
بھجے پروانے کئی، چمّ گئے دار کئی !
قیس، پھرہاد، رنجھیٹے تے مہینچار کئی !
ہو گئے ڈھیر، محبت دے خریدار کئی !
آیا کجھ ہتھ کسے دے، تاں سنگڑوا دتا !
جندرا نال ہی توں جیبھ اتے لا دتا !

جاں مجاجی نوں مزہ آیا، حقیقی ہویا،
صوفیاں بھی ن سنایا، کہ اگھاں کی ہویا ؟
ایڈیاں گھالاں دا بھی سٹہ اوہو ہی ہویا،
آپے وچ ڈانگ چلی، فٹّ نے پایا گھیرا،
فلسفہ ہمبھ گیا، تھیوریاں گھڑدا گھڑدا،
بہہ گیا تھک کے عمل، پوڑیاں چڑھدا چڑھدا ۔

جگاں توں پرشن تیرا ٹھیڈے پیا کھاندا ہے،
ہون تے حلّ پر اج تیک نہیں آندا ہے،
ہر کوئی گھوڑے قیاسی رہا دوڑاندا ہے،
انت پر لیلا تیری دا ن لیا جاندا ہے ۔
توں رہوں مون، تے سربگّ ن آیا کوئی !
آس دی ٹٹی قمر آگوُ ن پایا کوئی !

تاڑ کے بھیڑ لگی، درس دے چاہواناں دی،
تر پئی تور، دکھاوے دے ہرباناں دی،
لگ گئی گاڑھی چھنن، درشنی پلھواناں دی،
ہو گئی چاندی، کھزر-ویسیئے شیطاناں دی،
لٹیا خوب تے احمق بھی بنایا سبھ نے ۔
اپنے مطلب دا، رنگ چڑھایا سبھ نے ۔

دیکھ ایہہ لٹّ پئی، نیک روحاں آ گئیاں،
کڈھ کے بھٹھّ وچوں ٹھنڈھ کجھکُ پا گئیاں،
چار دن چوج وکھا، بھرم جیہا لا گئیاں،
کچی آوی سی اجے، بھید نہ سمجھا گئیاں،
چیلیاں چاٹڑیاں نقشہ ای پلٹا دتا،
وکھو وکھ ٹپلے بنا، رولا جیہا پا دتا ۔

نندیا، جھوٹھ، کپٹ، پھیر جمایا ڈیرہ،
راستیں بھلّ گئی، راہ نہ آیا تیرا،
ویراں وچ ہون لگا، وتکرا ٭تیرا میرا٭،
آپو وچ ڈانگ چلی، فٹّ نے پایا گھیرا،
حقاں دے بھیڑ چھڑے، امن پرے جا بیٹھا،
کنڈاں ملواندا جگت گھنڈی بھی بھنوا بیٹھا !

تیری انہوند نے، کی کی ن وکھایا سانوں ؟
وکھت کوئی رہِ بھی گیا ؟ توں جو ن پایا سانوں،
توں تاں بہتیرا گلوں لاہنا چاہیا سانوں،
ایسے پر ڈھیٹھ بنے، صبر نہ آیا سانوں،
ایہو کجھ ماپے الاداں نوں دیا کردے نیں ؟
آپنیا نال بیگانے ہی رہا کردے نیں ؟

ساڈے وچ بھیڑ صحیح، توں ہی چنگائی کردوں !
چکّ کے پڑدا ذرا، جلوا نمائی کردوں !
ڈمّ ڈوہیاں توں بچا، دل دی صفائی کردوں !
پاپ دے روگیاں دا دارو دوائی کردوں !
چاہندوں توں تاں کوئی ہتھ بھی پھڑن والا سی ۔
ہور کی کہیئے تیرا اپنا دل کالا سی ۔

کوریا ! دس تاں صحیح، توڑ وچھوڑے کد تک ؟
پیڑنا خون اجے دے دے مروڑے کد تک ؟
دھر دیاں وچھڑیاں ول، پانے نے موڑے کد تک ؟
کنا تڑپھانا اجے، کسنے نیں توڑے کد تک ؟
ایڈا ٹگار بھی کی ؟ آ ! کوئی انصاف بھی کر ۔
بسّ ہن جان بھی دے، بھلّ گئے معاف بھی کر ۔

ویکھدا ہیں، کہ نہیں ! اگّ کہی بلدی ہے ۔
ٹکڑیاں واسطے تلوار کویں چلدی ہے ۔
مچھی وکدی ہے کویں، سر نہ کوئی رلدی ہے ۔
تیری اولاد لہو پینوں بھی نہ ٹلدی ہے ۔
بھاویں کوڑی ہی لگو ! تیرے ہی سبھ کارے نیں ۔
تیری اک ہوند کھنوں، وکھت پئے سارے نیں ۔

توں جے وچ ہوویں کھڑا، عقل سکھاؤن والا،
جمیاں کون ہے پھر، لوتیاں لاؤن والا !
تونہیں پر ہوئیوں جے لک لک کے ستاؤن والا،
تیری لائی نوں اٹھے کون بجھاؤن والا ؟
آ ! اجے وقت حئی، وگڑی بنا لے آ کے،
کھوٹے کھریاں دی تونہیں لاج بچا لے آ کے ۔

پچھوں آکھینگا پیا، کیتی تساں کار نہیں،
صاف آکھانگے تدوں، دسی کسے سار نہیں،
توں ہیں معبود کھرا، ایس توں انکار نہیں،
ہوئیاں پر اج تلک اکھاں بھی دو-چار نہیں،
ساہمنے ہوئے بناں کر کے وکھاندے کس نوں ؟
لکھاں قلبوت کھڑے، دل دی سناندے کس نوں ؟

ہوکا دیندے ہاں پئے، گل نال لا لے ! لا لے !
تیرے بندے ہاں کھرے، قدماں 'چ پا لے ! پا لے !
تیری دیہلیز تے سر نیواں ہے، چا لے ! چا لے !
ہور کی آکھیئے ؟ جی کھولھ کے تا لے ! تا لے !
آیا ہن نہ تے قیامت نوں جے آیا کس کم ؟
سک گیا کھیت جدوں، مینہہ جے ورھایا کس کم ؟

معاف کرنا کہ ذرا کھلم-کھلیاں کہیاں،
تیرے اہساناں دیاں چیساں نے نکل رہیاں ،
ڈوبدوں آپ ن جے : ساڈیاں تونہیں وہیاں ،
اکّ کے نکلدیاں گلاں ن ایہو جہیاں،
تیرے بن کون سنے ؟ لاڈ تے روسے اڑیا !
تونہیں توں جاپنا ایں، پلہ تیرا آ پھڑیا !

توں نرنکار ہیں، پر روپ تاں دھر سکدا ہیں،
ساہمنے ہون توں پھر کاہنوں پیا جھکدا ہیں ؟
اؤجھڑیں بھٹکدی دنیاں نوں کھڑا تکدا ہیں ؟
جالیاں تاننوں کیوں مالی نوں نہ ڈکدا ہیں ؟
چلیگی کار کویں، اس طرحاں کارخانے دی ؟
جھلیئے جھڑک، تیرے بیٹھیاں، بیگانے دی ۔

ساڈی مرضی ہے کہ توں لک کے بہیں ہور ن ہن،
ہنے ہنے دی امیری دا رہے زور ن ہن،
سادھاں دا بھیس دھاری، لٹدے پھرن چور ن ہن،
مولوی پنڈتاں دا پیندا رہے شور ن ہن،
تیرے دربار دا نہ ہووے کوئی ٹھیکے دار،
ساہمنے بیٹھ کے توں آپ سنیں حالَ پکار ۔

اک توں ہیں تے تیرا اکو اکھاڑا ہووے،
کالے گورے دا نہ نت پیندا پواڑا ہووے،
حقاں ادھیکاراں دی بھی سول ن ساڑا ہووے،
زور تے زر دا نہ بے-ارتھ اجاڑا ہووے،
اکو جھنڈے دے طلے سبھ دا ٹکانا ہووے،
ہو رہا مل مل کے، پریم دا گانا ہووے،

تیری گلزار دے وچ بلبلاں دا گھر ہووے،
پنجرے جال تے صیاد دا نہ ڈر ہووے،
پوربی پچھمی نوں کھلھا تیرا در ہووے،
اکو تھاں کھا رہا زردار تے بیزر ہووے،
سرگ دی حرص اسے دنیاں تے پوری کر دے،
کول وس چاترک دے، دور اے دوری کر دے ۔

جیون-کیندر توں نکھڑ کے سنسار وچ اٹکی
پران وایو دا
ہاؤکا
(ہیر دی آتما وچ بیٹھ کے)

سئیؤ نی ! میں کی دکھ دساں،
کیوں نت دیاں دہائیاں،
پرزہ پرزہ ہووے جندڑی،
نیناں جھڑیاں لائیاں ۔

نج میں کھیڑیں آئی ہندی،
نج چھڈ تردی پیکے،
سہرے پے گئے پیچ کولے،
کیتی قید قصائیاں ۔

جس سجن مینوں چرنیں لا کے،
جیون جوگی کیتا،
اس جندڑی نوں، دھوکھا کھا کے،
بیلے وچ چھڈّ آئیاں ۔

جے جاناں، اس طور سیالوں،
جھات نہیں مڑ پانی-
گل وڈھدی اس قاضی دا، جن-
گل وچ پھاہیاں پائیاں !
سکّ اٹھے، اڈ چڑھاں اگاسیں !
پیر ادھے جا چماں،
سڑ جاوے ایہہ چولا، چاترک،
(جن) پائیاں ایڈ جدائیاں ۔

پریتم دے ملاپ نال نہال ہوئی
روح دا، ٹکے رہن دا
ترلا
(ہیر دی آتما وچ بیٹھ کے)
1-سردھا

پالی پالی مت آکھو اڑیؤ ! (نی او) دین دنی دا والی،
اس دے دم تھیں اڈدا پھردا (نی اے) کھلڑ میرا خالی ۔
جس پاسے میں جھاتی پاواں، (مینوں ) اوہو دیئ دکھالی،
روپ جلالی جھلکاں مارے، پھل پھل، ڈالی ڈالی ۔

2-ملاپ

سہک سہک کے پریتم جڑیا، (اساں) اکھاں وچ بہایا،
ایتھوں صد کے دل دی کھونجے، (اساں) رتڑا پلنگھ وچھایا ۔
جھولی پا کے طعنے میہنے، (اساں) ماہی گھریں وسایا،
بوہے بھیڑ رچائیاں راساں، (اساں) جو منگیا سو پایا ۔

3-تدروپتا

بھولے لوکی کہن سدائن، (اساں) مر مر جگّ پراتا،
چالے پائے (اساں) ساک کوڑاوے، (جد) مل گیا جیون-داتا ۔
پریم پلیتے تے بھجّ مویا (دل) بھمبھٹ چپّ-چپاتا،
سیج سہاوی تے چڑھ ستا چھڈّ دنیاں دا ناطہ ۔

مرلی منوہر دی درشن-تانگھ وچّ، بوہے تے کھلوتی اک
گوالن اپنا رڑھے جاندے دل نال گپت گلاں کردی ہے ۔

رہُ رہُ، وے جیا جھلیا !
آکھے بھی لگ جا، ملیا !
اڑیا ن کر، لڑیا ن کر ۔
کڑھیا ن کر، سڑیا ن کر ۔
وے ویریا !
کی ہو گیا ؟
رولا ن پا !
ڈبدا ن جا !

ٹل جا اموڑا، پاپیا !
رو رو کے دیدے گال نہ !
وے نامرادا ! ٹھہر جا !
پٹ پٹ کے ہو جلہال نہ !
اودوں نہیں سی ورجیا ؟
آ باز آ ! آ باز آ !
نہں نہ لگا !
پھاہیاں ن پا !
پلہ بچا !
نیڑے ن جا !

واٹاں نی ایہہ دکھیاریاں،
منزلاں نی بڑیاں بھاریاں،
رو رو کے ہن جی کھائیں کیوں ؟
گھبرائیں کیوں ؟ چچلائیں کیوں ؟
پھس گئے تے پھر کی پھٹکنا ؟
جیرا وی کر، وے کاہلیا !
اوہ ویکھ، سورج ڈھل گیا !
گردہ وی اڈن لگ پیا !
گٔوآں دا چونا آ رہا ۔
سن تے صحیح ۔
واج آ گئی !
اوہ بنسری !
وجدی پئی ۔

صدقے گئی ! اوہو ہی ہے !
ہاں ہاں، اوہو ہی دیکھ لے !
رج رج کے دیدے ٹھار لے !
کوئی پجّ پا کھلہار لے !
وے موہنیا !
ایدھر تے آ !
وچھا میرا،
پھڑ لے ذرا !
میں دھار کڈھن لگی آں !

(کنس نوں مار کے سری کرشن جی متھرا دے راج پربندھ وچّ جٹّ جاندے ہن، پچھوں برج گوپیاں
ولوں سنیہے تے سنیہے آؤندے ہن ۔انت کرشن جی اودھو نوں بھیجدے ہن، کہ ساڈی لاچاری جتا کے،
گوپیاں نوں گیان اپدیش کر آؤ ۔اودھو دیاں گلاں توں کھجھ کے رادھا اسنوں اتر دیندی ہے ۔پریم
لگن وچّ جھلی ہوئی ہوئی، گلّ ادھو نال کردی ہے تے کوئی گلّ کرن ویلے کرشن جی نوں سنمکھّ
کر لیندی ہے ۔)
(1)
اودھو کاہن دی گلّ سنا سانوں، کاہنوں چنگ چواتیاں لائیاں نیں ؟
مساں مساں سن آٹھرن گھاؤ لگے، نویاں نشتراں آن چلائیاں نیں !
اسیں کالجا گھٹّ کے بہہ گئے ساں، مڑ کے ستیاں کلاں جگائیاں نیں !
تیرے گیان دی پڑی نہیں کاٹ کردی، اےنہاں پیڑاں دیاں ہور دوائیاں نیں !
آپ آؤن دی نہیں جے نیت اس دی، کاہنوں گونگلو توں مٹی جھاڑدا ہے ؟
جیکر اگّ نوں نہیں بجھاؤن جوگا، پا پا تیل کیوں سڑیاں نوں ساڑدا ہے ؟
(2)
اس نوں آکھ، اکھیں آ کے دیکھ جائے، سانوں کونج دے وانگ کرلاندیاں نوں ۔
واٹاں وینہدیاں انوسیاں پاندیاں نوں، تارے گن گن کے راتاں لنگھاندیاں نوں ۔
سانگاں سہندیاں، جند لڑچھاندیاں نوں، گھل گھل ہجر وچ مکدیاں جاندیاں نوں ۔
فٹ گیاں نصیباں تے جھوردیاں نوں، گھروں کڈھ برکت پچھوتاندیاں نوں ۔
توں تاں متھرا دیاں کنجیاں سانبھ بیٹھوں، ایدھر گوکل نوں وجع گئے جندرے وے !
جا کے، گھراں ول مڑن دی جاچ بھلّ گئی، نکل گیوں کہڑے وار چندرے وے !
(3)
گلاں نال کی پیا پرچاؤندا ایں، اسدے پیار نوں اساں پرتا لیا ہے ۔
مارے کبجاں دی ہکے ایہہ گیان-گولی، بوہے وڑدیاں جنھیں بھرما لیا ہے ۔
اودھو ! کورڑو موٹھ وچ موہ پا کے، اساں اپنا آپ گوا لیا ہے ۔
دکھاں پی لیا، غماں نے کھا لیا ہے، کندن دیہی نوں روگ جیہا لا لیا ہے ۔
اےنہاں تلاں وچ تیل ہن جاپدا نہیں، سارا ہیج-پیاج میں ٹوہ لیا ہے ۔
ہچھا، سکھ ! جتھے جائے گھگّ وسے، ساڈے دلوں بھی کسے نے کھوہ لیا ہے ۔
(4)
آکھیں : کچیا ! سچ نوں لاج لائیؤ ! سخن پالنوں بھی، بسّ ! رہِ گؤں وے ؟
کالے بھور دی بان نہ گئی تیری، جتھے پھلّ ڈٹھا، اوتھے بہہ گؤں وے !
سانوں گیان دے کھوہاں وچ دیئں دھکے، آپ مالن دے روڑھ وچ وہِ گؤں وے !
ڈنگر چاردا وڑ گؤں شیش محلیں، گھوٹ گھوٹ گلاں کرن ڈہِ گؤں وے !
ہچھا کنس دیاں گدیاں سامبھیاں نی، ساڈے نال وی انگ کجھ پال چھڈدوں ۔
کوئی محلاں دیاں لوہلاں نہیں لاہ کھڑدا،دو دن سانوں وی دھولر وکھال چھڈدوں۔
(5)
آکھیں : پریم ایہہ پچھاں نہیں مڑن جوگا، بیڑے صدق دے ٹھلھدے رہنگے وے !
اےنہاں نھواں توں ماس نہیں وکھ ہونا، جد تکّ چند سورج وڑھن لہنگے وے !
ایس عشقَ دی چھڑیگی وار ماہیا ! جتھے چار بندے رل کے بہنگے وے !
کڑیاں کبجاں دا کسے نہیں ناؤں لینا، 'رادھا' آکھ پچھوں کرشن کہنگے وے !
ترے سو سٹھّ جڑ پئیگی نعر تینوں، جم جم ہون پئے دونے اقبال تیرے ۔
پرلو تیک پر مندراں وچ، چاترک، ایسے بندی نے وسنا اے نال تیرے ۔

(اسوک باغ وچ بیٹھی ستی سیتا دے، سری رام
چندر جی دے ویوگ وچ کیرنے)

(1)
سوآمی ! سلّ جدائی دے بری کیتی،
لڑچھ لڑچھ کے گھیرنی کھائی دی اے،
کر کر کیرنے سندھیا پائی دی اے،
للاں لیندیاں ٹکی چڑھائی دی اے،
تیل عمر دے دیویوں مکّ چکا،
چربی ڈھال کے جوت ٹمکائی دی اے ۔
تار دماں دی پتلیؤں ہوئی پتلی،
روز باریوں کڈھ کڈھ ودھائی دی اے ۔
جد تک ساس تد تک آس کہن لوکی،
ایس لٹک وچ جان لٹکائی دی اے ۔
سائیاں سچ آکھاں مرنا گلّ کجھ نہیں،
ایپر ڈاڈھی مصیبت جدائی دی اے ۔

(2)
بھلدی بھٹکدی جے کدی اونگھ آوے،
پنچبٹی وچ بیٹھیاں ہوئی دا اے،
کلیاں گند کے سہرا پروئی دا اے،
گل وچ پاؤن نوں بھی اٹھ کھلوئی دا اے،
ایسے پلک وچ پلکاں اکھیڑ سٹے،
نامراد سپنا ڈاڈھا کوئی دا اے،
اوڑک اوہو وچھوڑا تے اوہے جھورے،
بہہ بہہ چندرے لیکھاں نوں روئی دا اے ۔
ایسے وہن وچ رڑھدیاں، وین پا پا،
رات اکھاں دے وچدی لنگھائی دی اے ۔
موت چیز کی ہوئی اس سہم اگے،
سائیاں ڈاڈھی مصیبت جدائی دی اے ۔

(3)
لومبے اگّ دے اندروں جدوں اٹھن،
سومے اکھیاں دے چڑھ کے چو پیندے ۔
سڑدے ہنجھوآں دی جتھے دھار پیندی،
چھالے زمیں دی ہکّ تے ہو پیندے ۔
میرے کیرنے رکھ کھلہار دیندے،
پھلاں نال لوں کنڈے کھلو پیندے ۔
رات سنّ ہووے ، پربت چو پیندے،
ندیاں وین پاؤن تارے رو پیندے ۔
رڑہدے جان پتر، غوطے کھان پتھر،
اٹھدی چیک جد میری دہائی دی اے ۔
بے زبان پنچھی بھی کرلاٹ پا پا،
آکھن ڈاڈھی مصیبت جدائی دی اے ۔

(4)
اوہو چند ہے رات نوں چڑھن والا،
جس دی لوء وچ کٹھیاں بہی دا سی،
اوسے طرحاں دی باغ بہار بھی ہے،
جس دی مہک وچ کھڑدیاں رہی دا سی،
لگراں اوہو شگوپھیاں نال بھریاں،
بھج بھج آپ جنہاں نال کھہی دا سی ۔
اوہو وا ٹھنڈھی اوہو تریل-تپکے،
موتی کھلرے جنہاں نوں کہی دا سی ۔
تیرے باجھ ہن کھان نوں پئے سبھ کجھ،
پا پا واسطے کنی کھسکائی دی اے ۔
بھکھدے کولیاں وانگ گلزار لوہے،
ایسی پٹھی تاثیر جدائی دی اے ۔

(5)
اک پلک ایدھر کتے آ جاندوں،
جند سہکدی تے جھاتی پا جاندوں ۔
نالے بھجدیاں آندراں ٹھار جاندوں،
نالے اپنا فرض بھگتا جاندوں ۔
میری جگاں دی تانگھ مکا جاندوں،
نالے پریت نوں توڑ نبھا جاندوں ۔
جنہاں ہتھاں نے دھنش مرنڈیا سی،
راون جنّ نوں بھی اوہ وکھا جاندوں ۔
ایہہ بھی چاترک کیتیاں پا لیندا،
کیکر ستی دی جندڑی ستائی دی اے ۔
ساری دنیاں دے وکھتاں نوں پاؤ اکدھر،
پھر بھی بھاری مصیبت جدائی دی اے ۔

راجا روی ورما دے بنائے چتر ٭شکنتلا پتر لیکھن٭
نوں ساہمنے رکھ کے لکھی گئی

(ناراض چھند)
اجاڑ نوں وسائِ کے، بہار لان والیا !
بہار پھیر آپ ہی اجاڑ جان والیا !
اتیتنی ندان نال پریتاں پان والیا !
اکاش چاڑھ پوڑیؤں، ہٹھانہ وگان والیا ! 1.

انجان ویکھ سادھنی، اسادھ روگ لا گؤں !
آزاد شیرنی نوں پریم-پنجرے پھسا گؤں !
چرائ چتّ چتّ پھیر اکھیاں چرا گؤں !
سہاگ بھاگ لائِ، وانگ چھٹڑاں بہا گؤں ! 2.

کمارِ کنج دا قرار لٹیا پلٹیا،
ہنڈائ روپ، پان وانگ چوپ، پھوگ سٹیا،
رڑھائ پریم-دھاریم وچّ، پھیر نہ پتہ لیا،
کہ جیؤندی رہی بیمار، یا مری بناں دوا ؟ 3.

رسال نین، روپ رنگ، شیلتا بہادری،
سبھاؤ دیکھ مٹھڑا زبان کھنڈ دی چھری،
چھلی گئی ابول، دیکھ لمب پوچ ظاہری،
وسائِ وچّ اکھیاں، گھمائ جندڑی چھڈی ۔ 4.

پرنتو ہائِ شوک ! فقیرنی لٹی گئی،
لپیٹ وچّ آ گئی، چلاک چتّ چور دی،
انجان ودیا معصوم نوں اے کی معلوم سی،
کہ سنکھیئے-ڈلییئے، گلیپھ کھنڈ نال، ہے دھری ۔ 5.

پتہ ن سی، کہ ٹھیک آکھ چھڈیا سیانیاں،
کہ لائیے ن نیہں نال راہیاں مسافراں،
او بھور وانگ پھلّ ٹولدے سدا نواں نواں،
ٹکاؤ نال بیٹھ نہ آرام لین اک تھاں ۔ 6.

او گھاتکی ! انجان نال گھات کی کمایا ؟
ایہو ترا پیار سی ؟ جدھی پسار مایہ،
میں ڈول کھچدی نوں ڈول ڈول نے ڈلایا،
شکار وانگ مار، سار لین بھی ن آیا ۔ 7.

ذرا کو حالَ ویکھ جا پیار دی بیمار دا،
گلاب تے بہار رنگ پھیریا وسار دا،
جنھیں دنیں ہزار چیز چاہِ نت نعر دا،
مرا شریر ہوکیاں وکھے سماں گزاردا ۔ 8.

کیہا ہنیر پے گیا ! نصیب سوں گئے مرے،
بلان دا خیال یاد ہی رہا ن ہے ترے،
بھلا لیا دھیان راج دے بکھیڑیاں کتے ؟
کہ ہو گیا اچیت بھور ہور قول پھلّ تے ؟ 9.

نہ یاد آؤندی کوئی گھڑی ناراض ہون دی،
رجھاؤندی، ہساؤندی، کلی طرحاں کھڑی رہی،
بری بھلی کہی جِ ہو، سڑے زبان چندری،
ہران ہاں کہ پھیر میں ترے منوں کویں لہی ؟ 10.

بسنت نے نکھار کڈھیا، کھڑی کلی کلی،
مراد پائِ، گود ہے ہریک شاخ دی ہری،
سہاگناں شنگار لا، سندھور مانگ ہے بھری،
پرنتو میں ابھاگنی اڈیک وچّ ہاں کھڑی ۔ 11.

جدوں دھیان چھاپ ولّ جائ، گھیر کھانیاں،
کراں ولاپ، کونج وانگ، ویکھ کے نشانیاں،
ترا نشان سانبھ سانبھ جند نوں بچانیاں،
امان اپنی سنبھال، آن کے گمانیاں ۔ 12.

کیہا کٹھور جی بنا لیا، گھراں نوں جائ کے،
ن ہور جند ساڑ، تائ تائ، آزمائ کے،
ملوک جندڑی چلی گئی جِ تائ کھائِ کے،
بنائنگا کہ لوتھ دا، سماں کھنجھائ آئِ کے ۔ 13.

نیائ-شیلئ راجیا ! مرا نیاں کما لئیں،
٭دکھنت٭ نام دی خریت، دکھ توں بچا لئیں،
بنا لئیں سناتھ، پاس اپنے بلا لئیں،
٭شکنتلا٭ رلے اجاڑ، اجڑی وسا لئیں ۔ 14.

معصوم درشک دے مونہوں ۔ اک انگریزی کویتا
دے آدھار پر لکھی گئی ۔

(1)

نکیاں ہندیاں ؛ میں اک واری،
دیکھی سی اوہ کنج کماری ۔
بھولی بھولی، پیاری پیاری،
دنیاں دے ول چھل توں نیاری !
پہُ پھٹدی ہے جویں سویلے،
کھڑی کھڑی جاپے ہر ویلے،
تریل بسنتی وانگ رسیلی،
نرمل، ٹھنڈھی تے شرمیلی،
پھلّ بہاری، گڈیاں کھینوں،
ملے ہوئے سن ساتھی اینوں،
فکر ن فاقے نیڑے ڈھکدے،
کھیڈیں چائیں دہاڑے مکدے ۔
اپنے آپ گیت کوئی گا کے،
کھڑ پیندا سی جی مسکا کے ۔

(2)

پھر دیکھی میں دوجی واراں،
اٹھدی عمر، ستاراں ٹھاراں ۔
لمی، اچی، چھیل نروئی،
شادی لایق ہوئی ہوئی ۔
کومل، سندر، سجی شنگاری،
دل وچ بھکھے پریم-چنگیاڑی ۔
روپ جوانی ٹھاٹھاں مارے،
چھلکے، ڈلھکے، وانگر پارے،
مٹھے بول، آواز رسیلی ۔
اکھاں دے وچ بھاہ شرمیلی ۔
چندن بدنی جد کھڑ پیندی،
کئی چکوراں نوں موہ لیندی ۔
پر نصیب سی اکسے جی دا ۔
مان جنوں سی ایس کلی دا ۔

(3)

کئی سال ہور جد بیتے،
پھر میں اس دے درشن کیتے ۔
اس ویلے سی روپ جلالی،
دانی، سگھڑ، ٹھرمے والی ۔
پریم-باغم دیاں خوشیاں مانے،
کنت-پیاری، دھرم پچھانے ۔
کلیؤں قدرت پھلّ بنائی،
پھلوں پھر پھل بھی لے آئی ۔
انساں والی، گود انجانا،
ساقیں انگیں آؤنا جانا ۔
دن سائیں نے ایسے پھیرے،
بھاگ لگا سی چار چپھیرے ۔
ایسی سوہنی، پیاری، مٹھی،
اس توں پہلے نہں سی ڈٹھی ۔
پھیر اخیری درشن پایا،
جد درگاہوں سدا آیا ۔
سر تے چھتر نورانی جھلے،
سرگاں دے دروازے کھلے ۔
ربّ ادے وچ وسّ رہا سی،
چہرہ کھڑ کھڑ ہسّ رہا سی ۔
لوڑاں تھوڑاں فکر ن فاقے،
تنگ کرن کوئی ایتھے آ کے ۔
نہ ڈر خوف کوئی اس ویلے،
مکّ گئے سنسار-جھمیلے،
شانت سروپ انندمئی سی،
تارے وانگر ڈلک رہی سی ۔
اس ویلے سندر سی جیسی،
کدے ن دیکھی سی میں ایسی ۔

(1)

کنت دی پیاریئے ! روپ شنگاریئے !
چند دے وانگ پروار-پرواریئے !
پھلّ پھل نال بھرپوریئے ڈالیئے !
نکیاں نکیاں بچیاں والیئے !

پیار وچ کھیویئے ! پریم-مستانیئے !
ٹھنڈھیئے ! مٹھیئے ! دھیریئے دانیئے !
گرستھ وچ گرسی دھندال وچ دھسیئے !
فرض مریاد دے جال وچ پھسیئے !
بنھنیں بجھیئے ! ٹہل وچ رجھیئے !
مالکے، پالکے، خالکے گجھیئے !

نھائ دھو، تلک لا، پھلّ منگوائ کے،
دھوپ نئیوید وچ تھال دے لائِ کے،
مندریں روز کس واسطے جانیئیں ؟
بھٹکدی پھرنیئیں، جھاتیاں پانیئیں !
در بدر ہوئں کس چیز دے واسطے ؟
پوجدی پیر کس لابھ دی آس تے ؟
تیرتھیں جانیئیں بھکھیاں مرنیئیں،
نکّ نوں رگڑدی منتاں کرنیئیں،
دیویاں دیوتے اک ن چھڈدی،
سیؤندی پوجدی دندیاں اڈدی ۔
مڑھی، مٹھ، گور، صلع پتھراں دھیاؤندی،
تلسیاں، پپلاں پاس کرلاؤندی ۔

سادھوآں پاس جا مٹھیاں بھرنیئیں،
واسطے پانیئیں، کیرنے کرنیئیں ۔
کاش دے واسطے کار ایہہ چکی آ !
ترلیاں نال ایہہ جیبھ بھی سکی آ ۔

راج ہے، بھاگ ہے، آل اولاد ہے،
آل دوآلڑے باغ آباد ہے ۔

انگلی بال، اک ہکّ تے لال ہے،
رات دن واہ آنند دے نال ہے ۔

ہور کس چیز دی رانیئے ! بھکھ ہے ؟
رڑک کی ہور ؟ کس گلّ دا دکھ ہے ؟

موت دا خوف ہے ؟ نرک دا تراس ہے ؟
بھوجلوں مکت ہو جان دی آس ہے ؟

بھگتِ دے واسطے چتّ ہے بھرمدا ؟
سدھڑا راہ نہیں لبھدا دھرم دا ؟

(2)

آ ! ذرا بیٹھ، کجھ گلّ سمجھا دیاں،
اؤجھڑوں کڈھ کے ڈنڈیئے پا دیاں ۔

باہر کجھ بھی نہیں رکھیا، بھولیئے !
آ ذرا آپنے اندرے ٹولیئے !

نعر دا دوار ہی دوارکا دھام ہے،
گنگ، گوداوری، پراگ برجگام ہے ۔

گھرے گھنشام گھٹگھٹ وکھے وسدا،
پریم دی ڈور تے نچدا ہسدا ۔

اجلا رکھ اس دھرم-استھان نوں،
مندراں وانگ چمکائ کے شان نوں ۔

صاف وایو رہے رمکدی دوار تے،
تندرستی سدا آئے پروار تے ۔

ٹھکّ سر چیز ہر اک دھر لائِ کے،
چھنڈ پھٹکائ کے، مانز لشکائ کے ۔

ریجھ دے نال کر تیار پکوان نوں،
روچکی پاچکی ہوئِ جو کھان نوں ۔

بھوگ لگوائ معصوم سنتان نوں،
کنت بھگوان نوں، میت مہمان نوں ۔

(3)

کنت بھگونت پرتکھّ اوتار ہے،
آپ ہر حالَ وچ لے رہا سار ہے ۔

آپ دکھ جھلّ آرام پہنچاؤندا،
لدیا پتھیا رات گھر آؤندا ۔

پوردا آس نہ بول پرتاؤندا،
ہسّ پرچاؤندا ناز کرواؤندا ۔

اوس دا دان گھر رجھدا پکدا،
دیندیاں دیندیاں مول نہ تھکدا ۔

آؤندے سار وچ اکھ بٹھلائ لے،
ہتھ تلیاں طلے رکھ پرچائِ لے ۔

ٹھار دے چتّ، اشنان کروائ کے،
ترپت کر دیوتا، بھوگ لگوائ کے ۔

نیویاں چل کے، مٹھڑا بول کے،
کھنڈ گھیؤ پریم تے ٹہل دا گھول کے ۔

اس دیاں کھٹیاں رکھ سنبھال کے،
ورت بے شکّ، پر دیکھ بھال کے ۔

سانبھ کے رکھ کجھ دکھ سکھاں واسطے،
لجّ لیہ، ریت عر ڈھنگ دی آس تے ۔

ہتھ بھی چھنک، اپکار کر، دان دے،
دیکھ توفیق پر یوگ جو شان دے ۔

(4)

ایس توں بعد اک دھرم ہے نعر دا،
قدرتی نیم عر حکم کرتار دا ۔

آل اولاد نوں جمنا پالنا،
جہد نوں جالنا، گھال نوں گھالنا ۔

گربھ دا بھار جو سونپیا نعر نوں،
رکھنے واسطے کیم سنسار نوں ۔

اگلیوں باریوں لنگھ کے آؤنا،
جند نوں موت دے منہ پاؤنا ۔

تد کتے جائ کے شکل سنتان دی،
ویکھنی ملے ایہہ دات بھگوان دی ۔

پوٹیاں نال انگوراں نوں پالنا،
جان دے نال لا بال سنبھالنا ۔

اپنی جند نوں کھیہہ وچ رولنا ۔
گند نوں مدھنا، چین سکھ گھولنا ۔

پھلّ دے وانگ اس جند نوں ٹھارنا،
نیند نوں وارنا، بھکھ نوں مارنا ۔

جیبھ نوں وانجنا ہولیؤں بھاریؤں،
تتیؤں، تھندھیؤں، خٹیؤں کھاریؤں ۔

گوڈنا، سنجنا، راکھیاں کرنیاں،
ڈاکٹر وید دیاں چٹیاں بھرنیاں ۔

سکھناں سکھدیاں ربّ رچھپال جے،
چاڑھ دے توڑ ایہہ ماتا دا مال جے ۔

پالنا، پوسنا، پونجھنا کجنا،
ہسدے کھیڈدے ویکھ نہ رجنا ۔

کم وچ چمّ پر خیال ہے لال تے،
نچدی نیجھ ہے بال دے تال تے ۔

(5)

بال اس باریوں لنگھ جد جاؤندا،
بھار اک ہور سر نعر دے آؤندا ۔

نیک بد چج آچار سمجھاؤنا،
طوطیاں وانگ سبھ گلّ سکھلاؤنا ۔

جھوٹھ توں ورجنا، ول سچ لاؤنا،
برے تے بھلے دا فرق دکھلاؤنا ۔

اٹھنا، بیٹھنا، بولنا، چلنا،
دسّ پھر ودیا واسطے گھلنا ۔

متّ سکھلائ کے پھیر پرنھاؤنا،
دھرم عر کرم دیئے ڈنڈیئے پاؤنا ۔

(6)

ایڈڑے فرض جد ربّ نے پائے نے،
ہور کی آپ توں نال چمبڑائے نے ۔

اٹھ مردانگی نال کر کار توں،
آرتی چاڑھ اس باغ پروار نوں ۔

رام رچھپال ہے، کرشن گوپال ہے،
ویشنو شیلتا، بھگوتی زوال ہے،

جاگ پربھات اشنان کروائ نے،
اجلے سوہنے چیر پہنائ نے،

لاپسی دودھ دا بھوگ لگوائ دے،
جو تیرے پاس ہے، بھیٹ بھگتائ دے ۔

رون تاں پیار دے نال پرچائِ دے،
رہن تاں ونڈ کے کھان سمجھائِ دے ۔

بھاگوت پاٹھ ہے لوریاں تیریاں،
پیار دی نیجھ پردکھناں پھیریاں ۔

کھنڈ دے وچّ جد پرچدا بال ہے،
ویکھ کیا وجدا سنکھ گھڑیال ہے ۔

جیؤندے جاگدے دیؤتے چھڈّ کے،
سیؤنے سیل کی دندیاں اڈّ کے ۔

سونپ جو چھڈیا کار کرتار نے،
بہت ہے ایتنی تدھّ دے کارنے ۔

ربّ کرپال انصاف دا دوار ہے،
اوس نوں اپنی سرشٹِ نال پیار ہے ۔

نرم دل نازکی بخش کے نعر نوں،
سٹیا اوس تے پریم دے بھار نوں ۔

شیلتا، مٹھتا، ٹہل بھلیائیاں،
ایڈیاں بھاریاں چنگیاں لائیاں ۔

فرض ایہہ پالدی ریجھ دے نال توں،
ہوہُ بے شکّ سنسار توں کال توں ۔

دیویاں وانگ سکھ شانتی پائنگی،
سدھڑی لنگھ دروازیوں جائنگی ۔

سادھ جو لبھدے دھونیاں بال کے،
نعر پا جائ اوہ بالکے پالکے ۔

گھور تپ نعر دا جائ بے کار نہ ۔
ہورتھے چاترک جھاتیاں مار نہ ۔

(مولانا ہالی دی اردو نظم دا اتارا)

ماپیاں دا پتّ سی اک لاڈلا،
جند اماں دی، سہارا باپ دا ۔
پرچدے سن جی، اسے اس بال نال،
چاننا سی گھر اسے اک لال نال ۔
وال ونگا جے کدے ہووے ادھا،
مچھی وانگر تڑپھدے ماتا پتا ۔
رات دن صدقے ادھے لیندے رہن،
جان تکّ توں اس لئی تیار سن ۔
لاڈاں چاواں دے پنگھوڑے کھیڈدا،
دس ورھے دی عمر نوں اپڑ پیا ۔
ودیا پٹڑی تے چڑھیا نہ اجے،
چار اکھر بھی او پڑھیا نہ اجے ۔
ماپیاں دا زور بھی کجھ گھٹّ سی،
ہندا جاندا انجھ چوڑ چپٹّ سی ۔
پڑھن توں سی اس طرحاں کنیاؤندا،
کاں غلیلے توں جویں گھبراؤندا ۔
پا کے دن اس تے جوانی جد چڑھی،
رنگ تد لے آئی گھاؤل اوس دی ۔
لاڈ دی کرتوت ساری گھل گئی،
ماپیا دی ٹہل سیوا بھل گئی ۔
ساہمنے ہر گلّ وچ بولن لگا،
شرم نوں اکھاں وچ ڈولن لگا ۔
موڑ سیوا دے تاں کی سن موڑنے،
لگ پیا الٹا سگوں توڑنے ۔
کھلڑی وچ خوف رتی نہ رہا،
پلے نہ بنھے کسے دی سکھیا ۔
دھن بلوڑا باہر جائ اجاڑدا،
ماپیاں نوں تاؤ دے دے ساڑدا ۔
وڈیاں دی متّ لینوں نسدا،
آکھدے تاں پنج پتھر کسدا ۔
بھیڑیاں دے نال گوشٹ ہو گئی،
جاکے بیٹھا نہ بھلی بیٹھک کدی ۔
شہر وچ ٭لٹور٭ ناں اسدا پیا ،
عر تماشہ گھر ٹکانا بن گیا ۔
متّ دا ڈر جس ٹکانے سمجھدا،
اوس راہوں بھلّ کے نہ لنگھدا ۔
سکھیا توں سی سدا گھبراؤندا،
چھاں بھلے لوکاں دی ہیٹھ نہ آؤندا ۔
گلّ گلّ تے گھر لڑائی پا بہے،
ہر کسے دے نال سڈا لا بہے ۔
شانتی تے دھیرج ٹھرھما نہ رہے،
تچھّ جنی گلّ نوں نہ جر سکے ۔
واگ من دی سامبھنوں لاچار سی،
جیبھ روکن دا بھی نہ بلکار سی ۔
اس دے کنڈے سبھ نوں پیندے سامبھنے،
ڈردیاں پر ہس نہ سکن ساہمنے،
اصل وچ اوہ ککھّ بھیڑی دا ن سی،
پٹیا ہویا سی بیٹھک چندری ۔
جد ادھا ایہہ حالَ حدوں ٹپیا،
نکّ وچ دم ماپیاں دا آ گیا ۔
باپ نے تد سدّ کول بہایا،
نال مٹھت دے اوہنوں سمجھایا ۔
لال ! اوہ دن یاد ہن، جاں بھل گئے،
جد ایہہ جوبن تے جوانی کچھ ن سے ۔
جد خبر تیک سی ن اپنے آپ دی،
سی نہیں سنجان ماں عر باپ دی ۔
راکھیاں سن کر رہے ماتا پتا،
آپ سو اک ماس دا تد لوتھڑا ۔
نام ماتر نوں ایہہ سارے انگ سن،
ہلنوں جلنوں پرنتو تنگ سن ۔
گڈّ اکھاں توں چھڈا سکدے ن سے،
منہ توں مکھی تکّ اڈا سکدے ن سے ۔
اگّ جل دا فرق نہں سے جاندے،
وہُ تے امرت نوں ن مول پچھاندے ۔
رات عر دن دا نہیں سی گیان کچھ،
دھپّ عر چھاں دی ن سی پہچان کچھ ۔
بھکھ نال بچین ہو جاندے سے، پر
اپنی بے چینی دی نہ پیندی خبر ۔
پیاس لگدی سی تاں رو پیندے سدا،
پر ن پانی منگنا سی آؤندا ۔
کھا لیا جو کجھ اساں دتا کھوا،
پی لیا جو کجھ اساں دتا پیا ۔
کیئی واری اگّ نوں پھڑ پھڑ لیا،
پانی دے وچ کدنوں نہ سنگیا ۔
ایہہ لڑاکی جیبھ کتھے سی تدوں ؟
گلّ بھی اک کرن سی اوکھی جدوں ؟
سبھ نوں رو رو کے توں دیندا سی جگا،
اپنے پر رون دا ناہں سی پتہ ۔
دکھ دا دارو پلاندے ساں جدوں،
رو کے گھر سر پر اٹھاندا سیں تدوں،
ٹھنڈھ وچ لیڑے اساں جد پاؤنے،
توں گھڑی وچ کھیہہ نال رلاؤنے ۔
سوگ مٹی چکڑوں کردا ن سی،
گندگی عر میل توں ڈردا ن سی،
ماؤں نے سبھ گند مند سمیٹنا،
گلے تھاؤں چکّ، اوتھے لیٹنا ۔
اس سمیں ماپے ن ہندے جے کدے،
ایس دکھ نوں، لال جی ! تد سمجھدے ۔
حالَ دل دا کہن دی طاقت ن سی،
رون باجھوں آؤندا سی ہور کی ؟
بھکھ تریہ جس وقت سیگی لگدی،
بلیاں ہی ٹیر سکدے سی تسیں ۔
پر اسیں ساں اٹکلوں لکھ جاؤندے،
بجھّ دل دی، آن ساں پرچاؤندے ۔
پیاس تھیں آتر جے پاندے ساں اسیں،
بن کہے پانی پیاندے ساں اسیں ۔
بھکھ کرکے جے ویاکل پاؤندے،
دودھ تینوں بار بار چنگھاؤندے ۔
روپ سن معلوم سارے آپ دے،
سمجھدے ساں سبھ اشارے آپ دے ۔
دکھ تینوں جے رتی ہندا کدی،
کھچّ پیندی آندراں نوں آپ ہی ۔
بھلّ سانوں جاندیاں ستے سدھاں،
دوڑدے پھردے ساں وانگر پاگلاں ۔
کیئی راتاں جاگ جاگ گزاریاں،
راتاں اوہ جو جگاں نالوں بھاریاں ۔
ہور تیویں دا ن پرچھاواں چھہے،
ماں دی چھاتی نال رہندے چمبڑے ۔
دودھ جیکر اوپرا دتا کدے،
منہ بھوآ کے دند اگوں میٹدے ۔
ماں نے پر گل اس طرحاں سی لایا،
دکھ سہِ کے آپ دا سکھ چاہیا ۔
اک نہ اک دکھ رہندا نال سی،
اج خسرہ کلّ ماتا تسدی ۔
سیانیاں دے پیر جا جا پکڑدے،
نکّ گوڈا دیوتیاں دے رگڑدے ۔
بھجے پھردے ساں حکیماں دے سدا،
ڈھونڈھدے پھردے سدا دارو دوا ۔
سیانیاں جو منگیا سو پایا،
لوندیاں رقماں دریگ نہ آیا ۔
روگ نوں ودھیا جدوں ساں دیکھدے،
فکر دے وچ ساہ ساڈے سکدے ۔
رات دن پیو غرق چنتا وچ سی،
ماں دی آندر نوں بھی پیندی کھچّ سی ۔
جی ذرا ججمالیا جے جاؤندا،
چین نہ سانوں بھی پل بھر اؤندا ۔
سکھاں سکھدے تیریاں اٹھے پہر،
وٹّ متھے ویکھ بندی جان پر ۔
تیری خاطر دکھ تے دکھ اٹھایا،
دس برس تک چین پل نہ پایا ۔
دکھ تیری ٹہل دے وچ پائے اوہ،
دشمناں نوں ربّ نہ دکھلائے اوہ ۔
آویگی سیوا اساڈی یاد تاں،
اپنے گھر ہوئگی اولاد جاں ۔
ہوش آئی سوتکوں جد نکلے،
پھر فکر ہوئی کہ ایہہ کچھ پڑھ لوے ۔
دو رکھے استاد علم پڑھان نوں،
اک پڑھنا اک حساب سکھان نوں ۔
پنج اک نوں، اک نوں ملدے سے دس،
ایہہ رہے نوکر برابر دو برس ۔
اپنے اپنے کم وچ ہشیار سن،
پر تیرے ہتھوں ہوئے لاچار سن ۔
دوویں اپنا زور سارا لا تھکے،
تینوں پر اکھر ن اک پڑھا سکے ۔
کھیڈ توں بھی وہل نہں سی آؤندی،
لکھن پڑھنوں جان سی گھبراؤندی ۔
مفت دی چٹی اسیں بھردے رہے،
دو ورھے تکّ ٹہل بھی کردے رہے ۔
پر جدوں توں ککھّ بھی ن سکھیا،
دے کے کچھ دوہاں نوں متھا ٹیکیا ۔
پل کے جد آئی جوانی سکھ نال،
ویاہ دے بھارے دا آیا تد خیال ۔
ہندیاں سن جات وچ کڑمائیاں،
ویوہڑیاں بھی دیکھیاں دکھلائیاں ۔
گہنے کپڑے دا ن بہت رواج سی،
پیسیاں دے نال ہندا کاج سی ۔
جے اسیں بھی گھر بچانا چاہندے،
چھینیاں دے نال پتّ ویاہندے ۔
پر اساں جی اپنے وچ سوچیا،
اک پتر پھیر بھی اوہ لاڈلا ۔
لگّ جاوے بھاویں ساری جائداد،
وج وجا کے ویکھ لئیے پر مراد ۔
ایس ویلے بھی جے لتھی ریجھ نہ،
ہور کہڑے ویاہ کرنے نے اساں ۔
پھیر ایہہ دن ہتھ کتھوں آئگا،
جی دے وچ ارمان اک رہِ جائیگا ۔
دھار کے ایہہ نیت ویاہ رچایا،
جو بھی سر بن سکیا سو لایا ۔
یاد جیکر نہ ہووے اپنا ویاہ،
شہر دے چھوٹے وڈے ہن سبھ گواہ ۔
جاندے نے سبھ شریکے دے بھرا،
دھن کویں سی پانی وانگوں روڑھیا ۔
دین لگے کجھ نہ صرفہ چھڈیا،
جس نوں دتا، کھولھ کے دل دے لیا ۔
اگلی عر پچھلی پرانی تے نئی،
جندرے وچ راس پونجی پے گئی ۔
روکڑی جو بھار سی بازار دا،
اوہ تاں ہولا ہو گیا بھاویں بڑا ۔
پر جو ہے جیداد تد دی پھس چکی،
اج تک سڑدا ہے جی اس دے لئی ۔
ہے بہت اس دے چھڈاؤن دا دھیان،
پر نہیں بندا کوئی اسدا سامان ۔
گھر دے وچ جو ہے تنگی ہو رہی،
تیری خاطر ہی مصیبت ہے پئی ۔
زر تے جندوں ودھ کے نہ کوئی چیز،
آدمی نوں ہوئِ دنیاں وچ عزیز ۔
جان بھی دینوں ن منہ نوں موڑیا،
دھن بھی تیتھوں وارنے کر چھوڑیا ۔
کھان نوں ہنڈھان نوں جو چاہیا،
سوئی حاضر کر کے بھارا لاہیا ۔
گڈی گھوڑے چڑھن نوں تینوں جڑے،
داس ٹہلاں کرن نوں تینوں جڑے ۔
ہن تیرا ویلا سی بھارا لاہن دا،
بڈھے ماں پیو نوں آرام پچاؤن دا ۔
خوب اس سیوا دا پھل پہنچائیو !
مان ساڈا خوب رکھ دکھائیو !
پھل ایہو سی اوس گھل گھل مرن دا ؟
ملّ ایہہ سی اوس سیوا کرن دا ؟
اکھ وچ رتی نہیں پیو دا لحاظ،
ماؤں نوں جھڑکن لگے آوے ن لاج ۔
گھر دا دو دو دن ن بوہا تکدے،
آ گئے تاں پنج پتھر چکدے ۔
باہر ہر تھاں چھڑ پئی چرچہ تیری،
آکھیؤ بھیڑی تاں سنیؤ ای بری ۔
ٹچکراں کردے نے سانوں بردھ بال،
سانوں بھی بدنام کیتو آپ نال ۔
منہ نہیں ہندا کسے دے روبرو،
مٹی دے وچ مل گئی ہے آبرو ۔
ہن تاں ساڈا چلنا ہی ہے بھلا،
پت گئی تاں ہور کی باقی رہا ۔
میرا تینوں یاد ہے سارا حوال،
قرض وچ بدھا ہے وال وال ۔
ہتھ وچ زر ہے ن بانہہ وچ زور ہے،
فکر چنتا لکّ دتا توڑ ہے ۔
ہن تاں ہے ایہہ جند ساہ ورولدی،
مرن خاطر تھاں پئی ہے ٹولدی ۔
تیرے وچ جے حونصلہ ہندا کدی،
تد ترے سر تے ایہہ بندا فرض سی ۔
سر تے لیندوں چکّ میری کار نوں،
میرے کنھے توں لہاندوں بھار نوں ۔
جس طرحاں کیتی اساں سیوا تیری،
بانہہ پھڑ لیندوں توں ساڈی اس گھڑی ۔
بھار اساں ہن تکّ اٹھائی رکھیا،
ہن تیرا ویلا سی موڈھا دین دا ۔
سکھ اسیں بھی دیکھدے سنتان دے،
لوک کردے جسّ کل دی شان دے ۔
سکھ ! ساڈی تاں گزر ہی جائگی،
کنڈھے دریا دے بروٹی ہے کھڑی ۔
توں تاں ہے پر عمر ایتھے کٹنی،
ہن اجے سکھی جوانی ہے چڑھی ۔
ہن بھی اپنی ہوش سمبھل، سمجھ جا،
کوڑی دنیاں دے بھلیوے پر ن جا ۔
کھنڈ گئیاں بہت ہن رشنائیاں،
کد تلک آخر ایہہ بے-پرواہیاں ؟
کھان خیڈن دا زمانہ ہو چکا،
نیند آلس دا بہانہ ہو چکا ۔
کال دا چکر ہے ہر دم گھات وچ،
بازی آئی چاہندی ہے مات وچ ۔
گھسیا ویلا کدی مڑنا نہیں،
دیکھ بھائی ! پھیر ایہہ جڑنا نہیں ۔
جے رہوں ہن بھی توں اوسے طرحاں،
کر لویگا ٹھیک آپے ہی سماں ۔
تکلے دے وانگ سدھا کر لؤ،
ٹھیڈیاں دے نال اگے دھر لؤ ۔
پھر سمبھلیا کم کہڑے آئگا ؟
جد سمبھلیا نہ سمبھلیا جائگا ۔
اڈنے نوں جی کرو آکاش ول،
رہِ ن جائیگا پرنتو بانہہ بل ۔
بدھِ ہوویگی تے دھن نہ ہویا ۔
کوئی بھی پورا جتن نہ ہوئگا ۔
جد سماں ایہہ رنگتاں دکھلائگا،
یاد ٭ہالی٭ دا کیہا تد آئگا ۔

بیبیئے رانیئے ! بالڑی بچیئے !
گرستھ دے رکھ دی ڈالیئے کچیئے !
کھیڈ دی پیاریئے ! لاڈ دی گجھیئے !
چھوپیاں گڈیاں، کھینوناں رجھیئے !
پریم پنگھوڑیاں وچ توں پلی ایں،
اج پر ہور پروار وچ چلی ایں ۔
پندھ ہے ساہمنے نویں سنسار دا،
کھیل ہے شروع تلوار دی دھار دا ۔
اٹھ، ہشیار ہو ! کار سنبھال لے،
فرض نوں سمجھ، مریاد نوں پال لے ۔
ایس مریاد وچ وڑدیاں سار توں،
ہوئنگی مشکلاں نال دو چار توں ۔
پریم پر ایہناں دا روپ پلٹائگا،
خار جو جاپدا پھلّ بن جائگا ۔
پریم تھیں پالیؤں، پریم دی آس تے،
ربّ نے گھلیؤں، پریم دے واسطے ۔
ٹہل دا محل اک سوہنا پان نوں،
پھلّ پور تریل دا روپ ہو جان نوں ۔
پریم دا مہکدا باغ اک لائِ دے،
پیار پسرائ دے، ٹھنڈھ ورتائ دے ۔
پریم دے سندھُ وچ مار لے تاریاں ۔
چیر جا اوکھیاں گھاٹیاں ساریاں ۔
رن جدوں پریم دا جتیا جائگا،
ساہمنے سورگ دا دوار پھر آئگا ۔
پریم دیاں دیویاں روپ شنگاریاں،
پورسن تیریاں سدھراں ساریاں ۔
نور دا چاننا تاج پہنائ کے،
بھاگ سبھ لائِ کے، برکتاں پائِ کے ۔
سونپسن واگ گرہستھ سنسار دی،
آپ-ٹھر جائنگی ہورناں ٹھاردی ۔

ہندوستانیاں ! جاگ کے مار جھاتی،
تیرے جیؤن دا اج کوئی حالَ بھی ہے ؟
پلے اپنے کوئی کرتوت بھی ہے ؟
گلدی کسے محفل اندر دال بھی ہے ؟
مالا مال ہو گئے بھائیوال سارے،
تیرے نال دا کوئی کنگال بھی ہے ؟
کھیڈاں وچ کر لئی برباد بازی،
باقی رہِ گئی اجے کوئی چال بھی ہے ؟
اٹھ ! ہمبھلا مار، بلبیر شیرا !
دنیاں ویکھ کیکن چھالاں مار رہی اے،
پڑھ پڑھ ودیا، ٹولکے اٹّ چونا،
قسمت اپنی آپے اسار رہی اے ۔

توں اولاد ہیں اوہناں اپکاریاں دی،
جنہاں ودیا دے لنگر لائے ہوئے سن ۔
بھمبھٹ وانگ دنیاں اڈ اڈ آ رہی سی،
ایسے علم دے دیوے جگائے ہوئے سن ۔
تیرے بوہڑ دی ویکھ کے چھاؤں ٹھنڈھی،
ڈورے مصر یونان نے پائے ہوئے سن ۔
تیرے گیان-بگیچے دی مہک لٹن،
بھورے سارے جہان دے آئے ہوئے سن ۔
ایس دیوے دی لو وچ ترن والے،
اج وچ اسمان دے چمک رہے نے،
اییپر، ہائِ ! قسمت ایسا گیڑ کھادھا،
تیرے اپنے چیتھڑے لمک رہے نے ۔

غفلت ماریا ! سوچ کے ویکھ تاں صحیح،
اوہ اج بولدی تیری ستار کیوں نہیں ؟
تیرے سونے دی کھان دی پچھ کیوں نہیں،
تیرا منڈیاں وچ اعتبار کیوں نہیں ؟
گاندھی، بوس، ٹیگور دے بیٹھیاں بھی،
تیرے باغ وچ پھردی بہار کیوں نہیں ؟
تیرے آلھنے نوں ویکھ اگّ لگی،
پانی ڈولھدا کوئی غمخار کیوں نہیں ؟
میری جاچ وچ ویرن اودیا نے،
اس پھریاد وچ اثر نہیں رہن دتا،
٭ستّ اٹھ فی صدی٭ دے ڈکیاں نے،
تیری ندی نوں اگھاں نہیں وہن دتا ۔

جنہاں قوماں تے دیشاں نے اگھاں ہو کے،
جوت ودیا دی گھر جگا لئی ہے ۔
اونھاں کنجی خزانے دی پا لئی ہے،
قسمت اپنی اوہناں پلٹا لئی ہے ۔
پیر اوہناں دے اج اقبال چمے،
گھر وچ سونے دی لنکا بنا لئی ہے ۔
ربی طاقتاں مٹھّ وچ میٹ لئیاں،
سوبھا کھٹّ لئی، شان چمکا لئی ہے ۔
توں پر ہندیاں سندیاں مال گھر وچ،
چانن باجھ ویکھ نہ سکدا ہیں،
ایسا گھسّ کے تالوں بے تال ہوئیوں،
ٹکر واسطے بٹ بٹ تکدا ہیں ۔

سجن ! ہوش کر کجھ، ساودھان ہو جا،
ستے رہن دا اج کلھ زمانہ نہیں اوں ۔
ویلا چھل گیا پھیر نہیں ہتھ اؤنا،
سننا کسے نے تیرا بہانہ نہیں اوں ۔
جد تکّ اپنے ترکش وچ تیر ہے نہیں،
تیتھوں پھنڈیا جانا نشانہ نہیں اوں ۔
محنت باجھ دہاڑیاں دیئی جاوے،
ایسا قدرتاں دا کارخانہ نہیں اوں ۔
تیریاں باہاں وچ زور نہیں ودیا دا،
اودھر قلم نے قدرت بھرمائی ہوئی اے،
سبھے برکتاں اوہناں دا بھرن پانی،
جنہاں ودیا دیوی رجھائی ہوئی اے ۔

آؤ، ویر جی ! جوترا لا سانجھا،
ایس تانی نوں پہلے سلجھا لئیے ۔
گلاں ساریاں پچھوں نجٹھّ لانگے،
ہالی پیراں دی بلدی بجھا لئیے ۔
اس اودیا دی بیڑی کٹّ لئیے،
گھمن-گھیر توں بیڑا بچا لئیے ۔
جہڑی دیوی نوں دیش نے پوجنا ہے،
اس دے بہن لئی مندر بنا لئیے ۔
کھان ہیریاں دی جس دن لبھّ لیتی،
اس دا ملّ بھی جھولی پوا لوانگے ۔
چاترک سونے دا بھانڈا تیار کر کے،
دودھ شیرنی دا پھر چوا لوانگے ۔

آلھنے توں ڈگے ہوئے بوٹ نوں بچاوے کون ؟
منہ دیاں گراہیاں ٹکّ ٹکّ کے کھواوے کون ؟
روندے نوں ہساوے، بھنجے لیٹدے نوں چاوے کون ؟
جھاڑ پونجھ، چمّ گھٹّ ہکّ نال لاوے کون ؟
مل مل نہاوے، کنگھی واہوے، تیل لاوے کون ؟
سوہنے سوہنے کپڑے پنھاوے تے کھڈاوے کون ؟
ماپیاں بغیر میں اناتھ دیاں سدھراں نوں،
پوریاں کریوے تے کلیجے ٹھنڈھ پاوے کون ؟

آندراں دی سانجھ بنا سیک کنوں آؤندا ہے ؟
پیار جہی چیز بھلا دیندا ہے ادھار کون ؟
اماں دیاں لوریاں تے باپو دیاں جپھیاں دی،
ٹٹے ہوئے پھلّ نوں دکھاندا ہے بہار کون ؟
سکھاں سکھ پنگرے لڈکے نونہال نال،
پالدا پیار کون ؟ پچھدا ہے سار کون ؟
بانہہ پھڑے 'چاترک' نمانے تے یتیم دی جے،
ایسا دیاوان دسے باجھ کرتار کون ؟

(1)

اک دن کڑی مٹیار اک نظر آئی،
بیٹھی تھڑے تے جان کلپا رہی سی ۔
جھلسے ہوئے گلاب دے پھلّ وانگر،
مردہان چہرے اتے چھا رہی سی ۔
نیویں دھون، اداس، بے آس جیسی،
ڈونگھے وہن اندر غوطے کھا رہی سی ۔
گجھے درد نوں صبر کر پی رہی سی،
اکھاں راہ پر ڈلھدی جا رہی سی ۔
میں کھلو کے پچھیا، سگھڑ دھیے !
کاہنوں اس طرحاں ہاؤکے بھر رہی ایں ؟
گھنڈی کھولھ دل دی، میں کجھ کراں کاری،
آتم-گھات گجھا کاہنوں کر رہی ایں ؟

(2)

اگوں کہن لگی، کجھ نہ پچھ بابا !
ایہہ اوہ روگ ہے جسدی دوا کوئی نہیں ۔
ایہہ ناسور اندر اندر پیا پکے،
حکم لاؤن دا اس نوں ہوا کوئی نہیں ۔
ایہہ اوہ جون ہے جدھے وچ حرص کوئی نہیں،
جس وچ ریجھ کوئی نہیں، سدھر چا کوئی نہیں ۔
جیکر جیو تاں پچھدا وات کوئی نہیں،
جیکر مرو تاں اگے اٹکا کوئی نہیں ۔
اکھاں کھلھدیاں ہی متھے چو لگے،
سینہ ہو گیا ہے داگو داغ میرا ۔
قسمت لڑ پئی، سڑ گئے لیکھ تتے،
اجڑ گیا امیداں دا باغ میرا ۔

(3)

الھڑ جان، اگے جنگل کنڈیاں دا،
چنچل چندرے جی دا وساہ کوئی نہیں ۔
دسے ساہمنے عمر پہاڑ جیڈی،
سر لکان نوں سجھدی جاہ کوئی نہیں ۔
ٹھنڈھی چھاں کوئی نہیں، سکھ دا ساہ کوئی نہیں،
بھر بھر دین والا ساول شاہ کوئی نہیں ۔
قدرت نال مقابلہ پیا اودھر،
ایدھر کسے نوں میری پرواہ کوئی نہیں ۔
سر تے بھوت جوانی دا پیا نچے،
بھائیوال عزت دا ملاح کوئی نہیں ۔
ایدھر واہ کوئی نہیں، اودھر چا کوئی نہیں،
سندا آہ کوئی نہیں، دسدا راہ کوئی نہیں ۔

(4)

مینوں حکم نہیں اجلے کپڑے دا،
رجّ کھان دا نہیں، مل کے نھان دا نہیں ۔
وال واہن دا نہیں، تھندھا لان دا نہیں،
پھلّ پان دا نہیں، گاؤن گان دا نہیں ۔
سئیاں نال رل کے کدھرے جان دا نہیں،
جی پرچان دا، ہسن ہسان دا نہیں ۔
دل دیاں سدھراں کدھرے سنان دا نہیں،
پھٹاں الیاں نوں وا لوان دا نہیں ۔
رسے رسم دے وچ ہرنی گئی جوڑی،
ماں دی سکھ-لدھی ڈنگر ڈھور ہو گئی ۔
دنیاں ہسدی، وسدی رسدی اے،
اکو مہیئیں جہان دی چور ہو گئی ۔

(5)

سوہنے باغ نے، باغیں بہار بھی ہے،
اس وچ پھلّ بھی ہے، پھلّ تے رنگ بھی ہے ۔
ٹھنڈھی وا بھی ہے، وا وچ مہک بھی ہے،
مہک وچ گجھا زہری ڈنگ بھی ہے ۔
وکھتیں وہڑیا بھیڑا شریر وی ہے،
اس وچ دل تے دل وچ امنگ بھی ہے ۔
بلبل قید ہے، قید وچ تنگ بھی ہے،
سینے اگّ بھی ہے، اکھی سنگ بھی ہے ۔
کھڑکی کھولھ کے حکم نہیں اڈنے دا،
پنجرے وچ نہ کھل پھریاد دی ہے ۔
تر جاں جگّ توں گمّ دی گمّ رہِ کے،
ایہہ صلاحَ بے-ترس صیاد دی ہے ۔

(6)

تکھی دھار تے ترن نوں تیار ہاں میں،
ایپر نبھیگی اس طرحاں کار کیکر ؟
جگوں باہریاں لیہاں تے اڑے رہِ کے،
بیڑا ہندیاں دا ہوسی پار کیکر ؟
جہڑی دھرت تے آویاں دھکھن تھاں تھاں،
رنگن دیویگی اوتھے بہار کیکر ؟
جس سوسائٹی دے من وچ مہر ہے نہیں،
ربّ کریگا اس نوں پیار کیکر ؟
جہڑی اماں دے بوہے تے چکھا بلدی،
برکی کس طرحاں سنگھوں لنگھا لئےگی ؟
جہڑے ویر دی بھین مٹیار ودھوا،
بھابی سوہے ساوے کیکر پا لئےگی ؟

(7)

توں برادری کسے نوں آکھ جا کے،
پانی سروں ہن لنگھدا جا رہا ہے ۔
دکھیاں واسطے درد ہن رہا کوئی نہیں،
جگّ سکھاں لئی واڑیاں لا رہا ہے ۔
انھے بولیاں بنن دے گئے ویلے،
دیش گیت آزادی دے گا رہا ہے ۔
دھیاں بھیناں نوں کوئی نہیں پوجدا ہن،
لوکو ! گھٹدیاں دا پہرہ آ رہا ہے ۔
بھٹھّ پیا سونا جہڑا کنّ پاڑے،
کہڑی گلّ بدلے گھل گھل مرے کوئی ؟
جہڑے دھرم وچ پاپ نوں ملے پانی،
چوندی چھت ہیٹھاں اس نوں دھرے کوئی ؟

سکھ- نیندے جے ستا چاہیں،
وسّ نہ پئیں امیراں دے ۔
بندیجن دے ہلوئے نالوں،
ٹکڑے بھلے فقیراں دے ۔
وچّ غلامی ہوئی کھنامی،
سکن لہو سریراں دے ۔
سینے ہتھ، دھون نہڑائی،
کھڑے وانگ تصویراں دے ۔
رنچک رنج راؤ نوں آیاں،
سر کٹّ جان وزیراں دے ۔
صد-پرسنّ، ڈنّ توں چوکھے،
چھنّ جھونپڑے کیراں دے ۔
کھیراں نال بھرے کس کارے،
مکھڑے دل دلگیراں دے ۔
کر گزران ستنترتا وچ،
پہن گودڑے لیراں دے ۔

(زر بناں عشقَ ٹیں ٹیں)

رہُ وے اشکا !بسّ کریں،ہن چھڈّ دے مننے چیلے،
کناں نوں نہ چنگا لگے، تیرا راگ کویلے ۔
نہ اوہ حیراں، نہ اوہ رانجھے، نہ منگو نہ باراں،
ستڑے شیر الانگھن والے، نہ اوہ سننجے بیلے ۔
نہ مکھن نہ مکھن پالے، کنڈھیاں مچھاں والے،
سوہنیاں دے گل کنڈل پا پا ناگن زلف ن پیلے ۔
نہ چہریا تے لالی بھکھدی، نہ نیناں وچ ڈورے،
پلے پنڈے منہ وساری، بگے بگے ڈیلے ۔
نہ اوہ ہرناں وانگ چھڑپے، نہ اوہ کھادھ خوراکاں،
نہ آزادی، نہ خوش حالی، نہ جوبن البیلے ۔
ریجھاں کون کرے ہن تیریاں، دل فقراں نے گھیرے،
ڈھڈوں بھکھے ماہیاں دے گل، پے گئے ہور جھمیلے ۔
اجڑ جان پڑھاندے ماپے، اگوں کار ن لبھے،
جان پئی ہٹکورے کھاندی، عیش کرن کس ویلے ؟
عشقوں روپ وٹا کے جے روزگار کدے بن جاویں،
ہون مرید ہزاراں تیرے، بابو نویں نویلے ۔
"نو ویکینسی" پولا وجے، جس دفتر وچ تکے،
بوٹ گنڈھائی دیندیاں مکے کنیؤں پیسے دھیلے ۔
وہوٹی آکھے، بابو جی ! آٹا لے آؤ بازاروں،
کھجھ کے کہے، دفعہ ہو جا، کیوں کھادھی ؤ جان چڑیلے ۔
بے روزگاری شیراں ورگے گبھرو چاقو کیتے،
اک اک ٹکڑے خاطر "چاترک" سو سو پاپڑ ویلے ۔

(دھارنا-جیرنا ساڈی بیبی موٹا پیہے……)

سائیں جیوی ! ہو وڈبھاگن، سکھی وسیں ہو بڈھّ سہاگن،
دن دن بھاگ متھے دے جاگن، مانیں ٹھنڈھیاں چھائیں دھی ۔

گلّ میری اک لے جا پلے، سکھ سمپد ملسی اس غلے،
جیون دے دن ہون سکھلے، اس نوں بھلّ ن جائیں دھی ۔

پیکے گھر جو عمر لنگھائی،اس وچ فکر نہیں سی کائی،
ہن توں جانا جوہ پرائی، اوتھے چجّ وکھائیں دھی ۔

سسو، سہرا، نند، جٹھانی، ماں پیو بھیناں وانگر جانی،
نیویں اکھیں، کومل بانی، متھے وٹّ ن پائیں دھی ۔

چھیتی سننا، ہولی کہنا، ہسوں ہسوں کردی رہنا،
سنجم دے وچ اٹھنا بہنا، سگھڑاں ہار وکھائیں دھی ۔

سہرے ہندے تلکنبازی، ہر غلے کہہ بھلا بھلا جی،
گلی گوانڈھن رکھیں راضی، چتّ ن کوئی دکھائیں دھی ۔

کدے ن ماریں کوڑیاں ٹھیساں، اڑباں دیاں ن سکھیں ریساں،
راضی کر کر لئیں اسیساں، نیوں نیوں جھٹّ لنگھائیں دھی ۔

مٹھا کہنا، کوڑا جرنا، ہر گلّ دے وچ جی جی کرنا،
ٹھنڈھی ہوئِ کرودھ نوں ہرنا، پتا مار وکھائیں دھی ۔

ویکھ کسے نوں کریں ن ساڑا، ایہہ لچھن تیویں نوں ماڑا،
ساڑے دے تھاں پئے اجاڑا، مندا روگ ن لائیں دھی ۔

بہتا بولن جھوٹھ بخیلی، کدے ن کریں ن بنی ہٹھیلی،
نیویں نین، زبان رسیلی، متھا سدا کھڑائیں دھی ۔

تڑکے جاگ چراکی سونا، دنے سون دا جھسّ نہ پونا،
دیہہ نوں آلس روگ ن لاؤنا، گھر نوں سورگ بنائیں دھی ۔

پیکیاں دا دھن دھام صلاحَ کے، کی لینا پرتاپ سنا کے،
جو سکھ ڈٹھے سہرے جا کے، گیت اوہناں دے گائیں دھی ۔

جادو ٹونے منتر جھاڑے، جھوٹھے ہن ایہہ سبھّ پواڑے،
تیویں تائیں کرنے ماڑے، جھاتی بھلّ ن پائیں دھی ۔

پاندھے، رول، جوتشی سارے، گلاں کر کر توڑن تارے،
جو پرمیشر رکھے مارے، اسدی آس تکائیں دھی ۔

سوامی ہے پرمیشر تیرا، اس توں کوئِ ن دیوَ وڈیرا،
اس سیوا دا لابھ چنگیرا ہور ن کدھرے جائیں دھی ۔

سائیں تیرا سبھ سکھ راسی، اسدی رہنا بن کے داسی،
پاوینگی تد سکھ ابناشی، اس دی ٹہل کمائیں دھی ۔

مالک دے حکماں وچ رہنا، ایہہ تیویں دا اتم گہنہ،
غصے نوں کر دھیرج سہنا، سچا زیور پائیں دھی ۔

کوئی بھلّ کرے جے سائیں، تد بھی متھے وٹّ ن پائیں،
سماں ٹلائ، اکلے تائیں، مٹھی بن سمجھائیں دھی ۔

اجلے لیڑے پہنیں چنگے، ایپر گوڑھے رنگ ن رنگے،
ڈھکن جسا ہون سڈھنگے، ہنڈھنہار ہنڈھائیں دھی ۔

جے ایہہ سکھیا کنٹھ کرینگی، ترت ایہناں تے دکھ ہرینگی،
سکھ سنپٹ بھنڈار بھرینگی، روز ایہناں نوں گائیں دھی ۔

(1)

ہتھ جوڑ، سر نیائ جہار !

دھرمی بابل ! دردن اماں ! جیو جاگو جگّ ہزار !
سکھ ن مکن، دکھ ن ڈھکن، ہووے جسّ جہانیں چار !
ویل ودھے پرتاپ سوایا، سائیں دیئ اکھٹّ بھنڈار !
گٔو نمانی دھی انجانی، دانے پانی دے انوسار،
ربّ نے گھلی دنیاں دے وچ،چگنے ہیت تہاڈی بار ۔
لوں لوں میرا دیئ اسیساں جو جو کیتے سن اپکار،
صلع فکی آمان بگانی، سلاں سولاں دا آگار ۔
ہس ہس سر تے کار اٹھائی، اس داتے دی دات چتار،
پالی، پوسی، گود کھڈائی، سارے کیتے چاؤ ملھار ۔
بال وریسے راج کرایا،کیتا پتاں وانگ پیار،
ہوئِ سیانی گودی لے لے، ویر کھڈا ہوواں بلہار ۔
سئیاں نال رلاں تے جاواں، ساویں کھیڈن باہر وار،
حساں، کھیڈاں، گاواں بولاں، رات لنگھاواں لائِ بھنڈار ۔
چنگا چوکھا کھاواں کھیڈاں، فکر ن کوئی کم ن کار ۔

(2)

لگر لمیری چار دناں وچ، ہوئِ پئی جد میں ہشیار،
مالکیانی، گھر دی رانی ؛ سبھ کجھ دی کیتی مکھتار ۔
رکھاں، پاواں، خرچاں، کھاواں، سونپ دتا سارا گھر بار،
اماں رانی متھے اپر وٹّ ن پایا ویکھ وگاڑ ۔
بابل راجے دے پرتاپوں کوئِ ن مینوں ہٹکنہار ۔
راج گھرے وچ کلی مالک، جو جی چاہے کراں بہار،
جاں خوشیاں تے جاں اس دھرمی راجے دا دربار ۔
جاں ترنجن جاں گڈیاں کھینوں، جوڑاں کراں پٹولے تیار ۔
ہور ن کوئی لوئِ جگت دی کس پاسے وسے سنسار ۔
بے فقری دا جیون ایسا کٹّ لیا اس عمر مجھار ۔
بھلّ ن جاسی جیندی جندے اماں باپو دا اپکار ۔
یاد رکھاگی اوس سمیں نوں جس وچ پائے سکھ اپار ۔

(3)

باپو دے پرتاپ لبھائی، بھلّ گئی میں بھلنہار ۔
جاتا سکھ سدا دے سنگی بابل دا وسے دربار ۔
کی لوڑاں تے کی ہن غرضاں ؟ سکھاں کوئی کار وہار ۔
ایس پھٹیویں اگے کارن، سکھ ن سکی اکھر چار ۔
سوئیاں چوبھ قصیدہ دسے، استانی نت مارے مار ۔
نی کڑیئے ! کجھ سکھ سیانپ، ہوئی ہیں ہن توں مٹیار ۔
پر بیکسمت مورکھ نے میں، مول ن کیتی کجھ وچار ۔
سماں ٹپایا داؤ گھسائیں، دن دن ہندی گئی کھڈار ۔
اوڑک نوں ہن غفلت دا پھل بھگتن سندی آئی وار ۔
ماپے ویکھن غوطے کھاون، ٭ہن بیبی ہوئی مٹیار٭ ۔
چوری چوری میرے پاسوں اندر بہہ کے، کرن وچار ۔
اوڑک پکّ صلاحَ ٹھرھائی نائی براہمن کرے تیار ۔
میں بھچھک دے منگن کارن، ویکھن کوئی اچّ دوار ۔

(4)

چار دناں وچ سبھ کجھ ہویا لاگوُ آئے باہر وار ۔
سوہلیاں دی ڈھولک وجی، سئیاں گایا منگلچار ۔
چولی پائِ، پھڑایا رسا، اماں باپو پرھاں کھلار ۔
لوکی ہسن تے میں روواں، ایہہ کی ہویا ہے کرتار ۔
گھر دی مالکیانی تائیں دھکہ ملیا اس پرکار ۔
ٹٹا دخل اجیہا، آپے چکّ ن سکاں کلیرے چار ۔
جمی پلی سیانی ہوئی گھاہ چگیا جس جوہ مجھار ۔
اچنچیت بداوا ملیا، جتھوں دی ساں دعویدار ۔
جنہاں دی بن مالک بیٹھی اوہ ملسن ہن کھٹّ کھلار ۔
رو رو کے سر خالی کیتا، ترلا کیتا لکھ ہزار ۔
'نی اماں ! جو حکم کرینگی، بندی تیری تابع دار ۔
باپو جی ! کجھ ترس کرو، نہ دھکہ دیوو باہروار ۔
ویراں دا کر گولپنا، میں پچھّ پیانگی چول نتار' ۔
جو آیا میں چمبڑ چمبڑ، ایہو کیتی عرض گزار ۔
٭جگت-چال٭ کہہ لڑ چھڈواندے، کوئی ن سندا حالَ پکار ۔

(5)

ترو تری اینے نوں ہوئی، چکن آئے چار قہار ۔
انّ دتا، دھن دولت دتی، کپڑ دے لائے انبار ۔
گھوڑے، جوڑے، گائیں، مجھیں، دتی دات اننت اپار ۔
گل پلہ منہ گھاہ بابل دے، سئیاں کیتی بنے اچار ۔
٭جوڑے جھاڑن ہیت تہاڈے بیبی دتی خدمتگار ۔
جے بیبی کجھ مندا بولے، ڈھکّ لیو جے کرپا دھار ۔
ٹھلا کتے موٹا پیہے، تاں سمجھائیو نال پیار ۔
تھوڑا دینا بہتی منت بردے اسیں تسیں سرکار٭ ۔
٭دھیاں وانگ لڈاساں بیبی٭ سہرے کیتا قول قرار ۔
بھائی باہی پکڑ کھلوتے، بھیناں نیناں لائی تار ۔
میں روواں تے ماپے روون، رووے سبھ کھلا پروار ۔
روئِ دھوئ کے ودیا کیتا، ڈاروں ٹٹی اڈے ہار ۔
کھٹّ گیا اوہ دانہ پانی، ٹٹّ گیا اوہ نیہں پیار ۔
چھٹّ گیا سئیاں دا میلہ، کھسّ گیا بابل دا دوار ۔
دیس بیگانے جوہ پرائی، ڈولا دتا آن اتار ۔
نویاں لوکاں دے وچ آئی، ہون لگا آدر ستکار ۔
سہرے دمیں بکّ بھرائے، سسو پیتا پانی وار ۔
پیڑھا، پلنگھ، نناناں گیٹے، ہسن کھیڈن نال وہار ۔

(6)

کھان ہنڈھان دناں دا مکا، کیتی خوشی دہاڑے چار ۔
پیڑھا چھڈّ پھڑی ہن سیوا، تلکن بازی دے وچکار ۔
چجّ ن سکھی پڑھے ن اکھر، ڈٹھی گھر دی چار دوار ۔
چتّ ن یاد خواب وچ ہیسن، جو آ پئے اچانک بھار ۔
کس تتی نوں چیتا بھی سی سہرے ہور نواں سنسار ۔
ورتن نال بگانڑیا دے پینیں ہے اس عمر مجھار ۔
گن گن بولن چلن ہوسی، کھاون پیون سنجمدار ۔
اکھاں بندیخانے پیسن، ٹوہ ٹوہ ہوئِ سکیگی کار ۔
عقلوں باجھ صلاحے کہڑا، نقطہ چیناں دے دربار ۔
ماپیاں دے ہاڑے سبھ بھلے، داتاں نوں بھی گئے ڈکار ۔
گل دا ہار ہوئے آ مہنے، تانیاں ٹوکاں دی بھرمار ۔
نند، جٹھانی گھوری وٹن، سسو آکھے چل مردار ۔
ماں کچجی ڈولی پائی، جھڑکاں کھان بیگانے بار ۔
اکھر چار پڑھائ ن سکی. نہں سکھایا چج اچار ۔
فکر ن فاقہ، نال اویلاں پھر پھر ہندی رہی خوار ۔
یاد ن سی ایہہ پیکے ماپے، چار دناں دی اج موج بہار ؟
اوڑک جانا ساہریاں دے جتھے ویکھی جانی کار ۔
کسے ن گلّ سجھائی سی ایہہ ؟ اگے دا کر لے اپچار ۔
جیون دے میدان وڑن توں پہلے سکھ مارن تلوار ۔
پیکا گھر ایہہ پاٹھشالا ہے سکھن نوں جگّ دا ورتار ۔
بالی عمرہ فرصت دے دن جو کجھ لیا سو سار ۔
اگے گیاں معاملیاں دا سر تے پینا بھارا بھار ۔
کچی پکی جیہی نکلی، آوی وچوں باہر وار ۔
جو ہویا سو ہو گیا ایتھے اگے کھلی اڈیکے کار ۔
پیو دی جوہ کھڈاراں کڑیاں، نال ن چلن تردی وار ۔
کتن والیاں ہون سرکھرو وتن والیاں ہون لچار ۔
وگڑے کم عقل جے دیئیے رووے کیوں ڈسکارے مار ۔
پیکے عمرہ کھیڈ گوائی تیرے جہیاں کھان پنجار ۔

(7)

کیتی چپ نمانی ہو کے، سر نیواں کر گئی سہار ۔
جو آکھن جی جی کر مناں، کر ن سکاں کوئی تکرار ۔
جیکر نبھے نبھاواں سر تے، کراں ن کس تھے گلہ گزار ۔
پر اماں میں عرض کراں اک، جو تیں کیتے چاؤ ملھار ۔
کم نہ میرے آئے ایتھے، ہور چیز اک سی درکار ۔
لاڈاں دے تھاں جھڑکاں دیندی، دھی نوں کردی مار سوار ۔
چجّ اچار، بگانی ورتن، ودیا گن دی ہندی سار ۔
تاں میں بار بیگانے آ کے، سکھ وچ لیندی عمر گزار ۔
ہن بھی جہڑے دھیاں والے، اوہناں نوں کہہ دیو پکار ۔
لاڈاں دا کجھ ملّ ن پیندا، ویکھے جاندے چجّ اچار ۔
تاں تے دھیاں انج ن تورو، اگے جا کے ہون لاچار ۔
متّ دیو، مت لاڈ کراؤ، ودیا دے دیوو بھنڈار ۔
'چجاں' داج، گناں دا گہنہ، طیور بیور شبھ آچار ۔
سہرے جائ سکھی تد وسن، پلے ہوون کوڈاں چار ۔
شبھ گن، ودیا، شیل سیانپ، ان بن اوکھی چلے کار ۔
ہور کہاں کی اماں جی میں، ایہو بنتی بارمبار ۔
ٹھنڈھی واؤ بھکھی جے چاہو، تاں کریو ودیا پرچار ۔
ودیا باجھ بری گت ہووے، اگے دھیاں ہون خوار ۔
نہ درگاہے ڈھوئی ملدی، نہ سکھ ملدا اس سنسار ۔

سائنس دی برکت نال، منکھ نے قدرتی طاقتاں اتے جو قبضہ
پراپت کر لیا ہے، اس دا پھل تاں ایہہ ہونا چاہیدا سی کہ
دنیاں ترپت ہو جاندی ۔ پر ہندا اصل ایہہ ہے کہ انسانی
حرص دا منہ دنو دن کھلھدا جاندا ہے ۔ اک دوجے نوں اپنی
خدغرضی دے چکر وچ ولی جاندا ہے، اس بل دا انوچت
ورتاؤ اتھوں تک پیر پسار رہا ہے، کہ امن تے آزادی دوویں
خطرے وچ جا پئے ہن ؛ قدرتی طاقتاں پاسوں سکھ لین دی تھاں
دوجیاں نوں نرجیوَ بناؤن دا کم لیا جاندا ہے ۔اس کویتا
وچ طاقت تے دولت دے ایوگ ورتاؤ دی جھاکی دکھا کے پراسچت
دا رستہ سجھایا گیا ہے ۔

(1)

ڈھالی گئی خلقت جدوں کٹھالیئے آکار دی،
من نوں جگا کے جوت، لو لائی گئی سنسار دی ۔
نرگس دے دیدے کھولھ کے، ترشنا نے ڈورا پایا،
لالا دا سینہ رنگ سدھر نے لہو گرمایا ۔
چڑھ چڑھ، امنگاں دی ندی وچ، آ رہا طوفان سی،
اس روڑھ وچ،تخت جہے تے ڈولدا انسان سی ۔
نکی جہی سی جند، پر اس وچ ترنگ انیک سن،
بھر بھر اچھلدے خون تھیں، سینے دے سارے چھیک سن ۔
ہردم سی دل دا جوش اٹھ اٹھ ناڑ ناڑ ٹپا رہا،
لہراں دے وانگ خیال سی،اک آ رہا،اک جا رہا۔
چاہ سی کہ سبھناں طاقتاں نو مٹھّ وچ دبا لواں،

(2)

تاڑی بدی دے بھوت نے، حالت اے جد انسان دی،
ماری اے کنیں پھوک سبھ خاطر ہے تیری جان دی ۔
تیرے سکھاں دے واسطے رچیا گیا سنسار ہے،
اس تے حکومت کرن دا تینوں ہی ہن ادھیکار ہے ۔
شیراں نوں پا لے پنجرے، ہاتھی دے سر اسوار ہو،
فوجاں بنا کے راج کر، بہو تخت تے، ہشیار ہو !
اڑ جائ جو، کنڈا ادھا، نیزہ اڑا کے کڈھ دے،
ہووے ن نیویں دھون جو تلوار دھرکے وڈھّ دے ۔
تلوار توپ بندوق توں جے کر کوئی بچ جائگا،
ایروپلین اکاش توں انگیار تد برسائگا ۔
قدرت نے سبھے طاقتاں تیرے ادھین بنائیاں،
بجلی دڑا کے زلمیاں کریا کریں جی آئیاں ۔
جھک جائگا سر روپ دا، اقبال دی دیہلیز تے،
حاضر کریگی جان، مارینگا نگاہ جس چیز تے ۔
اٹھ ! شیر بن !میدان وچ تلوار ودھ کے واہ لے،
سکہ چلا لے اپنا، کر ظلم ڈنجھاں لاہ لے ۔
سبھ نیامتاں عر طاقتاں حاضر تیرے دربار وچ،
وا ول تیری تکے، او ایسا کون ہے سنسار وچ ۔

(3)

ایہہ پھوک بھر انسان نوں بدیاں دا بھوت پھلا گیا ۔
بے سمجھ کچا جنّ، جھٹ ہنکار دے وچ آ گیا ۔
لگا کرن جی آئیاں، دل وچ حرام سمایا،
خدغرضیاں دا زہر رگ رگ اوس دی وچ دھایا ۔
تھاں تھاں حرص دے جال پھیلائے گئے سنسار تے،
لے لے امن دا نام، نیہہ رکھی گئی تلوار تے ۔
لکھاں ہزاراں سر، تماشے ہیت، کٹوائے گئے،
عیاشیاں دے باغ لہوآں نال سنجوائے گئے ۔
بلوان نے کمزور نوں دھونوں پکڑ کے جو لیا،
سرمائیداری سیرما پھڑ محنتی دا چو لیا ۔
ڈونگھے ہنیرے پاپ دے وچ بجلیاں سی ڈھا رہا،
مٹی دا پتلا خون دے دریاؤ وچ سی نھا رہا ۔
ملدی سی ٹھنڈھک روح نوں دھکے تے اتیاچار وچ،
رس آؤندا سی راگ دا تلوار دے ٹنکار وچ ۔
مالی سی اٹھدیاں کومبلاں پھڑ پھڑ مرنڈی جا رہا،
شیطان بن کے خضر وٹے بیڑیاں وچ پا رہا ۔

(4)

ڈٹھا تماشہ نیکیاں دے دیوتے جد آئِ کے،
سر پھڑ لیا گھبرائ کے،سوچن لگا غم کھائِ کے۔
ویکھو ! امن دے دیوتے نوں وگ گئی ہے مار کی !
آیا سی کاہدے واسطے، تے کر رہا ہے کار کی !
سکھ شانتی دا راج پھیلانا جدھا ایمان ہے،
کرتوت اسدی ویکھ کے شیطان وی حیران ہے ۔
ایہہ سبھتا دا مدئیّ کھیکھن ہے کی کی کر رہا ۔
آزادیاں دا نام لے لے بیڑیاں ہے گھڑ رہا !
ہے پائی جاندا پیٹ وچ، لٹ لٹ حلال حرام نوں،
بدنام کردا ہے کویں ٭انسانیت٭ دے نام نوں !
اس ٭اسرپھلمکھلوک٭ ول تکو، خود دی شان ہے !
دنیاں تباہ کر دین وچ غلطان جس دی جان ہے !

(5)

جھر جھر کے اوڑک بولیا، اوئے اکلمندا بھاریا !
شیطان دے چڑھ ہتھ توں، ایہہ کی پکھنڈ کھلاریا ؟
کنڈے جو بیجی جائں، کیکر پھلّ ایہہ بن جانگے ؟
کولے جو گھولی جائیں کیکر سرخرو کروانگے ؟
ایہہ ہتھ لہوآں لبڑے رحمت لئی پھیلائنگا ؟
ایہہ اکھ خونی ساہمنے کردا شرم نہ کھائنگا ؟
متھے تے چندن-تلک عر سینے تے گٹھ گٹھ شاہیاں،
لے لے امن دا ناں، مچائی جائں گھور تباہیاں !
کرتوت تیری دے جدوں توپے ادھیڑے جانگے،
نیت تیری توں اوپرے پوچے اچیڑے جانگے ۔
ہوونگیاں تد ننگیاں ایہہ ساریاں ایاریاں،
شیشے عمل دے ساہمنے ہو جھاتیاں جد ماریاں ۔
پھرنے تیرے جو گوند گندن، لک کے ستویں کوٹھڑی،
اوہ فلم بن بن کے ولھیٹے جان نالو نال ہی ۔
گھسوٹیاں تے آ کے، سبھ پرپنچ چغلی کھانگے،
پھلیاں جدوں وہیاں، اے سارے پاج اگھڑ جانگے ۔
اڈے لگا اس نفس دے، چھریاں چلائی جائں جو،
جھگی اسارن واسطے مندر ڈھہائی جائں جو،
چلن لگے ایہہ مال دھن، نہ ساتھ مول نبھائگا،
نیکی بدی دا بھار سر تے لدیا رہِ جائگا ۔
اکھاں توں جد پونجھی گئی چربی تیرے ہنکار دی،
سبھ پان پت لہہ جائگی تلوار دے بلکار دی ۔
ہو باؤلا بگھیاڑ وانگ شکار ہیں توں ٹولدا،
کاں وانگ، کٹھا کامنا دا، گند تھاں تھاں پھولدا ۔
ترشنا اگن وچ، ہو رہا بھڑتھا، تیرا آچار ہے،
پشواں توں ودھ کے سر تیرے تے کام بھوت سوار ہے ۔
آ ! ہوش کر ! تے سمجھ جا، چھڈ دے اے سینہ زوریاں،
ہے وقت، دھو لے متھیوں، لک لک کمائیاں چوریاں ۔
جد چھل گیا ویلا تاں رو رو انت نوں پچھتائنگا ۔
شرمائنگا، چچلائنگا، پر پھل ن کوئی پائنگا ۔
منگینگا محلت ہور جد، وگڑی سوارن واسطے،
ملنے ادھارے دم نہیں، وچھیا ن رہُ اس آس تے ۔
ویلا ایہو ہے سمجھ جا، آ باز اس کرتوت توں،
چھیتی چھڈا لے جان، چاترک ! اس بدی دے بھوت توں ۔

(1)

اک پھلّ، جن وچّ بغیچے، جوبن-متا روپ دکھا کے،
کئی ہزاراں اکھاں دے وچ گھر کیتا سی، ٹھنڈھک پا کے ۔
کئی مناں نوں لٹّ لیا سی، لپٹاں دا انبار لگا کے،
شمع جدھی تے بھمبھٹ وانگر صدقے ہندی خلقت آ کے ۔
پر ہن اوس بہار-دربر نوں، دھپّ بدردن لٹّ لیا سی،
کرناں رستے، سورج سارا روپ جوانی چوپ گیا سی ۔
اوہ مہبوبی شان حسن دی، برہالی وچ وٹّ گئی سی،
کوملتا عر بھاہ گلابی لو دوپہر دی چٹّ گئی سی ۔
فٹّ گیا تومبا عر ٹٹی تار کرنگ پھساؤن والی،
سرد ہو گئی شمع، جگت نوں چانن تے بھرماؤن والی ۔
است گیا اوہ چند، جدھے نیجھ توں چکور اٹھاندینا سن،
مات ہو چکی سی ہن بازی، درشک گھمر پاندے نہ سن ۔
کومل پنکھڑیاں جھڑ جھڑ کے، کھیرو کھیرو ہو گئیاں سن،
وانگ برنگی مہندی، تختوں ڈگّ، زمی پر آ پئیاں سن ۔
پکھی وانگر نکھڑ کے، ہن دیہی پرزہ پرزہ ہوئی،
حسرت بھری نگاہ تھیں تکے، پر اگوں نہ پچھے کوئی ۔
ظالم مالی نے، پچھاں پر ہور لون اک پا دتا سی،
جھاڑو مار، بغیچے وچوں، اک کنارے لا دتا سی ۔
چوپے پان وانگ، ہن پشپ نمانا، کوڑا ہو کے،
اک درشک پر کڈھ رہا سی، غصہ اپنے جی دا رو کے۔

(2)

راہے راہے جاون والے ! پرے پرے کیوں تلکیں جاویں ؟
او گمرٹھّ، بدرد مطلبی ! دھون بھوا کیوں اکھ چراویں ؟
ایہہ سی مہر، محبت ایہو ؟ ایتھوں تک ہی سی غمکھاری ؟
مطلب دی ہی یاری سی ؟ عر حسن پرستی تیری ساری ؟
بسّ ؟ ایہو سی پلے تیرے ؟ ملّ میری قربانی سندا،
رس نوں چوپ، پھوگ توں سوگیں سوارتھ دا ہی سی توں بندہ ؟
ہاں ! اوہ پریم دکھاندا سی توں اسے لئی ؟ وڈیا وڈیا کے،
کھچّ لئینگا پوڑی ہیٹھوں مد-مستی دے سکھر چڑھا کے ۔
ڈھلی دوپہر حسن دی اتے، جھاتی بھی مڑ نہں سی پانی ؟
عشقَ حقیقی نہں سی جیکر کیوں سی کوڑی پریت-جتانی ؟
چلدے پھردے ہڈیں سوکھا ہمدردی دا راگ سنانا،
تنگی ترشی ویلے وی تاں لگی نوں ہی توڑ نبھانا ۔
شوک تیری بے دردی پر ہے، جس شے توں توں سکھ سی پایا،
اس پر غلط نگاہ ہی پا کے کجھ ہندا اندوہ جتایا ۔
پریت پرانی چیتے کر کے، انجھو سن دو چار وہانے،
موئے دے بھی پھلّ چگا کے، لا چھڈدے نے لوک ٹکانے ۔

(3)

پر سجن کی وسّ ترے ہے، دنیاں وچّ ایہو ورتارا،
قدر پائے کرتباں دی ہی، جھکدے نوں ہی ملے سہارا ۔
جد تک چلے کھرا ہے تد تک، جد تک رس، تد تک رسیلا،
جد تک لہو، تدوں تک لالی، جد تک لالی تد تک لیلہ ۔
جد تک جان، جہان تدوں تک، جد تک سر تد تیک سلامی،
جد تک تیل تدوں تک چانن،جد تک ہمت تد تک حامی ۔
جد تک حسن عشقَ ہے تد تک، جد تک دھن، تد تیک بھکھاری،
جد تک مہر محبت تد تک جد تک در تد تک ہے داری ۔
جد تک اپنا آپ گلاؤ تد تک جھلسنگے پروانے،
اپنا آپ مہائے باجھوں اپنے بھی بن جان بیگانے ۔
ٹھنڈھک ہے، تد جمے رہوگے، تپ جد تک ہے تیز رہے گا،
جد تک گھسو تدوں تک چمکو، زر نوں ہی جگ یار کہیگا ۔
مطلب باجھ پسیجے کہڑا، بردھ بیل نوں پاویگا چارہ،
دماں دے دم وجن دمامے، کم کراوے چمّ پیارا ۔
قدرت دا بھی نیم ایہو ہے، جد تک جو جس جوگ رہے گا،
تد تک اس نوں ملے ٹکانا، اس توں بعد گڑاؤ ملیگا ۔
کیلا کٹّ دتا جاندا ہے، پھلی جدوں دینوں رہِ جاوے،
ولاں پٹّ وگاندے باہر، جد خربوزہ ہتھ ن آوے ۔
چھانگ دتے جاندے ہن کنڈے، بیری دا پھل ہو چکے،
بیلے ساڑ دتے جاندے ہن، کانے دا جد موسم مکے ۔
قوماں دے ادرش گرن پر ادھوگتی وچ جانا پیندا،
راجے وچ ایوگتا آیاں جھٹّ ادھی تھاں دوجا لیندا ۔
اسے طرحاں کمزوری میری درد دردیاں دا کھوہ لیتا،
خار بنایا اکھاں سندا، تختوں سٹّ نمانا کیتا ۔

(4)

اک سماں اوہ سی جد میری ہری انگوری نکل رہی سی،
گوڈی، روڑی، پانی آدک ٹہلاں دی لگ رہی جھڑی سی ۔
ذرا کو دھون جدوں کھلہاری، مالی میرا بنیا بھؤرا،
جھکھڑ، دھپّ، سلھابوں، سیکوں راکھی کرن وکھے سی بؤرا ۔
اک دن کومبل نکلدی نوں روز سویرے رہندا گندا،
سدھر بھریا چائیں چائیں پوٹیاں نال اچائی مندا ۔
چڑی جنور ن پتی توڑے، بھیڈ بکری منہ ن پاوے،
کوئِ بلوڑی شاخ ن نکلے؛ ٹنگھ کسے وچ ونگ ن آوے۔
بالک وانگ نہاوے پونجھے ؛ گڈاں میلاں جھاڑے دھووے،
پالن پوسن، راکھی چوری توں بے-فقرہ گھڑی نہ ہووے ۔
میرے سکھی ساندی مولن ہیت، سکھناں سکھی دیاں سن،
لہو چولیاں سنج سنج کے ٹہلاں میریاں ہو رہیاں سن ۔

(5)

بھڑک دڑک میری بھی آہا ! سچی مچی ایسی ہی سی،
٭ہونہار بروا کے چکنے پات٭ شلاگھا ٹھیک مری سی ۔
ہر اک شاخ لسلسی میری ہری کچاہ ملائم پیاری،
اتی ملوک بان دی لوئیں وانگ جدھے تے سی کنڈیاری ۔
کومل کلیاں مریاں دی، ہاں ! اوہ کچی کچی لالی،
کسے ہمالہ واسنِ دیوی دے سکمار کپولاں والی ۔
چکنائی عر چمک واسطے قدرت مکھن جھاس کجاوے،
جھوٹن خاطر پٹّ-پنگھوڑا دائی پون ہلائی جاوے ۔
مالی دی محنت دے گھر وچ شدیانے دی ڈھولک کھڑکی،
مینوں جنم دین ہت جس دن سپی وانگر ڈوڈی تڑکی ۔
سی میرے پروان چڑھن وچ بھاویں وقت اجے بہتیرا،
پر میرے درشن دے چاکھو پاؤن لگے ہن توں ہی پھیرا ۔
چھلے وچّ مت اپدا کوئی میرے کومل من تے آوے،
پوتڑیاں وچ ڈھکی رکھدے آسوں پاسوں پتر ساوے ۔
پر میری نر-انکش شوخی گوڑھے رقت نشے وچ متی ۔
اس پردے دے جیون تائیں نہیں پسند لیائی رتی ۔
مار چٹاکا زور نال میں نویں جگت نوں دیکھن رجھا،
راہیاں اتے پا پا ڈورے، لگا کھلھارن گجھا گجھا ۔
تریل، سمیروں ٹھنڈھک لے کے، عر سورج دی پا گرمائی،
ذرا کو ہور سوتکوں نکل حالت ادھ-کھڑی دی آئی ۔
دیکھ اٹھان پھبن میری نوں، بھور لگے دوارے تے پرسن ۔
ہر پاسے توں سدھر اٹھے، ہو جاون کھل کے ہن درشن ۔

(6)

جیون ایہہ ماسومی دا سی، گرمی سردی نہں سی ڈٹھی،
پیا ن واہ اتار چڑھائی، چکھی نہں سی کوڑی مٹھی ۔
اپکاری ہتھاں وچ ہویا مولن پھیلن سی سبھ میرا،
اسے طرحاں اپکار واسطے من وچ جاگیا چاؤ ودھیرا ۔
سدھر چاؤ، درشکاں دے نے کجھ من وچ اتشاہ ودھایا،
عر کچھ اپنے حسن غرب نے میرے سینے نوں ابھرایا ۔
اٹھی لالسا دنیاں نوں کجھ اپنا آپ وکھانا چاہیئے،
پشپ جون نوں سفل کرن ہت، پراپکار کمانا چاہیئے ۔
پتہ ن سی، اس حالت وچ ہی بچ-بچاؤ ہے اپنا سارا،
ذرا کو ہور اگیرے ہویا روڑھ لجاؤگ کال-جل-دھارا ۔
مورکھتا، چنچلتا اتھوا غرب حسن دا ؛ جو کجھ بھی سی،
دانائی عر دورندیشی میری اس نے کھوہ کھڑی سی ۔
سنگا لاہ، ابھر ہو بیٹھا ؛ جوبن اپنا سبھ نکھڑایا،
پورنما دے چند وانگ میں روپ راس دا ڈھیر لگایا ۔
بوہے کھولھ سخاوت دے میں : ونڈن لگا مہک عر مستی،
ٹھنڈھک، حسن، تراوٹ اپنی سبھ دے ہیت لگائی سستی ۔
جو آوے ٹھنڈھیاوے اکھاں نال سگندھی تن من ٹھارے،
روک امیر غریباں تائیں کوئِ نہیں سی میر دوارے ۔
بھورے ہو لٹبورے پھردے روپ میرے دا راگ سناندے،
سنجھ سویر درشکاں سندے ٹولے آ آ جی پرچاندے ۔
پا کے ٹھنڈھ اسیساں دے دے، روپ میرے دی مہما کردے،
مانکھ چھوڑ جنوراں تیکر حسن میرے دے ہوئے بردے ۔
مہک میری نے اڈّ چپھیرے بن نوں اپبن کر دکھلایا،
آلے دوآلے جسّ میرے نے ڈاڈھا سوہنا رنگ جمایا ۔
نوبت خوب وجائی اپنی شوبھا بھی کھٹی بہتیری،
دھانک بٹھائی سندرتا دی عشقَ حسن پر ہویا ڈھیری ۔

(7)

پر سجن! افسوس! جگت وچ نہیں ستھرتا تے اکرنگی،
اک اک پل اک نویں لیاوے اپنے نال خوش حالی تنگی ۔
چھلّ سمندر دی اگلچھے، اک پل گھگا، اک پل موتی،
اک دھر منگل تے شدیانے، اک دھر ہووے موت کھلوتی ۔
اک ہتھ دیئ حکومت ڈنڈا، ٹھوٹھا دوجے ہتھ پھڑاوے،
تختاں والے پا وکھتاں وچ، قدرت اپنا کھیل وکھاوے ۔
عرشوں ڈیگ خاک وچ رولے، کنکا چکّ اکاش پچاوے،
ساگر جیور بناوے ریتا، تھلاں وکھے دریاؤ وہاوے ۔
مٹی دا چا سونا کردی، ہیرے توں کنکر بن جاندے،
آواگون گیڑ نت رہندا، خالی بھرے، بھرے سکھناندے ۔
ہر شے وچ انتھرتا نے ایسا اپنا آپ وسایا،
جو آوے سو جاون خاطر، جو جاوے سو سمجھو آیا ۔
دن آ کے دے سوئِ رات دی، چانن دی سدھ دیئ ہنیرا،
قدرت دے چرخے دا چکر، ہر اک شے نوں دیندا پھیرا ۔
قایم ہے اک ذات پربھو دی، ہور سبھس نے آ کے جانا،
اپنا اپنا ویلا آیا ٹکے ن رنک نہ اٹکے رانا ۔
کال بلی دی چوٹ نہ ترسے، دیکھ حسن یا کوملتائی ،
چندر-مکھی محبوباں دی بھی اس بھامبڑ وچ اوہو گراہی ۔

(8)

اسے دریڑ کال دی اندر، کھڑ پگی ہن میری آ کے،
اٹھ چلی ونجاری زندگی، کجھ گھڑیاں دی کھیڈ وکھا کے ۔
خالی کرو مساپھرکھانا، گھڑیالی نے ٹھوکر ماری،
بدھے بھار مسافر بھورے، عملاں دی سر چائی کھاری ۔
قدرت نوں ہن میرا رہنا، اک نظر نہ چنگا لگے،
اوہو بنائے ویری میرے، جو سن پرتپالک اگے ۔
قسمت الٹ بھئے جس ویلے، اپنے بھی ہو جان پرائے،
ہتھیں چھاواں کرن والے، لہو دے بن جان تہائے ۔
سورج جس نے کرناں پا پا، میرا جگ وچ بوٹا لایا،
اوہو بنا کے تیر نکیلے، روپ رنگ سبھ پھکا پایا ۔
دھرتی، جس نے اپنے وچوں، بیجوں چکّ وجود بنایا،
ہن چاہے کر کوڑا میرا، اپنے اندر پھیر کھپایا ۔
چکّ لگئی سگندھی میری، وچ اکاش سمیر اڈا کے،
نرگس نگاہ پریمیاں والی، جھپّ لگئی سہپن آ کے ۔
شہد، پراگ اڈایا مکھی، چھڑاں چلائ شراجا بھنے،
بنھ بہاری والا ٹٹا، : ہوئی ساری برکت بنے ۔
اک اک کھنبھ کرن ہن لگا، ڈگدے سار جھلسیا جاوے،
ایوں مالک نوں دھکے پے کے چمن وچوں مل گئے بداوے ۔
ہنے ہنے اک مرگ سنہری ہری انگوری چردا چردا،
ہاں، اک ہنس چگیندا موتی، ندی کنارے تردا تردا،
کھیڈاں دا مشتاق کبوتر، گٹکوں گٹکوں کردا کردا،
کال بلی دی بھیٹ ہو گیا، جیؤن دا دم بھردا بھردا ۔

(9)

کھیڈ ہو گئی پوری سجن ! سکھ ڈٹھے، دکھ بھی سی پانا،
قدرت دے انموڑ حکم نوں، کس طاقت نے سی پلٹانا ؟
بڑے بڑے بلکاراں والے، دنیاں وچ اٹک نہ سکے،
اٹھدیاں اک پلک ن لگی، بیٹھے بنھ ٹکانے پکے ۔
راون جیسے بلی نہ رہے، قاروں جیسے پدارتھ-دھاریتھ،
شاہ سکندر جہے تجسی، ہرناخش جیسے ہنکاری ۔
حاتم جیسے سخی تر گئے، وید دھننتر جہے سیانے،
بکرم جیسے عادل دانی، نادرشاہ جہے جروانے ۔
اس شاہی پروانے اگے، رتی نہ اکابری چلی،
دھن،پروار عقل عر بل نے موت کسے دی مول ن ٹھلھی۔
اوسے حکم حضوری اندر، میں بھی اپنی کھیڈ سمبھالی،
عر اس دا افسوس نہیں کجھ، ہوئی ہے ہوون ہی والی۔
جو ہوئی سو واہوا ہوئی، جو بیتی سو چنگی بیتی،
پر توں تاں کجھ حالَ میرے توں سکھیا ہندی دھارن کیتی ۔
میں آیا، تر گیا جگ توں، چھڈّ گیا کی کی لے تریا،
نام نشان رہا نہ باقی، برچھوں پتّ پرانا بھریا ۔
کی کی میری تچھّ جیونی، اپنے پچھے چھڈّ چلی ہے ؟
ایس انستھر دنیاں اندر، وسط وہاجھن والی کی ہے ؟

(10)

دنیاں دے وچ آپو وچی، اک دوئے توں سکھ ملدا ہے،
میں تیری، توں میری سیوا، نیم پرمپر چل رہا ہے ۔
اک کرے دوجا نہ جانے، اس نوں ناشکری کہندے نے،
کرتگھنتا عر ناشکری توں، بھلے پرش بچکے رہندے نے،
کرتگھنتا دا پاپ جگت وچ، سبھ پاپاں توں کہندے بھارا،
کیتے نوں نہ جانن والا، گھور پاتکی، نیچ نکارا ۔
ایسے لوکاں پاسوں دنیاں بچ کے پرے پرے ہے رہندی،
کسے لابھ دی آس اوہناں توں من وچ دھار ن لاگے بہندی ۔
تاں تے ایس پاپ توں بچنا واجب ہر اک جیو لئی ہے،
جو اس اؤگن توں نہں بچدا، اسدا جیون شوکمئی ہے ۔
اپنے توں جو ماڑا ہووے، سکھ اس پاسوں ہووے پایا،
اسنوں بھی اپکار سمجھ کے، من توں چاہیئے نہیں بھلایا ۔
اوہ جے قدرت دے حکماں وچ دکھ سکھ دے وچ جا پھسیا ہے،
نربل ہے، بیساہستا ہے، کشٹ کلیش سہار رہا ہے ۔
تد ساڈا ہے فرض کہ اس دے نال ذرا اندوہ جتائیے،
اس دے دکھ نوں اپنا لکھ کے اس دا ہولا بھار کرائیے ۔
اس دی پیڑ بھلاؤن خاطر، جو بن سکے اگے دھریئے،
اس دی نیکی دے بدلے وچ اس دے نال بھلائی کریئے ۔
سکھیا لؤ، کہ ہور کسے پر جو اکھیائی آن پئی ہے،
مت اپنے پر بھی آ جاوے، عر اس وچ سنسا ہی کی ہے ؟
قدرت دی الٹا-پلٹی وچ سکھ دے آسن دکھ آ بہندے،
سکھیئے دکھی، دکھی سکھیارے، رات دن ہندے ہی رہندے ۔
درد دلے دی خاطر ایشور، جامہ دتا ہے انسانی،
نیکی تے بھلیائی دی ہی دنیاں تے رہِ جائ نشانی ۔
یاد کسے جے کر آوے، اس دے جی نوں ٹھنڈھک پاوے،
جیون سفل اسے دا، 'چاترک' مر کے بھی واہوا اکھواوے ۔

پنج قدرتی طاقتاں اک دن پرھا جمان،
ہر اک آپو اپنی لگی صفت سنان ۔

(1)

دولت آکھے : جگّ دی میں کار چلاواں،
جدھر جاواں، ہندیاں نے ہتھیں چھاواں ۔
دسن ستے برکتاں، جد جائ کھلوواں،
الو بولن لگدے جے میں نہ ہوواں ۔
مایہ میری تختیاں توں تخت بناوے،
جادو میرا آکیاں دی دھون نواوے ۔
عیبی مورکھ گھاتکی تے نیچ نگلے،
ڈھکّ لواں سبھ عیب میں ٹکیاں دے تھلے ۔

(2)

عقل کہے : توں چھڈّ نیں جھوٹھی وڈیائی،
تینوں پیدا کر رہی میری دانائی ۔
کاڈھاں رہندی کڈھدی میں سنجھ سویرے،
ڈھیر لگاواں لبھّ کے مٹی 'چوں تیرے ۔
کھوتے دے گل لال دی میں پرکھ سکھاواں،
مورکھ کھیہہ رلائیؤں سامبھی داناواں ۔
تیرا کھوج ن دسدا جے میں نہ آندی،
پلے پے کے احمقاں، پئی دھکے کھاندی ۔

(3)

ودیا آکھے : عقل نوں میں سان چڑھاواں،
دبے خزانے دانیاں دے ہتھ پھڑاواں ۔
اک اڑیسے قلم دی، تختے الٹاواں،
دھرم ؛ نیاں تے ربّ نوں میں ہی سمجھاواں ۔
دولت والے عالماں دا بھردے پانی،
میرے ہتھ حکومتاں دی کلا بھوانی ۔
بے-علماں نوں منگیاں بھی خیر نہ پیندا،
قلموں لہو جہان دا نت سکا رہندا ۔

(4)

ہونی گھوری وٹّ کے غصے وچ بولی :
بڑ بڑ کی ہے کر رہی ایہہ پاگل ٹولی ؟
بخشش میرے لنگروں سبھ سے نوں جڑدی،
قلم وگی تقدیر دی کس پاسوں مڑدی ؟
وگدے وہن سکا دیاں، جل تھلیں وہاواں،
تختوں سٹّ، سزادیاں توں بھٹھّ جھکاواں ۔
منہ دی منہ وچ گھٹّ لاں، جد گھٹّ مروڑاں،
واگاں جان ن ٹھلھیاں، میں جدھر موڑاں ۔

(5)

ہمت اٹھ کے شیر جیوں، مارے للکارا :
میری طاقت ساہمنے کوئی ٹکن ن ہارا ۔
ڈھالے نت نصیب نوں میری کٹھیالی،
پھلّ کھڑاواں قسمتاں دی سکی ڈالی ۔
قسمت قسمت آکھ کے ڈھلڑ چچلاندے،
ہمت والے پربتاں نوں چیر لجاندے ۔
ہڈّ نہ ہلن اپنے قسمت نوں روندے،
چنگھیاں بھردے ہمتی، جا اگھاں کھلوندے ۔
ستے لیکھ بہادراں، کر جہد جگائے،
ریکھیں میکھاں مار کے دن پھیر وکھائی ۔
قسمت ول دلدری پیا بٹ بٹ ویکھے،
نقدو نقد چکاں میں، محنت دے لیکھے ۔
اوکڑ کیڈی آ پئے، میں کراں سکھالی،
پھوکاں مار اڈا دیاں، قسمت-گھٹسمت کالی ۔
غزنی وچوں ٹھلھیاں، ہمت دیاں کانگاں،
قسمت کھڑی اڑمب کے، مہمودی سانگاں ۔
غوری چڑھیا گجّ کے، جد گھتّ وہیراں،
قسمت پاٹی اگیوں، ہو لیراں لیراں ۔
جےَ چند آپ ونگار کے لنکا لٹوائی،
نکّ نکیل غلامیاں دی وٹّ پوائی ۔
ہمت کیتی آجڑی دلی وچ آ کے،
تخت تاؤس اڈایا، قتلام مچا کے ۔
پھیر نکل اک سورمے، تلوار چلائی،
ہمت قابل جا وڑی پے گئی دہائی ۔
ہمت اکھاں میٹیاں ؛ جس ویلے آ کے،
قسمت چڑھی پنجاب دی غیراں دی ڈھاکے ۔
دھولا بدل اٹھیا اک لیہندی گٹھوں،
لبھی کھان یکوت دی، مٹی دی مٹھوں ۔
کوٹھی آن بپار دی ہمت نے پائی،
قسمت ہندوستان دی اوہنیں پلٹائی ۔
ہمت جہڑے کم نوں لکّ بنھ کھلووے،
سکا کنڈا پھلّ کے گلدستہ ہووے ۔
نیت گھڑے مراد نوں لا ہمت تونی،
پانی وانگر وگ ترے، جو پوے اڑونی ۔
پکی نیت دھار کے جو چونا چکے،
ربّ بھی چاترک اوس دا پھل روک ن سکے ۔

(1)

خاجا خضر دے باغ دیا سہل پھلاّ !
پھل پھل بہندیا ! چنگیاں بھردیا اوئے !
سر تے ٹوپ ستونیاں پہن کے تے،
پارے وانگ جھلمل-جھلمل کردیا اوئے !
ڈگدے جھرنیاں نوں کد کد پھڑدیا اوئے !
لہراں نال بد بد تاری تردیا اوئے !
گھمنگھیر وچ پھیریاں لیندیا اوئے !
پل وچ جمدیا تے پل وچ مردیا اوئے !
لشک-پشک، ملوکی تے ناز نخرے،
ونھی جاندی ہے بانکی ادا تیری ۔
کھا کھا وڈھیاں ودھے ہوئے مٹّ وانگر،
بجھی ہوئی ہے سوہنی ہوا تیری ۔

(2)

بہہ کے سوچ ؛ ایہہ جھولنا محل تیرا،
کسے ڈھول دے پول تے کھڑا تاں نہیں ؟
کسے عشقَ دے وہن وچ رڑھی جاندی،
سوہنی نعر دا توں کچا گھڑا تاں نہیں ؟
گمبد گول وچ نور جہان دی تھاں،
کسے گڑے دی لاش دا تھڑا تاں نہیں ؟
جہڑی چھلّ دے سر چڑھ چڑھ نچدا ہیں،
واجاں ماردا اوس نوں رڑا تاں نہیں ؟
آپھر گؤں توں پلک دی جھلک پا کے،
اپنی عمر دی سمجھدا سار بھی ہیں ؟
جہڑی ہوا دے گھوڑے تے چڑھی بیٹھوں،
اس دی اک چپیڑ دی مار بھی ہیں ؟

(3)

اگوں بلبلے نے ایہہ جواب دتا،
توں گھبرا نہ، ایڈا انجان نہیں میں ؛
سر تے بنھ کھپھن گھروں نکلیا ساں،
لمی عمر تے ویچدا جان نہیں میں ؛
آئے ہوا بھکھی، ڈیرہ کوچ کیتا،
گھڑیاں پلاں توں بہت مہمان نہیں میں ؛
پکے پینتڑے بنھ کے بہن والا،
حرصاں وچ غلطان انسان نہیں میں ۔
میں تاں ہسّ کے نور وچ نور بننا،
توں ایہہ ہور تھے راگنی گا جا کے،
عیشاں وچّ جو ربّ بھلائی بیٹھے،
موت اوہناں نوں یاد کروا جا کے ۔

(4)

بندے وانگ میں اڈیاں رگڑدا نہیں،
مرن لگیاں لتاں اڑاؤندا نہیں ؛
جوڑ جوڑ سکندر دے وانگ مایا،
پچھوں سکھنے ہتھ وکھاؤندا نہیں ؛
راون وانگ میں کال نوں بنھدا نہیں،
تے شداد ورگے باغ لاؤندا نہیں ؛
لعلاں چٹدا نہیں، جند رولدا نہیں،
ٹبر واسطے بیمے کراؤندا نہیں ۔
ایہہ انسان ہی ہے، لوئی لاہ جس نے،
اڈّ چھڈیا ایڈ اڈمبراں نوں،
ساری دھرتی تے قبضہ جما چکا،
جپھے ماردا ہے چڑھ چڑھ امبراں نوں ۔

(5)

توں انسان ہیں ربّ دا ساہبزادا،
جنا چاہیں پاکھنڈ رچائی جا توں ؛
دنیاں چھلی جا، دلی جا، ملی جا توں،
ولگن ولی جا، موجاں اڈائی جا توں ؛
ویکھی جائیگی اگھاں دی اگھاں ویلے،
ہالی حرص دے جال پھیلائی جا توں ؛
مار مار ماراں ڈھیر لائی جا توں ۔
کھپھن انت ویلے خبرے لبھنا نہیں،
ایپر جیوندیاں جی دا دھرواس ہی صحیح،
٭چاترک نال تاں ایس نے چلنا نہیں،
نرکاں واسطے پاپ دی راس ہی صحیح ۔

پرشن-

جھرنیا یارا ! کنھاں وہناں 'چ رڑھیا جا رہوں ؟
بے-مرادے دل طرحاں، غوطے تے غوطے کھا رہوں ؟
پتھراں تے مار سر، کی کیرنے توں کر رہوں ؟
ایہہ تسیہے رات دن کس دی لگن وچ زر رہوں ؟
گیڑ وچ ہردم رہن دی کی توں علت لا لئی ؟
راہ وچ گوڈا نواؤن دی ہے سہں کیوں کھا لئی ؟
سچ دس، کس سکّ نے لوں لوں تیرا تڑپھایا ؟
بھال کس دی کرن، پتھر پاڑدا توں آیا ؟
درد کس دی چیس ہے، دل-چیرویں اس شور وچ ؟
لور ہے کس عشقَ دا، اس بے-مہاری تور وچ ؟

اتر-

لیکھ وچ میرے دھروں پلے پئی ایہہ تور ہے،
تور وچ ہی زندگی دا مرم کردا شور ہے ۔
عمر دے گھڑیال دی سوئی طرحاں نت چلنا،
حوصلہ نہ ہارنا عر چال نوں نہ ٹھلھنا ۔
ودھدیاں جانا اگیرے، مڑ ن پچھے تکنا،
مشکلاں نوں ملدیاں پیراں طلے، نہ تھکنا ۔
اکھ دریا کیرویں میری بہاراں لا رہی،
"ہاں، ودھے چلو" پکاراں چال میری پا رہی ۔
میں اسے "درڑھ چال" توں پائیاں مراداں ساریاں،
سکھیا میرے چلن توں، حوصلہ سنساریاں ۔

بابو سورج نرائن مہر (دلی) دی
اردو کویتا دے آدھار تے لکھی گئی

(1)

سنیاں وڈّ وڈیریاں تیریاں دی،
شوبھا کھلری سارے جہان دے وچ ۔
خاندان سی اوہ اچی آن والا،
چمکے شان جس دی آسمان دے وچ ۔
راٹھ سورمے، رزق تے انکھ والے،
اگھے بڑے سن دیا تے دان دے وچ ۔
ایپر سجنا ! کریں ہنکار نہ توں،
کیول جم اچے خاندان دے وچ ۔
کنگھی مار کے دسّ خاں ! وچ تیرے،
اونھاں وڈیاں دی کوئی چال بھی ہے ؟

(2)

منّ لیا خزانیاں تیریاں تے،
چوکھا بھاگ پرماتما لایا ہے،
چھنک منک نے اج اقبال تیرا،
فرشوں چک عرشاں تے پچایا ہے،
ہسّ کھیڈ کے لنگھدا سماں سارا،
سپنے وچ بھی دکھ نہ پایا ہے،
عیشاں اسرتاں وچ غلطان سجن !
چیتا ہور دا بھی کدے آیا ہے،
ایس بوہل وچوں، دسیں، بکّ بھر کے،
پورا کسے دا کیتا سوال بھی ہے ؟

(3)

منّ لیا، توں رہن نوں بڑے سوہنے،
مندر کوٹھیاں بنگلے پا لئے نے ۔
سنگمرمری فرش، رنگیل چھتاں،
پھلاں بوٹیاں نال مہکا لئے نے ۔
ڈھونڈ ڈھونڈ سجاؤٹاں آندیاں نے،
اندر جھاڑ فانوس بھی لا لئے نے ۔
انھاں روڑھیا مال گل کاریاں تے،
کوچ کرسیاں میز سجوا لئے نے ۔
کسے متر پراہنے دسّ تاں صحیح،
کھادھا انّ، بہہ کے تیرے نال بھی ہے ؟

(4)

منّ لیا، توں بڑا بلکار والا،
کر کر کسرتاں دیہہ لشکا لئی توں،
چوڑی ہکّ تے زور وچ بھرے ڈولے،
گردن شیر دے وانگ اکڑا لئی توں،
سنگل توڑدا موٹراں روک لیندا،
گڈی ہکّ اتوں دی لنگھا لئی توں،
اس بلکار تے سجنا ! آکڑیں نہ،
طاقت نال جے دھانک بیٹھا لئی توں ۔
دسّ، کھما تے حوصلہ حئی پلے ؟
طاقت نال انصاف دا خیال بھی ہے ؟

(5)

منّ لیا، بھئی شہد دے گھٹّ آؤن،
جیبھ جدوں تیری بول بولدی ہے،
اچھل اچھل کے دل باہر وار آوے،
جد تقریر تیری کھڑکے کھولدی ہے،
بھمبھٹ پین ڈگ ڈگ تیری شماں اتے،
ہو ہو گرم جد اتھرو ڈولھدی ہے،
جادوگرا ! کمال کر دسیو ای،
ایپر خبر کجھ ڈھول دے پولدی ہے ؟
روگی دکھی دا درد ونڈان خاطر،
آیا جیؤ وچ تیرے ابال بھی ہے ؟

(6)

منّ لیا، ودوان تے چتر بھارا،
کھوجی علم دا، عقل دا کوٹ ہیں توں،
چھکے بحث دے وچ چھڈواؤندا ہیں،
کویاں پنڈتاں دے پھڑدا کھوٹ ہیں توں،
ایم. اے. پاس، انگلینڈ ریٹرن بھی ہیں،
کونسل واسطے جتدا ووٹ ہیں توں،
ایپر پڑھے تے عمل جے نہیں کیتا،
ہالی آلھنے توں ڈگا بوٹ ہیں توں ۔
دسّ : دھرم، آچرن تے نیکیاں دی،
کیتی پوتھیاں دے وچوں بھال بھی ہے ؟

(7)

روپ رنگ تیرے، کیتی دنگ دنیاں،
منّ لیا تیری اچی شان بھی ہے،
سچے وچ ڈھلیا انگ انگ تیرا،
نال آگیاکار سنتان بھی ہے،
رزق، فضل، عزت، ملکھ، حکم-حاصل،
قسمت ولّ، سائیں مہربان بھی ہے،
سبھ کجھ ہندیاں وی 'چاترک' یاد کر خاں،
پاپ کردیاں کمبدی جان بھی ہے ؟
پریم، سبھیتا، دیا، بھلمانسی دا،
منہ تے جھلکدا ربی جلال بھی ہے ؟

جیا ! اتر ہنکار دے کنگرے توں،
ندیاں ویکھ، نیوان ول وہندیاں نوں،
مان متیاں چھٹڑاں بہندیاں نوں،
ٹہلاں والیاں محلاں وچ رہندیاں نوں،
پتن چھلاں دے وٹّ نوں چوپ جاندے،
اودھر ویکھ، ڈھگاں کھر کھر ڈھہندیاں نوں،
سرمے وانگ ہو، دیکھ لے، رنگ لگدا،
تلیاں گوریاں تے چڑھیاں مہندیاں نوں ۔

نیوں نیوں بیر سمجھاؤندی سمبلاں نوں،
توڑ پہنچدے ڈھال نوں جان والے،
نیکی، نمرتا نیون نرمان سیوا،
چارے ویس نے سائیں رجھان والے ۔

اکھاں نال دیہلیز دے سیپ گئیاں،
جیڑھیاں پریم دی نگہ نے کٹھیاں نے ۔
جوبن روپ دے مان نوں منس دتا،
دھون سٹّ کے پھیر نہ اٹھیاں نے ۔
تقویٰ مہر دا رکھ کے ٹھل پئیاں،
ٹھاٹھاں ویکھ نہ پرتیاں پٹھیاں نے ۔
بیلے چیر، لتاڑ لئے، شیر ستے،
پریم-لوریم وچ ماہی دیاں مٹھیاں نے ۔

آپا غال کے بیج دا رکھ بندا،
نیویں ہوئِ، اچی پدوی پائی دی اے ۔
پیریں ڈگّ کے ویل چڑھ سکھر جائے،
کرامات ایہہ ساری نرمائی دی اے ۔

نیویں باؤلی دی رہے ہکّ ٹھنڈھی،
بھون پرسدے اوس دے دوار اتے،
نیویں نیہہ سر ڈاہ کھلووندی اے،
محل ماڑیاں لیندی اسار اتے،
نینویں گھاہ نوں کوئی نہ ڈھاہ سکے ؛
بے شک ہون ہنیری دے وار اتے،
نیویں رہے نگاہ کلونتیاں دی،
ٹکا جسّ دا لین سنسار اتے ۔

نیوں کے رام نے رام کر رام لیتا،
لہنے پائی گریائی کمائی کر کے،
'چاترک' جتے نیواں اچا ہار جاوے،
جس نے پائی، پائی نمرتائی کر کے ۔

دیکھ پھل پھل کے ن بہو اس چار دن دی شان تے،
دن کدی رہندے نہیں اکو جہے انسان تے ۔

مال دولت، حکم حاصل، لاؤ لشکر، رنگ راگ،
فلم پھردی ویکھ، کیوں چاڑھی نگہ اسمان تے ؟

کنس، راون. ہرنکشپ کال نے سبھ کڑ لئے،
دھون اکڑائی جنہاں تلوار دے ابھیمان تے ۔

کوش قاروں دا سکندر دی تلی توں کر گیا،
رہِ گیا شداد دا رچیا بہشت جہان تے ۔

ناشمانی چیز پر، قایم سمجھ، جو وچھ گیا،
ہسدے ہن سوجھ والے، اس دے اگیان تے ۔

چھٹنا ہے انت جس، اس نال 'چاترک' جوڑ کی ؟
بھال سچے لال، نہ بھل کچکڑے دی خان تے ۔

ایہہ کویتا لگبھگ 1908 وچ، اک اردو نظم
دے سہارے پر لکھی گئی سی ۔ ہن بہت ساری کانٹ
چھانٹ کرکے چھاپی جاندی ہے ۔

پربھات اکھاں کھولھیاں، سر نور نے سرکایا،
لکیا ہنیرا رات دا، چانن پساری مایہ ۔

مل بیٹھیاں دے گھاتکی، ارتھات ککڑ پاتکی،
سکھدائنی پربھات دی، دتی ودھائی آ سنا ۔

مٹھی تے مٹھی پون نے، دتے ہلورے آن کے،
ستے جو لمبی تان کے، اوہ ٹمب کے دتے جگا ۔

انند-دائک پون دی، اوہ سدّ مہکاں بھنڑی،
پہنچی دماگے جس گھڑی، میں بسترے توں جاگیا ۔

سنسار نورو نور نوں، آنند وچ بھرپور نوں،
جد ویکھیا میں جاگ کے، دل نہ رہا پھر روکیا ۔

اٹھ باغ ول نوں تر پیا، اک ویہہ وچ دی لنگھیا،
اتھے میں کوتک ہور ہی، دل چیرواں اک دیکھیا ۔

اک محل ہیٹھاں سی پئی، بیہی برنگی مہندڑی،
جس نوں کسے سکمارِ نے، دھتکار کے سی سٹیا ۔

ایہہ کیرنے سی کر رہی، رو رو کے اوہ دکھاں سڑی،
ہے ہائِ ! رات رات ہی، 'سی کی تے کی ہن ہو گیا ؟'

مہندی دی درداں والڑی، جد واج ایہہ کنیں پئی،
ٹھلھی طبیعت نہ رہی، پچھی حقیقت پاس جا ۔

بولی او اگوں روئِ کے، آہ ویکھ ! پاس کھلوئ کے،
سکھیا دا غاہک ہوئِ کے، سن لے میری کجھ وتھیا ۔

باغاں دے اندر کس طرحاں، پالی ساں پیارے مالیاں،
کر کر سنجائیاں گوڈیاں، پروان چاڑھی پریت لا ۔

جوبن جوانی دی لہر، دا آیا جد میں تے قہر،
سکیا ن دل میرا ٹھہر، اک ہور گل چاہن لگا ۔

ہووے کوئی نوَ-یوبنا ؛ شنگار میں اس دا بناں،
ہر وقت پاس اس دے رہاں، ماناں میں موجاں ہی سدا ۔

ایہہ سکّ دل وچ سی بڑی، آوے کوئی سکھ دی گھڑی،
قسمت میری ایسی لڑی اوہ ہر وقت وی آ ڈھکیا ۔

مالی نے اک دن توڑ کے، ڈالاں توں ہائِ وچھوڑ کے،
گھر آن بھنّ مروڑ کے، دھپے ٹکا، لیتا سکا ۔

پھر دیکھ ! اوس بترس نے، اک ہور کیتا قہر اے،
کر کر کے چورا ہڈیاں، سرمیں طرحاں لیتا بنا ۔

اک دن اخیری ایہہ ہوئی، نوَ-جوبنا اک سی کوئی،
جس دی چراں توں سکّ سی، اس پاس ان دتا پچا ۔

میں دھنواد منایا، ہن تاں سماں اوہ آیا ؛
جس دے ملن دی تانگھ وچ، سی دکھ اینا جھاگیا ۔

اس پیارے کومل ہتھ لا پہلے بنا کے گنیا،
پھر نال ڈاڈھی پریت دے، ہتھیں تے پیریں لا لیا ۔

اس دے پیارے سوہنیاں، ہتھاں دے اپر لیٹنا،
تے نال چرناں لپٹنا، مینوں بڑا چنگا لگا ۔

میں ہو گئی کھیوی جہی، سدھر چراں دی پر گئی،
میں کی کہاں اس وقت دا، آنند سی جو آ رہا ۔

بس رات بھر اس سندری، دے ہتھ چمدی ہی رہی،
کردی سفل ساں زندگی، چرناں تے اس دے سر ٹکا ۔

میں سکھ سدا دے جان کے، سوں رہی لمی تان کے،
پر اک جھڑولے آن کے، ستی پئی نوں ٹمبیا ۔

نیں ! جاگ ! بہتا سوں ن جا، اٹھ ویکھ طور جہان دا،
جد بول ایہہ کنیں پیا، میرا کلیجہ دھڑکیا ۔

اکھاں اگھڑدے سار ہی اٹھی او پلنگھوں لاڈلی،
ہا ! ہا ! ن کہہ میں سکدی، جو حالَ میرا ہویا ۔

نس بھر انند منائِ کے، رس چوپ، چوپ گوائِ کے،
میرا رنگ وی بدلائ کے، ہن نال نہوں دے پچھیا ۔

اوہ نہوں کیہے سی ماردی، اک پھیردی تلوار سی،
نکّ چاڑھدی درکاردی، کوٹھے توں تھلے پٹکیا ۔

جوبن دا بیڑا روڑھ کے، کاسے ن جوگی چھوڑ کے،
پہلے اکاشے چاڑھ کے، پوڑی لئی تلیوں ہٹا ۔

قسمت میری !ہاں !چندری، جھاگے ایہہ دکھ خاطر جدھی،
پالی ن پریتی اوس بھی، ایہ حالَ ہے ہن ہو رہا ۔

خبرے ایہہ چسکا چین دا، کی کی ہے ہور دکھاؤندا،
اس توں بھی بھیڑا دکھڑا، پینا ہے کہڑا پیش آ ۔

کی ساں تے کی ہن ہو رہی، سونے توں مٹی بن گئی،
ہے ! ہائِ ! اس سنسار دا، اوہ مڈھ تے ایہہ انت ہا ۔

مہندی دا سنکے حالَ ایہہ، مینوں بھی آیا خیال ایہہ،
سارے جگت دے نال ہے ؛ ایسے طرحاں ہی ورتدا ۔

جہڑے سکھاں دے واسطے، لوکیں نے گھالاں گھالدے،
اوہ انت جد ہن مکدے، اس توں بھی ہندا ہے برا ۔

تاں تے انستھر چین تے، بہنا کدے نہ بھل کے،
ایہہ چار دن دی چاننی، لہراں وکھا ہووے وداع ۔

ایہہ ناشمان جہان ہے، بدلی اتھے ہر آن ہے،
مندر دے تھاں شمشان ہے، شادی دے وچّ غمیاں سدا ۔

آکاش دے ایہہ پھیر ہے، چانن دے تھاں اندھیر ہے،
دن رات،سکھ دکھ،جنم کھے ایہہ گیڑ نت دن چل رہا ۔

نسچنت ہو کے نہ بہے، ہشیار ہر ویلے رہے،
اعتبار رتی نہ کرے اس ٹھگ سمیں دے طور دا ۔

(لگبھگ 1905 وچ لکھی گئی سی)

پا کے جامہ بلد دا، دکھ گھنے اٹھائے،
ہوکے بھردیاں لنگھدی، کجھ پیش ن جائے،
کوئی ن واہرو دسدا، سن دکھ ہٹائے،
اسیں بدوسے ڈاڈھیاں دے قابو آئے ۔۔1۔۔

جمے ماواں لاڈلے، نہ دودھ چنگھایا،
پھڑ کرسان، معصوم دے گل رسا پایا،
مینوں ددھوں وانج کے سبھ آپ چوایا،
چوتھا حصہ اک تھن ؛ حصے وچ آیا ۔۔2۔۔

رل کھل بھلا جِ پل پئے، کجھ آسنن آئی،
سنگ ن پاوے اگنے دکھاں گھٹ چھائی،
نجّ جوانی آؤندی نہ جندی مائی،
کھیرے دندیں جٹّ نے پنجالی پائی ۔۔3۔۔

ویکھی رجّ بہار نہ، سر قضیے آئے،
عمرہ سی کجھ موج دی، اس بنھ چلا ئے،
پتھر ورگی دھرت نوں حل ڈاہ پٹائے،
اتوں جنگی نپّ کے وچ زمیں دھسائے ۔۔4۔۔

دو دو پہر دبلدے اکساہے ہو کے،
کھادھا پیتا نکلے پرسینا ہو کے،
گڈی ہیٹھ جِ آ گئے مر جائیے ڈھو کے،
ویکھے آن جے امبڑی گل لگیئے رو کے ۔۔5۔۔

پھیر نہ رکھے جیؤ تے سبھ دکھ بھلائے،
ایلی ایلی کردیاں سبھ کم چلا ئے،
ایہہ ساڈا بلکار بھی نہ ویکھ سکھائے،
لمے پایا جوڑ کے پا نتھّ نتھائے ۔۔6۔۔

کولے انگ سریر دے تھک چورا ہوئے،
سوہنے کنھے، جولیاں دے نال سجوئے،
پا پا پڑے پنجالیاں کیتے ادھموئے،
کاواں ٹھونگے مار کے پا دتے ٹوئے ۔۔7۔۔

دانہ پٹھا کھان دا سی ٹھکّ ن کوئی،
جد جی چاہے جٹّ دا، اوہ رکھے جوئی،
بیٹھے ستے وگدیاں ایہہ اٹکل ہوئی،
کریئے پئے اگالڑی دھرواسا سوئی ۔۔8۔۔

دھپّ جیٹھ دی کڑکدی، دن سر تے آیا،
پنچھی پھڑک ن سکے جد، پھلھیاں تے لایا،
رات سیالی ککری پھڑ جولا پایا،
سیتے آئے وگدیاں پر سر ن ہلایا ۔۔9۔۔

ویکھ جنوں رتّ سکدی، اوہ چارہ سکا،
کھلڑ بھریا کھائِ کے بھو سکّ-بھرکا،
ڈنڈل کھا ڈھڈ بھر لیا جد پٹھا مکا،
زہر مارکے کھانودے سبھ تیلا تکا ۔۔10۔۔

اپنی مجھّ پنگھار کے جو تیل بنایا،
اس دا پھوگ، جو کھل رہے سو حصے آیا،
اوہ بھی بھاگاں نال ہی وچ توڑی پایا،
چھیئیں چھماہیں میل کے اک سیر کھوآیا ۔۔11۔۔

گن گن دسّ ن سکدا جو قضیے پیندے،
اچی نیویں زمیں وچ نت ڈگدے ڈھہندے،
وگدے دن تے رات ہی، بہہ ساہ ن لیندے،
گرمی سیت ن ویکھیئے، مینہہ جھکھڑ وہندے ۔۔12۔۔

ڈھڈوں بھکھے سکت بن، پھر نانہہ ن ہووے،
کھوہ، خراسے، حلّ، جاں سہاگے جووے،
بھاویں گڈی لدّ کے اوہ کوڑا ڈھووے،
گھالاں گھال سریر ایہہ، پھر پگّ کھلووے ۔۔13۔۔

آسن جائ جواب دے، ہڈّ ہندے بڈھے،
عمرہ لنگھے وکھت وچ، ہن کھاندے ٹھڈے،
خالی ہوئیاں وکھیاں وچ پے گئے کھڈے،
دھکے دے وا ڈیگدی، جیوں کاگت گڈے ۔۔14۔۔

پالے کون مکھٹوآں بن مالک سچے،
ہر کوئی لاگوُ کم دا بن کم ن جچے،
اوڑک دکھی، موت دا آ بھامبڑ مچے،
پچھا اجے ن چھڈدے ایہہ لوکی کچے ۔۔15۔۔

پٹھا کر کے ٹنگدے پھر کھلّ لہاندے،
بوٹی بوٹی ونڈدے کجھ خوف ن کھاندے،
گرجھاں کاواں کتیاں توں ماس تڑواندے،
ہڈّ نمانے پیہن نوں پردیس پچاندے ۔۔16۔۔

حصے وکھرے ہو گئے کجھ کھائِ لٹایا،
باقی رہِ گئی کھلّ سی، طنبور مڑھایا،
پیندی اجے بھی مار ہے،دکھ دون سوایا،
کجھ سوا کے جتیاں وچ کھیہہ رلایا ۔۔17۔۔

ا من ! ایس کہانیوں، کجھ لابھ اٹھائیے،
اس نوں اپنے آپ تے دھر کے پرتائیے،
کھا کھا مال حرام دا نہ ڈھڈّ ودھائیے،
مالک سچے ربّ دی کجھ کار کمائیئے ۔۔18۔۔

ڈنگر ولوں ویکھ کے ایہہ پھرنا آوے،
عقل وہونا پشو بھی سکھ سکھاوے،
سیوک دھرم نبھاؤندا نہ آپ گناوے،
کھا کے سوامی-انمی نوں نت ٹہل کماوے ۔۔19۔۔

وارے آپا اوس توں نہ سکھ دکھ ویکھے،
ککھّ کنڈا لے کھانودا، نہ کھل گڑ پیکھے،
دیوے کار املڑی پھر کرے ن لیکھے،
پشوؤں اسیں بھراند ہو پے رہے بھلیکھے ۔۔20۔۔

سوامی سچے دروں نت داتاں کھاندے،
چنگ سچنگی بھیجدا گھر بیٹھے پاندے،
درلبھ جون منکھ دی وچ سبھ جوناں دے،
پا کے پھیر اکال دا نہ شکر الاندے ۔۔21۔۔

ڈھگے، کتے، بلیوں، گئے موئے مارے،
اوہ بھی نال اشاریاں کھا شکر اچارے،
اسیں نلجے کھائِ کے دو مار ڈکارے،
پھیر اوہناں توں چنگیاں نوں ہتھ پسارے ۔۔22۔۔

فٹّ اویہا جیویا کھا ڈھڈّ ودھایا،
یاد ن کیتا دینہار، نہ شکر علایہ،
نہ کجھ کھادھا ونڈ کے، نہ بھلا کمایا،
پیڑ بگانی سہن دا نہ چیتا آیا ۔۔23۔۔

آ من مورکھ ! بیٹھ کے کجھ گوشٹ کریئے،
پشواں وانگ سواریئے جس در دا چریئے،
اس دی دتی دات دے کر حصے دھریئے،
کھائیے دیئیے ہورناں، سکھ ساسیں مریئے ۔۔24۔۔

دنیاں دے ویوپاری !
چالیوں اکھڑے مایادھاری !
باغ بہشت دا پھل ہو کے،
کنڈیاں نال لگاویں یاری ۔1۔

دیوتیاں دا چولا پا کے ؛
پریم-نگر-پاندھی اکھوا کے ؛
مایہ دے چکر وچ آ کے،
لا بیٹھوں ایہہ کی بیماری ؟ ۔2۔

شاتِ-سمندر دا موتی توں،
کس دلدل وچ لایا جی توں،
ترن لگے کی کھیپ بھری سی ؟
کھولھی آ کے کی منیاری ؟ ۔3۔

تیرا سی اکانت ٹکانا،
ندی کنارے بہہ بہہ گانا،
مایہ بھال سنڈھ دی گنڈھی،
بن بیٹھوں بھارا پنساری ۔4۔

مہک، کھڑاؤ، سہپن پا کے ۔
ہرِ-مندر چڑھنا سی جا کے ۔
دھسدا جائں دھندالاں دے وچ،
لوندا لوندا عرش اڈاری ۔5۔

دنیاں دی اس ہیرا پھیری،
اکھیں گھٹا پایا تیری،
جوں لے لئے توں کنکوں ساویں،
روڑھ چھڈی ہشیاری ساری ۔6۔

ہوش کریں، اوئے مد-متوالے ۔
گھرے جھمیلے آلے دوآلے،
سٹّ دے پرے فکر دیاں پنڈاں،
کر لے اپنی جان نیاری ۔7۔

وگڑی نوں، حئی وقت بنا لے،
بیر ڈلھے چن جھولی پا لے،
چھل گیا 'چاترک' جے کر ویلا،
پچھتاوینگا جاندی واری ۔8۔

(سنّ 1927 دی ہندو-مسلم اشانتی نوں دیکھ کے لکھی گئی)

(1)

ہندو مسلماں نوں جہڑی وگّ گئی اے،
جانے ربّ، کی ظلم ہے آؤن والا ۔
خبرے اپنی نگاہ اسمان چڑھ گئی،
یا کوئی ہور بیٹھا، تنکے لاؤن والا ۔
یارو ! مرن مٹی کاہدی چڑھ گئی جے ؟
تہانوں کوئی نہیں رہا سمجھاؤن والا ؟
کوئی اگّ نوں نہیں بجھاؤن جوگا،
جیہڑا اٹھدا ہے تیل پاؤن والا ۔
گھر دی اگّ ساڈی لنکا پھوک سٹی،
بے-سلوکی نے ککھّ نہ چھڈیا ہے ۔
ہینسیاریاں دوتیاں ایس ویہڑے،
کیہا سیہ دا تکلا گڈیا ہے ؟

(2)

ایس وہن وچ پیاں، کجھ پتہ بھی جے،
بیڑے غرق کی کی ساڈے ہو رہے نیں ؟
مودھا ہو گیا تخت ویوپاریاں دا،
اتوں ہسدے اندروں رو رہے نیں ۔
چاندی سونے دے تھالاں وچ کھان والے،
مارے بھکھ دے ٹوکری ڈھو رہے نیں ۔
کرت کار روزگار تے گڑا پے گیا،
لوکیں زندگی توں ہتھ دھو رہے نیں ۔
دھوکھا رزق دا، توکھلا جان دا بھی،
خطرہ پگّ دا، توکھلا انّ دا بھی ۔
ککھّ چنے گئے ایدھروں اننج ساڈے،
اودھر خوف ہے پولیس دے ڈنّ دا بھی ۔

(3)

جیکر چاہو، ہندو جیؤندے نانہہ دسن،
سوچ لؤ، جے ہے جے مکان جوگے ۔
مسلمان بھی گڈّ کے گاڈ بہہ گئے،
ایہہ بھی رہے نہیں پچھانہ نوں جان جوگے ۔
جے اوہ سیر نے تاں سوا سیر دوجے،
پھوک نال نہیں دوویں اڈان جوگے ۔
پھیر بوٹیاں کاس نوں توڑدے ہو،
دانے بڑے نے دوہاں دے کھان جوگے ۔
اندر بیٹھ کے آؤ نجٹھّ لئیے،
بکل اپنی نشر کروائیے نہ ۔
یارو نوھاں تے ماس دا ساک ساڈا،
ستھاں سدّ کے لیکاں لوائیے نہ ۔

(4)

بھائی ہندوو ! ہند دے تسیں مالک،
کوٹ عقل دے دولت دی خان ہی صحیح ۔
بھائی مغلاں دیو وارسو، مسلمانو !
تسیں پاتشاہی خاندان ہی صحیح ۔
ہندو نگھرے ہوئے بے جان ہی صحیح،
تسیں سورمے تے پہلوان ہی صحیح ۔
ہندو سخی تے مسلم سلطان ہی صحیح،
اوہ راجپوت ہی صحیح، اوہ پٹھان ہی صحیح ۔
ایس ویلے تاں سبھے غلام ہی ہو،
کدھیاں پتلیاں موٹیاں بیڑیاں جے ؟
ہتھ وسّ تاں دہاں دے بھسّ وی نہیں،
کاہنوں مفت دیاں رکتاں چھیڑیاں جے ؟

(5)

جڑھیں تیل کیوں اپنی دے رہے ہو ؟
کجھ نہیں سورنا گھر دی لڑائی دے وچ ۔
کھیڈ کھائِ کے انت نوں وسنا جے،
دوہاں ایسے خدا دی خدائی دے وچ ۔
بھرا بھراواں دیاں سنگھیاں گھٹدے ہو،
پتھر پے گئے ساڈی دنائی دے وچ ۔
ڈلہے بیراں دا اجے کی وگڑیا ہے ؟
بڑا مزہ ہے دل دی صفائی دے وچ ۔
سوٹا ماریاں پانی نہیں دو ہونے،
ایہہ ہمسائے تاں ماں پیو دے جائے ہوئے نے ۔
اوڑک اساں تے تساں ہی کم اؤنا،
سارے ہیجلے یار پرتائے ہوئے نے ۔

(6)

مٹی پا دیو پچھلیاں بیتیاں تے،
اج وچھڑے ویر ملا دیو خاں !
گنگا-جمنا تے دجلے-پھرات وچوں،
سانجھی ایکے دی نہر وحہ دیو خاں !
وچوں سنکھ دیوں بانگ دی واج نکلے،
مندر مسجد دیاں کندھاں رلا دیو خاں !
پنڈت ملاں نوں جننجو نال جٹّ کر کے،
بھارت ماتا دی پوجا سکھا دیو خاں !
جو اخبار نے لوتیاں لون والے،
پھڑ کے اوہناں دیاں سنگھیاں گھٹّ سٹو ۔
پا کے جپھیاں 'چاترک' سلوک کر دیو،
بوٹا فٹّ دا جڑھاں توں پٹّ سٹو ۔

(اچھوت ادھار دی بابت)
دھارنا:-٭میں تہِ آکھیا ماہی کہ مارو دیس نہ جائیں٭
تال-14 ماترا انت ڈھگن 13 ماترا انت ڈگن کل 27 ماترا

اچی ذات دا ہنکار کر کر آکڑن والے !
اتوں تومبڑی دے وانگ، وچوں زہر دے پیالے !
آ جا ہوش کر مغرور ! پٹھے چھوڑ دے چالے ۔
ڈبوں باہمنا توں آپ، تے ججمان بھی گالے ۔1۔

کاہنوں نوھاں نالوں ماس نوں نکھڑان لگا ہیں ؟
اپنی موت دے سامان بنان لگا ہیں ؟
گھڑ کے نشتراں دا ہار، گل وچ پان لگا ہیں ؟۔2۔

کہہ کہہ 'نیچ' جہڑے ویر توں درکار دیندا ہیں ۔
جیکر شرن تیری اون، دھکے مار دیندا ہیں ۔
جھکیا سر اوہناں دا ویکھ، ڈانگ الار دیندا ہیں ۔
باہواں اڈّ کے جد آن دور کھلھار دیندا ہیں ۔3۔

اوہ تاں سانجھڑا ہن خون، پونجی راس نیں تیرے،
لعلاں ہیریاں دی کھان تے الماس نیں تیرے،
توں ہیں پھلّ تے اوہ باس، جیون ساس نیں تیرے،
کھیتی اپنی دی واڑ، مکھتی داس نیں تیرے ۔4۔

سونا آپ نوں جے تھاپ، لوہا اوہناں نوں منیں،
بن کے چھینیاں تے تیر، تینوں لانگے بنے،
ویکھی جیؤندے نے حالَ، چوڑاں تیریاں ونے،
آؤ ہوش جد اس نیچ کھوپڑ اوچ دے بھنے ۔5۔

باہواں بھنّ کے ہے موڑھ ! دھڑ پھر کی بناویگا،
اپنے خون نوں نہ ڈولھ، مورکھ ! کم آویگا،
ویراں نال تنکا توڑ، جھگا چوڑ جاویگا ؟
کھنبھ کھہائ کے نادان ! چوغا کون پاویگا ؟۔6۔

ہے گمراہ ! آتمگھات دی ایہہ چال ہے تیری،
جس نوں سمجھیا توں نیچ، اوہ تاں ڈھال ہے تیری،
آکڑ، مان، شوبھا، شان اس دے نال ہے تیری،
اس دے زور تے ہور تھاؤں گلدی دال ہے تیری ۔7۔

تیری ویکھ کے کرتوت، جے کر خار کھا بیٹھا،
لامبھے ڈھانڈڑی جا بال، کوئی رنگ لا بیٹھا،
ایہو پھلّ بن کے خار جے تلوار چا بیٹھا،
اجڑ جائگا ایہہ باغ، مالی منہ بھوا بیٹھا ۔8۔

نہ کر جنم دا ہنکار، شودر جمدے سارے،
بیڑا کرم لاؤن پار، اس کرتار دے دوارے،
باہمن، کھتری جاں ویس کوئی جھاتی نہ مارے ۔
عملاں دیونا ہے ساتھ، اوڑک تردیئے وارے ۔9۔

اڑیاں نہ کریں اڑیا ! دوائی ہوش دی کھا لے،
ڈگے ویر نوں سر چمّ، ہکے گھٹّ کے لا لے،
گل وچ پا، ودھوگی آب، موتی کھلرے چا لے،
رتناں دی املی کھان، بٹوئے سانبھ کے پا لے ۔10۔

طاقت دی ندی اسگاہ، بے ملی رڑھائیں نہ،
اپنے لکّ دی تلوار، غیراں نوں پھڑائیں نہ،
اپنے بچیاں دی دھون، دشمن توں کٹائیں نہ،
دندیں کھولھنی پے جائ، ایسی گنڈھ پائیں نہ ۔11۔

چالوں گھتھیا ! کر ہوش، چربی اکھ توں لاہیں،
اگے موت دی ہے غار، کہڑے پے گؤں راہیں ؟
جیکر چھل گیا ویلا، اے مڑ ہتھ آؤنا ناہیں،
'چاترک' پائنگا پھر وین، کر کر لمبیاں باہیں ۔12۔

(ہندو-سکھ-آری-اتپھاک پرتھائ)
سکھ سناتن آریئے، اک برچھ دے ڈال ۔
تارے اکو اکھ دے، ہیرے پنے لال ۔

(1)

اچی شان والے، ہندوستان والے،
لا کے جگّ نوں جاگ جگان والے ۔
ویدک فلسفے دی گیتا واچ کے تے،
دھرم کرم دا کرم سمجھان والے ۔
رام کرشن دا چاڑھ کے چند سورج،
بھارت ورش دا عرش چمکان والے ۔
عقل، علم، بہادری، مالداری،
نیکی، پریم دا باغ مہکان والے ۔
متاں سارے جہان نوں دین والے،
چینا اپنا اج کھلار بیٹھے ۔
دے کے نیؤتا جگّ نوں ایکتا دا،
کندھ اپنے وچ اسار بیٹھے ۔

(2)

کاہنوں ہیریو ! پاٹدے تڑکدے ہو ؟
ایکے جہی رسین تاں کوئی بھی نہیں ۔
اک مٹھّ ہو کے جیکر ابھرے نہ،
ملنی کسے درگاہ وچ ڈھوئی بھی نہیں ۔
چونکے چاڑھنا تساں سنسار نوں کی،
شدھی اپنے دلاں دی ہوئی بھی نہیں ۔
ہکّ نال کی لاؤگے ہورناں نوں،
مالا پریم دی اجے پروئی بھی نہیں ۔
چانن جگّ نوں دین تاں نکلے ہو،
دیوا بوہے تے ذرا جگا لیو جے ۔
پہلاں اپنے وٹّ تاں کرو سدھے،
وچھڑ گیاں دے وین بھی پا لیو جے ۔

(3)

اکو دیش تے اکو ادیش ساڈا،
اکو ویس اکو روپ رنگ ساڈا ۔
اکو فلسفہ، اک تہذیب ساڈی،
منجی وانگ انیا انگ انگ ساڈا ۔
دھیاں بیٹیاں دے ساک سین سانجھے،
ملیاں باجھ نہ لنگھدا ڈنگ ساڈا ۔
ساڈی ککھّ سانجھی، ساڈی مڑھی سانجھی،
ویاہ ڈھنگ سانجھا، پڑدا لنگ ساڈا ۔
اکو رکھ دے ٹاہن ہو تسیں تنے،
لکھ وکھرا وکھرا ناں ہووے،
رل کے بیٹھیاں آپ بھی سکھی وسو،
نالے حق-ہمسائے نوں چھاں ہووے ۔

(4)

مونہوں کوڑیاں فکیاں کڈھ کے تے،
کاہنوں نوھاں توں ماس نکھیڑدے ہو ؟
دبے ہوئے مردار اکھیڑ کاہنوں،
ہتھ لہو دے نال لبیڑدے ہو ؟
رائی لبھّ پہاڑ بنا سٹو،
کیوں نکاریاں رکتاں چھیڑدے ہو ؟
ایہہ جماعت ہندی کرامات بھاری،
توپے پریم دے کاہنوں ادھیڑدے ہو ؟
آؤ اک جھنڈے ہیٹھ جمع ہو کے،
بوٹا فٹّ دا جڑھاں توں پٹّ لئیے،
سانجھا 'چاترک' زور لگائِ کے تے،
ہندوستان دیاں بیڑیاں کٹّ لئیے ۔

(سر اقبال دی اردو کویتا دا انوواد)

سچ کہہ دیاں ہے پنڈت ! جے توں برا ن جانیں،
مندر تیرے دے ٹھاکر ہن ہو گئے پرانے ۔

ویراں دے نال لڑنا، تینوں ایہناں سکھایا،
منہ پریم توں پھرایا، اس تیرے دیوتا نے ۔

میں انت تنگ آ کے، مندر مسیت چھڈے،
ملاں دے واز بھلے، وسرے تیرے فسانے ۔

کجھ فکر فٹّ دا کر، مالی ہیں باغ دا توں،
بوٹے اجاڑ دتے اس وہُ بھری ہوا نے ۔

پتھر دی مورتاں وچ توں ربّ سمجھیا ہے،
مینوں وطن دی مٹی وچ ہاپدا خدا ہے ۔

آ مل کے ایرکھا دی، جڑ مول نوں اٹھائیے،
وچھڑے بھرا ملا کے، دوئی دلوں ہٹائیے ۔

سنجی پئی ہوئی ہے، جگاں توں دل دی بستی،
آ اک نواں شوالہ اس دیش وچ بنائیے ۔

دنیاں دے تیرتھاں توں اچا ہووے ایہہ تیرتھ،
آکاش دی اچائی پر کلش نوں پچائیے ۔

پھر اک اتی انپم سونے دی مورتی ہو،
اس ہر-دوار من وچ، جس نوں لیا بٹھائیے ۔

سندر ہو اس دی صورتَ، موہنِ ہو اس دی مورت،
اس دیوتا دے پاسوں من دی مراد پائیے ۔

گل وچ ہووے جنیؤُ، اور ہتھ وچ ہو تسبیح،
نرگن دے مندراں وچ، سرگن نوں بھی دھیائیئے ۔

دل چیر کے کرائیے، درشن سبھس نوں اسدا،
ہر آتما دے اندر جوالا جہی جگائیے ۔

اکھاں دی گنگدھارا وچوں وحہ کے پانی،
اس دیوتا دے دھو دھو کے چرن ٹھنڈھ پائیے ۔

مستک اوہدے تے 'بھارت' دا ناں انک دیئیے،
بھلے ہوئے ترانے دنیاں نوں پھر سنائیئے ۔

پربھات اٹھ کے گائیے منتر او مٹھے مٹھے،
سارے پجاریاں نوں مد پریم دی پیائیے ۔

مندر دے وچ ہووے بھگتاں نوں جد بلانا،
آواز بانگ دی نوں پھر سنکھ دے وجائیے ۔

نرگن جو ہے اوہ جوالا کہندے نے پریت جس نوں،
دھرماں دے ایہہ بکھیڑے، اس اگن وچ جلائیے ۔

ہے ریت پریمیاں دی، تن من نشار کرنا،
رونا، پکار کرنا، اوہناں نوں پیار کرنا ۔

(1)

بنتر

پنجاب ! کراں کی صفت تیری، شاناں دے سبھ سامان تیرے،
جل-پون تیرا، ہرؤل تیری، دریا، پربت، میدان تیرے ۔

بھارت دے سر تے چھتر تیرا، تیرے سر چھتر ہمالہ دا،
موڈھے تے چادر برفاں دی، سینے وچ سیک جوالا دا ۔

کھبے ہتھ برچھی جمنا دی، سجے ہتھ کھڑگ اٹک دا ہے،
پچھواڑے بند چٹاناں دا کوئی ویری توڑ نہ سکدا ہے ۔

عرشی برکت روں وانگ اتر، چاندی ڈھیر لگاندی ہے،
چاندی ڈھل ڈھل کے وچھدی ہے تے سونا بندی جاندی ہے ۔

(2)

برکتاں

سر سائبان ہے امباں دا، مسلند مخملی گھاواں دی،
چپے چپے تے پھیل رہی، دولت تیریاں دریاواں دی ۔

گھر تیرے گٔوآں مہیاں نے، ددھ گھیؤ دی لہر لگائی ہے،
باہر بلداں دیاں جوگاں نے، خلقت دی اگّ بجھائی ہے ۔

رونق تیری دیاں رشماں نے، ذرہ ذرہ چمکایا ہے،
یورپ امریکہ بھلّ گیا، جن تیرا درشن پایا ہے ۔

شملہ، ڈلہوزی، مری ترے، کشمیر ترا، گلمرگ ترا،
دلی تیری، لاہور ترا، امرتسر سوہے سورگ ترا ۔

(3)

سخاوت

کس دل وچ توں آباد نہیں، کس رن وچ نہیں نشان ترا ؟
کس منہ وچ ترا انّ نہیں، کس سر تے نہیں احسان ترا ؟

کس کس دی رال نہ ٹپکی ہے، شوکت تے رحمت تیری تے ؟
لکھاں مکھیر پئے پلدے نے، تیریاں پھلاں دی ڈھیری تے ۔

توں تخت تاؤس کروڑاں دا، سر دا صدقہ منسا دتا ۔
'کوہ-نور' تلی تے دھرکے توں، دل اپنا چیر وکھا دتا ۔

ہر مشکل ویلے تیرے تے اٹھدی ہے نگاہ زمانے دی،
سر جھوم رہا ہے مستی دا، پی پی تیرے میخانے دی ۔

(4)

اتہاسک شان

تیری تہذیب قدیمی ہے، اقبال ترا لاثانی ہے ۔
'تکسلا' ترے اتہاساں دی اک دھندلی جہی نشانی ہے ۔

قدرت پنگھوڑا گھڑیا سی تینوں، رشیاں اوتاراں دا ۔
صوفیاں، شہیداں، بھگتاں دا، بلبیراں، ستیاں ناراں دا ۔

سچیائیؤں صدقہ لین لئی، جد بولیا مارو ناد کوئی،
تد نقل پیا تبریز کوئی، پورن کوئی، پرہلاد کوئی ۔

لوَ-کش دے تیر رہے ورھدے، مہابھارت دے گھمسان رہے،
گورو ارجن تیغ بہادر جہے تیرے توں دیندے جان رہے ۔

بابا نانک، بابا فرید، اپنی چھاتی تے پالے توں ،
دنیاں نوں چانن دین لئی، کئی روشن دیوے بالے توں ۔

(5)

ساہس (جگرا)

سدکاں وچ تیری عشقَ-لہر کی کی تاری تردی ن رہی ؟
رانجھا کنّ پڑواندا ن رہا، سوہنی ڈب ڈب مردی نہ رہی ؟

جھکھڑ بے انت تیرے سر تے آ آ کے مٹ مٹ جاندے رہے،
فرزند ترے چڑھ چڑھ چرکھیں آکاش تیرا چمکاندے رہے ۔

جاگے کئی دیش جگان لئی، ستے سوں گئے سلطان کئی،
سر تلی دھری کھنڈا وانہدے، ہیرے ہو گئے قربان کئی ۔

توں سید بھی ہیں، صیاد بھی ہیں، شیریں بھی ہیں، فرہاد بھی ہیں،
ڈھل جان لئی توں موم بھی ہیں پر لوڑ پیاں فولاد بھی ہیں ۔

توں آزادی دا آگوُ ہیں، توں قربانی دا بانی ہیں ۔
ہر اوکڑ پیاں، بھراواں دی، تونہیں کردا اغوانی ہیں ۔

(6)

سبھاؤ

توں اندروں باہروں نگھا ہیں نہ گرمی ہے نہ پالا ہے،
نہ باہر کوئی دکھلاوا ہے، نہ اندر کالا کالا ہے ۔

جوبن وچ جھلک جلالی ہے، نیناں وچ مٹک نرالی ہے،
ہکاں وچ ہمت عالی ہے، چہرے تے گٹھّ گٹھّ لالی ہے ۔

کیا چوڑے بیڑے فبدے نے، جوبن-متیاں مٹیاراں دے،
جد پان مدھانی چاٹی وچ، تد شور اٹھن گھمکاراں دے ۔

کوئی تمبدی ہے کوئی کتدی ہے، کوئی پینہدی ہے کوئی چھڑدی ہے،
کوئی سیؤندی کوئی پروندی ہے، کوئی ویلاں بوٹے کڈھدی ہے ۔

پپلاں دی چھاویں پینگھاں نوں کد کد مستی چڑھدی ہے،
ٹمبدا ہے جوش جوانی نوں، اک چھڈدی ہے اک پھڑدی ہے ۔

جد رات چاننی کھڑدی ہے، کوئی راگ الٰہی چھڑدا ہے،
گدھے نوں لوہڑا آندا ہے، جوبن تے برہا بھڑدا ہے ۔

ونجھلی وہنا وچ رڑھدی ہے، جد تومبا سر دھنیاندا ہے،
مرزا پیا کوکاں چھڈدا ہے، تے وارث ہیر سناندا ہے ۔

کھوہاں تے ٹچ ٹچ ہندی ہے، کھیتاں وچ حل پئے دھسدے نے،
بھتے چھاہ ویلے ڈھکدے نے، ہالی تکّ تکّ کے ہسدے نے ۔

تیری ماکھیوں مٹھی بولی دی، جی کردیاں صفت ن رجدا ہے،
اردو ہندی دیاں سازاں وچ، سر-تال تیرا ہی وجدا ہے ۔

(7)

سدھر

وسے رسے، گھر بار ترا، جیوے جاگے پروار ترا،
مسجد، مندر، دربار ترا، میاں، لالا، سردار ترا ۔

دنیاں ساری بھی سوہنی ہے، پر تیرا رنگ نیارا ہے،
تیری مٹی دا کلا بھی، شاہی محلاں توں پیارا ہے ۔

تیرے زرے زرے اندر، اپنتّ جہی کوئی وسدی ہے،
تیری گودی وچ بہندیاں ہی، دنیاں دی چنتا نسدی ہے ۔

درغاہی سدے آ گئے نے، سامان تیار سفر دا ہے،
پر تیرے بوہیوں ہلن نوں، 'چاترک' دا جی نہیں کردا ہے ۔

دھرتیئے دھرمگّ امرتسر دیئے !
پنّ-پشپاں نال لہہ لہہ کردیئے !

پریم-رس دی ٹہکدی پھلواڑیئے !
سچ دی درگاہ عرشیں چاڑھیئے !

ہڈّ-بیتی اپنی کجھ دسّ خاں،
چمکیا اکاش تیرا کس طرحاں ؟

کس گنوں کرتار تخت بہائیؤں ؟
سرگ دنیاں تے کویں لے آئیؤں ؟

نور کہڑے شان چمکائی تری ؟
ہے کدھے تپ دی اے رشنائی تری ؟

گپت ہے گمبھیرتا کس راز وچ،
گونجدی ہے سر کدھی اس ساز وچ ؟

کس اکاشوں اتری مٹی تری ؟
چمک جس دے زرے زرے وچ بھری ۔

آدی-کوِ شاید بنا اتہاس رام،
کر چھڈی پاون تیری دیہی تمام ۔

جوہاں تریاں جانکی مہکائیاں ؟
لوَ کشو خبرے بہاراں لائیاں ۔

واچدے منور رہے ویدک رچاں،
جگّ ہوماں دی سگندھی نال جاں ۔

کھڑ اٹھی تیری باغیچی پیار دی،
کھلری شوبھا تری مہکار دی ۔

ہو گیا پانی ترا امرت سامان،
کاؤں غوطہ مار کے ہو بن ہنس جان ۔

چھپڑی دکھبھنجنی حئی تری،
کشٹیاں دی دیہہ کندن ہو گئی ۔

پے گیا جلوا ترے تے نور دا،
نیم ہویا مرتبہ کوہ طور دا ۔

جاچ کے پربھتا تری گورو رام داس،
اکھ دے وچ بکھشاِ تینوں نواس ۔

مندری پنجاب دی قدرت گھڑی،
توں نگینے وت گئی اس تے جڑی ۔

کار ایہہ ارجن گورو سر دھر لئی،
بھال امرت کنڈ دی پھر کر لئی ۔

لبھیا سنتوکھ دا بھانڈا کتے،
عرش توں بیکنٹھ لے آندا کتے ۔

تیرے سر وچ ہویا ہرمندر تیار،
انہدی جھنکار دی کھڑکی ستار ۔

کھنڈیاں چوترپھ رشماں تیریاں،
تیرتھاں دے تیز لئیاں پھیریاں ۔

بھون پرسے آ ترے دربار تے،
ہو گئی مشہور توں سنسار تے ۔

پھیر گوشہ ملیا جا رامسر،
انوبھوی عرشوں اتریا نام-سرم ۔

بھجن بھگتی دا ترانہ چھیڑیا،
پریم سیوا دا بغیچا کھیڑیا ۔

شاترس چھٹکار، گلیاں رنگیاں،
سچ توں قربانیاں پھر منگیاں ۔

جھلّ کے اپنے تے اتیاچار نوں،
٭پریم-کھیلم٭ سکھا گئے سنسار نوں ۔

سنجیاں پاون لہو جد کیاریاں،
میریاں دی تیغ چمکاں ماریاں ۔

یوگ نے جد راج نال ملائی شان،
پھڑ لئے توں ہتھ وچ دوویں نشان ۔

تخت چھویں گورو رچ کے اکال،
سمرنا تے کھڑگ بدھے نال نال ۔

کر گیا بابا اٹلّ مینار نوں،
بالپن وچ پرکھ کے بلکار نوں ۔

توں بنی بیراں شہیداں دا تھڑا،
سچ دے پروانیاں وچ جند پا ۔

بند بند کٹوان والے آ گئے،
چڑھ کے چرکھیں چرکھ نوں چندھیا گئے ۔

بھڑتھا ہوئے کیئی صدقی، اگّ تے،
کیئی سولاں راہ عرشیں جا ٹکے ۔

سچ تے کیئی چڑھاو چڑھ گئے،
سیس تلیاں تے ٹکائی لڑ گئے ۔

جل تیرے نے موت دا منہ موڑیا،
بندشاں دے مورچے نوں توڑیا ۔

رات نوں آ آ کے کوئی نھا گیا،
دھون مسے دی کوئی جھٹکا گیا ۔

سچ دے شیدائیاں دیاں ٹولیاں،
کھیڈیاں آ آ کے لہو وچ ہولیاں ۔

دو دو واری تال تیرا پور چکا،
پھیر دونی شان لے لے بن گیا ۔

پریم دے ہڑ روڑھ مٹی لے گئے،
ظلم نوں بھگتان کرنے پے گئے ۔

بھگتِ دے اتہاس دا توں ورق ہیں،
پر لہو دے دفتراں وچ غرق ہیں ۔

پریم جاناں کھیڈیاں اپکار تے،
پر ددھاری سچ دی تلوار تے ۔

اس گئے گزرے زمانے وچ بھی،
شان تیری ہر جگہ اچی رہی ۔

چمکدا سینے تیرے دا داغ ہے،
جل رہا جلیان والا باغ ہے ۔

رتّ ڈلھی جتھے رنگا رنگ دی،
کھل گئی ہولی نہتھے جنگ دی ۔

گڈاں سر تیرے توں کیئی لنگھیاں،
لیکھ لکھ لکھ کانیاں بھی ہمبھیاں ۔

ہور کی معلوم ہو کے رہنیاں،
لکھنیاں اتہاس دے وچ پینیاں ۔

بہت بیتی رہِ گئی تھوڑی جہی،
سکھسکھیں بیت جائ جے ایہہ زندگی ۔

گود تیری وچ سمائی جے ملے،
ذرہ تیری خاک دے وچ جا رلے ۔

دم ملے دینا جے تیرے دوار تے،
جی کے کی لینا ہے پھر سنسار تے ؟

ذوق گلیاں ملیاں دلی دیاں،
میں ن ڈٹھا ہور کجھ تیرے بناں ۔

اکھاں وچدی چھانیاں ہندوستان،
شان پر تیری ن دسی ہور تھان ۔

چتّ نوں کجھ کجھ جچی سی بمبئی،
پر ہوا تیری ن اوتھے بھی ملی ۔

ڈٹھی کنگالی کسے تھاں برسدی،
جاں کوئی نگری امیراں دی نری ۔

توں امیراں تے غریباں دے لئی،
گود پھیلائی ہوئی اکو جہی ۔

تیریاں جوہاں تے ویہاں پیاریاں،
تیرے سر توں بستیاں سبھ واریاں ۔

موڈھیاں دے نال موڈھے کھہِ رہے،
ہڑ تجارت دے ترے وچ وہِ رہے ۔

نیں وگے ایشورز دولت مال دی،
ونج دی منڈی ن تیرے نال دی ۔

ہر دساؤر دے سداگر آ رہے،
بھاگ تریاں شہرتاں نوں لا رہے ۔

کسب تے کاریگری تیری کمال،
ہاتھی دنداں عر کلیناں آدی نال ۔

پنّ دا پرواہ چلے رات دن،
کیرتن اٹھے پہر ہندے رہن ۔

پون تے پانی ترے ہن بے نجیر،
روپ تیرے مات پائی کاشمیر ۔

کھان پہنن میل ورتن سوہنے،
بول مٹھے، نرم دل، منموہنے !

چارے پاسیں تیرے باغاں دی بہار،
پھلّ جتھے کھڑ رہے نے دو سو ہزار ۔

کالجاں دا نکّ ہندوستان دا ۔

چپ چپاتا تے کھڑا گوبند گڑھ،
وگ چکے جتھے کدی لہوآں دے ہڑ ۔

درگیانا بھی اسے دے پاس ہے،
لکھ رہا اپنا نواں اتہاس ہے ۔

لے رہا نقشہ تیرے دربار دا،
پر نہیں جرکا کسے سرکار دا ۔

مٹھ شہیداں دے انیکاں ہن کھڑے،
پترے اتہاس دے الٹا رہے ۔

ذرہ ذرہ تیرا نورو نور ہے،
نام تیرا جگّ تے مشہور ہے ۔

خوب ودھ پھلّ، شاد رہُ، آباد رہُ،
یاد رکھ 'چاترک' ! نوں ہردم یاد رہُ ۔

(1)

آرام وچ سن ستیاں، قدرت دیاں غلکاریاں،
خاموشیاں دے سطر وچ، سن بند سرتاں ساریاں ۔

کڈھے نہیں سن کھنبھ، ہالی زندگی دی ویل نے،
مخمل دے فرشاں پر موتی سن کھلارے تریل نے ۔

رنگاں تے مہکاں دا جگت، ککھوں نہیں سی آیا،
آکاش نے نھا دھو کے نوری تلک نہں سی لایا ۔
میدان، پربت، گھاٹیاں، جھرنے، ترائیاں وادیاں،
مئھمار قدرت دے، ن رچیاں سن اجے آبادیاں ۔

دل دے ابالاں نے، لہو اندر ن آندا جوش سی،
ساگر امنگاں دا، ترنگاں توں بناں، بے ہوش سی ۔

طرباں نوں لرزاں دین توں، اسمرتھ ہالی ساز سی،
پتیں ولھیٹی گندھِ وانگر، چپ اجے آواز سی ۔

محفل بھکھاؤن نوں، شماں وچ، اگّ حالَ جگی ن سی،
لگراں نوں پینگھ جھٹان خاطر مند پون وگی ن سی ۔

سینہ رتی دا ونھنے نوں، تیر تکھے مین دے،
قدرت نے، سانے چاڑھ، نہ تیار کیتے سن اجے ۔

ٹھاٹھاں نہیں سن ماریاں، جیون ندی دی دھار نے،
پاسہ نہیں سی، سنّ نیندوں، پرتیا سنسار نے ۔

نکھ-سکھ نہیں سی، پھلّ دے منہ تے، چتیرے انگیا،
مہندی دا سینہ، گوریاں تلیاں نہیں سی رنگیا ۔

ہریاؤلاں نے مول نہں سی سیل نوں سنگاریا،
نہ راگ مٹھا پنچھیاں، ٹاہنی تے بیٹھ اچاریا ۔

انماد نے سر میل، طنبورا نہیں سی چھوہیا،
کر کر اداواں روپ نے، نہ پریم نوں سی کوہیا !

(2)

پھرنا جیہا اک یکبیک، بجلی دے وانگر کوندیا،
تھراٹ، حرکت، رگڑ گرمی، شبد اس توں پرگٹیا ۔

ٹٹا تلسم چپّ دا، منہ کھل گیا رفتار دا،
ڈکا جیہا ہٹّ گیا، جیون ندی دی دھار دا ۔

دھنِ نے سریلا راگ چھوہ کے، سرت نوں وکسایا،
قدرت-کلیرت نوں، جھون کے، سیتل سمیر جگایا ۔

چیتنتا نے، جندرا خاموشیاں دا لاہیا،
باطن نے، ظاہر ہو کے، جیون-جوتن نوں ٹمکایا ۔

سرجیت کیتا بیج نوں، شکتی دیاں گرمائیاں،
من دے ابالاں سرت کر کے لیتیاں انگڑائیاں ۔

کھلی سمادھی روح دی، طرباں نے چھوہیا ناچ جاں،
دھڑکن لگا دل کامناں دا، خون پھڑیاں حرکتاں ۔

قدرت کلی دے وانگ، نکلی پڑدیوں چٹکار کے،
سوخم نے ہو استھول، ڈٹھے رنگ جھاتی مار کے ۔

دھر کے دشاں دا نام، گیڑ چلایا آکاش نے،
اٹھ پوربوں پچھم وچھایا بسترا پرکاش نے ۔

موتی کھلارے سیج تے، مہبوب خاطر رات نے،
ایوں کال چکر دی ٹکائی نیہہ کایانات نے ۔

ٹھنڈھک پچا کے تریل نے، الٹائے ورقے پھلّ دے،
پربھات ڈٹھے جاگ کے مہکاں دے دفتر کھلھدے ۔

چھڑیا سریلا راگ، برچھاں تے بہاراں آئیاں،
سنسار اکھاں کھلھیاں، طرباں ستار ہلائیاں ۔

آئی چٹاکا مار کے، ہستی دے اندر نیستی،
ایوں سرشٹی ساجی جا کے، 'چاترک' کار جگ دی تر پئی ۔

قدرت دے ہتھاں دی چنی، چٹاناں دی دیوار ہمالہ،
سہجاں دا بازار، خدائی رحمت دا بھنڈار، ہمالہ ۔

اندر راجے دے لشکر دا، کوٹ کنگریدار ہمالہ،
بھارت دے انمکّ خزانیاں دی کنجی-بردار ہمالہ ۔

بابے آدم دے ویلے دا جٹا جوٹ کوئی سنت اداسی،
بوٹیاں دھاتاں دی بھر بغلی، بیٹھا آسن لا سنیاسی ۔

بھانمتی دا تھیلا سامبھی، کھیل کرے استاد مداری،
وید دھننتر دا کمپونڈر، کھولھی بیٹھا ہٹّ پساری ۔

عرشوں آیا تاج چاننا، پربت راج سجائی بیٹھا،
کرشن ساؤلا رادھاں گوری نوں گلوکڑی پائی بیٹھا ۔

سگھڑ پتھیرا صلاں بناوے، جوڑ جما کے ہیرے-کنیاں،
کرناں نوں بھرماوے جوہری، دس دس چندرکانتا منیاں ۔

سیل گلیف بناندا ہے، حلوائی اسمانی مٹھیائی،
سرگوں لتھا کالا دیؤ سفید پری نوں موڈھے چائی ۔

لائی بیٹھا ربی رنگاں-مہکاں دا بازار پھلیرا،
ہری ہری مسلند وچھا کے، قدرت رانی پایا ڈیرہ ۔

ٹمبر دے سوداگر نے، لا چٹے تنبو چھونی پائی،
پھل میوے دے پٹھو بھر بھر، رساں رساں نے لام لگائی ۔

آبشاراں دا راگ رسیلا، چشمیاں دا دل پیا اچھالے،
پتھر دل ہو ہو پانی پانی، پیا وہاوے ندیاں نالے ۔

واہ ہمالہ ! واہ ہمالہ ! واہوا تیرے اچّ منارے،
واہ لشکاں !واہ داتاں تریاں !واہ تیرے انڈٹھّ نظارے ۔

سبزے نوں سرجیت کریں توں، سندرتا نوں سچے ڈھالیں،
ٹھنڈک دا پرواہ چلاویں، دنیاں نوں گھر جا جا پالیں ۔

رنگ تیرے گلزاراں وچ تے راگ تیرا آبشاراں اندر،
مٹھت تیری میویاں وچ تے مہر وہندیاں دھاراں اندر ۔

پیر پتالیں گڈے، گلاں کرے آکاشاں نال اٹاری،
قابل برہما نال یرانے، نال سمندراں کڑماچاری ۔

اتری دھرو دے جادو وانگ، تلسم تیرا وی کدے نہ ٹٹا،
نہ تیرے دریا ٹھلھے تے نہ تیرا بھنڈار نکھٹا ۔

پال رہا ہیں، خلقت نوں، توں اپنا لہو پسینہ کر کے،
لوں لوں اپنا ونڈ رہا ہیں، چھاتی اتے پتھر دھر کے ۔

اٹھدے نے جد کالے بدل، بوہل تیرے توں پنڈاں چا کے،
چاندی سونا جان کھلاری، جھڑیاں لا کے ریڑھ وحہ کے ۔

بھارت دے چپے چپے تے تیری برکت لیا اتارا،
سدھے پٹھے ہتھیں دے دے، کٹے دکھ دلدر سارا ۔

جگاں توں احسان ترا ایہہ ساڈے سر تے ہندا آیا،
پر تیرا انٹوٹ خزانہ ہوئِ دنو دن دون سوایا ۔

کامدھین تے کلپبرچھّ دی سنی سنائی اک کہانی،
توں پرتکھّ دوہاں نوں کیتا، ونڈ ولاہ کے دانہ پانی ۔

سدا جوان رہیں توں شالہ، وسے تیری اچّ اٹاری،
سائیں تیرے لنگر 'چاترک' پرلو تیکر رکھے جاری ۔

اچؤں ٹلیوں برفاں ڈھلیاں، چھڈ تریا گھر بار او یار !
سرتلوائیاں ہو کے نٹھیاں، کردیاں مارو مار او یار !

صدق اڈائیاں اڈ کے آنئیاں، آ بنیاں ابشار او یار !
واہ ابشارا ! بانکیا یارا ! سندر روپ اپار او یار !

رنگ بلوری، چمک زمردی، نیلم دا جھلکار او یار !
رگ رگ دے وچ شمشی رشماں، کھیڑی نور بہار او یار !

معصوماں دے ہردے وانگر نرمل تیری دھار او یار !
سیتل چھوہ، انڈٹھا درشن، تن من دیوے ٹھار او یار !

عشقَ-لہر وچ رڑھیا جاویں جندڑی کرن نثار او یار !
چال سمیں دی وانگر اک رس وجدی تیری تار او یار !

جھر جھر جھرن تیری دیاں جھوکاں، پنچھی لین کھلھار او یار !
گجیں گڑھکیں بدل وانگر چھیڑیں دیس ملھار او یار !

نگاہ ن ٹکدی چال تیری تے، دیویں سرت وسار او یار !
پریم-ابالا جھگو جھگی، ہووے ڈگدیاں سار او یار !

پٹک پٹک کے زہد کماویں، ڈھونڈیں مکت-دوار او یار !
پیارے دا بلکار ودھاندا، ہو جاویں بلہار او یار !

ہوویں شانت بغل وچ بہہ کے، پریتم دے دربار او یار !
ایسا ملیں کہ پھیر ن وچھڑیں، ہو جاویں اکسار او یار !

پانی دا اک بوٹا ڈٹھا (جہڑا) موتیاں جھاڑ جھڑیندا ۔
چندوں سوہنا، برفوں چٹا، ہر دم کھڑیا رہندا ۔
لے ستونیاں رشماں شمشی، ہیریاں نوں جھلکیندا ۔
اٹھ اٹھ چڑھدا، چڑھ چڑھ لہندا، سر تلوایا پیندا ۔
سکّ وصل دی ٹھاٹھاں مارے، پریم اچھالے لیندا ۔
صبر وہونے اسک وانگر ٹک کے پلک ن بہندا ۔
جوبن ہسن ہلارے کھاندا، ٹھلھیا مول ن ویندا ۔
چنگیاں مارے صدق ن ہارے، ڈگ ڈگ چوٹاں سہندا ۔
عشقے کٹھیاں نیناں وانگر، چھم چھم چھم چھم وہندا ۔
ماہی نال ملن دی خاطر پرزے ہو ہو لہندا ۔
قدماں دے وچ آ کے وچھدا (پر) مونہوں کجھ نہیں کہندا ۔
ماہی نال ماہی بن بہندا (جدوں) آن دوارے ڈھہندا ۔

کھڑیا پھلّ گلاب دیا ! توں کت ول کھڑ کھڑ ہسیں ؟
پینگھے چڑھیا لئیں ہلارے، دل راہیاں دا کھسیں ۔

منہ تے لالی (تیرے) چت کھشالی، (اتے) لٹک مہبوباں والی،
اکھیاں نال اوازے کس کس اکھیاں دے وچ دھسیں ۔

حاتم وانگ لٹاویں لپٹاں ونڈ ونڈ حسن ن رجیں،
سوہنیا دا چا بنیں وچھونا، (بھاویں) خود کنڈیا وچ وسیں ۔

ٹھنڈھک پاویں، مہک کھنڈاویں، محلاں وچ جد جاویں،
ہسدا ہسدا ٹہل کماویں، چندن وانگر گھسیں ۔

پر اڑیا اک عجب اڑونی، گنڈھ ن ساتھوں کھلے،
ولاں چھلاں وچ عمر گزاریں، بھیت ن دل دا دسیں ۔

عشقَ اگن وچ جھلسے ہوئے، کیوں نہیں تیتھوں ٹھردے ؟
بھلّ بھلیکھے تیندھر لنگھن (تد) فنیئر وانگر ڈسیں ۔

ساری دنیاں (تیری) سوبھا کردی، عاشق دوروں ڈردے،
قسمت ماریاں تے توں بھی تیر کماناں کسیں ؟

آکھن لگا، پچھ ن سجنا (میرا) جنگل دے وچ واسا،
سولی اتے ٹنگیا ہویاں (مینوں) کی اؤنا سی ہاسہ ۔

سکاں سکدیاں دیدے کھلھدے، اگوں کی کجھ دسے،
اکھ پھرکن جیؤنا جاپے، پانی وچ پتاسا !

سنجھ سویرے (کوئی) متھے لگے (تد) بٹ بٹ تکن لگاں،
دھڑکو ایہو، (مت) ونجیا جاواں، وسلوں باجھ پیاسا ۔

سوہنیاں نوں میں سوہنا لگاں، (مینوں) سوہنے لگن چنگے،
اڈ اڈ چمبڑاں کوئی لے گل لاوے میں دل نوں دیاں دلاسہ ۔

اگیا، جمیا، کھڑیا، مڑیا، دنیاں دا کی ڈٹھا ؟
اجڑ جاوے (مت) کھیپ حسن دی، دم دا کی بھرواسا ؟

جے کجھ میتھوں سردا پجدا، کاہلی کاہلی ونڈاں،
رین بسیرا کر کے اوڑک، ملنا اگلا پاسہ ۔

عاشق دا دل سڑیا بھجیا، (مینوں) سیک دریڈیوں آوے،
جس گل دی میرے دل وچ سدھر، (اوتھے) مسکان آوے ماسہ،

کومل جندڑی (میری) عمر چھٹیری، اودھر بلدیاں آہیں،
عشقَ بھبوکا (میتھوں) ہووے، 'چاترک کوڑی آسا ۔

ککراں نے لٹّ پٹّ ننگ کر چھڈے رکھ،
ہو گئے نہال اج پنگر کے ڈالیاں ۔
ڈالیاں کچاہ وانگ کولیاں نوں جند پئی،
آلھنے دے بوٹاں وانگ کھمبھیاں اچھالیاں ۔
باغاں وچ بوٹیاں نے ڈوڈیاں ابھاریاں تے،
مٹھی مٹھی پون آ کے ستیاں اٹھالیاں ۔
کھڑ کھڑ ہسدیاں وسیا جہان ویکھ،
گٹے اتے کیسر، گلاب اتے لالیاں ۔
پھلاں بھرے گملیاں نوں جوڑیا قطار بنھ،
ہری ہری گھاہ دی وچھائی اتے مالیاں ۔
بلبل پھلّ پھلّ، پھلاں دے سدکے لئے،
بھورے لٹبوریاں نوں آئیاں خشہالیاں ۔
پنچھیاں نے گاویا ہنڈول تے بسنت راگ،
چراں پچھوں ربّ نے مراداں نے وکھالیاں ۔
کیسری دپٹے نوں بسنت کور پہن جدوں،
ڈورے دار نیناں وچوں سٹیاں گلالیاں ۔

نرائن دیاں پریم-ترنگاں جد اچھال وچ آئیاں،
سورج نے اوہ اڈن-کھٹولے چاڑھ آکاش پجائیاں ۔

دیوتیاں دے دل وچ وس کے، ایہہ لہراں ٹھر گئیاں،
اپکار دیاں سدھراں بن بن سرگوں نکل پئیاں ۔

پریم-بگیچے جمیاں پلیاں، دل دیاں کومل کلیاں،
نیکی دی مہکار کھلارن، مات لوک ول چلیاں ۔

تریل-کنیل دے وانگ ملوکاں، سیتل نوری پریاں،
پہن سفید پشاکاں تریاں، بن بن شکر-طریاں ۔

سٹاں دی پرواہ نہ کیتی، ڈگن توں نہ ڈریاں،
ربی رحمت وانگ اتر، جی کھولھ کھولھ، کے ورھیاں ۔

جٹاں کھلاری، شنکر روپ ہمالہ اگے آیا،
عرشوں آئی برکت نوں اس گھٹ گھٹ اپنایا ۔

ایہہ معصوم، نرملا، گوری، گئی جٹاں تے ٹھگی،
مڑھکو، مڑھکا ہون لگی، جد جوگی دے گل لگی ۔

سنجر گئی پتی دے سینے، نس نس وچ سمائی،
لے لے اس دے دلی سنیہے، باہر گفا توں آئی ۔

ٹھنڈھی ٹھری، پاک نورانی اس گنگا دی دھارا،
فضلاں دا دریا ٹھیلھن نوں لیتا ہیٹھ اتارا ۔

جھر جھر جھری، سیل تے پٹکی، بڑھکی، ڈھٹھی، نسی،
روکاں، اٹکاں نال جھگڑدی، گجی، گڑھکی، وسی ۔

سہمی، رکی، پھیر اٹھ دوڑی، کھا کھا جھاٹ کلاوے،
سخی سہیلی جہڑی دسے، نال گھسیٹی جاوے ۔

چندے نال رچاندی راساں، تارے گود کھڈاندی،
کرناں دے منہ پانی بھردی وا نوں ٹھنڈھک پاندی ۔

سیلانن سیلاں دے سر تے سہرے جائ چڑھائی،
آل دوآلے جائ وچھائی، ہری ہری دریائی ۔

چٹی جائ چٹاناں تائیں، مار مار کے دھکے،
کنڈھی کھڑے کناریاں دے ول، تیوڑیاں پا پا تکے ۔

بھاگیرتھ دے پتر ادھارے، رشیاں دے دل ٹھارے،
اوکھیاں گھاٹیاں چیر پاڑ، میدانیں لئے اتارے ۔

ہون لگے پہُ پندھ موکلے، پدھرائیاں وچ آ کے،
کانگ چڑھی اپکاراں دی، ترشناں نوں تکدیاں پا کے ۔

سجے کھبے جھولیاں بھر بھر، دولت ڈولھی جاوے،
جیوں جیوں سخی لٹاوے، تؤں تؤں سائیں برکت پاوے ۔

نازک شاخ تری پربت توں، ایہہ اپکارن بوری،
جھڑدی جھاڑ گئی رستے وچ، ہندی گئی وڈیری ۔

نارائن دے دل دے اندر شنکر سیس چڑھائی،
سرگاں دی سرسری جگت وچ شوبھا کھٹن آئی ۔

جہڑی راہیں لنگھدی جاوے، دنیاں جائ وسائی،
مہما کرے لکائی 'چاترک' جےَ جےَ گنگا مائی ۔

اٹکا وے ! توں اٹک پٹکدا، لٹکیں مٹکیں وہنا ایں ۔
کھڑ کھڑ کلھ کلھ، ساں ساں، ریں ریں، خبرے کی کی کہنا ایں ۔

ناگن وانگ ولیویں کھا کھا، وانگ زلف دے کنڈل پا پا،
وہیں قلم تقدیری وانگر، ورجیا مول نہ رہنا ایں ۔

اچھلیں، بڑھکیں، ہمبلے ماریں، تیوڑیاں وٹیں، جھگّ کھلاریں،
عاشق دے دل وانگ بسبرا ! چؤ کر کے ن بہنا ایں ۔

نچدا ٹپدا، چنگیاں بھردا ایلی ایلی کردا کردا،
گھمر پاندا، شور مچاندا، پندھ لمیرے پینا ایں ۔

ڈھکیاں، پربت، جنگل، واڑی، جو کجھ ویکھیں، جائں لتاڑیں،
فتح دمامے وجدے جاندے منہ جت ول دھر لینا ایں ۔

کولھاں جھرنے آل دوآلے، جائیں گھسیٹی ندیاں نالے،
پتھر وٹا روڑھیں جاویں، نال چٹاناں کھہنا ایں ۔

کدھرے ڈگنا ایں سرتلوایا، کدھرے تھالی وچ ٹکایا،
آکڑ چوڑا ہو بہیں کدھرے بلی وانگر چھہنا ایں ۔

کدھرے ہاتھی ہاتھ ن لیندے، کدھرے گاہن بریتے پیندے،
من دیاں موجاں وانگ اموڑا ! ہردم چڑھدا لہنا ایں ۔

پدھر وچ جد پیر پساریں ڈھگاں چوری وانگ ڈکاریں،
ڈھاہں اساریں ڈوبے تاریں، کہیاں پھڑ پھڑ ڈہنا ایں ۔

آکڑ زور دکھائں بتیرا، اوڑک ککھّ ن رہندا تیرا،
قطرے وانگ سمندر دے وچ سر پرنے جد ڈھہنا ایں ۔

(امریکن کوی جیمز رسل لاویل دی کویتا دا انوواد)

(1)
ٹھنڈھیا ! مٹھیا ! اچیا ساریا !
پیاریا پیاریا، میت پھواریا !
قدرت ہتھ دیا سنجیا پالیا !
جل دیا بوٹیا ! موتیاں والیا !

(2)
دھپّ دی جھلک دے نال کھڑ جائں توں،
کھل ستونیاں نور پھیلائں توں ۔
لشکدا پسکدا چنگیاں لاؤندا،
سویر توں لگّ توں سنجھ لے آؤندا ۔

(3)
چند دی لوئِ جھلکار جد ماردی،
برف توں چٹیاں چھباں لشکاردی ۔
پریم بلاّ جدوں واؤ دا وگدا،
پھلّ دے وانگ توں جھولنے لگدا ۔

(4)
ٹمکدے تاریاں نال توں ہسدا،
جھگّ بھر اتھاں نوں ٹپدا نسدا ۔
رات ہے چپّ پر مگن توں تور وچ،
دنے بھی مست توں اپنے لور وچ ۔

(5)
نت ہی ہلنا چلنا جاندا،
ہسدیاں کھڑدیاں موج نوں ماندا ۔
ولّ اسمان دے چڑھن نوں تکدا،
چڑھدیاں کدے نہ تھکدا اکدا ۔

(6)
پلدا ہر کسے رتّ دے نال توں،
سوہنیوں سوہنا رہیں ہر حالَ توں ۔
سروں لے پیراں تکّ چال ہی چال ہے،
چلدی بڑے سنتوکھ دے نال ہے ۔

(7)
اک سبھاؤ تدھ وچ بھرپور ہے،
ٹھلھنا جدھا سمرتھّ توں دور ہے ۔
وٹدا بھی رہیں اکھ دے پھور وچ،
فرق نہ آئِ پر تور دے لور وچ ۔

(8)
اچھیا دھار توں ہامبھ نہ توڑدا،
صدق نہ ہاردا سبق نہ چھوڑدا ۔
گرمیاں سردیاں ویکھ سر آئیاں،
ہسڑیں نہ کدے، ایہو وڈیائیاں ۔

(9)
شان شنگاریا ! ایہو فواریا !
دل میرا کاش ! ہو جائ خاں پیاریا !
کھڑکھڑا، بدلواں، ڈول توں باہرا،
وانگ تیرے سدا اتھاں نوں جا رہا ۔

(1)

لیلیٰ ! توں بے شک کالی ہیں، پر بڑے نصیباں والی ہیں ۔
دنیاں دی مارا ماری توں، اک پاسے ربّ بحالی ہیں ۔
تھکے ٹٹے دی کھاہڑو ہیں، سیوا دے وچ متوالی ہیں ۔
قدرت نے پتلی اکھاں دی، توں کالے سچے ڈھالی ہیں ۔

(2)

جد تیرا سایہ پیندا ہے، امبر شطرنج وچھاندا ہے ۔
گرمی دا راج پلٹدا ہے، سورج تھکّ کے سوں جاندا ہے ۔
آرام باغیچی کھڑدی ہے، ٹھنڈھک دا پہرہ آندا ہے ۔
محنت نوں چھٹی ملدی ہے، بستر مزدور جماندا ہے ۔

(3)

توں گود جدوں پھیلاندی ہیں، دنیاں دی چنتا نسدی ہے ۔
کرتی دی دھوکھ نکلدی ہے، نیندر جد تلیاں جھسدی ہے ۔
عرساں تے محفل بھکھدی ہے، باغاں دی خلقت ہسدی ہے ۔
مہکار اڈاری بھردا ہے، پر تریل چھما-چھما وسدی ہے ۔

(4)

جد راج تیرا چھا جاندا ہے، دربار صرور لگاندا ہے ۔
چپ-چاں دی نگری وسدی ہے، کمی نوں چند ہساندا ہے ۔
آلاپ ندی دا چھڑدا ہے، پربت سن ڈھل ڈھل آندا ہے ۔
تارے موتی برساندے ہن، عر کھیت سمبھالی جاندا ہے ۔

(5)

دن بھر جد لہو پسینہ کر، ہالی چورا ہو جاندا ہے،
تیری گودی وچ بہندا ہی سرگاں دے جھوٹے کھاندا ہے ۔
اک راجا سیج سجاندا ہے، اک منگتا ٹاٹ وچھاندا ہے،
سپنا اک تیری مایہ دا، دوہاں دا فرق مٹاندا ہے ۔

(6)

پاندھی تھک کے بہہ جاوے جاں، توں اپنے پاس ٹکاندی ہیں ۔
پشواں نوں لائں اگالی تے، پنچھی تھپکار سواندی ہیں ۔
ہرناں نوں گودے پا لیندی، شیراں نوں جدوں جگاندی ہیں ۔
سکھ نیند سوا کے وسطی نوں، جنگل وچ راس رچاندی ہیں ۔

(7)

اک پاسے پریم تڑپھدا ہے، اکدھر حسرت کرلاندی ہے،
بے دردن ندی وچھوڑے دی، وچکار پئی ترساندی ہے ؛
تیرے دروازے کھلھدے نے، رحمت پاسہ پلٹاندی ہے،
سدھر دی نال مراداں دے، جھولی بھر دتی جاندی ہے ۔

(8)

قسمت دے درشن میلے نے، پریمی نوں کاہلی پاویں نہ،
ککڑ نوں آکھ آرام کرے، بانگی نوں حالَ جگاویں نہ،
سکھ-سیج نصیباں نال جڑی، دن چاڑھ وچھوڑے پاویں نہ،
پریتم دی نیند اٹکدی ہے، گھڑیال اجے کھڑکاویں نہ ۔

کشمیر وچ ایہہ رکھ عامَ ملدا ہے ۔ شاہی رکھ (رایل ٹری)
ہون کرکے ریاست بناں، کوئی اس نوں وڈھّ ٹکّ نہیں سکدا ۔

سرگی رکھ، بزرگ چنارا ! روپ جلالی پایا،
کولے کولے پتر تیرے، ٹھنڈھی سنگھنی چھایا ۔
قد اچیرا، مڈھ مٹیرا ؛ لما چوڑا گھیرا،
پپل تیرا پانی بھردا، بوہڑ نوں شرمایا ۔
سے ورہاں توں زہد کماویں کھڑا کھڑا اکٹنگا،
دھپّ سہاریں اپنے اتے، ہوراں نوں کر سایہ ۔
کیئی پور لنگھائے ہیٹھوں ؛ ڈٹھے کیئی زمانے،
پراپکار تیرے نے، بابا ! میرا من بھرمایا ۔
چلیں جے پنجاب ونے، دنیاں نویں وکھاواں،
میداناں وچ خلقت تائیں دھپاں بہت ستایا ۔
ننگا بوٹ بناسن ایتھے ؛ برفاں، وچ سیالے،
ٹھنڈھ سدھارن ساڈی دے وچ حسن نہ ہوسی جایا ۔
سننج مداناں اندر پورا پنّ پھلے ناں تیرا،
رونق دے وچ چل، اکلوں جے کر جی گھبرایا ۔

اتر

چلن نوں سو واری چلناں، بیبیا برخردارا !
پر پنجابے اندر میرا ہونا نہیں گزارا ۔
ایہناں اچائیاں دے وچ تینوں برکت میری جاپے،
رتا کو ہیٹھ اتریاں اسنے کرنا ترت کنارہ ۔
نال دیکھ کس طرحاں میرا جمیاں سایہ سکہ،
'شاہی رکھ' کہاواں ایتھے، ہو کے نیچ نکارا ۔
ٹاہنی بھنّ سکے ن کوئی بن سرکاروں میری،
اس رکھوالی خاطر کوئی تیرے پاس ن چارہ ۔

(سری نگر، کشمیر)

بلے بلے باغ نشاتا ! میں شوبھا تیری کہڑے مونہوں اچاراں،
کھچّ لیا من کنڈی پھسا، تیرے سینے تے پیلدیاں گلزاراں ۔
نیجھ نوں بنھ بحال لیا، فٹّ پینے پھہاریاں تے آبشاراں،
اندرپوری کتوں لبھّ پئے، تد اپنی سہں تیرے اتوں دی واراں ۔

لٹّ لیا جگرا دل دا، رس-رتی ہوا دیاں چھیڑاں اداواں،
پانی دی ڈھال-اچھال دے راگ نے، تختیاں دے اتراواں چڑھاواں،
دھپّ دیاں جھلکاں سترنگیاں،ٹھنڈھیاں چھاواں، ہرے ہرے گھاواں،
ٹاہنی دی جھوک، شگوپھے دی شوخی نے، پھلّ دے ہاسے، کلی دے حیاواں ۔

مخمل دی مسلند تے ڈولھیا، رنگ برنگا سگندھت دانہ،
چگدیاں جنوں رجے نہ تھکے، نگاہ-کبوتر نگھر جانا،
پھلاں توں اٹھ پھہاریاں تے، تے پھہارے توں دوڑ کے پھلاں تے آنا ۔
تکدیاں پتھرا گئیاں اکھیاں، مکے نہ ایس دا تندنتانا ۔

بیٹھے نے دھونیاں پا تیرے بوہے تے دیساں دے گبھرو تے مٹیاراں،
ہسدے کھیڈدے گاندے وجاندے، مناندے نے ایس نشاط بہاراں،
پے گئیاں سنجھاں، نہ لتھیاں ڈنجھاں، بھلا چھڈے جھگے، وسریاں کاراں،
پھلاں توں پھلّ نکھیڑ لئے، ہائِ ! ہاجھیاں پاپیاں پا پا پکاراں ۔

عیشاں لئی مغلانیاں رانیاں سچے جدوں تیری صورتَ ڈھالی ؛
کون گناوے، سجاؤٹ تیری تے کنے خزانے ہوئے سن خالی ۔
کامل کاریگراں دے دماغ نے تیرے تے ساری صفائی دکھالی ؛
بیت گئیاں کنیاں صدیاں، پر جوبن تیرا ہے وادھے تے ہالی ۔

قول پھلیں بھرپور جلیں ڈل ساہمنے تیرے لیا کے وچھایا،
سیس تیرے نوں ٹکا کے پہاڑ تے پیراں نوں جھیل دے نال ملایا،
تیرے پھہارے اچھالن نوں پھرہاد کوئی، کٹّ کول لیایا،
جگیں جیوے تیرا جوبن 'چاترک' پھلیں پھلیں نت دون سوایا ۔

دیوتیاں نے گدی تے جد راجا اندر بہایا،
اس دے جوگ اکھاڑے دا بھی جی وچ چاؤ سمایا ۔

وشکرما نے لبھا بھارت دا کشمیر نگینہ،
تارہ اس دیاں اکھاں دا گلمرگ پسندے آیا ۔

سینہ پھول برف دا سیتل دھرتی صاف کرائی،
اچی نیویں تھاں ڈھکن نوں مخمل ہری وچھائی ۔

سہج، سنپّ ؛ شنگار جگت دے، کٹھے کیتے سارے،
پھلاں دی مہکار ترونک کے، اندر سبھا سجائی ۔

سر تلوائے پربت دے، دو پاسیں ڈھال بنا کے،
روم روم وچ رنگن پائی، ہری پنیری لا کے ۔

برفی ٹلا گھول گھول کے نہر اکاشی آندی،
ولر تال بھرایا لاگے، کملاں نال سجا کے ۔

اسمانی ساگر دے موتی، تھاں تھاں گئے کھلارے،
وایو نے پھڑ لیا طنبورا، رکھاں ساز سوارے ۔

حوراں پریاں ناچ کرن نوں پہن پشاکاں آئیاں،
اندر راج ببانے چڑھیا، کھولھ خزانے وارے ۔

واہ گلمرگا ! ربی تختہ ! تونہیں تیرا ثانی،
ٹھنڈھک مہک سجاؤٹ تیری، پھاہے برہم-گیانی ۔

روگ، سوگ، چنتا، چنچلتا، تیرا درشن جھاڑے،
اٹھ پہراں دے میل تیرے دی، پلے اجے نشانی ۔

ایہہ میداناں دے سپھیدے (یوکلپٹس) نالوں وکھری قسم دا ہے ۔
انگریزی نام لمبارڈی پاپلر ہے، تھوڑے چر وچ ہی کشمیر
وچ عامَ ہو گیا ہے ۔

لمیا اچیا ! چھیل سپھیدیا !(توں) کتّ ولیتوں آیا ؟
کشمیرے دی جنت اندر، کد توں ڈیرہ لایا ؟
کنّ کھڑکے پتر تیرے، نیجھ تیری اسمانیں،
تچھیا مچھیا، گورا چٹا، روپ الٰہی پایا ۔
گبھرو دا قد بنن توں توں کیوں رہوں پستا ؟
سرو اتے شمشاد دہاں نوں، کویاں عرش چڑھایا ۔
اوہ رکھے توں ہریا بھریا، اوہ کھرھوے توں کولا،
بھلیاں نوں توں اودوں کیوں نہ اپنا آپ جچایا ؟

اتر-

پار سمندریں دور دراڈا، وسدا ساں پرستانیں،
گوریاں چٹیاں قدر پچھاتی چاڑھ دتا اسمانیں ۔
کشمیر وچ آ کے پریاں، مینوں نہ جد پایا،
چکّ لیاندی ایس اکھاڑے، اپنی دیش نشانی ۔
سو ورھیاں توں اپر ہویا، آیاں ایس بہشتے،
پر کویاں دی قلم نہ پکڑی میرے ولّ روانی ۔
ہر گلّ میری سروئے نالوں ویکھن نوں دہِ چنداں،
گوریاں توں اپراؤن شاید کالے ہندوستانی ۔

(1)

ہار شنگار سوار بہار،
ابھار کے جوبن، روپ نکھار کے،
رنگ برنگا دپٹہ پسار کے،
نیناں دے وچ صرور کھلار کے،
جادو چلاؤندی سینتاں مار،
پھساؤندی راہی ونگار ونگار کے،
پینگھ الار، سگندھ پسار کے،
موئے جواؤندی، جیؤندے مار کے،

(2)

کیتے شدائی، وگائی ہوا،
اس کامنہاری نے سٹّ کے ڈورے،
پھلاں توں ڈگدے بھورے وکھال کے،
کانھ نوں گوپیاں دتے نہورے :-
مٹی بھی رنگی گئی پر تیرے،
ندیدے دے دیدے نے کورے دے کورے،
لوڑھ پیا اس گوکل نوں،
ایتھے اوٹھ ن کدن، کدن بورے ۔

(3)

ڈالیاں تے پھلّ جھوم رہے،
ویکھ ! کیکر کھا جھکولے ہوا دے،
آ خاں ذرا بندرابن دے ول،
چند دی چاننی راس رچا دے،
مٹھی مٹھی کوئی راگنی چھیڑ کے،
بنسری دی اک تان سنا دے،
سارا جہان تاں وسّ پیا،
ہن ساڈے بھی اجڑے لیکھ وسا دے ۔

(4)

پھلاں دی پٹاری، پیلے بھوچھنیں شنگاری ؛
ایہہ چھلیڈے جہی ناری کہڑی چنچل کماری ہے ؟
پائلاں کی پاوے ؛ کلاں ستیاں جگاوے پئی ؛
چتّ ہویا چتّ، چڑھی اکھاں نوں خماری ہے ۔
رکھ بوٹے، پھل پتّ، گھاہ تن، پشو پنچھی ؛
موہی سرشٹِ ساری ؛ بال بردھ، نر ناری ہے ۔
دھکہ مار آکھیا سگندھ بھنی پون اگوں ؛
'ہٹّ جاؤ لوکو ؛ اے بسنت دی سواری ہے' ۔

(پہل حصہ مولانا ہالی دی کویتا
'برسات' دے آدھار تے لکھیا)

(1)
ورکھا رتّ آئی پیاری پیاری،
تپت گرمی دی ہرن ہاری ۔

ٹھنڈھ لیائی تے شاتِ لیائی،
سوچھتا تے اکانت لیائی ۔

ہکّ دھرتی دی سڑ رہی سی،
لو بڑی سر چڑھ رہی سی ۔

ورکھا نے اسنوں ٹھار دتا،
بھوت اس دا اتار دتا ۔

راج سبزی دا چھا گیا ہے،
روپ ہر شے تے آ گیا ہے ۔

کوہاں جدھر نوں نیجھ جاوے،
دسدے ہن جھنڈ ساوے ساوے ۔

ہر جگہ کیا ہری ہری ہے،
مولی پرتھوی ضری ضری ہے ۔

وگدے سن جتھے وا ورولے،
پے رہے ہن اوتھے ہنڈولے ۔

رنگاں وچ آئے بیل بوٹے،
پھلاں نوں دے رہے نے جھٹے ۔

ٹہکیاں ہوئیاں ٹاہنیاں نے،
اڑدیاں جیوں سوانیاں نے ۔

چہرے کلیاں نے ہن کھڑائے،
کھسکدا گھنڈ منہ توں جائے ۔

باسنا چڑھ ہوا دے گھوڑے،
راہیاں تے پا رہی ہے ڈورے ۔

بھورے پھردے نے بورے ہوئے،
ڈگدے نے ڈور بھورے ہوئے ۔

جپھے پا پا کے پریتماں نوں،
ٹھنڈھ پاندے نے چھاتیاں نوں ۔

سینہ بلبل دا پھل رہا ہے،
بے وسا ہاسہ ڈلھ رہا ہے ۔

پیارے دی ابھردی جوانی،
دیکھ کردی ہے چھیڑخانی ۔

چھاتی نوں لا کے گدگداوے،
پریم دی چوٹ بھی چلاوے ۔

پچھو نہ اج سمیر دی گل،
مٹھی، مٹھی س-گندھ ؛ سیتل ۔

پشپ-رسپ نال بھنی ہوئی،
پورے جوبن نوں پنی ہوئی ۔

پرپکاری دا جس بنی ہے،
یا سمادھی دا رس بنی ہے ۔

باغاں دی سمپدا اٹھا کے،
ونڈے وچ پریمیاں دے جا کے ۔

پکھا جیسا چلاؤندی ہے،
دین دنیاں ڈلاؤندی ہے ۔

موئے من بھی خلوئی جاندے،
باغ نوں تیار ہوئی جاندے ۔

ورکھا رت دی بہار دیکھن،
بوٹیاں دا نکھار دیکھن ۔

موجاں پھلاں تے بلبلاں دی،
امب پر کوک کوئلاں دی ۔

موراں دے ناچ دا نظارہ،
ورکھا دا درش پیارا پیارا ۔

گگن پر فوجاں دی چڑھائی،
میگھ-منڈل دی آؤ جائی ۔

کالی کالی گھٹا دا گھرنا،
گجنا، گڑھکنا تے ترنا ۔

(2)
ویکھو ! اوہ پربتاں دوآلے،
گھر گئے میگھ کالے کالے ۔

باغاں وچ کوک چھڑ پئی ہے،
موراں دی جان کھڑ پئی ہے ۔

آہا ! کیا موج ہو رہی ہے،
کٹھی کیا فوج ہو رہی ہے ۔

ونوونی دے ہن رسالے،
کوئی گورے تے کوئی کالے ۔

دھاوا ہونا ہے کوئی جانے،
بیڑے ہن کیئی توپخانے ۔

دھونسے پر چوٹ لگ رہی ہے،
توپ بندوق دگ رہی ہے ۔

سارے دل بدلاں دا چھایا،
دھپاں پر پے رہا ہے سایہ ۔

رک گیا آؤنوں اجالا،
تنبو اک تن گیا ہے کالا ۔
بجلی روہ آئی کلکدی ہے،
برچھی کیا اسدی چلکدی ہے ۔

بوندا باندی آہا ! ہا ! آئی،
چھڑ پئی زور دی لڑائی ۔
تیر ورھدے نے اس طرحاں دے،
چھن گئے سینے گرمیاں دے ۔

اوڑ دے سر پھریا پانی،
گھٹے دی ہو گئی ہے گھانی ۔

مینہہ دا ایسا لگا دریڑا،
رڑھ گیا گرمی دا بیڑا ۔

(3)
دیکھو ہن سین آیا ہوری،
گھٹ گئی گھٹ دی سینہ زوری ۔

چٹی جھنڈی ہلا ہلا کے،
کرناں دا گئیاں راہ بنا کے ۔

فوجاں ہن کوچ بول دتا،
ناکا سورج دا کھولھ دتا ۔

کھڑ گیا آسمان سارا،
دھپّ گیا ہے جہان سارا ۔

اچے تھاں خوب تر گئے نے،
نیویں جل نال بھر گئے نے ۔

ندیاں نوں ہڑ رڑھا رہا ہے،
لوڑھا کانگاں نوں آ رہا ہے ۔

برچھاں نے خوب نھا لیا ہے،
ساوا بانا وٹا لیا ہے ۔

کھیتیاں والے تر گئے نے،
اوڑ دے ماپے مر گئے نے ۔

پشواں نوں کھل گیا بھنڈارا،
ہو گیا عامَ گھاہ چارہ ۔

ددھاں دہیاں بہاراں لائیاں،
سوکڑاں نے جھلاراں لائیاں ۔

ساویں ساؤن دے دونے ہوئے،
بھر گئے بھوکھڑے دے ٹوئے ۔

(4)
رنگاں وچ آ گئی لکائی،
پیٹ وچ پا رہی کمائی ۔

امباں دی آ گئی ہے شامت،
بن گئے جامنو نیامت ۔

پوڑے پر جیبھ وہِ رہی ہے،
کھیراں دی ڈنجھ لہہ رہی ہے ۔

کوئی موجاں اڈا رہا ہے،
راگ رنگ کوئی گا رہا ہے ۔

بنسری فڑ لئی کسے نے،
جوڑی ہے دھر لئی کسے نے ۔

کوئی ملہار گیڑدا ہے،
دیس نوں کوئی چھیڑدا ہے ۔

سئیاں رل ملکے آ رہیاں نے،
باغاں نوں بھاگ لا رہیاں نے ۔

چلو اڑیؤ نیں پینگھاں پائیے !
ہوٹے لئیے تے گاؤن گائیے !

پینگھاں دے چھڑ پئے ہلارے،
برہ دے بھکھ اٹھے انگارے ۔

یاد پیارے دی آ پئی ہے،
برہنی بلبلا پئی ہے ۔

پریم نے کھا لئے اچھالے،
اکھاں دے بن گئے پنالے ۔

بالما ! وارنے تہارے،
دے جا ساؤن دے دن ادھارے ۔

سدو نی میرا چیرے والا،
سینے وچ سلگدی جوالا ۔

کالجے میرے لمبو لا کے،
لک رہا ماہی کتھے جا کے ۔

نیجھ رستے دے وچ پروتی،
سک گئی بوہے تے کھڑوتی ۔

شام گھٹ شام بن ن بھاوے،
ورکھا بلدی تے تیل پاوے ۔

چوج دنیاں منا رہی ہے،
شاتِ چوپھیرے چھا رہی ہے ۔

پر میری جان جل رہی ہے ،
شمع محفل دی گل رہی ہے ۔

آ کے اک نیل نال تارو،
برہ دے کشٹ نوں نوارو ۔

وانگ 'چاترک' تڑپ رہی ہاں،
پیاسی اک سوانت بوند دی ہاں ۔

(ماجھے دے اک پنڈ وچ)

ساؤن مانہہ، جھڑیاں گرمی جھاڑ سٹی،
دھرتی پنگری، ٹہکیاں ڈالیاں نے،
راہ روک لئے چھپڑاں ٹوبھیاں نے،
ندیاں نالیاں جوہاں ہنگھالیاں نے،
دھائیں اسرے، نسری چرھی مکی،
تے کپاہیں نہ جان سمبھالیاں نے،
جموں رسے، انار وچ آئی شیری،
چڑھیاں سبزیاں نوں گٹھ گٹھ لالیاں نے،
تڑھاں تڑکیاں، پٹھیاں لہر لائی،
ڈنگر چھڈّ دتے کھلھے پالیاں نے،
وٹاں بدھیاں، جوترے کھولھ دتے،
چھاویں منجیاں ڈاہیاں ہالیاں نے ۔

پیکیں بیٹھیاں تائیں دہار آئے،
تے شنگار لائے سہریں آئیاں نے،
ونگاں چوڑیاں پہنیاں کواریاں نے،
رنگ چنیاں مہندیاں لائیاں نے،
کھیراں رجھیاں، پوڑیاں ڈنجھ لاہی،
کڑیاں وہٹیاں نے پینگھاں پائیاں نے ؛
گدھے وجدے، کلکلی مچدی اے،
گھٹاں کالیاں ویکھ (کے) چھائیاں نے ۔
سونچی کھیڈدے گبھرو پڑاں اندر،
چھنجھاں پاؤندے تے چھالاں لاؤندے نے،
لوکیں خوشی اندر کھیوے ہوئے 'چاترک'،
ساؤن ماہ دے سوہلے گاؤندے نے ۔

پریم دے کٹھے کوی ! دیدار دے بھکھے کوی !
جان تیری ؛ پارے وانگر، تلملاوے کس لئی ؟
مہک وانگر کھنڈی ہوئی مورت کی ہے بھالدی ؟
کیر موتی انجھوآں دے، جھولی تیری بھر گئی ۔
ڈھونڈھدا ہیں ربّ نوں ؟ کلپے ہوئے آکار وچ ؟
بھولیا !آ بھلا،قدرت دی کھڑی گلزار وچ ۔

چھمبھ-شیشہ دیکھ، پھڑ لے آرسی جاں تریل دی،
تکّ، قدرت ربّ دی، کھیلاں کویں ہے کھیلدی ؟
پربتاں پر نچدی، پدھرائیاں وچ پیلدی،
ساغراں نوں رڑکدی عر جھرنیاں نوں ٹھیلدی،
موتیاں دے بکّ سٹّ، شنگاردی ہے رات نوں،
تھال کندن دا پروسے، اٹھدی پربھات نوں ۔

کھچّ جسدی روپ پر،تڑپھن سکھایا پیار نوں،
لے جدھی تھرکاؤندی ہے، زندگی دی تار نوں ؛
سیک جس دا گرم رکھے خون دی رفتار نوں،
رس جدھا بھٹکدا رہا ہے پھلّ دی مہکار نوں ۔
روپ جس دا شام دے متھے تے جھلکاں ماردا،
چڑھت جس دی دیکھ کے جی کھڑ پئے سنسار دا ۔

جوت جاگدی ہے جدھی، ہر چاننے مینار تے،
جس دیاں گل کاریاں دا رنگ روپ بہار تے،
موج جس دی پیلدی، جیون ندی دی دھار تے،
سر جدھی تھراؤندی ہے، پریم-رسیم دی تار تے،
نیجھ جس دی نال ہویا، نور نورو نور ہے،
اوہ کوی دا ربّ ہے، جو ہر جگہ بھرپور ہے ۔

مندراں عر مسجداں وچ قید ہو بہندا نہیں،
پوتھیاں عر وٹیاں وچ، جوڑیا رہندا نہیں،
واجیاں توں تربھکدا عر بانگ توں کھہندا نہیں،
'ترک نیچ-ملیچھ' 'ہندو دوزخی' کہندا نہیں،
شکتیاں دا بنھ کردا سبھ کسے نوں پیار ہے،
اٹھ متھا ٹیک 'چاترک' ! ایہہ تیرا کرتار ہے ۔

(1)
او سادگی دے جیون ! آرام دے زمانے !
ماسومیاں دے چشمے ! آنند دے خزانے !
او پریت دے پھہارے ! سچیائیاں دے سومے !
کس روڑھ وچ وہائے توں اپنے فسانے ؟
کس بھیڑ وچ گاچا، اوہ سادگی دا گہنہ ؟
کس شہر وچ اجاڑے، اوہ وسدے ورانے ؟
کس پت-جھڑی نے جھاڑی، برکت تیرے چمن دی ؟
اوہ قدرتی بہاراں، اوہ پریم دے ترانے ؟
کیا موج سی جدوں توں مینوں کھڈا رہا سی،
اک رولیاں نیاری، دنیاں وسا رہا سی ۔

(2)
اوہ جنگلاں دا واسا، اوہ قدرتی نظارے ۔
سائیں نوں یاد کرنا، بہہ بہہ ندی کنارے ۔
سدھی جہی طبیعت، سادہ جیہا پرھاوا ۔
پھل پھلّ دیاں خوراکاں، چھناں دے وچ گزارے ۔
نہ لوبھ، نہ لٹاکے، نہ چوریاں نہ ڈاکے ۔
نہ پیٹ دے پواڑے، نہ پاپ دے پسارے ۔
کھلے انند لینا، بے فکر ہو کے سونا،
قدرت نوں سونپ چھڈے سن انتظام سارے ۔
گا گا کے راگ ربی، کھڑیاں ہمیش رہنا ؛
نہ بانگ توں جھگڑنا، نہ واجیاں توں کھہنا ۔

(3)
اوہ ڈیل ڈول بانکی تے چہریاں تے لالی،
بے فکریاں دی مستی، بن پیسیوں کھسھالی ۔
نہ آمدن دے دھاڑے، نہ خرچ دے اجاڑے،
نہ لوبھ، نہ لڑائی ؛ نہ سانجھ نہ بھیالی ۔
یا ہسنا یا گانا، یا ربّ نوں دھیانا ؛
نہ نوکری، نہ واہی ؛ نہ ونج نہ دلالی ۔
نہ مالکی دا دعویٰ، نہ چاکری دا ہاوا،
نہ صاحبَ نوں سلاماں، نہ افسراں نوں ڈالی ۔
نہ سردیاں نے پوہنا ؛ نہ گرمیاں ستانا ۔
نہ پیڑ پرب ہونی، نہ ڈاکٹر دے جانا ۔

(4)
اس سادگی توں صدقے، شنگار دی پٹاری،
اس جھونپڑی توں واری، ایہہ عقل دی اٹاری ۔
آرام تے خوشی دی، جڑ میخ جن اکھیڑی،
فقراں تے ہوکیا دی، چمبڑ گئی بیماری ۔
لوڑاں تے لالچاں دی، گل پے گئی پنجالی،
سولی تے جان ٹنگی، ہر دم رہے وچاری ۔
پاپڑ انیک ویلے، ول چھل کئی کھلارے،
ہوئی ن پھیر مٹھی، ایہہ حرص ہینسیاری ۔
دنیاں دے وہن پے کے، میں دین بھی گوایا،
پر رڑھ گیا بیاسا، کنڈھا نہ ہتھ آیا ۔

(5)
آ جا، تے آ کے مینوں، اس قید توں ہٹا جا ۔
اس بھٹھّ وچ بھجدی جندڑی نوں چین پا جا ۔
لوڑاں دے پربتاں نوں لامبھے ذرا ہٹا کے،
سنتوش دا خزانہ، اوہ اپنا لبھا جا ۔
آ ویکھ ٹکڑیاں تے تلوار کھڑکدی نوں،
ایہہ بھوکھڑا ہٹا جا ؛ تندور نوں بجھا جا ۔
اتفاق دا شوالہ، تے پریم دے پجاری،
رل مل کے گان والا، اوہ گیت بھی سکھا جا ۔
اس عقل تے دنائی، الٹی ندی وہائی،
ایہہ لوہڑ آ گیا ہے، تہذیب کادھی آئی ۔

(سر اقبال دے خیال دا انوواد)

نورانی تارے ! توں ہردم، کیوں ڈبکوں ڈبکوں کردا ہیں ؟
گھبراویں چندرما توں ؟ یا لو تڑکے دی توں ڈردا ہیں ؟
کی روپ ڈھلن دا خطرہ ہے ؟ چنتا یا چمک چریون دی ؟
یا سدھر جی تڑپھاندی ہے، دنیاں اندر تھر جیون دی ؟
پائی ہے چمک املی توں، عرشاں دی موج ہنڈاندا ہیں ؟
پھر کیوں دل پیا ڈلھاندا، تے تھرتھر کر رات لنگھاندا ہیں ؟

اتر-

راہی ! حیران ن ہو، دنیاں وچ ایہو درنگی جاری ہے،
جو بات اکس نوں ماڑی ہے، اوہ دوجے نوں سکھکاری ہے ۔
اک پاسے اکھ لگے، دنیاں دوجے پاسے وس پیندی ہے ۔
اک مندر ڈھاہ کے موت، دوئے جیون دی نیہہ دھر لیندی ہے ۔
ڈوڈی دا جیون مکدا ہے؛ تد جوبن پھل کھڑاندا ہے،
سورج دی اکھ اگھڑدی ہے، تارہ منڈل سوں جاندا ہے ۔
توں جس ٹکاؤ نوں لبھدا ہیں،
مشکل ہے اس کارخانے وچ،
اک سدا-پھرنتو کالچکر ہی،
تھر ہے ایس زمانے وچ ۔

اکھیؤ ! تکنا صفت تساڈی،
کون کہے تسیں تکو نہ ۔
جگت تماشہ جم جم تکو،
تکدیاں تکدیاں تھکو نہ ۔
ربی نور جھلکدا (اے) فٹ فٹ،
پھل پھل ڈالی ڈالی تے،
حسن سہپن اوس ماہی دا،
رج رج ویکھو جھکو نہ ۔
پر، اس تک وچ، چیتا رکھنا !
میلیاں مول ن ہوئیو جے،
جیون-داتے دے امرت نوں،
زہر بنا کے پھکو نہ ۔

نازک طرب ستار دیئے؛ توں کی فریاد مچاویں ؟
سہل کسے دی وینی وانگر، تھر تھر کمبی جاویں ۔
تھرک تیری وچ سواد الٰہی ستی کلا جگاویں،
عرشے چاڑھ سرت دی گڈی تنکے نال نچاویں ۔
گونج تیری دیاں لکویاں رمزاں دھہی جان کلیجہ،
کی پا کے توں گنگے وانغرے، گن-گن-گن-گن گاویں ؟

کہن لگی : اس تھرکن وچ ایہہ رمز پئی تھراوے،
جیون جوت جگے جد سینے، حرکت دے وچ آوے ۔
حرکت نال ہلارے کھاندی، ہر شے دی زندگانی،
جیون چال، چال ہے جیون، اس بن لوتھ سداوے ۔
میں جیواں حرکت وچ آ کے؛ راگ چھڑے روحانی،
تار میری جد مالک اپروں، ٹھونگے نال ہلاوے ۔

سکاں سدھراں دا جد تیکر، دل وچ رہا وسیرا،
چوباں، چیساں، آہاں، اڈیکاں، پائی رکھیا ڈیرہ ۔

ملی مراد تے لاٹاں بجھیاں، سننجا ہو گیا خیڑا،
سمجھ پئی اس دوری وچ سی، وسلوں سواد ودھیرا ۔

پریتم دا آنا پر آ کے پرط پرط تڑپھانا،
پھیر ملن دی چوب چواتی، لٹک جہی لا جانا ۔

آنا؛ لک جانا، آ جانا، رکھنی جھانگ بنائی،
دل وچ تڑپھ جوالی رخے، ایہو تندن تانا ۔

جہڑے قوماں نوں پار ارار کردے،
اونھاں بیڑیاں دا ناکھدا ہیں توں،
ملکی پیار دے باغ جو ہرے کردے،
اوہ بہار-بھنی ٹھنڈھی وا ہیں توں،
مردہ روحاں نوں چکّ بحال دیوے،
اوہ مسیہے دی کاری دوا ہیں توں،
جس دی قلم دی ہجھّ پلٹائے تختے،
قسمت گھڑن والی اوہ قضاع ہیں توں ۔

جنہاں تھلاں وچ لہو دی ڈانجھ ڈٹھی،
نہراں جوش دیاں تونہیں لے آؤندا سئیں،
جتھے اسرے محل ازادیاں دے،
اٹاں تونہیں گھڑ گھڑ اوتھے لاؤندا سئیں ۔

خلقت خیال دی اکھ دے پھور اندر،
تونہیں دیکھیا رچ کے دکھاؤن والا،
کھنبھاں باجھ اسمان تے پہنچ کے تے،
رشماں سٹّ کے دھرت چمکاؤن والا،
ٹبھی مار کے سوچ دے ساغراں وچ،
موتی سخن دے چن چن لیاؤن والا،
رنگ رنگ دے قدرتی باغ وچوں،
کلیاں گندکے سہرے بناؤن والا ۔

شوکر ندی دی، راگ پنکھیروآں دا،
شوخی پھلّ دی، صدق پروانیاں دا،
تیری قلم امانتی کھولھ دیندی،
گجھا جندرا ربی خزانیاں دا ۔

کدھرے راج درباراں دا تھمھ جاپے،
محفل وچ بھی بجھی ہوا تیری،
اکدھر پریم دے نیناں وچ ڈسکنا ایں،
اکدھر حسن وچ جھلکے ادا تیری،
کدھرے سبق پڑھاؤنا ایں دانیاں نوں،
وحشت بھری بھی نکلے سدا تیری،
ایدھر جام صراحی تے ڈلھنا ایں،
اودھر صوفیاں نال بھی را تیری ۔

جہڑی طرب نوں کسے تھرکا ڈٹھا،
گونج اس توں نکلی جناب دی سی،
جہڑے پھلاں نے باغ آباد کیتے،
رنگن اوہناں تے ایسے گلاب دی سی ۔

جہڑے عشقَ دے تھلاں وچ بھجّ موئے،
اگاں اوہناں دے سر تے ورھائیاں توں،
جنہاں پریم دے ہڑھیں سربنس روڑھے،
شاناں اوہناں دیاں عرشیں چڑھائیاں توں،
رسی رہی خوش حالی ہمیش تیتھوں،
ننگے دھڑیں پر تیغاں چلائیاں توں ۔
ہو کے پھلّ توں کنڈیاں نال کٹی،
پیڑاں سبھ دیاں آپ نوں لائیاں توں ۔

ذرا جاگ خاں اج بھی دولیا اوئِ !
اک پھوک کلام دی مار دے خاں ۔
دیش رل گیا گھر دے سلوک باجھوں ؛
اس نوں اپنے پیریں کھلھار دے خاں ۔

اوہ بال وریس، آہا ! ہا، کیسا سکھ-جیؤڑا جی سی،
شادی گمیؤں اک پاسے، اپنی دنیاں وسدی سی،
سجن ویری دیاں پرکھاں توں اکھ اجے کوری سی،
کنگالی اتے امیری وچ فرق نہ کوئی بھی سی،
بھولے بھالے مکھڑے نے، پائی سی ڈلھک الٰہی،
ساری دنیاں سی ریت تے آپاں دی سی شاہی ۔

شاہی بھی اوہ جو نچے، سر چڑھ کے شہنشہاں دے،
میرے قدماں دے تھلے سن نین وچھائے جاندے،
پیاری پیاری صورتَ دا قبضہ سی وچ دلاں دے،
فرمان مونہوں جو نکلن، اک پل ن اٹکناں پاندے،
تلوار ن فوج خزانہ پر نیوں نیوں ہون سلاماں،
اک پریم-پکڑیم وچ بدھے سبھ رہندے وانگ غلاماں !

کردے سن ہتھیں چھاواں، انملے نوکر میرے،
میں کھڑ کے ذرا دکھاواں، سدھر سی کھڑی چپھیرے،
ادھکھڑے کمل توں پڑدا، کوئی وا جھلّ الیرے،
بدلی توں چند نکل کے، کر دیوے دور ہنیرے،
پر من اپنا سی موجی، پرواہ ن رتی رکھدے ساں،
جی آوے تاں رو پیندے، جی آوے تاں ہسدے ساں ۔

میں سندرتا دا سوما، اور پریم-بحر دا موتی،
کومل ساں وانگ شگوپھے، تارے دی ڈلھکے جوتی،
پارے وانگر ساں چنچل، کھیڑو جیوں کلی پروتی،
میرے دروازے آ کے، رہندی سی خلق کھلوتی،
میرا ہی سانگ بنا کے، سنسار کام نے موہیا،
نیناں دے تیر چلا کے، معصوم رتی نوں کوہیا ۔

اوہ اعلیٰ بھولا ہاسہ، چٹکی بھر لئے دلاں دی،
نیناں دا جادو پا کے، پتلی بنیاں نیناں دی،
میں دنیاں نوں پرچاواں، دنیاں مینوں پرچاندی،
میری شوخی گستاخی، ہس ہس کے سہاری جاندی،
ہوراں دے لئی پشو سن، میری انسان سواری،
میرے چرناں نوں چمن لئی، ترسے زمیں وچاری ۔

جی بھیڑا ہوئے رتی جاں، نیندر اچاٹ ہو جاوے،
سک جائے لہو ماتا دا نہ چین پتا نوں آوے،
کوئی دارو درمل ڈھونڈے، کوئی لوری دے پرچاوے،
بھکھ نیند حرام کراواں، جد تک جی میرا چاہوے،
مقدور کدھا سی گھر وچ، میں جاگاں تے سوں جاندا،
میں جد تک دیاں ن چھٹی، کوئی ڈردا اکھ ن لاندا ۔

اوہ نہکلنک جیون سی، سن پاپ دوراڈیوں نسدے،
اس مار دھاڑ جگ دی توں اکلوانجے ساں وسدے،
آ آ کے ایس دوارے، تیاگی سن تلیاں جھسدے،
ایسے وریس نوں سارے، ٭معصوم عمر٭ سن دسدے،
نہ جمے دیاں ودھائیاں، مویاں دا نہ سی سیاپا،
نہ عیشاں رڑھی جوانی، نہ مردہ جون بڈھاپا ۔

جگرا سی ایڈا وڈا، ساں مست ہمیشاں رہندے،
نہ گلّ کسے دی سندے، نہ اپنے دل دی کہندے،
سردی گرمی دکھ سکھ نوں، چپ چاپ سدا ساں سہندے،
نندا چغلی توں ہٹ کے، ساں دور دراڈے بہندے،
ہنکار نہ پاسے ساڑے، نہ کام کرودھ کلپاوے،
ایسا سبھاؤ سی کھیڑو، جو آوے ہسدا جاوے ۔

بنن نہ کوئی پایا، سبھ طرفوں سی آزادی،
نہ لالچ دی بیماری، نہ سڑن کڑھن دی وادی،
نہ گئے نال سی چنتا، نہ آئے دی سی شادی،
اکسار میرے بھانے سن، سنسان اتے آبادی،
میٹی سی اکھ جگت توں، اور اندر سی رشنائی،
بن گیان دھیان توں مکتی آپاں نے ہی سی پائی ۔

ہے بال-وریس پیاری ! دو دن دی موج وکھا کے،
تر گئیؤں ایڈی چھیتی توں بھرم جیہا کیوں لا کے،
روناں آ جاوے تینوں، اج ویکھیں جیکر آ کے،
اوہ پھلّ گلابی چہرہ، کیکر ہویا کملا کے،
جد دی توں وچھڑّ گئیؤں، میں دکھوں دکھ اٹھاواں،
آ بیٹھ کلیجہ پھولاں، وکھتاں دے وین سناواں ۔

آ گئی کمار اوستھا، اوہ بھی سی کجھ کجھ چنگی،
نہ فقراں دے سن ہوکے، نہ کھان پین دی تنگی،
کھیڈاں دی رہنی مستی، ہانی سن انگی سنگی،
بس نسدے بھجدے آئے، آئے تے روٹی منگی،
کھا-پی تے لمی تانی، جاگے تے کھا کے نٹھے،
پیسے کجھ بوجھے پائے تے ہوئے گلی وچ کٹھے ۔

لاٹو، گڈی، مٹھیائی، جو جی کیتا لے آئے،
سدھر نہ باقی چھڈی، جی بھر بھر چین اڈائے،
ماں باپ بڑے سن دردی، ہس ہس کے لاڈ کرائے،
ایہہ موج بہاراں دے بھی، دن ہو گئے انت پرائے،
سوتک توں ن اجے نکلے، گل پے گئے نویں پواڑے،
سبھ مزے کرکرے ہوئے، جد گئے سکولے تاڑے ۔

پڑھنے وچ جی نہ لگے بنھ بنھ استاد بہاوے،
کمزور دودھ دی دندیں، لوہے دے چنے چباوے،
گھری وٹ وٹ کے تاڑے، سوٹی پھڑ جان سکاوے،
اوہ دن پرمیشر کر کے، دشمن تے بھی ن آوے،
لٹ پٹ پینچھی نوں رٹدیاں ساہ ہردم رہندا پیتا،
ایہہ زہر پیالہ اوڑک، مر بھر کے مٹھا کیتا ۔

لکھا پونجھ سکن جد لگے، تد نکل اکھاڑے آئے،
دیوا پھڑ دنیاں چھانی، روزگار کتے مل جائے،
پر ہائِ قسمتے، ایدھر بھی چنگے چند چڑھائے،
٭نو ویکینسی٭ دے پولے ہر بوہے تے لٹکائے،
کھا کھا کے دھکے دھوڑے، جی کولے ہویا سڑ کے،
افسوس ایہو ہی آوے، کی لیا منا توں پڑھ کے ۔

ہنر کوئی ہندا پلے، کوئی مھنت کتوں مل جاندی،
پر بنا جما تپھریکوں، کوئی گل نہیں سی آندی،
پیو سوٹاں سٹ سٹ سڑے، ماں بھیوں بھیوں گجھیاں لاندی،
اپنی بھی وہلے بیٹھیاں، سی جان پئی گھبراندی،
اوڑک اک اپھسر قہقے، اک جاب جیہا دلوایا،
تد جا کے ایس عذابوں، کجھ ساہ سکھالا آیا ۔

اس لے دے وچ اینے نوں، آئی سکھ نال جوانی،
جوبن نے اکھ اگھیڑی تے عقل ہوئی دیوانی،
ریجھاں دے اڈے چڑھ کے، لڑ لا لئی دھی بگانی،
چیں-چیں چاں-چاں دیاں واجاں دی ہون لگی حیرانی،
بس اگوں کجھ نہ پچھو ربّ دے تے بندہ جھلے،
وکھتاں دا پربت اتے، تے میں غریب ساں تھلے ۔

سر تے آ پئیاں پنڈاں، ٹبرداری دے بھارے،
تیویں نے گچی نپی، بالاں نے ہتھ پسارے،
لجاں لیہاں دیاں جوکاں، دستمے بھائیچارے،
بس ڈگری پرچے لے لے قرقی نوں آ گئے سارے،
جو لبھا گئے سمبھالی، چو پاسیوں پے گئی لوٹی،
گھر گئی ایہہ جند نمانی، ونڈی گئی بوٹی بوٹی ۔

رو دھو ایہہ اوکھی گھاٹی، اوڑک نوں توڑ چڑھائی،
اینے نوں سر توں ماں پیو نے اپنی جان چھڈائی،
بھیناں نے لیکھے منگے، تے چوسن لگے بھائی،
پنچائت لگاموں پھڑ کے، چودھر دی چھٹّ چکائی،
میلی گیلی، شردھالو سبھ ہوئے دوآلے آ کے،
کھیسے کر لیتے خالی، سر پیو دی پگّ بنھا کے ۔

کوئی چندہ آ کے منگے، کوئی دان لئی اکساوے،
کوئی فرض دیش دا دسے، کوئی قومی گیت سناوے،
کوئی مرن پرن تے سدے، کوئی جلسے وچ بلاوے،
کوئی ملاقات دا شونقی، دن سارا چلھے پاوے،
غصہ تاں چڑھے بتھیرا، پر چپّ شرم دے مارے،
میں ڈھیٹھاں وانگر ہس ہس، ایہہ سارے جذیے تارے ۔

ہن چڑھدا آیا بڈھاپا، لچکار قمر وچ آئی،
والاں نے ویس وٹایا، دنداں بھی ہلجل لائی،
پر لوڑاں دے وچ گھریا، نبھدی نہیں داؤ-گھسائی،
دے دے شریر نوں تھمھیں، جاندا ہاں جھٹّ لنگھائی،
پر بکرے دی ماں کد تک ہے اوڑک خیر منانا،
دنیانداری نے خبرے کی کی ہے ہور وکھانا ۔

ہن جی تاں ایہو چاہے، کی لینا ہڈّ رلا کے،
بھریا میلہ چھڈّ تریئے، دنیاں تے چولی پا کے،
پر جدوں انجانے بہندے نے، آل دوآلے آ کے،
من بے ایمان ہو جائے، ممتا دیاں کھچاں کھا کے،
اس لٹک جہی وچ اڑیا، کدھرے ن چت کھلووے،
پھر آکھی دا ہے : واہوا، جو ہندی سو ہووے ۔

اس جیون-پندھن وچ پے کے، سارے سواد ازمائیں،
سکھ دکھ دے جھکھڑ جھولے اتوں دی بڑے لنگھائے،
جوبن دے لہرے لٹے، چودھر دے چین اڈائے،
پر راج تیرے دے بلے، مڑ کے نہیں نظرے آئے،
اک بال-وریس جگت تے، ہے چیز صلاحون والی،
باقی جیون دی چاترک، اک گھڑی ن دکھوں خالی ۔

(اک انگریزی کویتا دا ستنتر انوواد)
نور دے چسمیوں نھاتیا تاریا ! کیسا ہیں توں پیارا پیارا،
سٹ سٹ پینگھاں رشماں والیاں، دنیاں نوں دیں پریم-ہلارا ۔
پھلّ توں چکدی شہد نوں مکھی، ویکھ کے تینوں گھر نوں آوے،
تھکّ کے چور ہوئے مزدور دا تونہیں کراندا ہیں چھٹکارا ۔

شانتی دا جو راج لیاوے، اوہ ہے تیری سندر جوتی،
امبر توں برسا کے ٹھنڈھک، تونہیں کھلارے تھاں تھاں موتی !
تڑپ تیری تھیں اسماناں دا، انج نکھردا چہرہ مہرا،
ہار شنگاری رادھکا جیکر، ہندی اے شام دے کول کھلوتی ۔

سجیا پھبیا رنگ رنگیلا، جد توں اپنا روپ نکھاریں،
زمیں دیاں گلزاراں وچوں، اٹھدیاں مہکاں تائیں کھلاریں !
دور دراڈے جنگلیں بکدے، نکلن گھریوں شیر بگھیلے،
خوشیاں دے شدیانے چھڑدے، جد توں ہس کے جھاتی ماریں ۔

وہلا ہو کے تردا ہالی، راگ خوشی دے گاندا گاندا،
ڈنگر وچھا چھالاں مارے، کھرلی دے ول جاندا جاندا ۔
کھان پین دے آہریں لگے، جھگیاں والے بال کے چلھے ؛
ہلجل باجھ جنہاں دا دھوآں، چڑھے اتانہ ول کھاندا کھاندا ۔

تارہ ہیں توں عاشق دا دل نال مشوق ملاؤن والا،
وچھڑیاں دیاں سوچاں دا توں، چیتا کھوہاں پاؤن والا ۔
مٹھیاں مٹھیاں سوہاں سگندھاں، نال صدق دے پائیاں ہوئیاں،
کمیں دھندیں رجھیاں تائیں، توں ہیں یاد کراؤن والا ۔

(شنکر چھند)
جد پریم عرشوں اتریا، سنسار جھاکا لین،
جیوں بنن موتی تریل دے، ایہہ بن گیا دو نین ۔

ایہہ نین ڈاڈھے سہل سندر، پریم دا اوتار،
چنچل ممولے، رسرسے بے دھڑک، خدمختار !

کجھ رتڑے، کجھ تکھڑے جل نال کجھ بھرپور،
پی پی پیالے نور دے، ہوئے نشے وچ چور ۔

اچے جھروکھے بیٹھ کے، لگے ورھاؤن تیر،
راہ جاندیاں تے سٹ ڈورے، جان سیناں چیر ۔

پر لڑ گئی تقدیر الٹی، حسن دے پرتاپ،
ہتھیار کسے رہِ گئے، گھر گئے شکاری آپ ۔

چڑھ رنگ حسناں والڑے، مہبوب دے منہ زور،
سنجر گئے چپ کیتیاں، لامبھے ہٹا کے کور ۔

پھٹے گئے، تڑپھن لگے، پے گئی حالَ پکار،
لٹے گئے انبھول لوکو ! رنگلے بازار ۔

دل روڑھ ساڈا لے گئی، ایہہ بے مہاری کانگ،
عرشی اڈاری بھل گئی، ہو قید چاترک وانگ ۔

(1)
پھلّ دی مہک، شہد دی مٹھت، مکھن دی نرمائی ۔
پاریوں تڑپ تریل توں ٹھنڈھک برپھوں نرملتائی ۔
تاریوں ڈلھک بجلیوں چانن، سورج توں گرمائی ۔
چندرما دا رس نچوڑ کے، سبھ شے کھرل کرائی ۔
اس ماوے دا پتلا گھڑ کے نور پوشاک پنھائی ۔
اس دا نام کوی رکھ برہما، جان پریم دی پائی ۔

(2)
سندر، سگھڑ پریم دا پتلا، نگہ نہ جائ ٹکائی ۔
ایسا ادبھت جیو بنا کے، بھل گیا چترائی ۔
نیجھ دھری پروانے دی، عر سرت ہرن دی لائی ۔
بھورے دی سنگھن دی شکتی، مچھی چاکھ لگائی ۔
دل دتا پر کلیؤں کومل ؛ چمک بے انت وسائی ۔
جو دتا سو حدوں ودھ کے، ہوئِ ن جدھی سمائی ۔

(3)
اس توں بعد ودھاتا اٹھی، رہندی گلّ سکائی ۔
متھے لیکھ لکھن لگی نے، پٹھی قلم وگائی ۔
سدھر، سکّ، سیک، ناکامی، عر فریاد دہائی ۔
درداں، چیساں، چبھکاں ساڑے، سلگن سلّ جدائی ۔
دکھ پرائے سہیڑن والی، تیکھن چیتنتائی ۔
ایہہ سبھ راس غریب کوی دے، حصے چاترک آئی ۔

(چھند-دوہرا۔ دھارنا-مرزا صاحباں)

(1)
ککری رات سیال دی، ورتی سننج مسان،
خلقت ستی اندریں، نگھیاں بکلاں تان ۔1۔
پچھلے پہر تریل دے، موتی جمدے جان،
بکلوں منہ جے کڈھیئے، پالا پیندا کھان ۔2۔
اس ویلے جاں جاگدے، تارے وچ اسمان
جاں کوئی کردا بھگت جن خوہے تے اشنان ۔3۔
جاں اک قسمت دا بلی، جاگ رہا کرسان،
پانیں لوندیاں پیر ہتھ، (جدے) نیلے ہندے جان ۔4۔

(2)
سکھر دوپیہرے جیٹھ دی، ورھن پئے انگیار،
لوآں واؤ-ورولیاں، راہی لئے کھلھار ۔5۔
لوح تپے جیوں پرتھوی، بھکھّ لون اسمان،
پشواں جیبھاں سٹیاں، پنچھی بھجدے جان ۔6۔
لکی لکائی اندریں، نکلے باہر ن ساہ،
پر پڑ وچ کرسان اک، فلھا رہا ہے واہ ۔7۔
سر پیراں تکّ نچڑے، مڑھکا واہوداہ،
پر شاباشے دولیا (تینوں) رتا نہیں پرواہ ۔8۔

(3)
ماؤں لڈکا جمیوں، رکھیوسُ ناؤں گلاب،
(پر)قسمت دے کے واڑ وچ(تیری)کیتی جون خراب ۔9۔
دنیاں کھائِ ملائیاں،تیرے حصے(آئی) چھاہ،
موٹا ٹھلھا پہن لے، مسیع تسی خواہ ۔10۔
حلّ سہاگے گوڈیاں،(تیرے)سر تے رہن سوار،
پلے تیرے پے گئی، پشواں والی کار ۔11۔
راتیں آ پئیں ٹٹّ کے، چاڑھے نیند خمار،
ککڑ بانگے پھیر توں، اوسے طرحاں تیار ۔12۔

(4)
تن ٹنگیا وچ جان دے، جان ٹنگی اسمان،
مٹھّ وچ تیری کالجا، بدلاں وچ دھیان ۔13۔
رکھ لئے ربّ جِ سوکیوں،(تد) جھکھڑوں سکدا ساہ،
گڑیوں، اہنوں، کنگیؤں، پیندا نہیں وساہ ۔14۔
سکھ سکھ لکھ سرینیاں، پکن چار کسیر،
تد بھی سن سن کہبتاں،(تینوں)اؤندی نہیں کھلھیر ۔15۔
'پکی کھیتی ویکھ کے غرب کرے کرسان،
واؤں جھکھڑ جھولیوں گھر آوے تاں جان' ۔16۔

(5)
پکی وڈھی بنھ لئی آن دھری کھلوار،
تد بھی دھڑکے کالجا(کوئی)دشمن کرے ن وار ۔17۔
بتیؤں دندوں جیبھ نوں، جے ربّ لئے بچائ،
چائیں چائیں گاہ کے، دھڑ دیویں تد لائِ ۔18۔
اجے وسائِ ن چکیوں، لاگوُ بیٹھے آئِ،
لاگی، چوگی، سیپیاں، جھرمٹ دتا پائِ ۔19۔
رہندا بوہل ہنجھا لیا، آ کے لہنیدار،
تیرے پلے رہِ گئی، توڑی پنڈاں چار ۔20۔

(6)
چارے کنیاں چوپدا، گھر آیا کرسان،
گوڈیاں وچ سر تن کے، گوتیں لگا جان ۔21۔
ہائِ او ربا ڈاڈھیا ! کی بنیاں میں نال ؟
مر گیا کردا محنتاں، اوڑک بھیڑا حالَ ۔22۔
نہ میں دتا معاملہ، نہ کوئی لیتا ڈھور،
بی بھتا بھی ہے نہیں، لوڑاں کیئی ہور ۔23۔
انّ ورھا بھر کھان نوں، ٹاکی ٹلا نال،
قرضہ بھی کجھ رہِ گیا، سر تے کھڑا سیال ۔24۔

(7)
جٹی گھرکے جٹّ نوں(ہے ہے)پیا کدھر دا لوڑھ ؟
کھٹی سارے سمیں دی، کتھے آئؤں روڑھ ۔25۔
(میں)ماگھوں کوکن لگی آں، 'کڑی ہوئی مٹیار'،
ساڈی کوٹھی سکھنی لوکیں کرن بہار ۔26۔
واری صدقے واہیؤں، سانوں نہں درکار،
پچھی لا اس بھوئیں نوں،(جو)رہندی مرلے چار ۔27۔
بھرتی ہو جا پھوج وچ، جاں کجھ کر روزگار،
(جا)نگھر نہں تاں شہر نوں،(اوتھے)لوڑھے دی ہے کار ۔28۔

(8)
جٹا ! ویکھیں اکدوں سکھ سخایا نعر،
چھڈ بہندوں متے سہم کے، اتم کھیتی کار ۔29۔
اک دانہ جے پھل پئے، دانہ بنے ہزار،
ڈکے مار ن روڑھ نوں، سوما اس دا مار ۔30۔
دنیاں وسے رنگ وچ، توں کیوں رہوں کنگال،
برکت کدھر اڈدی، اس دی کر پڑتال ۔31۔
امریکہ وچ جٹّ ہی، ہو رہے مالا مال،
سن لے ! تیرے ڈھڈّ 'چوں کیوں نہ نکلے کال ۔32۔

(9)
اک 'علم' دی اون ہے، منڈے پڑھنے پائِ،
دوجا جھسّ شراب دا، اس توں جان چھڈائ ۔33۔
تیجا عیب کپتّ دا، کھہِ کھہِ مرو بھرائ،
پھیر مقدمے لڑدیاں، جھگا اجڑ جائ ۔34۔
پنجواں چسکا قرض دا، واہن چھڈیں توں کھائِ،
پنجے بھیڑیاں وادیاں، برکت کھڑن اڈائ ۔35۔
جے پنجاں دے پنجیوں، پا جاویں چھٹکار،
پھیر جے پوری نہ پئے(تد) ٭چاترک' ذمہ وار ۔36۔

راگ ! توں کس موہنی دے روپ دا جھلکار ہیں ؟
کس بہشتی حور دی پازیب دا چھنکار ہیں ؟
کھچیا کہڑے رساں دا روح تیرا ناد ہے ؟
پریم دے کس بحر وچ دنیاں تیری آباد ہے ؟
تیری لے وچ جھومدی کس سوم-رسم دی تار ہے ؟
بن گیا تیرا ترنم روح دا آدھار ہے ۔
نھا کے تیرے کیسروں مہکاں نسیم نچوڑدی ۔
ہے نیامت ہور بھی دنیاں تیرے جوڑ دی ؟
ہیریا ! کس سان چڑھ چیری کلیجہ جائں توں ؟
دل دیاں خاموش طرباں کیوں پیا تڑپھائں توں ؟
تیرے برہے پھوک کے کوئل نوں کیتا کالیاں ۔
تیرا در کھڑکایا المست اﷲ والیاں ۔
مال دولت ڈھیر ہوئے تیری اک آواز تے،
حسن صدقے ہو گیا تیرے نشیلے ناز تے،
سر حکومت نے جھکایا آ تیرے دربار وچ،
توں پروتا خلق ساری نوں گلے دے ہار وچ ۔
تیر کسن بیٹھ کس دے نین وچ سکھدا رہوں ؟
کتھے بہہ کے لیکھ اچے اپنے لکھدا رہوں ؟
تیرے موتی دی ڈلھک کس سپّ وچ پلدی رہی ؟
تیغ کس محبوب دے ہتھوں تیری چلدی رہی ؟
بنسی والا کی ہوا تیرے دم تے کردا رہا ؟
بینا نارد چھیڑ تیرے کنّ کی بھردا رہا ؟
کس پری نے تینوں اندر دے اکھاڑے واڑیا ؟
کہڑے بیجو باورے عرشاں تے تینوں چاڑھیا ؟
ہیر تیرے باغ وچ کی کلکلی سی پاؤندی ؟
ونجھلی رانجھن دی تیرا گیت کی سی گاؤندی ؟
کی کلام پھوک کے چھڈیں ہوا وچ تیر توں ؟
فاہیں پنچھی، مرگ موہیں، بنھے وہندے نیر توں ؟
بل اٹھے بھامبڑ، جدوں دیپک تیرے دی لو لگی،
وس پئے بدل، جدوں ملہار کیتا توں کدی ۔
اچھلے کھوہاں دے دل جد تیرا بھیرو بولیا،
کھڑ پیا آکاش جد توں آس دا در کھولھیا ۔
تارے تڑپھے، شام نے کلیان جد کیتی تری :
تریل پے گئی جوگ تے، جد رات کجھ بیتی تری ۔
ہائِ ! تیرے ساز وچ کی سوز ہے چچلا رہا ؟
کانگ تیری نال کیوں جگرا ہے رڑھیا جا رہا ؟
کس وجوگن دا کلیجہ چیردا توں آئؤں ؟
سپّ اڈدے کیلنے کس ماندری سکھلائیوں ؟
لٹیاں ستے سراں کتھوں اے لوٹی پانیاں ؟
دھو کے کتھوں آندیاں نوہاں اے جی نوں کھانیاں ؟
کھچیاں کس باریوں استاد تاراں تیریاں ؟
نچیا تاؤس گز نے لیتیاں جد فیریاں ۔
دھن اناہد سندیاں صوفی نے تاڑی پی لئی،
پریم دی دنیاں نویں آباد سر وچ ہو گئی،
تیرے ورگا ہور کجھ دسدا نہیں سنسار تے،
نچدا ہے دل خدائی دا، تری ہی تار تے ۔
فکر، غم، دکھ درد سبھ بھلّ جان تیرے آیاں،
اکھیاں وچھ جان تکّ کے تیری نوری قعیاں ۔
توں حضوری دات ہیں، قدرت دا توں شنگار ہیں ۔
روح دا آدھار ہیں، ہر موسمی گلزار ہیں ۔
آ گلے لگ جا میرے ؛ میں تیرا عاشق زار ہاں ۔
نام نوں 'چاترک' ہاں، پر منہ کھولھنوں لاچار ہاں ۔

(1)
اس دگڑ دگڑ دی دنیاں توں، اکلوانجے اک واسی ہے ۔
خاموشی جس دی بولی ہے، تے رونق جدھی اداسی ہے ۔
نہ دیوا کوئی بلدا ہے، نہ بھمبھٹ پر جھلساندا ہے ۔
نہ پھلّ ہلارے کھاندا ہے، نہ بھورا گھوکر پاندا ہے ۔

(2)
واسی اس چپ دی نگری دے، صدیاں توں کٹھے رہندے نے ۔
پر سانجھی ہوئی زبان نہیں، نہ دل دی ویدن کہندے نے ۔
ارمان دھرے ہن چھاتی تے، تے پیر پسار براجے نے ۔
جد دے ایہہ دھولر ملے نے، نہ کھوہلے مڑ دروازے نے ۔

(3)
کوئی نشہ الٰہی پی بیٹھے، اتری نہیں جدھی خماری ہے ۔
ساگر نہ سدھا کیتا ہے، ساقی ول جھات نہ ماری ہے ۔
شترنجاں وچھیاں پئیاں نے، اٹھکے نہ کھیڈ مکائی ہے ۔
پھلاں دی سیج سجائی تے، بیٹھن دی گھڑی ن آئی ہے ۔

(4)
بہرام-پریام دے محلاں دا، کوئی کومل راج-دلارا ہے ۔
جمشید نگر دے عرشاں توں، ٹٹا ہویا کوئی تارہ ہے ۔
کوئی عیش باغ دی سہل کلی، پھلّ دیوے نوں کرلاندی ہے ۔
کوئی پریتم دیاں اڈیکاں وچ، کرناں توں نین بچاندی ہے ۔

(5)
ہے امنابادی لوکو وے ! اکھ پٹو پاسہ موڑو وے ۔
ایہہ لما روسا کاہدا ہے ! ہن مہراں منہ توں توڑو وے ۔
تارے ہو کدھیاں اکھاں دے ؟ ہو لال تسیں کس مائی دے ؟
والی ہو کنھاں ولیتاں دے ؟ مالک کس حوراں جائی دے ؟

(6)
کیکر دے سہل-سریرے سو ؟ کی عطر پھلیلاں ملدے سو ؟
شنگار کیہو جہے لاندے سو ؟ کس ہنس چال تھیں چلدے سو ؟
کس رن وچ تیغاں واہیاں سن کی مان مرتبہ پایا سی ؟
کنی کو دھرتی ملی سی ؟ کنی کو جوڑی مایہ سی ؟

(7)
سلطان خان سی کون کون ؟ تے کون ادھا درباری سی ؟
ہاتھی تے کہڑا چڑھدا سی ؟ در در دا کون بھکھاری سی ؟
پھلاں تے کہڑا سوندا سی ؟ تے کون خاک وچ رلدا سی ؟
مزدوری کہڑا کردا سی ؟ تے چھتر کدھے سر جھلدا سی ؟

(8)
اس اڈدی کھیہہ وچ پتہ نہیں، پرمانو کس کس سردے نیں ؟
راجا تے رنک اکٹھے ہو، آکاس بھٹکدے پھردے نیں ۔
گل گیا ورق اتہاساں دا، جو کھوج کھرا کو دسدا سی ۔
اس مٹی والا چھترپتی، اس مندر دے وچ وسدا سی ۔

(9)
خسرو دا کھوپر کھر کھر کے، قبراں دا کلر ہویا ہے ۔
کمہار چکّ تے چاڑھن نوں، پانی پا پا کے گوئیا ہے ۔
للکار مار کے ورج سکے، گل گئی اوہ جیبھ لڑاکی ہے ۔
دھو کے تلوار ہٹا دیوے، اوہ ڈولا بھی نہ باقی ہے ۔

(10)
جی چاہیگا تاں دیوا گھڑ، قبراں وچ پھیر پچاویگا ۔
جاں ٹھوٹھی رچ، مہبوباں دی بلھیں اک وار چھہاویگا ۔
بے قدرے دے وس پے کے پر، فریاد نہ کوئی مچاندا ہے ۔
قدرت دے ہیراں پھیراں نوں، چپ کیتا ویکھی جاندا ہے ۔

(11)
آ دل!ایتھے ہی رہِ پئیے، کی کرن پچھانہ ہن جانا ہے ۔
اوہ چار دناں دی کھپ کھپ ہے، اوڑک دا ایہو ٹکانا ہے ۔
اوہ حرصاں دے ہٹکورے نے، اس سرگے کوئی عذار نہیں ۔
اس نشے چڑھائی عرشاں تے مڑ ہیٹھ اتردی تار نہیں ۔

(1)
پربت دے پیراں ہیٹھ پئی، اک نکی جہی پدھرائی ہے ۔
اک پاسے وٹے رڑھدے نے، اک پاسے کجھ سبزائی ہے ۔
اس اگڑ دگڑی دھرتی تے، اک چھنّ میہاں دی ماری ہے ۔
چھپر جس دا ہے ڈول رہا، تڑکی ہوئی چار دیواری ہے ۔

(2)
اسدا واسی اک کرتی ہے، کنگالی جسدی مایہ ہے ۔
مزدوری جدھا سہارا ہے، سنتوکھ جدھا سرمایہ ہے ۔
جو چکی پھیر مشقت دی، اپنے ہڈّ پیہ پیہ کھاندا ہے ۔
پربھاتے نکل جاندا ہے، تے سنجھ پیاں گھر آندا ہے ۔

(3)
دو ٹٹے کھسے منجے نے، کجھ لیڑے ادھورانے نے ۔
دو ٹھوٹھے اک کنالی ہے، دو خالی مٹّ پرانے نے ۔
کھڑکی لاگے اک چلھا ہے، چلھے وچ ڈھینگر بلدے نے ۔
اک کالکلٹی توڑی وچ، پالک دے پتّ ابلدے نے ۔

(4)
اک تریمت گودے بال لئی، چادر نوں گانڈھے لاندی ہے ۔
جد بال اتانہ نوں تکدا ہے، ایہہ ہسکے نگاہ رلاندی ہے ۔
اوہ بلھ ذرا پھرکاندا ہے، ایہہ کھیوی ہو ہو جاندی ہے ۔
سٹ سٹ کے تریل پیاراں دی، چمبے دی کلی کھلاندی ہے ۔

(5)
ہتھاں وچ سوئی دھاگہ ہے، سینے وچ صدق خزانہ ہے ۔
کنگال مجور سوآمی دے، چیتے وچ من مستانہ ہے ۔
کٹیا دسدی ہے راج-محل، اس شمع-پریم-پنگھرائی نوں ۔
'جسما' رس رنگی 'ٹیکم' دے، ٹھکراندی ہے ٹھکرائی نوں ۔

(6)
دن تھلے تریا جاندا ہے، شاماں دی آؤ آئی ہے ۔
سورج نے تیر مکا سارے، لیہندے ول دھون بھوائی ہے ۔
عرشاں تے ضری کناری دے؛ ایوں تھان کھلاری جاندا ہے ۔
تھکا ٹٹا مزدور جویں، انگھلاندا ٹاٹ وچھاندا ہے ۔

(7)
دو ننگ بھڑنگے منڈے نے، مٹی وچ نھا نھا رجدے نے ۔
ٹبی توں جھولا پیندیاں ہی، ہرناں دے وانگر بھجدے نے ۔
ساہ میوندا نہیں کلیجے وچ، اماں نوں آ کے دسدے نے ۔
'اوہ باپو تریا اؤندا ہے'، ایہہ قہقے اودھر نسدے نے ۔

(8)
اک پاسے مایہ ترٹھدی ہے، اک پاسے ترشنا تردی ہے ۔
اکھاں نوں جوت دپاسیوں مل، کوئی گجھیاں گلاں کردی ہے ۔
چمبک لوہے توں کاہلا ہو، بھئیں تے نہ پیر ٹکاندا ہے ۔
لوہا لتاں سنگڑاندا ہے، عر باہاں کھلاری جاندا ہے ۔

(9)
اک جان ہکّ ٹھنڈھیاندی ہے، اک مگروں جپھی پاندی ہے ۔
دو پڑاں وچالے دنیاں دی، ساری چنتا پس جاندی ہے ۔
اڈ گیا تھکیواں دن بھر دا؛ جھگی تکّ آندے آندے ہی ۔
کھڑ پیا موتیا شاماں نوں، اک پریم ہلارا کھاندے ہی ۔

(10)
گڈکن چروکنی لگدی ہے، جیوں چند تکالیں چڑھدا ہے ۔
اوہ بچکی انوں پھڑاندا ہے، تے آپ اننجانا پھڑدا ہے ۔
اوہ چمّ چمّ کھیوا ہندا ہے، ایہہ گنڈھاں کھولھی جاندی ہے ۔
الر الر کے ویکھدیاں، بالاں نوں پرے ہٹاندی ہے ۔

(11)
اک پلے آٹا کوٹا ہے، اک کنی مٹھے چھولے نے ۔
کجھ ٹوٹے داغی ناکھاں دے، منڈیاں نے ہسّ ہسّ پھولے نے ۔
ماں چھولے پاوے تلیاں تے، ایہہ پھکے ماری جاندے نے ۔
نادر دے تخت تاؤسوں بھی، ایہہ ودھ کے ترپتی پاندے نے ۔

(12)
جو مسا تسا جڑیا ہے، اوہ رنھ پکا کے کھاندے نے ۔
سائیں دا شکر مناندے نے، تے سون لئی گھبراندے نے ۔
نہ ساڑے ہن، نہ کینہ ہے، ایہہ خوشیاں دی آبادی ہے ۔
جاں پریم-باغم دیاں مہکاں نے، جاں ہاسہ تے آزادی ہے ۔

(13)
اوہ ملکہ ہے اس مندر دی، ایہہ شاہ سکندر گھر دا ہے ۔
اوہ اس توں جان گھماندی ہے، ایہہ ادھے مرانے مردا ہے ۔
اوہ وانگ مورنی کھڑدی ہے، ایہہ مور وجد وچ آندا ہے ۔
ایوں گھر اس پریمی جوڑے دا، اک سرگ جیہا بن جاندا ہے ۔

(14)
مایا-دھاری جس شانتمئی جیون ہت گھلدا رہندا ہے ۔
اوہ اس ککھاں دی کلی وچ، مزدور پاس آ بہندا ہے ۔
شاہی محلاں دیاں سیجاں تے، جو نیندر توڑے کسدی ہے ۔
اوہ ایس بہشتے آ آ کے،چاترک دیاں تلیاں جھسدی ہے ۔

(نوٹ)
'جسما' نام دی اک پتی پرائنا پرم سندری اپنے
سوآمی 'ٹیکم' نال راج سروور دی خدائی وچ ٹوکری
ڈھویا کردی سی ۔پاٹن (گجرات) دے راجے سدھ راج ولوں
پٹرانی بنان دے لالچ نال بھی جسما دا من نہ ڈولیا ۔
اوڑک اس دی ہمیت وچ اک گھور سنگرام ہویا تے بہت
سارے 'اوڑ' (ٹیکم دے جات بھائی) مارے گئے ۔جسما نے بھی سینکڑے
سینکاں نوں مار کے انت کٹاری نال اپنی جان غوا دتی پر
ادھرمی ٹھاکر (راجے) دی دراشا نوں اخیر دم تک ٹھکرائی رکھیا ۔

کی پواڑے پا لئے ؟ دنیاں تے چاترک ! آن کے،
کنڈیاں وچ پھس گئی زندگی، بغیچا جان کے ۔

بالپن دے چار دن، لنگھے سکھالے سن ذرا،
چھٹّ ایسی آ پئی، پھر یاد آئے نانکے ۔

پیٹ دا جھلکا، سکھاں دی بھال، جگ تے جوڑ توڑ،
پے گئے انگنت بنھن، اک تنبو تان کے ۔

جان فقراں، ہڈّ ٹبر، دوستاں نے بوٹیاں،
توڑ کھادھا ساریاں، کولا شکار پچھان کے ۔

دوجیاں دے واسطے، کیتا پسینہ خون نوں،
اپنے پلے پئی نہ خاک، مٹی چھان کے ۔

سدھراں دے ٹاہن تے دل ٹنگیا ہی رہِ گیا،
ویکھنا ملیا نہ اک دن بھی خوشی دا مان کے ۔

لاہ گلوں جنجال تے کر بند دنیاں دی غزل،
قافیہ متّ تنگ کر دے، موت تیرا آن کے ۔

(1)
پربت
پربت نے عرشوں اتری روں دا، نرمل چولا پایا ہے،
سینے وچ بلدیاں لاٹاں نوں اس چولے ہیٹھ دبایا ہے ۔
جی دے ابال پر بے مہار، فٹّ فٹّ کے باہر آندے نے،
سبزی، رس، رنگ، کھڑاؤ مہک، تھاں تھاں تے وچھدے جاندے نے ۔
کجھ لکویں ساڑ کلیجے دے، چھالے بن بن کے پھسدے نے،
تردے نے پتھر پاڑ پاڑ، رس رس کے وہندے دسدے نے ۔

(2)
ندی
ایہہ پانی الے زخماں دا، سینے نوں کھوری جاندا ہے،
روکاں اٹکاں نوں چیر پاڑ، گھبراندا راہ بناندا ہے ۔
نہ دوری توں دل چھڈدا ہے، نہ سٹّ پیٹ توں ڈردا ہے،
جس پاسے سنگ سماندے نے، بس سر کھوبھن دی کردا ہے ۔
جیوں ہردا کسے وجوگن دا، وہنا وچ رڑھدا جاندا ہے،
تؤں ڈگ ڈگ، اٹھ اٹھ، دوڑ دوڑ، چھالاں تے چھالاں لاندا ہے ۔

(3)
چاننی
اکتار، سمیں دی چال وانگ، پرواہ ندی دا جاری ہے،
سورج بھی تھکّ کے جا ستا، پر اس نوں چال پیاری ہے ۔
شیشے دے ڈل تے پھر پھر کے، کیا ناچ جھلملا کردی ہے ۔
لیلیٰ نے لیڑے لاہ لاہ کے، چانن وچ تاری لائی ہے ۔
جھلکارا پا پا پھیل رہی، رشنائی ہی رشنائی ہے ۔

(4)
جوگن
گنگا دے نرمل نیر دھپے، برفانی پکھے جھلدے نے ۔
چپچاں وچ لے اک چھڑدی ہے، پتھر تے جل جد گھلدے نے ۔
مستی مستانی ہو ہو کے، اس سر توں صدقے جاندی ہے ۔
اک بن-دیوی دے سینے وچ، ستی ہوئی کلا جگاندی ہے ۔
دیوانی دا دل دھڑک دھڑک، اک صلع تے آن بہاندا ہے ۔
ویناں دیاں طرباں چھیڑ چھیڑ، سر لہراں نانل ملاندا ہے ۔

(5)
راگ
ہردے وچ دھکھدی پریم-اگنیم، وا لگ لگ ہور سلگدی ہے ۔
اک برہوں جالی کوئل وانگ، ایہہ جوگن کوکن لگدی ہے ۔
درداں وچ بھنی پریم-کوکیم، رگ رگ وچ تڑپ وساندی ہے ۔
پتھر پانی ہو جاندے نے جوگن پتھر ہو جاندی ہے ۔
جوگن جل تے طرباں رل کے، اک ادبھت سماں بناندے نے،
پریتم نوں پاس بہا کے تے، درداں دا گیت سناندے نے ۔

(6)
گیت
چنتا، فکرو ! ہٹ جاؤ پرے !
راہ چھڈّ دیو دل دوانے دا ۔
چھیڑو نہ مست ملنگن نوں،
در کھولو خلوت-کھانے دا ۔1۔
پریتم گھر ساڈے آیا ہے،
نیناں وچ اساں وسایا ہے،
جنگل وچ منگل لایا ہے،
کی مطلب کسے بیگانے دا ۔2۔
آ موہن ! راس رچائیے وے !
کوئی راگ رسیلا گائیے وے !
ایہہ سماں نصیباں جڑیا ہے،
نہیں ویلا عذر بہانے دا ۔3۔
اکھیاں وچ چانن تیرا ہے،
دل وچ بھی تیرا ڈیرہ ہے،
سنگاں سبھ چلھے پائیاں نے،
ڈر رہا نہ مہنے تانے دا ۔4۔
چڑھ کے ایکانت چوبارے وچ،
جی ٹک گیا نویں نظارے وچ،
ہن باہر نکلنا مشکل ہے،
چاترک دے من مستانے دا ۔5۔

(1)
توڑی تند سانبھ، ہاڑی ویچ وٹّ کے،
لمبڑاں تے شاہاں دا حساب کٹّ کے ۔
میہاں دی اڈیک تے سیاڑ کڈھ کے،
مال ڈھانڈا سامبھنے نوں کاماں چھڈّ کے ۔
پگّ جھگا چادر نویں سوائ کے،
سماں والی ڈانگ اتے تیل لائِ کے ۔
کچھے مار ونجھلی انند چھا گیا،
ماردا دمامے، جٹّ میلے آ گیا ۔

(2)
ہانیاں دی ڈھانی وچ لاڑا سجدا،
بگھّ بگھّ بگھّ بول شیر گجدا ۔
ہیرے نوں عرق نال ہزاں ماردا،
سینتاں دے نال رامو نوں ونگاردا ۔
چنگی جیہی سدّ لا دے بلے بیلیا !
تومبا ذرا کھولھ خاں جوانا تیلیا !
سرو وانگ جھول ونجھلی سنا گیا،
ماردا دمامے، جٹّ میلے آ گیا ۔

(3)
تومبے نال بھاتو بھانت بول بولیاں،
ہاڑ وچ جٹاں نے منائیاں ہولیاں ۔
چھنجھ دی تیاری ہوئی، ڈھول وجدے،
کسّ کے لنگوٹے آئے شیر گجدے ۔
لشکدے نے پنڈے گنھے ہوئے تیل دے،
ماردے نے چھالاں دولے ڈنڈ پیلدے ۔
کسو نوں سرینا پہلے ہتھ ڈھا گیا،
ماردا دمامے، جٹّ میلے آ گیا ۔

(4)
واری ہن آ گئی جے پین کھان دی،
ریؤڑیاں جلیبیاں دے آہو لاہن دی ۔
ہٹیاں دے ولّ آ پئے نے ٹٹّ کے،
ہونجھ لئیاں تھالیاں جواناں جٹّ کے ۔
کھل گئیاں بوتلاں گلاس پھریا،
تیلیاں تے ڈوماں دا کلیجہ گھریا ۔
بکاں تے کمیناں نوں مزہ چکھا گیا ۔
ماردا دمامے، جٹّ میلے آ گیا ۔

(اک بڈھے دیاں اخیری گھڑیاں)

(1)
جیون دیاں منزلاں مار مار چورا ہویا اک راہی ہے،
کجھ گھڑیاں ٹک، ساہ لین لئی، اوڑک دی منجی ڈاہی ہے ۔
اڈ گئے ہن رنگ بہاراں دے، پتجھڑ نے پیلا پایا ہے،
حس حس کے ریجھاں چاواں نے، تن بھگڑی وانگ سکایا ہے ۔
لنگھ گئی ہے کانگ جوانی دی، تپ تیز پے گیا ماڑا ہے،
بل بجھی چکھا دے سینے وچ، کوئی دھڑک رہا چنگیاڑا ہے ۔
اتر گئی مستی جوبن دی، پنجر پیا بٹ بٹ تکدا ہے،
جندڑی پئی ٹٹدی کھسدی ہے، پر مونہوں بول ن سکدا ہے ۔

(2)
دم رکدا ہے ؛ جی کاہلا ہے، ساہ خشک، گلیڈو بھردے نے،
دل گھردا ہے، سر چکراندا ہے، تے ڈیلے ہاڑے کردے نے ۔
حیران نگہ ہے، دیکھ دیکھ کے، قدرت اکھ چراندی نوں،
مر مر کے جوڑی دولت مایہ، لڑوں کھسکدی جاندی نوں ۔
اگلے بیہاتھ سمندر نوں، تکّ تکّ کے گوتیں جاندا ہے،
موڈھے دی گنڈھ کولی نوں، چکن توں جی کنیاندا ہے ۔
کالا، کروپ، نردئی کال، کھکھواڑاں کھولھ ڈراندا ہے،
تریلی تے تریلی چھٹدی ہے، تن ٹھنڈھا ہندا جاندا ہے ۔

(3)
تیویں پئی پکھا جھلدی ہے، اماں جائی سر جھسدی ہے،
دھی منہ وچ چمچے پاندی ہے، نونہہ گردے بھجدی نسدی ہے،
پتر منہ پونجھی جاندا ہے، متر پئے دھیر بنھاندے نے ۔
آسے پاسے پرواری سبھ، پرچاندے درد ونڈادے نے ۔
سیوا وچ کوئی اون نہیں، خرچاں وچ کوئی سکوڑ نہیں ۔
ہمدرداں دی کوئی گھاٹ نہیں، مایہ دی کوئی تھوڑ نہیں ۔
ایہہ سبھ کجھ ہندے سندے بھی، منہ سکدا جی گھبراندا ہے،
دنیاں توں رڑہدے جاندے نوں، کوئی تنکا نظر ن آندا ہے ۔

(4)
دولت کوئی کھوہن ن کھونہدی ہے، دارو کوئی کاٹ ن کردا ہے ۔
پتراں دی پیش نہ جاندی ہے، تیویں توں کجھ ن سردا ہے ۔
بیلی ہن سبھ بل برکت دے، بنیاں دا کوئی بھیال نہیں،
کوئی یار ونڈاندا بھار نہیں، کوئی ساتھی تردا نال نہیں،
اک پاسے دھن پروار کھڑا، دم دم دا دام چکاندا ہے،
اک پاسے گھپّ ہنیرے دا، پینڈا پیا جان سکاندا ہے ۔
جی تڑپھ رہا ہے جیؤن نوں پر کال کاہلیاں پاندا ہے ۔
ایہہ سہم نال، جسے دا لہو، پسینہ ہوئی جاندا ہے ۔

(5)
جیون وچ کیتے پنّ پاپ، سبھ اکھاں ساہویں آئے نے،
جمدوتاں ڈیلے پاڑ پاڑ، نیزے تے گرج وکھائی نے ۔
جی ڈر ڈر لکدا چھپدا ہے منہ وٹدا اکھ چراندا ہے،
دردی کہندے ہن ،آکھ :'رام'ایہہ ہور دہائیاں پاندا ہے ۔
روں وانگ سریر پنجیندا ہے عر جند نکلدی وڑدی ہے،
پنجرے توں اڈدے پنچھی نوں، ممتا دی پھاہی پھڑدی ہے ۔
اس بھرے باغ پروار نال، موہ ٹٹنا کوئی آسان نہیں،
رکھاں توں جھڑیا مال نہیں، منگ کے آندی سنتان نہیں ۔

(6)
بے ترس کال دے پہنچے نے، اوڑک ایہہ گھول مکا دتا ۔
مایہ دے سنگل توڑ تاڑ، دنیاں دا ساتھ چھڈا دتا ۔
مک گئے بکھیڑے جیون دے، چپ چاں وچ دھونی پا لیتی،
دھن دولت دے دیوانے نے، وکھتاں توں جان چھڈا لیتی ۔
اس شانت چمن وچ بیٹھے نوں، کوئی فکر نہیں آزار نہیں،
چنتا دیاں دھپاں لوآں تھیں، کملاندی ایہہ گلزار نہیں ۔
دنیاں دے جھگڑے جھانجے توں، ایہہ موت چھڈا لے جاندی ہے،
پھر اس توں ڈر ڈر کے، 'چاترک' کیوں تیری جان گھبراندی ہے ۔

(1)

بھائی بھائی دے وچ جدائی دیکھی،
تیویں بھرتے دے وچ لڑائی دیکھی،
چار دن زندگی دی خاطر چاترک،
مردی کھہِ کھہِ کے سبھ لکائی دیکھی ۔

(2)

دیا نہ پالی تاں اوہ امیری کاہدی ؟
من ن مویا تاں اوہ فقیری کاہدی ؟
شاہی غریبی تاں ملے گھر گھر چاترک،
امیر عر فقیر وچ ہے پیری کاہدی ؟

(3)

کھوتا روڑی توں پیٹ اپنا بھر لیندا ہے،
کتا بیٹھن نوں جگہ صاف تاں کر لیندا ہے ۔
جگّ نوں اتسوارتھی دا کی سکھ چاترک،
آدمی اوہ ہے جو دوجے دی خبر لیندا ہے ۔

(4)

تیرتھ برت کیتے سبھے، پوجے دیوی دیوَ،
چاترک سبھی اکارتھے، جِ ماپے سکے ن سیوَ ۔

(1) پریم رس

توں پیارا، توں سہل، سجیلہ، توں سیتل توں مٹھا،
سندر، سبک، صروری سوخم، تیرے جیہا ن ڈٹھا ۔
رنگت، مہک، کھڑاؤ، تیرے دا، چرچہ چار چپھیرے،
راگ، ترانے طرباں واچن، چسک تیری دا چٹھا ۔

(2) روپ

ربی رشم ! رسال ! رنگیلے ! راجے پریم-نگریم دے !
جتے جگت بناں تلواروں شابا جادوگر دے !
کٹک دلاں دے کوہی جاندے، تیر تیرے انیالے،
دولت، علم، حکومت، طاقت، تیرا پانی بھردے ۔

(3) دیا

ربی صفت، رحم دے چشمے ! واہ تیری وڈیائی،
جگّ ہوم، اشنان، دھیان نے، اوڑک تیتھوں پائی ۔
کھوٹے، کھرے کھرودی کھل نوں، بخشش دے در کھولھیں،
کرم دھرم سبھ تھوتھے دھائیں، دیا ن جس من آئی ۔

(4) سنتوش

ٹھنڈھا ؛ سیرا، دھرمی، دھیرا ؛ توں ہیں گہر گمبھیرا !
صبر شکر وچ مست براجیں، دماں باجھ امیرا !
جس دل دے وچ دولت تیری، اس نوں پیڑ ن پوہے،
سڑن کڑھن توں اکلوانجے وسیں شانت سریرا !

(5) سچائی

گن منکھ دے کھہن لگے، کر کر اپنی وڈیائی،
کوئی نندے کوئی صلاحے، تھہو سر گلّ ن آئی ۔
سمجھایا اک دانے کولوں، بیبے لوک ن لڑدے،
تھاؤں تھائیں سارے چنگے، سبھ توں کھری سچائی ۔

(6) کھما

دیا بڑا تپ ہے، پر اوڑک ماڑے پر ہی آوے،
ظالم موزی پر پسیج کے کھما اگھاں ودھ جاوے ۔
کرے سو بھرے سچائی چاہے، کھما ن ایہہ بھی منگے،
کھما 'سچائی' 'دیا' دہاں توں اچا تیاگ سکھاوے ۔

(7) نمرتا

ٹبے نے ٹوئے نوں پچھیا، توں کی کرم کمائے ؟
جھامبا وجے میرے سر تے، پانی تدھ ول جائے ۔
اتر ملیا نیویں ہویاں، رہیئے بڑے سکھالے،
رکھ ہنیری ڈیگی جائے، گھاہ انند منائے ۔

(8) شانتی

گرستھی پچھے سادھ نوں، توں سیتل میں کیوں سڑدا ؟
اوس کیہا میں جس نوں چھڈاں، توں ہیں اس نوں پھڑدا ۔
ربی داتاں لے لے تینوں، صبر شکر نہ پھردا،
میں کھنی کھا کھیوا ہوواں، داتے نال ن لڑدا ۔

(9) قناعت (سنتوش)

دوجک دے دریا وچ، جیا ! بھوں بھوں غوطے کھاویں،
کیڑے وانگر بھامبڑ دے ول بھج بھج جان گواویں ۔
میویدار درخت 'قناعت' لہہ لہہ کرے کنارے،
فقراں دیاں چھلاں توں بچکے، بہہ جا اسدی چھاویں ۔

(10) دھرم

مڑ مڑ ڈنگ چلاوے ٹھوہاں، سادھو پھیر بچاوے،
کسے کیہا، توں پاگل ہیں ؟ ایہہ باز کدے ن آوے ۔
اتر دتا 'اپنا اپنا دھرم سبھس نوں پیارا،
اس دا دھرم دکھانا ہے عر میرا دیا سکھاوے' ۔

(11) دان

جھردا سی اک چنچ گیانی، مندر کول دچتا ؟
پڑے پاٹھ کجھ ٹھنڈھ ن پائی، کی کریئے ہن کتا ؟
کول کھڑے کرسان کیہا-'ایہہ کہبت یاد ن تینوں ؟
کھادھے نالوں پیدھا چنگا، پیدھے نالوں دتا، ۔

(12) سہودرتا

نیویں نال نگاہ ن میلیں، ہینکڑ دے ہنکارے ۔
کوئل، کاؤں، پھلّ تے کنڈے، اکو اکھ دے تارے ۔
گل لاویں جے گل نہ گھٹے، اپجے سواد الٰہی ۔
کھٹے مٹھے پیونداں لگ لگ ہون سنگترے سارے ۔

(13) سلوک (ایکا)

اک دوئے دی ہیٹھی کر کر، دو احمق جد ہسے،
میں پچھیا 'کی لبھا لڑکے ؟' اگوں کوئی ن دسے ۔
دل نے کیہا دیش دے دشمن، مورکھ نے ایہہ دوویں،
جس گھر وچ سلوک ن وسے، اوتھوں برکت نسے ۔

(14) مٹھا بول

جی کڑھیا تے متھا سڑیا، جیبھوں چھریاں مارے،
کون کڑھے دے کول کھلو کے، کوڑے بول سہارے ؟
سڑو کڑو مٹھیائی ونڈے، ہتھ ن کوئی ودھائے،
مٹھ بولے دے تمے بھاسن، سبھ نوں گری چھوہارے ۔

(15) آدر

آؤ، بیٹھو، پانی پیو، پکھا لے لے پیارے ۔
سوبھا مان دواندے ایہہ، انملے آدر چارے ۔
گٹھّ نویں نوں ہتھ نویں،ایہہ سودا دون دونا'
مورکھ ہے جو ایس ونج توں پھر بھی ہمت ہارے ۔

(16) ودیا دھن

اک دن ڈٹھا رو رو کہندا، ان پڑھیا اک لالا ؛
خرچاں میرا کھوہ مکایا، نکل گیا دیوالا ۔
کسے کیہا، توں ودیا دا دھن کیوں نہ کٹھا کیتا ؟
جیوں جیوں اسنوں دیندوں، تؤں تؤں ہندوں دولت والا ۔

(17) انصاف

باہمن شیر چھڈایا قیدوں، اس نے چاہیا کھانا،
مڑ کے اوسے طرحاں بنھایا، گدڑ پیا سیانا ۔
دوجے نال برائی کرکے، آس ن چنگی رکھیں،
لوہے نوں گھن کھادھا جیکر، لے گئی الّ انجانا ۔

(18) پرشارتھ

قسمت نوں نہ کوس، کہ اوہ ہے ہمت دی اردھنگی،
پرشارتھ دا ہڑ جد آوے، روڑ کھڑے سبھ تنگی ۔
ہمت دا پارس لوہے نوں، سونا ترت بناوے،
منگل شنی بہن گھر نوویں، بھیڑیؤں ہووے چنگی ۔

(19) درڑہتا

کچھو تردا ہولی ہولی، سہیا لگاوے چھالاں،
کچھو جاپے اگے اگے، پئیاں جدوں تکالاں ۔
سہیا ہران گلّ کی ہوئی ؟ کچھو نے سمجھایا،
بہہ بہکے سوچن نالوں، چنگیاں مٹھیاں محکم چالاں ۔

(20) سچا پیار

سکھ ویلے تاں اگے پچھے، پھردی دنیاں ساری،
کی ہویا جے ناری نے بھی چکی تابع داری ؟
سچا پریم تدوں پرتائیے، بھیڑ بنے جد کوئی ؛
بنباسی دا ساتھ نبھایا، سیتا راج دلاری ۔

(21) نیکی

سکے، سڑے، ن کٹی جاوے، اپکاراں دی بیری،
پٹھے پا پا چوئی جاؤ، کھولھی سدا لویری ۔
نیکی ایدھر چتّ کھڑاوے، اودھر آندر ٹھارے،
دہیں جہانیں مہک کھلارے، ایہہ پھلاں دی ڈھیری ۔

(22) ادارتا

تھر تھر کرے جہاز سندھو وچ، مچھی موجاں مانے ۔
مالی نت نشانے پھنڈے، مکھی کھائے مکھانے ۔
ماڑے نال مروت پالے اوہو ادار کہاوے ۔
زخمی نال نہ الجھے سورا، داتا جات ن جانے ۔

(23) سہارا

دھنش تائیں تلوار پچھیندی، توں کی کرم کمائے ؟
مینوں سورا لکّ بنھے، تینوں موڈھیں چائے ۔
اون کیہا، توں رہیں آکڑی، میرے وچ سہارا ۔
مان اسے ملدا ہے، جو لپھ کے جھٹّ لنگھائے ۔

(24) بھلی سنگت

نیک نگاہاں ہیٹھ مان نہں دو گھڑیاں دا رہنا ۔
ہوئے نصیب س-سنگ سدا جے، اسدا پھر کی کہنا ۔
چندن-بندن وچ ککر پر بھی مہک چندنی آوے،
مانکھّ جون شنگار پہن کے ست سنگت دا گہناں ۔

(25) گمبھیرتا

اونا بھانڈا چھلکے ڈلہے، بھریا کدے نہ ڈولے ۔
دکھ سکھ نوں گمبھیر پچاوے، ہوچھا تھاں تھاں پھولے ۔
اوکھ پیاں نہ ڈبے دانا سکھ وچ پاٹ نہ جاوے ۔
تھوتھا دانہ چھلکن لگے پیڈا مونہوں نہ بولے ۔

(26) اہنسا

جے توں سگھڑ تے جیؤ کسے نوں، دکھ نہ مول پچائیں ۔
ہر اک جی وچ جیون ہو کے، بیٹھا اکو سائیں ۔
جو شے نہیں سکھاندی تینوں، ہور نوں کیوں، ڈاہیں ؟
ترس بترساں اتے کھاندا مول ن ربّ نیائیں ۔

(27) شانتمئی

آتم-تیاگ، خدائی برکت، ہووے جس دے پلے،
پیش ن طاقت تے دولت دی، اس دے اگے چلے ۔
شانتمئی دی ڈھال نوائے بڑے بڑے ہنکاری،
دنیاں دے دل اتے قبضہ کیتا گاندھی کلے ۔

(28) وفاداری

سکھ وچ لائیاں، اوکھے ویلے جو ن توڑ نباہے،
ایسا سچا انگی-سنگی، دھپے دیئیے فاہے ۔
وفادار کتے دی قیمت، اس منکھ توں چنگی،
جس توں جدوں پہائی منگو، اگوں پتھر ڈاہے ۔

(29) چپ

طوطا، مینا، بلبل، چنگ، چکور سرخ اتراندے ۔
اپنی اپنی بولی تائیں ودھ ودھ کے وڈیاندے ۔
دانے نوں سن ہاسہ آیا، بھولے بھید ن سمجھے،
چپ رہندے تاں پنجریاں وچ قید ن کیتے جاندے ۔

(30) سرمت

رن وچ جا کے پٹھّ ن دیوے، سورا سو اکھواوے،
دکھ وچ ساتھ نباہن والا، اس توں بیر کہاوے ۔
دان سورما، دیا سورما، دھرم بیر، سبھ چنگے،
سبھ توں بڑا بہادر اوہ، جو سہِ کے چوٹ وکھاوے ۔

(31) انکھ

کیہا شیر نے کتے نوں توں رتی انکھ ن کھاویں ۔
جیوں جیوں تینوں در در ہووے تؤں تؤں پوچھ ہلاویں،
میرا تیرا فرق ایہو، میں آپ مار کے کھاواں،
بدھ بھرشٹی تیری، کھا کھا ٹکر ہتھ اچاویں ۔

(32) برے نال نیکی

چندن اتے مار کہاڑا، چایا لکڑہارے،
لتھّ جنگال لشکیا لوہا نالے مہک کھلارے ۔
چندن دی ادارتا اتے، پھری کوی نوں شنکا،
کیہو سو : نیکی کیتیاں بد بھی، شرم کشرموں ہارے ۔

(33) نیک نال برائی

میں ڈٹھا انغور بیل نوں مالی چھانگی جاندا،
پچھیا : ایہہ کی نیکی دا توں بدلہ ہیں بھگتاندا ؟
کہن لگا : توں داتے دا ایہہ لچھن نہیں پچھاتا ؟
جیوں جیوں اسنوں چھانگے تؤں تؤں برکت ربّ ودھاندا ۔

(34) کھوٹی سنگت

بھلیا ! بھل کے لنگھ ن ہیٹھوں، کھوٹے دے پرچھاویں،
راہے، جاندا سنگ-دوش وچ مت کوئی لیک لواویں ۔
کجل دی کوٹھی وچ وڑیاں، کالک بن کی لبھے،
ٹھیکے بیٹھا شربت پیندا، کیہا شرابی جاویں ۔

(35) ان ادھیکاری

ملی سوغات عطر مورکھ نوں، جتی وچ پوایا،
انھے اگے دیدے گالے، اس نوں ہاسہ آیا ۔
بے سمجھاں نوں راگ سنایا، جیوں کھوتے گل ہیرا ۔
بے قدراں دے پلے پے کے، اپنا قرب گوایا ۔

(35) ان ادھیکاری

ملی سوغات عطر مورکھ نوں، جتی وچ پوایا،
انھے اگے دیدے گالے، اس نوں ہاسہ آیا ۔
بے سمجھاں نوں راگ سنایا، جیوں کھوتے گل ہیرا ۔
بے قدراں دے پلے پے کے، اپنا قرب گوایا ۔

(36) اتّ (مریادا ورودھ)

مریادا توں باہر نکلیاں، امرت وہُ بن جاوے،
ڈھلے تے کائر، ودھے کپتا، سانبھ سوم سداوے ۔
ہسے ڈھیٹھ، سخی لکھلٹو چپ کرے شرمندہ،
اتّ کسے دی بھلی نہ لگے، گن نوں دوش بناوے ۔

(37) روٹی

بھکھا پنڈت نھا دھو بیٹھا، چھنڈ پھٹک کے چوٹی،
اتوں گیتا گھوٹی جاوے، اندروں ٹٹے بوٹی ۔
جی تانگھے تے اکھ اڈیکے، آندر منہ پسارے،
کرم دھرم سبھ پچھوں سجھن، پہلاں سجھے روٹی ۔

(38) کرم پھل

جو بیجے سو وڈھے جگ وچ کرماں دی ایہہ کھیتی،
کوئی فصل چراکا پکے، کوئی فلدا چھیتی ۔
کلجگ کر جگ، کردا جائے ہتھو ہتھ نبیڑا،
جو چاہیں سو رنگ رچا لے، اپنے کرماں سیتی ۔

(39) چنتا روگ

چنتا دے چکر وچ آ کے، پھردی گجھی عاری ۔
گھول گھول کے جند مکاوے، چنتا دی بیماری ۔
سورے ہونجھن ہمت کرکے، اکھیائی دے کنڈے،
چنتا دے وچ ڈبن نالوں لا ہمت دی تاری ۔

(40) شراب

ککر دی چڑیل چڑھ سر تے، بندیوں جن بناوے،
عزت، عقل، صحتَ تے دولت چارے بنے لاوے ۔
ایسا اننھا جپھا مارے، مڑھیاں تیک ن چھڈے،
پھر بھی شکر کرو جے مڑکے پچھلیاں کول ن آوے ۔

(41) سوم

پاپ پنّ دی کٹھی کیتی، مر مر سوم کمائی ۔
بھلے ارتھ کوئی منگ ن بیٹھے، ڈردا پھرے لکائی ۔
نہ کھاوے، ن ہتھوں دیوے، ویکھ ویکھ کے جیوے،
تردی واری پنج رتنی بھی اگھاں ن گئی لنگھائی ۔

(42) کرتگھن

کرتگھنا ! توں کھا کھا داتاں، منہ کس کرکے سیتا ؟
دہیں جہانیں در در ہندی، جانے ن جو کیتا ۔
کتا رنھ نشے وچ چوہڑی، تیتھوں پئی لکاوے،
تیرے باجھوں کی تھڑیا ہے ؟ مر جا پرے پلیتا ۔

(43) کامی

کام نشے وچ گتا پھردا، کتا جیوں ہلکایا،
انھاں ہویا پرکھ نہ سکے، اپنا اتے پرایا ۔
پھٹکاں پلے پین جدوں، بے شرم جھاڑ سر ہسے،
پلک سواد ہت، دنیا، دین، نلجے چلھے پایا ۔

(44) کرودھی

چبے ہوٹھ، اگالے آنے، پھکارے تھراوے،
مونہوں جھگّ، زبان تھڑکدی، چیل وانگ چلاوے ۔
ویکھ پکوڑے وانگ چرڑڈا، کرودھی پیا کڑاہی،
واہر پئی، ہلکایا لوکو، نیڑے کوئی ن جاوے ۔

(45) ہنکاری

نگاہ اکاش، دھون اکڑائی، چھاتی پھرے ابھاری ۔
'میرے جیہا ہور بھی کوئی' ؟ کہن لگا ہنکاری ۔
واج ملی : راون، ہرناچھس، فراؤن خسرو دا،
خوج نہ لبھے مٹی وچوں، توں کی چیز نکاری ؟

(46) شرابی

بچے ولکن، ناری ننگی، اپنا کھیسا خالی،
جھسّ شرابی پورا کردا، دے کے چھنا تھالی ۔
دل دھڑکے، ہتھ پیر کمبدے، چہرے تے پھٹکاراں،
سجن متر منہ ن لاؤن، جو منہ لائِ پیالی ۔

(47) کلگھاتی

لنگھن لگا اوپرا کتا، گھیر کھلوتے کتے،
کاں مویا تاں جھرمٹ پایا، کاواں اس دے اتے،
کٹھے ہوئے دوویں ایپر مطلب وکھو وکھی،
ایدھر پنڈوں کڈھن نوں، تے اودھر پریم وگتے ۔

(48) ہوچھا

ہوچھے لبھّ دہیں دی پھٹی لسی وانگ ودھائی،
جی جی کول سنیہا آیا، ہوچھے چھاپ گھڑائی ۔
مٹھا، کوڑا، کھٹا، کھارا، جس نوں پچے ن کوئی،
کس بھانڈے دا ڈھکن ہوئی، ہوچھے دی اشنائی ۔

(49) دوکھی

ظالم ستا ویکھ دوپیہرے، آکھن لگا سادی،
'چنگا ہے ایہہ ایسے حالے، مویا بھلا فسادی' ۔
جاگدیاں نت گونداں گندے، لاواں کوئی مواتا،
نہ کھیڈے نہ کھیڈن دیوے، دوکھی دی ایہہ وادی ۔

(50) لاؤُ بجھاؤ

چغل چواتی چکی پھردا، گھر نوں لا لا تاوے ۔
ایدھر جا چور نوں لگ جا، گھر دے ادھر جگاوے ۔
میں پچھیا : اس چھیڑ چھاڑ وچ تینوں کی کجھ لبھے ؟
کیہو سو : جھسّ پے گیا بھیڑا، مزہ لڑا کے آوے ۔

(51) زبان دا رس

مالن کول مسافر بیٹھا : مندا بول ستاندا،
گدھا آٹا پا تلیاں تے، کیہو سو 'ہو جا واندا' ۔
ہسّ ہسّ پچھن لوک : جوانا ! ایہہ کی چوندا جاوے ؟
آکھن لگا : رس زبان دا، چکّ تندوروں آندا ۔

ٹیک-میں نہیں اوں کھیڈنے ساویں، میں....
امڑیئے ! جی کاہنوں کھاویں ؟ میں....

چنگی بھلی دیکھیں، پیا گھر ناہیں،
اٹھن کلیجیوں بل بل آہیں،
ہور چواتیاں کی لاویں ؟
میں نہیں اوں کھیڈنے ساویں ۔
تتیاں نوں کیوں پئی تاویں ؟ میں نہیں اوں ....

برہوں دی بجلی، دھڑکاں پائیاں،
چھم چھم نیناں جھڑیاں لائیاں،
کالیاں گھٹاں کی وکھاویں ؟
میں نہیں اوں کھیڈنے ساویں،
امڑیئے کیوں پئی کھپاویں ؟ میں نہیں اوں....

آکھ سئیاں نوں پینگھاں پاؤن،
پا پا ککلی رل مل گاؤن،
پپلاں دی ٹھنڈھی ٹھنڈھی چھاویں ۔
میں نہیں اوں کھیڈنے ساویں ۔
ستیاں کلاں کی جگاویں ؟ میں نہیں اوں....

مولی مہندی، بندیاں تتولے،
نرداں دی تھائیں رکھ رکھ کولے،
٭چاترک٭ نوں پرچاویں ؟
میں نہیں اوں کھیڈنے ساویں ؟
قسم کرا لے ساتھوں بھاویں، میں نہیں اوں....

(غزل)
آ دلا ! ہوش کریں ! نہں ن لگائیں، ویکھیں !
عشقَ دے پیچ برے، جی ن فسائیں، ویکھیں !

توں ہیں انجان جیہا، لوک بڑے ول چھلیئے،
کھوٹے بازار کتے بھرم ن جائیں، ویکھیں !

پھلاں دے خار برے، کھاراں تے نوکاں بریاں،
شوکھیاں نال پیا نین ن لائیں، ویکھیں !

اےنہاں گلیاں 'چ گلے، مڑ ن مڑے گھر ول نوں،
راہے راہ جاندا کتے فاہ ن پوائیں، ویکھیں !

لے کے دل آکھ چھڈن : جاؤ جی ہن موج کرو،
دھوکھے بازاں دے بوہے پیر ن پائیں، ویکھیں !

رڑھ گئے تارو بڑے، وہن کولے پے کے،
شکدی عشقَ ندی، پیر بچاویں، ویکھیں !

تڑپدے رہن دی کی لا لئی بیماری توں ؟
حوصلے نال رہیں، جی ن ڈلائیں، ویکھیں !

تینوں وادی ہے بری، ویکھ کے وچھ جاون دی،
'چاترک' وانگ کتے دھوکھا ن کھائیں، ویکھیں !

(طرز ہولی)
سانوں ماہی دے میہنے نہ مار ۔
نی مائی ! ربّ کولوں ڈر نی ! ماہی دے میہنے نہ مار ۔

دھر درگاہوں میں پلے پوایا، سوہنیاں دا صوبیدار،
ماہی میرا مرشد، ماہی میرا مولٰی، ماہی توں جندڑی نثار ۔
نی مائی ! ربّ کولوں ڈر نی ! ماہی دے میہنے نہ مار ۔

پاک پریتاں نوں بھنڈنیئیں پاپنے ! اکھیاں توں پٹیاں اتار ۔
یاریاں دی سار کواریاں کی جانن، اے عاشقی ہیریاں دا ہار ۔
نی مائی ! ربّ کولوں ڈر نی ! ماہی دے میہنے نہ مار ۔

ماہی نال فاہیاں میں وٹ وٹ پائیاں، اﷲ نوں ضامن کھلھار ۔
جیہڑے رنگ رنگیاں، میں اسے 'چ چنگیاں ؛ اے اترے نہ 'چاترک' خمار ۔
نی مائی ! ربّ کولوں ڈر نی ! ماہی دے میہنے نہ مار ۔

سئیؤ سلّ برہوں دا سینہ بھنّ بھنّ کھاوے،
سانوں سجناں دے باجھوں اے بہار کی بھاوے ؟

آئی رتّ بسنتی، پنگر ڈالیاں رہیاں،
ساوے پتراں دے چوں، کلیاں جھاکن پئیاں ۔
قدرت پھلّ پھلّ بہندی، پیلی پوشش لاوے،
سانوں سجناں دے باجھوں اے بہار کی بھاوے ؟

نی بسنتی بہارے ! پہنی پچریئے نعرے !
تینوں کون ہنڈاوے باجھوں پریتم پیارے ۔
آکھیں ہون اڈیکاں، پھیرا گھر ول پاوے،
سانوں سجناں دے باجھوں اے بہار کی بھاوے ؟

مہکاں متیئے نی وائے !کاہنوں لوہنیئیں پاسے ؟
ساڈی جندڑی نوں بنیاں، تینوں سجھدے نے ہاسے ۔
کلے لگّ لگّ کندھیں، رو رو ہو گئے پھاوے،
سانوں سجناں دے باجھوں اے بہار کی بھاوے ؟

بھورے بنسری چھیڑی، بلبل ہوئی مستانی،
ربا کس تقصیروں، ساڈا رسّ گیا جانی ۔
چھیتی ٭چاترک' آوے، ساڈی لگی نوں بجھاوے،
سانوں سجناں دے باجھوں اے بہار کی بھاوے ؟

گیت
(بھیروی 3 تال)
عشقے دے پیچ کولے ! دہائی لوکو ! عشقے دے…
جان طماچے نہ جھلے ۔دہائی لوکو ! عشقے دے…

دل میرا تڑپھے، اکھ شرماوے،
ماں جھڑکے، نہں پٹیاں پڑھاوے،
چھوٹ نہیں کسے غلے ۔دہائی لوکو…

جگّ رکھنا نالے پریت نبھانی،
ہائے وے جیا ! تیری رہِ نہیں ؤ آنی،
گنڈھ گنڈھ ساک دولے ۔ دہائی لوکو…

ویکھیں وے اشکا ! دل نہ دکھاویں،
سمبھل سمبھل کے چرکے لاویں،
پھٹّ نیں کلیجے دے الے ! دہائی لوکو…

ماہی وے مرانیاں ! ترس کما لے،
فضلاں دے بیڑے چاڑھ لنگھا لے،
پیسہ نہیں ؤ میرے پلے ۔ دہائی لوکو…

عشقے دے جھیڑے دھر دے سہیڑے،
چاترک باجھوں کون نبیڑے،
وسّ نہ وکیلاں دے چلے ! دہائی لوکو…

(سر-کالنگڑا، دھارنا-چرکھاا کاتو تو بیڑا پار ہے)
جیا ! چھڈّ دے عیش بہار نوں،
چل، بھالیئے محرم یار نوں ۔

لہو پی لیا ٹبرداریاں،
جان کھا لئی جھوٹھیاں یاریاں ۔
سٹّ کھوہ وچ کار وہار نوں،
چل، بھالیئے محرم یار نوں ۔

ایس کھپّ-کھپوڑیوں نسیئے،
کتے اکل-وانجے وسیئے ۔
بہہ کے چھیڑیئے پریم-ستار نوں ۔
چل، بھالیئے محرم یار نوں ۔

اےنہاں پنڈیاں، ملاں، بھائیاں،
لٹن واسطے بوراں لائیاں ۔
منگو پھلّ تاں چوبھن خار نوں،
چل، بھالیئے محرم یار نوں ۔

کدھرے قیس دا چیٹک لاویئے،
دھیدو جٹّ دا جوگ کماویئے ۔
کریئے پچھ فرہاد لوہار نوں،
چل، بھالیئے محرم یار نوں ۔

پاس جاگدی-جوتدی دے پجیئے،
پھیر بھمبٹ وانگر بھجیئے ۔
ملیئے گھٹ گھٹ کے دلدار نوں،
چل، بھالیئے محرم یار نوں ۔

(غزل)
دلا ! کجھ ہوش کر، ماہی ! دہائیاں نہ مچایا کر،
نہ سڑ سڑ جان لوہیا کر، ن رو رو جی کھپایا کر ۔

سدائیا ! سمجھ جا ہن بھی، اے چیٹک چندرے چھڈ دے،
دلاں نوں کھوہ کھڑن والے بدرداں ول ن جایا کر ۔

بڑے بے ترس پتھر دل بڑے ڈاڈھے بڑے کھوٹے،
ایہناں دے پاس جا جا کے، ن جھڑکاں روز خایا کر ۔

جنہاں دیاں اکھیاں وچ دید قدرت نے نہیں پائی،
انہیں دے ساہمنے بہہ بہہ ن کڈھ کڈھ دل وکھایا کر ۔

ایہناں پیڑاں نوں جھلن دا تیرے وچ ہے نہیں جرکا،
شمع دے نال بھمبھٹ والیاں شرطاں ن لایا کر ۔

لہو پی پی کے پلیاں ناگناں ہے چھیڑ نہ بیٹھیں،
کٹاراں سان چڑھیاں توں کلیجے نوں بچایا کر ۔

ایہناں داغاں بھرے چنداں دے وچ ٹھنڈھک نہیں وسدی،
الٰہی نور والی جوت، گھر بہہ کے جگایا کر ۔

توں جس بتّ دا پجاری ہیں، اسے دے گیت گا چاترک،
نکمے وین پا پا کے، ن دنیاں نوں سنایا کر ۔

دھارنا-مترنا پوچھ میرا احوال (بھیروی)

جاگو وے میریو شیرو وے ! کیوں دیر لگائی وے ؟
میں لٹّ لئی دن دیویں وے، کوئی سنو دہائی وے ۔

میرا دو کروڑ قبیلہ،
کوئی جھبدے کریو حیلہ،
میں گھر دی مالکیانی ہندی جاں پرائی وے ! جاگو..

ککھاں توں ہولی ہوئی،
مینوں کتے ن ملدی ڈھوئی،
متریئیاں نوں کر اگے اماں گھروں کڈھائی وے ! جاگو..

بابے نانک دی وڈیائی،
بلھے نے میتھوں پائی،
اوتاراں پیراں فقیراں دی میں تخت بہائی وے ! جاگو..

سبھ سئیاں اگے گئیاں،
منظور حضورے پئیاں،
میں بھرے سروں تر چلی، 'چاترک' وانگ تہائی وے ! جاگو..