'بیت گئی' دی یاد
پئی ہڈاں نوں کھاوے،
'اون والِ' دا سہم
جان نوں پیا سکاوے،
'ہن دی' چھن نوں سوچ
سدا ہی کھاندی جاوے،-
'گئی' تے 'جاندی'، 'جائ'،
عمر اے ویرتھ وہاوے:

'یاد' 'سہم' تے 'سوچ' نوں
ہے 'کال اکال' سدا تہیں !
ترے کال بھلّ توں کڈھ کے
'ہن اچی' وچ ٹکا دئیں ۔

'کل' چکی ہے بیت
وسّ توں دور نسائی،
'بھلک' اجے ہے دور
نہیں وچ ہتھاں آئی،
'اج' اساڈے کول
وچّ پر فقراں لائی،
'کل' 'بھلک' نوں سوچ
'اج' ایہہ مفت گوائی ۔

ہو ! سمبھل سنبھال اس اج نوں،
ایہہ بیتے 'مہاں رس' پیندیاں،
'ہرِ رس' وچ متے کھیویاں،
'ہررنگ'، 'ہرکیرت' چؤندیاں ۔

رہی واسطے گھتّ
'سمیں' نے اک نہ منی،
پھڑ پھڑ رہی دھریک
'سمیں' کھسکائی کنی،
کویں ن سکی روک
اٹک جو پائی بھنی،
ترکھے اپنے ویگ
گیا ٹپّ بنے بنی،-

ہو ! اجے سنبھال اس 'سمیں' نوں
کر سفل اڈندا جانودا،
ایہہ ٹھہرن جاچ ن جاندا
لنگھ گیا ن مڑکے آنودا ۔

مہندیئے نی رنگ رتیئے نی !
کاہنوں رکھیا ای رنگ لکا سہیئے !
ہتھ رنگ ساڈے شرماکلے نی
ونی اج سہاگ دی لا لئیے،
گدھے ماردے ساں جنہاں نال ہتھاں
رنگ رتڑے دے گلے پا دیئیے،-
گل پا گلوکڑی کھہلیئے نہ،
رنگ لا رنگ-رتڑے سدا رہیئے ۔

بلھاں ادھکھلھیاں نوں، ہائِ
میرے بلھاں ادھمیٹیاں نوں
چھوہ گیا نی، لگ گیا نی،-
کون، کچھ لا گیا ؟
سواد نی اگمی آیا
رس جھرناٹ چھڑی،
لوں لوں لہر اٹھیا
تاں کانبا مٹھا آ گیا ۔
ہوئی ہاں سواد ساری،
آپے توں میں آپ واری،-
ایسی رسبھری ہوئی
سواد سارے دھا گیا ۔

ہائے، داتا دسیا نہ
سواد جنھے دتا ایسا،
دیندا رس-دان داتا
آپا کیوں لکا گیا ؟

موتی وانگو ڈلھکدا
تپکا ایہہ جو تریل
گودی بیٹھ گلاب دی
ہس ہس کردا کیل؛
واسی دیش اروپ دا
کردا پیار اپار،
روپ وان ہے ہو گیا
پیاری گود وچال ۔
عرشی کرن اک آوسی،
لیسی ایس لکائ،
جھوکا مت کئی پون دا
دیوے دھرتِ گرائ ۔

نت پیار کھچ لیانودا
کرے اروپوں روپ؛
عرشی پریتم ہے کئی
نت پھر کرے اروپ ۔

کچھ جانیا آکھیا جان لیتا،
کوئی ناؤں بی آپ بنا لتا،
دھیان اوسدے وچّ نہ رتی رہیا،
آلے بھلّ دے وچّ ٹکا دتا،
جدوں بحث ہووے، ہکے کتھا کرنی،
تدوں گیان دا ڈھول وجا دتا،
ایس گیان نالوں اگیان چنگا،
لگتار جے دھیان لگا لتا ۔

کچھ جانیا کے کچھ جانیاں نہ،
ناؤں دھرن دی جاچ نہ رتی آئی،
کر لیا پرتیت پر اندرلے نے،
اتھے 'اصل' ہے اصل، اک اصل بھائی !
ایس 'اصل' 'اننت' ول لو لگی،
دھیان لگاتار ایس ول دھایا ای،
گیان وار سٹو اس اگیان اتوں،
ایہہ اگیان ہی اساں نوں بھایا ای ۔

جنہاں اچیائیاں اتوں
'بدھی' کھنبھ ساڑ ڈھٹھی،
ملو ملی اوتھے دل
ماردا اڈاریاں؛

پیالے انڈٹھے نال
بلھ لگّ جان اوتھے
رس تے صرور چڑھے
جھوماں آؤن پیاریاں؛

"گیانی" سانوں، ہوڑدا تے
"وہمی ڈھولا" آکھدا اے،
"مارے گئے جنہاں لائیاں
بدھوں پار تاریاں !"

" بیٹھ وے گیانی ! بدھی-
منڈلے دی قید وچّ،
'ولولے دے دیش' ساڈیاں
لگّ گئیاں یاریاں ۔"

سانوں رمز ملی سرکاروں،
اک سینت دھر سرکاروں-
اک سینت دھر درباروں،
اک بھیت دھر درباروں ۔
اس سینت سوجھی پائی،
اس سوجھی نے ہوش گوائی،
اک لٹک بہوشی دی لائی،
اک مٹک اڈاری دی آئی،
اک جھومّ چھڑی رسبھنی،
اک کھرن چھڑی رنگ ونی،
اک جھرن جھرن جھرنائی،
کچھ تھرر تھرر تھررائی،
جویں ٹھاٹھ-طرب تھرراندا،
رس بھریا رس بن جاندا ۔
وے میں کملی کملی ہوئی،
جیوں طرب کمبدی کوئی ۔
کوئی پچھے تاں تار کی بولے،
دل بھیت نوں تار کی کھولھے ؟
اوہ تے تھرر تھرر تھرراندی،
رس ہو رس بول رساندی ۔
وے جو روپ راگ دا ہوئے،
مینڈ وانگ او کھچّ کھچوئے ۔
پنچھی-مارگ دی کی وے نشانی،
رس-رتیاں دی کھوج مکانی ۔

(طرب=تار)

موڑ نیناں دی واگ وے !
من موڑ نیناں دی واگ وے ۔ٹیک۔
ایہہ ہریارے پھس پھس جاندے
روپ پھبن دے باغ وے،
مڑ گھر آون جاچ ن جانن
مٹھے مکھ دے وانگ وے،

نین نیناں وچ گھل مل جاندے
چانن جیوں دُ-چراغ وے،
ٹھگ اک نین وسن اس اپبن
نین جویں ٹھگ ناگ وے،-

بھولے نین تیرے جے آئے،
انھ نیناں دے لاگ وے،
گھیر نیناں دی نین پھسنگے
نیں ن سکن اے جھاگ وے،

نین نیناں وچ پھسے ن نکلے
نین نیناں دا راگ وے ۔

موہے نین موہندے دل نوں
لان پریت دا داغ وے،
داغے گئے سو مڑن ن پچھے
سر دے کھیلن پھاگ وے:

جے وے مناں تینوں لوڑ اپنی
موڑ نیناں دی واگ وے !

جے چھبیاں توں امرت کھنچیں
سنچیں آتم باغ وے،
کھڑیا دیکھیں امرت سارے
تھریا سیس سہاگ وے،
کھلھے چھڈدے نین مناں توں
موڑ ن نیناں واگ وے:
پھر موڑ ن نیناں واگ وے !

پرشن-

چھت-بگیچے ایس سال ہن
سننجاں کیوں ورتائیاں ؟
گلداؤدیاں اگے وانگو
کیوں ایتھے نہیں آئیاں ؟

اتر-

گلداؤدیاں سہیاں ساڈیاں
عرشوں سن ٹر آئیاں،
رستے-مارے اندر نے رستے
سوہنیاں روک رہائیاں ۔
بدل بھیج کٹک دے اسنے
سڑکاں سبھّ رکائیاں،
بجلیاں دے مار کڑاکے
سوہنیاں سہم ڈرائیاں،
مہلے دھار ورھائی برکھا
عرشاں نیر بھرائیاں،
دھرتی تے جل تھل کر دتے
بوٹیاں مار سکائیاں،-
سوہنیاں گلداؤدیاں ساڈیاں
اندر بنھ بہائیاں،
سرگ پوری وچ اندر بھاویں
اپنے باغ لگائیاں:
ایس سال پر دھرتی اتے
سوہنیاں ہن نہیں آئیاں،
سننجاں اج بغیچے ساڈے
اندر نے ورتائیاں ۔

آکھ گیا ڈھولا لوڈھے پہر آساں،
لوڈھا-پہر آیا، ڈھولا نہیں آیا !
آکھ گھلیو سو سنجھاں پئی آساں
سنجھاں سماں آیا، ڈھولا نہیں آیا ۔
گنتی گندیاں نوں رات بیت لتھی،
بگا دیہں آیا، ڈھولا نہیں آیا !
بدل ملکھاں دے جڑے مینہہ آن لتھے،
اجے نہیں آیا، ڈھولا نہیں آیا !

کمل پتّ تے پیا ہاں میں ہاں موتی تریل
جھوماں جیکوں نیر تے پتہ کردا کیل،-
سورج رشم پروتڑا ہیٹھاں اتریا آن،
سونے تار پروتڑے موتی واننوں جان،
ڈلھکاں 'گودی-کملی' میں چمکاں تے تھرراؤں،
جیکوں کھڑی سویر دی کرن دئے لہراؤ ۔
بھاگ بھرے جس ہتھ نے پلمایا میں ہیٹھ،
سبھ نوراں دا ہتھ اوہ قادر، مالک، سیٹھ،
اوہو سہاوا ہتھ ہے شاہ میرے دا ہتھ،
سارے ہتھ اس ہتھ دے رہندے ہیٹھاں ہتھ؛
کمل گود اج کھیڈدا رکھیا میں اس ہتھ،
کلھ پر گودی اوسدی کھیڈانگا چھڈ وتھّ:
گھلے، سدے پاتشاہ، ایتھے اوتھے آپ،-
امر کھیڈ میں اوسدی کھیڈ کھڈاوے باپ ۔

لگے پیار تاں پیارڑا پاس وسے،
کدے اکھیاں توں نہ ہوئِ اہلے،
کدے اکھیاں توں جے ہوئِ اہلے،
صورتَ اوسدی دلوں نہ ہوئِ اہلے،
صورتَ اوسدی دلوں جے ہوئِ اہلے،
نام جیبھ اتوں نہ ہوئِ اہلے،
نام جیبھ توں کدے جِ ہوئِ اہلے،
صورتَ دیہہ توں، شالہ ! تد ہوئِ اہلے ۔

در ڈھٹھیاں دے گناں دی
قدر ن پیندی یار:
گلے پئے پھل-ہار دی
بھاسے ن مہکار ۔

پوہ مہینے دے کملائے تے سکے
ٹاہلی دے پتے ترکھی چل رہی
پچھوں دی پون نوں :-

ڈاڈھے ویگ دی وگدیئے پون بھینے !
ساڈی دھون کیوں بھندی جاونیئیں ؟
'پالے-ماریاں' 'ماؤں گل لگیاں' نوں
ڈالوں توڑ کیوں بھوئیں پٹکاونیئیں ؟
تیرے، دسّ، کی اساں نے مانہہ مارے ؟
ساڈے آہو دے آہو پئی لاہونیئیں ؟
سائں سائں کردا پتّ پتّ ڈگے
رتا مہر ن ردے توں لیاونیئیں !

پون دا اتر :-

'چلو چلی' دی سدّ پئی گونجدی اے،
قدرت 'چلو' دی دھم مچانودیئے،
'تری چلو، نہیں ٹھہرنا کسے کدھرے'
کوک عرش دی پئی کوکانودیئے،
لکھاں وچ اڈیک دے کھڑے پچھے
واری اوہناں نوں دھکی لیانودیئے ۔
تسیں ترو اگے ٹاہلی پتیو وے !
پچھوں فوج پئی ہور دبانودیئے ۔

وے ن رسّ کے رسّ کے جاہ ڈھولا،
اوے، ہسنا ہسنا آ ڈھولا !
مڑ آ، مڑ آ، مڑ آ ڈھولا !
گل لا، گل لا، گل لا ڈھولا !
منہ دسّ نہ کنڈ دکھا ڈھولا،
کنڈ دسّ ن کنڈ لکا ڈھولا !
لڑ لائی دی لاج نباہ ڈھولا
بھلاں ساڈیاں ناہ تکا ڈھولا !
دل کھسّ کے نسّ ن جاہ ڈھولا،
کھدھو وانن ن اے بڑھکا ڈھولا؛
تیرا مال اے ہو چکا ڈھولا،
اپنا مال ن آپ وننجا ڈھولا !
ساڈا وصل دا چا اما ڈھولا،
سجرے چا نوں داغ ن لا ڈھولا !
ہتھ جوڑکے رہیاں منا ڈھولا،
گل پلڑو تے منہ گھا ڈھولا !
مڑ آ، مڑ آ، مڑ آ ڈھولا،
سانوں سٹّ کے پرے ن جا ڈھولا !
بردی تیریاں، رٹھ ن جا ڈھولا،
باندی تیریاں، ترٹھّ کے آ ڈھولا !
پھڑیا پلڑو ن چھڈا ڈھولا،
پایا واسطہ منّ منا ڈھولا !
کملی رملی دے سہنیاں ! آ ڈھولا،
ہو جدا ن، اپنی بنا ڈھولا !

بھنجے آکڑ ٹردیا !
نہ سمجھیں میں اچا:
توں اچا نہیں سہنیاں،
توں چچا جاں لچا ۔
چھت اتے چڑھ بیٹھیا !
نہ سمجھیں میں ن اچا
توں اچے توں اچا پیارے،
توں سچے توں سچا ۔

کھڑے چمن وچ آکے ڈٹھا:
ونو ونی رنگ رنگا،
جوبن بھرے پھلّ پئے جھومن
ڈالی پتے روپ لگا ۔
تکّ تکّ اکھ موہت ہندی،
من پیا پیندا لوبھ لبھا ۔
جپھاں پاندی پون پیاری
آ آ لگدی کرے سہاں ۔
ملو ملی ہتھ ودھیندے
کہندے: 'لئیے پھلّ تڑا' ۔
پر جد ہتھ پھلّ نوں لگدے
توڑدیاں ہو جان سواہ ۔
جس پھلّ نوں چا چھوہو رتی
چھہندیاں سار جائ بھسما ۔
پھر دیکھے بوٹے پھل والے
نال پھلاں دے بھرے بھرا ۔
پیارے سوہنے تے منمہنے
دیکھدیاں چت لین چرا،
پر جد توڑو راکھ ہونودے،
اچرج، کی اچرج اس تھاں ؟
اک پرانے بڈھے پپل
ہسّ کیہا: 'نہ سوچ کرا
'توڑن حکم نہیں اس جاگا
دیکھن دی اک کھل بھرا !
'جادوگر اک مالی اسدا
جادو دتا باغ بنا،
'دسے، سوہے، من نوں موہے،
دئے تراوت نال سہاں،
'پر اکھاں دا بھوگ باغ اے،
بھوگن دی ایہہ نانہی تھاں،
'دیکھیں تے خوش ہوویں ویرا !
کھڑیں، ٹکیں، رنگ لئیں جما،
'پر جے 'ہتھ' لین نوں پسرے
سندرتا جاسی بلما،
'راکھ رہیگی مٹھّ اندرے،
دل ارمان بھرے بھر آ ۔
'ہانڈ ہانڈ 'ہتھ' جھاڑ ترینگا،
ہرے جواریئے وانن بھرا ۔
'اکھیں نال پیا رس پیویں
ترشنا ہور وساریں چا،
'تد ثابت لاہے وچ جاسیں،
نہیں تاں جاسیں آپ کھنجھا ۔'

پریتم-کیونتم تکنا ایں بلھ وے ؟
پریمی-مسریی مٹھی جان ۔
پریتم-تانیتم توں چسکے ماریا
رسیا نہیں سجان ۔
پریتم-کیونتم تکنا ایں بلھ وے ؟
پریمی-ایریمی یاکوتاں خان ۔
پریتم-تانیتم توں لبی لوبھیا،
رسیا نہیں سجان ۔
پریمی-مینیمی بھورا رس-متیا،
رتا روپ چکور،-
کی تکاں، دسّ ایس تھاں،
کھڑیا رنگ کچھ ہور ؟
پریتم-مسریم نہ یاقوت وے،
روپ مٹھاس ن جان،-
اے تاں بلبل بلھ وے،
سنگیتک استھان ۔
کھلن، مٹن کہ مسکرن
سنگیت لہر لہران،
تھرراہٹ سنگیت دی
اپجے اس استھان ۔

رس جد آن تناواں پاوے
دل کھچی لئی جاوے،
سواد سواد دل چڑھدا جاوے،
انگ انگ رس ماوے:
حد پاپ دی کندھ ن بنا
جو نگر دس آوے،
دل دی سمجھ اک ہے جانو
جو سبھ فرق کراوے ۔
اوہ دل ہے ہن رس وچ متا
تلکندڑا جو جاوے،
سو تلکن دا پتہ ن لگے
رس ایوں محو کراوے:
رس لیندا وچ رس دے کھچدا
تلک ملکڑے جاوے،-
اوکھی پل تلکن دی ایہہ ہے
جو قابو نہیں آوے ۔
اس پل تے جو قابو پاوے
آپا فتح کراوے،
آپے دا قادر اے 'رسیا'
قدرت راج کماوے ۔

دھوبی کپڑے دھوندیا،
ویرا ہو ہشیار !
پچھلے پاسیوں آ رہا
منہ اڈی سنسار ۔

کوئی آکھدے مینہہ وچ ورھن مہلے،
کوئی آکھدے وسدے سوان بلے
کوئی آکھدے ورھے گلاب چمبا
کوئی آکھدا کنک تے ورھن چھولے،
کوئی دھرت اسمان دا ویاہ دسے،
بدل بولدا گاؤندا کہن سہلے:
ایپر پریتم جی آکھدے 'میرھ' ورھدی،
مہر 'مینہہ' اوہدی، مینہہ 'میرھ' بولے ۔

مندر سوہنا باغ سہاوا
تال ٹھنڈھکاں والا؛
سبھ کجھ اوسے طرحاں اوس تھاں
اوہو رنگ رسالہ،
کھڑیا چمن پھلّ ہن مشکے،
پھل پھلیاں بھر آئیاں ۔
ویلاں لپٹ جالیاں اتے،
روشاں چھاؤں سہائیاں ۔
مالی، کامے، اوٹھ، بلد پئے
اپنے کم کراندے ۔
آڈاں وگن صفایاں دسن،
پر، جندرے دس آندے ۔
ہاں، پنچھی نہیں ڈال کسے تے،
شاخاں سبھے خالی ۔
سروور تے کئی ہنس ن دسدا،
پھر پھر سبھ تھاں بھالی ۔
نہ کئی گلا کیرتن کردا،
ساز ن کوئی بولے،
نہ مکھڑا کئی کتھا سناندا،
نہ دل تکڑی تولے ۔
نین بھرے رس رنگ ربّ دے،
پیار ہنجھوآں والے ۔
دسدے نہیں گورو دے کمرے
گورو گرنتھ دے دوالے ۔
رمزاں والے یا سمادھ وچ
جڑے نین متوالے،
کسے نکرے کھونجے کدھرے
ملن ن ڈھونڈیاں بھالے ۔
چھیل بندگی والا بانکا
نظر ن کدھرے آوے،
ہاں، تصویر چھیل دی لٹکے
کندھاں پئی سجاوے ۔

(ہرمندر، امرتسر)

منی گواچیاں سپّ جیوں دکھ پانودا،
پتّ گواچیاں ماں جگ نہیں بھانودا،
ہرِ رس دی جد ٹوٹ پوے فقیر نوں
پرلو مچے چپھیر تؤں گھبرانودا،-
ٹٹی ڈور جِ دوار تیرے آنودا،
لہر پھرے اک وار رو مڑ دھانودا
کیہ اگمی کھیڈ ایتھے لہردی ؟
عرش اتریا آن رسیاں بچانودا ؟

میں پتھر سکھ نیندے ستا،
وچ سفنے کئی سناوے:
بن ہیرا، کر دور ہنیرا،
تینوں چانن آ گل لاوے ۔
آپا پیہ، اگّ تاپ سہِ،
بن شیشہ نور میں پایا:
ہن لوچاں میں ہیرا بننا،
جو ضرب ن کوئی آوے ۔

سوہنے سوہنے محل اساڈے
دیکھن آئیؤ سہیو !
اک توں اک چڑھندے نقشے
دیکھ دیکھ رج رہیؤ،
پر اک نقش گپت اےنہاں وچ
ہر نقطے وچ لکھیا،
پڑھے باجھ اس نقش اٹلویں،
سہیو ن مڑ جئیؤ ۔
اے نقشے نقاش رنگیلا
جد سی جاندا پاندا،
نالو نال غیب توں کوئی
گپت نقش اک وانہدا ۔
اوہ سی نقش 'وچھوڑا' سہیو !
اساں نکھٹیاں پڑھیا،
کاش ! کدے ایہہ نقش میرا اوہ
ظالم بی پڑھ لیندا ۔

'تڑپ-گوپیاں' کرشن مگر جو
لوکیں پئے سناون،
'لچھن-سسین' پنو پچھے
جو تھل تڑپھ دکھاون،
رانجھے مگر ہیر دی گھابر،
مجنوں دا سک جانا،-
اے نہیں 'موہ-نظارے' دسدے،
اے کئی رمز چھپاون ۔
ہے اروپ ! ایہہ تڑپ اوہو نہیں،
دھروں تساں جو لائی ؟
کی ایہہ چنگ نہیں اوہ، جہڑی
تساں سینیاں پائی ؟
ملن تسانوں دی اے لوچا،
اے ہے تڑپ تساڈی،-
جتھے رمز پوے کئی کٹکی،
اے کملی ہو جائی ۔

میں سنڈی ساں بھنجے رلدی
کیڑیوں ودھ نکاری،
مینوں گیات پھری: ہاں میں بھی
جوت سندرتا ساری،
ایس خوشی بے ہوش ہو گئی،
مڑی ہوش کی ویکھاں ؟
نکل پئے پر مینناکاری،
واس پھلاں دی واڑی !

کل ڈٹھا میں پھلّ بنفشہ،
اس لڑ حکیم دا پھڑیا،
آکھے: 'سانوں دیش حسن توں
دس کیوں توں نت پھڑ کھڑیا ؟
بھنیویں، ملیں، بناویں کاہڑے،
سبھ مار سندرتا سٹیں !
حسناں دے سلطان شاہ توں
اوئے کیوں توں کدے ن ڈریا ؟'

سک سک، رو رو، ڈھونڈ ڈھونڈ کے
مجنوں عمر گوائی،
پر پنگھر ن کھادھی لیلی
دھا اس پاس ن آئی ۔
انت ہار کے بہہ گیا مجنوں
'لیلی' 'لیلی' جپدا،
لو لیلی وچ لگّ گئی اندر،
اندر لیلی آئی ۔
لیلی بی ہن کھچّ کھائکے،
مجنوں لبھدی آئی،
'میں لیلی' لیلی پئی کوکے،
مجنوں سیان ن کائی ۔
'میں لیلی' 'میں لیلی' کوکے،
مجنوں لیلی ہویا ۔
آپے پریتم بن گیا پریمی،
ٹیک جاں اندر پائی ۔

کھیڑے کھڑکے آکھدا ہے :-

دھرتی گودِ بنائ
میں اس وچ کھیڈیا،
مٹی جڑھاں گڈائ
میں بھوجن کھچیا،
رج رج پیتا نیر
میں آڈوں وگدیؤں،
ہویا میں نمگیر
تے تریلاں چکھیاں،
بدل عرشوں سدّ
میں پانی کھچیا،
نھاتا میں رج رجّ
تے نھا نھا نکھریا،
سورج پاسوں دھوہ
میں کرناں لیتیاں،
نگھی کیتی روح
میں ودھیا مولیا،
چانن تے نگھ کڈھ
میں لیتا دھپّ توں،
لئی آپ وچ گڈّ
او مانوں دھپّ میں،
تان چاندنی شال
میں ستا رات نوں،
ڈلھک تاریاں نال
میں لئیاں لوریاں،
نھیرا لیا بٹھال
میں پہریدار سی،
کئی ن دیئ اٹھال
میں راتیں ستیاں؛
جو کچھ میرے حالَ
سی مینوں سوجیا،
آپے وچ بٹھالِ
میں آپا پالیا،
پل پل رنگ جمائ
میں بھریاں ڈوڈیاں،
ڈوڈیاں کھیڑے لیائ
میں سارا کھڑ پیا،-
مہکیا مشک مچائ
تے لپٹاں چھڈیاں،

ہاں، ہن جد لپٹ بہائ
میں ڈلھ ڈلھ پے رہا،-
کھیڑیاں نال بھراںء
میں جھولیاں اڈیاں،
انہوندا آپ ونڈائ
میں ونڈیا جا رہا ۔
----
'دینا' بندا روپ ہے 'کھیڑے کھڑ پیاں'،
'دینا' دینا رنگ انوپ ہے چڑھدا مشکیاں ۔

(اک 'نین-پنجرے' پھسے سادھو دی عرضوئی)

ایہناں نیناں نے مار مکا لیا،
ٹرے جاندے نوں بنھ بہا لیا،
بناں سنگلاں کسّ کسا لیا،
بناں دماں دے بردا بنا لیا،

کتھے عرشاں دا گیا تکاونا او،
کتھے سائیں در نظر جماونا او،-
نظر میلنی نہ نال کھاکیاں دے،
ٹک بنھنی نوریاں جھاکیاں تے ۔
ہائِ بھلّ اے نین تکا بیٹھے،
جھاکے پہلڑے کھنبھ کھہا بیٹھے !

جادوگری کیتی اےنہاں اکھیاں نے،
مار گھتیا سانبھ کے رکھیاں نے !

ایہناں نیناں نے پوراں دے پور لاہے،
جودھے بلی وریام تے سور پھاہے،
کھنبھ سڑے پتنگیاں وانگ بسمل،
پئے کھچّ کھاون، تڑپھن ہون تلمل ۔
میں بی ماریا اک مٹکڑے نے،
کر قید لیتا جپھے تکڑے نے ۔
کوئی کرو کاری ساڈی آن لوکو !
کوئی ربّ پیارے آ بچان لوکو !
تان اساں وچ رہی ن شان لوکو !
پھاتھے پنجرے آن چھڈان لوکو !
کرے باہڑی ربّ جے آپ لوکو !
وسّ چڑھی دا جھڑے اے تاپ، لوکو !
جے میں اپنے آپ تے آس کیتی ۔
اپنے بچن دی آس پھر ناس کیتی ۔

جادوگری نے جنہاں نوں ماریا ہے،
دھروں کرامت نے اوہناں نوں تاریا ہے ۔

توں ستار غپھار ہے ربّ سائیں !
'سانتے کرم کریؤ میہر نظر پائیں،-
رکھ لؤ سانوں ایہناں اکھیاں توں،
مارن واسطے سادھاں نوں رکھیاں جو،
بیڑا کرو ساڈا آپ پار سائیں !
روپ، رنگ، مٹکیوں تار سائیں !

(اٹک دریا اتے پرشن تے
اگوں اسدا اتر)

پرشن-

جگاں توں توں آویں جاویں،
تکھا تکھا ٹریا جاویں،
پل چھن ٹھہریں ناہیں،
لگاتار چال پئی ۔

اٹک ہے نام تیرا
اٹکیا کدے ڈٹھا نہ،
اٹکایا کسے کولوں توں
اٹکیا کدے ہے نہیں ۔

پچھوں ولوں ترے آئے
جروانیاں دے دلو دل،
منہ چکّ پار آئے،
پیش تیری نہیں گئی ۔

اٹک کوئی پائی نہ
ظالم اٹکائے نہ،
پھیر 'اٹک' ناؤں تیرا،
گلّ دسّ کی حئی ؟1

اتر (اٹک ولوں)-

اٹکنا نہ کم میرا،
اٹکیا سو ماریا،
اٹک نام موت دا ہے،
کوئی اٹکدا نہیں ۔

تورے وچ تریا جاوے،
سارا جگّ دسدا جو،
ترے رہنا، ترے رہنا-
کار دھروں اے پئی ۔

روپ ایس دسدے دا،
چیشٹا تے بدلنا ہے،
جاری رہنا چیشٹا دا،
جند ایہدی ہے صحیح ۔

اٹک ایہہ جدوں جاسی،
روپ نام بنس جاسی،
درشٹمان رہے ناہیں-
کلا اسدی ہے ایہی ۔2

دیکھ خاں توں اکھ اگھاڑ،
سورج چند تارے گریہ
لگاتار ترے جان،-
کدے کوئی اٹکیا ہے ؟

دھرتی نخیت چلے،
رین دن، بنسپتی،
جیو، جنتُ سبھّ ٹرے،-
اٹکیا سو پھٹکیا ہے ۔

عمرہ ہے تاں تری جائے،
کال ہے تاں لگا جائے،
جند ہے تاں چلی چلے،
کدے کون ہٹکیا ہے ؟

دسدا سنسار سارا،
سدا سدا ٹرن ہارا،
اٹکے جے ایہہ نظارہ،-
تدوں جان پٹکیا ہے ۔3

نام ہے 'اٹک' میرا،
'اٹک' ہے بھلّ تہاڈی،
اٹکے بن ٹری جانا،-
وہن دا ہے کم ایہی ۔

عقل ہین کویں سکے
عقل والے اٹک پا !
اٹک پاؤنی آدمی نوں
ساڈی سمرتھّ نہیں ۔

تہاڈے وچ عقل وسے،
اٹک پانی کم تہاڈا
'میل، بل، ساہس' دا
اٹک پانا پھل حئی ۔

اٹک ودھاونے توں،
تسیں سارے اٹک کھلے،
اٹکیا سو ہٹیا پچھے،
تان نگھردی گئی ۔4

اگے نوں جو ترے ناہیں،
پچھے اس تور پینی،
اٹک کسے تھاویں نہیں
تے اٹک 'ٹکا' نہیں ۔

اٹکن نوں آرام جانے
ماریا سو جان لینا
اگے اگے ٹریا جاوے
مالی اس مار لئی ۔

ودھدے جے تسیں جاندے،
ودیا بل زور پاندے،
کٹکاں دے کٹک آندے،
اٹک کھا کھا جاندے صحیح ۔

اٹکے جد تسیں پیارے،
اٹکاں پھیر پاندا کون ؟
جند-ہیند ندیاں پاسوں
اٹکے کٹک ہن نہیں ۔5

ہو بیکھٹک سوندے نہ،
اٹک نہ آرام لیندے؛
لٹک عیش لاندے نہ،
'اٹک' کون توڑدا ؟

کٹکاں دے کٹک آندے،
تسیں اٹھ اٹک پاندے،
اک-مٹھ ہٹک پاندے،
میں بی کجھ ہوڑدا ۔

لٹکاں نیہں تساں لائے،
پٹک ویری ٹرے آئے،
گاہن میرے وچ پائے،
واہ لگی میں بوڑدا ۔

روڑھے نی میں پوراں پور،
ڈوبے کیتے کئی چور،-
اگوں بھندے تسیں منہ
ویری منہ چا موڑدا ۔6

دوش سارا تساں دا ہے
اٹک جو گئے سا جے،
'اٹک' نام تہاڈا ہے،
اٹک میرا نام نہ ۔

اگے جہڑا ودھدا نہ
جانوں پچھے مڑ رہا ہے،
بیڑی اپنی بوڑدا
تے روڑھدا ہے نامنا ۔

سدا سدا ودھی جائے،
کتے نہ اٹک پائے،
تری جائے، ودھی جائے،
اس دی پجے کامنا ۔

لگاتار، سہج سہج،
ہوش، بدھِ، دھرم نال،
میل، ویونت، جگت چلے،-
کون کرے سو سامنا ؟7

سبک سبک دھر پیر
کتا سی اک جانودا،
کتے کتے پل ٹھیرھ
بوتھی لا لا سنگھدا ۔

کھڑ گئی ایسے تھان
راہ جاندی اک سندری،
ہوئِ رہی حیران
'کوتک-کتا' ویکھکے ۔

دانا اک سجان
اینے نوں آ نکلیا،-
'کی کردا ایہہ سوان ؟'
کارن اسنوں پچھدی ۔

'کتا کرے پچھان'،
دانے نے ہسّ آکھیا،
'کتے پیا پکوان
کوئی میرے کھان دا ۔'

کتا سنکے تکیا،
بولیا ڈھاک مروڑ،
'ہوش کریں او دانیا !
منو اکت نہ جوڑ:-
لالچ بدھے آدمی
ترشنا کٹھے لوک
ہر اک جانن رڑھ رہا
لوبھ لہر دی جھوک ۔
کتا سجناں ٹھیک میں
نیویں ہے میں جات،
نیچ جان میں تے تساں
نیویں ماری جھات،
پر تہانوں نہیں پتہ ہے
سنگت مرد سجان
دی میں کیتی چراں توں
ٹھرکی ہو گیاں سوان ۔
سنگھ نہ روٹی میں رہا،
بوٹی دی نہیں جھاک،
یاری لگی مرد دی
اس دی ہر تھاں تاک ۔
ٹھرک پریم دا پے گیا،-
پریم-لپٹیم دی سکّ،
مرد-سنگ توں سکھیا
گن میں وڈا اک ۔
پریم کراں نج مرد نوں
تکاں سنگھاں پیار،
جتھے مشک پریت دی
اوتھوں میں بلہار ۔
دیکھو سنجی تھاؤں سبھ
تسیں پئی ہر اور،
سنجی ساری نہیں ہے؛
نہیں ایہہ نویں نکور ۔
نظر چکّ خاں دانیاں !
جھات پچھیرے مار،
جنہاں وسائے دیش سن،
کتھے ہن او یار ؟
تر تر گئیاں کھوہنیاں،
قدم قدم کر واس،
گہما گہم سو نگریاں
وس وس ہوئیاں نعش ۔
جنگل سن، پھر حل پھرے،
شہر بنے پھر آن ۔
شہر گرے، پھر حل پھرے
کھولے ہو سنسان،
کئی وار ایوں دور ہے
پرط چکا اس تھاؤں،
باقی لبھدا ہے نہیں
پتہ نشان کہ ناؤں ۔
کسے کسے تھاں آدمی
کدے گئے ہن بیٹھ،
بدھے ہت دے کسے تھاں،
کسے جگا کر اینٹھ ۔
کتے جوڑیاں سوہنیاں،
کتے گٹکدے یار،
ممتا بدھے ماپڑے
کھچے کتے پیار ۔
بیٹھ بیٹھ اٹھ گئے ہن
سننجے کر استھان،
مڑکے پرتے نہ کدے
گئے ن چھڈّ نشان ۔
کتے درد دے ہنجھ سن
کرے کلیجے ٹھار،
کتے برہوں دے نین سن
وسے مولھے-دھارھے ۔
کتے شکر تے بھگتِ دے
شبداں دی جھنکار،
کیرتِ ہوئی سوہنی
لگے دیوان اپار ۔
وچھڑے-ملیاں کسے تھاں
نینی نین ملائِ،
دو دیویاں دے نور جیوں
اک ہو رنگ جمائ ۔
ہنساں واننوں سوہنیاں
کیل کرے کسِ تھاؤں،
پیلاں پئیاں، رس ملے
کھڑے کلیجے بھاؤ ۔
جس جس تھاویں پیاروئے
بیٹھ گئے رنگ لائِ،
اوتھے اوتھے اجے تک
لپٹ رہی لہرائ ۔
مانن ہارے تر گئے
سمیں گئے ہن بیت،
پر لپٹی ہے دے رہی
لپٹ اپنی پریت ۔
سچی پریتِ دینودی
سدا سدا کھشبوئ ۔
نام دھریکی پریت دی
ناشمان ہے لوئِ ۔
پیار-آدمی ردے میں
ڈونگھا لیا وسائِ،
اسدی پیار-سگندھِ دا
چسکا رہا سمائِ ۔
جتھے کوئی پیاروآ
کر گیا کدے پیار،
اوتھوں مینوں سنگھیاں
ملدی لپٹ اپار،
ایس لئی میں اجھکدا
سنگھدا ہر تھاں جاؤں،
ہو ورتے مت پیار دی
کتے لپٹ میں پاؤں ۔
اک چھابے سبھ جگ تلے
دوجے 'مرد-پیار'،
بھاری چھابا پیار دا
ہور جان سبھ چھار ۔
جو بنیاں سو بھجسی
جو دسے سو نعش،
لپٹ لہر اک پریم دی
کدے ن ہوئِ بناس ۔
سچی رشم پیار دی
جگ جگ چمک دکھائ،
سچی گنڈھ پیار دی
پیڈی ہندی جائ،
سچی گندھِ پیار دی
سدا سدا مہکائ،
سچی انش پیار دی
سائیں-چرنں پچائ ۔'

گلداؤدیاں آئیاں ساڈیاں
گلداؤدیاں آئیاں !
رلمل دیو ودھائیاں سہیو !
رلمل دیو ودھائیاں !
ورھا-وچھنیاں سہیاں ساڈیاں،
جھومّ جھمندیاں آئیاں؛
لمیاں لمیاں، ساویاں ساویاں
گندل کواری جہیاں ۔
ہسوں ہسوں او کردیاں آئیاں
آپ، ہساندیاں آئیاں،
کھڑے، کھڑندے متھے آئیاں،
کھیڑا نال لیائیاں ۔
مکھڑا مکھڑا چند چند ہے
چند-مکھ ہو کے آئیاں،
کھان-چنداں توں چند لبھاکے
چہرے چاڑھ لیائیاں ۔
گگن-منڈل اک چند کارنے
کیڈا غرب کریندا
ایتھے ویکھو ڈال ڈال ہے
چند چند چھبِ دیندا !
اک-رنگا اوہ چند اسمانی،
نال داغ دے بھریا،
ہر-رنگے ہر رونق ایتھے
سے لکھ چندہ چڑھیا ۔
گلداؤدیاں ساڈیاں سہیو !
چندر مکھوں بڑھ چڑھیاں،
درشن کارن چند اکاشیں
چڑھ دیکھے چند لڑیاں ۔
مالی آکھے: 'گملے وچوں
اگّ اتاہاں آئیاں'،
پر جے ہیٹھوں اتے آئیاں،
چند-مکھ کتھوں لیائیاں ؟
چند وسے اسمانیں لوکو
امبر دور لگاوے،
مٹی گملیاں اندر ناہیں
چند کدے لک آوے ۔
'سیتو سیتا مہما ماہِ' ہے،
عرشیں روپ وسیندا،
سہج سندرتا وسے اوس تھاں،
گھاڑت روپ گھڑیندا ۔
سوہنیاں ساڈیاں گلداؤدیاں،
اوتھوں ہو کے آئیاں،
روپ رنگ ایہہ پھبن اجیبی،
'روپ-دیش' توں لیائیاں ۔
بھولے مالی ! گملیاں وچوں
حوراں ایہہ نہیں آئیاں،
اے اپچھراں عرش توں سجنا !
ساڈے گھر اترائیاں ۔
چہرے دیکھ ایہناں دے سجنا !
نیجھ رنگ تے لاویں،
ہر جوہر ہر رنگے دیکھیں
گہہ کر سمجھ کراویں ۔
اکھیں بھرے انند درشنوں،
سر صرور جو دھاوے،
سواد رمیں جو روم روم وچ
من نوں منوں بھلاوے،-
ایہہ رس مٹی وچّ ن وسدا،
پتر بوٹے ناہیں،
ایہہ رس ساڈی محنت ناہیں،
دھرتی ایہہ رس ناہیں ۔
ایہہ رس غیب خزانہ، مالی !
ایہہ رس عرشی، بھائی !
ایہہ رس 'روپ-دیش' دی آبھا،
ایہہ رس دھر توں آئی ۔
ایہہ رس دیونہاریاں سہیاں
عرشوں رنگ لیائیاں ۔
عرشی سہنیاں نے آ ایتھے،
لک لک رسیں بھنائیاں ۔
- چانن جویں اکاشوں آوے
شیشیاں تے پے دمکے،
تویں سندرتا عرشوں آوے
سہنیاں تے پے چمکے ۔

کی توں قطب قطب دا جایا، سیمیٹک ہیں توں اصلوں ؟
یا پتھر، توں پتّ پتھورا، آری ہیں توں نسلوں ؟
کی توں قطب، دھرو دھرتی دا، چھوٹا اس دا بھائی،
وچ اسمان اٹل 'دھر' او ہے، توں دھر ہیں اس تھائیں ؟
چندر راج نے ہشت دھات دا، تھمھ جویں بنوایا،
یادگار اپنی دی خاطر اس تھاں تے گڈوایا،
تویں دسّ، تدھ یادگار ہتّ، پرتھیراج بنوایا ؟
ہندو راج گئے دا باقی، توں نشان رہایا ۔
اشوک-پتری جیوں لنکا وچ، بودھی بوڑھ جمایا،
کتبدین نے کی تؤں تینوں، تھمھ اسلام گڈوایا ؟
جاں ہندو توں، کتبدین نے کلمہ آن پڑھایا ۔
پہلاں ہندو، وچ اسلامے توں داخل سیں آیا ۔
جس نے تدھ بنایا بھائی ! غلطی بڑی کرائی ۔
نام ٹھام اپنے دی کوئی، صلہ نہ اک لوائی ۔
ہشت دھات دی لاٹھ اپرے، چندر راج اکرایا-
اپنا نام پتہ لکھ دتا، بھرم نہ اج پوایا ۔
تؤں جے تیرا پتا کوئی، دو حرف کتے لکھ جاندا ۔
تیں اصلے دا جھیڑا سارا، سر نہ کسے دا کھپاندا ۔
'قطب' نام توں سیمیٹک جاپیں، 'لاٹھ' نام توں ہندو ۔
پر سانوں توں سانجھا دسیں، ہند گگن دا اندو ۔
ہندوستانی اجباں اندر توں مینار لاثانی ۔
اصل نسل بھاویں ہے کوئی، توں ہیں ہندوستانی ۔
جات جنم تے اصل نسل نوں، کوئی کدے نہ چھانے ۔
جدوں سندرتا درشن دیوے، سبھ کوئی اپنی جانے ۔

اہُ کی لال روشنی آئی
پیلی ہے ہن ہوئی،
رنگ موتیئے دے وچ پلٹی،
شکلدھار، ہس روئی ۔
کومل دیہہ، رنگ ہے سندر،
دھرم لشک ہے مارے،
متھے تیز بھگتِ دا لشکے
نین پریم دے تارے ۔
آ کہندی :- 'کیوں سوچاں سوچو ؟
اے میرا ہے لاٹھا،
اس اتوں درشن ساں کردی
جمناں دیندی ٹھاٹھاں ۔
پرتھی راج دی بیٹی میں ہاں،
ناں ہے 'بیلا بھوانی'،
جمناں روز نھان ساں جاندی،
پھر آ چڑھی جوانی ۔
ویاہ کیتا، جھٹ پتی مرے،
مڑ رہِ گئی پتا دوارے،
اس مندر وشنوں دے تد توں،
بھارے چا لئے سارے ۔
ایتھے رہکے بھگتِ کمانی
سیوَ وشنُ دی کرنی،
رہناں ٹٹّ جگتِ توں وکھرے
'ہرِ ہرِ' ہری سمرنی ۔
جمنا جانوں تے نت نھانوں
باپو ورج رہاوے؛
میں آکھاں میں نیم ن رہسی،
باپو آکھ سناوے:-
'ایتھے ہی 'وشنوں پد' ٹلے،
اس مندر دے اندر
جمنا دا جل روز پہنچسی
نھاوے بیٹھے اندر ۔'
میں کہیا:-پر جمناں درشن
کویں پتا جی ہووے،
درشن باجھوں من نہیں ترپتے،
نیم نیمتا کھووے ۔
پتا تدوں ایہہ لاٹھ بنائی،
اچی بہت کرائی،
جو مندر دے اندر رہندیاں
میں درشن نت پائیں ۔
'بیل بھوانی لاٹھ' ایسدا
نام تدوں سی بھائی،
'لاٹھ پتھورا' پھر لوکاں نے
اسدی الّ پکائی ۔
پتا مرے جد جنگ وچالے
گھر دی جو سی ناری ۔
ہر اک اگّ چڑھی، سڑ موئی،
پھڑے ن آکے کھواری ۔
اس مندر تے قطب دین نے
قبضہ آکے کیتا،
سونا، چاندی، ہیرا، موتی،
سبھ سنبھال اس لیتا ۔
چکّ مورتاں سٹّ دتیاں،
کندھاں دیاں تڑوائیاں،
مسجد رچے مندریں تھاویں
ودھیاں ایہہ بنائیاں ۔
ایس لاٹھ تے چڑھے پتھیرے
عربی لیکھ اکرائے،
اس جیہے تنّ ہور، سوچدا،
لاٹھے چہے 'بنائے'
محراباں کندھاں بنوائیاں-
سن اساریاں لائیاں،
کھونڈی کھیڈ رہے نوں سانئیں
موتاں ترت بھجائیاں ۔
لاٹھ دوسری قطب دین دی
رہِ گئی ادھ وچالے،
اوہ دیکھو جو کھڑی سامھنے
روندی ہے درہالے ۔
محراباں تے کندھاں دیکھو
کجھ رہیاں کجھ گئیاں،
پر اے لاٹھ پتا دی میرے
صحیح سلامت رہیا ۔'
اتنے نوں اک مدھرا،
بھرواں، کلہا پہنے آیا ۔
گل سمور دا طلے والا
چوغا لما پایا ۔
'ملیچھ' 'ملیچھ' کہہ بیلا اڈی،
پھر نظری نہیں آئی ۔
چپّ چاپ بن بولے پھردی
گھمر سارے پاندی،
چکر دیندی تے ساہ بھردی
پھر قبرے وڑ جاندی ۔
تربھک اساں جد اکھ اگھاڑی
نظریں کچھّ ن آیا ۔
سندر تھاواں دا او کھولا
چار چپھیر سہایا ۔
سبھ ویران جگاں ہن ہوئیاں،
کھولے ہنگے باقی،
پر اے لاٹھ قطب دی قایم
جیوں کی تؤں ہے عاقی،-
کئی سے برس سمیں سنگ لڑدی
تتاں گھول گھلاندی،
جیوں کی تؤں ہے کھڑی ایس تھاں،
عمرہ اجے رہاندی ۔

بیٹھے ملے پیارے
واڑی پیار والی ۔
مانوں کھڑی ہے سوہنی،
چو چو پوے ہے لالی ۔
جھمر ہے سیس پاندی
دیوی 'پیار' والی-
کھیوی، کھڑی، خوشی ہے
گاندی وجائِ تالی:-

پیار دی دیوی گانویں:-
'پیاری کھڑی ہے میری
واڑی ملاپ والی،
لہرے پیار وایو،
جھومے پیار ڈالی ۔

چھٹدے خوشی پھہارے،
برسن انند بدل،
موجاں دا راگ چھڑیا،
ہاسی بجائ تالی ۔

ملنا سکھال سبھ کچھ،
ملنا 'ملاپ' اوکھا،
مل جے ملاپ جاوے،
جاوے جنم ن خالی ۔

ملنے دی چنگ سبھ دے
اندر میں آپ پائی،
جسنے ہے ایہہ مگھائی
چنگوں ہے اگّ بالی ۔

بلدی ہے اگّ ڈاڈھی،-
'ملنا' ہی ملن لوچے،
'ملنا' ملے جے ناہیں،
مچدی اے اگّ لالی ۔

بھڑکی اگن ملن دی
برہوں دے کشٹ توڑے،
جھاگے پہاڑ ندیاں،
گھالاں کٹھور گھالی ۔

جیوں جیوں ودھیک اٹکاں
تؤں تؤں اے اگّ تکھی،
جیوں جیوں اے اگّ تکھی
اٹکاں نوں جائ جالی ۔

برہوں بھینگ ڈاڈھا
پاوے سدا وچھوڑے،-
ملنی گھڑی ملن دی
اوکھی، کٹھن، درالی ۔

میرے چمن ودھیرے
لگی ہے اوڑ رہندی،
سانئیں جاں آپ تٹھے
ہندی تدوں کھشھالی ۔

آوے بنسپتی تے
بھاویں بسنت چرکی،
نسچے ورھے دے مگروں
آوے، ن جائ خالی ۔

'بارھیں ورھیں سنیوے'
کہندے 'اروڑیاں دی'،
گیڑا چراسی خاکے
پاپی بی ٹھور بھالی ۔

میری بہار دا ہے
ویلا گھڑی ن کوئی،
آؤ کدوں ایہہ مڑکے
دیؤُ کدوں دکھالی ؟

سکاں سکیندیاں اے،
راہاں تکیندیاں اے،
لوچاں لوچیندیاں اے،
کھڑدی کدے ہے لالی ۔

تاہیؤں اے اتی پیاری،
مہنگی ہے جند نالوں،
ملدی گھڑی جدوں ہے،
ہندی ہاں متوالی ۔

ایسا امول ویلا،
ایتھے ہے اج آیا،
کھڑیا چمن اے تکاں،
ماواں ن وانگ مالی ۔

(تربھک کے تے تکّ کے):-

آئی فرض دی دیوی
میرے چمن کی کرنے ؟
کچھے ہے کچھ لکایا،
ہتھوں بی ہے ن خالی ۔

داتی ہے کچھّ ماری،
قینچی ہے ہتھ اندر،
متھے تے تیؤڑی ہے
اکھی ہے رعب والی ۔

اڈدی او ویگ تکھے
آئی 'فرض' دی دیوی،
بولی گمبھیر ہو کے،
سر نال زور والی:-

فرض دی دیوی بولی:-

اٹھو، چلو مسافر !
مل بیٹھنا نہیں ہے،
پے کے ملاپ موجیں،
ایوں اینٹھنا نہیں ہے ۔

بیٹھے ملے جو سنگے
تربھکے اے سدّ سنکے،
ہوروں ہی رنگ ہوئے،
- حالت ن او رہی ہے ۔

دیوی فرض دی بولے،
چانہدی نہیں اڈیکے،
جاپے کہ ایس اندر
رس دی کنی نہیں ہے ۔

پھیر فرض دی دیوی بولی:-

کارج ہے ڈھیر کرنا،
ویلا بہت ہے تھوڑا،
مارو ہی مار کردی
سر سنجھ آ رہی ہے ۔

دنیاں ن سندرتا ہے،
میلہ ن موج تھاں ہے،
فرضاں دی ہے اے گھاٹی
لیکھے دی اے وحی ہے ۔

اٹھو ملاپ وچوں،
سر تے پئے کراں نوں
تکو، تے چا نباہو،
بانی اے سچ کہی ہے ۔

بولی پیار دیوی
جس تے ہے چنت چھائی،
جھینی وراگ والی
کومل آواز آئی:-

پیار دی دیوی بولی:-

ہردے کٹھور والی !
دردوں نرول خالی !
خالی مہبتوں ! توں
کتھوں ہیں دوڑ آئی ؟

قینچی تے داتری اے
لننے نوں میں باغیچی
کتھوں خرید کے ہیں
اپنے توں نال لیائی ؟

ملیاں دے دیکھ ہردے
کیکوں پئے نی بجھے،
دوئی توں دور ہوئے
اک-روپتا سمائی ۔

کرپا کریں، پیاری !
پاویں ن بھنگ کوئی،
درلبھ بہار میری
مہنگے ہے بھاؤ آئی ۔

پا کے دوٹّ متھے
دیوی فرض سنائی
ڈاڈھی کرخت بانی
پہلے توں کر سوائی ۔

فرض دی دیوی بولی:-

تینوں ہے 'سندرتا' دا
اکو ہی شوق پیارا،
'فرضاں' دی کار کرنی،
میں تاں اے لو لگائی ۔

'نرمی دلاں' دی، نالے
کھانی جو 'کھچّ' اندر،
رہنا 'ملاپ' متے،
مینوں ن لوڑ کائی ۔

جاناں آرام ناہیں،
موجاں ترس ن جاناں،
جاناں فرض دا کرنا،
دکھ سکھ وچار ناہیں ۔

چھڈّ دہ دلاں نوں، پیاری:
کارج بڑا ہے کرنا،
عمرہ ہے بہت تھوڑی،
ویلا نٹھیندا جائی ۔

دیوی پیار والی
جادو پریم پایا،
کھچیا دلاں نوں ڈاڈھا
مانو سی اک کرایا ۔

چھایا پریم ایسا
باقی ن ہوش کوئی،
لگے ن واہ کوئی
دیوی فرض دا لایا ۔

ڈٹھا پریم گاڑھا
دیوی فرض دی روئی،
اک ویر چھڈّ جاناں
اس دے ردے بی آیا ۔

'موہ' توں چھڈان آئی،
موہی گئی او آپوں،
فرضوں چتان آئی
اپنا 'فرض' بھلایا ۔

چھن دوسری دے اندر،
وٹی کسیس اس نے
وسدا بگیچڑا او
برہوں دی نیں رڑھایا ۔

'فرضاں' دے پالنے نوں
سبھ اڈرے کرائے،
کوئی کتے لچلی،
کوئی کتے پچایا ۔

دیوی 'پیار' دی دا
'میلاپ' باغ کھڑیا
اک آن وچ لٹایا
اک آن وچ کھنڈایا ۔

برہوں دے بن پہاڑیں
کھوجن 'ملاپ' تانئیں
دیوی 'پیار' دی نے
پھر سیس تے سی چایا ۔

لبھدی 'ملاپ' پھردی
روندی وراگ ماری،
ہسی چھنک سی پیاری
پربت غماں دا آیا ۔

دیوی 'فرض' دی چاہے
دتے وچھوڑ پیارے
میٹی ن 'کھچ' ملن دی
بھاویں سی زور لایا ۔

میلیگی کھچ ملن دی،
دیوی 'پیار' والی !
کاہنوں اداس ہوویں
جی کاسنوں ہے ڈھایا ۔

ملنے دی 'کھچّ' جے ہے،
تیرا ن باغ لٹیا
ہے 'راس' کیم جسدی
'توٹا' ن اوس آیا ۔

کھچیگی کھچ اگمی
وتھاں امنویاں وچ،
کسکاں دے، دے تنکے،
میلن دا تان لایا ۔

'کھچ' ہے اے راس تیری،
شالہ نکھٹے ناہیں،
'وچھڑن' 'ملن' دے اندر
اسدا ہو راج سوایا ۔

اڈی نمیں اکاشاں وچوں
بدل ہن کھسکائے،
نرمل ہو اسمان ٹہکیا
نیلے روپ دکھائے ۔
ساری چھبی اکاشاں والی
لکی نکل ہے آئی ۔
مانوں پھبن گواچی ہوئی
قدرت لبھّ لیائی ۔
دن نوں سورج، چند رات نوں
تاریاں روپ دکھایا،
نیلے دھوتے امبر اتے
'سہج' بازار لگایا ۔
پر ہیٹھاں ہن تری گھٹ گئی
اتے پئے ن پانی،
آب گھٹے پھلاں دی چھن چھن،
سبزی ہے کملانی ۔
ساوے ساوے ٹبے سارے
پیلتن تے آئے،
شاخاں نے ہے رنگ بدلیا
سبزی گھٹدی جائے،
پتے جھڑن اداسی کھا کھا،
ڈالاں کامبے ائیاں،
ٹھنڈھی پون وگے، رنگ پلٹے،
آن اداسیاں چھائیاں ۔
گلاباسیاں بی لے آئیاں
جاندے پھلّ کملائے،
عشقَ پیچیاں داناں پے گیا،
پھلاں منہ لکائے ۔
بدل وطیرہ لیا کتیرے
سارے پھلّ سمیٹے،
بی بی ہو کے کردا جاندا
پیا خاک وچ لیٹے،
ونو ونّ رنگاں دا ڈیلیا
کھیڑا سی جس لایا،
مینا لائِ بازار رنگاں دا
جادو سی جن پایا،
کملاندا سر سٹدا جاندا
نظر نہیں ہن آندا،
زنیاں چھوٹا ویر ایسدا
نالے ٹریا جاندا ۔
نکے موٹے ہور پھلّ بی
گمّ ہو رہے نالے،
سہم بنسپتِ تے ہے چھایا
رکھے پیر سیالے ۔
اسماناں دی کھڑی سندرتا،
پربت دی کملائی،
بھئی اداس بنسپتِ ساری،
دلگیری وچ آئی،
چانچکّ کی نظریں آیا،
پدم اکھ بھر آئیاں،
چھٹے شگوپھے شاخ شاخ توں،
پھلاں سریاں لائیاں ۔
رنگ گلابی تے بھا سوہنی،
آبھا مستیاں والی،
ایس شگوپھے توں پئی ٹپکے
ہلکی سوہنی لالی ۔
پتّ ن دسدا نواں نکلیا
شاخ ن ٹہنی کوئی ۔
پھلاں دی بھر ڈار آ گئی،
ٹہنی سبھّ پروئی ۔
سر توں پیراں تیک سندرتا،
ٹکویں رنگت والی ۔
شوخی توں خالی پر مٹھی،
بیٹھی ڈالی ڈالی ۔
سارا کھڑیا برچھّ پدم دا
نال شگوپھے بھریا ۔
سہمی پئی بنسپتِ دے وچ
کھڑا ہلاساں وریا ۔
دسے قدرت دی اک ورتوں،
وچّ اداسی رتے،
پھولجھڑی جد ہو رہی سارے،
تدوں پدم دے اتے
کھڑ گلزار ہوکرے دیندی:-
ہے 'بہار-رتر' ایتھے،
نہیں اداسی چھئی اساں تے،
پھولجھڑی نہیں چیتے ۔
سہم گئی بنرائِ سگل ہے
ٹھنڈھک آئی سنکے،
کھیڑا چھڈّ سبھس نے دتا،
ہو نراس سر دھنکے ۔
پر قدرت وچ اجے پیا ہے
اوہ سامان اس رتے ۔
جے لئیے تاں کھڑیئے پھلیئے
رہیئے شگوپھے اتے ۔
سہم گیاں تے سوچیں پے گیاں
گیاں اداسی مندر،
پھولجھڑی آپے ہو جاندی،
چھائ ہنیرا اندر ۔
جے قدرت دے رنگ وٹایاں
اسدے مگر وٹائیے،
اپنا ڈھنگ، کھوج اس کریئے
تاں کجھ لبھّ لیائیے،
جسدے نال ملے پھر کھیڑا
وچّ شگوپھے بہیئے،
سدا بسنت بہار ہمیشاں
پھلاں تے نت رہیئے ۔
رت بدلی دے رنگ بدلیاں
آپے سٹّ ن کھائیے،
کھیڑے دے سامان ڈھونڈیئے
پھر کھیڑے وچ آئیے ۔
جیہی رتّ سامان اجیہا
لبھّ قدرت توں لئیے،
اس دے بے اسگاہ خزانے
آپ ٹول وچ پئیے ۔
لبھّ پوے کھیڑا پھر کدھروں
رہے بہار ہمیشہ
پھولجھڑی تے پتجھڑی دا
مٹدا پھیر اندیشہ ۔

رتّ اداسی دے وچ کھڑکے
پدم کوک پئے کہندے:-
'سدا-بہار' اوہناں تے جہڑے
ہو دلگیر ن بہندے ۔
کھیڑا بھریا ہر رتے ہے،
ہر حالے ہر جائی،
کھہڑا چھڈیا جس نہ اسدا
رمز اوس نے پائی ۔

وچ جنگل اک اجاڑ بڑی
اک طوطا بیٹھا روندا ہے،
ڈر اٹھدا، تکدا، ٹپدا ہے،
تک تک کے پھاوا ہوندا ہے،
کھا سہم کدے چھہِ بہندا ہے،
بنھ آس کدے تر پیندا ہے،
چک ٹنگ کدے اکھ میٹے ہے
تھک کھنبھ کدے پھڑکیندا ہے ۔
ایوں ڈاواں ڈولک ہندے نوں
بھکھ تریہ نے نال ستایا ہے،
پر دکھ ہرتا اس دکھیئے دا
کئی لین سار ن آیا ہے ۔
سی پپل اک ادار بڑا،
کچھ دور سہاوا لہر رہا،
اک ڈار اڈندی طوطیاں دی،
اس تے آ بیٹھ آرام لیا ۔
جھم جھومن ڈال ہلندیاں تے،
ٹک گولھاں کھان اچنت بڑے؛
خوش ہو ہو چہِ چہِ شور کرن،
پھر چار چپھیرے نظر لڑے ۔
اک طوطے ڈٹھا دور بڑی،
کئی ویر اساڈا ولک رہا،
وچ دکھ تسیہے پیا کسے،
کھنبھ ہندیاں تے ہے ڈھلک رہا ۔
ایہہ مار اڈاری پاس گیا:
جا کہندا، 'توں کیوں سسک رہا ؟
ہیں دکھیا کیوں دکھیار بڑا،
وچ سہم اداسی بسک رہا ؟
آ مار اڈاری نال مرے،
لے چلاں اپر برچھّ بڑے،
مت ایتھوں بلی کتا آ،
نج پیٹ بھرن نوں چکّ کھڑے ۔'
سن تکّ کہے ول برچھّ ذرا:
'کی جا میں اتھے سکدا ہاں ؟
کئی چکن والا نہیں،
میں سوچ سوچنوں جھکدا ہاں ۔'
'شہ' طوطا کہندا جھڑک ذرا
'توں اڈّ پراں نوں مار بھرا !'
پر مارے، پر اڈّ سکے نہ،
ہو گنگا رام لچار رہا ۔
ایہہ حالَ انوکھا طوطے نے،
نہیں اگے سنیا ڈٹھا سی،
اڈ گیا بھراواں دسن نوں
ایہہ نواں سوادل چٹھا سی ۔
جا سارا حالَ سنائیو سو،
سن ڈار ہٹھاہاں آئِ گئی ۔
تک سبھ نے آکھیا، 'طوطا ہے،
کی سر اس آن بلائِ پئی ؟'
اک کہندا: 'ویرا ساویا وے !
توں کیوں اے چال بنائی ہے ؟
وچ سہم گھٹیا دبک رہا،
کیوں اڈن بان بھلائی ہے ؟'
رو کہندا گنگا رام، 'بئی !
میں وطنوں وچھڑ بہال بڑا،
بھکھ تریہ نے مار مکایا ہاں،
دکھ سہم پیا سر آن کڑا ۔'
اک طوطا کہندا، 'دسّ بئی !
کچھ حالَ وطن دا اپنے توں ۔
وچ برہوں جسدے روندا ہیں،
وچ پہنچن چاہیں جسدے توں ۔
سنِ آکھے گنگا رام: 'سنوں،
میں دیولوک دا واسی ہاں،
سکھ موج بہاراں بھوگ بڑے،
دن رات رہاں وچ ہاسی ساں ۔'
اک طوطے ٹکی بات، کہے:
'اس تھاں تے رہنا ٹھیک نہیں،
اڈّ چلو اتاہاں پپل تے،
گلّ باقی اوتھے چل صحیح ۔'
اڈ ڈار چلی، پر گنگو جی،
اڈ سکن ن، پھڑ پھڑ کردے ہیں،
پر ساوے ویر اڈاون دی،
بدھ اسدے من تے دھردے ہیں،
کئی کہے: 'کھلار پراں نوں توں'،
کئی کہے: 'ہکّ دا زور بھریں'،
کئی کہے: 'ہمبھلا مار ذرا'
کئی کہے: 'ردے توں بھرم ہریں ۔
کر پکّ بھروسہ اپنے تے،
سمرتھّ آپ توں اڈن نوں ۔
پھر ہوئِ اچنت چلا چل توں،
کر دور دلوں ڈر ڈگن نوں ۔'
ایوں ہمت ہیا دان کرن،
کچھ ڈول نال سکھلاندے ہیں،
کچھ ڈگدے نوں دے آسرا او
اس پپل تے لے جاندے ہیں ۔

اک طوطے آکھیا: 'گہل چھکو،
ڈھڈّ بھکھا پھل دے نال بھرو،
رج جاوو تدوں نہال کرو:
اس دیوَ پوری دے حالَ ررو ۔'
ٹک گوہل گنگارام لئی،
پر سواد ن آیا، سٹّ دئی،
نک وٹّ کہے 'ایہہ سواد نہیں' ۔
پر ظالم بھکھا پیٹ برا،
بن جھلکے کرے آرام نہیں ۔
سو روندے دھوندے گنگو نے،
کر اگل نگل کھا گہل لئی ۔
ہن پچھن حالَ ولایت دا
او گنگو نال سواد کہے:-
'میں دیوتیاں وچ وسدا ساں،
جتھِ جیون سدا اچنت رہے،
میں وسن نوں اک محل سگا،
جو لوہے نال بنایا سی،
اس اندر بیٹھیاں نربھی ساں،
کئی ویری نکٹ ن آیا سی ۔
کئی بھنّ ن اسنوں سکدا سی،
پھر پون اجائب وگدی سی ۔
تے چوری مٹھی ملدی سی،
جو بہت سوادی لگدی سی ۔
کئی میوے مرچاں ملدے سن،
کئی بھوجن سوہنے آندے سی،
کئی پیار لاڈ نت ہندے سی،
کئی لوکی گیت سناندے سی ۔
دن رات موج ہی رہندی سی،
کئی مشکل کدے ن پیندی سی،
نہیں چنتا آکے کھہندی سی،
میں لوڑ اوہناں سر بہندی سی ۔'
ایہہ قہقے گنگا رام ہریں،
'لٹ پنچھی پٹ پٹ' پڑھدے سی،
'کھا چوری' مڑ مڑ کہندے سی،
کئی ٹپے یادوں جڑدے سی ۔
اے بھیانک بولی ڈہس بھری،
سن کمبی ساری ڈار بڑا ۔
کچھ سمجھ سکے ن کی ہویا،
ایہہ کی بکدا ہے سبز چڑا ۔
جد چپّ ہئی تد سوچ پئی
سبھ فکر دڑاندے تھکے نی ۔
نہیں سمجھ پیا جو اوس کیہا،
پھر پچھاں پچھ پچھ اکے نی ۔
کجھ سیانے طوطے اڈّ گئے،
اک سمل دا سی برچھّ بڑا،
اک بہت پرانے طوطے دا
کھوہ اسدی وچ سی اک گھرا ۔
جا سبھ نے سیس نوایا اے
تے سارا حالَ سنایا اے،
پھر پچھیا، 'بابا ! دسّ اساں،
کی تیری سمجھے آیا اے ؟
اس بڈھے کئی زمانے ورتے،
دنیاں دے وچ ڈٹھے سے،
کئی حالَ سنے تے پچھے سے،
کئی واچے پچھلے چٹھے سے ۔
'ہوں' کہندا کھوڑوں نکلیا سی،
تے اڈّ پپلے آیا سی،
تک اوپرے آئے طوطے نوں،
اک ڈونگھا دھیان جمایا سی ۔
جھٹ تاڑ گیا، رنگ پلا ہے،
تے ہلن، جلن ڈھلا ہے،
اکھ دبک دبک کے تکدا ہے،
جیوں سر تے ہردم بلا ہے،
بلھ ڈھلکے متھے جوت نہیں،
وچ کھنبھاں کھچویں تان نہیں،
نج طاقت دی کئی شان نہیں،
کلھ چڑھدی دی کئی آن نہیں ۔
اس بابے بڈھے شکّ پیا-
اے قید پیا یا داس رہا-
نہیں دیوَ لوک دے پاس گیا،
لے ایویں ابھے ساس رہا ۔
پھر نال پیار دے بول پیا،
'دس بچو برخوردار بڑے !
تیں دیوَ لوک توں وچھڑ کدوں
دے لیتے سر تے دکھ کڑے ؟'
رو گنگو آکھے، 'سیر کرن
ٹر دیوَ-بال اج آئے سی،
چک مینوں نال لیائے سی،
پھر کھیڈیں سبھّ لبھائے سی،
او کھیڈ کھڈندے چہل بھرے
تے ٹپدے نچدے دوڑ رہے،
چھڈ مینوں کدھرے نکل گئے
مڑ اوس تھاؤں نہیں پرط لہے ۔
اوہ گئے کسے ول ہورس نوں،
پٹ پٹکے اکھیں وینہدا ساں،
پھر ٹر ٹر تھاں تھاں لبھدا ساں
میں ہاریا بھال کریندا ساں ۔'
'ہوں'، بڈھا کہندا، 'دسّ بھئی !
توں دیوَ لوک نوں جانا ہے ؟
کے رہکے جنگل وانگ اساں
بن بن دا میوہ کھانا ہے ۔'
'ہاں، دیوَ لوک نوں جانا ہے'
کہہ گنگو: 'راہ دسایا جے،
اس ڈاوانڈول ولایت توں
میں دیش وکھے اپڑایا جے ۔'
کی اوتھے ملدا کھوپا ہے ؟
کی پھل بادام دا سوما ہے ؟
کی اوتھے سوادل پون وہے،
کی چلدی گنگا گوما ہے ؟'
ایہہ قہقے بڈھے طوطے نے
چوپھیرے نظر دڑائی سی،
ول ڈار اپنی 'دھیان کرو'
اک ایسی اکھ تکائی سی ۔
سن گنگو کہندا، 'آکھاں کی ؟
کجھ بولیا کیہا ن جاندا اے،
'رس آوے ویکھیئے اکھیں جے
بن ڈٹھے سمجھ ن آندا اے ۔'
اس بڈھے طوطے 'ٹھیک' کیہا
'نہیں ڈٹھے ورگا سنیا ہو،
جو ہڈیں آکے ورتیا نہ،
کی نال خیالاں پنیاں ہو،
پر تد بی سوچ بڑی شے ہے،
اک سچ جھوٹھ دا تکڑ ہے،
کر سکدی نرنے سنیاں دے،
کی سچ جچے، کی یکڑ ہے ۔
میں پچھاں جو کچھ پیارے جی !
دے اتر اساں نہال کرو،
اس جنگل واسی پشواں نوں
کچھ متّ دیو، خوش حال کرو ۔
جو مندر سندر ملیا سی
وچ جسدے سکھیئے وسدے سے،
کی بند چترفوں ہویا سی،
یا اسنوں اک دو رستے سے ؟'
'اک رستہ اسدا ہیگا سی،
پر بند سدا اوہ رہندا سی،
مت کوئی مینوں کھا جاوے،
اس گل توں سکھیا سیندا سی ۔
سن رستے چار چپھیرے بی،
دھپ پون کھلھی آ جاندی سی،
ڈر مینوں رتا ن رہندا سی،
کئی آن بلا نہ کھاندی سی ۔'

بڈھا طوطا-

'پر دسیں طاقی مندر دی
وس کسدے کھولن مارن سی ؟
جے وسّ ن تیرے رکھی سی
تاں اسدا کہُ کی کارن سی ؟
جے جیؤڑا چاہے نکلن نوں
کئی تیری آکھی مندا سی ؟
یا بجھا مرضی دوئے دی
توں وچ پیا سر دھندا سی ؟
جو توں دروازے دسدا ہیں
کی اس توں باہر آندا سیں ؟
یا وچے رہکے، اوہناں توں
درشن ہی دیندا لیندا سیں ؟'

گنگا رام-

سی دیوتیاں دے وسّ سدا،
وس میرے رکھن ماڑا سی،
اوہ بندی نہ، اک راکھی دا
میں دوالے تکڑا واڑا سی ۔
او رستے موج بہاراں دے
وا، چانن، صواداں دیندے سن ۔
پر مینوں اندر رکھدے سن
او داتے رکھ کریندے سن ۔'

بڈھا طوطا-

'جو امرت کھانے ملدے سے،
او دیندے تینوں آپے سی،
یا منہ منگیا بی دیندے سی،
جے تینوں لگدے ماپے سی ؟'

گنگا رام-

جو بھاوے اوہناں ماپیاں نوں
نج بالاں واننوں دیندے سی،
میں منگن کولوں سنگدا ساں،
جو چاہن آپ کریندے سی ۔'

بڈھا طوطا-

جے بال کدی کئی اوہناں دا
تیں نال کھیڈدا ہسدا سی،
تے تیتھوں چکّ وڈھیندا سی،
او جا ماپیاں نوں دسدا سی،
تد تینوں سوٹی پیندی سی:
تے چوری بند رہاندی سی ؟
جاں گلّ ن گولی جاندی سی،
کئی آفت سرے ن آندی سی ؟'

گنگا رام-

جے میں اپرادھ کماندا ساں
تد کیتے دا پھل پاندا ساں،
پر میں بیبا بن رہندا ساں،
وس لگدے وہیں دکھاندا ساں ۔'
ایہہ کہندا 'لٹپٹ پنچھی' دی
پھر گنگو بولی پاندا اے،
سن طوطا دھون اٹھاندا اے،
تے دوجی گلّ چلاندا اے ۔

بڈھا طوطا-

'ایہہ بولی جس وچ بولیں توں
اے دیوَ لوک دی بانی ہے ؟
کی رمز بی دسی تینوں ہے ؟
یا کنٹھ کرن دی ٹھانی تیں ؟
جے سمجھیں تاں سمجھاویں توں
کی اسدا سٹہ جاتا ای ؟
کی بھیت سمجھ توں لیتے ہن ؟
کی وتوں ودھ پچھاتا ای ؟'

گنگا رام-

میں سمجھ نہیں میں کی بولاں،
جو بولن سوئی نقل کراں،
او ریجھن اےنہاں نقلاں تے
میں، خوشی کرن دی عقل کراں ۔'

ایہہ سنکے طوطا ہسّ پیا
سر پھیر ڈار نوں کہندا اے:
'کچھ سمجھیا برخردارو جے !
کس تھاں ایہہ پیارا رہندا اے ؟
نہیں دیوَ لوک توں آیا اے،
نہیں دیواں رستے پایا اے،
اس مانکھ دھرتی ٹردے نے
وچ بندی قید رکھایا اے ۔'

ہو اچرج سارے تربھک گئے
پئے بٹ بٹ سارے تکدے ہیں،
ول بابے مڑ مڑ وینہدے ہیں
ول گنگو تکدے جکدے ہیں ۔
پا گھوری گنگو ویہرے ہے،
پھر ہیٹھاں نظر دڑاوے ہے،
مت کدھرے ڈھونڈھ کریندا جے
کئی وطنی تریا آوے ہے ۔
ہن بڈھے طوطے آہ بھری
پھر نین اکاش اٹھاندا اے،
جو اکھ کدی ن روندی ہے
دو انجھو بھرکے لیاندا اے،
ن غمزے چمے نین کدے،
او اٹھے رسیلے رنگ ورے،
وچ گڈِ اکاشاں ادب بھرے،
اوہ بابا ایں ارداس کرے:-

'ہے سبھ توں اچے اڈن والے
عرشاں توں بھی پرے پرے !
اچے وسو بنا آلھنے
بن کھنبھاں تر گگن رہے !
پون، اکاش دھرتِ، تل، پانی
ہر تھاں توں دل-پیڑ سنوں،
سن ارداس پشو دی داتے !
کدے ن رکھیں مہر کھنوں،
سانوں رکھ ستنتر داتے !
بندی ساتھوں دور ڈھہے،
پرتنتر ن کدے کرانویں
کھل دا سدا شعور رہے ۔
منہ تکیئے نہ کدے قید دا
کدے غلامی آوے نہ،
گولہ کدے ن کریں کسے دا
پنجرے سانوں پاوے نہ ۔
داس بنا نہ خدمت پاویں،
ساڈی کھل کھہاویں نہ ۔
دوئے دے وس پا کے سانوں
من دی موج گواویں نہ ۔
آزادی حق تیرا دتا،
سبھ نوں دات کرائیں توں ۔
مرضی ہیٹھ کسے دی مرضی
دھکے نال ن لگے کدی،
روکا کسے قسم دا، سانئینیاں !
پوے کدے نہ ٹھگے کدی ۔
جنگل واسا بے شک دیویں،
ماڑی محل ن شہر دئیں،
تن نوں کجن خوشی ملے پر
کھلھ کدے نہ کھسّ لئیں ۔
بے شک ساڈی چوگ کھلاریں
ہنڈھ ہنڈھ دن پیٹ بھرے،
پیٹ بھرے چہِ اونا رہِ جئے
کھلھ نہ ساڈی کدے مرے ۔
رکھو رکھ پھراویں سانوں،
ڈالو ڈال اڈاویں توں،
دھریکو دھریک ٹپا کے سانوں
کوڑے پھلیں رجھاویں توں ۔
بن، پربت، جل، بنیں، پہاڑیں
ریت تھلیں تھاں دیویں توں،
کھلھ جو دتا حق سبھس نوں،
دیکے کدے ن لیویں توں ۔
آن بان، دل شان اساڈی،
تیرے تان رکھاویں توں،
پیار آپنے باجھ پربھو جی !
دوجی قید ن پاویں توں ۔
قید کرن تے آکھن راکھی
درشن دیوَ کراویں نہ،
پان پنجرے، دین چوریاں
ایسے سخی ملاویں نہ ۔
کھنبھ اساڈے، پیر اساڈے،
دل ساڈے نوں روک کرے،
دھرمیں ایسے اساں ن میلیں
ڈور پائِ ہتھ واگ پھڑے ۔
کھلھے اڈندیاں موج پھرندیاں
باج کہ بلا آن پوے،
مدد وہونے، راکھی باجھوں
کل ساری چہِ نعش ہئے،
تد تک اک اساں 'چوں جیوے
کھل وچ اوس سواس وہے ۔'

اک ارداس ہور ہے سائیاں
مہر کریں دے کنّ سنیں،
پشو اسیں ہاں پشو رکھاویں
بے شک سکھنے سبھن گنی ۔
اوہ نہ عقل اسانوں دیویں
اوہ تہذیب دواویں نہ،
اوہ سبھیتا دور رہاویں
ودیا اوہ سکھاویں نہ،
جال لان تے گھڑن پنجرے
قید پان سکھلاوے جو،
کھنبھ توڑ کر بوٹ بہاوے
دوجیاں بندی پاوے جو؛
لوک غلام بنائ بحالِ
سرتاں قتل کراوے جو،
تیرے رچے ستنتتر بندے
پر دے تان سٹاوے جو ۔
کھلھ ہرن دی جاچ اسانوں
سائیاں ! کدے سکھائیں نہ،
پشو اساں نوں چاہے رکھیں،
مانکھ کدے بنائیں نہ،
چہے جنگلی چہے پشو رکھ
دانیں چہے بناویں نہ ۔
-کھل ویچن-دیچن عقل ن دیویں
-کھل کھوہن-جاچن سکھاویں نہ ۔
-کھل رکھن-دیکھن غیرت دیویں
-کھل کھہنوں-شرموں دواویں توں،
کھل لئیے کھل دان کرائیے
کھل دے داس بناویں توں ۔
مچّ مرے نہ کدے اساڈا
گچّ کدے دل ڈھاوے نہ،
خوشی رہے من بھری اساڈے
کچّ کدے سر آوے نہ،
غیرت ٹھرن خون نہ دیوے،
انکھ رگاں وچ رکھے جی،
بھجاں ساڈیاں تان لاج رہِ،
اکھ اچیری تکے جی ۔
موڈھے تنے تان وچ سدھے،
گردن آکڑ بھری رہے،
زور رہے ہک ساڈی بھریا
ڈر کھا دھون ن کدے ڈھہے ۔'

'بھوت کال' وچ 'ہن' دے جیندا،
'بھوکھت' بی وچ 'ہن' دے جی،
'پیہن' ٹکے جیوں کیندر اتے،
کال-پسارا 'ہن' تے تھی ۔
توں بی ٹک 'ہن نقطے' اتے،
'ہن' وچ جی، رس امرت پی،
ہن وچ جیندیاں امرت پیندیاں
کال پھتے ہو جاندا ای ۔

(پیہن=وستھار)